jaarverslag
2014
Inhoud Woord vooraf
07
Bericht van de Raad van Toezicht
08
Trots en betrokken Het Noordbrabants Museum en zijn bezoekers
10
Een topinstelling Het Noordbrabants Museum als topinstelling
12
Bruisend en actief Kunsthal, podium, klaslokaal, een museum is het allemaal
15
Het museum als knooppunt Midden in het culturele veld
20
Hoeder van het Brabantse erfgoed De zorg voor de collectie Brabant
22
Een gezonde onderneming Gelukkige medewerkers, tevreden stakeholders
25
Financiële gegevens
28
Bijlagen
4
Foto: bymarjo
Aanwinsten
32
Uitgaande bruiklenen
33
Toezicht en directie
34
Culturele samenwerking
35
Partners
36
Colofon
37
5
Woord vooraf 2014 was wederom een bijzonder jaar voor Het Noordbrabants Museum. Een kleine acht maanden na de opening van het vernieuwde en uitgebreide museumcomplex kon ook Het Verhaal van Brabant worden geopend, een eigentijdse presentatie met de hoogte- en dieptepunten uit de Brabantse geschiedenis en daarmee een van de paradepaardjes van ons museum. De opening van deze presentatie trok veel aandacht in de landelijke en regionale media. Het drukbezochte openingsweekend met een ongekend hoog aantal bezoekers was een waar feest. In de prognose van de bezoekersaantallen voor 2014 waren wij nog wat voorzichtig: het jaar na een grote opening vertonen deze aantallen immers vaak een terugval. In dit geval was die voorzichtigheid niet nodig. Met 215.321 bezoekers vormde 2014 voor het museum een record. Hiermee volgt Het Noordbrabants Museum overigens een landelijke trend. We zijn verheugd te constateren dat het onze sector over het algemeen goed gaat en dat het publiek de weg naar de Nederlandse musea weet te vinden. Een bijzondere tentoonstelling dit jaar was Gezin XXL, waarbij we – zoals bij eerdere cultuurhistorische projecten – de hulp inriepen van het publiek. Op een oproep van het museum stroomden de ‘ervaringsdeskundigen’ in groten getale toe om voorwerpen, foto’s en verhalen te delen die betrekking hadden op de grote gezinnen van vroeger en nu. De sfeer op de expositie was er dan ook één van herkenning – ‘die uittrektafel!’ – en verbazing – ‘mam, zie je dat... 21 kinderen!’ De tentoonstelling trok veel nieuwe bezoekers die speciaal voor deze tentoonstelling het museum bezochten. Maar natuurlijk was ook de tentoonstelling Ruud van Empel bijzonder, evenals Francis Bacon, Kunstkameraden en ga zo maar door... Voor de medewerkers was het een extreem druk jaar. In plaats van achterover te leunen na het openingsjaar 2013, moest er hard worden gewerkt aan de voltooiing van de inrichting en aan de promotie van Het Verhaal van Brabant. Ook stonden er daarna maar liefst veertien tentoonstellingen op het programma en waren de voorbereidingen voor het Van Goghjaar 2015 en de grote Jheronimus Boschtentoonstelling in 2016 al in volle gang. We kijken dan ook met tevredenheid terug op 2014. Maar niet te lang. Want het jaar 2015 is alweer begonnen, onder meer met de eerste tentoonstellingen die in het teken staan van het 125ste sterfjaar van Vincent van Gogh. En Jheronimus Bosch – Visioenen van een genie komt snel dichterbij, met alle bijbehorende denk-, plannings- en regelwerk rondom bruiklenen, inrichting, logistiek, publiciteit, relatiebeheer enzovoort. Genoeg te beleven in Het Noordbrabants Museum de komende jaren. Met dank aan onze subsidiënten, de provincie Noord-Brabant en de gemeente ’s-Hertogenbosch, BankGiro Loterij, hoofdsponsor Rabobank ’s-Hertogenbosch e.O. en de tientallen stichtingen, particulieren en bedrijven die ons steunen. En met een welgemeend dankjewel aan die ruim 215.000 bezoekers... Charles de Mooij directeur Het Noordbrabants Museum
6
Foto: bymarjo
7
Bericht van de Raad van Toezicht Naast de toezichthoudende taak, heeft de Raad van Toezicht ook een rol als klankbord en adviseur. Goede verslaggeving over hoe de Raad invulling heeft gegeven aan zijn taak en tot welke oordelen over het bestuur hij is gekomen, is hierbij van wezenlijk belang. De Raad van Toezicht is in 2014 vier maal in vergadering bijeengeweest. Daarnaast waren de leden van de Raad beschikbaar voor advisering van de directie, in het bijzonder ook toen er in 2014 enkele malen sprake was van mogelijke majeure aankopen ten behoeve van de collectie. Ook was er regelmatig contact tussen de voorzitter van de RvT en de directeur. Verder waren de leden van de Raad aanwezig bij voor het museum belangrijke bijeenkomsten, zoals bestuurlijke overleggen, openingen en sponsorevents.
Middels kwartaalrapportages van de directie werd en wordt de Raad uitgebreid geïnformeerd over de financiën, zowel over de reguliere exploitatie als over de inrichting. Daarbij is het afgelopen jaar ook gesproken over het Beleids- en beheersplan reserves, fondsen en voorzieningen en meer specifiek over de vorming van fondsen om ook in de toekomst het hoge ambitieniveau te kunnen vasthouden. Uiteraard wordt elk jaar de door de directie opgestelde jaarrekening over het voorbije boekjaar, na controle door ABAB Accountants en Adviseurs, besproken in de vergadering van de Raad. Dat gebeurt in aanwezigheid van de accountant. De Raad heeft in maart 2014, mede op grond van de goedkeurende accountantsverklaring en het bijbehorende verslag, de jaarrekening over 2013 goedgekeurd, waarna deze door de directeur kon worden vastgesteld. Eenzelfde procedure is in maart 2015 gevolgd bij de goedkeuring en vaststelling van de jaarrekening over 2014, die u in vereenvoudigde vorm terugvindt in dit jaarverslag. In zijn vergadering van september 2014 heeft de Raad van Toezicht – na toelichting van de directie – de begroting voor 2015 goedgekeurd. Maar de Raad is ook met regelmaat geïnformeerd over de lange termijnverwachtingen ten aanzien van de financiën; dat gebeurde aan de hand van geactualiseerde meerjarenprognoses. Behalve over de financiën werden de leden tijdens elke vergadering ook geïnformeerd over bezoekerscijfers, programmering, personeel en organisatie, collectie en aanwinsten, relatiebeheer en fondsenwerving, alsmede over andere relevante ontwikkelingen. Een terugkerend punt op de agenda vormde de Jheronimus Boschtentoonstelling in 2016. Met de directie werd uitgebreid gesproken over de status van de voorbereidingen, de voortgang op het gebied van bruiklenen en de samenwerking met de Stichting Jheronimus Bosch 500. Een ander terugkerend onderwerp was de samenwerking binnen het Museumkwartier ’s-Hertogenbosch, die naar het oordeel van de Raad als goed en constructief mag worden omschreven. Ten aanzien van de bezoekerscijfers is er naar de mening van de Raad van Toezicht geen reden tot klagen. Toch is dit ook voor de komende jaren een punt van aandacht. De Raad onderschrijft de visie van de directie dat de programmering dient te bestaan uit kwalitatief hoogwaardige tentoonstellingen gelardeerd met breed opgezette publiekstrekkers. Voor het organiseren van deze tentoonstellingen en het vermarkten ervan is de door de gemeente ’s-Hertogenbosch inmiddels toegezegde verhoging van de exploitatiesubsidie van groot belang. In mei heeft een functioneringsgesprek plaatsgevonden met de directeur en statutair bestuurder Charles de Mooij. De Raad heeft vastgesteld dat hij op professionele wijze leiding geeft aan de organisatie en heeft zijn waardering uitgesproken voor de manier waarop hij Het Noordbrabants Museum na de intensieve periode van verbouwing en inrichting opnieuw heeft weten te positioneren. Conform de Code of Cultural Governance heeft de Raad ook het eigen functioneren geëvalueerd. In de decembervergadering heeft de heer Ton Smetsers na zijn tweede termijn conform rooster afscheid genomen van de Raad van Toezicht, onder dankzegging voor zijn jarenlange inzet voor het museum. Op basis van een profielschets wordt thans een nieuw lid gezocht. Tot slot wil ik namens de Raad van Toezicht directie en medewerkers nadrukkelijk bedanken voor hun inzet in het jaar 2014. Zonder hun enthousiasme en inzet zouden de prachtige resultaten, van de opening van Het Verhaal van Brabant tot het succes van Gezin XXL, niet mogelijk zijn geweest. Samen met Het Noordbrabants Museum kijken wij met vertrouwen uit naar de toekomst. Harry Hendriks voorzitter Raad van Toezicht Het Noordbrabants Museum
8
Foto: Marc Bolsius
9
Trots en betrokken Het Noordbrabants Museum en zijn bezoekers Bezoekerstotalen 2014 per week 9000 8550 8100 7650 7200 6750 6300 5850 5400 4950 4500 4050 3600 3150 2700 2250 1800 1350 900 450 0
topweek Gezin XXL opening Het Verhaal van Brabant
monumentendag + Gezin XXL
Museumweekend
werkelijke bezoekers begroting bezoekers
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 3132 33 34 3536 37 38 3940 41 4243 444546 4748 4950 51 52
Onze bezoeker In 2014 bood het museum een veelzijdige tentoonstellingsprogrammering, waardoor het mogelijk bleek een breed en gevarieerd publiek te trekken. Gezin XXL was een goed voorbeeld van een laagdrempelige tentoonstelling die veel niet-reguliere museumbezoekers verleidde tot een bezoek. Ook de tentoonstelling Kunstkameraden trok nieuw publiek, terwijl de tentoonstelling over Francis Bacon vooral appelleerde aan de kunstkenners en die over Ruud van Empel en Pieke Bergmans juist een relatief jong publiek wisten te interesseren. Het afwisselend en bij voorkeur ook gelijktijdig programmeren van zulke onderling sterk verschillende tentoonstellingen zorgt niet alleen voor een diversiteit aan doelgroepen, het maakt ook dat bezoekers kennis maken met vormen van kunst en erfgoed die zij in eerste instantie niet zelf opgezocht zouden hebben. Om die nadere kennismaking te stimuleren, boden wij bijvoorbeeld bij de tentoonstelling van Francis Bacon een laagdrempelig en gratis bezoekersgidsje of ‘Verkenner’ aan, waarmee deze tentoonstelling ook toegankelijk was voor een minder geoefend publiek. Het grote aantal niet-reguliere bezoekers heeft ook een financieel gevolg: de gemiddelde opbrengst uit entreegeld was met € 5,63 per bezoeker hoger dan geprognosticeerd. Dit heeft te maken met een relatief hoog aantal volbetalende bezoekers (de niet-reguliere museumbezoeker). Dat gold met name ten tijde van de tentoonstelling Gezin XXL. Het succes van de museumkaart zien wij terug in onze bezoekersaantallen: het aandeel museumkaarthouders lag in 2014 op 57%. Opvallend is dat het percentage dat Het Noordbrabants Museum heeft bezocht in combinatie met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch in 2014 (40%) veel lager blijkt dan in 2013. Wellicht is dit te verklaren doordat men nu specifiek voor tentoonstellingen kwam en niet zo zeer voor het nieuwe museumcomplex. Andersom is de overlap nog wel hoog (75% van de bezoekers die het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch bezochten, bezochten ook Het Noordbrabants Museum).
