Inhoud – kort Redactieleden en auteurs Voorwoord Leeswijzer Deel I Theoretische uitgangspunten 1 Inleiding 2 Verpleegkundige theorieën bij kwetsbare ouderen 3 Kansen en mogelijkheden van de hbo-verpleegkundige in de zorg voor ouderen 4 Screening en geriatrisch assessment 5 Klinisch redeneren met behulp van redeneerhulpen 6 Normale veroudering
69 77 85 109
Deel II 7 7a 7b 7c 7d 7e 7f 7g 7h 7i 7j 8 8a 8b 8c 8d 8e 9 9a 9b 9c 9d
129 131 132 150 164 181 202 224 238 255 280 301 319 320 337 350 362 375 389 390 405 419 434
Geriatrische syndromen VERSTORINGEN BIJ SOMATISCHE VEROUDERING ADL en IADL Visus- en gehoorproblematiek bij ouderen Slaapstoornissen Vallen en valpreventie Ondervoeding en dehydratie Mondhygiëne Incontinentie en obstipatie Decubitus en huidletsel Pijn Polyfarmacie bij oudere patiënten VERSTORINGEN BIJ PSYCHISCHE VEROUDERING Dementie Delier: ‘wisselend bewolkt’ bewustzijn Depressie en verwante beelden Persoonlijkheidsstoornissen Stemmings- en gedragsproblematiek VERSTORINGEN BIJ SOCIALE VEROUDERING Eenzaamheid Mantelzorger onder druk Woon- en leefomgeving vanuit sociotherapeutisch perspectief Ouderenmishandeling
Deel III Geriatrische uitdagingen 10 Multimorbiditeit en multifunctieproblematiek (MM/MF) 11 Inleiding triage in de ouderenzorg 12 Palliatieve zorg 13 Gezond ouder worden 14 Samen werken aan kwaliteit 15 Wijkgerichte preventie 16 Active ageing – actief ouder worden 17 Technologie gebruiken in de zorg voor ouderen: kansen en uitdagingen Register
KRO1-FM.indd 16
5 9 11 33 35 49
447 449 463 471 477 489 505 519 537 547
6/18/15 11:11:44 PM
Inhoud – uitgebreid
Digitaal verder studeren en overzicht video’s
2
Redactieleden en auteurs
5
Voorwoord
9
Leeswijzer
11
Deel I
Theoretische uitgangspunten
1
Inleiding Ton Bakker 1.1 Preventie- en interventiemogelijkheden vanuit levensloopperspectief 1.1.1 Preventietijdvensters 1.2 Het ‘ware’ leven (alêthês bios) 1.3 Lineair en gerodynamisch model 1.3.1 Lineair model 1.3.2 Integratief gerodynamisch model (IGD-model) 1.4 Focus van het boek Literatuur
35
2
49
2.1 2.2
KRO1-FM.indd 17
33
Verpleegkundige theorieën bij kwetsbare ouderen Vera Habes Inleiding Verpleegkundige theorieën twintigste eeuw 2.2.1 F. Nightingale (1859) 2.2.2 Zelfzorgtheorie van D. Orem (1971) 2.2.3 Adaptatietheorie van C. Roy (1970) 2.2.4 Systeemtheorie van I. King (1971) 2.2.5 Holisme van M. Rogers (1970) 2.2.6 Neuman Systems Model (NSM) van B. Neuman (overgang twintigste naar eenentwintigste eeuw) 2.2.7 Conclusie
37 38 41 42 42 42 46 46
49 50 50 51 51 52 53 53 57
6/18/15 11:11:44 PM
2.3 Verpleegkundige theorieën eenentwintigste eeuw, passend bij ouderen 2.3.1 Diagnosegestuurde zorg 2.3.2 Behoeftegestuurde zorg 2.4 Conclusie Literatuur Bijlage ASA-schaal 3 Kansen en mogelijkheden van de hbo-verpleegkundige in de zorg voor ouderen Germieke Quist en Vera Habes 3.1 Inleiding 3.2 Competentiegebieden en CanMEDS-rollen Literatuur 4
