Nieuwsbrief Juni 2015
Beste Vrienden, Gaandeweg begint de invulling van de Stichting Vrienden van het RFO steeds meer vorm te krijgen. Er komt veel bij kijken, dus om dit goed te combineren met onze artistieke werkzaamheden voor het orkest, moeten we ons soms tevreden stellen met kleine stapjes. Maar naarmate we meer van onze plannen realiseren, hoe leuker het wordt! Een korte terugblik op het eerste seizoen:
INHOUD Welkom
1
Koffie en Dutoit
2
E-Tapestry cursusdag
5
Van achter de lessenaar
6
Een Bruckner van vlees en bloed
8
Vriend’lijke gezichten
10
Ten eerste natuurlijk de oprichting. Er is een bestuur, commissie van aanbeveling en Vriendenteam samengesteld en nadat alle formaliteiten geregeld waren is de akte van oprichting gepasseerd bij de notaris. Wij geloven dat brede steun uit zowel artistieke, als politieke en maatschappelijke kringen van enorm belang is voor een solide toekomst van ons orkest. Daarom zijn we zeer verheugd dat we de volgende mensen bereid hebben gevonden zitting te nemen in de commissie van aanbeveling: Hans Hillen (Voormalig CDA politicus), Thom de Graaf (D’66 politicus), Elisabeth Post (VVD politica), Pieter Broertjes (Burgemeester van Hilversum), Paul Witteman (Journalist & TV presentator), Jaap van Zweden (Dirigent, Violist), Reinbert de Leeuw (Componist, Pianist, Dirigent, Hoogleraar) Aan de basis van een groeiende vereniging met ambitie moet een goede software liggen. We hebben deze gevonden in het programma ‘e-tapestry’. In deze Nieuwsbrief vertelt violiste Renate van Riel u over de cursusdag die we volgden ter instructie in het gebruik van deze software. Musici zijn waarschijnlijk niet de eersten die warm of koud worden van mooie computerprogramma’s, maar naarmate we de praktische mogelijkheden ervan ontdekten werd het echt leuk! Er is een redactie gevormd die periodiek een Nieuwsbrief laat verschijnen met actuele informatie over onze activiteiten, reductieconcerten en -cd’s, foto’s en interessante achtergrondartikelen. Voor u ligt inmiddels editie nummer drie! Wist u dat het ook mogelijk is voor niet-Vrienden om op de Nieuwsbrief in te schrijven? Dat kan binnenkort via de vriendenpagina op de nieuwe RFO website. Tot die klaar is, kunnen geïnteresseerden zich inschrijven via
[email protected] Vanuit de Vrienden bereikten ons vragen over de mogelijkheid om cd opnames van het RFO te kopen. In deze Nieuwsbrief vindt u een compleet overzicht van cd’s die via ons met reductie te verkrijgen zijn. Stuurt u een mailtje met uw keuze naar
[email protected]. en u krijgt de cd’s thuis gestuurd!
Eerste openbare repetitie voor de vrienden van het RFO
12
De dirigent
14
En ‘last but nog least’ vond de eerste officiële activiteit van de Stichting Vrienden plaats. Het betreft natuurlijk de openbare repetitie van 14 mei waarbij we met een grote groep Vrienden kennis hebben gemaakt. In deze Nieuwsbrief een verslag met foto’s van deze geslaagde dag. Rest mij nog u namens het Radio Filharmonisch Orkest een hele fijne zomer toe te wensen en tot ziens in het volgende muzikale seizoen! Hartelijke groet,
Ellen Versney (namens Vriendenteam RFO)
CD’S
van het RFO
Koffie en Dutoit
door Ewa Maria Wagner fotografie: Esther de Bruijn
Berlioz, Hector La damnation de Faust Bernard Haitink mmv Groot Omroepkoor en solisten Challenge Classics (1999) €10,- (2 cd’s) Britten, Benjamin War Requiem Jaap van Zweden mmv Groot Omroepkoor en solisten Challenge Classics (2012) €20,Bruckner, Anton Symfonie Nr 1 Jaap van Zweden Challenge Classics (2015) €15,Bruckner, Anton Symfonie Nr 2 Jaap van Zweden Exton Ocatavia (2007) €10,Bruckner, Anton Symfonie Nr 3 Jaap van Zweden Challenge Classics (2011) €10,Bruckner, Anton Symfonie Nr 4 Jaap van Zweden Exton Octavia (2006) €10,Bruckner, Anton Symfonie Nr 5 Jaap van Zweden Exton Ocatavia (2007) €20,Bruckner, Anton Symfonie Nr 6 Jaap van Zweden Challenge Classics (2013) €10,Bruckner, Anton Symfonie Nr 7 Jaap van Zweden Exton Ocatavia (2006) €10,-
De eerste werkweek na een lange ziekteperiode begint voor mij op een zonnige maandagochtend, Koningsdag, in studio 5 van het Muziekcentrum van de Omroep. Hoewel vrijwel heel Nederland vandaag vrij is, ben ik dolblij om te mogen werken. Na acht weken peesontsteking in mijn linkerhand zit ik eindelijk met mijn altviool in het Radio Filharmonisch Orkest. ‘Maar dertig minuten, niet langer,’ zei mijn fysiotherapeute. Maar toch, ik ben er! Charles Dutoit, een slanke man, in zwarte jeans en zwarte coltrui staat op de bok en zwaait de opmaat voor L’heure espagnole van Ravel. In zijn enorme bril spiegelt de partituur. Zijn wenkbrauwen boven de brilrand lijken op een vliegende zwaluw. De beroemde Zwitserse dirigent brengt vanaf maat één de juiste schwung in de Spaanse klanken. Mijn linkerhand is gevoelig maar ik speel door. Het voelt fijn weer een onderdeel van mijn orkest te zijn. Jammer dat ik het concert nog niet mag spelen. In de pauze stap ik naar hem toe en vraag om een kort interview voor onze nieuwe website Klassiek Magazine, die over de ensembles in de Stichting Omroep Muziek, over producties en ook over de achtergronden van het orkestwerk gaat. ‘Is goed, misschien in de lange lunchpauze,’ zegt Dutoit en legt amicaal een arm op mijn schouder. Dolgelukkig zal ik de komende negentig minuten in Café Elling op hem wachten. De zon schijnt buiten nog steeds, binnen lopen tal van mensen in oranje T-shirts en de koffie smaakt heerlijk. In de lunchpauze zoek ik de maestro op. Trappen op, trappen af maar zonder resultaat. Hij is nergens te bekennen. Een half uur pauze verstrijkt, het hele orkest zit na de lunch op hem te wachten en ja, hij loopt naar binnen en lacht me vriendelijk toe. ‘Na de repetitie, na de repetitie, dan heb ik tijd voor je,’ zegt hij in het Engels en legt weer even een arm op mijn schouder. Ik lach terug, knik en verlaat de zaal.
