INHOUDSTAFEL WEGWIJZER I. TERREINVERKENNING. Voorwoord 1. De redactieleden en auteurs 3. Afkortingenlijst 4 1

00_Wegwijzer.fm Page 15 Friday, November 29, 2013 11:57 AM

Handboek informatiemanagement

INHOUDSTAFEL

WEGWIJZER Voorwoord

1

De redactieleden en auteurs

3

Afkortingenlijst

I.

TERREINVERKENNING

Hoofdstuk I.1 – Situering van het begrip informatie 1.1 1.2

Afbakening informatie, data en kennis De rol van informatie in de organisatie 1.2.1 Het wegwerken van onzekerheden 1.2.2 Innovatie

Hoofdstuk I.2 – Informatie als een uitdaging 1.1

1.2 1.3

1.4

41

Informatie als een organisatorische uitdaging 1.1.1 Wederzijdse beïnvloeding 1.1.2 Informatiestromen 1.1.3 Informatieprocessen Wat is zinvolle en betrouwbare informatie? Informatie als een technologische uitdaging 1.3.1 Gevaar voor overbudgettering 1.3.2 Evolutie in opslag en beheer 1.3.3 Van IT- naar informatiestrategie 1.3.4 Efficiënte informatie genereren 1.3.5 Implementatie van een managementsysteem 1.3.6 Ergonomie en usability 1.3.7 Besluit Informatie als een cognitieve uitdaging 1.4.1 Informatieoverdaad

Afl. 6, mei 2013

1 1 3 3 4 1 2 2 3 3 5 8 8 9 10 10 11 11 12 12 12

Wegwijzer / 7



1.5

1.4.2 Informatieverslaving 1.4.3 Gebrek aan mediawijsheid 1.4.4 Bounded rationality en hidden flaws Besluit

14 15 15 16

Hoofdstuk I.3 – Normen en standaarden in informatiemanagement en -beveiliging 1.1

1.2

Algemeen overzicht 1.1.1 Wat is een standaard of norm? 1.1.2 Standaarden voor geautomatiseerde systemen 1.1.2.1 Unicode 1.1.2.2 Andere 1.1.3 Standaarden voor gegevensuitwisseling 1.1.3.1 Z39.50 1.1.3.2 SGML 1.1.3.3 XML 1.1.3.4 URI 1.1.4 Specifieke vormen van data 1.1.4.1 ISO 10303 (informatie in productie en ontwikkeling) 1.1.4.2 SDMX (statistische informatie) 1.1.4.3 NEN 2082 (archiefstukken) 1.1.5 Standaarden voor metadata 1.1.5.1 Bibliografie- en archiefformaten 1.1.5.2 Webdocumenten 1.1.6 Citatieformaten 1.1.6.1 APA 1.1.6.2 MLA 1.1.6.3 CMOS 1.1.6.4 Harvard referencing 1.1.6.5 Andere 1.1.7 Standaarden voor informatiebeveiliging 1.1.7.1 ISO/IEC 27000-serie 1.1.7.2 NEN 1.1.8 Enkele specifieke standaardiseringsorganisaties 1.1.8.1 NISO 1.1.8.2 OASIS 1.1.8.3 AIIM ISO 27001: de standaard voor informatiebeveiliging Inleiding 1.2.1 Het beveiligen van informatie 1.2.2 De ISO 2700X-familie 1.2.2.1 De normen 1.2.2.2 ISO 27001 versus ISO 27002

Wegwijzer / 8

1 1 2 2 2 3 3 3 3 3 4 4 5 5 5 6 7 8 8 8 9 9 9 9 9 10 11 11 11 12 12 12 13 13 14 14

Afl. 6, mei 2013



1.3

1.2.3 Information Security Management System (ISMS) 1.2.3.1 Procesbenadering 1.2.3.2 Opzet en implementatie van een ISMS 1.2.4 Valkuilen 1.2.5 Kosten van implementatie 1.2.6 Case: voor en na 1.2.6.1 Situering 1.2.6.2 Resultaten 1.2.7 Conclusie 1.2.8 Bronnen OSLO – informatie op zoek naar beleid 1.3.1 Waar zit de broodnodige informatie nu? 1.3.2 Is het dan allemaal kommer en kwel? 1.3.3 Hoe de Babylonische spraakverwarring ontwarren? 1.3.4 Over semantiek en semantische interoperabiliteit 1.3.5 OSLO: de datastandaard voor lokale besturen in Vlaanderen 1.3.6 Europese context 1.3.7 Verdere verankering van OSLO 1.3.8 Wat zit er onder de motorkap? 1.3.9 OSLO in de praktijk 1.3.10 Samenvatting