Screening en geriatrisch assessment Bianca Buurman 4.1 Kwetsbaarheid 4.2 Screenen en comprehensive geriatric assessment (CGA) 4.2.1 Stap 1: screenen 4.2.2 Stap 2: screenend geriatrisch assessment: een multidomeinbeoordeling 4.2.3 Stap 3: prioriteren en persoonlijke doelen formuleren 4.2.4 Stap 4: diagnostisch geriatrisch assessment 4.2.5 Stap 5: opstellen van een zorgbehandelplan 4.3 Vaststellen van effectiviteit van systematisch o psporen en begeleiden van kwetsbare ouderen Literatuur
57 58 60 63 64 67
69 69 72 76 77 77 77 78 79 80 81 82 83 84
5
Klinisch redeneren met behulp van redeneerhulpen 85 Vera Habes, Germieke Quist en Judith van der Sande 5.1 Inleiding 85 5.2 Raamwerk van het boek, redeneerhulpen 87 5.3 Internationale classificatie van het menselijk functioneren (ICF) 87 5.3.1 (Lichamelijke) functies en anatomische eigenschappen 90 5.3.2 Externe en persoonlijke factoren 93 5.3.3 Activiteiten en participatie 96 5.4 Interventies en zelfmanagementondersteuning 98 Literatuur 100 Bijlage 1 Anamnese 75+ volgens de gezondheidspatronen van Gordon 103 107 Bijlage 2 Redeneerhulpen versus ICF
KRO1-FM.indd 18
6/18/15 11:11:44 PM
6 6.1
6.2
6.3
Deel II 7 7a 7a.1 7a.2
7a.3
KRO1-FM.indd 19
Normale veroudering Jeroen Dikken Normale somatische veroudering 6.1.1 Inleiding 6.1.2 Proces van biologische veroudering 6.1.3 Bekende theorieën over normale somatische veroudering 6.1.4 Belang van onderzoek Normale psychische veroudering 6.2.1 Inleiding 6.2.2 Dynamiek van ontwikkeling en veroudering 6.2.3 Winst en verlies 6.2.4 Aanpassing bij verouderen 6.2.5 Psychologische gerontologie Normale sociale veroudering 6.3.1 Inleiding 6.3.2 Levensfasen en het levensloopperspectief van de maatschappij 6.3.3 Modernization-theorie 6.3.4 Disengagement-theorie 6.3.5 Activiteits- en continuïteitstheorie 6.3.6 Invloed van de theorie op de levensloop Literatuur
109
Geriatrische syndromen
129
VERSTORINGEN BIJ SOMATISCHE VEROUDERING ADL en IADL Bianca Buurman Inleiding Prevalentie en incidentie 7a.2.1 Prevalentie en incidentie bij thuiswonende ouderen 7a.2.2 Prevalentie en incidentie bij in ziekenhuis opgenomen ouderen 7a.2.3 Prevalentie en incidentie bij ouderen die in een verpleeghuis wonen (exclusief herstel/revalidatie) 7a.2.4 Achteruitgang in functioneren als teken van naderend levenseinde Anatomie en fysieke functies 7a.3.1 Ontstaan van beperkingen in functioneren: een complexe interactie 7a.3.2 Cardiovasculair systeem 7a.3.3 Brein
131 132
109 109 110 111 114 114 114 115 115 116 118 121 121 121 123 125 126 126 127
132 132 133 133 134 135 136 136 136 137
6/18/15 11:11:44 PM
7a.4
7a.5 7a.6
7b 7b.1 7b.2
7b.3
7b.4
7b.5
KRO1-FM.indd 20
7a.3.4 Motorisch orgaansysteem 7a.3.5 Endocrien systeem 7a.3.6 Zintuiglijk orgaansysteem Externe en persoonlijke factoren 7a.4.1 Restcapaciteit 7a.4.2 Persoonlijkheidsfunctiekenmerken 7a.4.3 Belevingsfunctiekenmerken 7a.4.4 Sociale omgevingskenmerken 7a.4.5 Hulpmiddelen 7a.4.6 Specifieke risicosituatie: functieverlies als gevolg van ziekenhuisopname Assessment en diagnostiek 7a.5.1 Aandachtspunten Interventies 7a.6.1 Zelfmanagement: prioriteren en doelen stellen in een zorgbehandelplan 7a.6.2 Omgeving zodanig inrichten dat mensen gestimuleerd worden om te bewegen 7a.6.3 Vermijden van bedrust 7a.6.4 Voorlichten over functieverlies als gevolg van ziekenhuisopname 7a.6.5 Trainen voorafgaand aan een ziekenhuisopname 7a.6.6 Revalidatie/functioneel trainen 7a.6.7 Pijnmanagement 7a.6.8 Inzet van hulpmiddelen 7a.6.9 Interventies op maat Literatuur
