Inhoud 1
thema communicatie
Non-verbale communicatie 1.1 Lichaamstaal 1.2 Lichaamshouding 1.3 Checklist leerkracht 1.4 Checklist leerling Een goed gesprek 1.5 Randvoorwaarden voor een goed gesprek 1.6 Een gesprek voorbereiden 1.7 Ezelsbruggetjes 1.8 Een haperend gesprek vlot trekken Gesprekstechnieken 1.9 Actief luisteren 1.10 Samenvatten 1.11 Vragen stellen 1.12 Open vragen 1.13 Gesloten vragen 1.14 Vragen stellen in de klas 1.15 Vragen die doordenken stimuleren 1.16 Complimenteren Specifieke leerlinggesprekken 1.17 Helpend gesprek 1.18 Helpend gesprek met jonge leerlingen 1.19 Vermoeden van kindermishandeling 1.20 Conflictoplossend gesprek 1.21 Confrontatiegesprek 1.22 Gesprek stimuleren in de klas 1.23 Reflecterend gesprek 1.24 Diagnostisch gesprek Ouders 1.25 Omgaan met ouders 1.26 Oudergesprek, voorbereiding en evaluatie 1.27 Huisbezoek, voorbereiding 1.28 Huisbezoek 1.29 Tienminutengesprek, voorbereiding 1.30 Tienminutengesprek, ouderformulier
15 17 17 18 19 20 21 21 22 23 24 25 25 26 27 28 29 30 31 32 33 33 34 35 36 37 38 39 40 41 41 42 43 44 45 46
Joke Gerritsen en Corine Klapwijk - Praktijk wijzer Basisonderwijs - © Uitgeverij Coutinho
Coutinho_Gerritsen_2013.indd 7
03-09-13 18:45
Praktijkwijzer basisonderwijs
1.31 Tienminutengesprek, het gesprek 1.32 Tienminutengesprek, evaluatie 1.33 Slechtnieuwsgesprek 1.34 Omgaan met klachten 1.35 De agressieve ouder 1.36 Allochtone ouders, culturele aspecten 1.37 Allochtone ouders, taalaspecten 1.38 Gescheiden ouders Literatuur 2
thema de leerling centraal
Sociaal-emotionele aspecten 2.1 Emoties 2.2 Boze en agressieve leerling 2.3 Aanpak agressieve leerling 2.4 Faalangst signaleren 2.5 Faalangst aanpakken 2.6 Signalen dat een kind gepest wordt 2.7 Pesten, vijfsporenaanpak 2.8 Digitaal pesten 2.9 Werken aan zelfvertrouwen Gedrag 2.10 Oorzaken van concentratieproblemen 2.11 Overbeweeglijke leerlingen 2.12 De hyperactieve leerling 2.13 Leerling met ADHD 2.14 Hoogsensitief 2.15 De leerling die afhaakt 2.16 De onverschillige leerling 2.17 De teruggetrokken, stille leerling 2.18 Werkhoudingsproblemen Het leren 2.19 Autisme: kenmerken en gedrag 2.20 De autistvriendelijke leerkracht 2.21 De beelddenker 2.22 Dyscalculie 2.23 Dyslexie 2.24 (Hoog)begaafdheid
47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 58 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 67 68 69 70 72 73 74 75 76 77 77 78 80 81 82 83
Joke Gerritsen en Corine Klapwijk - Praktijk wijzer Basisonderwijs - © Uitgeverij Coutinho
Coutinho_Gerritsen_2013.indd 8
03-09-13 18:45
inhoud
2.25 (Hoog)begaafd onderpresteren: kenmerken 2.26 (Hoog)begaafd onderpresteren: aanpak 2.27 Ontwikkelingsachterstand Onderwijsbehoeften 2.28 Onderwijsbehoeften groslijst 2.29 SMARTI-onderwijsdoelen 2.30 Leerlingen laten nadenken over leren 2.31 In aanmerking komen voor een PGB 2.32 De leerling met een beperking 2.33 Externe deskundige raadplegen Problemen onderzoeken 2.34 Een probleem signaleren en hanteren 2.35 Probleemgedrag in kaart brengen 2.36 Onderzoeken wat er aan de hand is Literatuur 3
thema klassenorganisatie