15 15 16 21 21 22 22 23 23 24 25 25 26 26 27 28 29 30 30 33 34

II. BELEID Hoofdstuk II.1 – Rol van informatie in de strategie 1.1 1.2 1.3 1.4

Wat is strategisch informatiemanagement? Het belang van strategisch informatiemanagement Het doel van strategisch informatiemanagement Case: strategisch informatiemanagement bij de overheid

Hoofdstuk II.2 – De informatie-audit 1.1 1.2

Inleiding Een informatie-audit uitvoeren 1.2.1 Promotie- en planningsfase 1.2.2 Identificatie- en analysefase 1.2.2.1 Aanpak 1.2.2.2 Bronnen voor de analyse 1.2.2.3 Informatiearchitectuur opstellen

Afl. 8, november 2013

1 1 3 4 5 1 1 4 4 5 5 10 10

Wegwijzer / 9



1.2.3 Verwerking en berekening 1.2.4 Synthese en rapportage Case: het Maarifa-quickscanmodel

11 13 14

Hoofdstuk II.3 – De informatiekaart

1 1 2 6 8 8 8 9 10 13 15 15 16 16 17 17 18

1.3

1.1 1.2 1.3 1.4

1.5

1.6

Inleiding Het Negenvlak De Balanced Score Card Het Maarifa-model 1.4.1 Algemeen 1.4.2 Informatiedimensies 1.4.3 De rijen 1.4.4 De kolommen 1.4.5 Uitwerking 1.4.6 Gebruik van de informatiekaart voor een quickscan 1.4.7 Voorbeeld van een procesbeschrijving van een quickscan Case: managementsamenvatting van een gemeenteadministratie 1.5.1 Belangrijke en dringende werkpunten 1.5.2 Belangrijke, maar minder dringende werkpunten 1.5.3 Nice-to-have Case: adressenbeheer bij een organisatie

Hoofdstuk II.4 – Informatieprocessen* Hoofdstuk II.5 – Juridische aspecten van informatiemanagement 1.1

1.2

Privacywetgeving op informatiesystemen en het internet 1.1.1 Welke privacywetgeving bestaat er? 1.1.2 Op wie is ze van toepassing? 1.1.2.1 Organisatie 1.1.2.2 Persoonsgegevens 1.1.2.3 Verwerking 1.1.3 Welke organisatie is verantwoordelijk? 1.1.3.1 Verantwoordelijke voor de verwerking 1.1.3.2 Verwerker 1.1.4 Welke verplichtingen draagt de verantwoordelijke organisatie? 1.1.4.1 Basisverplichtingen 1.1.4.2 Rechten van de betrokken individuen 1.1.4.3 Verplichtingen bij specifieke verwerkingen 1.1.4.4 Beheersverplichtingen 1.1.5 Casestudie: gegevensverwerkingen in de cloud De bescherming van persoonsgegevens in de cloud Inleiding 1.2.1 Algemeen 1.2.1.1 Begrip cloud computing

