Nieuwsbrief Mei 2015
Beste Vrienden,
INHOUD
Met genoegen doen we u de 2e editie van de Vrienden Nieuwsbrief toekomen. Na het verschijnen van de allereerste Nieuwsbrief begin maart, mochten we veel enthousiaste reacties ontvangen. Waarvoor dank! Het is altijd fijn om feedback te krijgen en uw ideeën of suggesties zijn van harte welkom. In deze editie treft u een grote verscheidenheid aan artikelen.
Welkom
1
Stille aandacht
2
Reductieconcert Amsterdam
6
Van achter de lessenaar
7
Openbare repetitie
8
Er is er een jarig...!
9
Vriend’lijke gezichten
10
Rigoletto van Verdi 12 Symfonie voor angsthazen en durfals 13 Reductieconcert Utrecht
14
In het unieke interview dat altvioliste Ewa Wagner mocht houden met onze beschermheer Bernard Haitink, blikken we terug op de viering van zijn 60 jarig ambtsjubileum. Hoogtepunt in deze was een gedenkwaardig concert met het RFO op 6 september 2014 in het Concertgebouw Amsterdam. Een onvergetelijke ervaring... We zijn dan ook zeer opgetogen dat Bernard Haitink in februari 2016 bij ons terugkeert met de 9e Symfonie van Bruckner! En er is nog een jubileum: dit jaar viert ons orkest haar 70-jarig bestaan! Hier zal in het najaar feestelijk aandacht aan worden besteed, maar in deze Nieuwsbrief vertelt ex-collega slagwerker Henk de Vlieger u alvast over dat allereerste begin 70 jaar geleden... Cellist Sebastiaan van Eck schrijft over een uniek concert dat het RFO, in samenwerking met Vluchtelingenwerk Nederland, zal geven op 11 juni voor maar liefst 400 asielzoekerskinderen. De pers sprak over een nieuw hoogtepunt in de roemruchte operaserie van de NTRzaterdagmatinee: de uitvoering op 14 maart van Verdi’s ‘Rigoletto’ onder leiding van James Gaffigan met een cast van internationaal vermaarde topsolisten. U leest een korte impressie met daarbij prachtige foto’s van violist Alexander van den Tol. Als vaste rubrieken in de Nieuwsbrief introduceren we: ‘Van achter de lessenaar’: een orkestlid over zijn persoonlijke binding met een bepaald muziekstuk dat de komende tijd bij RFO op de lessenaars zal staan. Dit keer is dat altviolist Huub Beckers en hij schrijft over de ‘Symfonie Fantastique’ van Hector Berlioz. ‘Vriend’lijke Gezichten’: Vrienden stellen zich voor. De ‘Agenda’: Met het complete concertaanbod van RFO, maar ook concerten van individuele musici of ensembles. Tot slot attendeer ik u graag op een paar belangrijke data: Donderdag 14 mei vindt de eerste Openbare Repetitie voor Vrienden plaats. Let op: u kunt eenmalig introducees meenemen! De komende tijd kunt u zelfs twee keer met speciale Vriendenkorting naar een concert van het RFO! Op vrijdag 15 mei naar de ‘Vrijdag van Vredenburg’ en op zaterdag 6 juni naar de NTR Zaterdagmatinee. In de Nieuwsbrief geeft Desirée van Vliet u alle benodigde informatie. Graag bedank ik alle schrijvers van de artikelen in deze Nieuwsbrief en ook onze vaste redactieleden Henk de Vlieger, Renate van Riel en Esther de Bruijn (lay-out). Wij wensen u veel leesplezier! Hartelijke groet, Ellen Versney (redacteur)
Vriendenteam RFO
AGENDA
Stille aandacht een gesprek met Bernard Haitink
Zaterdag 2 mei, 14:15 u. Concertgebouw, Amsterdam Serie: NTR ZaterdagMatinee Igor Stravinsky – Le Rossignol Maurice Ravel – L’heure espagnole Vocale solisten; Groot Omroepkoor en Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Charles Dutoit
Zondag 3 mei, 14:00 u. Oude Rechtbank, Stratumseind, Eindhoven Werken van o.a. Nielsen, Bach, Fauré, Roussel en Caplet. Antonio Cabedo, fluit; Ellen Versney, harp.
Bernard Haitink en Anne Schwanewilms tijdens repetitie met het RFO
Dinsdag 12 mei, 20:15 u. Amstelkerk, Amsterdam Serie: Amstelkerkserie Gabriel Fauré – Pianokwartet Erard ensemble: Edward Janning, piano; Casper Bleumers, viool; Guus Jeukendrup, altviool; Jan Bastiaan Neven, cello.
Zondag 17 mei, 10:30 u. NPO 1 televisie Programma: VPRO Vrije Geluiden Jurriaan Andriessen – Hoorspelmuziek bij “De Prins die de Hik had” Ad Hik Ensemble: Carla Meijers, fluit; Robert Tempelaar, hobo; Nanette Bakker, klarinet; Freek Sluijs, fagot; Cyrille van Poucke, trompet; Marjolijn Oonk, viool; Marije Helder, altviool; Wim Hülsmann, cello; Ineke Vosman, piano; Henk de Vlieger, slagwerk; Steven Joles, verteller; Jeroen Wentel, dirigent.
door Ewa Maria Wagner
Het is een warme middag begin september in Amsterdam. Ik loop in de kelder van het Concertgebouw en blijf bij de geopende deur van de dirigentenkamer staan. Het warme licht van de staande lampen lokt mij naar binnen. Ik zie dat er geen persoonlijke spullen liggen. Ik duw voorzichtig de deur meer naar voren en hoor meteen muziek. Het is het eerste NTR Zaterdagmatineeconcert van dit seizoen. In de bomvolle zaal boven mijn hoofd speelt het Radio Filharmonisch Orkest Alban Bergs Sieben frühe Lieder onder leiding van maestro Bernard Haitink. Deze compositie is voor een kleine bezetting geschreven waardoor ik, een musicus van het RFO, even niet hoef te spelen. Ik neem plaats in een diepe, zwart-wit gestreepte fauteuil. De glasheldere sopraan van Anne Schwanewilms stroomt uit de speakers en vult de ruimte met een klanktapijt vol verlangen, sensualiteit en liefde. Ik luister naar de woorden: dann kamst du mir die Seele nehmen / tief in der Nacht van Reiner Maria Rilke die me onverwacht naar het Vorspiel und Isoldes Liebestod van Richard Wagner verwijzen. Ik besef plotseling hoe bijzonder de recente repetitiedagen voor het RFO waren.
