infra actie nr 4
december 2010 • Jaargang 13
in beeld
Hitte-opnames op het spoor
T 2
ijdens de strenge winter van vorig jaar ging er veel mis op het Nederlandse spoor. In samenwerking met aannemers heeft ProRail het spoor de afgelopen maanden winterhard gemaakt. BAM Rail was betrokken bij het onderhoud aan de wissels. ‘Het Nederlandse spoornet telt zo’n 3.500 wissels’, vertelt Hans Hoesen, onderhoudstechnicus bij BAM Rail. ‘Ze worden in de winter verwarmd, zodat de wisseldelen niet aan elkaar vriezen. Vorige winter heeft dit systeem onvoldoende gefunctioneerd. Op veel plaatsen is sneeuw tussen de beweegbare delen terechtgekomen, waardoor het sein niet op groen kon en de treinen bleven stilstaan.’ Om herhaling te voorkomen, heeft BAM Rail op verschillende plaatsen oude wisselverwarmingen vervangen door nieuwe. Daarnaast voert BAM Rail tussen 15 oktober en 15 april tweewekelijks zogenoemde “hitte-opnames” uit. Hierbij wordt met behulp van warmtebeeldcamera’s gecontroleerd of de wisselverwarmingen goed functioneren. ‘Alle camerabeelden komen binnen bij onze onderhoudstechnici, die ze beoordelen en indien nodig technici op pad sturen om defecte wisselverwarmingen te repareren. Tot nu toe hebben we veel minder herstelwerkzaamheden aan wissels gedaan dan in dezelfde periode vorig jaar.’
3
mix Vraag het Rob van Wingerden > Lid raad van
bestuur BAM Rob van Wingerden is binnen de raad van bestuur sinds 1 oktober het eerste aanspreekpunt voor de Nederlandse infrabedrijven van BAM.
4
Voor wie u nog niet kennen: wie is Rob van Wingerden? ‘In 1988 ben ik in dienst getreden bij BAM. Sinds die tijd heb ik diverse functies in binnen- en buitenland bekleed. Sinds 2008 ben ik lid raad van bestuur.’ Leiding geven aan veel bedrijven, kan dat wel? ‘Sinds het vertrek van Joop van Oosten is mijn takenpakket inderdaad uitgebreid met de infrabedrijven. Dat vraagt om efficiënt werken. Maar ik zie het vooral als een kans.’ Waarom? ‘Er is vanuit de markt steeds meer vraag om de kennis die wij met al onze bedrijven aanbieden, te integreren. Dan heb je het over combinaties van bijvoorbeeld wegen, civiel, utiliteitsbouw en woningbouw. Ik wil daar een bindende rol in spelen. Ik ben ervan overtuigd dat we hiermee de markt beter kunnen bedienen.’ We hebben een nieuw kabinet, is dat goed voor onze sector? ‘De plannen van het nieuwe kabinet zijn erop gericht de economie weer op gang te helpen. Dat is goed voor de sector. Bepalend is hoe snel dat gaat. Intussen zitten we natuurlijk niet bij de pakken neer. Slim samenwerken in de keten, verbeteren van onze processen en onze - nieuwe - producten en diensten brengen ons door deze boeiende periode heen.’
en verder ‘Tramteam’ in Den Haag
Gebundeld uitbreiden
BAM Rail rondde onlangs drie kleinere tramprojecten in Den Haag af. In de Rijnstraat, de Nieboerweg en de Escamplaan zijn het spoor en de bovenleiding vervangen. In Voorburg werden de sporen van lijn 2 verder uit elkaar gelegd, zodat de HTM er met nieuwe, brede tramstellen overheen kan rijden. ‘We hebben deze projecten samen met BAM Wegen Regio West uitgevoerd’, zegt Rien Bal, bedrijfsleider van BAM Rail. ‘Gezamenlijk vormen we een soort tramprojectteam. Omdat we vaker met elkaar samenwerken, kunnen we projecten snel en efficiënt uitvoeren.’
Om de toename van het treinverkeer als gevolg van de groei van Almere en de openstelling van de Hanzelijn op te vangen, is OV SAAL in het leven geroepen. OV SAAL staat voor spooruitbreiding Schiphol, Amsterdam, Almere, Lelystad. Voor een deel van de uitbreiding is onlangs een samenwerkingsovereenkomst gesloten tussen ProRail en BAM Combinatie Amstelspoor, een combinatie van BAM Civiel en BAM Rail. Het contract omvat het ontwerp en de realisatie van de boven- en onderbouw. Het project start de tweede helft van 2011 en de oplevering is gepland voor 2016. Opdrachtgever en opdrachtnemer bundelen hun krachten. Daardoor, zo is de verwachting, kunnen de faalkosten beperkt worden. Ook wordt op deze manier het project binnen budget en op tijd gerealiseerd, in overeenstemming met de kwaliteits- en veiligheidseisen en met zo min mogelijk hinder voor de omgeving. Meer info: www.ovsaal.nl.
BAM bouwt aan stil spoor Via het Meerjarenprogramma Geluidsanering pakt ProRail in heel Nederland geluidsoverlast door voorbijrijdende treinen aan. Op een groot aantal locaties worden raildempers aangebracht. Ze worden met metalen clips aan de spoorstaven bevestigd en zorgen ervoor dat minder trilling optreedt in de spoorstaaf. Dit levert een geluidsreductie van minimaal 3 decibel op. In de regio’s Noord-Oost en Randstad Zuid rondt BAM Rail momenteel twee raildemperprojecten af in samenwerking met VolkerRail. Daarnaast heeft BAM Rail een nieuw project aangenomen in ZuidNederland. In Limburg en Brabant zullen op 25 locaties over een lengte van 25 kilometer 70.000 raildempers worden aangebracht.