138 138 138 139 139 140 140 140 141
Visus- en gehoorproblematiek bij ouderen Jeroen Boonstra Inleiding Prevalentie 7b.2.1 Visus 7b.2.2 Gehoor Anatomie en fysieke functies 7b.3.1 Visus 7b.3.2 Gehoor Externe en persoonlijke factoren 7b.4.1 Somatische functiekenmerken 7b.4.2 Belevingsfunctiekenmerken 7b.4.3 Cognitieve functiekenmerken 7b.4.4 Sociale omgevingskenmerken Assessment en diagnostiek 7b.5.1 Visus 7b.5.2 Gehoor
150
141 142 143 145 145 146 146 147 147 147 148 148 148 149
150 153 153 154 155 155 157 158 158 159 159 159 160 160 160
6/18/15 11:11:44 PM
7b.6 7b.7
Interventies Extra informatie Literatuur
161 162 162
7c
Slaapstoornissen Jeroen Boonstra Inleiding 7c.1.1 Definities Prevalentie Anatomie en fysieke functies 7c.3.1 Neurologisch/brein 7c.3.2 Motorisch systeem 7c.3.3 Endocrien systeem 7c.3.4 Zintuiglijk systeem 7c.3.5 Thermoregulatiesysteem 7c.3.6 Cardiovasculair systeem Externe en persoonlijke factoren 7c.4.1 Somatische functiekenmerken 7c.4.2 Cognitieve functiekenmerken 7c.4.3 Belevingsfunctiekenmerken 7c.4.4 Persoonlijkheidsfunctiekenmerken 7c.4.5 Sociale omgevingskenmerken 7c.4.6 Levensloopkenmerken Assessment en diagnostiek Interventies 7c.6.1 Zelfmanagementondersteuning 7c.6.2 Preventieve interventies 7c.6.3 Curatieve interventies Extra informatie Literatuur
164
Vallen en valpreventie Anne Larue en Ina Bettman Inleiding Prevalentie Anatomie en fysieke functies 7d.3.1 Neurologisch systeem 7d.3.2 Motorisch systeem 7d.3.3 Cardiovasculair systeem 7d.3.4 Vocht- en elektrolytenbalans Externe en persoonlijke factoren 7d.4.1 Somatische functiekenmerken 7d.4.2 Cognitieve functiekenmerken 7d.4.3 Persoonlijkheidsfunctiekenmerken 7d.4.4 Belevingsfunctiekenmerken
181
7c.1 7c.2 7c.3
7c.4
7c.5 7c.6
7c.7
7d 7d.1 7d.2 7d.3
7d.4
KRO1-FM.indd 21
164 164 166 167 168 169 170 170 170 171 171 171 172 173 173 173 173 173 175 175 176 177 178 179
181 181 183 183 184 185 186 186 187 188 189 189
6/18/15 11:11:44 PM
7d.5
7d.6
7e 7e.1 7e.2 7e.3
7e.4
7e.5
7e.6
KRO1-FM.indd 22
7d.4.5 Sociale omgevingskenmerken 7d.4.6 Samenvatting risicofactoren volgens DSA Assessment en diagnostiek 7d.5.1 Observatie van mobiliteit 7d.5.2 Observatie van zintuiglijk systeem 7d.5.3 Observatie van neurologisch systeem 7d.5.4 Observatie van medicatie Interventies 7d.6.1 Preventieve interventies 7d.6.2 Curatieve interventies 7d.6.3 Ondersteuning bij zelfmanagement Literatuur
190 191 191 191 192 193 194 194 195 197 199 201