Drie dagen geleden zat ik namelijk in een andere dirigentenkamer, in het gebouw van het Hilversumse Muziekcentrum van de Omroep. Ik was niet alleen. In de felverlichte, sobere kamer, die naar schoonmaakmiddelen rook, vertelde Bernard Haitink mij aan een grote tafel over zijn speciale band met het Radio Filharmonisch Orkest. ‘In mijn jonge jaren heb ik als luisteraar in het Concertgebouw vanuit een vaste plek naast het orgel de grote meesters gade geslagen. Bruno Walter toverde altijd een zeer warme klank in tegenstelling tot Van Beinum, die uit hetzelfde orkest een zilverige toon wist te krijgen. Dat heb ik goed onthouden. In het conservatoriumorkest speelde ik tweede viool. Omdat ik geen begenadigd violist was, nam Felix Hupka (de toenmalige dirigent) mij niet serieus. Hij aarzelde te lang om mij te helpen, uiteindelijk heeft hij het niet gedaan. Hier in Hilversum had ik meer geluk - ik mocht meedoen als kandidaat van het dirigentenconcours van de Nederlandse Radio Unie (NRU). Het was de zomer van 1954. Ik kwam tot de finale. Ten eerste was ik verbaasd, dat mijn naam niet goed gespeld stond: ik heette Herman maar op de affiches stond Bernard Haitink. De tweede verrassing was dat ik in de finale was gekomen. Het enige stuk van alle partituren dat nog ter keuze stond voor het slotconcert was Vorspiel und Isoldes Liebestod uit Wagners opera Tristan und Isolde. Ik kende het stuk helemaal niet. Mijn dirigent-docent Ferdinand Leitner zei, dat ik ’s avonds naar de AVRO studio moest komen. Ik kwam, hij nam plaats achter de piano - hij was een uitstekende pianist – en we hebben tot diep in de nacht het stuk gestudeerd. Maar ik wist, dat ik de partituur niet voldoende beheerste. Die nacht kon ik niet slapen. De volgende ochtend probeerde ik voor het orkest mijn zenuwen te onderdrukken. Omdat ik niets beters kon bedenken sloot ik op het moment suprême mijn ogen. Het orkest begon vanzelf te spelen. Ik heb het op me af laten komen en volgde de muziek. Alles wat daarna gebeurde kwam goed. Dat is de truc die tot vandaag werkt,’ hij glimlacht. ‘Daarom mag ik nu weer voor het RFO staan...’
Zaterdag 23 mei, 14:15 u. Concertgebouw, Amsterdam Serie: NTR ZaterdagMatinee Karol Szymanowski – Concertouverture op. 12 Luca Francesconi – Vertical invader (wereldpremière) Ludwig van Beethoven – Symfonie nr. 5 op. 67 Calefax Reed Quintet, Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Osmo Vänskä Donderdag 28 mei 2015, 12:30 u. MCO studio 5 Serie: MCO Lunchconcerten Theo Verbey – Traurig wie der Tod (try out) Hector Berlioz – Tristia op. 18 Groot Omroepkoor en Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. James Gaffigan
Zijn gezicht straalt maar zijn blauwe ogen blijven geconcentreerd. ‘Behalve deze truc is het moment kenmerkend voor mijn latere weg geworden: de zienswijze, het aanpassen en het overzicht behouden. Er bestaat niet alleen een waarheid, een concert of een interpretatie. In tegendeel, ik denk nooit zo moet het gaan, zo moet het altijd klinken. De zoektocht naar een optimale klank samen met het orkest is de weg. En de weg is met ieder orkest anders.’ Hoe voelt dat met het RFO? ‘Er is veel gebeurd in die zestig jaar tijd,’ vertelt hij verder. ‘Het orkest blijft voor mij altijd bijzonder maar de musici die er nu zitten... tja, ik ken niemand. Als ik het RFO zeg, denk ik aan mensen zoals Elie Meyer, een 2e violist, Jo Juda, de concertmeester, de fluitist Adriaan Bonsel, of Wil Strieder, solo cello,’ hij kijkt op de tafel tussen ons alsof hij de namen van het witte tafelblad afleest. ‘Ik kan me nog zo goed Harry Sevenstern, de eerste trompettist, herinneren. Met Jacob Grundeler heb ik altijd leuke woordenwisselingen gehad. Hij nam nooit een blad voor de mond, wat mijn dirigeerkunsten betreft. Waar zijn ze allemaal?’ Even valt hij stil. Na een tijd kijkt hij weer omhoog en glimlacht. Aarzelt hij om zijn gedachten prijs te geven?
