Nieuwsbrief Oktober 2015
Beste Vrienden!
INHOUD Welkom
1
RFO 70 jaar jong!
2
Muzikale vakantieverhalen
4
Eerste vriendendag 9 Van achter de lessenaar
10
Vriend’lijke gezichten
13
Meezingdag
14
Brahms in Wiesbaden
16
Paul Jussen te gast Nieuwe relaese 18 Column
19
RFO/AMT project
21
Het nieuwe seizoen lijkt nog maar net begonnen, maar nu al kunnen we terugblikken op een aantal mooie uitvoeringen en succesvolle hoogtepunten. De meest in het oog springende daarvan was natuurlijk de grootse concertante operaproductie van Wagner’s Tristan und Isolde onder leiding van Jaap van Zweden. Drie weken lang werd er hard gewerkt aan de voorbereidingen voor de uitvoering op 12 september in het - tot de nok met operaliefhebbers gevulde - Concertgebouw te Amsterdam. De voor operaproducties zo typerende last-minute stress-situaties bleven ook nu niet uit: na eerdere ziekmelding van Koning Marke, moest op het allerlaatste moment ook vervanging gezocht worden voor Tristan, wegens keelproblemen van tenor Clifton Forbis. Tristan zingen is op zichzelf al een titanenprestatie en vervanger Ian Storey moest deze enorme opgave zonder ook maar één repetitie volbrengen! Desondanks werd het een uitvoering om met trots op terug te kijken en waren de recensies lovend. Ook heeft het RFO inmiddels al twee keer in het buitenland opgetreden: Op 22 augustus in Wiesbaden met een Bach/Beethoven/Brahms programma (altvioliste Ewa Wagner vertelt u er in deze Nieuwsbrief meer over) en op 27 september in Straatsburg met The Gospel according to the other Mary van John Adams. Naar aanleiding van dit concert schreef ik voor deze Nieuwsbrief een artikel gewijd aan de bijzondere band die het RFO heeft met deze componist. Binnenkort vieren wij ons 70-jarig jubileum! Radio 4 zal hier in oktober/november aandacht aan besteden, er wordt een reünie georganiseerd voor oud-leden en op 20 november speelt het RFO een jubileumconcert met Mahler’s 9e symfonie onder leiding van onze chef Markus Stenz. Adriaan van ‘t Wout, oud-orkestlid en lid van het Historisch Genootschap van het RFO, schreef voor u een artikel over hoe het destijds allemaal is begonnen… De zomer ligt alweer een tijdje achter ons. Voor velen is dit een moment om het instrument even in de koffer te doen en de vakantiekoffers te pakken. Niettemin zijn er ook musici die het muziek maken niet kunnen laten en tenminste een deel van hun vakantie wijden aan allerlei interessante activiteiten verspreid over de hele wereld. Francien, Robert, Arjen, Mark, Freek en Sergio vertellen u erover in deze Nieuwsbrief. Tot slot wil ik uw aandacht vragen voor de aankomende 1e Vriendendag! Deze zal gehouden worden op zondag 22 november. Het Vriendenteam is druk bezig om een mooi en gevarieerd programma samen te stellen. Inmiddels heeft u hier persoonlijk al informatie over ontvangen, welke ook in deze Nieuwsbrief is terug te vinden. Het spreekt voor zich dat we hopen u daar in groten getale te mogen begroeten! Tot ziens en hartelijke groet, Ellen Versney (namens Vriendenteam RFO)
1
AGENDA
RFO 70 jaar jong door Adriaan van ‘t Wout
Vrijdag 16 oktober, 20:15 u. TivoliVredenburg, Utrecht Serie: AVROTROS Vrijdagconcert Pjotr Iljitch Tsjaikovski – Ouverture Romeo en Julia Dimitri Sjostakovitsj – Pianoconcert nr. 1 Ludwig van Beethoven – Symfonie nr. 7 Simon Trpceski, piano; Hans van Loenen, trompet; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Markus Poschner Zaterdag 17 oktober, 20:15 u. Jacobikerk, Utrecht Serie: AVROTROS Vrijdagconcert Carl Nielsen – Drie motetten opus 55 Antonin Dvorak – Nocturne Eric Withacre – When David heard Eriks Esenvalds – O salutaris hostia Alfred Schnittke – Concert voor koor Musici uit het Radio Filharmonisch Orkest; Groot Omroepkoor o.l.v. Sigvards Klava Zondag 18 oktober, 11:00 u. Concertgebouw, Amsterdam Serie: Het Zondagochtend Concert Dimitri Sjostakovitsj – Pianoconcert nr. 1 Ludwig van Beethoven – Symfonie nr. 7 Simon Trpceski, piano; Hans van Loenen, trompet; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Markus Poschner Donderdag 29 oktober, 12:30 u. MCO Studio 1, Hilversum Serie: MCO Lunchconcert Klaas de Vries – Schizzo (voorproefje) Maurice Ravel – Pavane pour une infante défunte René Uijlenhoet, elektronica; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Otto Tausk
2
Het Radio Filharmonisch Orkest wordt 70 jaar … en is nog springlevend ! “Op Zondag 7 October a.s. des avonds om 8.30 uur, zal het Radio Philharmonisch Orkest, bestaande uit 94 musici en onder leiding van den dirigent Albert van Raalte zijn eerste uitvoering geven, waarna het op geregelde tijden voor de radio zal concerteren.” Deze aankondiging verscheen in de herfst van 1945 in Gooische Klanken, het officiële orgaan der gezamenlijke ‘ondergrondse’ pers te Hilversum. De dirigent van het nieuwe orkest had zich in de AVRO Radio Bode van 13 juli 1945 al op de van hem bekende poëtische wijze geuit:”Mij is een schare van voortreffelijke musici ter beschikking gesteld, waaruit ik een prachtig orkest heb kunnen samenstellen, hetwelk reeds sedert eenige weken elken dag onder mijn leiding repeteert, om aanstonds, als de microfoon in ons bevrijde Vaderland wederom het draadlooze contact zal hebben met de luidsprekers der trouwe luistervinken, ook het contact te herstellen tusschen U en mij door middel van de mysterieuze taal der muziek.” Rijksradio N.O. Voordat dit contact echter hersteld kon worden, moest er nog veel gebeuren. Na vijf oorlogsjaren ging bevrijd Nederland op de schop. Het civiele bestuur, bedrijven en instanties werden gezuiverd, bladen als De Telegraaf en Gooi- en Eemlander, mochten na de oorlog even niet verschijnen. Ook in Hilversum viel veel te ruimen. In 1941 waren de vijf vertrouwde omroepzuilen met hun activiteiten gestopt, hun autonomie was aangetast. De Rijksradio Nederlandsche Omroep (NO), geleid door Nazi-sympathisanten, zette de uitzendingen voort met een bruingekleurd eenheidsprogramma. Joodse medewerkers waren daarbij ‘niet gewenscht’, anderen moesten kiezen tussen twee kwaden: weggaan met het risico als werkloze naar Duitsland gestuurd te worden, of werken in Hilversum bij een foute zender. Muzikanten die bleven, werden verdeeld over het Omroep Symphonie Orkest, het Omroep Opera Orkest en het Omroep Amusementsorkest. Ogenschijnlijk deden zij onder leiding van Nederlandse en Duitse dirigenten hun normale werk, maar in feite voerden ze drie jaar lang een gecensureerd repertoire uit: geen ‘Entartete Musik’ en geen ‘muziek van de vijand’. Herrijzend Nederland In juni ’44 kwam het einde van de oorlog naderbij. Arnhem bleek nog één brug te ver, maar Zuid-Nederland werd wel bevrijd. Via een in ’t geheim door ingenieurs van Philips gebouwde zender kraaide Radio Herrijzend Nederland vanuit Eindhoven victorie, terwijl het Westen eerst nog de hongerwinter moest doorstaan. De oude
omroepverenigingen dachten na 5 mei meteen hun uitzendingen weer te kunnen hervatten. In Hilversum haperde echter de stroomvoorziening en een Zuiveringscommissie wou eerst uitzoeken, wie zich bij de NO fout gedragen had. Zware vergrijpen werden bestraft met ontslag, daarentegen kregen de meeste NO-musici voor hun medewerking aan de Rijksradio een milde collectieve schorsing. Zij mochten van 5 mei t/m 5 oktober 1945 niet voor de microfoon optreden. Desondanks werd Albert van Raalte (1890-1952) al twee weken na de bevrijding verzocht een nieuw radio-orkest samen te stellen. De keuze voor deze dirigent lag voor de hand, gezien zijn staat van dienst.