Wegwijzer / 10

1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 6 8 10 12 16 18 18 19 19




1.2.1.2

1.3

Cloud computing en de bescherming van persoonsgegevens 1.2.2 De Privacywet en cloud computing 1.2.2.1 Verwerking van persoonsgegevens 1.2.2.2 Territoriaal toepassingsgebied van de Privacywet 1.2.2.3 Verantwoordelijke voor de verwerking 1.2.2.4 Onderaanneming 1.2.2.5 Technische en organisatorische beveiligingsmaatregelen 1.2.2.6 Rechten van gebruikers 1.2.2.7 Transfers naar derde landen 1.2.3 De interesse van opsporingsautoriteiten in de cloud 1.2.3.1 Toegang tot de cloud door opsporingsautoriteiten 1.2.3.2 Toegang tot de cloud door Belgische opsporingsautoriteiten 1.2.3.3 Toegang tot de cloud vanuit de Verenigde Staten 1.2.3.4 Gegevensbeschermingsrecht in de cloud 1.2.4 Op naar een Belgische cloud? 1.2.5 Enkele praktische richtlijnen 1.2.5.1 Alvorens een contract aan te gaan 1.2.5.2 Tijdens het contract en bij de beëindiging ervan Het auteursrecht in tekst en beeld 1.3.1 Is het werk auteursrechtelijk beschermd? 1.3.2 Wie is de auteur van het werk, of wie exploiteert het werk namens de auteur? Welke rechten komen hem toe? 1.3.3 Bestaat er een wettelijke uitzondering die me toelaat bepaalde gebruikshandelingen te stellen zonder toestemming van de rechthebbende? 1.3.4 Wat zijn de contractuele gebruiksbeperkingen en waar kan ik terecht om toestemming te verkrijgen voor een bepaald gebruik? 1.3.5 Bronnen 1.3.6 Beheersvennootschappen voor auteurs (tekst- en beeldsector) 1.3.7 Beheersvennootschappen voor uitgevers (tekst- en beeldsector)

Hoofdstuk II.6 – Financieel beleid 1.1

De kost van de informatiehuishouding 1.1.1 De productiviteitsparadox 1.1.2 Het mislukken van IT-projecten 1.1.2.1 Enkele cases 1.1.2.2 Oorzaken van de mislukking 1.1.3 Succesvolle IT-projecten 1.1.4 De wet van de afnemende opbrengsten en stijgende kosten van informatie


20 20 20 21 21 23 23 24 25 26 26 27 28 29 30 31 31 32 32 33 35

37 42 45 45 47 1 1 1 1 1 3 5 6

Wegwijzer / 11



1.1.5 Competenties: de verborgen kosten 1.1.5.1 De kostprijs van het gebrek aan competenties 1.1.5.2 Aanbevelingen 1.1.6 Outsourcen 1.1.6.1 Wat is outsourcing? 1.1.6.2 Voordelen van outsourcing 1.1.6.3 Voorwaarden voor succesvolle outsourcing 1.1.6.4 Checklist outsourcing

7 7 8 8 8 9 10 10

Hoofdstuk II.7 – Kwaliteitscontrole op informatiesystemen* Hoofdstuk II.8 – Gedragscode en informatie-afspraken* Hoofdstuk II.9 – Informatiecompetenties 1.1

Informatievaardigheden op de werkvloer 1.1.1 Inleiding 1.1.2 Wat betekent ‘informatievaardigheden’? 1.1.3 Het “waarom” inzake informatievaardigheden 1.1.4 Wie en wanneer? 1.1.5 Informatievaardigheden in de praktijk 1.1.6 De informatievaardighedencyclus stap voor stap beschouwd 1.1.6.1 Onderkennen van een informatiebehoefte 1.1.6.2 Formuleren van de informatievraag 1.1.6.3 Identificeren van de informatiebronnen 1.1.6.4 Het beheersen van de benodigde informatietechnologie 1.1.6.5 Selecteren, beoordelen en verwerken van de gevonden informatie 1.1.7 Trainen van informatievaardigheden Meer weten?

1 1 1 2 9 11 13 15 16 16 18 19 19 20 23

Hoofdstuk II.10 – Informatie en overheid 1.1 1.2

Algemene inleiding op e-government* Lokale overheden + government cloud + open source = e-government10 1.2.1 Onderzoeksmateriaal 1.2.2 ICT in de lokale overheden 1.2.3 Organisatie in de lokale overheden 1.2.4 Lokale overheden en ICT-leveranciers 1.2.5 Lokale besturen en e-government 1.2.6 Lokale overheid en security 1.2.7 Verwachtingen van de burgers 1.2.8 Open data 1.2.9. Cloudcomputing

