jaarverslag
2013
Inhoud Woord vooraf
7
Nieuwe inrichting
8
Publieksbereik en -waardering
10
Collectie
13
Exposities
14
Publieksbegeleiding
17
Flankerende activiteiten
19
Marketing & communicatie
21
Samenwerking culturele veld
22
Bedrijfsvoering
24
Sponsoring
26
Stichting Vrienden van Het Noordbrabants Museum
28
Financiële gegevens
30
Bijlagen
4
Foto: Joep Jacobs
1. Aanwinsten
32
2. Toezicht en directie
34
3. Culturele samenwerking
35
Partners
36
Colofon
37
5
Woord vooraf Vrijdag 24 mei 2013 was een feestelijke dag voor Het Noordbrabants Museum en voor alle bij ons museum betrokkenen. De opening van het Museumkwartier ’s-Hertogenbosch door prinses Beatrix markeerde het einde van een intensieve periode van verbouwen en museaal inrichten, en het begin van een uiterst succesvol museumjaar. Eind december 2013, zeven maanden na de opening, mochten wij de 150.000ste bezoeker verwelkomen. Een fantastisch aantal, dat onze hoge verwachtingen toch nog overtrof. De combinatie van Het Noordbrabants Museum en het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch op een gezamenlijke locatie in de binnenstad van ’s-Hertogenbosch blijkt een uitstekende formule. Zowel individuele bezoekers als recensenten blijken enthousiast over de combinatie van klassiek en eigentijds die zowel in de architectuur als in de inrichting, de collectiepresentaties en de tentoonstellingen tot uiting komt. Het motto ‘twee musea onder één dak’ is aangeslagen: verreweg de meeste bezoekers bezochten beide musea. We mogen constateren dat de samenwerking tussen de twee musea succesvol verloopt en dat het tot een in Nederland uniek aanbod heeft geleid, waarbij de eigen identiteit van de musea volledig tot haar recht is gekomen. De opening vormde voor Het Noordbrabants Museum ook het begin van een sprankelend nieuw tentoonstellingsprogramma. Want naast de nieuwe vaste presentatie op het gebied van de oude en hedendaagse kunst gingen op 24 mei ook weer de eerste tentoonstellingen van start. Zoals de expositie The Moonlight Garden van de gelauwerde Brabantse kunstenaar Marc Mulders, de presentatie Co-evolution van de jonge maar internationaal reeds doorgebroken Eindhovense ontwerpers Kiki van Eijk en Joost van Bleiswijk en de galerijpresentatie Myriade van het jeugdige talent Marina Viši´c. Liefhebbers van de oude kunst kwamen aan hun trekken met de kleine maar zeer hoogwaardige openingsexpositie Saenredam in Den Bosch, 1632. Deze exposities vormden slechts het begin, want er volgden in 2013 nog veel meer tentoonstellingen, waarover u elders in dit jaarverslag kunt lezen. Het totale museale aanbod was gevarieerd en aantrekkelijk, met een mooie vaste presentatie van de eigen collectie oude en moderne kunst, een eigenzinnige presentatie van onze archeologische verzameling, een sterk educatief aanbod voor het onderwijs én voor individuele bezoekers en bezoekertjes, een volledig tweetalige publieksbegeleiding, prachtige catalogi én een veelzijdig activiteitenprogramma. Daarmee is een nieuw Noordbrabants Museum ontstaan, vitaler en actiever dan ooit. Dit nieuwe Noordbrabants Museum kon alleen worden gerealiseerd door de inspanningen van velen, waarbij wij op de eerste plaats onze hoofdsubsidiënt vermelden, de provincie NoordBrabant, en onze subsidiënt de gemeente ’s-Hertogenbosch. Zij waren verantwoordelijk voor de verbouwing en nieuwbouw, maar maken ook de exploitatie van ons museum mogelijk. In beide overheden danken wij uiteraard alle Brabanders en Bosschenaren. Daarnaast noemen wij met erkentelijkheid de BankGiro Loterij, de Vrienden van Het Noordbrabants Museum en de hoofdsponsor van het Museumkwartier, Rabobank ’s-Hertogenbosch e.o., alsmede de vele fondsen, bedrijven en particulieren die door hun steun de inrichting van ons museum mogelijk maakten. En tot slot danken wij alle medewerkers, die met grote inzet gestalte geven aan een provinciaal museum van nationale betekenis met een programma dat ook internationaal de aandacht trekt. We konden ons geen mooiere start van het nieuwe Noordbrabants Museum wensen. Maar de successen van ons openingsjaar smaken naar meer. Alle reden om door te gaan op de ingeslagen weg en onze ambitieuze plannen voor de toekomst tot uitvoering te brengen! Drs. Harry Hendriks Dr. Charles de Mooij Voorzitter Raad van Toezicht Directeur
6
Foto: Marc Bolsius
7
Nieuwe inrichting Laatste loodjes bouw Oktober 2012 werd het museumcomplex bouwkundig opgeleverd. Door gebreken en zaken die niet af waren, liepen de werkzaamheden op het gebied van elektro, bedrading, klimaatsysteem en schilderwerk echter nog geruime tijd door. Het was een uitdaging in die situatie al te starten met de inhuizing van de collectie en de inrichting, en daarbij de risico’s voor onze kunstwerken en historische objecten te vermijden. In januari 2013 werd het plafond van de grootste zaal (waar de presentatie ‘Het Verhaal van Brabant’ zou komen) bouwkundig afgekeurd, waarna het plafond verwijderd en opnieuw aangebracht diende te worden. Daardoor moest de inrichting van de zaal worden uitgesteld. Toen kort daarna ook de leverancier van de vitrines, wanden en andere interieuronderdelen failliet ging, moest een deel van de interieurbouw opnieuw worden aanbesteed. Al snel werd duidelijk dat het niet mogelijk zou zijn Het Verhaal van Brabant nog in 2013 te openen.
Inrichting In januari 2013 kon eindelijk, zij het voorzichtig, worden begonnen met de inrichting van de overige zalen naar ontwerp van Opera Amsterdam. De binnenzonwering voor het paleis werd op maat gemaakt (geen venster was hetzelfde), de eerste wanden werden geplaatst in de Sluijterszaal en in de archeologische afdeling werden paviljoens en vitrines gebouwd. Ook werden er tientallen kroonluchters en meer dan 1000 verlichtingsarmaturen opgehangen, en Ontdekstations en Verdiepingsschermen geplaatst. Tevens werd in het hele Museumkwartier de door Mijksenaar ontworpen bewegwijzering geplaatst en werden Statenzaal en salons voorzien van nieuwe wandbespanning. Bij de renovatie en inrichting is ervoor gekozen alle bouwdelen van het museum hun eigen identiteit terug te geven. Het paleis werd weer een paleis en heeft daarmee weer een duidelijk andere sfeer dan de Quistzalen uit 1987 en de nieuwe tentoonstellingszalen van BiermanHenket architecten. Bij de inrichting van de zalen en de keuze van tentoongestelde objecten werd hierbij aangesloten.
Oude kunst Doordat de kantoren in 2011 vanuit het gouvernementspaleis zijn verhuisd naar de Griffievleugel is op de eerste verdieping van het paleis meer ruimte ontstaan voor het tonen van kunst uit de periode van de 16de tot en met 18de eeuw. Zo zijn twee hele zalen gewijd aan werk van leden van de Bruegeldynastie. Ook hebben wij op deze verdieping een zilverkabinet ingericht, waarin een deel van onze collectie kerkelijk en profaan zilver wordt getoond in een bijzondere presentatie met licht- en muziekeffecten. De combinatie van dit zilverkabinet met enkele wandtapijten geeft deze ruimte een bijzondere en intieme sfeer.
19de-eeuwse en moderne kunst De rode en groene salon werden op basis van historisch onderzoek teruggebracht in de oorspronkelijke kleuren goudgeel en blauw, waarbij werd aangesloten bij hun respectievelijke Louis XV- en Empirestijl. De wandbespanning werd speciaal voor Het Noordbrabants Museum geweven in Versailles, gebruikmakend van authentieke patronen uit die tijd. In de salons plaatsten we bloemstillevens en andere genrestukken die hier niet zouden hebben misstaan in de tijd dat het paleis nog een ambtswoning was van adellijke gouverneurs. De ruimte in de overige zalen op de begane grond van het paleis is vooral benut om de werken van de 19de-eeuwse Brabantse schildersfamilie Knip te tonen in de context van haar tijdgenoten. Bij de inrichting van de Quistzaal uit 1987 is gekozen voor wanden die dezelfde openheid uitstralen en doorkijkjes bieden als de architectuur zelf. Naast werk van Jan Sluijters en Hendrik Wiegersma tonen we hier een deel van onze popart collectie uit de jaren zestig van de 20ste eeuw en hedendaagse kunstenaars uit de laat-20ste en vroeg-21ste eeuw zoals JCJ Vanderheyden, Leon Adriaans en Guido Geelen. Op deze plaats creëerden wij ook drie Persoonlijke Ontmoetingen, waar bezoekers kunstenaars horen spreken over hun werk en hun drijfveren.