Ondervoeding en dehydratie Hinke Kruizenga, Jos Schols en Judith van der Sande Inleiding Prevalentie Anatomie en fysieke functies 7e.3.1 Motorisch systeem 7e.3.2 Endocrien systeem (hormonaal stelsel) en motorisch systeem 7e.3.3 Afweersysteem 7e.3.4 Digestief systeem 7e.3.5 Zintuiglijk systeem: verminderde smaak, geur, eetlust 7e.3.6 Vocht- en elektrolytenbalans Externe en persoonlijke factoren 7e.4.1 Somatische functiekenmerken 7e.4.2 Cognitieve functiekenmerken 7e.4.3 Persoonlijkheidsfunctiekenmerken 7e.4.4 Belevingsfunctiekenmerken 7e.4.5 Levensloopkenmerken 7e.4.6 Sociale omgevingskenmerken 7e.4.7 Samengevat: risicofactoren voor ondervoeding en d ehydratie bij ouderen Assessment en diagnostiek 7e.5.1 Ondervoeding 7e.5.2 Dehydratie Interventies 7e.6.1 Zelfmanagementondersteuning 7e.6.2 Preventieve interventies 7e.6.3 Curatieve interventies Literatuur
202 202 203 205 205 205 206 206 208 208 209 210 210 211 211 212 212 212 214 214 216 217 218 219 220 223
6/18/15 11:11:44 PM
7f 7f.1 7f.2 7f.3
7f.4
7f.5 7f.6
7g 7g.1 7g.2 7g.3
7g.4
KRO1-FM.indd 23
Mondhygiëne Marlou Dorgelo Inleiding Prevalentie 7f.2.1 Frequent voorkomende gebitsafwijkingen Anatomie en functies 7f.3.1 Afweersysteem 7f.3.2 Digestief systeem 7f.3.3 Afbraak en vertering 7f.3.4 Transport Externe en persoonlijke factoren 7f.4.1 Somatische functiekenmerken 7f.4.2 Cognitieve functiekenmerken 7f.4.3 Belevingsfunctiekenmerken 7f.4.4 Persoonlijkheidsfunctiekenmerken 7f.4.5 Sociale omgevingskenmerken en levensgeschiedenis Assessment en diagnostiek Interventies 7f.6.1 Preventieve interventies 7f.6.2 Curatieve interventies Literatuur
224
Incontinentie en obstipatie Paul van Houten Inleiding Prevalentie Anatomie en fysieke functies 7g.3.1 Motorisch orgaansysteem (urine-incontinentie) 7g.3.2 Neurologisch en motorisch orgaansysteem (urine-incontinentie) 7g.3.3 Externe oorzaken gecombineerd met motorisch en neurologisch orgaansysteem (urine-incontinentie) 7g.3.4 Motorisch en cardiovasculair orgaansysteem (urine-incontinentie) 7g.3.5 Multipele orgaansystemen (urine-incontinentie) 7g.3.6 Digestief orgaansysteem (obstipatie en fecale incontinentie) 7g.3.7 Motorisch orgaansysteem (obstipatie en fecale incontinentie) 7g.3.8 Multipele orgaansystemen (obstipatie en fecale incontinentie) 7g.3.9 Externe oorzaken (obstipatie en fecale incontinentie) Externe en persoonlijke factoren 7g.4.1 Restcapaciteit 7g.4.2 Somatische functiekenmerken
238
224 225 225 225 225 228 229 229 230 230 231 231 232 232 232 234 234 236 237
238 238 239 240 240 240 241 241 242 242 242 243 244 244 244
6/18/15 11:11:44 PM
7g.5 7g.6
7h 7h.1 7h.2 7h.3
7h.4
7h.5 7h.6
7i 7i.1 7i.2
7i.3
KRO1-FM.indd 24
7g.4.3 Cognitieve functiekenmerken 7g.4.4 Persoonlijkheidsfunctiekenmerken 7g.4.5 Belevingsfunctiekenmerken 7g.4.6 Specifieke risicosituaties Assessment en diagnostiek Interventies 7g.6.1 Preventieve interventies 7g.6.2 Curatieve interventies 7g.6.3 Interventies op maat 7g.6.4 Zelfmanagementondersteuning Literatuur
244 245 245 246 248 250 250 250 253 253 254