De leerkracht 3.1 Klassenmanager 3.2 Onderwijsstijlen 3.3 Je onderwijsstijl verbeteren 3.4 Eigenschappen van de geliefde leerkracht 3.5 Een geliefde leerkracht worden 3.6 De aandachtsvolle leerkracht 3.7 Hoe verpruts ik mijn les? De digitale wereld 3.8 E-mailgebruik 3.9 Facebookgebruik 3.10 Het digibord 3.11 Digitale media 3.12 Samenwerken via tablets 3.13 Games maken als leermiddel Iets extra’s organiseren 3.14 Een project voor de bovenbouw 3.15 Een thema voor de onderbouw 3.16 De ouderavond 3.17 De musical voor groep 8
84 85 86 87 87 88 89 90 91 92 93 93 94 96 97 99 101 101 102 103 104 105 106 107 108 108 109 110 111 112 113 114 114 116 117 118
Joke Gerritsen en Corine Klapwijk - Praktijk wijzer Basisonderwijs - © Uitgeverij Coutinho
Coutinho_Gerritsen_2013.indd 9
03-09-13 18:45
Praktijkwijzer basisonderwijs
De leerlingen 3.18 Zelfstandig werken en verwerken 3.19 De instroomgroep 3.20 Overgang van groep 2 naar 3 3.21 Van groep 8 naar het VO 3.22 Blijven zitten 3.23 Het sociogram Het lokaal 3.24 Inrichting 3.25 Schoonhouden 3.26 Schoon gedrag Literatuur 4
thema lesgeven
Goed onderwijs 4.1 Algemene criteria voor goed onderwijs 4.2 Een goede leerkracht 4.3 Pedagogische aandachtspunten 4.4 Een goed doordachte les 4.5 Een prettige sfeer 4.6 Een goede werksfeer 4.7 Een krachtige leeromgeving 4.8 Een motiverende werkomgeving 4.9 Opbrengstgericht werken: de PDCA-cirkel 4.10 Leerinhoud pakkend aanbieden 4.11 Presentatievaardigheden 4.12 Hoge verwachtingen 4.13 Lage verwachtingen 4.14 Materialen 4.15 Het opzetten van een hoek Voorbereiding 4.16 Voorbereiding op het nieuwe schooljaar 4.17 Een werkvorm kiezen 4.18 Een circuitmodel opzetten 4.19 Criteria lesdoelen (SMARTI) 4.20 Lesdoelen en leerlingen 4.21 Lesvoorbereiding 4.22 De didactische vierslag
119 119 120 121 122 124 125 126 126 127 128 129 130 133 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 148 149 150 151 152 153 154
Joke Gerritsen en Corine Klapwijk - Praktijk wijzer Basisonderwijs - © Uitgeverij Coutinho
Coutinho_Gerritsen_2013.indd 10
03-09-13 18:45
inhoud
Groepsgesprekken 4.23 Kringgesprek 4.24 Regels voor het kringgesprek bijbrengen 4.25 Kleine kring 4.26 Het onderwijsleergesprek Uitleg en instructie 4.27 Het directe-instructiemodel 4.28 Uitleggen 4.29 Instructie 4.30 Individuele hulp 4.31 Aandacht vasthouden tijdens instructie Werken aan opdrachten 4.32 Aan het werk… 4.33 Leerlingen reflecteren op de instructie 4.34 Gebruik van het stoplicht 4.35 Verantwoordelijke leerlingen Differentiëren 4.36 Differentiatie in lesstof 4.37 Versnellen en compacten 4.38 Convergente differentiatie 4.39 Divergente differentiatie Samenwerken 4.40 Een samenwerkingsles voorbereiden 4.41 Leren samenwerken 4.42 Moeite met samenwerken 4.43 Groepen samenstellen en begeleiden 4.44 Samenwerken beoordelen Na de les 4.45 De afronding van de les 4.46 Evalueren 4.47 Beoordelen van werk Literatuur
155 155 156 157 158 159 159 160 161 162 163 164 164 165 166 167 168 168 169 170 172 174 174 175 176 177 178 180 180 181 182 183
Joke Gerritsen en Corine Klapwijk - Praktijk wijzer Basisonderwijs - © Uitgeverij Coutinho