Archeologie en Romeinen Voor het tonen van de prehistorie en de vroegste geschiedenis van Brabant werd een geheel nieuwe presentatie ingericht, voornamelijk gericht op onze jeugdige bezoekers. De Romeinse periode vormt zowel binnen onze collectie als in de lesmethodes in basis- en voortgezet onderwijs een zwaartepunt. Ingericht werden drie paviljoens met elk een eigen thema: het leger, religie en wonen en werken. In de zaal vertellen we het verhaal van de gewone mens in de Romeinse tijd, met alle objecten die daarbij horen en een ruim gebruik van beeld en animatie. Hierdoor is de presentatie levendig en zeer toegankelijk. Daarnaast werd een tijdwand ingericht waar op chronologische wijze topvondsten van 14.000 v. Chr. tot 1200 na Chr., afkomstig uit alle delen van Noord-Brabant worden getoond
Tuinen De paleistuin is opnieuw aangelegd, met de majestueuze rode beuk als stralende blikvanger. De nieuw geplante bomen zijn gered bij bouwprojecten elders in de provincie. Paleistuin, voorplein, patio en Griffieplein kregen elk een eigen karakter en worden benut als locatie voor de presentatie van kunst of voor bijvoorbeeld concerten of partijen. Een deel van onze collectie buitenbeelden kreeg hier in 2013 een plaats. Bij het terras in de paleistuin werd een nieuw beeld geplaatst van Joep van Lieshout, bij gelegenheid van de opening geschonken door particulieren uit ’s-Hertogenbosch. 8
Foto: Het Noordbrabants Museum
9
Publieksbereik en -waardering Bezoekersaantallen Qua bezoekersaantallen maakte Het Noordbrabants Museum in 2013 een vliegende start: gedurende het openingsweekeinde op 25 en 26 mei werden de beide musea in het Museumkwartier bezocht door maar liefst 7.000 bezoekers. Vervolgens bleef het gedurende het hele jaar gezellig druk in het museum: in de ruim zeven maanden dat het museum open was in 2013 trok het in totaal 150.404 bezoekers. Uiteraard willen we graag meer over onze bezoekers weten, om vast te kunnen stellen of ons aanbod past bij hun wensen, of we (potentiële) bezoekers op de juiste wijze benaderen en of we wellicht ons beleid op specifieke punten dienen aan te passen om onze doelstellingen te kunnen realiseren. In dit kader nemen we deel aan de MuseumMonitor van TNS NIPO. Daarnaast analyseren we onze eigen bezoekersgegevens, waarbij we de bezoekersdoelgroepen verdelen in twee dimensies, te weten bereik (sociaaldemografisch) en rendement (financieel).
“Eén van de mooiere musea van Nederland. Evenwichtig gerenoveerd met zin voor transparantie en detail. Absolute aanrader!!! Een bezoek meer dan waard in het gezellige Den Bosch.” Bereik onder jongeren Wij ontvingen sinds de opening eind mei 581 leerlingen uit het primair onderwijs en 1614 uit het voortgezet onderwijs. Dit is minder dan in 2010, het laatste volle kalenderjaar voor de verbouwing, ook als we in aanmerking nemen dat het museum in 2013 slechts zeven maanden open was. De verklaring hiervan ligt in de nodige communicatie en tijd die het vergt voordat het museum met zijn educatieve programma’s weer is opgenomen in de lesprogramma’s van de scholen. Het aantal kinderen en jongeren tot 18 jaar evenwel dat het museum individueel bezocht, dus niet in school- maar veelal in gezinsverband, was met 4.980 groot. Dit heeft te maken met de toegankelijkheid van de presentatie en de speciale aandacht voor kinderen en jongeren, met onder andere de educatieve Verkenner, de tentoonstelling Schijn Bedriegt en de activiteiten in de schoolvakanties.
Leeftijd en geografische herkomst Uit de MuseumMonitor van TNS NIPO blijkt dat 80% van onze bezoekers bestaat uit vijftigplussers1. Met name het aandeel zestigplussers is met 57% hoger dan de benchmark2. Deze cijfers zijn vergelijkbaar met die van 2010, maar een bredere spreiding lijkt ons mogelijk. Dat vraagt om bijstelling van onze communicatie en op de langere termijn wellicht ook van onze programmering. Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat het aandeel van inwoners van de provincie NoordBrabant in 2013 51% was. Dit is conform onze doelstelling een Brabants museum te zijn met landelijke uitstraling: we willen zowel Brabanders als niet-Brabanders bereiken met onze activiteiten.
“Voor de 2e keer in een jaar tijd naar het @NoordbrabantsM geweest. Deze keer met de kinderen van al het moois genoten.” Rendement Het aantal volbetalende bezoekers was 23.296 (15,5% van het totaal, tegen 24% in 2010), het aantal museumkaarthouders 86.735 (59%, tegen 39% in 2010). Het totaal aantal bezoekers was boven verwachting; in het aandeel volbetalende bezoekers is nog ruimte voor verbetering. Daarnaast werd het museum met name bezocht door Vrienden van Het Noordbrabants Museum, groepen (met groepskorting) en bezoekers die het museum bezochten in het kader van acties met derden partijen.
“Op weg naar het @NoordbrabantsM, want ik móét die trompel’oeil-expo zien, voordat ze morgen sluit” Bezoekerstevredenheid De door de MuseumMonitor gemeten zogenaamde bezoekersrelatie, de relatie die het museum onderhoudt met haar bezoekers, is sterker dan de benchmark. Dit betekent dat onze bezoekers vaker positief denken over het museum, het meer zullen aanbevelen aan anderen en vaker zullen terugkomen. Als sterke punten van het museum komen de presentatie en inrichting van het museum naar voren, alsmede de tijdelijke tentoonstellingen, de klantvriendelijkheid en de publieksvoorzieningen. De bevraagde bezoekers tonen zich wat minder tevreden over specifieke aspecten van de informatievoorziening (de bijschriftbordjes), de bewegwijzering en de toegangsprijs. De toegangsprijs blijkt overigens weinig impact te hebben op de bezoekersrelatie, omdat hieraan relatief minder gewicht wordt toegekend.
Kernwaarden Wij vinden het belangrijk dat het museum onze vier kernwaarden uitstraalt: Brabantse gastvrijheid, veelzijdigheid, kwaliteit en inspiratie. Op de kernwaarde Brabantse gastvrijheid scoren wij goed: onze klantvriendelijkheid wordt gewaardeerd en onze bezoekers voelen zich vrij en welkom. Hierin hebben wij dan ook bewust geïnvesteerd, onder meer door de inzet van gastvrouwen en gastheren die vragen van bezoekers beantwoorden en hun de weg wijzen. De kernwaarde veelzijdigheid uit zich in een afwisselende mix aan tentoonstellingen en activiteiten, waarbij beleving centraal staat en een toegankelijke informatievoorziening. Over dit laatste zijn met name zestigplussers nog niet helemaal tevreden. Op de kernwaarde kwaliteit doet Het Noordbrabants Museum het goed: we scoren bovengemiddeld hoog op presentatie en inrichting en tijdelijke tentoonstellingen en op publieksvoorzieningen. Het oordeel over restaurant en museumwinkel is vergelijkbaar met de benchmark. Op de laatste kernwaarde, inspiratie, is nog verbetering mogelijk. Positief is dat bezoekers aangeven verrast te worden, maar om de beleving te verbeteren dienen wij bezoekers meer aan het denken te zetten en meer inspiratie te bieden in het museum. Wij wijken op deze punten niet af van de benchmark, maar willen ons op dit punt wel verbeteren omdat dit belangrijk is voor de bezoekersrelatie.
10
Foto: bymarjo
1 Bezoekers tot 16 jaar worden in de MuseumMonitor niet meegerekend. 2 In de MuseumMonitor worden de resultaten van Het Noordbrabants Museum vergeleken met die van musea beeldende kunst.
11
Collectie Aanwinsten Eén van de belangrijkste aanwinsten in 2013 vormt het eerdergenoemde beeld van Joep van Lieshout, een internationaal succesvolle Brabantse kunstenaar. Een andere in het oog springende aanwinst is een vrij zeldzaam laat 18de-eeuws theekistje van Bossche makelij. Met de aanschaf van dit kistje heeft het museum nu drie theekistjes in de collectie die compleet verschillend zijn in uitvoering en materiaalgebruik. Beide aanwinsten zijn topstukken die vallen in de A-categorie volgens de landelijke RCE-richtlijnen en passen daarmee bij onze doelstelling het aantal topstukken in de collectie te verhogen. Een volledige lijst van aanwinsten is opgenomen in de bijlagen.
Restauraties In de aanloop naar de opening in mei heeft Het Noordbrabants Museum een groot aantal werken laten restaureren. Dit gebeurde in verschillende, zorgvuldig geselecteerde restauratieateliers. In de meeste gevallen betrof het een zogenaamde cosmetische restauratie van kunstwerken die in het verleden deel uitmaakten van onze vaste presentatie en die hiermee hun oorspronkelijke kwaliteit en uitstraling terugkregen. Het meest in het oog springend voorbeeld van een grote en kostbare restauratie was die van de reeks vroeg 19de-eeuwse wapenschilderijen van het departement Brabant met steden en districten, uitgevoerd met financiële steun van de Mastboom-Brosens Stichting, de provincie Noord-Brabant en het Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Brabant. Ook de gipsen Eva van Johannes Antonius van der Wal kreeg een restauratie voor zij op zaal kon worden tentoongesteld. De restauratie van deze werken was een langdurig, arbeidsintensief en kostbaar project, maar bezoekers en collega’s hebben het afgelopen jaar geconstateerd dat de noodzakelijke investering in tijd en middelen aantoonbaar resultaat heeft gehad.
Bruiklenen Het Noordbrabants Museum heeft dankzij de verbouwing en uitbreiding tweemaal zoveel ruimte als voorheen om de kunst en het roerend cultuurhistorisch erfgoed van Brabant te tonen. In de aanloop naar de opening is gericht gezocht bij collega-musea en particulieren naar langdurige bruiklenen die onze collectie aanvulden en het verhaal dat wij willen vertellen compleet zouden maken. De bruiklenen zijn van een grote diversiteit: van een middeleeuws wandtapijt geleend van het Rijksmuseum in Amsterdam tot damesschoenen uit de jaren vijftig van het Nederlands Leder en Schoenen Museum in Waalwijk. In totaal gaat het om honderden bruiklenen, zoveel dat wij in de bijlage bij dit jaarverslag moeten volstaan met een lijst van bruikleengevers in plaats van individuele bruikleenobjecten.