Decubitus en huidletsel Marlou Dorgelo Inleiding Prevalentie Anatomie en functies 7h.3.1 Afweersysteem, de huid 7h.3.2 Circulatie, microcirculatie 7h.3.3 Brein/neurologisch systeem Externe en persoonlijke factoren 7h.4.1 Somatische functiekenmerken 7h.4.2 Cognitieve functiekenmerken 7h.4.3 Belevingsfunctiekenmerken 7h.4.4 Sociale functiekenmerken Assessment en diagnostiek Interventies 7h.6.1 Preventieve interventies 7h.6.2 Curatieve interventies Literatuur
255
Pijn Nienke Bleijenberg Inleiding Prevalentie 7i.2.1 Thuiswonende ouderen 7i.2.2 Ouderen in verzorg- of verpleeghuis 7i.2.3 Ouderen in de laatste levensfase Anatomie en fysieke functies 7i.3.1 Neurologisch systeem/brein 7i.3.2 Zintuiglijk systeem 7i.3.3 Motorisch systeem 7i.3.4 Cardiovasculair systeem 7i.3.5 Digestief systeem
280
255 255 256 257 263 265 266 266 266 266 267 267 269 269 275 278
280 283 284 284 284 284 284 285 285 286 286
6/18/15 11:11:44 PM
7i.4
7i.5
7i.6
7i.7
7j 7j.1 7j.2 7j.3
7j.4
7j.5
7j.6
KRO1-FM.indd 25
Externe en persoonlijke factoren 7i.4.1 Somatische functiekenmerken 7i.4.2 Cognitieve functiekenmerken 7i.4.3 Persoonlijkheidsfunctiekenmerken 7i.4.4 Belevingsfunctiekenmerken 7i.4.5 Sociale omgevingskenmerken en levensgeschiedenis Assessment en diagnostiek 7i.5.1 Zelfrapportage 7i.5.2 Anamnese/heteroanamnese 7i.5.3 Observatie 7i.5.4 Bepalen van de gevolgen van pijn 7i.5.5 Lichamelijk onderzoek en vaststellen wat de oorzaken van pijn zijn Interventies 7i.6.1 Preventieve interventies 7i.6.2 Curatieve interventies 7i.6.3 Bewegingsinterventies 7i.6.4 Cognitieve en psychologische interventies 7i.6.5 Farmacologische interventies 7i.6.6 Zelfmanagementondersteuning Rol van de behandelaar Literatuur
287 287 287 288 288 289 289 290 292 292 293
Polyfarmacie bij oudere patiënten Karen Keijsers en Rob van Marum Inleiding 7j.1.1 Veelvoorkomende medicijnen Prevalentie en risicofactoren Farmacologie: anatomie en fysieke functies 7j.3.1 Farmacokinetiek 7j.3.2 Farmacodynamiek: cellen in alle orgaansystemen Externe en persoonlijke factoren 7j.4.1 Somatische functiekenmerken: bijwerkingen bij oudere patiënten 7j.4.2 Persoons- en cognitieve functiekenmerken: therapietrouw 7j.4.3 Sociale functiekenmerken Interventies om polyfarmacie te optimaliseren 7j.5.1 Interventies om veilig voor te schrijven 7j.5.2 Interventies om bijwerkingen op te sporen 7j.5.3 Interventies met betrekking tot het bevorderen van zelfmanagement en therapietrouw Samenwerking in de keten Literatuur
301
294 294 294 295 295 295 296 297 298 299
301 301 302 303 304 306 307 309 310 311 311 311 315 316 317 317
6/18/15 11:11:44 PM
8 8a 8a.1 8a.2 8a.3 8a.4
8a.5 8a.6
8b 8b.1 8b.2
8b.3 8b.4 8b.5
8b.6
8b.7
8c 8c.1 8c.2
KRO1-FM.indd 26
VERSTORINGEN BIJ PSYCHISCHE VEROUDERING Dementie Rose-Marie Dröes en Ton Bakker Inleiding Prevalentie Anatomie en fysieke functies 8a.3.1 Brein Externe en persoonlijke factoren 8a.4.1 Belevingsfunctiekenmerken 8a.4.2 Levensgeschiedenis, persoonlijkheidsfunctiekenmerken en sociale omgevingskenmerken Assessment en diagnostiek Interventies 8a.6.1 Preventieve interventies 8a.6.2 Curatieve interventies 8a.6.3 Zelfmanagementondersteuning Literatuur
319 320