Bezoekers bereiken Rondom de opening van Het Verhaal van Brabant is door de afdeling communicatie veel aandacht besteed aan de promotie van dit nieuwe onderdeel van het museum, met name onder inwoners van de eigen provincie. Dit gebeurde deels aan de hand van schriftelijke communicatiemiddelen zoals posters, folders en advertenties, deels door persbijeenkomsten. Ook de actieve benadering van landelijke en lokale pers door middel van exclusieve previews en persbijeenkomsten bij gelegenheid van nieuwe exposities heeft geleid tot veel aandacht in kranten en tijdschriften, op radio en televisie. Met name de opening van de tentoonstelling Kunstkameraden door koningin Máxima bleek publicitair interessant. Ditzelfde geldt voor de opnamen van ‘Tussen Kunst & Kitsch’ in het museum en die van ‘Sterren op het Doek’. Uit de MuseumMonitor1 blijkt deze free publicity te lonen: een artikel of recensie blijkt voor onze bezoekers het vaakst de aanleiding het museum te bezoeken, vaker dan bij de benchmark van andere cultuurhistorische musea. Verder is expliciet gekozen voor het aanbieden van veel publieksacties, zoals een exclusieve dag voor abonnees van de Brabantse dagbladen, een actie met NS in het tijdschrift Spoor, een actie met busmaatschappij Veolia en een publieksactie met deelnemers aan de BankGiro Loterij. Deze acties leveren extra mediawaarde en hebben uiteindelijk toch niet geleid tot een lager gemiddeld rendement per bezoeker. Bij de tentoonstelling Francis Bacon werd een eerste proef gedaan met een adwords campagne. De inzet op online adverteren werd later uitgebouwd. Bij de tentoonstelling Freeze. Pieke Bergmans Design werd voor het eerst meer geïnvesteerd in online adverteren dan in promotie via de klassieke kanalen. 215321 21.595 50% 66% 4.776 40% 226.491 1.980 3.164 166.061 68%
bezoekers jongeren van de bezoekers kwam uit Noord-Brabant van de bezoekers bezocht ons al eerder personen bezochten het Museumweekend van de bezoekers bezocht dezelfde dag ook het Stedelijk Museum ’sHertogenbosch bezoekers website likes op facebook volgers op twitter was de advertentiewaarde van schriftelijke publicaties Gezin XXL van de bezoekers beoordeelde de expositie Ruud van Empel als zeer goed of uitstekend
Publiekswaardering Het Noordbrabants Museum heeft een sterke relatie met zijn bezoekers. Dit komt tot uiting in de zogeheten TRI*M Index, die met een score van 77 gestegen is ten opzichte van die over 2013 (75) en die aanzienlijk hoger is dan de benchmark (71). De TRI*M index meet de bezoekersrelatie op basis van algemeen oordeel, aanbevelen, opnieuw kiezen en vergelijking met andere musea en geeft daarmee een goed totaalbeeld van de performance van het museum. Het museum wordt met name gezien als boeiend, laagdrempelig en deskundig. Verbetering is nog mogelijk ten aanzien van het aanbod in de vaste collectie en op de bewegwijzering, zowel binnen het museum als in de stad. Sterke belevingsaspecten zijn verrast worden en leren of kennis opdoen. De bezoekersrelatie kan nog verder worden verbeterd indien bezoekers nóg meer worden geraakt of aan het denken worden gezet. Bezoekers komen vaak voornamelijk voor de tentoonstellingen. Dit heeft ongetwijfeld te maken met de steeds nieuwe thema’s die aan bod komen. Ook het hoge aandeel bezoekers dat het museum (en de permanente collectie) al eerder heeft bezocht zal een rol spelen (66%, waar dit bij de benchmark 36% is). De tentoonstelling Ruud van Empel werd het beste beoordeeld: twee derde van de bezoekers gaf als oordeel zeer goed of uitstekend. Met name het oordeel over de tentoongestelde kunstwerken was zeer positief. Maar ook andere tentoonstellingen kregen een zeer positief oordeel. Bij Gezin XXL werd de sfeer opvallend goed beoordeeld; bij Een Romantische Reis. De Rademakers collectie de presentatievorm. 1 MuseumMonitor 2014, TNS, februari 2015
10
11
Een topinstelling Het Noordbrabants Museum als topinstelling Het Verhaal van Brabant Eind januari 2014 werd Het Verhaal van Brabant geopend – de openingshandeling werd verricht door commissaris van de koning Wim van de Donk en door Brabants ereburger Wim van der Leegte, tevens naamgever van de zaal. Deze cultuurhistorische presentatie maakt voor het eerst de geschiedenis van Noord-Brabant sinds de middeleeuwen goed aanschouwelijk. Dit gebeurt aan de hand van de hoogte- en dieptepunten uit de Brabantse geschiedenis, terwijl bezoekers zich bovendien op interactieve wijze kunnen uitspreken over de eigen toekomstverwachtingen. De geschiedenis wordt verteld met onze collectie als uitgangspunt: het meest
bijzondere dat Brabant heeft voortgebracht, van verfijnd middeleeuws edelsmeedwerk tot elegante 18de-eeuwse gegraveerde glazen, van de schilderijen van Van Gogh tot DAF, van een zelfgemaakte 19de-eeuwse muizenval tot een vroege tv van Philips. In Het Verhaal van Brabant wordt veel gebruik gemaakt van multimediale middelen – om achtergronden te verklaren of de kleine menselijke verhalen te vertellen. Dit maakt de presentatie naar de mening van onze bezoekers persoonlijk en invoelbaar. Met de opening van Het Verhaal van Brabant werd de nieuwe inrichting van Het Noordbrabants Museum voltooid.
Topcollectie Zoals aangekondigd in de meerjarennota 2014-2017 is Het Noordbrabants Museum actief op zoek naar topstukken, kunstwerken of objecten van internationale betekenis die de collectie kunnen versterken. Dit blijkt in de huidige markt nog niet gemakkelijk. Graag hadden wij bijvoorbeeld het 16de-eeuwse schilderij De Narrenhandel van Frans Verbeeck toegevoegd aan onze collectie. Dit kunstwerk werd echter uiteindelijk geveild voor ruim drie miljoen euro, een bedrag aanzienlijk hoger dan wij bijeen konden brengen, ondanks de genereuze jaarlijkse bijdrage van de BankGiro Loterij en toegezegde steun van enkele fondsen. Ook bij de veiling van het topstuk Apollinaire van René Daniels was Het Noordbrabants Museum – ondanks een stevig bod – onderbieder. In 2014 zijn wij er derhalve nog niet in geslaagd topstukken zoals bedoeld in de meerjarennota te verwerven, al konden niettemin enkele interessante stukken aan de collectie worden toegevoegd. Met het oog op de toekomst is intensieve aandacht geschonken aan het versterken van relaties met particuliere verzamelaars en kunsthandelaars.