Wegwijzer / 12

1 1 2 2 3 3 4 7 7 8 9




1.3

1.2.10. Open source 1.2.11. Government cloud 1.2.12. LO + OS + GC = e-government tot de tiende macht Open data: digitale brandstof of marketingtool? Ervaringen van Stad Gent 1.3.1 Waarom open data? 1.3.2 Wat zijn open data nu echt? 1.3.3 Vòòr de publicatie… 1.3.3.1 Welke data? 1.3.3.2 Technische uitdagingen 1.3.4 Het dataportaal 1.3.4.1 Voor wie? 1.3.4.2 De URL 1.3.4.3 Disclaimers 1.3.4.4 Link, API of dump 1.3.4.5 Platform? 1.3.4.6 Machine readable vs. human readable 1.3.4.7 Context is king 1.3.5 Hergebruik 1.3.5.1 Daar is een app voor… 1.3.5.2 Duurzaam? 1.3.5.3 Hackaton 1.3.5.4 Datadives 1.3.5.5 Feedback 1.3.6 Tot slot

10 11 12 13 14 15 16 17 19 21 21 21 21 22 22 23 23 24 24 24 25 25 26 26

III. INSTRUMENTEN Hoofdstuk III.1 – Een overzicht van softwareoplossingen*


Wegwijzer / 121




Hoofdstuk III.2 – Open Source 1.1

De verborgen kost van open source 1.1.1 Wat is open source? 1.1.2 Overzichten van open source 1.1.3 De maatschappelijke context van open source 1.1.4 Open source in de lage landen 1.1.5 Open source: de voordelen 1.1.6 Open source: de kost en risico's 1.1.7 Businessmodellen 1.1.8 Besluit

Hoofdstuk III.3 – Cloud computing 1.1

Alles in de cloud? 1.1.1 Wat is cloud computing? 1.1.2 Soorten 1.1.3 Voordelen 1.1.4 Risico's en bezwaren 1.1.4.1 Dataveiligheid 1.1.4.2 Datacontrole en privacy 1.1.4.3 Performantie 1.1.5 De kosten van de cloud 1.1.6 Het belang van een goed Service Level Agreement (SLA) 1.1.7 De cloud bij de overheid 1.1.8 Conclusie

Hoofdstuk III.4 – Contentmanagementsystemen (CMS) 1.1 1.2

Overzicht Joomla! 1.2.1 Joomla! als platform voor informatieportalen 1.2.1.1 Inleiding 1.2.1.2 Wat is Joomla!? 1.2.1.3 Hosting en installatie 1.2.1.4 Template 1.2.1.5 Extensie 1.2.1.6 Beveiliging 1.2.1.7 Access Control Levels of toegangsniveaus 1.2.1.8 Meer weten? 1.2.1.9 Joomla! in de praktijk 1.2.2 Project: uniforme websites voor de politie 1.2.2.1 Vijf pilootzones aan de slag met Joomla! 1.2.2.2 Globaal aanbod 1.2.2.3 Groeipijnen 1.2.2.4 Politieplatform 1.2.2.5 Samenwerking

Afl. 7, september 2013

1 1 1 2 2 4 4 5 6 8 1 1 1 2 3 4 4 5 6 7 8 9 11 1 1 2 2 2 2 3 4 4 5 6 6 7 8 9 10 11 11 15

Wegwijzer / 13



1.2.2.6 1.2.2.7

Intranet Toekomst

15 15

Hoofdstuk III.5 – Enterprise Resource Planning (ERP) en Customer Relationship Management (CRM)* Hoofdstuk III.6 – Management Decision Systems* Hoofdstuk III.7 – Document Management Systems (DMS)* Hoofdstuk III.8 – Mobiele toepassingen* Hoofdstuk III.9 – Sociale media 1.1

Inleiding tot de sociale media 1.1.1 Wat zijn sociale media? 1.1.2 Welke sociale media zijn er? 1.1.2.1 Facebook 1.1.2.2 Twitter 1.1.2.3 LinkedIn 1.1.2.4 YouTube 1.1.2.5 Instagram 1.1.2.6 Pinterest 1.1.3 Waarom sociale media? 1.1.3.1 Torenhoge verwachtingen dwingen organisaties voorbij het hokjesdenken 1.1.3.2 Het informatietijdperk vergroot het bereik 1.1.4 Hoe sociale media? 1.1.4.1 De top moet mee 1.1.4.2 Iedereen ambassadeur 1.1.4.3 Eén twee drie… start 1.1.5 Conclusie