Vrijdag 29 mei 2015, 20:15 u. TivoliVredenburg, Utrecht Serie: De Vrijdag van Vredenburg Hector Berlioz – Tristia op. 18 Theo Verbey – Traurig wie der Tod (wereldpremière) Hector Berlioz – Symphonie fantastique op. 14 Groot Omroepkoor en Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. James Gaffigan
Zondag 31 mei 2015, 11:00 u. Concertgebouw, Amsterdam Serie: Zondagochtendconcert Hector Berlioz – Symphonie fantastique op. 14 Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. James Gaffigan
‘De foto’s en de filmpjes in de foyer ... mooi... Tijdens de repetitie vandaag heb ik naar harpiste Ellen Versney gekeken. Er kwam een memory lane in mij op. Ik moest haar vragen of ze de dochter van Kees is. Ik kon er natuurlijk naast zitten, maar ja hoor, ze is de dochter van een uitstekende musicus, die ik weer helemaal voor de geest heb. Ik krijg hier teveel herinneringen. Ondanks mijn toenmalige geraas en driftbuien bleven de mensen hier sympathiek. Het huidige orkest heeft nog steeds hetzelfde karakter maar er is veel gebeurd in de
tussentijd. Ik kan niet ontkennen, dat het RFO van de tijden van Albert van Raalte en vervolgens in mijn tijd hier een totaal ander orkest was dan nu. Het plezier om weer na de oorlog te mogen musiceren stond boven alles. Het was toen vooral gemoedelijk en fideel. Dat zou anno 2014 niet zo zeer van toepassing meer zijn, denk ik, het orkest van nu is professioneler.’ Zijn woorden blijven in de lucht hangen. Pas na een stiltepauze praat hij verder. ‘Ik bedoel eigenlijk alle ensembles hier in het huis. Het Kamerorkest, het Metropole en natuurlijk het Groot Omroepkoor voor wie ik tot de dag van vandaag veel waardering heb ook al zijn mijn herinneringen aan hen niet zo persoonlijk als aan het RFO.’ Hij legt nu zijn handen op elkaar op de tafel en zoekt naar woorden. Zijn verzorgde nagels glimmen net zoals de gouden ring onder de tl-buis. Een frons op zijn voorhoofd verdrijft de glimlach van zijn lippen. ‘Ik ben het er natuurlijk niet mee eens, wat hier, in Nederland met de omroepensembles is gebeurd. Het is een cultuurschandaal. Helaas heb ik geen invloed op politieke beslissingen. Maar ik hoor bij de omroepfamilie, vooral als het voor jullie lastig is om te overleven. Alles is voor mij hier begonnen, de mensen hier hebben in mij geloofd. Nu wil ik graag iets teruggeven. Jammer dat Kees Dijk weg is. Nooit zal ik de openbare brief vergeten die wij samen hebben geschreven en in het NRC gepubliceerd hebben tegen de “flagrante schanddaad” in 2010. Het is mijn innerlijke behoefte een beschermer van het RFO te zijn. Ik blijf de laatste jaren hier in het MCO een ordeverstoring noemen. Daarom vind ik het passend mijn 60-jarig dirigentenschapsjubileum met het RFO te vieren. Wouter den Hond heeft het programma voor het concert uitstekend samengesteld. De vierde van Mahler is de enige van zijn symfonieën die ik nog steeds Met Vriendenkorting graag dirigeer. De stille aandacht hier voelt oprecht... ook de introverte (€20,- per kaart) naar muziek van de Sieben frühe Lieder van Alban Berg spreekt me aan. Over het RFO tijdens de NTR Wagner heb ik al verteld. Ik ben er blij om omdat juist de problemen ZaterdagMatinee op rondom het samenstellen van programma’s een van de obstakels was zaterdag 6 juni 2015 in om hier vaker te komen dirigeren. Ik heb niet veel tijd meer, iedereen het Concertgebouw in kent mijn geboortedatum. Of ik over twee jaar nog in de buurt ben? Amsterdam: Wie weet... maar ik waarschuw jullie om snel te zijn met de volgende uitnodiging. Ik zou graag bij het RFO terug willen komen.’ Een heftig applaus uit de speaker in de dirigentenkamer in het Concertgebouw onderbreekt mijn gedachtegang. De pauze is begonnen. Terwijl ik van de gestreepte fauteuil opsta neem ik de kamer in mij op. Mijn collega’s lopen al langs de geopende deur met hun instrumenten in hun handen. Ik moet de kamer verlaten maar ik neem nog geen afscheid. Nee, het is nog niet afgelopen. Na de pauze gaan we samen Mahlers vierde spelen.
Radio Filharmonisch Orkest en Groot omroepkoor Markus Stenz, dirigent
Donderdag 4 juni, 16:00 u. Inloopcentrum Viore, Oostereind 115, Hilversum Joseph Haydn – Flötenuhrstücke Gabriel Fauré – Morceau de Concours Evelyn Glennie – A little prayer Henk de Vlieger – Evocazione Georges Bizet – Suite uit Carmen Carla Meijers, fluit; Esther Doornink, marimba.
Zaterdag 6 juni 2015, 14:15 u. Concertgebouw, Amsterdam Serie: NTR ZaterdagMatinee Diderik Wagenaar – Preludio all’infinito Diderik Wagenaar – Canzone sull’infinito (wereldpremière) Wolfgang Rihm – Symfonie nr. 3 (Nederlandse première) Groot Omroepkoor en Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Markus Stenz
Zondag 7 juni 2015, 20:30 u. Splendor, Amsterdam ‘Wahnsinn wühlt in meinen Sinnen’ Een programma rond de geliefden Clara Wieck en Robert Schumann. Aisling Casey, hobo; Daria van den Bercken, piano.