Delier: ‘wisselend bewolkt’ bewustzijn Herbert Habets Inleiding Prevalentie 8b.2.1 Thuiswonende ouderen 8b.2.2 In ziekenhuis opgenomen ouderen 8b.2.3 Ouderen die in een verpleeghuis wonen Anatomie en fysieke functies Externe en persoonlijke factoren Assessment en diagnostiek 8b.5.1 Het vaststellen van een verhoogd risico op delier 8b.5.2 Screening 8b.5.3 Diagnostiek 8b.5.4 Vaststellen van de ernst van een delier, volgen van het beloop van een delier 8b.5.5 Diagnostiek NANDA Interventies 8b.6.1 Preventieve interventies 8b.6.2 Zelfmanagementondersteuning Tot slot Literatuur
337
Depressie en verwante beelden Cindy Ooijevaar en Martin Kat Inleiding Prevalentie
350
320 321 322 322 326 326 326 327 329 329 330 333 334
337 338 338 338 338 338 339 342 343 343 344 345 345 345 346 347 348 348
350 350
6/18/15 11:11:44 PM
8c.3 8c.4 8c.5 8c.6
8c.7
8d 8d.1 8d.2 8d.3
8d.4
8d.5 8d.6
8e 8e.1 8e.2 8e.3
KRO1-FM.indd 27
Anatomie en fysieke functies 8c.3.1 Brein Externe en persoonlijke factoren 8c.4.1 Levensgeschiedenis en sociale omgevingskenmerken Assessment en diagnostiek Interventies 8c.6.1 Zelfmanagementondersteuning 8c.6.2 Preventieve en curatieve interventies Conclusie Literatuur
350 350 351 351 351 354 354 355 361 361
Persoonlijkheidsstoornissen Leonie van Assen Inleiding Prevalentie en incidentie Anatomie en fysieke functies 8d.3.1 Brein 8d.3.2 Motorisch systeem 8d.3.3 Zintuiglijk systeem 8d.3.4 Endocrien systeem Externe en persoonlijke factoren 8d.4.1 Restcapaciteit 8d.4.2 Somatische functiekenmerken 8d.4.3 Cognitieve functiekenmerken 8d.4.4 Persoonlijkheidsfunctiekenmerken (zelfbeeld en beeld van de omgeving) 8d.4.5 Belevingsfunctiekenmerken (emotioneel en rationeel) 8d.4.6 Communicatie 8d.4.7 Sociale omgevingskenmerken 8d.4.8 Levensloopkenmerken (negatieve en positieve kenmerken) Assessment en diagnostiek Interventies 8d.6.1 Zelfmanagementondersteuning 8d.6.2 Stepped-care-interventies Literatuur
362
Stemmings- en gedragsproblematiek Leonie van Assen Inleiding Prevalentie Anatomie en fysieke functies 8e.3.1 Ontstaan van stemmings- en gedragsproblemen 8e.3.2 Brein 8e.3.3 Neurologisch systeem
375
362 365 366 366 367 367 367 367 367 368 368 368 369 369 369 369 369 370 370 371 373
375 375 377 377 377 379
6/18/15 11:11:44 PM
8e.4
8e.5 8e.6
9 9a 9a.1 9a.2 9a.3 9a.4
9a.5
9a.6
9a.7
KRO1-FM.indd 28
8e.3.4 Motorisch systeem 8e.3.5 Zintuiglijk systeem 8e.3.6 Endocrien systeem 8e.3.7 Afweersysteem Externe en persoonlijke factoren 8e.4.1 Restcapaciteit 8e.4.2 Somatische functiekenmerken 8e.4.3 Cognitieve functiekenmerken 8e.4.4 Persoonlijkheidsfunctiekenmerken (zelfbeeld en beeld van de omgeving) 8e.4.5 Belevingsfunctiekenmerken (emotioneel en rationeel) 8e.4.6 Sociale omgevingskenmerken 8e.4.7 Levensloopkenmerken (negatieve en positieve kenmerken) Assessment en diagnostiek Interventies 8e.6.1 Zelfmanagementondersteuning 8e.6.2 Stepped care Literatuur
380 380 380 381 381 381 382 382