Coutinho_Gerritsen_2013.indd 11
03-09-13 18:45
Praktijkwijzer basisonderwijs
5
thema orde houden
184
thema professionalisering
209
Preventie 5.1 Het begin van het schooljaar 5.2 Waarover maken we afspraken en regels? Oorzaken 5.3 Oorzaken van ordeproblemen 5.4 Wil je ordeproblemen? Wees negatief 5.5 Als ze over je heen lopen 5.6 Rustverstoorders 5.7 Storend gedrag observeren Zo krijg je orde 5.8 Maak elke dag meteen contact 5.9 Kleine ordeverstoringen 5.10 Orde uitstralen 5.11 Leiderschap uitstralen 5.12 Een time-out Regels 5.13 Regels opstellen 5.14 Criteria voor goede regels 5.15 Inoefenen en effect van regels Belonen en straffen 5.16 Belonen: wanneer en hoe? 5.17 Positieve feedback 5.18 Valkuilen van belonen 5.19 Straffen: wanneer en hoe 5.20 De maatregelenladder Zelfreflectie 5.21 Wat zijn jouw opvattingen en overtuigingen? 5.22 Checklist orde Literatuur 6
Waarom en hoe 6.1 Waarom professionaliseren? 6.2 Zo kun je professionaliseren Groei en ontwikkeling 6.3 Professioneel omgaan met problemen 6.4 Het functioneringsgesprek
186 186 187 188 188 189 190 191 192 193 193 194 195 196 197 198 198 199 200 201 201 202 203 204 205 206 206 207 208
211 211 212 213 213 214
Joke Gerritsen en Corine Klapwijk - Praktijk wijzer Basisonderwijs - © Uitgeverij Coutinho
Coutinho_Gerritsen_2013.indd 12
03-09-13 18:45
inhoud
6.5 Het beoordelingsgesprek 6.6 Het bekwaamheidsdossier 6.7 Competentieontwikkeling 6.8 Persoonlijk ontwikkelingsplan (POP) 6.9 AMORE: richting geven aan je wensen Feedback 6.10 De feedback-boodschap 6.11 Ezelsbruggetjes voor feedback geven 6.12 Feedback ontvangen 6.13 360-graden feedback 6.14 Valkuilen feedback Intervisie 6.15 Van elkaar leren 6.16 Basismodel intervisie 6.17 De LOS-OP-methode 6.18 SWOT-analyse voor intervisie 6.19 Mind mapping 6.20 Collegiale consultatie Werkplezier 6.21 Beginnende leerkracht 6.22 Plezier in je werk krijgen en houden 6.23 Je werk onder de loep 6.24 Ezelsbruggetje werkplezier Literatuur 7
thema reflectie
Waarom en hoe 7.1 Zet je gewone bril eens af 7.2 Boven en onder de waterlijn 7.3 Vier vormen van reflectie 7.4 Meningsverschil met je duo-collega 7.5 Samen op een situatie reflecteren 7.6 Onderzoekende houding en ervaringsleren Reflectiemodellen 7.7 ABCD-reflectie 7.8 STARRT-methode 7.9 Kernkwadrant
215 216 217 218 219 220 220 221 222 223 224 225 225 226 227 228 229 230 231 231 232 234 235 236 237 239 239 240 242 243 244 245 246 246 247 248
Joke Gerritsen en Corine Klapwijk - Praktijk wijzer Basisonderwijs - © Uitgeverij Coutinho
Coutinho_Gerritsen_2013.indd 13
03-09-13 18:45
Praktijkwijzer basisonderwijs
7.10 Reflectiecyclus van Korthagen 7.11 Het ui-model Reflectietools 7.12 De wondervraag 7.13 Reflectie met behulp van beelden 7.14 Succesreflectie Reflectie op lessen 7.15 Reflectie op een lesdag 7.16 Reflectie op een individuele les 7.17 Doorlopend reflecteren 7.18 Reflectievragen voor leerlingen Literatuur
250 252 253 253 254 255 256 256 257 258 259 260
Joke Gerritsen en Corine Klapwijk - Praktijk wijzer Basisonderwijs - © Uitgeverij Coutinho
Coutinho_Gerritsen_2013.indd 14
03-09-13 18:45