Donderdag 11 juni 2015, 12.45 u. en 14:30 u. MCO Studio 1, Hilversum Speciale kinderconcerten i.s.m. Stichting Vluchtelingenwerk ‘Symfonie voor Angsthazen en Durfals’, op basis van: Modest Moessorgski – Schilderijen van een tentoonstelling (arr. Toek Numan) Eric Robillard, presentator; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Karel Deseure
MET VRIENDENKORTING NAAR DE NTR ZATERDAGMATINEE zaterdag 6 juni Radio Filharmonisch Orkest en Groot Omroepkoor Markus Stenz dirigent Anna Palimina sopraan Miljenko Turk bariton D. Wagenaar D. Wagenaar W. Rihm
Preludio all›infinito (In opdracht van NTR ZaterdagMatinee) Canzone sull’infinito (In opdracht van NTR ZaterdagMatinee) wereldpremière Derde symfonie (Nederlandse première)
Diderik Wagenaar en L’infinito In de jaren ’70 denderde Diderik Wagenaar het Nederlandse muziekleven binnen met een stuk als Tam tam, een muzikaal spijkerschrift van stuwende ritmes, obsessieve herhalingen en het karakteristieke ruwe klankgemiddelde van de Haagse School. In Preludio all’infinito, dat in 2009 in première ging tijdens de ZaterdagMatinee, liet de componist horen ook een fijnzinniger idioom in de pen te hebben. De rijke harmonieën, gelaagde texturen en felle kleurcontrasten van toen krijgen tijdens dit concert een vervolg met de wereldpremière van Canzone sull’infinito. Wolfgang Rihm›s Derde symfonie In diezelfde jaren ’70 schreef de piepjonge Wolfgang Rihm drie ambitieuze symfonieën. Naast internationale erkenning leverde deze hem het predicaat ‘neoromanticus’ op. Rihms Derde symfonie, voor orkest, solisten en koor, sluit inderdaad duidelijk aan bij de Duitse symfonische traditie van het fin de siècle. Hoe de structuralistische geest van Stockhausen en Boulez resoluut wordt verruild voor het grote, expressieve gebaar à la Bruckner en Mahler. Deze productie is een samenwerking tussen NTR ZaterdagMatinee en het Holland Festival. Aanvang concert 14.15 uur Concertgebouw Amsterdam. Reductiekaarten á €20,Bestelprocedure: Door op https://concertgebouw.nl/concerten/rijke-harmonieen-van-nu-wagenaar-en-dejonge-rihm te klikken komt u op de pagina waar u voor dit concert kaarten kunt kopen. Na het reserveren van uw plaatsen en het inloggen op de website van Het Concertgebouw komt u op de pagina ‘Uw bestelling’, waar u klikt op ‘prijstype bewerken’. Dan verschijnt ‘ik heb een actiecode’. Hier vult u vervolgens de code ZM060615RFO in en klikt op ‘voeg toe’. Het kortingstarief zal dan verschijnen. Voor vragen over de bestelwijze kunt u dagelijks van 10 tot 17 uur bellen met de Concertgebouwlijn op telefoonnummer 0900 – 6718345 (1 € p/g). Bij de toegangsprijs zijn garderobe en een pauzedrankje inbegrepen. Meer informatie over dit concert en andere concerten van de NTR ZaterdagMatinee kunt u vinden op www.zaterdagmatinee.nl.
VAN ACHTER DE LESSENAAR Een musicus vertelt over zijn persoonlijke binding met een bepaalde compositie die binnenkort op de lessenaar zal staan bij het RFO door Huub Beckers
BERLIOZ’ SYMPHONIE FANTASTIQUE 1830 – 1945 – 1989 - 2015 Het is 1830. De muziekwereld is in rouw om de dood van Beethoven, drie jaar eerder. Diens prachtige symfonieën met de geweldig uitgebouwde klassieke structuren zijn de onaantastbare monumenten van die tijd. En dan komt er een 27-jarige Fransman met een orkeststuk dat hij “Symphonie” durft te noemen, Fantastische Symfonie zelfs: “Episode uit het leven van een artiest, fantastische symfonie in vijf delen”. Maar…vijf delen, in plaats van vier? En die delen heten niet Allegro, Andante of Scherzo, maar “Mijmeringen – Hartstochten, Een bal, Scène op de velden, Gang naar het schavot, en Droom van een heksensabbat”…? De Symphonie Fantastique is een bijzonder stuk, dat moge duidelijk zijn. Ook in de orkestbezetting: voor het eerst in de muziekgeschiedenis spelen er harpen mee in het orkest, Berlioz wil er maar liefst vier! Klokken luiden het Dies Irae in, de strijkers slaan met hun stokken op de snaren, de althobo klinkt van achter het podium, kortom: aan nieuwigheden geen gebrek. En dat in 1830, Brahms was nog niet eens geboren! Aan het publiek diende een uitgebreide programmatoelichting te worden uitgereikt, en ook dat was iets geheel nieuws. Muziek was niet langer een abstracte kunst, maar werd een schilderij van allerpersoonlijkste gevoelens. Daarmee was Beethovens Klassieke tijd definitief afgesloten, en was de Romantiek begonnen. Over de ontvangst van het stuk tijdens de première in Parijs is weinig bekend. Helaas ook over de toen gespeelde noten: Berlioz schaafde nog verder aan het stuk tot aan de uitgave in 1845, de versie die wij nu kennen. Voor het Radio Filharmonisch Orkest begon de Symphonie Fantastique-historie al een week na het allereerste concert van 7 oktober 1945. Op 14 oktober dirigeerde oprichter en eerste chef-dirigent Albert van Raalte een opname voor Radio Herrijzend Nederland. Dat was overigens het vierde programma dat die week werd opgenomen, het orkest maakte een vliegende start! Onder meer werken van Beethoven, Tsjaikovsky, Chausson, Dukas, Franck, Ravel en Rimsky-Korsakoff stonden toen al op de band. “Het Radio Philharmonisch Orkest is verreweg het beste, dat wij hier ooit op Radio gebied