Albert van Raalte
Na afsluiting van zijn studie aan het Conservatorium van Keulen (cum laude), was de jonge Albert in 1909 assistent geworden van de legendarische dirigent Arthur Nikisch, die hem inwijdde in de geheimen van het internationale muziekleven. Al spoedig trad hij als zelfstandige dirigent op met gerenommeerde orkesten in de voornaamste Europese cultuurcentra. Vanaf 1928 combineerde Van Raalte dit met zijn taak bij de pas beginnende omroep in Nederland als dirigent van het AVRO-Omroeporkest. Een stapje terug, dat wel. In Hilversum was alles klein: de studio, het orkest en daardoor ook het repertoire. Pas in 1936 kreeg hij in het nieuwe AVRO-complex aan de ’s-Gravelandseweg een studio met 450 stoelen ter beschikking en werd zijn orkest uitgebreid tot 50 man plus incidentele versterking. Radio won intussen aan populariteit. Dankzij zijn internationale contacten slaagde Van Raalte er in solisten van wereldnaam naar Hilversum te halen: Jascha Heifetz, Carl Flesch, Arthur Rubinstein en Mischa Elman bijvoorbeeld. Maar de Tweede Wereldoorlog maakte hieraan abrupt een eind. Voor Van Raalte en vele andere joodse medewerkers, was opeens geen plaats meer bij de omroep, zij werden op 21 mei 1940 ontslagen. Door zijn huwelijk met een niet-joodse vrouw bleef hem echter transport naar een concentratiekamp bespaard.
Radio Philharmonisch Orkest Op de dag af 5 jaar hierna ontving Albert van Raalte in mei 1945 van Prof. Mr. J. Oranje, voorzitter van de Omroepcommissie, het eervolle verzoek om “voor den omroep in Hilversum een orkest samen te stellen, dat aan de hoogste eischen zou kunnen voldoen”. Hij wachtte het rapport van de Zuiveringscommissie niet af en selecteerde alvast voor zijn Radio Philharmonisch Orkest (dat pas na 1956 met F geschreven werd) zorgvuldig 36 musici uit het voormalige Omroep Symphonie Orkest, 11 uit het Omroep Opera Orkest en 14 joodse collega’s, die hij nog kende uit ‘betere tijden’ van de omroep. Met deze kerngroep begon hij op 26 juni in studio 9 van het in 1940 gereed gekomen 2e AVRO-gebouw te repeteren. Het werd een weerzien met gemengde gevoelens: een nieuwe start, hereniging met joodse collega’s, maar ook de vrees voor het lot van de afwezigen. De repetitie werd geopend met het Wilhelmus, zo ontstond een intens gevoel van saamhorigheid, dat decennia stand hield. Een voordeel van de schorsingsperiode van een deel van zijn ‘schare van voortreffelijke musici’ was, dat Van Raalte een paar maanden tijd had om alvast het standaardrepertoire in te zepen. Na een extern proefspel werd het orkest uitgebreid tot 94 personen, waaronder 8 vrouwen. Eindelijk vond dan voor Radio Herrijzend Nederland op zondagavond 7 oktober 1945 de eerste uitzending plaats met een Frans programma: de Symfonie in Bes op.20 van Ernest Chausson, de Suite uit Ma mère l’Oye van Maurice Ravel, Variations Symphoniques voor piano en orkest van César Franck met als solist Willem Andriessen en tot slot l’Apprenti Sorcier van Paul Dukas. Daarna volgde een strak schema met twee uitzendingen per week.
Reünie
Dit gebeurde 70 jaar geleden rond de geboorte van het RFO. De eerste lichting leeft niet meer, maar hun herinneringen konden nog in woord en beeld opgetekend worden door het in 1997 opgerichte Historisch Genootschap RFO. Zo houden oud-leden de rijke geschiedenis van het orkest in ere. In juni wijdde Radio 4 al drie uitzendingen aan de oprichting van het RFO met historische opnamen, en in oktober/november wordt aandacht besteed aan de eerste uitzending en de 70e verjaardag. Het HG-RFO bereidt een reünie voor van oud-leden en -stafleden op 18 november a.s. Een mooie gelegenheid voor het huidige orkest om dan aan de ‘oude garde’ met een kort optreden te laten horen, dat het na 70 jaar, ongeacht Ph of F, ondanks bezuinigingen en fusies, aan de hoogste eisen blijft voldoen.
3
Zaterdag 31 oktober, 14:15 u. Concertgebouw, Amsterdam Serie: NTR ZaterdagMatinee Klaas de Vries – Schizzo (wereldpremière) Felix Mendelssohn - Vioolconcert Maurice Ravel – Pavane pour une infante défunte Igor Stravinsky – Symfonie in drie delen René Uijlenhoet, elektronica; Stefan Jackiw, viool; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Otto Tausk Vrijdag 6 november, 20:15 u. TivoliVredenburg, Utrecht Serie: AVROTROS Vrijdagconcert Willem Jeths – Nieuw werk (wereldpremière) Ludwig van Beethoven – Meeresstille und glückliche Fahrt Luigi Cherubini – Requiem in c Serge Prokofjev – Symfonie nr. 3 Groot Omroepkoor o.l.v. Nicola Luisotti; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Matthias Brauer Zondag 8 november 2015, 11:00 u. Concertgebouw, Amsterdam Serie: Het Zondagochtend Concert Ludwig van Beethoven – Meeresstille und glückliche Fahrt Luigi Cherubini – Requiem in c Groot Omroepkoor o.l.v. Nicola Luisotti; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Matthias Brauer Zaterdag 14 november 2015, 11:00 u. Concertgebouw, Amsterdam Serie: NTR ZaterdagMatinee Antonin Dvorak – Celloconcert Willem Jeths – Mors aeterna Vítezslav Novák – De profundis Truls Mørk, cello; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. James Gaffigan Vrijdag 20 november 2015, 20:15 u. TivoliVredenburg, Utrecht Serie: AVROTROS Vrijdagconcert Gustav Mahler – Symfonie nr. 9 Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Markus Stenz
4
MUZIKALE VAKANTIEVERHALEN FRANCIEN SCHATBORN - AANVOERDER ALTVIOLEN
Francien is - dit jaar al voor de tiende keer - als docente verbonden aan de jaarlijkse Summer Academy van het Peter de Grote Festival in Groningen. Zo’n 80 getalenteerde violisten, altviolisten, cellisten en pianisten tussen de 12 en 30 jaar kwamen vanuit de hele wereld bijeen om van 15 tot 25 juli intensief, en op hoog niveau, te werken aan hun techniek, expressie en repertoire. Op de Academy worden dagelijks individuele lessen en masterclasses gegeven door musici die als docent en op het concertpodium een uitstekende reputatie genieten. Ook bestaat de mogelijkheid om kamermuzieklessen te volgen. Ofwel met een al bestaand ensemble, ofwel met een ensemble voor de gelegenheid samengesteld uit deelnemers aan de Academy. Zo krijgen de jonge musici de unieke kans om samen te spelen met gelijkgestemden van over de hele wereld. Uiteraard krijgen de deelnemers de kans de vruchten van het harde werken te laten horen in studentenconcerten, maar ook de docenten zijn te beluisteren in de ruim 50 kamermuziekconcerten die het festival organiseert. Zo was Francien Schatborn, naast het intensieve lesgeven, te horen tijdens de opening van het festival in de première van de 2e altvioolsonate van Bruckenfock en trad zij met het Hermitage Kwartet op op diverse locaties in Groningen en Drenthe.
ROBERT MEULENDIJK - ALTVIOLIST
Eindelijk pranzo: Italiaanse lunchtijd…! Mijn knorrende maag was die ochtend genoeg op de proef gesteld, een aantal voortreffelijke cappuccino’s had geen soelaas kunnen bieden. Naast alle vioolbouwateliers was Cremona vooral befaamd vanwege de schitterend ogende potten met ‘Mostarda di Cremona’. Paolo, mijn Italiaanse reisgenoot en professioneel kok, vertelde mij dat dit kleverige goedje vooral goed smaakt bij gestoofd vlees. Een merkwaardige tip gezien het feit dat hij zelf vegetariër is… Toch moest ik dit voor mij onbekende -ingemaakt fruit proberen: een regionale delicatesse!