FC Energie
‘Noord-Nederland wordt hét duurzame energiecentrum - de Energy Valley - van Europa.’ Dat zegt Robbert Wittmaekers, adjunct-directeur van BAM Infratechniek Noordoost. Hij heeft het over de Energy Valley Top Club, een initiatief van energieproducenten Gasunie, GasTerra, Essent, Energy Valley, BAM en Imtech. De provincie en gemeente Groningen steunen dit initiatief en zijn belangrijke ambas-
sadeurs. Max van den Berg, de Groningse Commissaris van de Koningin, gaf in Euroborg, het voetbalstadion van FC Groningen, onlangs de officiële aftrap. Robbert: ‘Het hoofddoel is de ontwikkelingen in de energiewereld onder de aandacht te brengen van de samenleving en om een ontmoetingscentrum te zijn. Daarbij is het de ambitie om de noordelijke energiesector te ontwikkelen tot een belangrijke Europese speler. Wij, de groenpartners en leden, willen zoveel mogelijk ideeën voor duurzame energie-oplossingen lanceren, uitwerken en uitvoeren.’ De Energy Valley Top Club werkt samen met Duitsland, Engeland en voorzichtig met een aantal Scandinavische landen. Robbert: ‘We betrekken ook partijen als hbo’s en universiteiten bij de plannen. Dat is voor BAM dubbel belangrijk: jongeren interesseren voor techniek én voor duurzame energie.’
Veiligheid noodzaak
6
Het aantal ongevallen móet naar beneden. Daarom stonden op 19 oktober zo’n 50.000 medewerkers van BAM en van bouwpartners wereldwijd stil bij veiligheid. Bestuursvoorzitter Nico de Vries benadrukte in een videoboodschap de noodzaak van veilig denken, handelen en leven om aan het eind van de werkdag weer veilig thuis te komen. Hij riep alle deelnemers op te tekenen voor veiligheid. BAM Techniek haakte op deze actie in met de verspreiding van een ansichtkaart, die – voorzien van een eigen veiligheidsafspraak – door medewerkers naar hun huisadres kon worden gestuurd. De videoboodschap en de presentaties van de BAM Veiligheidsdag zijn te zien op de speciale website www.bamsafe.eu.
Explosieve groei Eemshaven > ‘Vertrouwen op de deskundigheid van een goede aannemer.’
10
Traditioneel proces vervalt >
Hoogleraar TU Delft Joop Paul over de integratie van ontwerp en uitvoering
5
Snel HSL
Een hele kunst
Het extreem hoge voltage van de Hogesnelheidslijn (HSL) kan magnetische invloeden hebben op het gewone spoor dat er in de buurt ligt. Daarom bouwt BAM Civiel Zuidwest extra AT-stations. Projectleider Frans Paap: ‘Nu voorkomen tijdelijke maatregelen dat er bijvoorbeeld sein- of wisselstoringen zijn. Als er meer treinen op de HSL rijden, zijn extra maatregelen nodig. Transformatoren in de AT-stations korten de stroomsecties op het HSL-tracé in, en voorkomen magnetische invloed.’ Het is een spoedklus; de HSL moet zo snel mogelijk de dienstregeling klaar hebben voor vervoerder NS HiSpeed. Met installateur Siemens worden vier stations gebouwd. Drie tussen Breda en de Moerdijkbrug, een vierde in het noorden. BAM boort de funderingspalen, stort het funderingsbeton, bouwt het gebouw en zet de hekken neer. Geen standaard werk. Frans: ‘De ruimte is soms zo smal, dat we een uniek ontwerp moeten maken. We werken met zo’n 35 man aan het project: van het verkrijgen van alle vergunningen tot en met het schilderwerk.’
In Den Bosch gaat begin 2011 de nieuwe randweg open. Deze verbinding tussen de A59 en de A2 moet de files rond de stad wegwerken. Aannemerscombinatie BAM Wegen/BAM Civiel heeft een deel van dit project voor haar rekening genomen. BAM Wegen verzorgde het weggedeelte en BAM Civiel Zuidoost bouwde van eind 2008 tot eind 2010 onder meer een viaduct, een brug en een onderdoorgang voor fietsers. De kunstwerken bestaan uit twee in het werk gestorte dekken. Ze zijn gekromd en liggen gekanteld, hebben veel schuine vlakken en een variabele breedte. Bovendien zijn ze slank ontworpen. ‘Met onze bouwpartners hebben we een grote inspanning geleverd om de bekisting, wapening en voorspanning op de juiste plaats te monteren’, aldus projectleider Mario Rodriguez. ‘Het is gelukt om de gecompliceerde kunstwerken snel aan te leggen.’
‘
We moeten meters maken deze weken, véél meters zie pagina 12
14
’
Verschuiving van nieuwbouw naar beheer en onderhoud is een goede zaak > Of toch niet?
16
23.292 minuten > Duurde de tweede grote buitendienststelling voor project Sporen in Arnhem
>
14 15 16 18 19 20
Rubrieken ja/nee de bouwput het getal bam@ column kroonjuweel
reportage
6
7 de feiten Wie: BAM Civiel Wat: Kademuren voor
verlengde Wilhelminahaven, Eemshaven, provincie Groningen werkzaamheden:
Aanleg van in totaal 1.250 meter kademuur, met achterliggende terreinen opdrachtgever:
Groningen Seaports looptijd:
Anderhalf à twee jaar onderhoudsperiode:
25 jaar
• BAM Civiel bouwt kademuren in Groninger Wilhelminahaven • Grootste zeehaven Noord-Nederland niet meer te stuiten
Niks boven de
Eemshaven
‘Als er een staat kan dat maar met touwtjes de kade kapot
flinke wind zo’n schip, een paar vastzit, trekken’ Harm Post: ‘We rekenen af met het negatieve imago’
8
9 Valse start
D
irecteur Harm Post van Groningen Seaports geeft het ruiterlijk toe. De Eemshaven had een valse start en had daardoor lange tijd een slecht imago. Maar die tijd is voorbij. Sinds een jaar of vijf is de ambitie van de grootste zeehaven van Noord-Nederland niet meer te stuiten. Neem nou de komst van twee energiecentrales: eentje van Nuon en eentje van het Duitse RWE. De plekken waar deze centrales moeten komen, liggen niet aan het water. Straks wel. Het havenbekken van de Wilhelminahaven wordt verlengd – 600 meter komt erbij. BAM Civiel bouwt de kademuren van het nieuwe stuk haven, op basis van het ontwerp van BAM Infraconsult. Dit model kademuur werd eerder toegepast op de Euromaxkade in Rotterdam. ‘Een enorm zware constructie’, vertelt Post.