Depots en registratie Bij de uitbreiding van het museum kon helaas minder depotruimte worden gerealiseerd dan in het oorspronkelijke programma van eisen was opgenomen. Daardoor was het absoluut noodzakelijk om de beschikbare depotruimte zo efficiënt mogelijk in te richten. Dit is gebeurd in nauwe samenwerking met Bruynzeel. Toen in januari 2013 het klimaat in het depot voldoende was gestabiliseerd, kon worden gestart met het opnieuw inhuizen van onze collectie van in totaal 30.000 voorwerpen. Hierbij hadden wij direct voordeel van de nieuwe inpandige expeditie waar vrachtwagens binnenrijden en kunst en erfgoed kunnen worden gelost zonder bloot te worden gesteld aan de weersomstandigheden. Omdat de inrichting van het museum prioriteit kreeg, was aan het einde van 2013 nog niet de gehele collectie ingehuisd; een beperkt deel bevindt zich nog in een extern depot en wordt in de loop van 2014 overgebracht naar de eigen depots. Ook ons collectieregistratiesysteem kreeg in 2013 de nodige aandacht. Vooruitlopend op een nieuwe digitale ontsluiting van onze collecties ten behoeve van ons publiek en collega-musea is de logica van gebruikte velden in dit registratiesysteem aangepast. Ook zijn veel van onze objecten opnieuw gefotografeerd.
12
Foto: Joep Jacobs
13
Exposities The Moonlight Garden. 30 jaar Marc Mulders 25 mei t/m 22 september Al jaren behoort kunstenaar Marc Mulders (Tilburg, 1958) tot de top van Nederland, met een oeuvre dat een groot publiek weet te raken. Het Noordbrabants Museum toonde in deze openingstentoonstelling tachtig werken uit alle door Mulders beoefende genres, van zijn vroegste olieverfschilderijen tot zijn meest recente tapijtontwerpen. Stralend middelpunt van de tentoonstelling was het glasraam Moonlight Garden, dat na afloop een plaats kreeg in een monumentaal woonhuis in ’s-Hertogenbosch. De tentoonstelling werd mede mogelijk gemaakt door SNS REAAL Fonds.
Saenredam in Den Bosch 25 mei t/m 21 juli Kunstenaar Pieter Saenredam (1597-1665) is wereldwijd beroemd om zijn nauwkeurige tekeningen en schilderijen van kerken, gebouwen en monumenten. In deze kleine maar fijne openingstentoonstelling waren dertien werken van Saenredam te zien, ontstaan in ’s-Hertogenbosch in 1632. Op bezoek bij zijn achterneef, de predikant Johannes Junius, schetste hij toen een aantal tekeningen, waaronder stadsgezichten en gedetailleerde kerkinterieurs.
Co-evolution. Kiki van Eijk en Joost van Bleiswijk 25 mei t/m 18 augustus Het ontwerpersduo Kiki van Eijk (1978) en Joost van Bleiswijk (1976) is afkomstig van de spraakmakende Design Academy Eindhoven. Sinds 2001 werken zij als zelfstandige ontwerpers in een gezamenlijke werkplaats. Tachtig topstukken uit de eerste tien jaar van hun succesvolle carrières werden samengebracht voor deze expositie: van meubels tot vrij werk. De expositie was de start van een meerjarige reeks Made in Brabant, waarin hedendaags Brabants design centraal staat.
Brabantse Nieuwe doorlopend Onder de noemer Brabantse Nieuwe biedt Het Noordbrabants Museum een podium aan jonge kunstenaars uit Noord-Brabant. Het spits werd afgebeten door kunstenares Marina Višić (1987). Zij maakte in het museum twee monumentale abstracte werken van duizenden gekleurde draden. Na Marina Višić volgde Femke Dekkers met een serie intrigerende foto’s, waarin zij een ideaal beeld construeert door voorwerpen zo in een ruimte te plaatsen dat ze, door de camera gezien, een uitgebalanceerd tweedimensionaal beeld vormen.
Lita Cabellut. Trilogie van de twijfel 31 augustus t/m 1 december Na een succesvolle internationale tournee presenteerde de Spaanse kunstenares Lita Cabellut haar werk nu voor het eerst groots in Nederland. Vijf drieluiken, waaronder Trilogie van de twijfel, werden gecombineerd met een reeks speciaal voor Het Noordbrabants Museum gemaakte Sterke Vrouwen: Coco Chanel, Frida Kahlo, Anne Frank, Moeder Theresa, Madame Curie en Billie Holiday. De tentoonstelling werd mede mogelijk gemaakt door de Renschdael art foundation.
Schijn bedriegt. Trompe-l’oeil en de kunst van illusie 12 oktober 2013 – 26 januari 2014 De trompe-l’oeil is een bekend fenomeen in de kunstgeschiedenis. Kunstenaars creëren een optische illusie met speciale technieken, perspectief en licht- en schaduwwerking. Schijn bedriegt was de eerste breed opgezette tentoonstelling in Nederland rond dit onderwerp en gericht op het hele gezin. Getoond werden onder andere werken van meesters uit de Gouden Eeuw, vaak uit particulier bezit en niet eerder te zien geweest. De tentoonstelling werd mede mogelijk gemaakt door de JK Stichting.
Licht, tijd en ruimte. JCJ Vanderheyden 14 december 2013 t/m 30 maart 2014 Het oeuvre van JCJ Vanderheyden (1928 ’s-Hertogenbosch 2012) staat als een monument binnen de naoorlogse Nederlandse kunst. In Licht, tijd en ruimte stonden twee uitersten in zijn werk centraal: de begrensde ruimte van zijn studio en de hemelsblauwe oneindigheid, ervaren tijdens zijn vliegreizen naar het Verre Oosten. De tentoonstelling omvatte ongeveer 70 werken en was grotendeels samengesteld uit particulier bezit, veelal bruiklenen van liefhebbers van het eerste uur.
In voorbereiding Naast de inrichting van de permanente presentatie Het Verhaal van Brabant die in januari 2014 zou openen en de tijdelijke tentoonstellingen in 2013 werd er dit jaar ook al gewerkt aan de exposities voor de komende jaren. Met name de voorbereidingen voor de tentoonstellingen ter gelegenheid van het 125ste sterfjaar van Vincent van Gogh en de grote tentoonstelling ter gelegenheid van het 500ste sterfjaar van Jheronimus Bosch zijn in volle gang. Voor deze laatste expositie werden ook in 2013 weer nieuwe belangrijke afspraken gemaakt met collega-musea over bruiklenen.
14
Foto: bymarjo
15
Publieksbegeleiding Volwassenen Voor de informatieoverdracht aan volwassen museumbezoekers zijn in de nieuwe inrichting enkele belangrijke stappen gezet. Sinds de opening is deze gelaagd, multimediaal en tweetalig (in Nederlands en Engels). De keuze voor gelaagde informatie is ingegeven door de wens om bezoekers al naar gelang hun specifieke interesseniveau meer verdieping te bieden. Zo zijn in 2013 bij de vaste presentatie verspreid over het museum achttien Verdiepingsschermen geplaatst, waar volwassenen naast basisinformatie over thema’s en objecten ook meer achtergrond en context kunnen vinden, in tekst, beeld, geluid en video. In 2014 worden ook in Het Verhaal van Brabant Verdiepingsschermen geplaatst. Bij tentoonstellingen werd extra context geboden door de vertoning van documentaires of toepassing van een audiotour. Daarnaast werden diverse nieuwe rondleidingen ontwikkeld, zoals een rondleiding die de architectuur van het Museumkwartier behandelt, de rondleidingen Oude meesters, nieuwe meesters en Kunst en design, alsmede rondleidingen bij specifieke tentoonstellingen. Voor het geven van de rondleidingen hebben wij een team van negentien rondleiders opgeleid. Bezoekers die zich nog verder willen verdiepen kunnen terecht in de geheel vernieuwde bibliotheek van de beide musea, op de tweede verdieping van het gouvernementspaleis.
Kinderen en jongeren Wij willen kinderen en jongeren graag actief betrekken bij de kunst en geschiedenis van Brabant. Op zaal plaatsten we hiervoor onder andere zogenoemde Ontdekstations, speciaal voor kinderen van 6 tot 12 jaar ontwikkelde multimediale stations waar zij spelenderwijs de kunst en geschiedenis ontdekken door kunstwerken of voorwerpen te bekijken, spellen te spelen en mee te bouwen aan de virtuele wereld. Daarnaast ontwikkelden wij speciaal voor kinderen een speurtocht door de hele vaste collectie van het museum en de eerste uitgave van zogeheten Verkenners, kleine boekjes die bezoekers heel gericht laten kijken naar een tentoonstelling. Bij de tentoonstelling Schijn Bedriegt was speciaal een tentoonstellingsruimte ingericht om jong en oud spelenderwijs optisch bedrog te laten ontdekken. Tijdens schoolvakanties boden wij kinderen en jongeren, in samenwerking met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch, een programma van workshops en activiteiten.
Educatieve programma’s In samenwerking met onze zeven partnerscholen en met financiële steun van onder andere het Fonds voor Cultuurparticipatie zijn in de aanloop naar de opening educatieve programma’s opgezet. Inmiddels worden deze museumlessen volop gebruikt door scholen: zes varianten voor diverse leeftijdscategorieën uit het primair onderwijs, drie varianten voor groepen uit het voortgezet onderwijs. Ook de museumlessen volgen onze educatieve visie ‘kijken – doen – tonen’: leerlingen maken zelf, geïnspireerd door wat zij op zaal hebben gezien, filmpjes of meer tastbare kunst. Het resultaat tonen wij in het museum. Bij de opening in mei 2013 werden twee nieuwe educatieve ruimtes in gebruik genomen. In ons Medialab en Spetterlab gaan kinderen en jongeren onder begeleiding van speciaal opgeleide museumdocenten aan de slag. Naast de museumlessen zijn voor scholen ook enkele speciale rondleidingen ontwikkeld.