VERSTORINGEN BIJ SOCIALE VEROUDERING Eenzaamheid Renate Agterhof en Johanna Broese Inleiding Prevalentie Etiologie Externe en persoonlijke factoren 9a.4.1 Somatische functiekenmerken 9a.4.2 Cognitieve functiekenmerken 9a.4.3 Persoonlijkheidsfunctiekenmerken 9a.4.4 Belevingsfunctiekenmerken 9a.4.5 Sociale omgevingskenmerken 9a.4.6 Levensgeschiedenis Assessment en diagnostiek 9a.5.1 Signalen die wijzen op eenzaamheid 9a.5.2 Anamnese 9a.5.3 PES en NANDA 9a.5.4 Eenzaamheid meten 9a.5.5 Multidisciplinaire consultatie Interventies 9a.6.1 Preventieve interventies 9a.6.2 Curatieve interventie 9a.6.3 Zelfmanagementondersteuning Kennis over interventies Literatuur
389 390
382 382 383 383 383 384 384 385 387
390 392 393 393 393 394 394 394 394 395 395 396 396 398 398 399 400 400 401 401 402 403
6/18/15 11:11:44 PM
9b
Mantelzorger onder druk Joke Groeneveld Inleiding Prevalentie Etiologie Externe en persoonlijke factoren 9b.4.1 Somatische functiekenmerken 9b.4.2 Cognitieve functiekenmerken 9b.4.3 Persoonlijkheidsfunctiekenmerken 9b.4.4 Belevingsfunctiekenmerken 9b.4.5 Sociale omgevingskenmerken 9b.4.6 Levensgeschiedenis Assessment en diagnostiek 9b.5.1 Signaleren Interventies 9b.6.1 Preventieve interventies 9b.6.2 Curatieve interventies 9b.6.3 Zelfmanagementondersteuning van mantelzorg en ouderen Tot slot Literatuur
405
Woon- en leefomgeving vanuit sociotherapeutisch perspectief Ton Bakker en Mandy van Helden 9c.1 Inleiding 9c.2 Sociotherapie en de basiselementen (niveau 1) 9c.2.1 Fysieke omgeving, sfeer en ambiance 9c.2.2 Structuur, dagritme en dagbesteding 9c.3 Communicatie en samenwerking (niveau 2) 9c.3.1 Relatie van teamleden onderling 9c.3.2 Rol individueel teamlid 9c.3.3 Overdracht en tegenoverdracht 9c.4 Evidence-based benaderingswijzen en interventies (niveau 3) 9c.4.1 Algemene benaderingswijzen 9c.4.2 Specifieke psychotherapeutische gedragsinterventies 9c.5 Enscenering klimaat, situatie en relaties (niveau 4) 9c.5.1 Samenhang klimaat, situatie en relatie 9c.6 Tot slot Literatuur
419
9d
434
9b.1 9b.2 9b.3 9b.4
9b.5 9b.6
9b.7
9c
9d.1 9d.2 9d.3
KRO1-FM.indd 29
Ouderenmishandeling Marian Adriaansen Inleiding Prevalentie Externe en persoonlijke factoren
405 406 406 407 407 408 409 411 412 413 414 414 415 415 416 417 418 418
419 420 420 421 422 422 423 423 427 427 428 430 431 433 433
434 434 435
6/18/15 11:11:44 PM
Deel III 10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5
10.6 10.7
11 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5
12 12.1 12.2 12.3 12.4
KRO1-FM.indd 30
9d.3.1 Ouderenmishandeling door de mantelzorger 9d.3.2 Mishandeling en grensoverschrijdend gedrag door de professional Literatuur
435
Geriatrische uitdagingen
447
Multimorbiditeit en multifunctieproblematiek (MM/MF) Rolinka Schim van der Loeff-van Veen Inleiding Prevalentie en variatie Begrijpen van MM en MF in de levensloop 10.3.1 Determinanten die de levensloop bepalen Wat zijn uitdagingen? Omgaan met de uitdagingen 10.5.1 Problemen bij MM/MF vertonen samenhang 10.5.2 Passende zorg rendeert als deze echt samen met de patiënt is bepaald 10.5.3 Ook in latere levensfase is er sprake van veerkracht, groei en ontwikkeling Het verzamelbegrip: zelfmanagement Er blijven uitdagingen ... Literatuur