‘Dat moet ook wel, want als er een flinke wind staat, kan zo’n schip, dat maar met een paar touwtjes vastzit, de kade kapot trekken. Daarom gaan bijvoorbeeld de buispalen zo’n dertig meter de grond in, veel dieper dan de haven is. Zo wordt voorkomen dat de kade achter de damwand kan wegspoelen.’
Trots Post deed vaker zaken met BAM. Nu heeft hij voor het eerst in het contract laten opnemen dat BAM ook het onderhoud verzorgt. ‘Dat deden we altijd zelf. Maar waarom zouden we niet vertrouwen op de deskundigheid van een goede aannemer ?’ Het waait behoorlijk, deze vrijdagochtend. De donkere lucht geeft de bedrijvigheid een dramatische achtergrond. ‘Nou, dit wordt het’, zegt Post trots, knikkend naar de plas water die straks bij de haven wordt getrokken. Nu scheidt een dijk de plas van de huidige haven. De planning is dat de dijk in april wordt
doorgebroken. Het nieuwe stuk lijkt veel kleiner dan zeshonderd meter. ‘Komt door het weidse landschap’, zegt Post. ‘Maar het klopt precies.’ De kade bestaat uit twee lange kanten en een korte, in totaal 1.250 meter. Aan de zuidzijde is goed de bovenkant van de L-wand te zien. Die bestaat uit moten van 31 meter lang, aan elkaar gekoppeld met nokken. De moten zijn twee meter dik en 6,5 meter hoog. BAM mag dan wat gewend zijn qua grote projecten, twee meter is uitzonderlijk dik voor een muur, vertelt Bas van Schaik, werkvoorbereider bij BAM Civiel. De moten worden gemaakt in een portaalkist, waar per moot achthonderd kuub beton in wordt gegoten. ‘Normaal gesproken zouden we het beton er in twee keer in storten’, legt Van Schaik uit. ‘Eerst de vloer en daarna de wand. Maar nu gieten we de rest er al in als het beton in de vloer een beetje is opgestijfd. Als je wacht tot de vloer hard en koud is, kan het beton
scheuren door het temperatuurverschil.’ Onder die L-wand zit een combiwand van buispalen met damplanken ertussen. De 315 buispalen zijn 33 meter lang en hebben een diameter van 1,72 meter. Achter de combiwand komen vibropalen. Beide typen buis worden tijdens de werkzaamheden voorzien van een geluidsmantel, een soort geluidsdempende jas. Dat om binnen de geluidsnormen te blijven. Dan zijn er nog MV-palen. Deze 237 palen van 45 meter lang worden schuin geplaatst. Ze moeten voorkomen dat de kademuren gaan hellen. Om eventuele onrust in de nabijgelegen natuur – de Waddenzee ligt naast de deur – te compenseren, investeerden Groningen Seaports, RWE en Nuon samen twintig miljoen euro in een natuurcompensatieplan. Ze richtten vijftig hectare landbouwgrond in als natuurgebied, nog eens twintig als kwelder. ‘Verder hebben we een groot onderzoeksprogramma gefinancierd
naar de migratiebewegingen van bruinvissen en zeehonden. Het wordt hier drukker, maar dat compenseren we door het ergens anders rustiger te maken.’
Opsteker De planning is om de werkzaamheden in juli 2011 klaar te hebben. Of dat lukt, is deels afhankelijk van derden. Het baggeren valt niet onder de taken van BAM Civiel, evenmin als de aanleg van twee koelwaterinlaten. Dat laatste gebeurt door de centrales zelf. De komst van de centrales en de verlenging van de haven is een enorme opsteker, zegt Post. ‘Nu hebben we acht miljoen ton overslag; daar hebben we jaren over gedaan. Met de nieuwe centrales komt daar in één klap zes miljoen ton bij. Dat is een enorme impuls. Nuon was de eerste centrale die voor ons koos. Daarmee gaf het een signaal af in de energiewereld. RWE volgde. We rekenen nu definitief af met dat negatieve imago.’
•
De Eemshaven werd in 1973 aangelegd als overloop voor de petrochemische industrie van Rotterdam. Maar: de oliecrisis gooide roet in het eten. Vijf jaar na de opening werd de handelskade in gebruikgenomen. Toch bleef het kwakkelen. Pas toen moutfabriek Holland Malt in 2006 neerstreek in het gebied, durfden ook andere bedrijven de stap te nemen. Sindsdien gonst het in de Eemshaven. Groningen Seaports ontwikkelde het excursieprogramma ‘Zout aan de Broek’, om zakenmensen te laten kennismaken met de havens. Post: ‘We eten vis, gaan met een speedboot het water op zodat iedereen kleddernat wordt en gaan op bezoek bij een bedrijf dat zich hier heeft gevestigd. De directeur van het bedrijf vertelt waarom hij in onze haven werkt. En aan het eind zijn er altijd wel twee die verder willen praten.’
interview
10
cv wie:
Prof. dr. ir. J.C. (Joop) Paul (1962) Huidige functie:
praktijkhoogleraar Building Technology TU Delft. Directeur verantwoordelijk voor Nederland bij internationaal ontwerpen ingenieursbureau Arup. vorige functies:
Onder andere: Structural Engineer bij Obayashi Corporation opleiding:
TU Delft (1981 – 1987), Kumamoto University, PhD Structural Engineering (1989 – 1992), University of Tokyo, Post-doc Earthquake Engineering (1992 – 1993), London Business School, MBA (1998 – 2000)
• Het traditionele ontwerpproces komt te vervallen • Ontwerpers en uitvoerders maken samen één model
‘Dat iedereen werkt met zijn eigen model is echt passé’
Mede als gevolg van de mogelijkheden van digitalisering worden gebouwen en infrastructuur steeds complexer. Om te voorkomen dat de bouwkosten uit de hand lopen, is het noodzakelijk dat ontwerp en uitvoering geïntegreerd worden. Zegt Joop Paul, hoogleraar Draagconstructies aan de TU in Delft.