16
Foto: Marc Bolsius
17
Flankerende activiteiten Opening Museumkwartier De grootste activiteit dit jaar was natuurlijk de opening van het nieuwe museumcomplex door prinses Beatrix. De openingsactiviteiten besloegen een volle week, met activiteiten voor de vrienden van het museum, sponsoren, subsidiënten, medewerkers en alle anderen die hebben meegewerkt aan het vernieuwde Noordbrabants Museum. Ook voor de omwonenden van het nieuwe museumcomplex werd een speciale preview georganiseerd. Alle activiteiten rondom de opening werden georganiseerd in samenwerking met de provincie Noord-Brabant, de gemeente ’s-Hertogenbosch en het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch. Het bezoek van koning Willem-Alexander en koningin Máxima aan Het Noordbrabants Museum op 12 juni, in het kader van het kennismakingsbezoek van het nieuwe koningspaar aan de provincie Noord-Brabant, vormde de bekroning van de openingsactiviteiten. Voor de betrokkenheid bij de activiteiten in het kader van de inhuldiging werd het museum door het Nationaal Comité Inhuldiging de ‘Oranje Strik’ toegekend.
Opening tentoonstellingen De opening van Het Noordbrabants Museum was tevens de start van de vier eerder vermelde openingsexposities. Enkele weken later vond nog een ontvangst plaats van de relaties van de betrokken kunstenaars Marc Mulders, Kiki van Eijk & Joost van Bleiswijk en Marina Viši´c. Bij de hierna volgende exposities werd en wordt onderscheid gemaakt tussen openingen in de Statenzaal, vernissages op zaal voor de relaties van de kunstenaars en publieksopeningen met extra activiteiten voor de bezoekers. Bij de exposities Lita Cabellut en Schijn bedriegt werd een opening georganiseerd, bij de expositie JCJ Vanderheyden een vernissage.
Serie concerten Toonzaal In 2013 zijn De Toonzaal, het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch en Het Noordbrabants Museum een intensieve samenwerking gestart om hun bezoekers met elkaars aanbod in contact te brengen. Sinds september konden bezoekers zeven maal op vertoon van hun entreebewijs gratis in het auditorium van het Stedelijk Museum of in de Statenzaal van Het Noordbrabants Museum een preview bijwonen van een concert dat die avond in De Toonzaal werd gespeeld. Op vertoon van hun entreebewijs van de musea kregen zij vervolgens korting op het avondconcert. De eerste concerten werden positief ontvangen.
Ontmoetingsplek in ’s-Hertogenbosch Het Noordbrabants Museum nam wederom deel aan Open Monumentendag (3291 bezoekers) en aan de Kunstnacht. Bij de laatstgenoemde activiteit werd een gevarieerd programma geboden van muziek, dans en theater, georganiseerd in samenwerking met SOLOS, De Toonzaal en natuurlijk het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch. Het Noordbrabants Museum organiseerde daarnaast samen met De Toonzaal een eerste zomerconcert in de Paleistuin, met Carel Kraayenhof en zijn tango-ensemble. Los van de eigen activiteiten heeft Het Noordbrabants Museum in 2013 als gastheer gefungeerd bij talloze gelegenheden. Zo was er bijvoorbeeld de ontvangst van gasten van enkele van onze partners bij gelegenheid van de Opera aan de Parade, waren wij (samen met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch) gastheer van het tweedaagse Museumcongres van de Nederlandse Museum Vereniging met 800 gasten, maar ook van een boekpresentatie ten behoeve van de Stichting Jarige Job.
Activiteiten voor jong en oud In de zomer-, herfst- en kerstvakantie presenteerde Het Noordbrabants Museum in samenwerking met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch een speciaal programma voor volwassenen en kinderen. Dagelijks waren er workshops, familierondleidingen en speurtochten voor kinderen vanaf 3 jaar. Een deel van de activiteiten was gratis, een ander deel betaald; een deel was zelfstandig, een ander deel vond plaats onder begeleiding van een museumdocent. Zo gingen in de Romeinenzaal bijvoorbeeld bedrieglijk echte replica’s van (kinder)hand tot hand en konden kinderen zich verkleden als Romein, gipsmeester worden of optische illusies tekenen naar aanleiding van de tentoonstelling Schijn Bedriegt. 18
Foto: Marc Bolsius
19
Marketing & communicatie Publiciteit opening De opening van het vernieuwde Noordbrabants Museum, samen met het nieuwe Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch, vroeg naast het inzetten op afzonderlijke exposities vooral ook om een benadering vanuit de veelzijdigheid van het museale aanbod binnen het nieuwe museumcomplex. Er werd dan ook besloten één campagne op te zetten voor het totale publiciteitsoffensief rondom de opening, de openingstentoonstellingen en het uitgebreide museumcomplex met zijn spraakmakende architectuur. De campagne omvatte onder andere advertenties in landelijke en provinciale dagbladen en op radio en televisie, posters in en om ’s-Hertogenbosch, alsmede folders die werden verspreid via een keur aan intermediairs. Tevens werd een eigen openingsmagazine ingezet met het aanbod aan vaste presentaties, tentoonstellingen en educatieve middelen.
Merk ’sH Samen met gemeentelijke citymarketing en het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch werd een NRC-special ingekocht om ’s-Hertogenbosch en beide musea landelijk op de kaart te zetten. Dit vormde het begin van een grootschalige stedelijke campagne (merk ’sH) om ’s-Hertogenbosch als cultuurstad landelijk onder de aandacht te brengen. De gerichte benadering van de pers en de opening door prinses Beatrix hebben daarnaast tot veel free publicity geleid. Het unieke karakter van de samenwerking tussen de twee musea genereerde veel aandacht. De positieve sfeer rond de in 2013 geopende Nederlandse musea en de talloze uitstekende recensies van het museale aanbod van de Bossche musea en van de architectuur en inrichting van het complex hebben het bezoek aan beide musea in hoge mate bevorderd.
Missie – kernwaarden – huisstijl De in 2012 opnieuw geformuleerde missie leidde tot kernwaarden en een nieuwe huisstijl. De ervaring van bezoekers op de kernwaarden (Brabantse gastvrijheid, veelzijdigheid, kwaliteit en inspiratie) wordt nu via de Museum Monitor van TNS Nipo periodiek getoetst (zie pagina 11). Communicatie wordt met name ingezet op basis van de unique selling points van het museum: de veelzijdigheid van het aanbod en de unieke locatie. In 2013 is de nieuwe, met Thonik ontwikkelde huisstijl verder uitgewerkt en doorgevoerd met de introductie van tentoonstellingsfolders, affiches, visitekaartjes, entreebewijzen etc. Afgeleid van de huisstijl van het museum is ook voor educatie en voor de Vrienden van Het Noordbrabants Museum een nieuwe huisstijl ontworpen.
Inzet communicatiemiddelen In 2013 is de nieuwe website gelanceerd, gericht op conversie naar museumbezoek. In het kader van een actiever social mediabeleid werd ook meer aandacht besteed aan facebook en twitter. Op basis van een onderzoek naar de effectiviteit van onze publiciteitsdrukwerken is besloten om niet bij elke tentoonstelling een standaard set aan communicatiemiddelen in te zetten, maar per tentoonstelling te kiezen voor een optimale mix. Door de informatiebehoefte van de pers te inventariseren wordt deze nu beter en gerichter geïnformeerd. Om pers, intermediairs en onze andere relaties goed te kunnen betrekken bij het museum zijn belangrijke stappen gezet om ons CRM-systeem te schonen en goed in te richten.
Intermediairs Meer dan vóór de sluiting van Het Noordbrabants Museum worden intermediairs ingezet om het museum onder de aandacht van de doelgroepen te brengen en museumbezoek te stimuleren via persberichten en gerichte aanvullende communicatie. In samenwerking met verschillende partijen, zoals het Spoormagazine en BrabantWonen, zijn in 2013 diverse publieksacties gevoerd. De realisatie van het Museumkwartier en de activiteiten van Het Noordbrabants Museum hebben een stimulerend effect gehad op de directe omgeving. Eigenaren van winkels en horeca geven aan dat zij profijt hebben van de toegenomen aantrekkelijkheid van Het Noordbrabants Museum. Met de nieuwe ondernemersvereniging Museumkwartier worden gesprekken gevoerd over initiatieven om de levendigheid en aantrekkelijkheid van dit deel van de stad verder te vergroten. 20
Foto: Marc Bolsius
21
Samenwerking culturele veld Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch De afgelopen jaren is met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch een intensieve en veelomvattende samenwerking ontstaan. Deze betreft onder meer gezamenlijk gebruik van expeditie, werkplaatsen, restauratieatelier, winkel, bibliotheek, auditoria, restaurant, horeca, vrijwilligersteam, automatisering, ticketing, schoonmaak, beveiliging, sponsoring/relatiemanagement, marketing en communicatie en de organisatie van cursussen en activiteiten. Afstemming vindt plaats op decentraal niveau en in het periodieke directieoverleg. De samenwerking verloopt naar volle tevredenheid.
Erfgoed Brabant De in samenwerking met Erfgoed Brabant vervaardigde leskisten zijn, waar nodig, voor de opening van het museum aangepast, in overeenstemming met de nieuwe presentaties en de tentoongestelde objecten. Het museum levert een lid van de redactie van het tijdschrift In Brabant, verzorgt een vaste column en levert met grote regelmaat artikelen van conser vatoren. Voor de toekomst zijn drie concrete samenwerkingsterreinen benoemd: facilitaire ondersteuning, kennisdeling ten behoeve van de Erfgoed Academie Brabant en advisering van de Brabantse collega-musea.