Grootschalige projecten In de aanloop naar het themajaar Van Gogh – 125 years of inspiration in 2015 werd in 2014 al veel – vooral promotioneel – werk verricht. Het Noordbrabants Museum is de enige plek in Brabant waar schilderijen van Vincent van Gogh te zien zijn. Door middel van persreizen, georganiseerd door het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen, heeft Het Noordbrabants Museum zich voor het eerst ook in het buitenland kunnen profileren als een van de Nederlandse Van Goghmusea. Hierbij werkten wij samen met het Kröller-Müller Museum en het Van Gogh Museum, alsmede met de organisaties die zijn verenigd in Van Gogh Europe en Van Gogh Brabant. In persaanvragen en aanvragen van touroperators is direct terug te zien dat wij hier een nieuwe (internationale) doelgroep hebben aangeboord. De gezamenlijke inspanningen en de samenwerking in het kader van het Van Goghjaar 2015 blijken ook een positief effect te hebben op de Brabantse Van Goghlocaties Zundert, Etten, Tilburg en Nuenen. Hieruit blijkt de duidelijke meerwaarde van een organisatie als Van Gogh Brabant. Ook de voorbereidingen voor het Boschjaar 2016 vorderen gestaag: er zijn al vele bruikleenovereenkomsten gesloten, zaken als e-ticketing, crowd control, ruimtelijke vormgeving en educatie zijn in voorbereiding, en er is overleg met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch over (rand)programmering en de inrichting van het museumcomplex ten tijde van de tentoonstelling. Op het gebied van educatie en marketing en communicatie wordt de samenwerking met de Stichting Jheronimus Bosch 500 steeds inniger. Met zeven Brabantse musea is een Bosch Grand Tour opgezet, waarbij het aanbod in het Boschjaar gezamenlijk wordt gepromoot om meerdaagse bezoeken aan Brabant te stimuleren. Het is de eerste keer dat Brabantse musea op deze manier samenwerken, zowel inhoudelijk als op het gebied van promotie.
Zichtbaarheid en reputatie Dankzij het vernieuwde en attractieve complex en de aansprekende grootschalige tentoonstellingen die het museum sinds de heropening organiseerde, zijn de zichtbaarheid en naamsbekendheid van Het Noordbrabants Museum de afgelopen twee jaar aanzienlijk toegenomen. Dat geldt ook voor de waardering die het museum landelijk ten deel valt. In de door het Reputation Institute opgestelde reputatieranglijst voor Nederlandse bedrijven over 2014 werd Het Noordbrabants Museum in de categorie topmusea op nummer 9 gezet.
12
Foto: bymarjo
13
Bruisend en actief Kunsthal, podium, klaslokaal, een museum is het allemaal Schijn bedriegt. De trompe l’oeuil en de kunst van illusie 12 oktober 2013 t/m 26 januari 2014 (zie jaarverslag 2013)
Licht, tijd en ruimte. JCJ Vanderheyden 14 december 2013 t/m 30 maart 2014 (zie jaarverslag 2013)
Brabantse nieuwe: Jasper Hagenaar 8 januari t/m 23 maart 2014 Onder de noemer Brabantse Nieuwe biedt Het Noordbrabants Museum een podium aan jonge kunstenaars uit Noord-Brabant. In grote houtskooltekeningen vertelde Jasper Hagenaar (Tilburg 1972) over de bezigheden en obsessies van de inwoners van het fictieve mijnstadje Carbon City, diep in de bossen van Pennsylvania (VS). De dagen zijn er kort, de nachten donker.
Kunstkameraden 8 februari t/m 6 april 2014 i.s.m. zes jeugdzorgorganisaties uit Noord-Brabant en Stichting De Cultuurkantine Vijftig kinderen uit de jeugdzorg maakten met vijftig Brabantse kunstenaars een kunstwerk. Insteek was: even niet bezig zijn met je problemen, maar met het creëren van iets moois. De opening door koningin Máxima maakte deze expositie tot een onvergetelijke ervaring voor de deelnemende kinderen. Bezoekers waren onder de indruk van de kwaliteit, de volwassenheid en de kwetsbaarheid die uit de stukken sprak. Kinderen werden geraakt door hun leeftijdsgenoten. Het project werd door het Ministerie van OCW bij het Cultuur in Beeldcongres genoemd als voorbeeld van een succesvol project met jongerenparticipatie. Maar het belangrijkste resultaat was het effect, blijkens een onderzoek door AKV|St Joost, op de deelnemende kinderen die (soms voor het eerst) trots voelden over hetgeen zij met hun deelname hadden bereikt.
Ruud van Empel 15 februari t/m 8 juni 2014 Het betrof hier een overzichtstentoonstelling van fotograaf Ruud van Empel (Breda 1958). Van Empel behoort tot de meest bijzondere fotokunstenaars van dit moment met tentoonstellingen wereldwijd. Onschuld en schoonheid zijn zijn thema’s. Die probeert hij op te roepen met fotowerk van kinderen en paradijselijke natuur. Zijn ambitie is om het verloren paradijs van zijn jeugd met zijn intens gelukkige ervaringen opnieuw op te roepen.
14
Foto: bymarjo
15
Brabantse nieuwe: Manu Baeyens 29 maart t/m 8 juni 2014
Freeze. Pieke Bergmans Design 23 augustus t/m 18 januari 2015
i.s.m. Stichting Leon Adriaans en Het Brabants Landschap Kenmerkend voor het werk van Manu Baeyens (Gent 1972) is de onuitputtelijke energie die het uitstraalt, in kleurgebruik, in materiaalkeuze en in expliciete vormentaal. Zijn fantasie kent geen grenzen. Manu Baeyens was de eerste artist in residence op de boerderij van kunstenaar Leon Adriaans (1944-2004) die een tentoonstelling kreeg in Het Noordbrabants Museum.
Pieke Bergmans heeft sinds 2006, toen ze doorbrak met haar serie Crystal Virus, bliksemsnel haar naam gevestigd als vormgever. De expositie was onderdeel van de meerjarige reeks Made in Brabant, waarin hedendaags Brabants design centraal staat. Freeze was Bergmans’ eerste museale solotentoonstelling in Nederland. Op de expositie was recent, niet eerder getoond werk te zien, waaronder de stoel Melted Bronze en het neonlicht Alive. Het werk zelf was laagdrempelig en ook de aandacht voor de totstandkoming van het werk was interessant voor een breed publiek. De tentoonstelling werd dan ook goed bezocht.
Het complete grafische werk van Francis Bacon 12 april t/m 24 augustus 2014 i.s.m. Renschdael Art Foundation Voor het eerst werd Bacons complete grafische oeuvre getoond in een Nederlands museum. Francis Bacon (Dublin 1909–1992 Madrid) gaf zijn portretten een misvormd gezicht of lichaam, om een betere indruk van de psychische en emotionele gesteldheid van zijn modellen te geven. Hij portretteerde als het ware eerder de binnenkant dan de buitenkant. Een speciale ‘Verkenner’ bood bij deze tentoonstelling toegankelijke uitleg, wat de tentoonstelling ook interessant en gewaardeerd maakte bij de minder geoefende kunstkijker.
Voorbij het zichtbare 12 april t/m 10 augustus 2014 Kunsthistoricus Rebecca Nelemans maakte als gastcurator een selectie uit de collectie hedendaagse kunst van Het Noordbrabants Museum. Het betrof een vijftigtal werken waarvan er een aantal jarenlang niet te zien is geweest. De expositie liet zien dat Brabantse kunstenaars in de jaren zestig misschien wel afrekenden met hun katholieke wortels, maar daarmee zeker niet hun zoektocht opgaven naar de dieper liggende zijnsvraag.
Brabantse nieuwe: Romi Tweebeeke. Cis en Mien – bij de tijd 14 juni t/m 24 augustus 2014 Romi Tweebeeke (Almere 1989) is een documentair fotograaf met een fascinatie voor mensen op leeftijd. Voor haar afstudeerproject Cis & Mien (2014) volgde zij een half jaar een 89-jarige eeneiige Brabantse tweeling tijdens de dagelijkse routine. Het resultaat was een serie hartverwarmende taferelen uit een schijnbaar voorbije tijd. De expositie kreeg veel aandacht in de landelijke en regionale pers en werd door onze bezoekers enthousiast ontvangen.
Gezin XXL. Een huis vol broers en zussen 21 juni t/m 21 september 2014 In deze expositie werd het fenomeen grote gezinnen onder de loep genomen. Aan de hand van beeldmateriaal en objecten werden uiteenlopende aspecten van het thema en de ontwikkeling van het grote gezin in met name de twintigste eeuw belicht. De tentoonstelling was een doorslaand succes: in persaandacht, in bezoekersaantallen, maar vooral ook in bezoekersreacties. De grote kracht was dat het thema en de manier waarop de tentoonstelling was ingericht veel herkenning en emotie opriepen bij bezoekers, die hierover vaak met hun partners, familieleden en vrienden, maar ook met onbekende medebezoekers in gesprek raakten. De sfeer in de tentoonstellingszalen werd hierdoor bijzonder levendig en gezellig.
Mijn gezin 28 juni t/m 24 augustus 2014 i.s.m. Basisschool ’t Schrijverke, Basisschool Het Bossche Broek, L.W. Beekmanschool, Scholengemeenschap Jeroen Bosch College, alle uit ’s-Hertogenbosch, en Gymnasium Beekvliet uit Sint-Michielsgestel De expositie Mijn gezin was het resultaat van een wedstrijd waaraan vijf partnerscholen van het museum meededen. Zo’n 300 scholieren maakten portretten van het eigen gezin. Hun inspiratie haalden ze uit een kleurrijk familieportret van Jan Sluijters dat in het museum hangt. Het onderwerp van de wedstrijd sloot aan bij de cultuurhistorische tentoonstelling Gezin XXL.