E
r staan torens als vazen, stadions als vogelnestjes en bruggen als harpen. De tijd van dertien in een dozijn is achter de rug. Het moet opvallender, groter, moeilijker. Joop Paul, praktijkhoogleraar Draagconstructies aan de TU in Delft, weet er alles van. Sterker nog, hij houdt zich er beroepsmatig mee bezig. Hij was onder meer in China betrokken bij het ontwerp van Canton Tower, een toren van in totaal 610 meter hoogte. Met een gedraaide constructie, een ovale vorm en een centrum dat uit het lood stond. Net zoals Paul bijvoorbeeld betrokken was bij het ontwerpen van andere opvallende constructies zoals de Nesciobrug, de brug over het Hollands Diep en het nieuwe station van Arnhem.
Team Mooie klussen, inderdaad, maar ook moeilijk. Want hoe kan zoiets worden gebouwd, laat staan tegen marktconforme prijzen? Hier komt de vooruitgang in zicht. Paul: ‘We zijn bij de Canton Tower uitgegaan van een stuk of tien parameters om zowel de architectonische vorm als de constructieve vorm vast te leggen in een digitaal model. Op basis daarvan kan het team snel opties genereren en kijken hoe het eruitziet. Ook kan het analyseren hoe de uitvoerbaarheid van die opties is. Snel kom je dan tot een paar werkbare alternatieven. Het ontwerpteam bestond uit zowel ontwerpers als uitvoeringsspecialisten. Want, zo is de stelling van Paul, een dergelijk gebouw of infrastructureel werk is alleen tegen normale kosten te bouwen als ontwerp en uitvoering worden geïntegreerd. ‘Normaal vindt er een knip plaats bij het bestek en wordt niet gekomen tot de optimale balans tussen het specifieke ontwerp en de specifieke middelen van de aannemer. Ik vind – en de ervaring wijst uit dat dat werkt – dat je altijd samen moet
11 werken aan de oplossing. Het mooiste is dat het ontwerp wordt vastgelegd in één model dat door alle partijen wordt gebruikt in ontwerp en uitvoeringsfase – het zogenaamde Building Information Model voor gebouwen of het Bridge Information Model voor bruggen. Dat iedereen werkt met zijn eigen model, is echt passé.’
Kennis Belangrijk is daarbij de samenstelling van het team, meent Paul. Voor verschillende types gebouwen en infrastructuur zijn verschillende disciplines kritisch. ‘Als je met hoogbouw bezig bent, gaat het om de constructie, verticale logistiek en de vorm. Als je een brug ontwerpt zijn de wind en dynamica het meest van belang en bij een tunnelontwerp is de brandveiligheid heel belangrijk. Zo moet je steeds de juiste kennis bij elkaar brengen voor het beste resultaat.’ En, niet onbelangrijk, ook voor een financieel beter resultaat, aldus Paul. ‘Door ontwerp en uitvoering te combineren, nemen de faalkosten af. Het aantal fouten wordt minder. Daardoor kan een complex tien tot vijftien procent goedkoper worden gebouwd.’ Door het samenwerken verandert ook het ontwerpproces. Het traditionele proces begint met een schets, eerste ontwerp, definitief ontwerp en eindigt met een bestekontwerp. ‘Bij complexe en afwijkende gebouwen en infrastructuur is dat de dood in de pot’, oordeelt Paul. ‘Er is een interactie tussen de fasen. Je wilt zo snel mogelijk weten of kritische details economisch uitvoerbaar zijn. Daar is kennis over de uitvoering – hoe gaan we het maken en hoe zetten we het in elkaar - onontbeerlijk.’
•
project
snel voor
elkaar 12
Voor spoedaanpakproject A28 Zwolle - Meppel legt BAM in opdracht van Rijkswaterstaat circa negentien kilometer extra rijstrook aan. Drie betrokkenen over een project met een aantal obstakels, dat inmiddels op volle toeren draait.
13
V.l.n.r.: Jan Jager, Lennard Heij en Hans Mulder
de feiten
Wie: BAM Combinatie A28
Zwolle - Meppel – bestaande uit BAM Wegen Regio Oost, BAM Wegen Projecten, VTN Verkeers- & Besturingstechniek, BAM Civiel Noordoost, Redubel, HOKA Verkeerstechniek, BAM Geleiderail en BAM Infraconsult Wat: Verbreding in beide richtingen met een extra rijstrook van de A28; ongeveer 3,5 kilometer ten zuiden van Zwolle en ongeveer 15,5 kilometer ten noorden van Zwolle. Plaatsen van portalen met signaalgevers; versterking van duikers en viaducten; bouw van acht geluidsschermen Opdrachtgever:
Rijkswaterstaat DIsCIPLINES: Grondwerk, riool, onderlagen, asfalteren, geleiderail, geluidsschermen, verlichting, dynamische verkeerssystemen en ontwerp.
T
wee wegwerkers kijken geamuseerd toe als de foto’s bij dit artikel worden gemaakt. ‘Stagnatie, dat zijn we niet gewend’, zegt één van hen, een man met een machtige grijze snor en een brede grijns op zijn gezicht. ‘We moeten meters maken deze weken, véél meters.’ Hij en zijn collega slaan ijzeren palen in de grond waaraan de geleiderails bevestigd worden. ‘We moeten de ploegen die de rails plaatsen minstens zeshonderd meter voor blijven, anders stagneert het proces.’