Terug in het café bestel ik een volgende koffie. Negentig minuten verstrijken en de koffie laat een bittere nasmaak bij me achter. Buiten is de zon weg en de mensen in de oranje T-shirts zijn verdwenen. Natuurlijk, denk ik, Koningsdag, er zijn festiviteiten in de stad. Tijdens de laatste vijf minuten van de repetitie sta ik al bij de deur van studio 5 en zie Dutoit dirigeren. Als de musici opstaan ren ik naar hem toe. ‘Ik ben nu te moe, kunnen we morgen afspreken?’ vraagt hij en wrijft met zijn handpalm op mijn schouder. ‘Natuurlijk, geen probleem,’ zeg ik en probeer ontspannen te lachen. Geduld is alles. Dinsdag zit ik ’s ochtends weer vrolijk op mijn stoel. Vandaag beginnen we met het tweede stuk, want op het programma staat Le rossignol van Stravinsky. Prachtige klanken. Enthousiast blijf ik een uur in plaats van 30 minuten spelen. Het gaat goed met mijn hand. In de pauze sta ik opnieuw klaar om hem te interviewen. ‘Lief kind, ik moet hier een paar kwesties met de blazers bespreken, kan je in de lunchpauze komen?’ Lachen lukt me niet maar ik knik begrijpend met mijn hoofd en ga naar Café Elling een koffie halen. Vandaag heeft de koffie een zure bijsmaak, ligt dat aan mij? De deur gaat open en ik zie mijn collega’s. De lunchpauze is een kwartiertje vroeger begonnen. Ik heb mazzel! Meteen snel ik naar de maestro toe. Hij staat nog op de bok met twee dames om zich heen. Eentje houdt krampachtig een leren map in de ene en een mobiele telefoon in de andere hand. Als ze het toestel tegen haar oor duwt, gebaart Dutoit iets naar de andere vrouw. Het lijkt op ruzie, heb ik iets gemist? Eindelijk ziet hij mij en roept: ‘Niet nu! Nu niet! Misschien na afloop, oké?’
Bruckner, Anton Symfonie Nr 8 Jaap van Zweden Challenge Classics (2012) €10,Bruckner, Anton Symfonie Nr 9 Jaap van Zweden Exton Ocatavia (2006) €10,Dukas, Paul Orchestral music Jean Fournet Denon (1993) €10,Elgar, Edward & Rihm, Wolfgang The Music Makers & Memoria Jaap van Zweden mmv Groot Omroepkoor en solisten Quattro Live (2007, 2008) €10,French Orchestral Music Chausson, Fauré Jean Fournet Denon (1988) €10,Hartmann, Karl Amadeus Symfonie Nr 1 t/m 8 Stenz, Gaffigan, Metzmacher, Vänska, Poppen Challenge Classics (2012, 2013) €45,- (3 cd’s) Hartmann, Karl Amadeus Simplicius simpliccissimus Markus Stenz mmv Groot Omroepkoor en solisten Challenge Classics (2014) €20,- (2 cd’s) MacMillan, James St. Luke’s Passion Markus Stenz mmv Groot Omroepkoor en solisten Challenge Classics (2015) €20,Martin, Frank Der Sturm Thierry Fischer mmv Groot Omroepkoor en solisten Hyperion (2008) €10,-
Respighi, Ottorino Belgafor, Belkis regina di Saba, Vetrate di chiesa Vladimir Ashkenazy Exton Octavia (2004, 2005) €10,Respighi, Ottorino Pini di Roma, Fontane di Roma, Feste romane Vladimir Ashkenazy Exton Octavia (2004, 2005) €10,Shostakovich, Dimitri Symfonie Nr 1 t/m 3 Mark Wigglesworth Bis (2006, 2010) €10,Shostakovich, Dimitri Symfonie Nr 4 Mark Wigglesworth Bis (2005) €10,Shostakovich, Dimitri Symfonie Nr 8 Mark Wigglesworth Bis (2004) €10,-
Nee, niet oké, wil ik zeggen maar hij draait zich al om en praat verder met de dames. Zuchtend loop ik naar het café maar dit keer neem ik thee. De minuten schuiven langzaam voorbij, ik open mijn notitieboek en lees nog een keer mijn vragen voor de maestro. De thee wordt koud en smaakt niet meer. De koffie was toch beter. ‘We hebben drie zangers die afgezegd hebben. Ik heb nu geen tijd voor een interview, sorry,’ zegt Dutoit geïrriteerd als ik een kleine twee uur later weer bij hem sta. ‘Morgen, kom maar morgen in de eerste pauze naar me toe.’ Woensdagochtend, mijn derde dag in het orkest voel ik een pijnlijke steek in mijn linkerpols tijdens de repetitie. Ik houd meteen op met spelen. Een collega draait zich om en vraagt zachtjes hoe het met me gaat. ‘Goed, zeer goed,’ lieg ik en sta op. Ik kan vanwege de pijn niet meer verder spelen. Het uurtje gisteren was toch te lang. Die woensdag lukt het me niet meer de maestro te spreken. Als ik donderdagochtend in het café weer een koffie bestel om de pauze af te wachten realiseer ik me dat ik deze week meer wacht dan speel. Tijdens de eerste pauze en de lunch blijft maestro Dutoit bij de zangers. Hij ziet me en wappert met zijn handen om naar hem toe te komen. Eindelijk! ‘Je moet begrijpen, de zangers gaan voor. Kan je na afloop?’ ‘Nee,’ zeg ik en ik doe een stapje terug om te voorkomen dat hij zijn hand op mijn schouder legt. ‘Oké, dan morgen ... nee, wacht even, morgen is de generale ... zaterdag, oh nee ... dat is al de concertdag. Dat doe ik nooit voor het concert, dat begrijp je toch?’
Shostakovich, Dimitri Symfonie Nr 9 & 12 Mark Wigglesworth Bis (2004/2005) €10,Shostakovich, Dimitri Symfonie Nr 11 Mark Wigglesworth Bis (2006) €10,Shostakovich, Dimitri Symfonie Nr 13 Mark Wigglesworth Bis (2005) €10,Shostakovich, Dimitri Symfonie Nr 1 & 15 Mark Wigglesworth Bis (2006) €10,Strauss, Richard Also sprach Zarathustra Edo de Waart Exton Octavia (2005) €10,-
E-Tapestry cursusdag door Renate van Riel
Vriendschap is op zijn best als er sprake is van uitwisseling. Met dat in het achterhoofd gingen we op zoek naar een software die ons in staat stelt de daarvoor benodigde informatie te verwerken. Een aardige financiële investering, maar hoe beter de informatie kan worden verwerkt, des te beter kunnen wij de verbindingen leggen tussen de voorkeuren en wensen van Vriend en Stichting. Bovendien biedt deze software ons ook de mogelijkheid de financiële administratie op professionele wijze te beheren. Op 21 mei was het zover: een deel van het Team ging op cursusdag in Almere, om zo de mogelijkheden van de nieuwe software e-tapestry te leren kennen. Het was een lange, interessante (en natuurlijk gezellige) dag vol wetenswaardigheden, waarmee we hopelijk onze weg naar groei kunnen bewerkstelligen. Natuurlijk zouden we zeer dankbaar zijn wanneer de mogelijkheid zich voordoet om deze groei te laten sponsoren. Maar één ding is zeker: u gaat nog veel van ons horen en van ons genieten!
Stravinsky, Igor Le sacre du printemps, Apollon Musagète Jaap van Zweden Exton Octavia (2008) €10,Stravinsky, Igor Petrouchka, Pulcinella, Symphonies of wind instruments Jaap van Zweden (RFO & RKF) Exton Octavia (2008) €10,Torstenson, Klas The expedition Peter Eötvös mmv Groot Omroepkoor en solisten Exton Octavia (1999) €10,Wagemans, Peter-Jan Legende (opera, live) Reinbert de Leeuw mmv solisten en koor (2011) €20,Wagner, Richard Der Meistersinger von Nurenberg (live) Jaap van Zweden Quattro Live (2009) €20,- (4 cd’s) Wagner, Richard Parsifal (live) Jaap van Zweden Challenge Classics (2011) €30,- (4 cd’s + 1 dvd) Wagner, Richard Orchestral Works I Edo de Waart Exton Octavia (2003) €10,-
Ik kijk hem verbaasd aan en denk aan de elf uur die ik in de laatste vier dagen op hem moest wachten. ‘Maar maestro,’zeg ik vrolijk, ik voel me opeens enorm opgelucht, ‘ik heb inmiddels genoeg materiaal om het interview te schrijven, bedankt.’ Ik schud zijn hand, wacht zijn antwoord niet af en verlaat de studio. Als ik langs Café Elling loop, roept het meisje tegen me “as usual?”. Ik knik en ga zitten. Buiten schijnt de zon en de koffie smaakt heerlijk!