mochten bezitten en kan op één lijn gesteld worden met ons Concertgebouworkest. Een Orkest om trotsch op te zijn!” aldus de recensent. Het allereerste stuk dat ik speelde in vaste dienst was óók de Symphonie Fantastique. In januari 1989 waren er maar liefst vier nieuwe altviolisten tegelijk aangenomen bij het Radio Symfonie Orkest. Zoveel jong bloed werd met gejuich en open armen in het orkest verwelkomd. Maître Jean Fournet dirigeerde de in mijn herinnering mooiste uitvoering van het stuk. Hij eiste onder andere echte klokken in plaats van de meestal gebruikte plaatklokken, en was onverbiddelijk in het getrouw uitvoeren van de aanwijzingen in de partituur. Bij Fournet geen meeslepende romantiek, die kwam door diens heldere benadering overtuigend uit de muziek zélf. Een onvergetelijk concert! Overigens zijn de jonkies van die tijd nog altijd in de altvioolgroep van het RFO te vinden. En nog altijd is het een feest om die fantastische symfonie te spelen! Op 29 en 31 mei aanstaande: Berlioz’ Symphonie Fantastique door het RFO onder leiding van vaste gastdirigent James Gaffigan. In Utrecht en Amsterdam, en rechtstreeks op Radio 4. Hector Berlioz (1803-1869) - Symphonie Fantastique (1830)
BIJWONEN EERSTE OPENBARE REPETITIE Zaterdag 13 juni 2015, 20:15 u. TivoliVredenburg, Utrecht Festival Tivoli Vredenburg Serge Prokofiev – Symfonie nr. 1 op. 25 Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. James Gaffigan
Zaterdag 20 juni 2015, 20:30 u. Concertgebouw, Amsterdam Holland Festival Maurice Ravel – Frontispice (instr. Pierre Boulez) Pierre Boulez – Le soleil des eaux Pierre Boulez – Notations I-IV en VII Iannis Xenakis – Nekuia Yeree Suh, sopraan; Groot Omroepkoor en Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Tito Ceccherini
Zondag 28 juni 2015, 20:00 u. Concertgebouw, Amsterdam Robeco Zomerconcerten Edvard Grieg – delen uit Peer Gynt Edvard Grieg – Pianoconcert op. 16 Gioacchino Rossini – Ouverture La Gazza Ladra Igor Stravinsky – Suite uit De Vuurvogel (versie 1919) Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Gustavo Gimeno Martinez
Graag willen wij u uitnodigen voor de eerste openbare repetitie van het Radio Filharmonisch orkest, speciaal georganiseerd voor onze Vrienden! Bovendien kunt u (maximaal 2) introducees meenemen. Deze repetitie zal gehouden worden op: DONDERDAG 14 MEI 2015 (HEMELVAARTSDAG) Het lijkt ons fantastisch om u te laten kennismaken met het proces dat vooraf gaat aan het geven van een concert. Op deze manier raakt u meer betrokken bij de werkwijze van ons orkest. Het programma dat gerepeteerd gaat worden is voor het concert op 15 mei in de “Vrijdag van Vredenburg” te Utrecht én voor het “Zondagochtendconcert” op 17 mei in het Concertgebouw te Amsterdam. Tijdens deze openbare repetitie spelen we de 6e symfonie van Dimitri Shostakovich, geschreven in 1939 en bestaande uit drie delen: largo, allegro en presto. Ook repeteren we die dag samen met het Groot Omroepkoor drie werken van Johannes Brahms, te weten het Schicksalslied opus 54 voor koor en orkest, Nänie voor koor en orkest en de Altrapsodie opus 53 voor alt, mannenkoor en orkest. Op dit moment is nog niet precies te zeggen of álle werken in de ochtendrepetitie aan bod zullen komen, maar in ieder geval een groot gedeelte ervan. Het programma staat onder leiding van de jonge, uit Fort Worth Texas afkomstige Amerikaanse dirigent, Robert Trevino. Hij maakt in deze week zijn debuut bij het Radio Filharmonisch Orkest. Trevino maakte in 2013 naam door een invalbeurt bij het Bolshoi Theater met Verdi’s Don Carlo, als vervanger van dirigent Vasily Sinaisky. Sindsdien is zijn ster rijzende en heeft hij al vele orkesten over de hele wereld gedirigeerd. U bent op deze dag van harte welkom vanaf 9.00 uur in ons café Elling. U wordt ontvangen met een kopje koffie of thee en zowel vóór de repetitie als in de koffiepauze, kunt u kennismaken met de leden van ons Vriendenteam. Vanzelfsprekend zullen wij u te woord staan en uw eventuele vragen beantwoorden. Aanvang van de repetitie is om 9.30 uur in studio 5. Wij hopen u in groten getale te mogen begroeten op donderdagochtend 14 mei vanaf 9.00 uur in ons Muziek Centrum van de Omroep aan de Heuvellaan 33 in Hilversum!
VOOR DE VERDERE CONCERTEN IN DIT SEIZOEN KUNT U DE WEBSITE RAADPLEGEN: WWW.RADIOFILHARMONISCHORKEST.NL
Aanmelden voor deze dag kan via:
[email protected] Kent u mensen die misschien ook graag eens een kijkje achter de schermen zouden willen nemen tijdens onze openbare repetitie? Of het nu gaat om door de wol geverfde klassieke muziekliefhebbers of mensen die nog nooit een symfonieorkest van dichtbij hebben meegemaakt, wij zetten op 14 mei graag onze deuren open voor een ieder die interesse heeft in ons orkest. Daarom bieden wij elke Vriend de mogelijkheid om op deze dag maximaal 2 introducees per persoon mee te nemen! Graag bij aanmelding de namen vermelden van uw gasten. 09:00 Ontvangst (Meet and Greet met het Vriendenteam) 09:30 Aanvang repetitie (Shostakovich 6) 10:45 Koffiepauze (Meet and Greet met het Vriendenteam) 11:00 Vervolg repetitie (Brahms, dire werken voor koor en orkest) 12:15 Einde openbare repetitie
ER IS ER EEN JARIG…!