Snelheid Het project A28 Zwolle - Meppel staat onder hoge druk. ‘Het is één van de dertig hardnekkige knelpunten die in het kader van het programma Spoedaanpak in Nederland worden uitgevoerd’, vertelt projectmanager Lennard Heij in een bouwkeet nabij het werk. ‘We moeten over een lengte van zo’n negentien kilometer een extra rijstrook aanleggen, inclusief dynamische verkeerssystemen en geluidsschermen. Ja, er zijn inderdaad te-
genslagen geweest. Zo moesten we een paar kilometer asfalt opnieuw aanbrengen, omdat we dat hadden aangebracht met een machine die technische problemen had. Daardoor ontstonden oneffenheden in het asfalt – dat is nog in de landelijke media gekomen. Elders kwamen we een oude klinkerweg tegen, die eerst verwijderd moest worden.’ Inmiddels draait het project op volle toeren. De asfaltcoördinator van het project, Hans Mulder, legt uit wat dat in de praktijk betekent: ‘Normaal asfalteren we met één team van acht mensen – twee mannen op de asfaltmachine, twee op de wals, twee regelaars buiten, één uitvoerder en één in de sproeiauto voor de hechtlaag – maar nu lopen we soms met vijf teams tegelijk. Vannacht komen hier zestig vrachtauto’s; normaal houdt dat bij tien wel op. In een seizoen realiseren we normaal gesproken zo’n 120.000 ton asfalt, nu is dat 150.000 ton in een paar maanden.’ Lennard Heij: ‘We werken met meerdere disciplines tegelijk (zie kader hiernaast) en die moeten qua planning allemaal in elkaar
passen. Er wordt 24 uur per dag gewerkt. Stel dat het asfalteren niet snel genoeg gaat, dan worden de mensen die de geleiderails plaatsen opgehouden. Als één schakel hapert, kan dat vertragend werken voor het hele proces. Je moet continu besluiten nemen om de voortgang erin te houden. Dat lukt alleen als je intensief samenwerkt – niet alleen onderling, maar ook met opdrachtgever Rijkswaterstaat.’
Lean De sfeer in de projectkeet is goed. Dat is te danken aan de intensieve, goede samenwerking, zegt Lennard Heij. ‘Iedereen is gedreven een mooie teamprestatie te leveren – dat geldt ook voor de mensen uit andere regio’s die hier meewerken. Die hoge moraal is essentieel. Het is mooi om te zien dat in korte tijd zo’n projectcultuur ontstaat. En het is natuurlijk ook omdat we ondanks de druk op schema lopen.’ Een man die daarin een grote rol speelt, is Jan Jager, in het dagelijks leven bedrijfsleider bij BAM Geleiderail, maar in dit project
vooral de aanjager van de Lean-methode. Een Japanse werkmethode, gericht op een efficiënter bedrijfsproces. ‘We kwamen er tijdens het werk achter dat het integreren van de diverse disciplines niet altijd even soepel verliep’, vertelt Jager. ‘Ik ben in alle overlegstructuren gaan deelnemen om ze met elkaar te verbinden: het projectleidersoverleg, ontwerpoverleg en uitvoerdersoverleg. Vervolgens hebben we met alle uitvoerders/projectleiders samen een algemene planning gemaakt, zeven weken vooruit. We haalden de knelpunten eruit, omdat je meteen ziet waar bijvoorbeeld rioolwerk en het aanvullen van grond elkaar kunnen overlappen. Er ontstond rust over de planning en een gevoel van gezamenlijke verantwoordelijkheid. Dat vind ik één van de mooiste zaken van dit project: dat de wil ontstaat om niet alleen mét elkaar te werken, maar vooral vóór elkaar.’
Voorspellen Ook gebruikt het projectteam het door BAM Wegen ontwikkelde BABOS-systeem.
Met deze innovatieve software kan de planning aan de actuele weersverwachting worden gekoppeld, zodat inzichtelijk is of werkzaamheden volgens plan uitgevoerd kunnen worden. Heij: ‘We gebruiken BABOS om te toetsen of het verantwoord is te gaan asfalteren. In de zomer hebben we in de planning weinig gewijzigd, maar in november is het weer onbestendiger, dus het gaat zeker nog van pas komen.’ Rijkswaterstaat wil dat de A28 op 1 mei 2011 volledig in gebruik wordt genomen. ‘Dat gaan we halen’, zegt Heij. ‘Het asfalteren loopt tot half november, dus dan is de grote druk van de planning af. Daarna ronden we de werkzaamheden af die makkelijker te plannen zijn, omdat ze minder afhankelijk zijn van andere disciplines – zoals het plaatsen van portalen met signaalgevers en het bouwen van geluidsschermen.’
•
ja/nee Verschuiving van nieuwbouw naar beheer en onderhoud, dat is een goede zaak 14
Robert Doornebosch
Ben Voorhorst
Vivienne Klaassen-Acda
Richard Mulder
Adjunct-directeur BAM Infratechniek Midden-West
Directeur Operations, TenneT
Directeur BAM Wegen Regio Zuidwest
Beleidsmedewerker Bouwend Nederland
‘Ook op ons werkterrein, het aanleggen van kabels en leidingen voor onder meer communicatienetwerken, elektra-, gas- en waternetten en spoornetwerken is deze verschuiving volop aan de gang. Zo zijn de gasleidingen in de Randstad een enorme saneringsmarkt. Dat is een goede zaak, want het betekent enerzijds een continuering van het arbeidsproces. Anderzijds krijg je door het verrichten van onderhoudsengineering meer technische kennis van de materie in huis. Dit kunnen we weer meenemen in de ontwikkeling van nieuwe, onderhoudsarme producten. Als je onderhoud gaat plegen, heb je veel technische, organisatorische en omgevingskennis nodig. Wij sturen daar binnen de organisatie actief op aan.’
‘Dwars tegen de ontwikkelingen in de bouw in, wordt in de komende jaren heel veel geïnvesteerd in het hoogspanningsnetwerk. Dit gebeurt niet alleen in Nederland, maar in heel Europa. TenneT investeert zo’n 6 miljard euro in de komende 5 tot 7 jaar in het hoogspanningsnetwerk in Nederland en Duitsland. Daarbij gaat het voor een aanzienlijk deel om nieuwbouw, waarbij we nadrukkelijk zorgen dat ook beheer en onderhoud op een goede wijze gebeurt. Want terwijl wij bezig zijn met de bouw van nieuwe hoogspanningsverbindingen moet de levering van elektriciteit te allen tijde gewaarborgd zijn.’