Cremona sprak altijd al tot de verbeelding, maar nog nooit had ik de kans gezien deze stad te bezoeken. Voor iedere strijker gonzen namen als Stradivari en Amati door het hoofd bij het horen van de naam Cremona alleen. Terughoudendheid vanwege het toeristische ‘Volendam-effect’ en het angstig voorgevoel dat de aloude faam van Cremona voorbij is, weerhielden mij lange tijd van een bezoek. Maar omdat de route voor die dag zo dicht langs Cremona liep werd een stop onvermijdelijk. De indrukwekkende kathedraal aan het plein liet zien dat deze stad een rijke geschiedenis kent en dat de vioolbouw hier slechts een deel van de historie uitmaakt. Het stoffige museum was vooral oud en triest: historische instrumenten die zwijgzaam in een vitrine mooi hingen te zijn. De stad is bij uitstek een plek voor jonge vioolbouwers om mee te liften op het roemrijke verleden, niet geheel financieel onverstandig gezien de krimpende markt en de vele bouwers die de gok wagen een bestaan op te bouwen.Toeristenwinkels verkopen de verplichte toeristenkitsch en zelf kon ik me uiteindelijk niet bedwingen een sleutelhanger in de vorm van een vioolbouwersblok te kopen waar voortaan mijn huissleutels vrolijk aan bungelen. Moe van alle vitrines, ateliers en de lange slenterpartij streken we dus neer in deze gemoedelijke Osteria waar overal de enorme glazen potten Mostarda vrolijk lonkten. De uitstraling van dit ogenlijk onbetwist culinair genot kwam tot een bruut einde toen de serveerster een bord dampend stoofvlees met de kleurig plakkerige ballen bracht en de eerste hap genomen was… WASABI, schoot het door mijn hoofd terwijl de tranen in de ogen schoten en de vlijmscherpe geur van mierikswortel en mosterdzaad door mijn neus boorde. Hoe zoiets moois toch zo smerig kon zijn, zelfs al was het van Italiaanse origine! De Japanse toerist naast ons keek het tafereel aan en vroeg ons terloops waar je de beste viool kon kopen opdat zijn dagtoer van 520km uit Rome niet voor niets zou zijn geweest. Als de Cremonese violen net zo klinken als de Mostarda smaakt, dan weet ik niet of dit de juiste plek is…
Arjen Uittenbogaard - cellist
“Afgelopen zomer ben ik als docent betrokken geweest bij de Zomercursus Woudschoten. Dat doe ik eigenlijk al sinds 2001, iedere augustus. Komend jaar wordt deze cursus inmiddels voor maar liefst de 55ste keer gehouden! Woudschoten is een kamermuziekcursus voor musici van 12 tot circa 25 jaar. Deelname staat open voor in principe alle instrumenten. Er worden geen al te hoge eisen gesteld aan het niveau van de deelnemers, behalve voor piano. Iedereen die zijn instrument zo goed beheerst dat hij zelfstandig partijen kan instuderen is welkom. Goed noten kunnen lezen is dus wel een voorwaarde. Tijdens de cursus worden ensembles samengesteld die bestaan uit minimaal drie musici. Iedere deelnemer speelt in verschillende ensembles en elk ensemble krijgt om de twee dagen les. Dit jaar waren er 101 deelnemers waaronder een aantal kinderen van collega’s. Mijn taak bestaat dan uit het les geven en begeleiden van ensembles. Dat waren er voor mij dit jaar dertien. Daarnaast moeten de ensembles natuurlijk zelf studeren. Behalve in kamermuziekformaties wordt ook in orkestverband gemusiceerd. Ieder jaar krijgen enkele deelnemers uit het voorgaande jaar de gelegenheid om een soloconcert in te studeren en uit te voeren met een orkest bestaande uit deelnemers aan de cursus.
5
Zaterdag 28 november 2015, 13:00 u. Concertgebouw, Amsterdam Serie: NTR ZaterdagMatinee Alexander Skrjabin – Mysterium (L’acte préable) Marisol Montalvo, sopraan; Alexei Zuev, piano; Groot Omroepkoor; Vlaams Radio Koor; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Markus Stenz
De cursus duurt 10 dagen en op de laatste dag vindt de slotuitvoering plaats, waarbij de deelnemers kunnen laten horen waar zij aan hebben gewerkt.
Donderdag 3 december 2015, 21:00 u. TivoliVredenburg, Utrecht Serie: Pieces of Tomorrow Serge Rachmaninov – Pianoconcert nr. 2 Denis Kozhukin, piano; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Jun Märkl
Van de in Woudschoten musicerende kinderen en jongeren heeft een groot deel later banen gekregen in onder meer het Concertgebouw Orkest, het Residentie Orkest, het Gelders Orkest en natuurlijk ook bij het Radio Filharmonisch Orkest. In mijn eigen cellogroep zijn dat Eveline Kraayenhof, Anneke Janssen en Sebastiaan van Eck, bij de tweede violen Casper Bleumers (de aanvoerder) en Guido Muller, en aanvoerder van de altviolen Francine Schatborn nam destijds ook deel aan de zomercurus. En zo zijn er vast nog veel meer die bij de omroeporkesten terechtkwamen.
Vrijdag 4 december 2015, 20:15 u. TivoliVredenburg, Utrecht Serie: AVROTROS Vrijdagconcert Carl Nielsen – Aladdin suite Serge Rachmaninov – Pianoconcert nr. 2 Stravinsky – Petroesjka (versie 1947) Denis Kozhukin, piano; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Jun Märkl
Onder de jonge deelnemers zijn er later veel het vak in gegaan. De meest bekende daarvan moet wel Jaap van Zweden zijn. Hij was ooit cursist en zit nu in het comité van aanbeveling. Andere bekende namen die vroeger in Woudschoten de zomer doorbrachten zijn celliste Quirine Viersen, haar zus violiste Saskia Viersen, violiste Isabelle van Keulen en pianist Paolo Giacometti.
Zaterdag 19 december 2015, 13:00 u. Concertgebouw, Amsterdam Serie: NTR ZaterdagMatinee Carl Nielsen – Maskarade Vocale solisten; Groot Omroepkoor; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Markus Stenz
6
Door Abbado ontstond in de jaren die volgden een topcollectief dat musiceerde op basis van de kamermuzikale benadering van de maestro, ondanks de soms enorme orkestbezetting. De ongedwongen speelvreugde, als ware het een jeugdorkest, en het ‘er vol voor gaan’ waren, en zijn nog steeds, een belevenis. Ieder jaar weer. Zo ook in onze eigen slagwerksectie, waar het zeer prettig musiceren is en een hechte vriendengroep is ontstaan. Het succes vertaalde zich tevens in gastoptredens in de rest van Europa, New York, Peking en Tokio. Uiteraard speelden wij als slagwerkers ook wel eens niet in het orkest als de maestro Brahms, Mozart en met name Bruckner te voorschijn haalde, maar dan was er altijd wel weer een kamermuziekconcert, concerten met het ondertussen ontstane Lucerne festival Brass ensemble, vriendenconcerten enz.
Het feit dat ik al 15 jaar iedere zomer in Woudschoten ben, geeft wel aan hoe leuk het is! Een aangenaam zomers tijdverdrijf ...
Het voortbestaan van het orkest leek onzeker toen Claudio Abbado in januari 2014 toch vrij onverwachts overleed maar intendant Haëfliger liet er geen twijfel over bestaan dat het orkest zou doorgaan. De jonge Letse dirigent Andriss Nelsons was bereid het zomerprogramma van dat jaar over te nemen en ook dit jaar kwam hij terug, samen met Bernard Haitink die voor het eerst het orkest dirigeerde. Met Haitink speelden we één van zijn lievelingssymfonieën, de Vierde van Mahler. En het was net zoals bij het RFO in september 2014: bescheiden en respectvol naar de musici en de partituur. Wat een genot!
Mark Haeldermans - slagwerker
Door het aanstellen van Riccardo Chailly als nieuwe chefdirigent van het festivalorkest werd afgelopen zomer ook nog de continuïteit van het orkest bezegeld. En met zijn ontzettende repertoirebreedte én zijn achtergrond als slagwerker zou dat wel eens heel interessant voor ons kunnen worden. Enfin, wat kan ik nog meer schrijven/zeggen: het meer, de bergen, de prachtige zaal van architect Jean Nouvel, de sfeer en het orkest, kortom de hele entourage, inderdaad een aangenaam zomers tijdverdrijf!
Zondag 6 december 2015, 11:00 u. Concertgebouw, Amsterdam Serie: Het Zondagochtend Concert Carl Nielsen – Aladdin suite Serge Rachmaninov – Pianoconcert nr. 2 Denis Kozhukin, piano; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Jun Märkl Maandag 7 december 2015, 20:00 u. De Singel, Antwerpen Festival van Vlaanderen Carl Nielsen – Aladdin suite Serge Rachmaninov – Pianoconcert nr. 2 Stravinsky – Petroesjka (versie 1947) Denis Kozhukin, piano; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Jun Märkl
Het was de vermaarde Italiaanse dirigent Arturo Toscanini die in 1938 eigenhandig een orkest samenstelde en datzelfde deden Claudio Abbado en intendant Michael Haëfliger opnieuw in 2003.
De basis van het Lucerne Festival Orchestra werd en wordt gevormd door het Mahler Chamber Orchestra (ook door Abbado opgericht) aangevuld met vooraanstaande solisten, strijkkwartetten en musici uit de orkesten waar Abbado jarenlang dirigeerde. Wat de slagwerksectie betreft zijn onder andere Hans en ik toen benaderd door onze Nederlandse collega Raymond Curfs, destijds paukenist bij het Mahler Chamber Orchestra.