1 1 2 5 6 7 7 7 8 8 9 11 12 12 13 15 17

Hoofdstuk III.10 – Linked data en informatieontsluiting 1.1 1.2 1.3

1.4

1.5

Inleiding Wat zijn linked data Linked data: grondgedachten 1.3.1 Van documenten naar data 1.3.2 Betekenis Het semantisch web: datamodel en componenten 1.4.1 RDF: het datamodel voor het semantisch web 1.4.2 Componenten van het semantisch web Basisprincipes van linked data

Wegwijzer / 14

1 2 3 4 5 6 6 8 9




1.6

De architectuur van het semantisch web 1.6.1 Een bijzonder web 1.6.2 Ontologieën 1.6.3 Semantic Web stack 1.7 Big, open en linked data 1.7.1 Big data 1.7.2 Open data 1.7.3 Kosten en baten van open data 1.8 Linked data en overheid 1.8.1 Linked dataontwikkelingen 1.8.2 Beweging naar linked open data 1.8.2.1 Overheidsdata toegankelijk 1.8.2.2 Initiatieven in België en Nederland 1.8.2.3 Linked open data en transparantie 1.8.2.4 Parlementaire en politieke informatie 1.8.2.5 Wetgeving 1.8.3 De waarde van open data 1.8.4 Aandachtspunten Bronnen

12 13 13 14 15 15 16 17 19 19 20 20 22 22 23 24 24 26 27

IV. AAN DE SLAG Hoofdstuk IV.1 – Informatiesystemen uitwerken 1.1

1.2

Een projectmatige aanpak van informatiesystemen 1.1.1 Het projectplan 1.1.2 Formele IT-projectmanagement-methodieken 1.1.3 Conclusie Projectmanagement van de informatietechnologie 1.2.1 Inleiding 1.2.2 Begrippen 1.2.2.1 Portfoliomanagement 1.2.2.2 Programmamanagement 1.2.2.3 Projectmanagement sensu strictu 1.2.3 Portfoliomanagement: tussen strategie, veranderinitiatieven en de dagelijkse werking 1.2.3.1 Inleiding 1.2.3.2 Voordelen van portfoliomanagement 1.2.3.3 Principes van portfoliomanagement 1.2.3.4 De opzet van portfoliomanagement 1.2.3.5 De uitwerking van portfoliomanagement


1 1 1 3 5 5 5 5 6 6 6 7 7 8 8 9 11

Wegwijzer / 15



1.3

1.4

1.2.4 Programmamanagement: van veranderinitiatief naar aantoonbare voordelen 1.2.4.1 Wat is een programma? 1.2.4.2 Voordelen van programmamanagement 1.2.4.3 Principes van programmamanagement 1.2.4.4 Thema’s van programmamanagement 1.2.4.5 Processen in programmamanagement 1.2.5 Projectmanagement: nieuwe of geoptimaliseerde capaciteiten binnen de organisatie 1.2.5.1 Inleiding 1.2.5.2 Principes van projectmanagement 1.2.5.3 Thema’s in projectmanagement 1.2.5.4 Processen van projectmanagement 1.2.6 Bestaande methodologieën Make or buy in een IT-omgeving 1.3.1 Inleiding 1.3.2 Definitie 1.3.3 Probleemstelling voor organisaties met een IT–afdeling 1.3.3.1 Vanuit de businesszijde 1.3.3.2 Vanuit het IT-departement 1.3.3.3 Vanuit de directie 1.3.4 Pragmatische aanpak 1.3.4.1 Buy 1.3.4.2 Make 1.3.5 Probleemstelling voor organisaties zonder IT-afdeling 1.3.5.1 Klikt het met de IT-partner? 1.3.5.2 Intellectuele eigendom 1.3.5.3 Re-usable code 1.3.6 Conclusie: Make or buy? 1.3.7 Beslissingstabel Outsourced IT – Service Management 1.4.1 Introductie 1.4.2 Outsourcing is niet nieuw 1.4.3 Outsourcing is Big Business 1.4.4 Welke IT-competenties worden uitbesteed? 1.4.5 Service Management en ITIL 1.4.6 De servicecatalogus 1.4.7 Partnerschap 1.4.8 Afspraken maken 1.4.9 Conclusie