‘Rijkswaterstaat zet momenteel veel wegenbouwprojecten in de markt die nodig zijn voor een vlottere verkeersdoorstroming en die de economie stimuleren. Maar naast nieuwbouw zal beheer en onderhoud steeds belangrijker worden. Ook op dat vlak wordt al veel neergelegd bij uitvoerende marktpartijen. Je ziet dit ook bij gemeenten, waar de budgetten steeds meer onder druk komen te staan. Ik ben uiteraard vóór investeringen in het wegennet en ik hoop dat we ook nieuwbouwprojecten blijven behouden. Maar het is ook goed dat opdrachtgevers meer gaan focussen op beheer en onderhoud, marktpartijen bij dit proces betrekken en sturen op prestatie.’
‘De afgelopen jaren is veel nieuwe transportinfrastructuur aangelegd. Vooral kunstwerken zijn nu toe aan groot onderhoud. Onder voormalig verkeersminister Peijs is een programma opgestart om het onderhoud op orde te krijgen. Toch krijgt dit nog onvoldoende aandacht. Routinematig onderhoud is een post waarop te snel wordt bezuinigd. Als je het even uitstelt, kost het op de lange termijn juist meer. Opdrachtnemers en opdrachtgevers moeten daarom nadenken over onderhoud op de lange termijn. Door het slim te regelen kunnen we efficiënter, duurzamer onderhouden en kosten besparen. Ook in de woningbouw ziet men deze verschuiving. Dat is een goede zaak. Waarmee ik niet wil zeggen dat Nederland ‘af’ is: ook de komende jaren is nieuwbouw nodig.’
ja
nee
ja
ja
de bouwput Voor de provincie ZuidHolland realiseert bouwcombinatie BAM-HSM een fietsbrug over het Hartelkanaal in Spijkenisse. De provincie verwacht hiermee, naast een verbeterde verkeersveiligheid, ook de ontsluiting van de regio Voorne Putten te bevorderen. De brug, ontworpen door BAM Infraconsult, komt tussen de Hartelkering en de huidige autobrug in te liggen. In augustus is het eerste van twee hamerstukken van de uitbouwbrug geplaatst. Aan dit hamerstuk worden geprefabriceerde betonelementen bevestigd, waarmee de brug over het water wordt uitgebouwd. Projectmanager Cor van Vlimmeren van BAM Civiel: ‘Eerst hebben we alles minutieus ingemeten. Vervolgens heeft onze Bekistingfabriek in Schiedam de betonelementen gemaakt. We lijmen ze één voor één aan het hamerstuk. Ze moeten in het midden precies aansluiten op de elementen die vanaf de andere zijde worden ingehangen. We moeten rekening houden met de weersomstandigheden en het feit dat beton krimp en kruip vertoont. Het project is ook een logistieke uitdaging: we werken veel met varend equipment. Maar het meest bijzondere is dat we op de Hartelkering bouwen, die het achterland tegen overstroming beschermt.’ De bouwcombinatie realiseert de fietsbrug volgens een design, construct & maintenance-contract inclusief 20 jaar onderhoud. Eind 2011 moet het project klaar zijn.
15 15
het getal
23.292
minuten
meer mix Even voorstellen: BAM Speciale Technieken BAM Speciale Technieken wordt vanaf 1 januari 2011 de nieuwe naam van de gespecialiseerde business unit van BAM Civiel. Het is ontstaan uit de samenvoeging van BAM Grondtechniek en BAM Project Support. Deze namen verdwijnen nu. BAM Speciale Technieken is gespecialiseerd in boor- en graaftechnieken, geheide technieken en werktuigkundige technieken, zowel op het land als op het water. De naam laat in de toekomst ook uitbreiding met nieuwe gespecialiseerde activiteiten toe. Met deze dienstverlening richt BAM Speciale Technieken zich op zowel klanten binnen BAM als daarbuiten. Meer info: www.bamspecialetechnieken.nl
Sneekmaand Op de rondweg A7 bij het Friese Sneek bracht BAM Wegen in september tweemaal 1.500 meter asfalt aan met een profileerlaag en geluidsreducerende dubbele deklaag. In totaal werd er 1.500 ton asfalt gefreesd en 15.000 ton asfalt verwerkt. Projectleider uitvoering Marcel Keuskamp: ‘Door omstandigheden werd het project pas in de bouwvak gegund. Op 23 augustus zijn we begonnen met het formeren van een team en op 1 oktober hebben we het project opgeleverd. Ook verloren we nog drie weken door goedkeuring planning en vergunningen. Er bleven hierdoor nog drie weken over om het werk uit te voeren. We hebben ervoor gekozen om dit in twee weekenden te realiseren. Binnen deze korte tijd zo’n project afronden is alleen mogelijk door een goede samenwerking met de betrokken bedrijven en een strikte planning.