Freek Sluijs - fagottist
Freek Sluijs is naast zijn functie als fagottist in het RFO ook werkzaam als opname technicus. Als zodanig werkte hij reeds mee aan de productie van diverse cd’s voor de radio orkesten. Ook in de afgelopen zomervakantie heeft hij niet stil gezeten:
Sinds een tiental jaren verblijven Hans Zonderop en ondergetekende iedere zomer een tijdje in Luzern, Zwitserland. Daar aan het Vierwoudstedenmeer maken we als slagwerkers deel uit van het Lucerne Festival Orchestra (LFO), huisorkest van het Lucerne Festival. Dit festival, in 1938 begonnen als een serie tuinconcerten rondom Wagners’villa in Tribschen, spreidt drie maal per jaar zijn vleugels uit. Rondom de paastijd ligt het accent een week lang op geestelijke orkestrale muziek. Dan is er het grote vier à vijf weken durende zomerfestival met de meest vooraanstaande orkesten ter wereld, het LFO zelf en daarnaast de Lucerne Festival Academy, in 2004 opgericht door Pierre Boulez. Tenslotte in november een week lang ‘am Piano’, allerhande klaviermuziek door klassieke en jazzpianisten, orgelen clavecimbelmuziek...
“In de kerk van Kethel, een 17e eeuwse dorpskern middenin Schiedam, maakte ik begin juli met technicus Jaap de Jong opnames voor de cd ‘Typisch Combattimento’ met het Combattimento Consort Amsterdam. Jaap en ik werkten al eerder samen bij de productie van 2 cd’s met muziek van Richard Wagner met het Radio Filharmonisch Orkest (RFO) onder leiding van Edo de Waart, de cd ‘Uptown Downtown’ van Richard Rijnvos met RFO en RKF (voormalig Radio Kamer Filharmonie) onder leiding van Celso Antunes, en 3 cd’s met muziek van James MacMillan onder diens leiding, eveneens met de RKF. Allen uitgebracht door Challenge Classics. Ditmaal was het heerlijk barok repertoire dat klonk: het dubbelconcert voor hobo, viool en orkest van J.S. Bach, het hoboconcert van Marcello, de canon van Pachelbel en verder nog muziek van Schmelzer, Biber, Kerll en Vivaldi.
7
Donderdag 24 december 2015, 20:15 u. TivoliVredenburg, Utrecht Serie: AVROTROS Vrijdagconcert Engelbert Humperdinck – Ouverture Hänsel und Gretel Franz Schubert – Symfonie nr. 5 Frank Martin – In terra pax Agnieska Slawinska, sopraan; Cécile van de Sant, mezzosopraan; Thomas Blondelle, tenor; Leigh Melrose, bariton; Norman Patzke, bas; Groot Omroepkoor; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Gijs Leenaars
Barokmuziek behoort niet tot het repertoire van het RFO, dit is meer het terrein van gespecialiseerde ensembles zoals het Combattimento Consort. In dit energiek klinkende orkestje hebben voorheen ook een aantal RFO-leden meegespeeld: voormalig concertmeester Ronald Hoogeveen, aanvoerder contrabassen Peter Jansen (nu opgevolgd door oud RFO-er Erik Olsman), hoboïst Hans Wolters en fagottist Jos Lammerse. Ikzelf speel al sinds de oprichting af en toe mee op mijn fagot en produceerde (opnameleiding, audio-montage en cd-mastering) diverse cd’s voor Combattimento.”
Sergio Hamerslag - basklarinettist
Sergio heeft inmiddels al twee keer mee mogen spelen met het World Orchestra for Peace. De eerste keer was in de zomer van 2010, met de 4e en de 5e symfonie van Gustav Mahler en de tweede keer in 2014, met de opera ‘Die Frau ohne Schatten’ van Richard Strauss en de 6e symfonie van Gustav Mahler.
Zaterdag 16 januari 2016, 13:00 u. oncertgebouw, Amsterdam Serie: NTR ZaterdagMatinee Giacomo Puccini – Madama Butterfly Vocale solisten; Groot Omroepkoor; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Karel Mark Chicon
Sergio: “Ik ben met het orkest in aanraking gekomen via mijn voorganger uit het Radio Filharmonisch Orkest (RFO), Noël Diederen. Ook mijn leraar en voormalig solo klarinettist van het RFO, Harmen de Boer, heeft enkele keren meegespeeld. Het doel van het World Orchestra for Peace, wat ooit is opgericht door Sir Georg Solti, is om mensen uit zoveel mogelijk landen, (speel)culturen, continenten en vooral ook oorlogsgebieden, bij elkaar te brengen door middel van muziek. Hierdoor leer je interessante mensen kennen en zit je naast topmusici van over de hele wereld. Een zeer inspirerende ervaring!”
Donderdag 21 januari 2016, 20:15 u. Muziekgebouw Frits Philips, Eindhoven Ludwig van Beethoven – Ouverture Die Weihe des Hauses Willem Jeths – Scale per orchestra sinfonica Johannes Brahms – delen uit: Ein deutsches Requiem Aga Mikolaj, sopraan; Peter Mattei, bariton; Groot Omroepkoor; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Edo de Waart
Op de website staan doel en aard van dit bijzondere orkest mooi verwoord: The World Orchestra for Peace is an expression of harmony on all levels. It was founded in 1995 by Sir Georg Solti to reaffirm, in his words, ‘the unique strength of music as an ambassador for peace’. Its players come from orchestras all over the world, many of them concert masters and section leaders in their own right, and the orchestra has no existence outside the very special occasions that call it into being. The orchestra is also unique in practical terms. There’s the logistical challenge of assembling everyone. The eminent players must put aside issues of status: their seating positions rotate, and the section leaders vary from work to work. Even tuning can be tricky since orchestras play at different pitches across the world. Its members do not draw a salary from it, yet return time after time to bear witness to the spirit which animates it.
Vrijdag 8 januari 2016, 20:15 u.
TivoliVredenburg, Utrecht Serie: AVROTROS Vrijdagconcert Johann Sebastian Bach – Goldbergvariaties (orkestratie Dimitri Sitkovski) Franz Schubert – Strijktrio D 581 Wolfgang Amadeus Mozart – Gran partita Musici uit het Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Karel Deseure
8
Eerste vriendendag van het Radio Filharmonisch Orkest 22 november 2015 Graag willen we u uitnodigen voor de eerste Vriendendag van het RFO. Deze dag zal gehouden worden op zondag 22 november 2015 in het Muziekcentrum van de Omroep (MCO) te Hilversum. Het MCO is de thuisbasis van het orkest. Hier bereiden we de programma’s voor die later in de week in onder andere Utrecht en Amsterdam gespeeld worden. Naast studio 5, de repetitie- en opnamestudio van het RFO, zijn er meerdere studio’s waar onder andere het Groot Omroepkoor en het Metropole Orkest repeteren of opnames maken. Ook de oudste radiostudio van Nederland, deze zomer in oorspronkelijke staat hersteld, bevindt zich in het MCO. Graag leiden wij u rond door het gebouw. Vanaf 10.30 openen wij onze deuren, om 11.00 uur start het programma en om ongeveer 15.00 uur sluiten wij deze eerste Vriendendag af. Wij zorgen voor iets lekkers bij de koffie, neemt u zelf uw lunch mee? Het is ook mogelijk bij café Elling te lunchen. Het programma voor de dag bestaat onder meer uit muziek, een lezing en een rondleiding.
Vrienden kunnen zich aanmelden door, vóór 16 november, een mail te sturen naar
[email protected] Vermeld hierbij met hoeveel personen u komt.