door Henk de Vlieger
Binnenkort viert het Radio Filharmonisch Orkest zijn zeventigste verjaardag. Op 26 juni 1945 kwamen te Hilversum 93 musici bijeen, voor het eerst onder de naam Radio Philharmonisch Orkest. Deze repetitie, die kan worden beschouwd als de geboorte van het orkest, begon met het spelen van het Wilhelmus. Een emotionele gebeurtenis… Op 21 mei 1945, twee weken na de bevrijding, ontving dirigent Albert van Raalte opdracht om voor de omroep een nieuw orkest samen te stellen, dat aan de hoogste eisen zou kunnen voldoen. Hij selecteerde uit ensembles van de voormalige Nederlandsche Omroep (die van 1941 tot 1944 de uitzendingen op Hilversum 1 en 2 overgenomen had) 33 musici uit het Omroep Symphonie Orkest, 12 uit het Omroep Opera Orkest en voegde daar 14 Joodse collega’s bij, die al voor 1940 bij de omroep gewerkt hadden en onder uiteenlopende omstandigheden de oorlog hadden overleefd. Voor de nog resterende vacatures werden audities gehouden. Slechts vijf weken na de opdracht aan Van Raalte vond dus die gedenkwaardige eerste repetitie plaats. De eerste radiouitzending van het orkest liet echter enige tijd op zich wachten. Na de bevrijding van Nederland op 5 mei 1945 werd het personeel van De Nederlandsche Omroep gescreend door de ‘Commissie voor de Zuivering van het Omroeppersoneel’. Medewerkers die openlijk hun sympathie met de nazi’s hadden betuigd werden ontslagen, onder hen ook enkele musici. Wie slechts verweten kon worden na 1 april 1941 te hebben doorgewerkt kreeg een schorsing opgelegd en mocht tot en met 6 oktober 1945 niet voor de microfoon optreden. Van Raalte benutte deze schorsingsperiode om zijn ‘fusieorkest’ met een langdurige, intensieve repetitieperiode tot een muzikale eenheid te smeden. Van een zomervakantie was geen sprake. Zes dagen per week, dagelijks twee repetities van ieder drie uur. Op die manier werden zo’n 25 concertprogramma’s volledig ingestudeerd. Hierop stond een aantal in Nederland zelden of nooit gehoorde werken, ook van jonge Nederlandse componisten. In de AVRO Radio Bode van 13 juli 1945 schreef Van Raalte: Mij is een schare van voortreffelijke musici ter beschikking gesteld, waaruit ik een prachtig orkest heb kunnen samenstellen, hetwelk reeds sedert eenige weken elken dag onder mijn leiding repeteert om aanstonds, als de microfoon in ons bevrijde Vaderland wederom het draadloze contact zal hebben met de luidsprekers der trouwe luistervinken, ook het contact te herstellen tusschen U en mij door middel van de mysterieuze taal der muziek. Op 7 oktober 1945 was het dan zover! Toen deed het Radio Philharmonisch Orkest onder leiding van Albert van Raalte voor het eerst van zich horen in een rechtstreekse uitzending vanuit AVRO studio 9 door de zender Herrijzend Nederland. Op het programma stonden de Symfonie opus 20 van Ernest Chausson, Ma mere l’oye van Maurice Ravel, de Variations symphoniques van César Franck (solist: Willem Andriessen) en L’apprenti sorcier van Paul Dukas. Daarna volgden de uitzendingen elkaar in rap tempo op. Twee of drie uitzendingen per week, met steeds wisselend repertoire: zo begon de lange repetitieperiode zijn eerste vruchten af te werpen. Rond 26 juni zal op de radio extra aandacht worden besteed aan de zeventigste verjaardag van het Radio Filharmonisch Orkest (sinds 1956 met een F gespeld), waarbij mogelijk historische opnamen van het orkest worden uitgezonden. Op 20 november zal in de Vrijdag van Vredenburg de Symfonie nr. 9 van Gustav Mahler worden uitgevoerd onder leiding van chef-dirigent Markus Stenz. De ‘randprogrammering’ rond dit concert zal eveneens worden benut om de jarige in het zonnetje te zetten. Daarover wellicht meer in de volgende Nieuwsbrief.
VRIEND’LIJKE GEZICHTEN in deze rubriek stellen Vrienden zich aan elkaar voor
LANG GEWACHT EN STIL GEZWEGEN; NÓÓIT GEDACHT EN TOCH GEKREGEN…. RFO-Slagwerker Mark Haeldermans speelde de melodische slagwerkpartijen op een onlangs verschenen cd, met de opmerkelijke bewerking van de complete 15e Symfonie van Dmitri Sjostakovitsj voor pianotrio en drie slagwerkers door Viktor Derevianko. De pianist van het ensemble, Oriol Cruixent, maakte als aanvulling een arrangement voor dezelfde bezetting van Sjostakovitsj’Suite voor Varieté-orkest. De cd is een product van het Berlijnse label Phil. Harmonie, bestelnummer: Phil.06030
Eindelijk! Het Radio Filharmonisch Orkest heeft de stap gezet: op 28 oktober 2014 is de Vriendenvereniging van het Orkest opgericht. Mijn echtgenoot en ik hebben ons onmiddellijk opgegeven.
met Edo de Waart. Hoogtepunten van concertante opera’s: La Damnation de Faust o.l.v. Bernard Haitink en Lohengrin o.l.v. Jaap van Zweden. Maar er waren ook andere indrukwekkende concerten, zoals de symfonieën van Mahler, die gelukkig in een CD- box zijn vastgelegd, en de recente Hartmann-cyclus. Uit een wat verder verleden is er de herinnering aan Van Beethovens “Wellington’s Sieg” o.l.v. Ivan Fischer, compleet met tijd-gerelateerde kostuums, waarbij de musici zich op diverse plekken in de grote zaal van het Vredenburg hadden opgesteld… het hoeft niet allemaal zó serieus te zijn! Wij kennen de musici van het RFO als hardwerkende, uitstekende specialisten, die op een zo hoog mogelijk niveau willen musiceren. Daar willen wij graag Vrienden van zijn! Wij proberen ook onze eigen vrienden enthousiast te maken; ga luisteren, naar de lunchconcerten, naar de Matinee! Het RFO is een omroeporkest, maar niet het bezit van omroepcoryfeeën. Het RFO is van ons, radio- luisteraars, tv-kijkers én concertbezoekers! De waardering en de financiële steun van Vrienden zijn welkom, dat laatste om extra’s te kunnen doen, want dat het budget krap is mag inmiddels als bekend verondersteld worden. Wij wensen de Vriendenkring een heel lang, voorspoedig bestaan toe! Dan gaat het beslist ook goed met het Radio Filharmonisch Orkest. Mieke en Joop van Kempen
VRIENDEN VAN HET EERSTE UUR!