Wagner, Richard Orchestral Works 2 Edo de Waart Exton Octavia (2003) €10,Wagner, Richard (arr. Henk de Vlieger) Meistersinger, an orchestral tribute Deux entreactes tragiques Edo de Waart Challenge Classics (2009) €10,-
VAN ACHTER DE LESSENAAR Wagner, Richard (arr. Henk de Vlieger) Der Ring, an orchestral adventure Parsifal, an orchestral quest Tristan und Isolde, an orchestral passion Edo de Waart Challenge Classics (1992, 1994, 1995) €20,- (3 cd’s) Wagner, Richard Symphony in C Tristan und Isolde: Nachtgesang (arr: Henk de Vlieger) und Liebestod Siegfried Idyll Edo de Waart Challenge Classics (2014) €10,-
CD’S
van de RKF Beethoven, Ludwig van Symphony No 1 Frans Brüggen & Keuris, Tristan Symphony in D Jaap van Zweden Quattro Live (2007) €10,Haydn, Joseph Die Schöpfung John Nelson mmv Groot Omroepkoor en solisten Naxos (2010) €15,- (dvd) Jeths, Willem Hotel de Pékin Michael Schønwandt mmv Groot Omroepkoor en solisten Etcetera Records (2012) €10,MacMillan, James Magnificat James MacMillan mmv Groot Omroepkoor Challenge Classics (2013) €15,-
Een musicus vertelt over zijn persoonlijke binding met een bepaalde compositie die binnenkort op de lessenaar zal staan bij het RFO
Tristan und Isolde door Pieter Vel
Zal ik u als violist van het RFO, die hier al bijna 35 jaar speelt, eens een geheimpje verklappen? Veel van mijn collega violisten, in welk orkest dan ook, zijn viool gaan studeren met in hun achterhoofd “ooit eens” als solist op het podium te kunnen staan om daar Mendelssohn, Brahms, Tschaikovsky of een ander vioolconcert te spelen. Mijn diepste wens als jong talentje was echter om al vroeg deel uit te mogen maken van een symfonisch orkest dat ook de opera’s van Wagner, Strauss, Mozart of Janacek zou spelen.
Maakt u zich geen zorgen: die vioolconcerten heb ik ook allemaal gespeeld en er als violist ook ontzettend van genoten maar… mijn gevoel ging ook uit naar de bijzondere sfeer in de orkestbak. De “mystischer Abgrund” zoals Wagner het zelf noemde. Een verdiepte ruimte, tot onder het podium, die onzichtbaar was voor het publiek. Dat publiek hoorde en zag alleen de zangers, die psychologisch met kleuren ondersteund werden door de fijnzinnige en karaktervolle klanken uit het orkest. Dat gaat in de komende uitvoering met Jaap van Zweden allemaal anders. Het orkest prominent zichtbaar aanwezig dit keer en geen decor! Jammer zult u misschien zeggen, maar ik wil ook graag de voordelen onder uw aandacht brengen. Als jarenlange Bayreuthbezoeker heb ik menig voorstelling gezien, waarbij hetgeen op de Bühne gebeurde, een voortdurende provocatie was ten opzichte van de psychologische duiding die in de muziek wordt weergegeven. Ik zelf ervaar de beelden vaak als dissonerend met de uitdrukking van de muziek. Nee, ik ben niet degene die “modern” verafschuwt, integendeel. En natuurlijk, enige voorbereiding dient het publiek te hebben, maar denk je eens in: je kunt je nu totaal overgeven aan de fantasievolle beelden die vanzelf bij je opkomen, mits je je natuurlijk wilt overgeven aan de klankrijkdom van Wagner. Ik denk dat iedere bezoeker van deze concertdag het “Vorspiel” kent en ik hoef niet uit te wijden over het zogenaamde “Tristanakkoord”: het akkoord dat maar niet tot een oplossing kan komen en voortdurend een verlangen naar liefde verklankt. Als maar weer wordt alles bij voortduring uitgesteld. Vaak wordt beweerd dat dit akkoord, deze muziek, de opmaat is voor alles wat daarna gebeurde . Alle conventies worden doorbroken. Met behulp van een tot in uitersten toegepaste chromatiek wordt het fundament van de toonsoorten en hun samenhang ondermijnd. Ononderbroken modulaties leiden tot het loslaten van alle vroegere regels. Nog één stap verder en we zitten in de atonaliteit.