Introducés zijn van harte welkom. Wij vragen van hen een bijdrage van €20,-, op de dag zelf contant te betalen bij het Vriendenteam. Mochten zij op de Vriendendag besluiten Vriend te worden, dan is deelname uiteraard gratis. Het adres van het Muziekcentrum van de Omroep is Heuvellaan 33, Hilversum. Graag tot ziens bij de Vriendendag, wij kijken uit naar uw komst! Het Vriendenteam RFO 9
VAN ACHTER DE LESSENAAR Een musicus vertelt over zijn persoonlijke binding met een bepaalde compositie
door Ellen Versney - harpiste Binnenkort staat er bij het RFO weer een werk van de Amerikaanse componist John Adams (1947) op de lessenaar, getiteld: The Gospel According to the Other Mary. Dit hedendaags evangelie is een imposant werk dat zijn (geënsceneerde) wereldpremière beleefde met de Los Angeles Philharmonic Orchestra in mei 2013. Slechts een maand daarna vloog de volledige cast aan zangers over naar Amsterdam om op 8 juni samen met het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor de Nederlandse première uit te voeren in een uitverkocht Concertgebouw. De inkt van de partituur was dus letterlijk amper opgedroogd. De recensies waren uiterst lovend: de ‘Gospel According to John Adams’ zou een klassieker worden. Voordat ik in dienst trad van het RFO had ik wel van John Adams gehoord - met name zijn Harmonielehre en The Chairman dances werden, en worden, van tijd tot tijd door andere orkesten in Nederland uitgevoerd - maar ik had na ruim 11 jaar orkestervaring nog nooit zelf zijn muziek gespeeld. Echter, eenmaal in het RFO kwam daar snel verandering in! Dit orkest, zo ontdekte ik al gauw, is specialist op veel gebieden en dat betreft zeker ook de muziek van John Adams. Adams en het RFO hebben een mooie geschiedenis samen, en dat is vooral te danken aan onze voormalige chef-dirigent Edo de Waart. Hij was het die vanaf 1977 als chef van de San Francisco Symphony Orchestra de jonge, talentvolle Adams grote kansen gaf die leidden tot zijn doorbraak als componist. Hij was het ook die, nu als chef-dirigent van het RFO, Adams vervolgens introduceerde in Nederland. Vele premières met ons orkest zouden voortkomen uit deze vruchtbare samenwerking. Want Adams trof in Hilversum een dankbaar instrument aan voor zijn werk. Gewend als we zijn aan het spelen van nieuw of on-alledaags repertoire, heerst er onder de musici een open geest, bereidheid en kundigheid om deze in korte tijd zeer goed onder de knie te krijgen. Zo schrijft Adams in zijn composities vaak langdurige patronen van telkens wisselende en verschuivende ritmes. Deze moeten staan als een huis willen ze de energieke puls en drive produceren die zo typerend is voor zijn muziek. Die klus kon aan niemand beter toevertrouwd worden dan Edo de Waart. Er zijn ook gelegenheden geweest dat John Adams zelf kwam dirigeren en dat was een geweldige ervaring. Adams is een zeer sympathieke man en kent zijn eigen muziek natuurlijk als geen ander. Ook is hij is zeker geen onverdienstelijk dirigent. Onder Adams, Edo de Waart en nu Markus Stenz, zijn vele van zijn werken uitgevoerd in de befaamde NTR ZaterdagMatinee concertserie in Amsterdam. Een paar daarvan herinner ik mij in het bijzonder: - Mijn eerste kennismaking met de muziek van Adams was in 2002 met de uitvoering van El Niño - a Nativity Oratorio. Het was ook mijn eerste kennismaking met de mens John Adams, aangezien hij het werk zelf dirigeerde. Het was een immense harppartij waar ik vele weken achtereen aan had gestudeerd. En dat was maar goed ook. Want bij binnenkomst op de eerste repetitie bleek het orkest uit slechts 45 musici te bestaan waarbij de toets- en tokkelsectie (2 piano’s, celesta, harp en 2 gitaren) centraal vooraan in het orkest was opgesteld en bovendien versterkt werd. Na een geweldige repetitieweek was het concert waarschijnlijk een van de zwaarste die ik
10
ooit heb gespeeld: 105 minuten onafgebroken concentratie om er niet uit te vliegen in een hondsmoeilijke partij, terwijl ik vlak om mij heen de stemmen van de meest fantastische solisten hoorde galmen en gieren in de meest waanzinnige aria’s. En intussen meegevoerd worden op de onophoudelijk pulserende energie van deze kleurrijke en dramatische muziek. Een onvergetelijke ervaring. - We zijn twee jaar verder: het is 3 maart 2004 wanneer we de Nederlandse première uitvoeren van het aangrijpende werk On The Transmigration of Souls onder leiding van Edo de Waart. De New York Philharmonic had Adams gevraagd een compositie te schrijven ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de aanslagen op 11 september 2001. De première vond plaats op 19 september 2002 in New York. Met het woord transmigratie in de titel van het werk bedoelt Adams niet zozeer de overgang van de ziel van het leven naar de dood, maar de verandering in de ziel en het leven van de achterblijvers: de mensen die lijden door het verlies van een dierbare. Hoewel Adams een politiek geëngageerd componist is, wilde hij met dit stuk juist niet ingaan op de politieke achtergronden van de aanslag. Hij heeft eerder het verdriet dat een dergelijke aanslag teweegbrengt tot uitdrukking willen brengen. De teksten van het stuk zijn onder andere samengesteld uit de oproepen aan vermiste personen. Deze berichten waren opgehangen in de omgeving van de ingestorte torens van het World Trade Center. Er is een indrukwekkende documentaire gemaakt over deze productie met het RFO welke terug te zien is op: http://www.npo.nl/radio-filharmonisch-orkest/09-04-2014/WO_NTR_514021 Ook de live concert registratie, stijlvol gemonteerd met beelden uit New York, is zeer de moeite waard om te bekijken: http://www.npo.nl/radio-filharmonisch-orkest/09-04-2014/WO_NTR_514022 - Opnieuw twee jaar later, op 25 november 2006, staat een uitvoering geprogrammeerd van het pianoconcert Century Rolls met Ralph van Raat als solist. Vol goede moed begon Edo de Waart met ons aan de eerste repetitie. Helaas bleek het al snel zeer problematisch te zijn om de complexe partijen van de aan weerszijden van het orkest opgestelde instrumentgroepen als een stereofonisch geheel samen te laten klinken. De onderlinge afstand maakte het samenspel van dergelijk ingewikkelde ritmes gewoonweg onmogelijk. Alleen de Los Angeles Philharmonic had het werk al eerder gespeeld en ook opgenomen. Het gerucht ging dat die opname volgens Adams zelf “a big disaster” was geweest. Dus toen Edo hem die dag belde om de problemen te melden, realiseerde Adams zich meteen dat het stuk kennelijk onspeelbaar was en aangepast zou moeten worden. Solist Ralph van Raat heeft op het concert de lacune op kunnen vullen door Phrygian Gates van Adams voor piano solo uit te voeren. Wat een geluk dat Ralph nog een werk deze componist op zijn repertoire had staan en op zo’n korte termijn podium-klaar kon krijgen! Eveneens in 2006 voerden we The Dharma at Big Sur uit voor orkest en elektrische viool. Het was in 2003 geschreven voor de opening van Disney Hall in Los Angeles met soliste Tracy Silverman, een improvisator op de zes-snarige elektrische viool bij wie Adams tevoren technieken en ideeën opdeed. Qua stijl weer een totaal ander werk van Adams, waarbij hij terugkeert naar zijn minimalistische roots in het gebruik van nauwelijks veranderende majeurakkoorden en octaven in het orkest. Boven dit klanktapijt joelt de elektrische vioolsolo, die zeer gepassioneerd werd uitgevoerd door Leila Josefowics: soms teder bedrukt en dan weer knarsend en vlammend als in een lange gitaarsolo van Jimi Hendrix. Adams liet zich inspireren door Big Sur, een dramatisch stuk natuur aan de Californische kust: “I wanted to express the moment, the so-called “shock of recognition”, when one reaches the edge of the continental land mass. On the Atlantic coast, the air seems to announce it with its salty taste and briney scents. Coming upon the California coast is a different experience altogether. Rather than gently yielding ground to the water, the Western shelf drops off violently, often from dizzying heights, as it does at Big Sur, the stretch of coastal precipice midway between Santa Cruz and Santa Barbara. Here the current pounds and smashes the littoral in a slow, lazy rhythm of terrifying power. For a newcomer the first exposure produces a visceral effect of great emotional complexity.”
11
Terug naar The Gospel according to the other Mary. Adams heeft al vaker bewezen grote thema’s, zowel politiek als religieus, in zijn werk niet te schuwen. Met El Niño schreef hij een oratorium over de geboorte van Jezus, in The Gospel waagt hij zich aan het grootste verhaal in de Christelijke traditie: het passie verhaal rond het lijden van Jezus. De twee werken zijn dan ook bedoeld als complementair en vertonen veel overeenkomsten. Beiden zijn gecreëerd in samenwerking met opera- en theaterdirecteur Peter Sellars, een visionair die bekend staat om zijn krachtige en innovatieve interpretaties van klassieke werken. Het libretto van The Gospel is een collage van teksten uit het Oude- en Nieuwe Testament, Hildegard von Bingen en diverse 20e eeuwse schrijvers. Deze wonderlijke mix van Bijbels verleden en hedendaagse actualiteit - tot aan de Arabische Lente toe - plaatst de verrijzenis in een context van een eeuwige realiteit. Opmerkelijk is ook dat het verhaal zich ontvouwt vanuit het perspectief van Maria Magdalena, haar zus Martha en broer Lazarus. Jezus zelf komt niet rechtstreeks aan het woord. De muziek is vurig en afwisselend en wordt terecht “Adam’s most thrilling score” genoemd. Grootse koren en aria’s, de dramatische lading van 3 countertenors (net als in El Niño) en een meesterlijke en uiterst creatieve instrumentatie waarin de ‘Cimbalom’ een sleutelrol speelt. Dit exotische instrument wordt algemeen geassocieerd met de folklore van Centraal Europa, maar is ook terug te vinden in de cultuur van het Midden-Oosten. Vanuit de Bijbelse context van het verhaal dus helemaal niet zo’n vreemde keuze. Opvallend is ook de grote rol die Adams heeft toebedeeld aan een ander ‘orkest-vreemd’ instrument: de basgitaar. Onze contra-bassist Stefan Wienjus neemt deze zeer uitdagende partij voor zijn rekening. Stefan had, voordat hij in het RFO terechtkwam, een carrière als basgitarist van de succesvolle band Het Goede Doel en daarnaast heeft hij veel studiowerk gedaan. Over The Gospel vertelt hij: “Deze partij is technisch zeer lastig vanwege het onlogische notenbeeld en de grote sprongen die ik met mijn handen moet maken. Daardoor kan ik vaak niet èn de muziek, èn mijn handen, èn de dirigent in het vizier houden. Dus moet ik hele passages feilloos uit mijn hoofd kunnen spelen”.