449
Inleiding triage in de ouderenzorg Carla Spanninga en Bernadet Derks Mensink Ondertriage bij kwetsbare ouderen Triëren binnen de groep kwetsbare ouderen Acute en chronische ziekte Triageproces Tot slot Literatuur
463
Palliatieve zorg Marian Adriaansen Inleiding Assessment 12.2.1 Symptomen van de palliatieve fase Advance care planning Samenvatting Literatuur
471
443 446
449 450 453 453 455 457 457 458 459 460 461 461
464 465 466 468 469 469
471 473 473 475 475 476
6/18/15 11:11:45 PM
13 13.1 13.2 13.3 13.4 13.5 13.6
14 14.1 14.2
14.3
14.4
15 15.1 15.2 15.3 15.4 15.5 15.6
KRO1-FM.indd 31
Gezond ouder worden Pieter Verduin Inleiding ‘Essentie’ van de mens Ontisch en ontologisch Kunst van het lijden Interventie 13.5.1 RPS-formulier Tot slot Literatuur
477
Samen werken aan kwaliteit Vera Habes en Miranda Snoeren Inleiding Kansen en uitdagingen 14.2.1 Van traditionele naar lerende werkomgeving 14.2.2 Adequaat omgaan met functiedifferentiatie Aanbevelingen 14.3.1 Practice development 14.3.2 Aanbeveling voor het creëren van een lerende en innoverende werkomgeving 14.3.3 Aanbeveling voor het omgaan met weerstand 14.3.4 Aanbeveling voor het waarborgen van persoonsgericht werken, waarbij positieve samenwerkingsrelaties bevorderd worden 14.3.5 Aanbeveling voor het delen van kennis die aansluit bij andere zorgprofessionals Conclusie Literatuur Bijlage Verkorte vragenlijst leerfuncties
489
Wijkgerichte preventie Huub Sibbing Leren van de toekomst Paradigmashift noodzakelijk Aandacht voor omgevingsfactoren noodzakelijk Voorbeelden van best practices Stappenplan wijkanalyse en wijkdiagnose Toekomstperspectief Literatuur
505
477 480 481 482 484 484 486 486
489 490 490 491 493 493 494 497
499 500 501 501 503
505 506 507 510 513 514 515
6/18/15 11:11:45 PM
16 16.1 16.2 16.3 16.4 16.5
16.6 16.7 16.8 16.9
Active ageing – actief ouder worden Anne Larue Inleiding Context Prevalentie Risico’s van inactiviteit Lichamelijke functies en anatomische eigenschappen 16.5.1 Lichamelijke functies 16.5.2 Anatomische eigenschappen Activiteiten en participatie Externe factoren Interventies 16.8.1 Preventieve interventies Tot slot Literatuur
17 Technologie gebruiken in de zorg voor ouderen: kansen en uitdagingen Thijs van Houwelingen 17.1 Maatschappelijke ontwikkelingen 17.1.1 Vergrijzing en ontgroening 17.1.2 Zelfmanagement als oplossing voor de vergrijzing 17.1.3 Technologische ontwikkelingen 17.1.4 Actieve rol zorgvrager door gebruik van technologie 17.1.5 Ouderen en internet 17.1.6 Ervaringen ouderen met videocommunicatie 17.2 Technologie in de verpleegkundige zorg 17.2.1 Verpleegkundige taken met gebruik van technologie 17.2.2 Klinisch redeneren met gebruik van technologie 17.2.3 Veranderende behandelrelatie tussen verpleegkundige en zorgvrager 17.3 Tot slot Literatuur
KRO1-FM.indd 32
Register
519 519 520 521 522 524 524 526 527 528 531 532 534 534
537 537 537 538 539 540 541 541 542 542 543 544 545 546 547
6/18/15 11:11:45 PM