De uitwerking van ‘Tristan’ moet op tijdgenoten van een onvoorstelbare kracht geweest zijn. Het werk ontketende (net als Goethe’s ‘Werther’) een ware epidemie van zelfmoorden. Maakt u zich geen zorgen, we leven nu in een totaal andere tijd. De klanken kunnen nog steeds veel losmaken zoals bijvoorbeeld drift, bepaalde verlangens, dromen of de donkere existentie van de ziel. In een brief aan Liszt schrijft Wagner in 1854 dat hij eigenlijk nooit het echte geluk van de liefde heeft mogen genieten. Daarom neemt hij zich voor een gedenkteken te willen oprichten waarin van het begin tot het eind de liefde bevredigd zal worden. Die uitspraak over het niet beleven van de liefde zal een paar jaar later teniet gedaan worden, omdat Wagner in 1857 dan Mathilde Wesendonck leert kennen, hetgeen tot een stormachtige idylle zal leiden. Wagner gaat zo op in het componeren van ‘Tristan’, dat hij meerdere malen de angst uit dat, vanwege de krachtige werking ervan, een en ander misschien wel verboden zal worden. Met name de laatste akte is van een waanzin die niet meer van deze wereld is. Overigens zou het tot 1865 duren voordat de opera onder leiding van Hans van Bülow in München uitgevoerd werd en dit op bevel van Koning Ludwig die, zoals we weten, een vurig bewonderaar van Wagner was. Een aantal theaters hadden pogingen gewaagd. Zelfs na zeventig repetities in Wenen werd het werk als onuitvoerbaar teruggestuurd. Pas negen jaar later kwam het tot een volgende uitvoering in Weimar, gevolgd door Berlijn, Leipzig en Londen. Vandaag geen zeventig repetities, maar u ziet hier dan ook een orkest zitten dat wijlen Hans Vonk typeerde als het beste operaorkest van Nederland. Veel regisseurs en decorontwerpers hebben zich natuurlijk beziggehouden met de vormgeving. Een van de voornaamsten is wel Wieland, de kleinzoon van Wagner, die de naturalistische kijk vaarwel zei en zich meer concentreerde op de psychologische duiding van het werk. Wanneer u zoekt naar interpretaties van de ‘Tristan’ wil ik u één linkje niet onthouden. Het grootste dirigeer fenomeen van de vorige eeuw was onmiskenbaar Carlos Kleiber. De beeldkwaliteit is natuurlijk slecht maar desalniettemin: de gebaren zijn zo onnavolgbaar mooi en hebben zoveel te maken met de inhoud van het hele liefdesdrama dat ik ze u toch niet wil onthouden. https://www.youtube.com/watch?v=sTLAVsNrE88&feature=emshare_video_in_list_user&list=PLjvHW5P_QKvBggwedhviT6m6K9GBdXfbb= Laat u meevoeren vanaf de jonge zeeman, direct na het Vorspiel, en beleef de versmelting van liefde, nacht en de dood mee tot aan het einde van de opera .
MacMillan, James Veni, Veni, Emmanuel James MacMillan mmv diverse solisten Challenge Classics (2013) €15,MacMillan, James Works for chamber orchestra with soloists James MacMillan mmv diverse solisten Challenge Classics (2013) €15,Pärt, Arvo Piano Music (solist: Ralph van Raat) JoAnn Faletta Naxos (2011) €10,Schumann, Robert Symphonic Works Michael Schønwandt Challenge Classics (2013) €10,-
EEN BRUCKNER VAN VLEES EN BLOED!
mee.” De opname van de vijfde symfonie kan zich volgens Brandt meten met die van Günther Wand, Eugen Jochum, Otto Klemperer en Herbert von Karajan!
door Henk de Vlieger
Onlangs verscheen de lang verwachte sacd met Anton Bruckners eerste symfonie, gedirigeerd door Jaap van Zweden. Hiermee zijn nu alle negen symfonieën van Bruckner met het RFO onder leiding van de vorige chef-dirigent op cd verkrijgbaar, verdeeld over de labels Exton en Challenge Classics. Twintig jaar na het verschijnen van de negen symfonieën van Gustav Mahler onder leiding van Edo de Waart (op RCA Victor Red Seal) kan het Radio Filharmonisch Orkest zich nu dus ook beroemen op een complete Brucknerserie! Dergelijke grote projecten zijn nogal zeldzaam en de dirigenten en orkesten die zich eraan wagen weten op voorhand dat ze vergeleken zullen worden met de allergrootsten. Onze Mahler-box werd destijds door de pers zeer lovend ontvangen, het gezaghebbende tijdschrift Classic CD noemde hem zelfs “The very best Mahler cycle”. Omdat de Bruckner cd’s één voor één werden uitgebracht zijn ze (vooralsnog) niet als integrale cyclus gerecenseerd. Maar los van elkaar werden ze al zeer gunstig beoordeeld, ook in buitenlandse tijdschriften. Op de website OpusKlassiek.nl (voor wie hem niet kent: een aanrader!) werden de cd’s uitvoerig van gedegen commentaar voorzien door musicoloog Maarten Brandt. Bij het artikel over het verschijnen van de eerste cd’s in 2008 (symfonieën nr. 4, 5 en 9) stelt hij in de eerste zin de vraag waaraan men een goed Bruckner-dirigent herkent en geeft daarop meteen het antwoord: “Aan het feit dat deze in staat is zich tegelijkertijd in het landschap te bevinden en het totale overzicht van datzelfde landschap te hebben, het zogenaamde ‘helikoptereffect’. Daarnaast moet hij de kunst verstaan tot het articuleren van de overgangen, en wel zodanig dat deze niet als een breuk worden ervaren, maar als een verandering van richting in hetzij melodisch, harmonisch dan wel ritmisch opzicht en dit alles liefst zodanig dat er als het ware op die overgangen wordt geanticipeerd. Dit, alsof het allemaal nog niet genoeg is, met inbegrip van de zogenaamde ‘Luftpausen’ waarin er weliswaar formeel geredeneerd geen muziek