The Gospel According to the Other Mary spelen we dit seizoen helaas niet in Nederland. Op zondag 27 september speelde het RFO The Gospel al in Straatsburg, en in Keulen zullen we het werk in reprise nemen op 8 mei 2016. Desalniettemin vormt de muziek van Adams zo’n wezenlijk onderdeel van de geschiedenis - en van het repertoire - van ons orkest, dat een artikel hieraan gewijd ons zeer op zijn plaats leek!
VRIEND’LIJKE GEZICHTEN in deze rubriek stellen Vrienden zich aan elkaar voor
VAN ORKESTLID TOT VRIENDIN. Vreemd genoeg voel ik me nog zo betrokken bij het orkest dat ik het een gek idee vind om me voor te gaan stellen. Maar ik realiseer me ook dat ik er al 12 jaar uit ben en dat er in die tijd waanzinnig veel veranderd is. Misschien is voorstellen toch niet zo’n gek idee. Dus: Ik ben Mart Benders, oud-fluitiste-piccoloïste van het RFO. Ik kan hoofdstukken vullen met verhalen hoe gelukkig ik me nog steeds prijs dat ik mijn werkzame leven in het RFO heb mogen doorbrengen. Avontuurlijk repertoire, bovengemiddeld goede dirigenten, collegialiteit en humor, dat maakte het orkest tot een warme jas voor mij. Omdat wij een heel mozaïek aan artistieke bazen hadden (de zendgemachtigden) - zo anders dan bij de stedelijke en provinciale orkesten - hadden wij geen vriendenverenigingen en dus ook geen communicatie naar het publiek toe. Dat heb ik wel als een gemis ervaren en daarom voeg ik me graag als Vriendin bij de nu opgerichte kring van Vrienden van het RFO. Hoe ik daaraan vorm moet geven is nog wel een vraag voor mij. Ik zie me niet bij repetities zitten, dan zou het verlangen om mee te spelen te sterk zijn. Ik maak nog steeds op veel manieren muziek (piano, koor, fluit) en kom op die manier wel aan mijn muzikale trekken, maar toehoorder bij je eigen orkest zijn is een tantaluskwelling. Hoe moet ik mijn Vriendschap dan vorm geven? Laat ik dan maar eens met dit stukje beginnen. Ik ben blij dat het orkest dit initiatief heeft genomen. Misschien helpen meer contacten met het publiek om het best bewaarde geheim van Nederland - dat zei Edo de Waart altijd: namelijk dat er zo’n prachtig orkest in Hilversum zit - te openbaren. En misschien helpt het ook om het besef te cultiveren dat de muzikale beeldenstorm, die ook in Hilversum heeft plaatsgevonden, nooit meer mag gebeuren! Ik ga nadenken wat ik kan doen om de vriendenkring groter en hechter te maken.
12
13
Vrijdag 22 januari 2016, 20:15 u. TivoliVredenburg, Utrecht Serie: AVROTROS Vrijdagconcert Ludwig van Beethoven – Ouverture Die Weihe des Hauses Willem Jeths – Scale per orchestra sinfonica Johannes Brahms – delen uit: Ein deutsches Requiem Aga Mikolaj, sopraan; Peter Mattei, bariton; Groot Omroepkoor; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Edo de Waart Zaterdag 23 januari 2016, 19:30 u. TivoliVredenburg, Utrecht Meezingconcert (Zie oproep elders in deze Nieuwsbrief!) Johannes Brahms – Ein deutsches Requiem Vele muziekliefhebbers en het Groot Omroepkoor; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Martin Wright Zondag 24 januari 2016, 11:00 u. Concertgebouw, Amsterdam Serie: Het Zondagochtend Concert Johannes Brahms – delen uit: Ein deutsches Requiem Aga Mikolaj, sopraan; Peter Mattei, bariton; Groot Omroepkoor; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Edo de Waart Zaterdag 30 januari 2016, 14:15 u. Amsterdam, Concertgebouw Serie: NTR ZaterdagMatinee Alexander Borodin – In Centraal-Azië Jukka Tiensuu – Teoton Serge Rachmaninov – Symfonie nr. 2 Wu Wei, sheng; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Edo de Waart VOOR DE VERDERE CONCERTEN I N DIT SEIZOEN KUNT U DE WEBSITE RAADPLEGEN: WWW.RADIOFILHARMONISCHORKEST.NL
14
AANBIEDING Vrienden RFO! Op zaterdag 23 januari 2016 wordt in TivoliVredenburg Utrecht een wel heel bijzonder concert gegeven: het Radio Filharmonisch Orkest en Groot Omroepkoor nodigen u namelijk uit om mee te zingen in Ein Deutsches Requiem van Johannes Brahms. Zangervaring niet nodig! Een unieke kans om samen met honderden andere muziekliefhebbers mee te zingen in een professioneel koor, begeleid door een professioneel orkest, in een van de beste concertzalen van het land en in een van de allermooiste symfonische koorwerken! En als Vriend van het RFO krijgt u €15,- korting op het inschrijfgeld van €40,U betaalt slechts €25,- voor de gehele dag. Lees er alles over in onderstaande brief van het Groot Omroepkoor, en wie weet tot ziens in Utrecht op 23 januari.
Samen met topmusici een van de mooiste werken uit de koorliteratuur uitvoeren! Geachte zanger, Over enkele maanden is het zover: dan kunt u meezingen met het Groot Omroepkoor, het alom geprezen, grootste professionele symfonische koor van Nederland. Op zaterdag 23 januari organiseert het Groot Omroepkoor het Groot Meezingconcert in TivoliVredenburg in Utrecht. Op het programma staat Ein deutsches Requiem van Johannes Brahms. Het Groot Meezingconcert staat open voor iedereen die van zingen houdt. Het maakt niet uit of u beginnend zanger bent of ruime ervaring heeft met zingen; de spirituele beleving van samenzingen is universeel, en staat centraal. Voor dit Groot Meezingconcert is een dirigent van wereldfaam aangetrokken. U zingt onder de kundige en enthousiasmerende leiding van de Amerikaanse dirigent en voormalige chef-dirigent van het Groot Omroepkoor: Martin Wright.