16
Brabantse Nieuwe: Hanny van den Brand – Instinct? 30 augustus t/m 2 november 2014 In anatomisch zeer secuur uitgevoerde tekeningen en kleine installaties met opgezette vossen, ratten, muizen, vogels, konijnen of delen daarvan toonde Hanny van den Brand (1986) in de expositie Instinct? wat wij met de dieren gemeen hebben. Zo wordt in haar werk een bloeddorstige wolf die een poedel verschalkt, een zorgzame moeder die haar instinct volgt. Ook roept Van den Brand vertedering op voor een vos met jong door te verwijzen naar het oerbeeld van de Madonna met Kind.
Plaatsen van herinnering 6 september 2014 t/m 11 januari 2015 In de fototentoonstelling Plaatsen van herinnering stond nieuw werk van de in New York woonachtige Nederlandse fotografe Wijnanda Deroo (Zeist 1955) centraal. Op verzoek van Het Noordbrabants Museum ging zij samen met gastconservator Frans Bevers op zoek naar interieurs van gebouwen in Nederland die hun bijzondere en unieke karakter hebben gekregen door het gebruik en/of de gebruiker(s). Het resultaat was een fototentoonstelling van bijzondere ruimtes, die met elkaar gemeen hebben dat zij wellicht binnen 10 jaar zijn verdwenen, bijvoorbeeld omdat een professie verdwijnt of omdat het gebouw wordt afgebroken.
Een Romantische Reis. De Rademakers collectie 11 oktober 2014 t/m 1 februari 2015 i.s.m. Musée national d’histoire et d’art Luxembourg In de voorbije 25 jaar heeft de uit Roosendaal afkomstige voormalig tv-producent Jef Rademakers meer dan honderd hoogromantische schilderijen verworven, hoofdzakelijk van Nederlandse en Belgische meesters. De verzameling omspant de periode 1800-1870 met als zwaartepunt de jaren 1840-1855. Het zijn landschappen, stadsgezichten, bloemstukken, portretten, genrestukken etc. Alle beroemde Nederlandse romantische kunstenaars zijn in de Rademakers Collectie vertegenwoordigd. In Het Noordbrabants Museum werd voor het eerst (maar ook voor het laatst) de volledige collectie getoond.
Willem van Veldhuizen en Het Noordbrabants Museum 8 november 2014 t/m 25 januari 2015 In de kunst van Willem van Veldhuizen (Rotterdam 1954) zijn interieurs van musea vaak het onderwerp. Hiervoor bezoekt hij musea over de hele wereld. De nauwgezette stijl waarmee hij te werk gaat, maakt dat er slechts vijf tot zes werken per jaar het atelier verlaten. Zijn nieuwste schilderij toont een doorkijk vanuit de museumvleugel van Het Noordbrabants Museum naar de paleistuin. Van Veldhuizen: “Het fantastische licht in deze vleugel was voor mij een geweldige ontdekking. Dat vroeg gewoon om een schilderij!” Het nieuwe werk was te zien in de Tuingalerij van het museum, samen met vier schetsen en vier andere schilderijen van de kunstenaar.
17
Onderwijsaanbod
Overige educatie
In 2014 kwamen alle museumlessen voor scholen gereed. Inspelend op de vraag vanuit het onderwijs zijn wij ook rondleidingen voor scholen gaan geven. Daarmee wordt het onderwijs nu drie soorten activiteiten aangeboden: museumlessen, rondleidingen en groepsbezoek zonder aanvullend programma. Dit laatste vinden scholen niet alleen inhoudelijk maar ook financieel aantrekkelijk. Schoolkinderen en hun begeleiders krijgen immers gratis toegang tot het museum. De samenwerking met de partnerscholen (inmiddels acht) op het gebied van ontwikkeling en test van de educatieve programma’s is prima verlopen. Komend jaar wordt bekeken hoe de ambassadeursrol van de partnerscholen nog beter kan worden ingevuld. Scholen die Het Noordbrabants Museum voor de verbouwing en renovatie geregeld bezochten, nemen het langzaam weer op in het curriculum, al kost dit meer tijd en energie dan gedacht. Inmiddels zijn in het Spetterlab en Medialab vele kunstwerken en filmpjes gemaakt. Een selectie hiervan wordt getoond op de eerste verdieping van de paleisvleugel van Het Noordbrabants Museum en op de website. We constateren dat onze educatieve visie kijken-doen-tonen aanslaat, met een goede ontvangst van de expositie van het werk van leerlingen van onze partnerscholen en met filmpjes die goed bekeken worden op internet.
Naast het onderwijsaanbod zijn er in 2014 zes verschillende workshops ontwikkeld in het Medialab en Spetterlab, onder andere Ruud van Empel, Dezelfde kamers maar dan anders en Verzin je eigen wintersprookje. Deze workshops werden in de schoolvakanties aangeboden aan individuele jonge bezoekers, die met hun (groot-)ouders of anderen het museum bezochten. De intensievere samenwerking met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch waarbij we het aanbod afstemmen (doelgroepen, tijdstippen maar steeds meer ook de inhoud) en gezamenlijk promoten, werpt haar vruchten af. Ook kan worden geconstateerd dat de in de vaste presentatie opgenomen Ontdekstations bij kinderen goed aanslaan. Kinderen én volwassenen waarderen de vele interactieve en multimediale middelen waarmee in Het Verhaal van Brabant en in de Romeinenzaal de verhalen achter de collectie worden verteld. Alle tentoonstellingen hebben een educatief element voor gezinnen. Bij Gezin XXL werd veel gebruik gemaakt van audiovisuele middelen, bij Plaatsen van herinnering was er een doe-plek in de tentoonstellingsruimte. In 2014 werden vier ‘Verkenners’ ontwikkeld, gratis kleine boekjes met achtergrondinformatie. Twee hiervan werden speciaal ontwikkeld voor het hele gezin. Hiermee werden ook ‘moeilijker’ tentoonstellingen toegankelijk gemaakt.
Overige culturele activiteiten Bezoekers konden elke zondag gratis instaprondleidingen volgen. Bij de tentoonstelling van JCJ Vanderheyden kregen museumkaarthouders gratis een rondleiding; naar aanleiding van het succes hiervan werd dit herhaald bij andere tentoonstellingen. Bij enkele tentoonstellingen voor een breed publiek, zoals bij Gezin XXL, werd geen officiële opening voor genodigden georganiseerd maar een publieksopening, met activiteiten voor de bezoekers. Toen het museum een jaar open was, kregen bezoekers van hoofdsponsor Rabobank gebak bij de koffie. In samenwerking met De Toonzaal werden de eerste helft van het jaar nog negen previewconcerten gegeven in Het Noordbrabants Museum. Deze vorm werd op verzoek van De Toonzaal na evaluatie tijdelijk stopgezet. Gezocht wordt naar andere vormen van samenwerking waarbij concerten in het museumcomplex worden georganiseerd. Tijdens Jazz in Duketown werd het museumplein omgetoverd tot muziekpodium en ook tijdens November Music waren er concerten te beluisteren, ditmaal in de Statenzaal. Voorafgaand aan het Bosch Requiem genoten gasten in Het Noordbrabants Museum van een diner en een lezing over Bosch, georganiseerd door Rabobank. Ook Banning Advocaten, Ricoh en ABN Amro combineerden het door hen gesponsorde Opera aan de Parade met een ontvangst en diner voor hun relaties in Het Noordbrabants Museum. Een van de drukste weekends van het jaar was het museumweekend, toen bezoekers gratis een kijkje konden nemen in het museum. Voorafgaand aan het weekend organiseerden wij in samenwerking met de Nederlandse Museumvereniging en het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch het evenement ‘Museumburen’, een exclusieve openstelling voor onze buurtgenoten met een hapje en een drankje. Ook tijdens de jaarlijkse Open Monumentendag was het heel erg druk in het gratis toegankelijke Museumkwartier. 14 797 49 15.208 7.493 725 107 130 584 8,4 68%
18
Foto: bymarjo
tentoonstellingen catalogi Gezin XXL verkocht jonge kunstenaars spraken met koningin Máxima over hun werk jongeren/scholieren bezochten gratis het museum leerlingen bezochten het museum in schoolverband kinderen deden mee aan vakantieworkshops onderwijsrondleidingen museumlessen rondleidingen voor volwassenen gemiddelde eindbeoordeling in het nationale project museumkids van de bezoekers beoordeelde de expositie Ruud van Empel als zeer goed of uitstekend
19
Het museum als knooppunt Midden in het culturele veld Samenwerking binnen het Museumkwartier De samenwerking met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch is intensief, met onder andere gezamenlijk gebruik van de expeditie, werkplaatsen, restauratieatelier, winkel, auditoria, restaurant en horeca. Daarnaast is sprake van een gezamenlijk vrijwilligersteam, gezamenlijke automatisering, ticketing, schoonmaak en beveiliging, en samenwerking op het gebied van sponsoring/relatiemanagement en de organisatie van cursussen en activiteiten. De bibliotheek die wij delen met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch en waarvan Erfgoed Brabant medegebruiker is, heeft sinds de openstelling weinig bezoekers getrokken. In overleg is besloten de vaste openingstijden los te laten en bezoekers toegang te geven op afspraak. Op het gebied van marketing en communicatie kwam de samenwerking met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch in 2014 niet van de grond; onze collega’s vrezen dat dit ten koste gaat van de eigen identiteit waarmee het museum zich juist wil profileren. Uitzondering hierop vormt de promotie van activiteiten in schoolvakanties, die naar beider tevredenheid gezamenlijk is opgepakt. Ook de programmering voor de jaarlijkse sponsorbijeenkomst en die van Open Monumentendag en het museumweekend werden door beide musea samen georganiseerd.