klinkt, maar de continuïteit van het betoog, zij het dan onderhuids, onverminderd doorgaat.” Als uitmuntende voorbeelden noemt hij Günther Wand, Sergiu Celibidache, Eugen Jochum, Eduard van Beinum en Bernard Haitink, voorwaar geen kleine jongens! Daarmee wordt onze Jaap van Zweden dus vergeleken. En die vergelijking doorstaat hij glansrijk: Brandt herkent in hem een bruckneriaan in hart en nieren, waarmee men geducht rekening dient te houden. Reeds in de vierde symfonie, die het eerst werd opgenomen, neemt Brandt een welhaast Weense Bruckner-klank waar, vergelijkbaar met de Wiener Philharmoniker onder leiding van Karl Böhm. Bovendien wordt Van Zweden een tovenaar op het gebied van frasering genoemd. “Het RFO volgt hem minutieus in alles en bewijst weer eens tot het absolute internationale topklassement van de orkesten te behoren. In Mahler imponeren is niet zo een grote kunst, maar Bruckner is echt een vak en als het je daar lukt, en hier lukt het voorbeeldig, dan tel je echt
Ook in de recensie van de achtste symfonie (september 2012) maakt Brandt de vergelijking met grote dirigenten, waarbij hij opmerkelijke verschillen constateert: “Anders dan bijvoorbeeld Jochum en vooral Celibidache horen we hier geen sacrale of metafysische maar een volop aardse Bruckner van vlees en bloed. De tempi zijn noch traag noch snel maar volkomen natuurlijk en evenwichtig, met als resultaat een zowel perfect uitgebalanceerd als geproportioneerd geheel, waarbinnen de talrijke spanningsbogen voorbeeldig worden doorgetrokken.” En wederom is hij niet zuinig met zijn complimenten aan het orkest: “Het aandeel van het Radio Filharmonisch Orkest vormt een verhaal apart. Wie niet beter weet, meent hier het Koninklijk Concertgebouworkest op het toppunt van zijn kunnen aan het werk te horen. Wat een ongelooflijke klankcultuur klinkt ons hier tegemoet! Een klankcultuur die overigens geen moment ook maar iets gelikts heeft. Zoveel is duidelijk, Nederland heeft meerdere voortreffelijke Brucknerorkesten, en het Radio Filharmonisch Orkest deelt deze status ex equo met het KCO.” In zijn bespreking van de zesde symfonie (mei 2013) vervolgt Brandt zijn jubelzang op dirigent en orkest. Over het adagio van deze symfonie schrijft hij: “Klemperer doet over dit deel 14’43 en Van Zweden maar liefst 18’39 minuten. Dat brengt het verschil op bijna 4 minuten. En dat is goed te merken, want wat ademt het geheel onder deze Nederlandse maestro voorbeeldig. Er wordt alle tijd genomen voor een hyper verfijnde frasering, zonder dat de grote lijnen er ook maar een seconde aan hoeven te geloven. En dan die strijkersklank! Daarin staat het RFO op zeker even eenzame hoogte als het keurensemble aan de Amsterdamse Van Baerlestraat. En het zijn de strijkers die het in dit deel – niet alleen in het zangthema, ook in het derde en marcia funèbre-achtige gegeven – voor een uiterst substantieel percentage doen.” Wat moest Brandt nu nog in zijn recensie over de onlangs verschenen eerste symfonie schrijven, zonder in herhaling te vallen? Neem beslist eens een kijkje op www.opusklassiek.nl, daar staat het hele verhaal te lezen. Maar de volgende zinnen willen we u alvast niet onthouden: “Van Zweden vat het adagio als één immense hymne op, waarbij hij als geen ander voor en waarschijnlijk na hem (wie dit alleen al kan evenaren moet van zeer goeden huize komen!) binnen een extreem breed genomen tempo – dat toch volkomen natuurlijk en geen seconde ook maar bij benadering geforceerd overkomt – de spanningsbogen (en wat voor!) optimaal weet door te trekken. Daarbinnen manifesteert zich op voorbeeldige wijze een een eb- en vloedbeweging die gestalte krijgt bij machte van een uiterst geraffineerde omgang met het principe van het ‘reculer pour mieux sauter': telkens wanneer men meent dat het plafond is bereikt, is er nog in ruime mate reserve over de lyrische intensiteit van de muziek nog verder op te voeren. Ongelooflijk! En dan heb ik het nog niet eens over de schitterende strijkersklank van het Radio Filharmonisch Orkest, dat alleen al hierdoor onomstotelijk bewijst, samen met het Koninklijk Concertgebouworkest, de Berliner en de Wiener Philharmoniker, tot de beste orkesten van centraal Europa te behoren […] Kortom, dit is een uitvoering die niet alleen vanwege de lange speelduur van het adagio maar bovenal omwille van het uitmuntende niveau van het gebodene in zijn geheel een ereplaats in het muzikale ‘Guinness Book of Records' verdient en wat mij betreft gerust voor een Edison in aanmerking mag komen.” Bekwaam criticus, die Maarten Brandt! Alle Bruckner cd’s staan in deze Nieuwsbrief vermeld op het overzicht van cd’s in verkoop eigen beheer. U kunt ze tegen de aangegeven gereduceerde prijs bestellen door een mailtje te sturen naar ons adres:
[email protected]
VRIEND’LIJKE GEZICHTEN in deze rubriek stellen Vrienden zich aan elkaar voor