Wegwijzer / 16

13 13 13 13 16 17 19 19 20 22 24 26 27 27 27 28 28 28 29 29 29 31 32 32 32 33 33 34 34 34 35 36 36 36 37 40 41 44




Hoofdstuk IV.2 – Datamanagement 1.1

Gegevensmodellering 1.1.1 Inleiding 1.1.2 Wat is gegevensmodellering? 1.1.3 Waarom gegevens modelleren? 1.1.4 Modellen op verschillende niveaus 1.1.4.1 Zeer hoog niveau-model 1.1.4.2 Hoog niveau-model 1.1.4.3 Logisch gegevensmodel 1.1.4.4 Fysiek gegevensmodel 1.1.5 Componenten van conceptuele en logische modellen 1.1.5.1 Concepten 1.1.5.2 Entiteiten 1.1.5.3 Attributen 1.1.5.4 Primaire sleutel 1.1.5.5 Relaties 1.1.5.6 Vreemde sleutels 1.1.5.7 Supertype en subtype 1.1.6 Kwaliteit van een gegevensmodel 1.1.7 Benaderingen voor gegevensmodellering 1.1.8 Tools voor gegevensmodellering 1.1.9 Samenvatting en besluit

1 1 1 2 4 5 5 6 7 8 9 9 10 11 14 15 17 17 18 21 22 24

Hoofdstuk IV.3 – Databescherming* Hoofdstuk IV.4 – Van informatiestrategie tot webcontent Hoofdstuk IV.4.1 – Van websites naar webdiensten 1.1 1.2 1.3

1.4.

Inleiding Service design: online en offline diensten op elkaar afstellen De theorie: principes voor gebruiksvriendelijke webdiensten 1.3.1 Begin met eindgebruikersbehoeften 1.3.2 Doe minder 1.3.3 Ontwerp op basis van data 1.3.4 Werk hard aan vereenvoudiging 1.3.5 Verbeter, en blijf verbeteren 1.3.6 Bouw voor inclusie 1.3.7 Begrijp de context 1.3.8 Bouw digitale diensten, geen websites 1.3.9 Wees consistent, niet uniform 1.3.10 Wees open, en maak je product open De praktijk: een aanpak voor webprojecten 1.4.1 Analyseer eindgebruikers en hun noden 1.4.2 Kader online diensten in een organisatiestrategie


1 1 1 2 3 4 5 5 5 6 6 7 7 8 8 9 9 10

Wegwijzer / 17



1.4.3 Stel gebruikersscenario’s op 1.4.4 Kader online diensten in een webstrategie 1.4.5 Informatiearchitectuur als grondplan 1.4.6 Prototype als maquette 1.4.7 Gefaseerd en flexibel bouwproces 1.4.8 Huisstijl en design 1.4.9 Copywriting en vindbaarheid 1.4.10 Monitoring in functie van voortdurende optimalisering Wie doet wat? Conclusies Bronnen

10 10 11 11 11 12 12 13 13 14 14

Hoofdstuk IV.5 – Richtlijnen voor het uitbouwen van kennisbeheer in uw organisatie 1.1 1.2

Aan de slag met kennismanagement* Kennismanagement: een kennisgids voor uw organisatie 1.2.1 Wat is kennismanagement of kennisbeheer? 1.2.2 Een kennisgids voor uw organisatie 1.2.2.1 Doel en voordelen 1.2.2.2 Aandachtspunten voor een succesvolle implementatie 1.2.2.3 Wat moet er op een kennisfiche staan? 1.2.3 De context voor kennismanagement 1.2.3.1 Organisatorische context 1.2.3.2 Systeem 1.2.3.3 Cognitieve context 1.2.4 Stappenplan voor het uitbouwen van een kennisgids 1.2.5 Besluit Meer weten?

1 1 3 3 4 5 6 6 7 7 7 8 8 10 10

V. Trefwoordenregister

De onderdelen aangeduid met * zullen worden toegevoegd in een aanvulling op deze publicatie.

Wegwijzer / 18


INHOUDSTAFEL WEGWIJZER I. TERREINVERKENNING. Voorwoord 1. De redactieleden en auteurs 3. Afkortingenlijst 4 1

Recommend Documents