Met Erfgoed Brabant kwam de samenwerking in 2014 met name tot uiting in de faciliterende medewerking aan deskundigheidsbevordering binnen Brabant en de Erfgoedacademie, bijvoorbeeld door openstelling van het depot voor collega’s uit de Brabantse musea. Met het Provinciaal Depot Bodemvondsten worden archeologische vondsten besproken zodat zij eventueel een plaats kunnen krijgen in de vaste presentatie. In de meerjarennota is gesproken over vergaander samenwerking rond het Depot Bodemvondsten, in het bijzonder ook de mogelijke overheveling van taken aan Het Noordbrabants Museum en Erfgoed Brabant. Zoals afgesproken wachten museum en Erfgoed Brabant een initiatief hiertoe van de zijde van de provincie af.
Het Bossche culturele veld Diverse initiatieven tekenen de betrokkenheid en trots die men in ’s-Hertogenbosch voelt bij het museum. De burendag die Het Noordbrabants Museum op 4 april samen met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch organiseerde, werd goed bezocht – en leverde de Stichting Vrienden van Het Noordbrabants Museum maar liefst 25 nieuwe vrienden op. De paleistuin van het museum en de MuseumBrasserie zijn inmiddels de vaste plaats voor de maandelijkse buurtborrel. Ondernemers uit de directe omgeving van het museumcomplex voegden op eigen initiatief “Museumkwartier” toe aan de straatnaamborden. Wij rekenen ons rijk met een goede relatie met ’s-Hertogenbosch en investeren daar ook graag in. Zo neemt Het Noordbrabants Museum actief deel aan Bezoekersmanagement, Directeurenoverleg Culturele Instellingen ’s-Hertogenbosch (DOCIS), de gemeentelijke campagne ’sH – Compleet Cultureel, de lezingen in het Bosch’ Café en het tijdschrift Bossche Kringen. De voorbereidingen voor de Jheronimus Boschtentoonstelling in 2016 zorgen voor een intensivering van de contacten met Bossche, Nederlandse en internationale instellingen. De tentoonstelling en de manifestatie leveren de stad ’s-Hertogenbosch en Brabant nu al veel extra aandacht op. Op een vergelijkbare manier heeft Van Gogh 2015: 125 jaar inspiratie en de promotie daarvan een positief effect op zichtbaarheid, toerisme en economisch rendement van stad en provincie.
Overig Wij zijn ons als provinciaal museum bewust van onze rol en verantwoordelijkheid in het museumbestel en geven hier vorm aan door deelname aan samenwerkingsverbanden die voor het Brabantse culturele leven belangrijk zijn, door advisering van collega’s en overheden die bij musea betrokken zijn en door het ruimhartig ter beschikking stellen van bruiklenen. Het Noordbrabants Museum is een actief en betrokken lid van Van Gogh Brabant, onder andere door het lidmaatschap van de directeur aan het bestuur van Van Gogh Brabant en de inzet van de inhoudelijke deskundigheid van medewerkers communicatie en conservatoren. Binnen Van Gogh Europe vragen wij, in samenwerking met Van Goghmuseum, Kröller-Müller Museum en Van Gogh Brabant, aandacht voor de Brabantse periode van Van Gogh en de Brabantse activiteiten in het Van Goghjaar. Met andere Brabantse musea werken wij samen in de Bosch Grand Tour 2016, waarbij zal worden doorverwezen naar elkaars projecten. Meer inhoudelijk is de samenwerking met het Textielmuseum en het Natuurmuseum Brabant in het kader van het Boschjaar. De ontwikkelingen rondom het Breda’s Museum volgen wij vooralsnog op afstand. Concreter is een project waarover wij in gesprek zijn met Brabant Landschap in het Brabantse buitengebied, waarin kunst en cultuur samengebracht worden. Voorts stellen wij naast bruiklenen ook kennis en materialen beschikbaar, zowel binnen de provincie, zoals aan het Vughts Museum, als daarbuiten. In samenwerking met een particuliere verzamelaar hebben wij vele belangrijke werken nationaal en internationaal in bruikleen gegeven, als geste naar andere musea maar ook om daarmee onze eigen bruikleenpositie te versterken. De tentoonstelling Een Romantische Reis en de bijbehorende publicatie werden voorbereid in samenwerking met het Musée national d’histoire et d’art Luxembourg. Met de Kunstsammlung Würth werden contacten gelegd ter voorbereiding op een tentoonstelling in 2015. De bruiklenen van Museo Soumaya aan het Van Goghpaviljoen in Het Verhaal van Brabant hebben geleid tot contacten die mogelijk op de langere termijn leiden tot verdere uitwisseling.
20
Foto: De Cultuurkantine, fotografie Lighthouse Studio | Pim Evers
21
Hoeder van het Brabantse erfgoed - De zorg voor de collectie Brabant Collectie Met Het Verhaal van Brabant kan Het Noordbrabants Museum eindelijk flink uitpakken met zijn historische collectie, en daarmee meer dan ooit gestalte geven aan zijn rol als hoeder en vertaler van het Brabants erfgoed. Met de inrichting van Het Verhaal van Brabant konden ook vele reeds lang aanwezige én recent verworven maar nooit getoonde stukken uit onze depots worden gepresenteerd. Vervolgens kon het resterende deel van de collectie – die wegens de verbouwing elders was ondergebracht – vrijwel volledig worden ingehuisd. Het museum
maakte van deze gelegenheid gebruik om de registratie van de objecten te actualiseren en de conditie van de objecten te onderzoeken. De collectie bleek grotendeels in goede staat; slechts enkele objecten hebben een kleine behandeling nodig. Hier heeft de zorgvuldigheid waarmee de collectie voor de verbouwing is ingepakt en verhuisd zich uitbetaald. Het Noordbrabants Museum heeft in 2014 een aantal mooie aanwinsten kunnen doen (zie de aanwinstenlijst in de bijlagen), waaronder een begin 17de-eeuws paneel van een altaarstuk, met daarop de beeltenis van Gerard van Horne, heer van Boxtel, alsmede enkele werken van Josephus Augustus Knip. Natuurlijk was het museum ook erg gelukkig met de schenking van twee kunstwerken van Ruud van Empel door de Stichting Vrienden van Het Noordbrabants Museum, aangekocht vlak voordat vergelijkbare foto’s van hem voor een hoog bedrag werden geveild in New York. Het onderzoek naar de museale verwerving van kunst na 1933 is inmiddels gereed voor de periode tot en met 1955. Naar enkele kunstwerken verworven na 1955 wordt nog nader onderzoek gedaan. Wij hopen het onderzoek, dat iets achterligt op schema vanwege de verbouwing en nieuwe inzichten, in 2015 af te ronden.
Toegankelijkheid Om onze bezoekers met nieuwe of andere werken te verrassen, worden de presentaties met enige regelmaat aangepast. Zo zijn al in 2014 de eerste wijzigingen doorgevoerd in de vaste presentatie, met name in de presentatie van kunst uit de 20ste eeuw. Na de constatering dat de Romeinenzaal in vergelijking met andere zalen matig werd bezocht, zijn grafische aanpassingen op de vloer uitgevoerd die bezoekers de marmeren trap op leiden. In de zaal zelf zijn een aantal objecten en het bijbehorende verhaal meer in de spotlights gezet aan de hand van een versterking van de grafische lijn, bijschriften en tekeningen die de objecten voor (jonge) bezoekers beter kunnen duiden. In 2014 werden ook de laatste ‘Persoonlijke Ontmoetingen’ geplaatst in de afdeling Oude Kunst: zogenaamde silhouettenkijkers die het verhaal achter de kunst en de kunstenaars vertellen. Ook is gewerkt aan optimalisatie van het interactieve programma van de ‘Toekomstarena’ in Het Verhaal van Brabant. Wat de toegankelijkheid van onze collectie via internet betreft: in 2014 is de bestaande collectiedatabase opgeschoond en zijn gebruikersvriendelijker zoektermen ingevoerd. Dit verbetert de vindbaarheid van werken uit de collectie zodra deze weer in zijn geheel online bereikbaar is. Op dit moment is slechts een deel van de collectie toegankelijk via onze website en via de website Thuis in Brabant. Voor verdere ontsluiting moeten de gewenste functionaliteit en techniek nog worden bepaald, zodat de collectie vanaf 2015 weer geheel via de eigen website toegankelijk is.