U wordt daarnaast begeleid door het Radio Filharmonisch Orkest, het meest vooruitstrevende toporkest van Nederland. De solistenrollen zijn bovendien bezet door twee zangers met een internationale carrière: Aga Mikolaj (sopraan) en Peter Mattei (bariton). Samen met ú willen wij er een onvergetelijke dag van maken in de prachtige Grote Zaal van het geheel vernieuwde TivoliVredenburg in Utrecht. Programma zaterdag 23 januari 2016, TivoliVredenburg 13.00 aanmelding en registratie U kunt zich melden bij de hospitality desk in de hal. deuren Grote Zaal open 13.30-17.00 repetitie in de Grote Zaal o.l.v. Martin Wright Begeleiding door Ben Martin Weijand, vaste pianist van het Groot Omroepkoor. 17.00 -19.00 pauze U kunt op eigen gelegenheid iets eten in een van de vele gezellige restaurants in de omgeving van TivoliVredenburg. 19.00 deuren Grote Zaal open 19.30 aanvang concert Ca. 21.45 einde concert Aansluitend nazit voor deelnemers en publiek in de foyers. Workshops Het Groot Omroepkoor biedt u daarnaast, ter voorbereiding, een gratis workshop aan. Deze zullen plaatsvinden op zaterdag 2 en zaterdag 9 Januari 2016, van 16.00-20.30 in de studio’s van het Muziekcentrum van de Omroep, aan de Heuvellaan 33 te Hilversum. Er is voldoende gratis parkeergelegenheid. Deze workshops worden geleid door leden van het Groot Omroepkoor. Via www.grootomroepkoor.nl kunt u zich ook aanmelden voor één van deze workshops. Bladmuziek | Oefen CD Speciaal voor de deelnemers van dit meezingconcert heeft het Groot Omroepkoor een kortingsactie kunnen verkrijgen bij Muziekhandel Broekmans & van Poppel en is het mogelijk via www. grootomroepkoor.nl tegen gereduceerde prijzen de bladmuziek en/of oefen CD van Ein deutsches Requiem te bestellen. Kosten | Aanmelden De kosten voor deelname bedragen € 40,-. U kunt zich individueel aanmelden via www.grootomroepkoor. nl. U geeft bij uw aanmelding uw stemtype aan: sopraan, alt, tenor of bas. We streven naar een zo evenwichtig mogelijke verdeling van de stemgroepen. Om teleurstellingen te voorkomen, raden wij u aan om niet te wachten met uw aanmelding! Vragen? Op onze website is een FAQ samengesteld voor zowel het concert als workshop. Mocht u na het lezen hiervan nog vragen hebben dan kunt u deze stellen per mail via
[email protected] of telefonisch via 035-6714120 of door een berichtje op de Facebookpagina van het Groot Omroepkoor te plaatsen. Wij hopen u in grote getalen te mogen begroeten op 23 januari! Met vriendelijke groeten, Leden en staf Groot Omroepkoor 15
BRAHMS IN WIESBADEN het RFO op reis
Tekst Ewa Maria Wagner Fotografie Esther de Bruijn
Het is de derde week van augustus, de zon schijnt en de avonden blijven warm. De vakantietijd loopt al ten einde, maar het RFO blijft bij aanvang van het nieuwe seizoen nog even in die zomerse sfeer. Het is op zondagavond 23 augustus wanneer het orkest in de Robeco Summer Nights in het Amsterdamse Concertgebouw werken speelt van de drie grote B’s: Bach’s derde Brandenburgse concert (dit keer in een bijzondere uitvoering voor koperensemble), het vierde pianoconcert van Beethoven en de eerste symfonie van Brahms. Kan het mooier? Ja! Want de dag ervoor speelt het RFO hetzelfde programma in de chique Friedrich-von-ThierschSaal in het Kurhaus in Wiesbaden tijdens de beroemde wijnfeestdagen. Wijn- en muziekfeesten gingen al in de tijd van Brahms goed samen. Brahms was een grote fan van alle twee en in het bijzonder als ze in Wiesbaden plaatsvonden. Het componeren van zijn symfonieën viel hem bijzonder zwaar “da er den Riesen Beethoven hinter sich marschieren höre”. Tijdens het schrijven de eerste, waar hij maar liefst veertien jaar over deed, ontdekte hij de kracht van reizen. Een ander landschap, rust en wandelingen gaven zijn werk de nodige inspiratie. In 1883 bleef hij de hele zomer in Wiesbaden, genoot rijkelijk van de Rheingauer wijnen en componeerde hier zijn derde symfonie. “Van Brahms’ verblijf in Wiesbaden weet ik weinig”, geeft chef-dirigent Markus Stenz in een gesprek eerlijk toe. “Volgens mij is Brahms overal ter wereld net zo geliefd als hier. Om toch in het Wiesbadener Kurhaus met het RFO zijn eerste symfonie te mogen spelen is voor mij een eer.” Ik loop door het centrum en vraag in een boekhandel naar het adres waar Brahms gewoond heeft. De verkoopster vertelt me waar ik naartoe moet lopen en toont me een klein boekje, Symfonischer Sommer, van een onbekende schrijver waarin de zomerresidentie van Brahms afgebeeld staat. “Wist u dat een Nederlands orkest vanavond zijn eerste symfonie in het Kurhaus gaat spelen?” vraagt ze me met een glimlach. Ik bekijk de foto maar vertel niet, dat ik altvioliste in dat orkest ben. Een half uur voor de repetitie, in de zaal, oefenen de koperblazers de moeilijkste passages van het derde Brandenburgse concert van Bach. Ook zij zijn niet met Brahms’ aanwezigheid in Wiesbaden bezig. Wel weten ze me alles over het wijnfeest in de stad te vertellen. Als Markus Stenz arriveert, begint de repetitie in de grote Friedrich-von-Thiersch-Saal. De pompeus met marmer en stenen versierde muren hebben iets weg van een kerk. Misschien komt dat ook door de zuilen en de Latijnse opschriften langs de muren onder het plafond.
16
Ik lees over het helen van ziekten en over de godin Hygieia, aan wie deze zaal in 1907 in aanwezigheid van keizer Wilhelm II opgedragen is. Na afloop van de repetitie gaan de orkestmusici naar de kleedkamers. Ik blijf nog even staan en neem de zaal in mij op, wetend dat Brahms op een van de stoelen in deze zaal gezeten moet hebben. Maar welke? Van het podium naar de garderobes verdwaal ik. Gelukkig zie ik een mevrouw staan in een donker pak met een kurhauslogo. Als ik haar naar de weg vraag, antwoordt ze me in keurig Nederlands. Ze schijnt in Amersfoort geboren te zijn en we raken in gesprek. “Naar Wiesbaden kwam ik vanwege de longziekte van mijn moeder. Het was begin jaren zestig, ik was acht jaar. ‘Wisibada’ zei mijn vader altijd of ‘das Bad in den Wiesen’ zoals de Duitsers deze stad vroeger vanwege de vele thermale bronnen noemden.” Ze wil nog veel meer vertellen maar ik breek haar af en snel naar de trap richting kleedkamer. “Ik heb al lang niet meer zo een pure Brahms gehoord”, hoor ik een man zeggen als ik in de foyer naar een bevriend echtpaar zoek die ons concert bezocht heeft. De vreemde man praat verder: “dramatisch en strak tegelijkertijd. En dan de eerste hoorn in de finale - wat een stralend schone solo!” “Dat is de recensent van de Wiesbadener Kurier, Axel Zibulski”, fluistert mijn kennis in mijn oor als we elkaar begroeten. Ik kijk om, maar weet nu niet meer welke van de drie mannen achter me dat is. Ik richt mijn aandacht op het Duitse echtpaar. Hun uitnodiging om het wijnfeest in de stad te komen beleven is verleidelijk maar ik zeg toch nee. “Morgen zit ik met het RFO weer uren in de bus. We gaan niet terug naar huis maar rechtstreeks naar het Amsterdamse Concertgebouw, waar we het vierde pianoconcert van Beethoven met een andere solist gaan repeteren. Daarna om 20.00 uur spelen we een Robeco Summer Night concert. Als ik nu met jullie mee ga, wordt het te laat.” Terug in het hotel zie ik mijn collega’s met glazen in de hand staan om nog even van de heerlijk warme avond te genieten. Iedereen heeft het over de uitvoering. Ik kijk op de klok, het is nog geen elf uur. Een glaasje, zeg ik tegen mijzelf. Ik neem een goudkleurige Feinherb, laat het in een toast klinken en prijs de weergod die in Wiesbaden der Freund des Rieslings genoemd wordt. “Een beter begin van het seizoen is denk ik niet mogelijk”, lacht Anneke Peerik, onze productieleidster die de reis samen met office manager Lisette Roem tot in de puntjes georganiseerd heeft. “De mensen in de zaal waren laaiend enthousiast”. “Mogen we volgend jaar terugkomen?” vraagt iemand achter me, en de gesprekken gaan vrolijk verder. De volgende ochtend in de bus is het vele malen stiller. De nacht was kort, de dag wordt lang. Als we Wiesbaden richting Amsterdam verlaten, leun ik achterover in de busstoel, strek mijn benen en luister naar de eerste symfonie van Brahms op mijn iPod. Ook hij ging meermaals in zijn leven richting Nederland om vooral in Utrecht te musiceren. Ik luister naar de soepele thema’s van het eerste deel en kan moeilijk geloven dat het hem zo veel moeite kostte dat op te schrijven. Er schuilt veel werk in de eenvoud denk ik en sluit mijn ogen. Ik voel me moe. Hoe plezierig zo’n reis ook is, het kost veel energie. Ik probeer het gezicht van Brahms voor mijn geestesoog te halen terwijl ik naar de steeds terugkerende drie tonen in het thema luister. Het wil niet lukken, ik kom niet verder. Nog voordat we Wiesbaden verlaten glijd ik een diepe slaap.