JB500 en BRCP Het museum speelt een belangrijke rol bij de voorbereidingen voor het herdenkingsjaar 2016, waarin ’s-Hertogenbosch het 500ste sterfjaar herdenkt van zijn beroemdste zoon Jheronimus Bosch. Samen met de Stichting Jheronimus Bosch 500 en de Radboud Universiteit Nijmegen is het museum intensief betrokken bij de wetenschappelijke activiteiten in het kader van deze herdenking, te weten de SNS REAAL Fonds Bijzondere Leeropdracht Jheronimus Bosch en het Bosch Research and Conservation Project, terwijl het museum tekent voor de organisatie van de grote Boschexpositie die van 11 februari tot en met 8 mei 2016 in Het Noordbrabants Museum te zien is. Een bijzonder moment in dit verband was de ondertekening op 28 mei in de Galeria dell’Accademia te Venetië van het contract, waarin restauratie en bruikleen van drie belangrijke werken van Bosch werd vastgelegd. Bij de ondertekening door dr. Giovanna Damiani, soprintendente van het Venetiaanse kunstpatrimonium, drs. Paul Rüpp, voorzitter van de Stichting BRCP, en dr. Charles de Mooij, directeur van Het Noordbrabants Museum, waren – naast talrijke vertegenwoordigers van de Italiaanse en Nederlandse pers – zowel de Italiaanse staatssecretaris van cultuur als de Nederlandse minister van Cultuur aanwezig.
Van Gogh in Brabant Het museum participeert actief in de Stichting Van Gogh Brabant, zowel in bestuurlijke als in uitvoerende zin. Dit samenwerkingsverband tussen vijf Brabantse Van Goghlocaties ontplooit initiatieven om Van Gogh in Brabant meer zichtbaar te maken. Door participatie in de Stichting Van Gogh Europe beoogt de stichting ook een grotere internationale zichtbaarheid van het Brabantse aanbod. Het Noordbrabants Museum was in 2013 actief betrokken bij de voorbereidingen voor het inspiratiejaar ‘Van Gogh 125’ in 2015, in concreto ook door de organisatie van daaraan gerelateerde exposities; in 2018 is in Het Noordbrabants Museum de Van Goghexpositie ‘Art for Humanity’ voorzien.
Breda’s Museum In 2013 heeft uitgebreid overleg plaatsgevonden over de toekomst van het Breda’s Museum. Met vertegenwoordigers van de gemeente Breda, alsmede met vertegenwoordigers van de desbetreffende collectie-eigenaren werd gesproken over intensivering van de museale samenwerking die mogelijk zelfs zou kunnen leiden tot een fusie van beide musea. Aanleiding voor deze gesprekken was de sterke bezuiniging op het budget van het Breda’s Museum door de gemeente Breda en de wens om dit museum te verzelfstandigen. Aan het einde van 2013 moest echter worden geconcludeerd dat de zeer beperkte financiële middelen die vanuit de gemeente Breda beschikbaar zijn voor het Breda’s Museum een succesvolle samenwerking in de weg staan. Om die reden is het overleg over een structurele samenwerking tussen Het Noordbrabants Museum en het Breda’s Museum voorlopig tot een einde gekomen.
Samenwerking met andere musea Het Noordbrabants Museum voert een actief en soepel bruikleenbeleid. Het aantal langdurige en tijdelijke bruiklenen ten behoeve van tentoonstellingen van derden is dan ook betrekkelijk groot. Het museum vraagt voor bruiklenen uit de eigen collectie geen financiële vergoeding. In de periode dat het museum gesloten was, werden veel werken die normaliter deel uitmaken van de eigen presentatie, tijdelijk uitgeleend aan collega-musea in binnen- en buitenland. Laatstgenoemde werken keerden in het voorjaar van 2013 weer terug. Kunstwerken en objecten die in het in januari 2014 te openen Verhaal van Brabant een plaats zouden krijgen, keerden pas eind 2013 terug naar ons museum. Aan de stijging van het aantal bruiklenen is te zien dat collega-musea ons en onze collectie steeds beter weten te vinden. Dit geldt ook voor collegiale advisering: desgevraagd heeft het museum in 2013 collega’s van Brabantse musea over uiteenlopende onderwerpen geadviseerd. Aan het Vughts Museum werd, ten behoeve van zijn nieuwe onderkomen in de Petruskerk te Vught, een groot aantal vitrines geschonken. Hierin zal te zijner tijd de collectie van het Vughts Museum en het gildezilver van het Gilde Sint Barbara en Sint Sebastiaan worden getoond.
22
Foto: bymarjo
23
Bedrijfsvoering Personeelszaken Reeds voor de heropening van het museum is ervoor gekozen de vernieuwde organisatie flexibel in te richten, zodat pieken en dalen in bezoekersaantallen en inkomstenstromen gemakkelijker kunnen worden opgevangen. Zo werd in 2013 tijdelijk extra capaciteit ingezet op het gebied van inrichting, communicatie en publieksbegeleiding. Sinds de opening van het museum worden gastvrouwen en gastheren ingezet, die bezoekers met name in de omgeving van de entreehal wegwijs maken en extra informatie bieden. Deze gastvrije ontvangst wordt door onze bezoekers erg gewaardeerd. Ondanks de recente uitbreiding van de formatie heeft Het Noordbrabants Museum, afgezet tegen de grootte van het museum, het aantal bezoekers en het aantal tentoonstellingen en activiteiten, een relatief kleine organisatie. In 2013 was de druk op onze relatief kleine organisatie dan ook groot. Daarnaast leidde het uitstel van de opening van Het Verhaal van Brabant tot een langdurige focus op de inrichting van de permanente presentatie, terwijl tegelijkertijd aandacht nodig was voor de tentoonstellingen die nu omvangrijker en talrijker zijn dan voorheen.
Stichting Beheer Museumkwartier Sinds 1 juli vervult de Stichting Beheer Museumkwartier namens de provincie Noord-Brabant en de gemeente ’s-Hertogenbosch de rol van verhuurder en is zij verantwoordelijk voor het in stand houden van het museumcomplex en de gebouwgebonden installaties. De stichting heeft een bestuur en raad van toezicht en stelde daarnaast een kwartiermaker aan. In 2013 zijn naar wederzijdse tevredenheid huurcontracten opgesteld en ondertekend en is een start gemaakt met het uitwerken en de aanbesteding van een meerjarig onderhoudscontract.
Beveiliging Niet alle bouwkundige voorzieningen in de beveiliging functioneerden bij oplevering; nog tot aan de opening is veel tijd en zorg besteed aan het oplossen van de laatste problemen. Op grond van een in 2012 georganiseerde openbare aanbesteding is Trigion opnieuw onze beveiligingspartner geworden. Niettemin moesten in 2013 veel nieuwe beveiligingsmedewerkers worden ingewerkt. Voor de opening zijn op het gebied van toegangscontrole, braak, brand, BHV en calamiteiten protocollen gemaakt, processen ingericht, instructies geschreven en trainingen gegeven. Ook bij de inrichting van het museum en het vervoer van alle expositiestukken van het depot naar het museum speelde beveiliging een belangrijke rol. Nu de eerste kinderziektes zijn verholpen, functioneert de beveiliging naar tevredenheid.
Reserveringen en tickets In 2013 zijn nieuwe systemen ingericht voor kassa, tickets en reserveringen. In het koetshuis zijn twee ticketautomaten geplaatst, waar museumkaarthouders een ticket kunnen verkrijgen. Onvoorzien effect van het gegeven dat de musea nu samenwerken onder één dak is dat bezoekers soms verrast zijn dat zij, na betaling van een combiticket of op vertoon van een museumkaart, twee entreebewijzen moeten halen aan de balie en dat zij deze moeten tonen bij de overgang van het ene naar het andere museum.
Horeca Na een aanbestedingsprocedure is Maison van den Boer de horecapartner van de musea geworden. Deze onderneming exploiteert de MuseumBrasserie en is preferred supplier op het gebied van partycatering. De musea hebben in 2012 afgesproken dat afstemming met de horecapartner wordt verzorgd door Het Noordbrabants Museum. Tijdens openingstijden van de musea draait de horeca uitstekend, met een goede bezettingsgraad. De tevredenheid van bezoekers van Het Noordbrabants Museum ligt in dit opzicht op een vergelijkbaar niveau als die van de benchmark. Na een periode van experimenteren heeft Maison van den Boer eind 2013 geconcludeerd dat een avondrestaurant zeker in de winter niet haalbaar is; de zomer biedt (met het oog op het mooie terras in de Paleistuin) mogelijk nog wel kansen. De door en in samenwerking met onze horecapartner gegenereerde opbrengsten uit zaalverhuur en de organisatie van evenementen over 2013 blijken nog niet geheel bevredigend. We moeten dan ook constateren dat de commerciële mogelijkheden van het Museumkwartier in dit opzicht nog niet ten volle worden benut.
Museumwinkel In goed overleg is in 2012 afgesproken dat het beheer en de exploitatie van de gezamenlijke museumwinkel worden verzorgd door het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch. Het aansturen van de vrijwilligers is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. De samenwerking op dit gebied loopt goed. De winkel wordt door bezoekers vergelijkbaar gewaardeerd met de benchmark. De musea streven ernaar om het assortiment en de verkoopresultaten van de gezamenlijke museumwinkel verder te ontwikkelen en te verbeteren.