16
17 Organisatiewijziging
• Sporen in Arnhem: project van de grote getallen • In oktober was er weer een grote buitendienststelling
V
an 9 oktober 00.30 uur tot en met 25 oktober 04.42 uur duurde de tweede grote buitendienststelling van het Project Sporen in Arnhem. Oftewel: 23.292 minuten. ‘Een drukke, maar goed bestede tijd’, zegt een tevreden projectdirecteur Fred Jansen. ‘We hebben deze periode succesvol afgesloten.’ Succes betekent in dit geval: ‘We hebben perron 3 en de aanliggende sporen – die naar het oosten leiden – vernieuwd. Het spoor zelf, inclusief alle bovenleiding, het seinwezen, en alle bekabeling en leidingen. Vooral het vernieuwen van de perronkappen vind ik een prestatie van de monteurs: tijdens de vorige buitendienststelling in augustus hebben ze drie secties gebouwd in vier weken, maar nu hebben ze vier secties in slechts twee weken gebouwd. Echt indrukwekkend. Er is dan ook hard gewerkt, 24 uur per dag en zeven dagen per week. Gelukkig werkte het weer aardig mee, de temperatuur was prima en er was weinig wind. We hadden vooraf veel
tijd in de planning gestoken, en dat wierp zijn vruchten af. Alleen in de laatste nacht hadden we opeens een rood lampje bij de verkeersleiding, dus werd het nog heel even spannend. Dat bleek een kapot onderdeel te zijn, wat de mannen van het seinwezen op tijd gevonden en vervangen hebben.’ In de komende maanden wordt verder gewerkt aan het vierde perron, inclusief perronkappen en sporen aan weerszijden ervan. Jansen: ‘Dat is aan de noordzijde van station Arnhem. Het treinverkeer heeft daarbij geen last van ons. We maken ook de dive-under in het noordwesten af de komende tijd. De damwanden en het dak daarvan zijn al gerealiseerd. Het spoor moet in de dive-under liggen voordat we aan de volgende grote buitendienststelling kunnen beginnen. Die is van 24 juli tot 25 september 2011, negen weken in totaal. Dan gaan we alles afmaken, inclusief perron 2 en de sporen langs de perrons 1 en 2. Ook de wisselstraten gaan we vernieuwen. Dat wordt nog een aardig klusje...’
•
De directie van BAM Civiel heeft Jan van der Meer per 1 november 2010 benoemd tot directeur van BAM Civiel Noordoost. Jan was eerder directeur van Heijmans Utiliteitsbouw in Leeuwarden. Bart Regtuijt heeft per dezelfde datum zijn taak als ad interim-directeur van BAM Civiel Noordoost neergelegd. Hij blijft directeur van BAM Civiel Noordwest.
Directiewisselingen Wegen en Infratechniek Pim van Schaijk is per 1 november benoemd tot directeur van BAM Wegen Regio Oost en Roger Boogert tot directeur van BAM Wegen Regio Midden. Per 1 januari 2010 wordt Eric Feiter benoemd tot directeur van VTN Verkeers- & Besturingstechniek (onderdeel van BAM Infratechniek).
4 X vernieuwend voor BAM Wegen Schuim dat zorgt voor CO2-reductie bij asfaltproductie, wit asfalt om een lichte illusie te creëren bij de ingang van tunnels, de levensduur van ZOAB verlengen en een laserlicht dat afplakken van verkeersborden overbodig maakt. Het BAM Wegen ‘innovatie-lab’ maakt overuren. Adviseur BAM Wegen Marco Oosterveld: ‘Op de N314 bij Zutphen hebben we in november vierhonderd meter nieuwe deklaag aangebracht. Een primeur, omdat dit asfalt op 105 graden is geproduceerd in plaats van de gebruikelijke 150 graden. Dat kon omdat we schuim gebruikten bij de productie. De CO2-reductie loopt op tot veertig procent.’ Zuthpen kreeg de primeur dankzij een initiatief van de Provincie Gel-
levensduur van ZOAB verlengd kan worden. ‘We doen dat door een bitumineuze vloeistof over de weg te spuiten. De waterafvoer komt niet in gevaar; of de geluidsreductie gelijk blijft wordt nog getest.’ Tot slot de innovatie van HOKA Verkeerstechniek, met de geslaagde proef InstantSign™ bij Roermond: een laserlicht dat op bewegwijzeringsborden schijnt, waardoor het afplakken van de borden met tape overbodig is.
derland en met de medewerking van Rijkswaterstaat kon de test plaatsvinden. BAM Wegen testte ten noorden van Zwolle ook ‘wit’ asfalt. Marco: ‘Als automobilisten een tunnel naderen, reageren ze nogal eens huiverig. Wij hebben
onderzoek gedaan naar wit asfalt: door blanke bitumen te gebruiken en slijtvaste witte stenen – daar moesten we echt naar op zoek – creëren we een minder beangstigend wegbeeld.’ Verder is op de A50 bij Loenen en de A6 bij Emmeloord getest of de
Beursdeelname BAM neemt deel aan de InfraTech 2011, die van 11 t/m 14 januari plaatsvindt in Ahoy te Rotterdam, standnummer 336.
volgens mij
bam@
@ Everdingen BAM Wegen brengt het laatste asfalt aan op project Everdingen-Everdingen.
@ Woensdrecht Het aanleggen van gas ontvangststation Hinkeloord voor Gasunie.
@ Amsterdam Vopak Terminal Westpoort: de eerste geprefabriceerde modules (2.000 ton piping en staal) op locatie in elkaar gezet.
@ Nijmegen Onder de Van Schaeck Mathonsingel bouwt BAM Civiel Zuidoost een parkeergarage met circa 650 plaatsen in combinatie met een fietsenstalling van circa 1.000 plaatsen. Start bouw: 1 november. Oplevering: medio 2012.
Martin van Pernis >
>
18
@ Zeeland Bouwcombinatie BAM-TBI gaat de Sluiskiltunnel onder het Kanaal van Gent naar Terneuzen bouwen. De tunnel krijgt twee geboorde buizen, die op het diepste punt ruim 33 meter beneden NAP komen te liggen. Oplevering: 2015.
@ Roosendaal In opdracht van ProRail realiseert BAM Civiel Zuidwest de modernisering en uitbreiding van de verkeerleidingspost in Roosendaal. Hier wordt de zwevende bovenbouw ingehesen die de nieuwe verdieping vormt.
@ Maasvlakte 2 Op het nieuw opgespoten land voor Maasvlakte 2 werkt de combinatie BAVO-MV2 (BAM en VolkerWessels) in opdracht van PUMA aan de kademuren voor het havenbedrijf Rotterdam.
@ Arnhem In oktober vond de tweede grote buitendienststelling plaats voor project Sporen in Arnhem. Op deze foto: een spoorstaaflosmachine. Aan de oostzijde van station Arnhem werd eveneens bovenleiding vernieuwd.
@ Apeldoorn De bus moet doorgang hebben bij de reconstructie van de Arnhemseweg.