OOK VANDAAG WEER GENOTEN VAN DE REPETITIE BIJ HET RADIO FILHARMONISCH ORKEST. DEZE KEER SAMEN MET HET GROOT OMROEPKOOR Het is héél plezierig te zien dat er inmiddels steeds meer mensen naar het lunchconcert komen luisteren. Het is ook heel leuk om even de dagelijkse beslommering achter je te laten en een klein uurtje gewoon te luisteren naar datgene wat je veelal nog niet kent. Deze keer zong het Groot Omroepkoor een stuk van Berlioz, genaamd ‘Tristia’. Daarna kwam er een ‘wereldpremière’. Van meneer Verbey. Nou heb ik een beetje muzikale angst voor ‘wereldpremières’. Wekelijks zitten wij in het Concertgebouw bij wat vroeger de Vara Matinee heette. Een van de bijzonderheden van die matinee is dat daar regelmatig héél nieuwe muziek te horen is. Vaak denk ik dan: “Weet zo’n componist eigenlijk wel wat de diverse instrumenten kunnen, of probeert ie maar wat uit? En als hij nu maar veel lawaai laat horen dan lijkt het nog wel iets?” Maar vanmiddag was zowel het lied van Berlioz als de nieuwe muziek van meneer Verbey een streling voor het oor. Het is een van de redenen waarom wij lid geworden zijn van de ‘Vrienden van het Radio Filharmonisch Orkest’. Er zijn regelmatig openbare repetities waar men muziek hoort die je nog niet kent, waar je contact kunt maken met de musici, maar ook met mensen die naast je zitten waardoor er heel verrassende gesprekken kunnen ontstaan. Een andere reden is het drama met de Radio Kamer Filharmonie. Dat mag nooit meer gebeuren, het opheffen van een orkest dat zo levend is. Wij willen de musici ondersteunen en tevens laten zien dat het publiek dit orkest waardeert.
VRIENDEN VOELEN WIJ ONS AL JAREN Toen de oprichting van de Vriendenstichting bekend werd gemaakt, sprak het voor mijn vrouw en mij vanzelf dat wij ons daarbij zouden aansluiten. Vrienden voelden we ons al jaren, zeker sinds wij, na mijn pensionering, passe-partouts voor alle concerten van de Zaterdagmatinee konden nemen. Zo hebben we veel bijzondere muzikale gebeurtenissen mogen meemaken, en we voelen ons vaak bevoorrecht. De veelzijdigheid van de programmering, waar het RFO zo’n groot aandeel in heeft, doet ons steeds weer versteld staan. Zeggen dat muziek in ons leven een sleutelrol speelt is zeker niet overdreven: mijn vrouw is pianiste, ikzelf heb na studies fluit, muziektheorie en muziekwetenschap mijn hele werkzame leven les gegeven in muziektheoretische vakken en muziekgeschiedenis aan diverse conservatoria, en tegenwoordig besteed ik een groot deel van mijn tijd aan de piano. Door onze achtergrond kennen we natuurlijk veel musici, en een van de dingen die we bij ieder concert van het RFO altijd weer doen is het doornemen van de orkestlijst. Het is altijd weer leuk om daarop namen tegen te komen van oud-collega’s en oud-studenten (sommige orkestleden zijn zelfs beide). Mijn vrouw heeft bovendien jarenlang leerlingen begeleid in de vioollespraktijk van een goede vriend van ons, en heeft daardoor veel samengespeeld met Renate van Riel, voordat zij naar het conservatorium ging. De eerste openbare repetitie, op Hemelvaartsdag, had voor ons dan ook iets van een reünie (alleen vooraf en tijdens de koffiepauze natuurlijk). Maar waar het eigenlijk om ging, het repeteren, was een bijzondere belevenis. We waren erg onder de indruk van de professionaliteit, de inzet en de betrokkenheid van het orkest. Het was fascinerend om iets van het groeiproces te ervaren, en te merken hoe snel de musici weten te reageren op de aanwijzingen van de dirigent, en niet te vergeten op elkaar, waardoor in zo’n korte tijd een uitvoering van hoog niveau tot stand kan komen. Hans Maas en Agnès Benoist
Graag attenderen wij u op het regionale televisie programma van RTi Hilversum ‘De Tafel van Tjako’. Met enige regelmaat worden daarvoor musici van ons orkest uitgenodigd voor een optreden en/of interview. De volgende uitzendingen zijn terug te zien op You Tube: -Jaargang 3 aflevering 20 met altvioliste Ewa Wagner https://www.youtube.com/watch?v=tOvsVhPU1OA
Hartelijke groeten,
-Jaargang 3 aflevering 27 met concertmeester Nadia Wijzenbeek https://www.youtube.com/watch?v=DiE7WT8COfY
Ilse de Cuijper en Paul Streefkerk
-Jaargang 3 aflevering 28 met harpiste Ellen Versney (binnenkort te vinden op You Tube) fotografie: Esther de Bruijn
EERSTE OPENBARE REPETITIE VOOR DE VRIENDEN VAN HET RFO fotografie: Alexander van den Tol
Op donderdag 14 mei 2015, Hemelvaartsdag, vond onze allereerste Vriendenactiviteit plaats. Een grote groep kersverse Vrienden betrad rond 9:00 het historische gebouw van het Muziekcentrum van de Omroep in Hilversum, waar zij een kijkje achter de schermen kwamen nemen bij een openbare repetitie. Tijdens de ontvangst door het Vriendenteam in het Muziekcafé, was er tijd voor een kopje koffie terwijl altviolist Huub Beckers alvast het een en ander uit de doeken deed over het repetitieproces dat zij dadelijk van dichtbij zouden gaan meemaken. Daarna ging het richting studio 5, de vaste repetitieplek van ons orkest. Na een woord van welkom en introductie door manager Wouter den Hond, gaf dirigent Robert Trevino een boeiende toelichting op de 6e symfonie van Shostakovich: een van de werken die die dag gerepeteerd zouden gaan worden. In studio 5 konden de Vrienden zowel voor als achter het orkest plaatsnemen. En voor diegenen die de decibellen niet schuwden, en zich graag wilden onderdompelen in het rijke klankbad, waren er ook speciale Adventure Seats op het podium! De Vrienden konden zo het orkest als geheel en de musici van dichtbij aan het werk zien, en horen hoe onder de dirigent zijn aanwijzingen de indrukwekkende muziek van Shostakovich steeds meer vorm kreeg.