Gezamenlijk depot Zowel met de provincie Noord-Brabant als met het Textielmuseum is gesproken over de mogelijkheden van een gemeenschappelijk depot voor Brabantse musea. In november 2014 nam Provinciale Staten een motie aan waarin Gedeputeerde Staten werd gevraagd te onderzoeken onder welke condities en voorwaarden een gezamenlijk, publiek toegankelijk depot tot stand zou kunnen komen. Het Noordbrabants Museum heeft al eerder aangegeven gaarne bereid te zijn hierin actief mee te denken.
Onderzoek en kennisverspreiding Het wetenschappelijk onderzoek door medewerkers van Het Noordbrabants Museum betreft met name onderzoek dat is gericht op de collectie en op het maken van tentoonstellingen; van zogenaamd Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek is geen sprake. Niettemin wordt er door het museum en zijn medewerkers volop gepubliceerd. In 2014 werden vier catalogi uitgegeven, respectievelijk bij de tentoonstellingen Francis Bacon, Gezin XXL, Plaatsen van herinnering en Een Romantische Reis. Daarnaast leverden de conservatoren artikelen aan ten behoeve van tijdschriften als In Brabant en Bossche Kringen; het betrof met name artikelen over werken uit onze collectie, in het bijzonder ook aanwinsten. Dankzij een bijdrage van de JK Stichting konden wij in 2014 gedurende een half jaar een junior conservator aanstellen die onderzoek deed op het gebied van Oude Kunst, waaronder een onderzoek naar de haalbaarheid van een expositie ter gelegenheid van het 700-jarig jubileum van het Illustre Lieve Vrouwe Broederschap. De Broederschap zelf leverde aan dat laatste zowel een inhoudelijke als financiële bijdrage.
22
Foto: bymarjo
23
BankGiro Loterij Judith Lingeman, hoofd Goede Doelen van de BankGiro Loterij : “Het Noordbrabants Museum is bij uitstek dé plaats waar de kunst en cultuur van Brabant wordt bewaard en tentoongesteld. Met het gevarieerde aanbod van tentoonstellingen bereikt het museum een grote groep mensen. De komende jaren wil het museum de collectie verder uitbreiden. Met de verlenging van de relatie dragen wij hier graag aan bij. Ook kijken wij uit naar de opening van de tentoonstelling over Jheronimus Bosch begin 2016”. De BankGiro Loterij is de cultuurloterij van Nederland. Bijna 600.000 Nederlanders spelen mee. Zij maken kans op prijzen en steunen alle vormen van cultuur in Nederland: van molens tot concerten en van festivals tot musea. De BankGiro Loterij kon dankzij haar deelnemers uit de inleg in 2013 62,5 miljoen euro bijdragen aan cultuur in Nederland. Twee derde van dat bedrag gaat naar musea, molens en monumenten, zoals het Rijksmuseum, de Hermitage Amsterdam, Vereniging de Hollandsche Molen en het Fries Museum. Een derde gaat naar organisaties, zoals het Prins Bernhard Cultuurfonds en Stichting DOEN, die op hun beurt podiumkunsten, beeldende kunst, festivals, cultuurprojecten en concerten ondersteunen. www.bankgiroloterij.nl.
Een gezonde onderneming Gelukkige medewerkers, tevreden stakeholders Subsidiënten Wij prijzen ons gelukkig met de structurele steun van onze subsidiënten en met de plezierige relatie die wij met zowel de provincie Noord-Brabant als de gemeente ’s-Hertogenbosch onderhouden. Het meest intensief is uiteraard de werkrelatie met onze hoofdsubsidiënt, de provincie Noord-Brabant. Wij stellen het ook bijzonder op prijs dat het museum door de provincie wordt gebruikt voor representatieve doeleinden, zoals de feestelijke ontvangst van de gouverneur van de Chinese zusterprovincie Jiangsu in oktober 2014. In 2005 kozen Provinciale Staten van NoordBrabant voor een nieuw provinciaal museum met een hoge ambitie, waarbij impliciet en expliciet werd gekozen voor een toename van het aantal tentoonstellingen van hoge kwaliteit en verhoging van de exploitatiesubsidie om dat mogelijk te maken. Volgens de oorspronkelijke afspraken zou ook de gemeente ’s-Hertogenbosch in haar exploitatiesubsidie deze lijn volgen, zodat de vaste verhouding in subsidiebijdrage (86% provincie en 14% gemeente) zou blijven bestaan. In 2014 besloot de gemeenteraad tot een eenmalige verhoging van de exploitatiesubsidie over 2015 tot het afgesproken niveau. Gelet op de in 2014 gedane toezeggingen van de gemeente ‘s-Hertogenbosch vertrouwen wij erop dat het gemeentelijke subsidieniveau van 2015, conform het in 2014 gesloten coalitieakkoord en de daarop getoonde instemming van de nieuwe gemeenteraad, in 2016 en volgende jaren zal worden gecontinueerd. Wij zijn bijzonder verheugd dat de gemeente ’s-Hertogenbosch heeft uitgesproken dat het sinds de heropening gebleken succes van Het Noordbrabants Museum het waard is om gecontinueerd te worden.
Sponsoren In de aanloop naar de opening in mei 2013 heeft Het Noordbrabants Museum zich met succes ingespannen sponsoren te vinden om de inrichting van het nieuwe museum te realiseren. Een deel van de bijeengebrachte gelden is gebruikt voor de inrichting van Het Verhaal van Brabant, onder andere voor de tientallen interactieve en multimediale middelen waarmee wij in deze zaal onze geschiedenis visualiseren. In 2014 is veel aandacht geschonken aan het invullen van de tegenprestaties zoals deze contractueel met onze sponsoren zijn afgesproken, maar ook aan het zoeken van mogelijkheden om elkaar te versterken. Zo werkten wij samen met Durea bij de Durea wandeltocht: deelnemers kregen een kortingsbon voor het museum. Bezoekers van Gezin XXL konden een foto maken in de tentoonstelling, deze delen op Facebook en daarmee kans maken op exclusieve Durea wandelschoenen. Deze actie leverde veel nieuwe likes op en andere spin off op social media; bovendien leidde de actie tot extra museumbezoekers. De Renschdael art foundation maakte door de beschikbaarstelling van bruiklenen en middelen de tentoonstelling Francis Bacon mogelijk. En dankzij de JK Stichting konden wij een half jaar lang een junior conservator aanstellen die onderzoek deed op het gebied van Oude Kunst. Eind 2014 werd bekend dat de BankGiro Loterij de relatie met Het Noordbrabants Museum voor vijf jaar verlengt. Met deze belangrijke steun kunnen wij de komende jaren verder investeren in onze collectie en de presentatie ervan. Met de BankGiro Loterij organiseerden wij ook een actie ‘geoormerkt werven’: het werven van deelnemers aan de loterij waarbij de helft van hun inleg specifiek bestemd is voor Het Noordbrabants Museum. Naast deze bijdragen ontvingen wij in 2014 ook kleinere bijdragen voor tentoonstellingen, aankopen of restauraties. De totale inkomsten aan sponsoring, inclusief bijdragen aan het aankoopfonds, bedroegen € 458.396.
24
Foto: bymarjo
25
Stichting Vrienden van Het Noordbrabants Museum
Eigen inkomsten
De Stichting Vrienden van Het Noordbrabants Museum vierde in 2014 haar dertigjarig jubileum. In het kader hiervan werd een bijzondere jubileumdag georganiseerd waarbij allereerst dank uitging naar de donateurs zelf. Naast een bezoek aan de nieuwste tentoonstellingen stonden ook het bekijken en beluisteren van de passies van diverse vrienden op het programma. De dag voor de officiële opening van Het Verhaal van Brabant waren 250 vrienden aanwezig bij een speciale preview. Ook de vriendenbijeenkomsten bij Francis Bacon en Een Romantische Reis trokken veel belangstelling. Enthousiaste reacties kwamen er op de twee excursies die in 2014 werden georganiseerd, naar Amsterdam en het Ruhrgebied. De Vriendentafels voor de Bruegel-, Bosch- en Van Goghvrienden zijn inmiddels niet meer weg te denken. Deze informele bijeenkomsten in een sociëteitssfeer geven Vrienden de gelegenheid elkaar én de medewerkers van het museum én exposerende kunstenaars te ontmoeten. Het jubileumjaar kreeg een extra feestelijk tintje doordat de Vrienden bij de laatste Vriendentafel van 2014, georganiseerd rondom het thema Brabants Design, twee kunstwerken van Ruud van Empel schonken aan Het Noordbrabants Museum. Naast de website, LinkedIn en de digitale nieuwsbrief heeft de Stichting Vrienden sinds november 2014 ook een eigen pagina op Facebook.