24
Foto: bymarjo
25
Sponsoring Wervingscampagne inrichting De restauratie en renovatie van de bestaande museumgebouwen en de voormalige provinciale Griffie en de uitbreiding van Het Noordbrabants Museum werden gerealiseerd en gefinancierd door de provincie Noord-Brabant, met een bijdrage van de gemeente ’s-Hertogenbosch. De kosten hiervan bedroegen 29,5 miljoen euro; het project werd gerealiseerd binnen budget. Van meet af aan was de afspraak dat Het Noordbrabants Museum zelf voor de financiering van de inrichting zou zorgen. Zo stonden wij in 2010 voor de uitdaging een bedrag van circa 5 miljoen euro te werven. Vanuit het oogpunt van collegialiteit en de wens om de museale samenwerking te versterken, hebben wij in onze fondsenwervingscampagne ook het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch betrokken. Inmiddels kunnen wij concluderen dat de werving van fondsen voor onze nieuwe inrichting, ondanks het tegenzittend economisch tij, volledig is geslaagd. Dankzij onze actieve ambassadeurs en gesteund door ons Comité van Aanbeveling en onze Stichting Vrienden hebben wij bedrijven, fondsen en particulieren bereid gevonden ons financieel te steunen en zo het benodigde bedrag van 5 miljoen euro bijeen kunnen brengen. Daarmee hebben wij onze inrichtingsplannen volledig kunnen realiseren. Zie voor een overzicht van alle partners die hebben bijgedragen aan de inrichting pagina 36.
“Een zoektocht in de kunst”. De Renschdael art foundation heeft o.a. als doelstelling kunst toegankelijk te maken voor zoveel mogelijk mensen. Het Noordbrabants Museum is niet alleen in architectonisch opzicht zeer interessant, de tentoonstellingen die men organiseert kenmerken zich door een grote mate van toegankelijkheid en diversiteit. Wij hebben ons als Patroon gecommitteerd aan het museum en zijn in die kwaliteit tevens sponsor van een museumzaal. Bovendien organiseert de Renschdael art foundation elk jaar een tentoonstelling in nauwe samenwerking met Het Noordbrabants Museum. In 2013 was dit de tentoonstelling van Lita Cabellut, de eerste grote tentoonstelling van haar werk in Nederland. Mr. Paul van Rensch, voorzitter Renschdael art foundation
Partnerschappen met bedrijven Nadat wij de voorgaande jaren al een groot aantal fondsen, particulieren en bedrijven bereid vonden ons de komende jaren te steunen, hebben wij in 2013 nog enkele nieuwe partnerschappen gesloten. We noemen hier de VDL Groep en Philips te Eindhoven en Ricoh te ’s-Hertogenbosch. Om onze samenwerking te vieren en gestalte te geven, hebben wij rondom de opening diverse activiteiten georganiseerd voor en met onze partners en hun relaties. Eén hiervan was het sponsordiner voor alle partners met een exclusieve preview van het nieuwe museum, twee dagen voor de officiële opening. Op de feestelijke en gratis publieksopening, op zaterdag 25 mei 2013, presenteerde hoofdsponsor Rabobank ’s-Hertogenbosch e.o. koffie en thee met gebak aan bezoekers. Sinds de opening is met de sponsoren invulling gegeven aan het partnerschap, waarbij bijvoorbeeld de unieke locatie wordt ingezet voor evenementen, relaties van partners gratis toegang tot het museum krijgen of op basis van de wensen van onze partners wordt gezocht naar manieren om elkaar te versterken.
26
BankGiro Loterij Tijdens het Goed Geld Gala 2013 ontving Het Noordbrabants Museum van de BankGiro Loterij voor de derde maal een cheque van € 500.000. De BankGiro Loterij stelt vijf jaar lang jaarlijks € 500.000 ter beschikking. Het totale bedrag (2,5 miljoen euro) is bedoeld van de herinrichting van het museum (één miljoen euro), voor uitbreiding en behoud van de collectie (een half miljoen euro) en voor het project Jheronimus Bosch 500 (één miljoen euro). De BankGiro Loterij is de cultuurloterij van Nederland. Bijna 600.000 Nederlanders spelen mee. Zij maken kans op prijzen en steunen alle vormen van cultuur in Nederland: van molens tot concerten en van festivals tot musea. De BankGiro Loterij kon dankzij haar deelnemers uit de inleg in 2013 62,5 miljoen euro bijdragen aan cultuur in Nederland. Tweederde van dat bedrag gaat naar musea, molens en monumenten, zoals het Rijksmuseum, de Hermitage Amsterdam, Vereniging de Hollandsche Molen en Het Noordbrabants Museum. Eenderde gaat naar organisaties, zoals het Prins Bernhard Cultuurfonds en Stichting DOEN, die op hun beurt podiumkunsten, beeldende kunst, festivals, cultuurprojecten en concerten ondersteunen. De BankGiro Loterij is met de Nationale Postcode Loterij en de VriendenLoterij onderdeel van de Holding Nationale Goede Doelen Loterijen. Deze Goede Doelen Loterijen zijn, samen met de Postcode Loterijen in Zweden en het Verenigd Koninkrijk, de op een na grootste private geldgever aan goede doelen wereldwijd.
Particulieren Ook diverse particulieren besloten Het Noordbrabants Museum voor een aantal jaren financieel te ondersteunen, bijvoorbeeld via een lijfrenteconstructie. Een aparte groep vormt ‘Het Genootschap van Terrasgasten’, een initiatief van een aantal bewoners van de Bossche binnenstad die besloten iets terug te doen voor de mooie stadstuin die het museum biedt. Dit gelegenheidsgenootschap bracht ruim € 50.000 bij elkaar om de Paleistuin en het voorplein aan te kleden. Een bijzondere samenwerking is ook die met de Renschdael art foundation, die niet alleen de inrichting van het museum ondersteunde, maar vanaf 2013 ook jaarlijks de organisatie mogelijk maakt van een tentoonstelling van een kunstenaar met een internationale reputatie, uiteraard binnen de kaders van het expositiebeleid van het museum.
VDL Groep steunt het Noordbrabants Museum, omdat wij ons verbonden voelen met de Brabantse cultuur. De ‘roots’ van VDL Groep liggen in Noord-Brabant. Vanaf 1953 zijn we vanuit Eindhoven als familiebedrijf uitgegroeid tot een internationale, industriële onderneming met meer dan 80 werkmaatschappijen, waarvan er 40 in Noord-Brabant zijn gevestigd. Met onze ruim 4.000 Brabantse medewerkers zijn wij trots op Brabant en het nieuwe Noordbrabants museum! Wim van der Leegte, president-directeur VDL Groep
Speciale projecten Naast de met steun van de Renschdael art foundation gerealiseerde expositie Lita Cabellut. Trilogie van de Twijfel waren er meer bijzondere projecten die werden gefinancierd met hulp van externe financiers. Dat gold bijvoorbeeld voor de expositie Schijn bedriegt die tot stand kwam met steun van de JK Stichting. De Persoonlijke Ontmoetingen in het museum, waarbij bezoekers op een verrassende wijze de verhalen achter kunst of erfgoed te weten komen, werden mede mogelijk gemaakt door het Mondriaan Fonds. De wandbespanning van de Statenzaal, een ontwerp van de Brabantse ontwerpster Kiki van Eijk, werd financieel gesteund door Bouwfonds Cultuurfonds; de Verdiepingsschermen werden mede mogelijk gemaakt door VSBfonds. Zonder de steun van alle bedrijven, fondsen en particulieren had het museum niet kunnen worden wat het nu is. Wij zijn hen daar zeer erkentelijk voor.
Het Prins Bernhard Cultuurfonds ziet de kwaliteit en de educatieve meerwaarde van de interactieve Ontdekstations die een duidelijk herkenbare kinderlijn door het hele museum vormen. Kinderen worden ongetwijfeld uitgedaagd om ook naar de echte objecten te kijken. Daarom ondersteunen wij dit project graag. Hans van Straten, adviseur bestedingen Prins Bernhard Cultuurfonds
27
Stichting Vrienden van Het Noordbrabants Museum
Actief programma De Stichting Vrienden van Het Noordbrabants Museum heeft een actief activiteiten- en wervingsprogramma opgezet om de verbondenheid van bestaande vrienden met het museum te vergroten en nieuwe vrienden te werven. Een sterke en grote vriendenkring biedt de Stichting Vrienden meer mogelijkheden om het museum te ondersteunen. De Stichting Vrienden heeft ook in 2013 het aantal vrienden verder kunnen uitbreiden. Mede door de actie rond de heropening van het museum steeg het aantal Vrienden van 1060 tot 1112. Op 31 december 2013 telde de Stichting Vrienden 948 Sluijtersvrienden, 96 Bruegelvrienden, 57 Boschvrienden en 11 Van Goghvrienden.
Activiteiten In 2013 lag het accent op activiteiten rond de heropening van het museum. Toch zag het bestuur kans om in maart in Oirschot opnieuw de gecombineerde Museum/Stabat Mater concertactiviteit te organiseren, waarop 110 vrienden inschreven. In april was er een volgeboekte excursie naar het Zeeuws Museum in Middelburg en het historische stadje Veere. Zaterdag 18 mei vond de feestelijke en exclusieve vriendenpreview van het vernieuwde museum plaats. De belangstelling was enorm en de reacties van de ruim 400 aanwezige vrienden waren overweldigend. Na de heropening bood de Stichting haar vrienden kosteloos 225 plaatsen voor architectuurrondleidingen aan in het museum, waarvan maximaal gebruik werd gemaakt. In oktober was er een vriendenontvangst gericht op vrienden en hun (klein)kinderen, in het kader van de voor kinderen zeer geschikte tentoonstelling Schijn bedriegt. In november organiseerde het bestuur van de Stichting een tweedaagse excursie naar Noord-Frankrijk, waar ze het nieuwe Musée du Louvre-Lens en de prachtige stad Lille met het Musée d’Art Moderne in Villeneuve d’Asq bezochten, een geslaagde eerste samenwerking met reisbureau Labrys. In december tenslotte werd een vriendenontvangst georganiseerd bij de tentoonstelling van JCJ Vanderheyden.