@ Geldermalsen Bij het project bij Geldermalsen werden onder andere houten dwarsliggers vervangen voor betonnen dwarsliggers onder bestaande wissels.
@ Zwolle De terreininrichting van de toekomstige begraafplaats Bergklooster.
@ Barendrecht Geluidsscherm langs de A15 ter hoogte van de gemeente Barendrecht.
@ Roermond De succesvolle eerste praktijkproef met InstantSign™: bewegwijzeringsborden door middel van laserlicht in plaats van tape ‘afgeplakt’.
@ Deventer Asfaltonderhoud op de Zutphenseweg en terreinverharding op het Tedeco-terrein.
oud-voorzitter van de raad van bestuur van Siemens Nederland, momenteel onder meer president van het Koninklijk Instituut Van Ingenieurs en vicevoorzitter van FME-CWM vindt dat creativiteit in infrastructuur niet ver genoeg gaat
‘C
reativiteit in de infra is een breed begrip. Het gaat om de manier waarop opdrachtgever en opdrachtnemer met elkaar omgaan en de vrijheid die de aannemers krijgen om innovatieve producten toe te passen. En het gaat erom dat we bij wegenbouw niet alleen kijken naar de weg zelf, maar ook naar de omgeving. Tot slot gaat het om de eigenlijke innovatie. Als je naar die drie elementen kijkt, vind ik dat creativiteit in Nederland niet ver genoeg gaat, al zijn er goede pogingen. Zoals een tijdje geleden het wegenproject A16 van Rotterdam richting Antwerpen. De overheid had
de moed de strook in z’n geheel in de markt te zetten met twee rijkswegen en de omgeving. Er werden partijen gevormd, wegenbouwers, leveranciers, staatsbosbeheer. Je zag uiteindelijk dat de opdrachtgevers toch knikkende knieën kregen, zich terugtrokken en ‘gewoon’ wegen gingen aanleggen. Ze kregen de interne partijen niet samen: op rijksniveau heb je met te veel ministeries te maken, op provinciaal of op stedelijk niveau zijn verschillende wethouders en diensten. Omdat de integratie tussen al die groepen niet goed gaat, ontstaat angst om projecten in de markt te zetten die veelomvattend zijn. Veel innovaties gaan dus niet door omdat projecten toch maar eenvoudig worden aanbesteed. Denk aan geluidsschermen. Groen is vaak een betere geluidsafscherming dan een glazen wand. Maar daar gaat dan de gemeente over en niet Rijkswaterstaat die de weg bouwt. Of je ziet dat voor de signaleringssystemen op snelwegen aparte kabels worden ingegraven terwijl je die kunt combineren met verlichting. Als je die weg integraal weggeeft, krijg je een betere afstemming tussen elektronica en de weg zelf. Aannemers hebben overigens ook een slag te slaan. Als je op een bouwbeurs rondloopt en je ziet al die innovaties die niet worden toegepast... Zij móeten het toepassen. Het is niet in alle gevallen de schuld van de opdrachtgever dat iets niet lukt.’
colofon
@ Zwolle Monteurs van BAM Rail werkten half november tijdens een 48-urige buitendienststelling non-stop aan de bovenleiding van het station in Zwolle.
@ Nijmegen Op de Van schaeck Mathonsingel, waar BAM civiel Zuidoost een parkeergarage bouwt, worden bomen gehakt bij de start van de werkzaamheden. Van één boom is een kunstwerk gemaakt.
Infra Actie informeert vier keer per jaar over de projecten van BAM Infra op het gebied van civiele en industriebouw en boven- en ondergrondse infrastructuur. In BAM Infra zijn de volgende bedrijven gebundeld: BAM Civiel, BAM Infratechniek, BAM Rail, BAM Wegen en BAM Infraconsult. Redactieleden Kathleen Banga-Davis, Jeroen Kleijn, Rona Kousoureta, Henk Kuipers, William van Niekerk, Karin van der Tas-Pennin, Willem Weeda, Rob van Wingerden Concept & realisatie ZB Communicatie & Media bv, Ede Vormgeving ZB/Marinka Reuten Tekst Willem Andrée, Sarah de Preter, André Ritsema, Machiel Rebergen Fotografie Koos Boertjens, Jeroen van Loon, Harmen de Jong, Cok de Coninck, Jane van Raaphorst Drukwerk Modderkolk Grafische Projecten Contactadres BAM Infra, Postbus 2419, 3500 GK Utrecht, telefoon (030) 287 68 76 ISSN 1574-9568
19
kroon juweel PROJECT: Verbouwing
Rijksmuseum wie: Wim Pijbes, directeur
‘W
20
e zijn sinds 2003 grotendeels dicht vanwege een grootscheepse renovatie. Het hoofdgebouw wordt weer in de staat gebracht zoals architect Cuypers dat ontwierp en er komt nieuwbouw. BAM Civiel is onder andere verantwoordelijk voor de verdiepte kelders, waar een groot entreeplein, een restaurant, een winkel en audiovisuele ruimten komen. Dit project is te complex voor normale wetgeving. De regelgeving gaat uit van standaard werken, maar dit is nog nooit gedaan in Nederland. Het museum was niet gebouwd voor twee miljoen bezoekers. Bovendien: het is een historisch pand. Je kunt niet zomaar deuren verbreden en brandslangen ophangen. Daar moeten we creatief mee omgaan. Mede daarom is het een plezier om te zien dat we weer op schema liggen. Vooral ook omdat de relatie tussen aannemer en opdrachtgever complex is: het omgaan met de risico’s van het bouwen legt een hypotheek op het welslagen van het project. Ik stel vast dat alle partijen gebaat zijn bij dat optimaal vertrouwen. Je moet dingen blijven bespreken. BAM legt er eer in dit project tot een succes te brengen. Ik zie door mijn oogharen het eindresultaat in 2013, en dat is goed. Dat moét ook goed zijn, dat zijn we aan de samenleving verplicht. Dit kan maar op één manier, een beetje goed bestaat niet.’