Bekend met het Radio Filharmonisch Orkest waren wij al heel lang. Oom Paul van Kempen was van 1949-1955 chef-dirigent van het orkest. Van jongs af aan zijn wij liefhebbers van klassieke muziek en bezoekers van concerten. Wij waren Vrienden van het Concertgebouworkest, later van het Rotterdams Philharmonisch Orkest en buiten dat, bezochten wij regelmatig het Radio Filharmonisch Orkest. Als “kennissen” dus, want Vrienden worden kon nog niet... In 1992 rondde ik mijn studie Kunstgeschiedenis af. Eén van de studie-stages betrof de Nederlandse Muziekarchieven. Op verzoek van toenmalig RFO-manager Rob Overman heb ik daarna samen met Annette van Meurs en Erna Doets het hele RFO-repertoire, van 1945 tot en met 1995, gedigitaliseerd. Als je zo een zeer veelzijdig orkestleven voorbij ziet komen, met een breed repertoire en aanvankelijk uitsluitend via de radio te beluisteren, dan kan dat alleen maar diepe indruk maken. En vriendenkring of niet, wij voelen ons vanaf de basis Vrienden! Veel concerten zijn voor ons onvergetelijk; dirigenten als Hans Vonk en Jean Fournet roepen herinneringen op aan prachtige uitvoeringen. Wij zijn grote operaliefhebbers en hebben met name de opera’s waarbij het RFO in de orkestbak zat (helaas verleden tijd) één of meer keren meegemaakt. Memorabel voor ons: Werther, Katja Kabanova en Jenufa,
Als je samen met je vrouw al jaren regelmatig concerten bijwoont van dit prachtige orkest ben je eigenlijk al een vriend. Toetreden tot de opgerichte vriendenkring is dan een logische stap. Vanaf het moment dat onze dochter deel uitmaakte van de slagwerksectie volgden we vanzelfsprekend het wel en wee van dit orkest. Overigens nog eens langs deze weg hartelijk dank aan al haar slagwerkcollega’s voor de geweldige manier waarop zij opgenomen werd. Iets waar een orkest ook groot in kan zijn. Wat elk jaar weer opvalt in de programmering van het RFO is zijn grote slagkracht, wat het misschien wel tot het beste orkest van Nederland maakt. Bijna elke week een ander programma met periodiek een première! Dat is steeds weer topsport bedrijven en daarbij mag het niet gehinderd worden door de voortdurende, onzinnige bezuinigingen door de overheid met name bij de SOM. Om die tegen te gaan of zelfs terug te draaien is het zo belangrijk dat de vriendenkring snel groter wordt. Overtuig mensen - niet alleen in uw directe omgeving maar ook ver daarbuiten - en laten ze zich aansluiten bij de vriendenkring. Dit orkest verdient meer dan ooit onze steun zodat we nog jaren genieten van zijn prachtige uitvoeringen. En daarbij mag de directie ook best meer en vaker de publiciteit zoeken! Th. J. Doornink
GROOT OPERAFEEST MET ‘RIGOLETTO’ VAN VERDI
SYMFONIE VOOR ANGSTHAZEN EN DURFALS DOOR HET RFO EN 400 VLUCHTELINGENKINDEREN.
Op zaterdag 14 maart vierde het Radio Filharmonisch Orkest een heus italiaans feestje in het Amsterdamse Concertgebouw. In de vermaarde operaserie van de NTR ZaterdagMatinee werd de opera der opera’s uitgevoerd: ‘Rigoletto’ van Giuseppe Verdi. Het noodlottig in elkaar grijpende libretto van Francesco Piave is een huiveringwekkende realistische thriller rond de gebochelde hofnar Rigoletto: zelf uitgelokte vervloeking, hartstochtelijke verleidingsdrift van de hertog van Mantua, furieuze wraakzucht, de sinistere huurmoordenaar Sparafucile en aan het slot onmetelijke tragiek als Rigoletto’s onschuldig verliefde dochter Gilda bij nacht en ontij haar leven voor Mantua blijkt te hebben geofferd. Verdi zorgt voor meeslepende muziek, dramatische contrasten, onvergetelijke aria’s en machtige koren. De alom bekende aria “La donne è mobile” wordt zelfs beschouwd als één van de populairste aria’s ooit. Bij nader inzien nogal opmerkelijk, gezien de vrouw-onvriendelijke tekst! Deze aria werd overigens voor zowel orkest als tenor zorgvuldig geheim gehouden tot op de dag van de première, opdat ze niet voortijdig zou circuleren op draai orgeltjes en andere geluidsdragers uit die tijd. Bepaald geen sinecure voor een solist om zijn kroonaria pas op de premièredag onder ogen te krijgen! De alles fantastisch doserende dirigent James Gaffigan leidde het Radio Filharmonisch Orkest en de heren van het Groot Omroepkoor en Vlaams Radio Koor in een enerverende uitvoering met een indrukwekkende cast van absolute stersolisten: de als Rigoletto sinds lang befaamde expressieve Griekse bariton Dimitri Platanias, de Amerikaanse Lisette Oropesa als een fenomenale Gilda - in haar ijle aria Caro nome als een engel tot in de hemel reikend - en de Italiaanse tenor Ivan Magrì als een gepassioneerde lefgozer in zijn rol als hertog van Mantua. Bijna een kwartier ovationeel applaus bevestigde alweer een hoogtepunt in de roemruchte operahistorie van de ZaterdagMatinee.