Vriendentafels Vanuit de drie kernwaarden van de Stichting Vrienden – persoonlijk, betrokken en kwaliteit – werd dit jaar gestart met een nieuw concept voor de Bruegel-, Bosch- en Van Goghvrienden, de zogenaamde Vriendentafel. Dit is een informele ontmoeting tussen vrienden onderling, met directie en medewerkers van het museum en met kunst en kunstenaars. Op 12 september was de eerste, uitstekend bezochte vriendentafel rondom Lita Cabellut. Ruim 80 vrienden beleefden de première van deze nieuwe activiteit en waren zeer enthousiast. In december volgde een tweede vriendentafel rondom de overzichtstentoonstelling van JCJ Vanderheyden. En uiteraard ontvingen de Bosch- en Van Goghvrienden (met dank aan Van der Ven Oriëntal Art) ook dit jaar weer toegangskaarten voor de kunst- en antiekbeurzen TEFAF en/of PAN.
Communicatie Door een gezamenlijke inspanning van het museum en het Vriendenbestuur is in 2013 de corporate identity van de Stichting Vrienden vernieuwd en zijn de uitingsvormen van de sociale media aangepast. Daarbij is aangesloten bij de nieuwe corporate identity van het museum. De vriendenbrochure, vriendenpas en vriendenwebpagina’s kregen een geheel nieuw uiterlijk en voor het eerst stuurde het bestuur een digitale vriendennieuwsbrief uit. De doop van de Vriendenlounge in het museum vond plaats op 18 mei tijdens de reeds vermelde preview van het nieuwe museum, in aanwezigheid van honderden enthousiaste vrienden.
Vriendenbestuur Tenslotte nam de Stichting Vrienden eind 2013 afscheid van vijf bestuursleden. Wij zijn Godfried de Jongh, Anita Goïnga, Floris van der Ven, Madelon Hettema en Ted Verbunt zeer erkentelijk voor al de inspanningen die zij ten behoeve van de Stichting Vrienden en het museum hebben verricht. Het bestuur heeft zich inmiddels versterkt met drie nieuwe bestuursleden, te weten Patrick Vermeulen, Wim Kievits en Etienne Lieben.
28
Foto: bymarjo
29
Financiële gegevens Balans per 31/12 ( x 1.000 euro) ACTIVA Vaste activa Kunst–en historische voorwerpen Materiële vaste activa Inrichting museale/publieke ruimte i.u. Vlottende activa, vorderingen debiteuren omzetbelasting overige vorderingen en overlopende activa Liquide middelen kas banken
TOTAAL ACTIVA PASSIVA Eigen vermogen bestemmingsreserves bestemmingsfondsen algemene reserves (na verw. result.)
Rekening van baten en lasten over 2013 - 2012 ( x 1.000 euro) 31/12/2013
31/12/2012
p.m.
p.m.
€ subtotaal: €
3.456 3.456
€ €
886 886
€ € € subtotaal: €
625 438 2.191 3.254
€ € € €
136 161 2.303 2.600
€ € € subtotaal:
9 3.774 3.783
€ € €
2 5.039 5.041
€
10.493
€
8.527
€ € € subtotaal: €
113 566 438 1.117
€ € € €
113 566 379 1.058
rekening 2013
begroting 2013
rekening 2012
BATEN Opbrengsten subsidiegelden shenkingen en nalatenschappen TOTAAL BATEN
€ 1.213 € 4.589 € 181 € 5.983
€ 827 € 4.569 € – € 5.396
€ 52 € 3.966 € – € 4.018
LASTEN personeelskosten huisvestingskosten bedrijfskosten collectiekosten aankopen en restauraties activiteiten verhuis- en opslagkosten afschrijvingen TOTAAL LASTEN
€ 3.201 € 1.076 € 422 € 80 € 147 € 732 € 153 € – € 5.811
€ 2.826 € 1.326 € 332 € 95 € – € 838 € 58 € 114 € 5.589
€ 1.832 € 1.360 € 252 € 72 € – € 331 € 100 € – € 3.947
Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening
€
172
€
193-
€
71
€ € subtotaal: €
51 165114-
€ € €
– 120120-
€ € €
50 12070-
€
58
€
313-
€
1
saldo rentebaten en lasten mutatie aankoopfondsen
Exploitatieresultaat Aankoopfondsen kunst
€
1.075
€
910
Voorzieningen
€
177
€
160
€ € subtotaal: €
3.456 1.373 4.829
€ € €
4.059 – 4.059
€ € € subtotaal: €
1.878 123 1.294 3.295
€ € € €
486 95 1.759 2.340
€
10.493
€
8.527
Langlopende schulden investeringsbijdragen inrichting nog te besteden sponsorgelden
Kortlopende schulden crediteuren loonbelasting, volks- en werkn.verz. overige schulden
TOTAAL PASSIVA
30
31
Bijlagen 1. Aanwinsten
Palla, versierd met kelk en hostie 1920-1930, inv.nr. 17584
Dijkstra, Florette (Den Haag 1963) Documenta XI 2011, inv.nr. 17604
Palla, versierd met een kruis 1920-1930, inv.nr. 17585
Creyghton, L.J.A.D. (Apeldoorn 1954) Het Verlaten Atelier 2013, inv.nr. 17609
Mulders, Marc (Tilburg 1958) Bloemen - ‘Rouault’ 1990, inv.nr. 14889
Altaarkleed met tekst ‘God is liefde’ 1920-1930, inv.nr. 17586
Vaandel Brabants Studentengilde 1927, inv.nr. 17611
Getekend portret van Thijs van der Griendt circa 1930, inv.nr. 17565
Altaarkleed versierd met vis en brood 1920-1930, inv.nr. 17587
Siemer, F. Maria met Kind 1947, inv.nr. 17613
Vanderheyden, J.C.J. (1928 ’s-Hertogenbosch2012) Airplane Bhutan 1998, inv.nr. 17566
Kelkvelum, versierd met kelk en hostie 1920-1930, inv.nr. 17588
Vlisco, Ontwerp door Eric van den Boom K(r)oningsdoek Helmond 2013, inv.nr. 17614
Schenkingen:
Delft’s Kinderwagenfabrieken NV, L.W. van Bruine kinderwagen 1940-1960, inv.nr. 17570 Set ‘misje spelen’ inv.nr. 17571 Hurkmans, Rini (Deurne 1954) Court of Fools I 1993-1994, inv.nr. 17573 Hurkmans, Rini (Deurne 1954) Court of Fools III 1993-1994, inv.nr. 17574 Kinderkazuifel met stola, manipel, cingel, amict, kelkvelum, bursa en corporale 1920-1930, inv.nr. 17580 Kinderkazuifel met stola, manipel, cingel, amict, kelkvelum, bursa, corporale en albe 1920-1930, inv.nr. 17581 Twee witte corporalen 1920-1930, inv.nr. 17582
32
Twee altaardwalen 1920-1930, inv.nr. 17583
Foto: Joep Jacobs
Antwerpen Hoofd van een vrouw 1525-1575, inv.nr. 17590 Albast reliëf Calvarieberg 1500-1600, inv.nr. 17596 Doorn, Henk van (Pater Rombout) (1932-2006) Speelgoedaltaar met toebeheoren inv.nr. 17597 Bruijn, Nicolaas de Kruisdraging van Christus 1611, inv.nr. 17598 Thulden, Theodoor van (1606 ’s-Hertogenbosch 1669) Christus aan de geselkolom 1659, inv.nr. 17599 Thillart, H. van den (1915 ‘s-Hertogenbosch 2009) Kelk, pateen en lepel 1963, inv.nr. 17602 Brand, Eelco (Rotterdam 1969) U.Movi 2011, inv.nr. 17603
Aankopen: Herle, Franciscus Houten theekist met zilveren bussen 1775-1800, inv.nr. 17572 Lieshout, Atelier van Tribe 2011, inv.nr. 17577 Eijk, Kiki van (Tegelen 1978) Floating frames wall clock 2012, inv.nr. 17578 Pronk, Cornelis (1691 Amsterdam 1759) Gezicht op de kerk van Rosmalen 1732, inv.nr. 17591 Nutges, Johannes De kerk te Lierop in de Meijerij 1760-1770, inv.nr. 17592
Nutges, Johannes Kasteel Heeswijk in de Meijerij 1760-1770, inv.nr. 17594 Nederland Gelegenheidsglas om een dronk mee uit te brengen op DE LEURS ETTEN EN SPRUNDELS WELVAREN 1725-1750, inv.nr. 17595 Turken, Henricus (Eindhoven 1791 – 1856 Luik) Zelfportret circa 1850, inv.nr. 17600 Nederveen, Daniel (1811 ’s-Hertogenbosch 1891) Zelfportret inv.nr. 17605 Nederveen, Daniel (1811 ’s-Hertogenbosch 1891) Portret van een jonge vrouw inv.nr. 17606 Joosten, L. Wit marmeren pendule Circa 1780, inv.nr. 17607 Creyghton, L.J.A.D. (Apeldoorn 1954) Het Verlaten Atelier: hommage aan JCJ Vanderheyden 2013, inv.nr. 17608 Hermens, Bram Twee schetsontwerpen ‘Tartarus Mist, Ode aan Hiëronymus Bosch’ 2013, inv.nr. 17610 Derkinderen, Antoon (’s-Hertogenbosch 1859 – 1925 Amsterdam) Voorstudie van de eerste Bossche wand Inv.nr. 17612
Bruikleengevers: Nederland: Amsterdam, Mr. J.M. Boll Amsterdam, Van Gogh Museum Bennekom, de heer J. Veenhuis Bergen op Zoom, Het Markiezenhof Bilthoven, Jonkheer drs. W.R.I van der Does de Willebois Bokhoven, Kerkbestuur van de parochie Heilige Antonius Abt Breda, Breda’s Museum De Bilt, Stichting Kasteel Loenersloot Ede, Simonis & Buunk Eindhoven, DAF Museum Eindhoven, Eindhoven Museum Helmond, Dorel Helmond, Pieter Fentener van Vlissingen Stichting ’s-Hertogenbosch, Durea ’s-Hertogenbosch, Gemeente ’s-Hertogenbosch, Afdeling Bouwhistorie, Archeologie en Monumenten ’s-Hertogenbosch, Kerkbestuur Parochie Heilige Johannes evangelist ’s-Hertogenbosch, Stichting Huizinghe ‘De Loet’ ’s-Hertogenbosch, Provinciaal Depot Bodemvondsten Noord-Brabant ’s-Hertogenbosch, Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch, Stadsarchief van de gemeente ‘s-Hertogenbosch ’s-Hertogenbosch, de heer M. van der Vaart ’s-Hertogenbosch, mevrouw M. Willems ’s-Hertogenbosch, Museum het Zwanenbroedershuis / Illustre Lieve Vrouwe Broederschap Horst, Renschdael art foundation Leiden, Museum Boerhaave Loon op Zand, Parochie Heilige Willibrord Oss, Museum Jan Cunen Oss, MSD Nederland Rijswijk, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Roosendaal, Stichting De Gulden Roos Sint Oedenrode, Heemkundige Kring De Oude Vrijheid Tilburg, Textielmuseum Tilburg, Universiteit van Tilburg, Brabant Collectie Vught, Familie Smits van Oyen Waalwijk, Nederlands Leder en Schoenen Museum
Buitenland: Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Leuven, M - Museum Leuven Mexico, Museo Soumaya-Fundación Carlos Slim
Nutges, Johannes Huis Bruininkhuizen bij Heeze 1760-1770, inv.nr. 17593
33
2. Toezicht en directie Code Cultural Governance De Stichting Noordbrabants Museum wordt sinds 1999 bestuurd volgens het raad-vantoezichtmodel. De Stichting Noordbrabants Museum onderschrijft de principes en best practice-bepalingen met betrekking tot het raad-vantoezichtmode,l zoals beschreven in de Code Cultural Governance – Pas toe of Leg uit en past deze vrijwel volledig toe. Er is in dit opzicht slechts één uitzondering te melden: de Code Cultural Governance is nog niet verankerd in de statuten van de Stichting Noordbrabants Museum. De vermelding met betrekking tot de Code zal bij de eerstkomende wijziging in de statuten worden opgenomen. Raad van Toezicht De Raad van Toezicht kwam in 2013 vijf maal bijeen; frequentie en ritme hingen onder meer samen met het verschijnen van de kwartaalverslagen. Naast het financiële en artistieke beleid werden de meerjarennota 20142017, samenwerking met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch, mogelijke samenwerking met Breda’s Museum en de Jheronimus Boschexpositie in 2016 besproken. Leden van de Raad van Toezicht waren ook buiten de vergaderingen beschikbaar voor incidentele adviezen aan de directie.