Op lange termijn vormt kostenbeheersing in combinatie met een structurele verhoging van eigen inkomsten de beste basis voor een financieel gezonde onderneming. In de meerjarennota hebben wij de achtergronden van ons beleid op dit punt uiteengezet. Speerpunten zijn grote (internationale) projecten en een ambitieus aankoopbeleid, beide met als doel Het Noordbrabants Museum een goede en bestendige plaats in het nationale museale veld te geven, zowel kwalitatief als op het gebied van bezoekersaantallen. Met het oog hierop zijn in 2014 diverse voorzieningen getroffen: instelling van een Fonds Grote Projecten en uitbreiding in de aankoopfondsen. Daarnaast zijn gelden vrijgemaakt voor innovatie en vervanging van audiovisuele middelen in de toekomst. Wat betreft de eigen inkomsten was 2014 voor Het Noordbrabants Museum een uitstekend jaar. Dit had met name te maken met de inkomsten uit entreegelden als gevolg van het hoge aantal bezoekers (215.321) en het prima rendement van gemiddeld € 5,63 per bezoeker. Een andere belangrijke eigen inkomstenbron is die van fondsenwerving en sponsoring. Kosten en opbrengsten van de sponsorgelden bijeengebracht voor de inrichting van het nieuwe museum worden over de komende tien jaar afgeschreven. Hiervan vinden we jaarlijks € 458.962 terug op de begroting. Daarnaast is in 2014 een bedrag € 291.338 bijeengebracht voor aankopen en restauraties en een bedrag van € 167.058 voor exposities en andere projecten. De overige inkomsten bestaan uit zaalverhuur en een deel van het resultaat uit de Museumshop die wij delen met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch. € 1.213.246 € 458.396 1.071 1.048 2 € 12.634 € 314.217 14.553 85 20 9.822 134 35
ontvangen uit entreegelden ontvangen aan sponsoring ten behoeve van aankopen en activiteiten Vrienden deelnemers aan Vriendenontvangsten kunstwerken Ruud van Empel geschonken door de Vrienden ontvangen via geoormerkt werven BankGiro Loterij verkoop in museumwinkel museumkwartier (ex btw) ansichtkaarten verkocht ruimten verhuurd bruiloften sjeklade bollen geserveerd in de MuseumBrasserie medewerkers en vrijwilligers fte (gemiddeld)
Organisatie
26
Foto: bymarjo
Met onze relatief kleine organisatie is in 2014 veel bereikt: Het Verhaal van Brabant werd ingericht en geopend alsook maar liefst veertien exposities, terwijl de voorbereidingen voor Van Gogh – 125 years of inspiration en de grote Jheronimus Boschtentoonstelling in 2016 al in volle gang zijn. Om dit alles te realiseren werd in 2014 weer veel van de organisatie gevraagd. De verwachting is dat de drukte in 2015, in de aanloop naar het Jheronimus Boschjaar, zal aanhouden. Daarom wordt in 2015 kritisch gekeken naar de optimale bezetting om de ambities nu en in de toekomst waar te kunnen blijven maken. Het team van rondleiders en museumdocenten is inmiddels op volle sterkte. Ditzelfde geldt voor het team van winkelvrijwilligers, dat wordt aangestuurd door beide musea gezamenlijk. In de meerjarennota werd al aangestipt dat de pensioenvoorziening voor onze medewerkers aandacht behoefde. In 2014 is gestart met een overgangsregeling waarbij de pensioenvoorziening van Het Noordbrabants Museum in drie stappen zou groeien naar een niveau gelijkwaardig aan dat van pensioenfonds Zorg en Welzijn, zoals voorgeschreven door de cao van de Vereniging van Rijksmusea. Eind 2014 bleek het door een wijziging in de pensioenwet mogelijk dit niveau sneller te bereiken dan voorzien: een tweede stap in 2015 zal ons al op het gewenste niveau brengen. Het Noordbrabants Museum is al jaren geleden gestart mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt ruime mogelijkheden te geven in te stromen en bij goed functioneren door te stromen naar een reguliere baan en zal dit ook in de toekomst blijven doen. In dit kader heeft het museum eind 2014 deelgenomen aan het door de provincie Noord-Brabant voorgestelde sociaal pact.
27
Financiële gegevens Balans per 31/12 ( x 1.000 euro)
Staat van baten en lasten over 2014 (x 1.000 euro)
ACTIVA Vaste activa kunst- en historische voorwerpen inrichting museale en semi openbare ruimten vooruitbetaald op materiële vaste activa subtotaal: € Vlottende activa - Vorderingen debiteuren omzetbelasting overige vorderingen en overlopende activa - Liquide middelen kas banken
2014
2013
p.m. 3.047 3.047
p.m. 3.456 3.456
€ €
€ € € subtotaal: €
151 147 1.052 1.350
€ € € €
624 451 2.187 3.262
€ € subtotaal: € TOTAAL ACTIVA €
3 4.698 4.701 9.098
€ € € €
3 3.781 3.784 10.502
rekening 2014 BATEN opbrengsten subsidiegelden
LASTEN personeelskosten huisvestingskosten bedrijfskosten collectiekosten activiteiten afschrijvingen
€ € € subtotaal: €
416 490 906
€ € € €
113 567 437 1.117
Aankoopfondsen kunst
€
1.405
€
1.075
Voorzieningen
€
467
€
177
€ € subtotaal: €
3.047 969 4.016
€ € €
3.456 1.373 4.829
€ € € subtotaal: €
709 601 994 2.304
€ € € €
1.878 35 1.391 3.304
TOTAAL PASSIVA €
9.098
€
10.502
Langlopende schulden investeringsbijdragen inrichting nog te besteden sponsorgelden Kortlopende schulden crediteuren terug te betalen Provincie Noord-Brabant overige schulden
28
rekening 2013
€ 2.713 € 4.553 TOTAAL BATEN € 7.266
816 € € 4.560 € 5.376
€ 1.412 € 4.589 € 6.001
€ 3.288 € 1.544 549 € 198 € 846 € 459 € TOTAAL LASTEN € 6.884
€ 3.013 € 1.369 410 € 80 € 650 € 90 € 5.612 €
€ 3.201 € 1.076 559 € 182 € 760 € € 5.778 €
resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening mutatie aankoopfondsen RESULTAAT
PASSIVA Eigen vermogen bestemmingsreserves bestemmingsfondsen algemene reserves (na verw. result.)
begroting 2014
€ €
382 330-
€ €
236120-
€ €
223 165-
€
52
€
356-
€
58
De balans en de staat van baten en lasten zijn ontleend aan de jaarrekening 2014, waarbij op 20 maart 2015 door ABAB Accountants B.V. een goedkeurende controleverklaring is verstrekt.
29
30
Foto: bymarjo
31
Bijlagen Aanwinsten Schenkingen Mols-Van Gool, Adriana Johanna Maria (Hanneke) (Goirle 1933) Wenteling, 2008 Beeldhouwwerk (inv.nr. 17627) Jurk HARK, 1945 (inv.nr. 17631.1) Jurk HARK, 1945 (inv.nr. 17631.2) Kruijsen, Jan Zonder titel, 1890-1915 Schilderij (inv.nr. 17636) Adriaans, Leon (Helmond 1944 – 2004 Sint Michielsgestel) Zonder titel, 1998 Schilderij (inv.nr. 17637) Brabantse Buurtspoorwegen en Autodiensten 18-Jeugdrittenkaart van de BBA, 1972 (inv.nr. 17638) Brabantse Buurtspoorwegen en Autodiensten Boekje van de BBA met buskaartjes voor kinderen, 1960-1970 (inv.nr. 17639.1) Brabantse Buurtspoorwegen en Autodiensten Boekje van de BBA met buskaartjes voor kinderen, 1960-1970 (inv.nr. 17639.2)
32
Bruiklenen
Aankopen Dekkers, Femke (Rijsbergen 1980) Painted Picture 5, 2014 Foto (inv.nr. 17641) Dekkers, Femke (Rijsbergen 1980) Painted Picture 6, 2014 Foto (inv.nr. 17642) Stolpbeeld: Maria met Kind, 1700-1725 (inv.nr. 17640) Knip, Josephus Augustus (Tilburg 1777 – 1847 Berlicum) Waterval in Italie en twee reizigers Gouache (inv.nr. 17647)
Almkerk, Fabricius Heer van Bokaal met wapen, 1720-1736 (inv.nr. 17628) Bastiaans, Kees (1909 Mill 1986) Zelfportret Schilderij (inv.nr. 17629) Nederlandse meester Luik van een altaar met daarop afgebeeld de stichter Gerard van Horne (1560-1612) Schilderij (inv.nr. 17630) Empel, Ruud van (Breda 1958) World # 19, 2006 Foto (inv.nr. 17633) Empel, Ruud van (Breda 1958) Theatre # 4, 2010 Foto (inv.nr. 17634) Knip, Josephus Augustus (1777 Tilburg – Berlicum 1847) Reizigers bij een herberg aan de bosrand Gouache (inv.nr. 17643) Knip, Josephus Augustus (Tilburg 1777 – 1847 Berlicum) Jagers in een landschap bij Den Bosch Gouache (inv.nr. 17644)
Knip, Hendrik Johannes (’s-Hertogenbosch 1819 – 1897 onbekend) Jagers op een boslaan, aan de horizon de Sint Janskatedraal van ’s-Hertogenbosch Gouache (inv.nr. 17645) Knip, Hendrik Johannes (’s-Hertogenbosch 1819 – 1897 onbekend) Rivierlandschap met aan de horizon de stad Heusden Gouache (inv.nr. 17646)
Olis, Jan (Gorinchem 1610 – 1676 Heusden) Man met kruik in een open venster, 1655 Schilderij (inv.nr. 17625) Bruikleen Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Schalcken, Godfried (Made 1643 – 1709 Den Haag) Portret van een jonge tekenaar oftewel portret van Jacob Schalken, 1660-1706 Schilderij (inv.nr. 17626) Bruikleen Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Uitgaande bruiklenen Aantal bruiklenen: 17 Lijst van musea Zuiderzeemuseum, Enkhuizen Museum De Lakenhal, Leiden Museum of Modern Art, New York Veenkoloniaal Museum, Veendam Menil Collection, Houston Centraal Museum, Utrecht Museum Kranenburgh, Bergen De Wieger, Deurne Art Institute of Chicago, Chicago Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen Fondazione Prada, Milaan
Bredael, Paul van (1677-1733) Landschap met ruiters, 1700 Schilderij (inv.nr. 17632) Bruikleen Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Ronner-Knip, Henriëtte (Amsterdam 1821 – 1909 Brussel) Moederpoes met vier kittens, 1850-1900 Schilderij (inv.nr. 17635) Bruikleen Stichting Van Rees-Klatte Meijer, Hendrick de De uittocht van de Spaanse bezetting van Breda, 10 oktober 1637, 1637 Schilderij (inv.nr. 17648) Bruikleen Rijksmuseum Amsterdam
33
Toezicht en directie Code Cultural Governance De Stichting Noordbrabants Museum wordt sinds 1999 bestuurd volgens het raad-van-toezicht-model. De Stichting Noordbrabants Museum onderschrijft de principes en best practice-bepalingen met betrekking tot het raad-van-toezicht-model zoals beschreven in de Code Cultural Governance – Pas toe of Leg uit (2006) en past deze vrijwel volledig toe. Er is in dit opzicht slechts één uitzondering te melden: de Code Cultural Governance is nog niet verankerd in de statuten van de Stichting Noordbrabants Museum. De herziening van de Code in de vorm van de Governance Code Cultuur (2014) is aanleiding om het komende jaar de governance van het museum te toetsen aan de nieuwe Code en zonodig de statuten en reglementen aan te passen.