Op 11 juni staat er in onze Hilversumse MCO-studio iets heel bijzonders te gebeuren. Op die dag zal het RFO zijn deuren openen voor een wel heel speciaal publiek: in een mooie onderlinge samenwerking zullen de Stichting Vluchtelingenwerk Nederland, het RFO en het MCO een feestdag organiseren voor 400 vluchtelingkinderen uit negen verschillende Nederlandse asielzoekerscentra! Ik werk nu bijna 35 jaar in ons mooie bedrijf en heb veel indrukwekkends meegemaakt. Natuurlijk in de eerste plaats de vele prachtige concerten voor ons eigen publiek in Amsterdam en Utrecht. Bij die gelegenheden heb ik me soms ook afgevraagd of we met onze muziek een stukje dichterbij kinderen konden komen. Vorig jaar speelden we (nog in de Rode Doos) een aantal voorstellingen van Babar van muziektheaterproducente Margrith Vrenegoor. Ik heb haar bij die gelegenheid aangesproken en gezegd dat ik haar producties bewonder maar dat ik het jammer vind dat bij veel kindervoorstellingen beeld en film prominenter zijn dan orkest en muziek. We hebben toen leuk gefilosofeerd en zij wees mij op een andere productie: de ’Symfonie voor Angsthazen en Durfals’ die kort daarna werd uitgevoerd door het Orkest van het Oosten. Ik ben naar Zwolle gegaan om een voorstelling te zien en was diep onder de indruk. In aanwezigheid van o.a. de Koningin hadden 300 asielzoekerskinderen de dag van hun leven. Zelden heb ik de kracht van orkestmuziek zo indrukwekkend ervaren. Kort gezegd gaat het om een gearrangeerde uitvoering van Moussorgski’s Schilderijen van een tentoonstelling. Hieromheen is een kindvriendelijk verhaal gemaakt dat gepresenteerd door slagwerker Eric Robillard. De kinderen worden op allerlei momenten ingeschakeld om muzikale bijdragen te leveren, in de vorm van liedjes of het meeklappen/spelen van ritmes. Deze onderdelen waren voorbereid in de asielzoekerscentra. De kinderen kwamen in hun feestelijkste kleren met bussen naar de voorstelling en konden zich een middag lang van hun mooiste en puurste kant laten zien. Wat een mooi en belangrijk statement om dit project als RFO te herhalen: we zullen 11 juni laten zien dat we niet alleen wekelijks topuitvoeringen voor de omroepseries afleveren maar dat we als orkest ook onze maatschappelijke verantwoordelijkheid willen nemen. Onze muziek is een universele en helende taal die mensen samenbrengt en de wereld mooier maakt! Het is heel fijn dat ook het MCO zo enthousiast wil meewerken en er mee voor wil zorgen dan 400 kinderen een onvergetelijke middag gaan krijgen. Een aantal musici uit het orkest gaat het land in om de kinderen op de uitvoering voor te bereiden. Het is de bedoeling om het hele project – zowel voorbereiding als uitvoering – te filmen. Het resultaat moet dan in filmtheaters en op festivals worden vertoond. Regisseur Lucas van Eck (bekend met het orkest: hij maakte eerder voor de NTR de film ’Slotakkoord’ over het einde van de Radio Kamer Filharmonie) is benaderd de film te maken. De Stichting Vluchtelingenwerk Nederland heeft voor de productie lopende Europese subsidies beschikbaar. Deze stoppen eind juni 2015. Het is dus de laatste kans dit unieke project uit te voeren.
door NRC Handelsblad/Robert Meulendijk/Ellen Versney door Sebastiaan van Eck
Met Vriendenkorting naar het Radio Filharmonisch Orkest in TivoliVredenburg Utrecht! Op vrijdag 15 mei om 20.15 uur speelt het Radio Filharmonisch Orkest in de AVRO TROS serie ‘De Vrijdag van Vredenburg’:
Johannes Brahms - Altrapsodie Johannes Brahms - Nänie Dmitri Sjostakovitsj - Zesde Symfonie Robert Trevino, dirigent Michael Gläser, koordirigent Meredith Arwady, mezzosopraan Radio Filharmonisch Orkest en Groot Omroepkoor Kaarten kunt u bestellen door een mail te sturen naar Desirée van Vliet via
[email protected] onder vermelding van uw naam en het aantal kaarten. Aanmelden kan tot woensdag 13 mei. Kaarten zijn, tot een half uur voor aanvang van het concert, af te halen bij de kassa van TivoliVredenburg á €16,Brahms’ Altrapsodie en Nänie Johannes Brahms componeerde zijn Altrapsodie in 1869 als huwelijksgeschenk voor Julie Schumann, de dochter van zijn goede vrienden Clara en Robert Schumann. Het is een meeslepend werk, op teksten van Goethe, voor alt en orkest. En ook een mannenkoor, dat zich pas tegen het einde van het werk laat horen, wanneer de aanvankelijke droefheid plaatsmaakt voor hoop en troost. Het volledige Groot Omroepkoor betreedt deze ochtend het podium voor Nänie, een klaaglied over de onvermijdelijkheid van de dood. Brahms componeerde dit werk voor koor en orkest als eerbetoon aan een overleden vriend. Sjostakovitsj’ Zesde symfonie Oorspronkelijk had Sjostakovitsj ook een koor voorzien in zijn Zesde symfonie. Na de zeer succesvolle première van de Vijfde, had hij voor zijn volgende symfonie een groots opgezet werk voor ogen, een ode aan Lenin. Sjostakovitsj kwam er echter niet helemaal uit. Zijn Zesde symfonie werd dan ook niet een monumentaal werk voor koor, solisten en orkest, maar een vrij korte instrumentale symfonie met een opvallende opbouw: de symfonie bestaat uit slechts drie delen, en het eerste, langzame deel is langer dan het scherzo en de finale samen. Sjostakovitsj was erg tevreden over de finale. ‘Zelfs mijn grootste criticus zal er geen fout in kunnen ontdekken’, aldus de componist.