Samenstelling Raad van Toezicht Leden van de Raad van Toezicht van de Stichting Noordbrabants Museum van 1 januari t/m 31 december 2013:
34
Voorzitter (tot en met 27 mei 2013) De heer dr. W.M. van den Goorbergh voormalig vicevoorzitter Raad van Bestuur Rabobank Nederland Voorzitter (vanaf 27 mei 2013) De heer drs. H.J.G. Hendriks Executive Chairman of Global Government & Public Affairs, Philips onder meer voorzitter College van Beheer Philips Pensioenfonds, voorzitter Raad van Commissarissen CZ, lid Raad van Commissarissen Philips Electronics Nederland B.V, lid Stichtingsbestuur PSV Voetbal, lid Raad van Commissarissen Muziekgebouw Frits Philips Eindhoven, voorzitter Stichting Ondersteuning Nederlandse Bach Vereniging, lid Curatorium Stichting Nationaal Monument Kamp Vught vicevoorzitter De heer drs. B. de Boer Voorzitter Raad van Bestuur De Efteling B.V. (tot 1 september 2013) Directeur DreamPort Leisure Consultants bv Interim Directeur Visit Brabant thans onder meer Voorzitter Raad van Toezicht Eindhoven 365 lid De heer mr. A.J.G. Smetsers voormalig bestuurssecretaris/ manager bijzondere projecten Stichting VSBfonds, Utrecht lid De heer J.A.J.M. van den Hoven voormalig lid van de Raad van Bestuur van Heijmans N.V. thans onder meer voorzitter van de Raad van Commissarissen van Van Raak Staal Holding B.V. te Tilburg en bestuurslid van de Stichting Erasmusfestival ’s-Hertogenbosch
lid Mevrouw ing. A.J.M. de Vries - Schipperijn Head of Global Presales and Customer Experience, SAP In de vergadering van 27 mei heeft de heer Van den Goorbergh het voorzitterschap overgedragen aan de heer Hendriks. In de vergadering van 9 december werd mevrouw de Vries-Schipperijn benoemd tot lid van de Raad van Toezicht. Directie Directeur/statutair bestuurder van de Stichting Noordbrabants Museum directeur De heer dr. Ch.C.M. de Mooij Nevenfuncties vicevoorzitter Stichting Samenwerkingsverband Van Gogh in Brabant vicevoorzitter De MastboomBrosens Stichting, Oud Gastel secretaris van de Stichting Bijzondere Leeropdracht Jheronimus Bosch lid Algemeen Bestuur Stichting Kasteel Heeswijk bestuurslid Stichting Archeologie, Bouwhistorie en Cultuur, ’s-Hertogenbosch bestuurslid Stichting Huizinghe De Loet, ’s-Hertogenbosch adviseur Stichting Bosch Research and Conservation Project
3. Culturele samenwerking 2018 Eindhoven|Brabant Culturele hoofdstad Avro Kunst & Cultuur Bossche Omroep Basisschool ’t Schrijverke, ’s-Hertogenbosch Basisschool Het Bossche Broek, ’s-Hertogenbosch Bossche bladen Brabants Dagblad Brabants Historisch Informatiecentrum Breda’s Museum DAF Museum, Eindhoven De Toonzaal, ’s-Hertogenbosch Dordrechts Museum Eindhoven Museum Erfgoed Brabant, ’s-Hertogenbosch Fontys PABO, ’s-Hertogenbosch Frans Hals Museum, Haarlem Gemeente ’s-Hertogenbosch, afdeling cultuur Gemeente ’s-Hertogenbosch, afdeling BAM (Bouwhistorie, Archeologie en Monumenten) Gemeente ’s-Hertogenbosch, city marketing Gemeente Vught Gymnasium Beekvliet, Sint-Michielsgestel Het Markiezenhof, Bergen op Zoom In Brabant Historisch Centrum Het Markiezenhof, Bergen op Zoom Kindcentrum De Sprong, Rosmalen Jeroen Boschcollege, ’s-Hertogenbosch Koning Willem I College, ’s-Hertogenbosch Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch KVO Kunstacademie AKV | St. Joost, ’s-Hertogenbosch, Breda Kunstnacht ‘s-Hertogenbosch Merk Brabant Moma, New York MSK Museum voor Schone Kunsten, Gent Musée des Beaux-Arts, Lyon Museo Soumaya-Fundación Carlos Slim, Mexico Museum Boerhaave, Leiden Museum Boijmans van Beuningen, Rotterdam Museum de Lakenhal, Leiden Museum het Zwanenbroedershuis / Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, ’s-Hertogenbosch Museum Jan Cunen, Oss Museum Jan Heestershuis, Schijndel Museum M, Leuven
Nederlands Leder en Schoenenmuseum, Waalwijk Nederlandse Museumvereniging OBS De Bolster, Sint-Michielsgestel Omroep Brabant Openbare Bibliotheek, ’s-Hertogenbosch Oudheidkundig Museum, Sint-Michielsgestel Palais des Beaux Arts de Lille PAN Amsterdam Petit Palais – Musée des Beaux-Arts de la Ville de Paris Provincie Noord-Brabant Renschdael art foundation Regio-VVV Meierij & Noordoost-Brabant Reinwardt Academie, Amsterdam Samenwerkingsverband Van Gogh in Brabant Samenwerkingsverband Van Gogh Europe Schatten van Brabant Stadsarchief ’s-Hertogenbosch Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch Stedelijk Museum Schiedam Stichting Bijzondere Leeropdracht Jheronimus Bosch Stichting Bosch Research and Conservation Project Stichting Jheronimus Bosch 500 Stichting Museumkaart Stichting Stabat Mater, Oirschot Stichting Vincent van Gogh, Etten-Leur Stichting Vrienden Het Noordbrabants Museum Textielmuseum, Tilburg Van Goghhuis, Zundert Van Goghmuseum, Amsterdam Van Maerlantlyceum, Eindhoven Veenkoloniaal Museum, Veendam Vereniging Rembrandt Vincentre - Van Gogh Village, Nuenen Von der Heydt Museum, Wuppertal Vrijetijdshuis Brabant, Tilburg VU, Amsterdam Vughts Museum Zuiderzee Museum, Enkhuizen
35
Het Noordbrabants Museum bedankt alle partners die hebben bijgedragen aan de inrichting van het nieuwe Noordbrabants Museum
Colofon Tekst en redactie Het Noordbrabants Museum Ontwerp Thonik Foto’s omslag voorzijde: Olaf Smit achterzijde: bymarjo Het Noordbrabants Museum Postbus 1004 5200 BA ’s-Hertogenbosch hetnoordbrabantsmuseum.nl
Coen Teulings Ton en Anne-Miek Nelissen-Hanssen JK Stichting Stichting Van der Linden Fonds Geert en Noor van de Ven-de Gruyter Stichting Zandstaete Mr. Paul de Gruyterstichting
36
Zusters JMJ ‘s-Hertogenbosch Familie Groenewoud Jan van der Horst en Marie Louise Filippini Dick Bosma en Joost de Jong Het Genootschap van Terrasgasten alsmede schenkers die anoniem wensen te blijven
37