Samenstelling Raad van Toezicht Leden van de Raad van Toezicht van de Stichting Noordbrabants Museum van 1 januari t/m 31 december 2014: Voorzitter De heer H. Hendriks Executive Chairman of Global Government & Public Affairs. Onder meer voorzitter College van Beheer Philips Pensioenfonds, voorzitter Raad van Commissarissen CZ, lid Raad van Commissarissen Philips Electronics Nederland B.V, lid raad van commissarissen van FaberHalbertsma Groep, lid raad van commissarissen Pala Groep, lid Stichtingsbestuur PSV Voetbal, lid Raad van Commissarissen Muziekgebouw Frits Philips Eindhoven, voorzitter Stichting Ondersteuning Nederlandse Bach Vereniging, lid Curatorium Stichting Nationaal Monument Kamp Vught vicevoorzitter De heer drs B. de Boer Directeur DreamPort Leisure Consultants bv Voorzitter Raad van Toezicht Visit Brabant Voorzitter Raad van Toezicht Eindhoven 365 lid (t/m 31 december 2014; teruggetreden in verband met de statutair bepaalde maximale zittingstermijn) De heer mr. A.J.G. Smetsers Voormalig bestuurssecretaris/manager bijzondere projecten Stichting VSBfonds, Utrecht 34
Culturele samenwerking lid De heer J.A.J.M. van den Hoven Voormalig lid van de Raad van Bestuur van Heijmans N.V. Thans onder meer voorzitter van de Raad van Commissarissen van Van Raak Staal Holding B.V. te Tilburg en voorzitter van het bestuur van de Stichting Wetenschappelijk Onderwijs en Opleiding in de Vastgoedkunde te Amsterdam lid Mevrouw A.J.M. de Vries-Schipperijn Head of Global Presales and Customer Experience, SAP
Directie Directeur/statutair bestuurder van de Stichting Noordbrabants Museum De heer dr. Ch.C.M. de Mooij Nevenfuncties Vicevoorzitter Stichting Samenwerkingsverband Van Gogh in Brabant Vicevoorzitter De Mastboom-Brosens Stichting, Oud Gastel Secretaris van de Stichting Bijzondere Leeropdracht Jheronimus Bosch Lid Algemeen Bestuur Stichting Kasteel Heeswijk Bestuurslid Stichting Archeologie, Bouwhistorie en Cultuur, ’s-Hertogenbosch Bestuurslid Stichting Huizinghe De Loet, ’s-Hertogenbosch Bestuurslid Stichting Hermeslezing ’s-Hertogenbosch Adviseur Stichting Bosch Research and Conservation Project Lid Comité van Aanbeveling Art & Antiques Fair ’s-Hertogenbosch Lid Comité van Aanbeveling Art Breda Lid Comité van Aanbeveling Stichting De Tempel van Empel
Art Institute of Chicago, Chicago Avro Kunst & Cultuur BankGiro Loterij Basisschool ’t Schrijverke, ’s-Hertogenbosch Basisschool Het Bossche Broek Centrum, ’s-Hertogenbosch Basisschool Het Bossche Broek Zuid, ’s-Hertogenbosch Bossche Kringen Bossche Omroep Brabants Dagblad Brabants Historisch Informatiecentrum Brabeau Magazine Breda’s Museum Bureau Babel, ’s-Hertogenbosch Centraal Museum, Utrecht Collectie Rademakers De Canon van Lammers De Cultuurkantine De Wieger, Deurne Erfgoed Brabant, ’s-Hertogenbosch Flatland Gallery Fondazione Prada, Milaan Fontys PABO, ’s-Hertogenbosch Frans Hals Museum, Haarlem Gemeente ’s-Hertogenbosch, afdeling BAM (Bouwhistorie, Archeologie en Monumenten) Gemeente ’s-Hertogenbosch, afdeling cultuur Gemeente ’s-Hertogenbosch, city marketing Gemeente Vught Gymnasium Beekvliet, Sint-Michielsgestel Hartje Den Bosch Winkeliersvereniging Het Bossche Broek Centrum Historisch Centrum Het Markiezenhof, Bergen op Zoom Hoteloverleg ’s-Hertogenbosch en omstreken In Brabant Jazz in Duketown Jeroen Boschcollege, ’s-Hertogenbosch Kindcentrum De Sprong, Rosmalen Koffietijd Koning Willem I College,
’s-Hertogenbosch Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch Kröller Müller Museum Kunstacademie AKV | St. Joost, ’s-Hertogenbosch, Breda Kunstbalie, Tilburg Kunstnacht ’s-Hertogenbosch KVO L.W. Beekmanschool, ’s-Hertogenbosch Menil Collection, Houston Merk Brabant Mini Cards Museo Soumaya-Fundación Carlos Slim, Mexico Museum de Lakenhal, Leiden Museum het Zwanenbroedershuis / Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, ’sHertogenbosch Museum Jan Cunen, Oss Museum Kranenburgh, Bergen Museum M, Leuven Museum of Modern Art, New York Museumweekend Muzerije, ’s-Hertogenbosch Naar Buiten Beurs NBTC Nederlands Leder en Schoenenmuseum, Waalwijk Nederlandse Museumvereniging Nestor NS / Spoor OBS De Bolster, Sint-Michielsgestel Omroep Brabant Omroep Max Ons Magazine Open Monumentendag Openbare Bibliotheek, ’s-Hertogenbosch Oudheidkundig Museum, Sint-Michielsgestel Provincie Noord-Brabant Reformatorisch Dagblad Regio-VVV Meierij & Noordoost-Brabant Reinwardt Academie, Amsterdam Renschdael art foundation Rijksmuseum, Amsterdam
Samenwerkingsverband Van Gogh in Brabant Samenwerkingsverbang Van Gogh Europe Schatten van Brabant Stadsarchief ’s-Hertogenbosch Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch Sterren op het doek Stichting Bijzondere Leeropdracht Jheronimus Bosch Stichting Bosch Research and Conservation Project Stichting Jheronimus Bosch 500 Stichting Museumkaart Stichting Stabat Mater, Oirschot Stichting Vincent van Gogh, Etten-Leur Stichting Vrienden van Het Noordbrabants Museum Terdege Magazine Textielmuseum, Tilburg Ticketveiling Tussen Kunst en Kitsch Van Gogh Brabant Van Gogh Europe Van Goghhuis, Zundert Van Goghmuseum, Amsterdam Van Maerlantlyceum, Eindhoven Veenkoloniaal Museum, Veendam Veolia Vereniging Rembrandt Vincent’s Tekenlokaal, Tilburg Vincentre - Van Gogh Village, Nuenen Visit Brabant, Oisterwijk VU, Amsterdam Vughts Museum YKSI, Eindhoven Zon Magazine Zuiderzee Museum, Enkhuizen
35
Het Noordbrabants Museum bedankt alle partners voor hun steun bij de inrichting van het nieuwe museum en bij projecten in 2014
Colofon Tekst en redactie Het Noordbrabants Museum Ontwerp Thonik Foto’s omslag bymarjo Het Noordbrabants Museum Postbus 1004 5200 BA ’s-Hertogenbosch hetnoordbrabantsmuseum.nl
Coen Teulings Ton en Anne-Miek Nelissen-Hanssen JK Stichting Stichting Van der Linden Fonds Geert en Noor van de Ven-de Gruyter Stichting Zandstaete Mr. Paul de Gruyterstichting Zusters JMJ ‘s-Hertogenbosch Familie Groenewoud
36
Jan van der Horst en Marie Louise Filippini Dick Bosma en Joost de Jong Arpa Illustre Lieve Vrouwe Broederschap Will en Jan van Hoof Fonds Het Genootschap van Terrasgasten
alsmede schenkers die anoniem wensen te blijven
37