17
PAUL JUSSEN TE GAST IN MATINÉECAFÉ Na afloop van ieder concert in de Zaterdagmatinee serie van het Concertgebouw Amsterdam, wordt de live uitzending op Radio 4 vervolgd met het programma Matineecafé. Vanuit een café in het Concertgebouw wordt met diverse gasten nagepraat over het concert en andere muziek gerelateerde zaken. Regelmatig worden daarbij musici, dirigent en/of solisten van het Radio Filharmonisch Orkest door presentator Hans Hafmans geinterviewd. Op zaterdag 19 september was onze paukenist Paul Jussen te gast en spreekt hij onder meer over zijn eigen muzikale opleiding en zijn ervaringen in het orkest. Paul komt aan het woord vanaf minuut 38’30. http://www.radio4.nl/gids/2015-09-19/321330/matinee-cafe
Nieuwe CD Prokofiev Symfonie 3 & 4 Trots zijn wij op de release van onze nieuwe CD met de 3e & 4e Symfonie van Prokofiev onder leiding van James Gaffigan!! Zeer lovende ontvangst op ‘The Spirit of Turtle’ waar de CD te downloaden is: https://www.facebook.com/spiritofturtle/photos/a.163464900527233.1073741828.163460733860983/4279424507 46142/?type=3&theater En ook in het Radio 4 programma ‘Discotabel’ op zondag 27 september werd de CD alle lof toegekend. U kunt deze uitzending terugluisteren op: http://www.radio4.nl/diskotabel/uitzending/321225/diskotabel
COLUMN
Door Nina de Waal
In het orkest waar ik mijn loopbaan begon (het Orkest van het Oosten, zoals het in die dagen nog heette) hoorde ik zelden iets over musicerende kinderen van collega's. Misschien is dat het karakter van de Twentenaren, om over zulke zaken weinig spraakzaam te zijn, maar ik geloof dat er daadwerkelijk weinig kinderen aan muziek deden. Van slechts één collega weet ik dat zoonlief een zeer verdienstelijk violist is geworden. Hoe anders is en was dat bij de radio-orkesten. De lijst van MCO-kinderen die de muziek in zijn gegaan, is lang en indrukwekkend: de één nog succesvoller en beroemder dan de ander. Als jonge moeder word je er maar onzeker van. Zo ving ik in de wandelgangen van het MCO eens het volgende gesprek op: "Doen jouw kinderen ook niets aan muziek? Ah, GELUKKIG! Ik dacht echt dat ik de énige was..." "Nee... Ik heb mijn kinderen vijf jaar lang achter de vodden gezeten, maar het heeft niet mogen baten". Nu wordt mijn oudste zoontje binnenkort vier, de leeftijd waarop een beetje ambitieuze ouder toch op zijn minst een viooltje aanschaft voor de kleine. Toch waag ik te betwijfelen of mijn zoon ooit een plaats zal innemen in de eregalerij. Reeds op zeer jonge leeftijd ontwikkelde hij de gewoonte om zich schreeuwend en krijsend op de grond te werpen zodra ik het in mijn hoofd haalde een noot op mijn viool te spelen. Ik houd mezelf graag voor dat het met mijn spel niets te maken heeft, want bij de cello van papa ging het al niet veel beter. Het krijsen is gelukkig minder geworden, maar nog altijd doet hij er alles aan om ons van het musiceren af te houden. Gitaarspelen ging een tijdlang goed, maar ook dat is inmiddels onmogelijk geworden. Immers, het spelletje 'draaien aan de stemknoppen' is toch echt een stuk leuker dan naar de muziek luisteren. Piano spelen mag absoluut niet, maar dat zal ongetwijfeld wél te maken hebben met mijn spelkwaliteit. Een carrière in het GOK houd ik eveneens voor zeer onwaarschijnlijk. Waar hij instrumentale muziek vervelend vindt, breekt pas echt de hel los wanneer meerdere mensen tegelijk een liedje zingen. Zijn afkeer van samenzang is zo groot dat hij een tijd lang niet mee wilde naar verjaardagspartijtjes. ("Gaan we dan NIET zingen?"). Toch gebeurde er laatst iets wonderlijks. Een kennis kwam aanzetten met een houten blokfluitje van de Gamma, in vrolijke kleuren geschilderd, waar een heus geluid uit kwam. Ik speelde er een liedje op in het bijzijn van mijn zoon. Met maar zes gaatjes miste de fluit een aantal essentiële noten, dit onderving ik door bijvoorbeeld zo hard een B te blazen dat deze enigszins in de buurt van een C kwam. De rest van de noten was al niet veel zuiverder maar het lukte me om iets te fluiten dat mijn zoontje herkende als 'poesje mauw'. Zijn ogen begonnen te stralen en er verscheen een brede grijns op zijn gezicht. "Nog een liedje!". Als je hem nu vraagt welk instrument hij wil gaan spelen, luidt het antwoord steevast: fluit! En daarmee bedoelt hij geen dwarsfluit. Misschien moeten we hem toch eens meenemen naar het voetbalveld.
19
RFO/AMT PROJECT Een aantal maanden geleden benaderde Hans Zonderop, vader van toenmalig leerling Thomas Zonderop en slagwerker in het Radio Filharmonisch Orkest (RFO), de Academie Muzikaal Talent (AMT) met de vraag of er misschien belangstelling was voor een project van RFO en AMT samen. Volgens het huidige overheidsbeleid moeten de orkestleden naast hun gebruikelijke orkestwerkzaamheden 60 uur per jaar besteden aan educatieve projecten. Zo kwam Zonderop op het idee om de AMT eens te polsen. Samen met ensemblecoördinator Manuel Visser en directeur Erika Waardenburg werkte hij het plan uit voor een RFO/AMT-orkest: een orkest bestaande uit leden van het RFO en leerlingen van de AMT, waarbij de RFO-leden als coach voor de AMT-leerlingen zouden fungeren.
Studio 5, de zaal waar het RFO gewoonlijk repeteert, bleek een sfeervolle, luchtige concertambiance. Het orkest stond in het midden van de ruime zaal opgesteld, het publiek zat vlakbij op een tribune en keek dus uit op het orkest. De zaal was goed gevuld met geïnteresseerde luisteraars, jong en oud. Zij waren getuige van een verrassende middag. Als scholier in een jeugdorkest spelen is één ding, maar als scholier in een orkest spelen samen met echte professionals is nog iets heel anders. Het orkest onder aanvoering van concertmeester Liz Perry en onder leiding van dirigent Manuel Visser had een mooie,volle klank, maar kon ook bescheiden zacht spelen in de begeleidende passages bij de solowerken. Bij Rossini had een enkele AMT strijker een kort solotje, dat, hoe kort ook, toch overtuigend en krachtig overkwam. De drie solisten vervulden hun rol ook voortreffelijk; het moet ook wel heel inspirerend zijn om als solist met zo’n orkest achter je op het podium te mogen staan. Het project was een groot succes. Niet alleen de leerlingen van de AMT waren enthousiast, maar ook de leden van het RFO. Menigeen liet merken dit wel een van de leukste projecten te vinden die ze mochten doen. Het coachen van de jonge garde bleek een fantastische formule: de repetities met een gedeeltelijk jeugdig orkest waren van een spontaniteit en enthousiasme dat veel RFO-leden aangaven een vervolg te willen geven aan het project.
Voor de samenstelling van het orkest kon een beroep gedaan worden op de strijkers, de harp en klarinet van de AMT (het Muzikaal Talent Orkest). De overige instrumenten werden aangevuld vanuit RFO-gelederen. In de praktijk kwam dat erop neer dat bijna elke AMT-strijker aan een lessenaar zat met een RFO-strijker: Merel van der Meulen, Valerie Schönen, Yuri Shundyak, Pieternel Tils en Vera Beumer maakten deel uit van de eerste violen, Papillon Boddeke, Tatyana Kim, Brit Issa Rijnen en Neill van Steenpaal zaten bij de tweede violen, Anastasia Fridman bij de altviolen en Jan Oppelaar, Fransien Paananen en Thomas Prechal bij de celli. De harppartij kon door Michelle Sweegers worden ingevuld en klarinettiste Léa Hemmerlin zat naast haar docente Céleste Zewald om met haar de eerste en tweede klarinetpar-tijen te vertolken. Voor zowel Léa als Jan was bovendien nog eens een dubbelrol weggelegd: behalve dat zij in het orkest speelden, speelden ze ook als solist met het orkest. Voorafgaand aan het concertweekend werd op twee zaterdagen in april en begin juni alvast door de AMT-leerlingen gerepeteerd onder leiding van Manuel Visser. Daarna vond in het weekend van 13 en 14 juni een uitgebreide repetitiedag plaats samen met de leden van het RFO, met op de zondagmiddag een concert in studio 5 van het Muziekcentrum van de Omroep in Hilversum. Op het programma stonden vier werken met solist: behalve Léa en Jan soleerde ook pianist Jorian van Nee met het orkest. Jorian was te horen in Mozarts 11e pianoconcert, Léa in Rossini’s Introduction, Thema en Variaties voor klarinet en orkest, en Jan met twee kortere werken, namelijk het Rondo voor cello en orkest van Dvořák en Kol Nidrei van Bruch. 20
Inmiddels is duidelijk dat er inderdaad ook een vervolg gaat komen, zelfs dit jaar nog. In november gaan RFO en AMT weer samen aan de slag. De bezetting van AMT-zijde is enigszins gewijzigd, aangezien er leerlingen vertrokken zijn en er nieuwe leerlingen bijgekomen zijn. Ook bij het volgende project zal er door een of meer leerlingen solistisch opgetreden worden met het orkest, maar daarnaast was het ook een wens om een zelfstandig orkestwerk in te studeren. Dat zal nog meer uitdaging met zich meebrengen voor degenen die in het orkest spelen. Houd u de website in de gaten voor meer details over het project. Het concert op 22 november is openbaar, dus u kunt zelf meemaken hoe inspirerend een samenwerkingsverband tussen door de wol geverfde professionals en jonge leerlingen kan zijn!
Tekst en beeld (©) Academie Muzikaal Talent Magazine September 2015
21