In de pauze was er voor iedereen weer koffie, zelfgebakken taart en gelegenheid tot Meet & Greet met de musici. Voor het tweede deel van de repetitie betrad ook het Groot Omroepkoor het podium en werden er diverse stukken gerepeteerd voor koor en orkest van Johannes Brahms. Het was een feestelijke ochtend met veel leuke ontmoetingen, gesprekken en ervaringen. Fijn om nu met een deel van onze Vrienden persoonlijk kennis gemaakt te hebben! We kijken er naar uit u, en nog meer van onze Vrienden, te zien bij een volgende gelegenheid.
DE DIRIGENT
door Ellen Versney fotografie: Esther de Bruijn
Het vak ‘dirigent’ is ongetwijfeld een van de meest hachelijke beroepen die je maar kunt bedenken. En dan bedoel ik het dirigeren van een groot, professioneel symfonieorkest.
Kijken we bijvoorbeeld naar amateurorkesten, dan zijn de risico’s al een stuk minder. Dan hebben we het over de man die week in, week uit voor zijn eigen club van enthousiaste liefhebbers staat. Mensen die er naar uitkijken om, op een vaste doordeweekse avond na hun werk, gezellig samen muziek te maken. Hun dirigent is veel méér dan een man die de stukken kiest, repeteert en de maat slaat. Hij is nauw betrokken bij het reilen en zeilen van de vereniging en is, als het goed is, ‘one of the guys’.
Nee, we hebben het hier over de man (heel soms de vrouw) die ervoor kiest om zichzelf keer op keer vrijwillig voor de leeuwen te gooien. En die leeuwen, dat zijn wij: een collectief van 80 à 100 professionele orkestmusici, die binnen de eerste vijf minuten van de eerste repetitie genadeloos hun oordeel zullen vormen over de man op de bok. Tijdens de daarop volgende koffiepauze zullen zij hun bevindingen onderling toetsen, om tot een sluitend eindoordeel te komen. Het lot van de dirigent is hiermee bezegeld.
Wat zijn dan de Do’s and Don’ts die een dirigent in acht moet nemen wil hij kans maken teruggevraagd te worden? Welnu, hij moet vooral niet meteen te complimenteus zijn naar het orkest, daar trappen ze toch niet in. Niet te veel praten, het verraadt een onvermogen om de muziek beeldend over te brengen. En bovendien kletsen musici liever zelf. Niet passages telkens herhalen zonder aan te geven wat er verbeterd dient te worden, deze dirigent gebruikt het orkest omdat hij zelf nog moet oefenen. Niet stoppen wanneer hij zich verslaat en vervolgens doen alsof er iets niet klopte bij ons. En zo kunnen we nog wel een tijdje doorgaan. Wat meestal wèl in goede aarde valt, is als een dirigent de moeite heeft genomen een paar woordjes Nederlands te leren, de repetitie- en pauzetijden goed in de gaten houdt, niet de hele week hetzelfde shirt draagt (ja echt, het gebeurt) en als het even kan, beschikt over een natuurlijk overwicht, charisma en dusdanige kennis en ervaring dat hij boven de muziek staat. Want uiteindelijk is het dat, wat we dolgraag willen! Elke week staat de dirigent voor een ander orkest, in een andere stad, een ander land of werelddeel. Hij reist er duizenden kilometers voor af, slaapt meer in hotels dan thuis en zal helaas weinig zien van de verre oorden die hij aandoet. Zouden wij, orkestleden, daarom niet wat meer consideratie en mildheid aan de dag moeten leggen?
Misschien ja. Maar, uiteindelijk zijn het de musici die de klus op het podium moeten klaren. Zij zullen er evenzeer als, of zelfs meer dan, de dirigent op afgerekend worden als het resultaat tegenvalt. Maar (en dit is belangrijk) daarentegen zelden erkenning krijgen voor het fantastisch redden van een concert onder een desastreuze leider op de bok. Want meestal wordt in zo’n geval het ovationele succes van de uitvoering toegeschreven aan de geweldige capaciteiten van... Juist, de Maestro!
Misschien op de keper beschouwd dus toch niet zo’n hachelijk beroep. Bovendien worden de arbeidsrisico’s ruimschoots gecompenseerd op zijn bankrekening. En dat geeft de dirigent ongetwijfeld de moed om zich de volgende week opnieuw in het hol van de leeuw te wagen en ten overstaan van 80 à 100 paar priemende ogen en kritische oren het beste van zichzelf te geven.
