IMPRESSIE GROENE TAFELS OVERIJSSEL - NATUUR EN SAMENLEVING Hotel Mooirivier Dalfsen, 13 mei 2016
Welkom Een hartelijk welkom door Hester Maij (gedeputeerde Landbouw, Natuur en Cultuur, Provincie Overijssel) aan alle aanwezigen bij de “Groene Tafel - Natuur en samenleving”. U bent vandaag onderdeel van deze groene tafel. Daarbij is het de bedoeling dat u niet alleen luistert, maar zal er vooral wat aan u gevraagd worden. Als provincie zijn we met de komst van de nieuwe Wet Natuurbescherming in de volle breedte verantwoordelijk zijn voor natuurbeleid. Daarbinnen gaat de provincie een natuurvisie neerzetten. Natuur en Samenleving is daar een onderdeel van. We willen graag ophalen en horen als input voor de natuurvisie. Twee jaar geleden heeft de provincie onderzoek laten uitvoeren: Wat is natuur en betekent het voor u? De belangrijkste uitkomst daarvan is dat natuur dicht in de buurt moet zijn en je er mee in aanraking moet komen (juist ook kinderen). Natuur en Samenleving: wat kan natuur voor de samenleving betekenen en wat kan de samenleving voor natuur betekenen? En wat kunt u daarvoor betekenen? De provincie is hier vooral om te luisteren en informatie bij u op te halen, zodat we straks een goede natuurvisie neer kunnen zetten.
Doel en programma De vragen die centraal staan zijn: •
Wat betekent dat: natuur midden in de maatschappij?
•
Welke beelden hebben wij daarbij?
•
Hoe komen we daar?
Er zijn twee inleidingen ter inspiratie van Egbert Roozen en Agnes van den Berg. Iedere deelnemer gevraagd zijn/haar wensbeeld voor natuur in de maatschappij op te schrijven. Dit resulteerde in de volgende thema’s, die vervolgens in werkgroepen zijn uitgewerkt. De thema’s waren: 1. Mens naar natuur 2. Natuur naar mens 3. Natuur en (stads)kinderen 4. Betrokkenheid en verantwoordelijkheid 5. Maatschappelijke waardering van groen 6. Natuur en gezondheid 7. Natuur in de stad In dit verslag treft u eerst de presentaties aan, daarna de resultaten van de werkgroepen en in bijlage 1 treft u het overzicht aan van de individuele wensbeelden voor natuur en maatschappij aan.
1
Werken aan een leefbare wereld Door Egbert Roozen (Directeur branchevereniging VHG “Voor ondernemers in het groen”) Zie mij vooral als verbinder; ik wil het groene thema verbinden aan maatschappelijke uitdagingen. Groen is een zeer uitgesproken lokaal thema: dat is waar het gebeurt. Het groen is ook overal anders, zelfs op de schaal die we in Nederland kennen. We willen allemaal werken aan een betere en leefbare wereld. Daaruit blijkt dat het scala aan belangstelling voor groen breed vertegenwoordigd is. Uitdagingen We kennen diverse uitdagingen op het vlak van natuur en samenleving: We hebben maatschappelijke uitdagingen: steeds meer mensen op een klein oppervlak. De stad met al haar functies wordt daardoor steeds belangrijker.
Een andere uitdaging is het veranderende klimaat. Op dat veld ligt een grote uitdaging. Een grote uitdaging, maar ook in het klein te benoemen door bijvoorbeeld grote regenval te noemen waardoor een riolering verstopt raakt.
Weer een andere uitdaging is schone lucht. Smog en zwarte vingers vanwege stof op het balkon zijn voorbeelden van hoe we het niet willen.
Ook biodiversiteit is een belangrijk punt: hoe kan het zijn dat bijen in de bebouwde omgeving meer voedsel vinden dan in de prachtige omgeving daarbuiten? Illustratief daarbij is het ministerie van EZ, midden in Den haag, waar bijenkasten op een binnenplaats door medewerkers van het ministerie worden onderhouden.
Gezond leven. De stad loopt leeg naar het groen dat nog beschikbaar is ergens in die stad (denk daarbij aan picknicken aan het water bij mooi weer).
De tijd dat groen decoratie was, is voorbij! Groen is geen onderdeel van het probleem, maar juist onderdeel van de oplossing. Duurzaamheid is daarbij het sleutelwoord. Bij duurzaamheid wordt meestal gedacht aan groene stroom, groen reizen, enz. De koppeling duurzaamheid en natuur wordt bijna nooit gelegd en dat is vreemd. De levende tuin als concept De afgelopen jaren hebben we een ‘verstening’ gezien in de particuliere tuinen: het groen heeft plaatsgemaakt voor bestrating. Eén gevolg daarvan is dat het water niet meer weg kan in de tuin bij een stortbui. En waar moeten de vlinders hun voedsel vinden in de versteende tuin? Daar ligt een uitdagende taak, bijvoorbeeld voor hoveniers. VHG heeft een handboek waarbij wordt uitgewerkt wat nu eigenlijk een levende tuin is en wat elementen zijn die daarin bepalend zijn. Vijf kernelementen daarbij zijn: Water (geef in de tuin ruimte aan water).
Bodem (een tuin hoeft niet helemaal bestraat te zijn, zorg juist voor open ruimte). Energie: een groen dak kan helpen verkoelen, waardoor ’s zomers minder airco en dus minder energie nodig is.
Eetbaar: denk aan de zaadjes van Albert Heijn. Dieren: maak het interessant voor leven in de tuin (door planten of bijenhotels).
2
De levende tuin is ook toepasbaar in de openbare ruimte. Het klimaat houdt niet op bij de schutting van de buren! We dragen tenslotte een gezamenlijke verantwoordelijk voor wat zou moeten en zou moeten kunnen. Groene professionals zoals hoveniers zijn daarbij ambassadeurs: denk na hoe je de vergroeningsopgave kunt realiseren en uitdragen. Van trends naar nieuwe cases Groene bomen aan balkons. De bomen mogen niet worden gesnoeid en het groen wordt drager van het gebouw. In Spanje gebeurt dit al.
Groene schoolpleinen. Groen draagt bij aan de ontwikkeling van kinderen. Groen in ziekenhuizen. Zwolle heeft met de Isala kliniek een mooi voorbeeld ‘healing environment’: het groen draagt bij aan rust en genezing.
Groen op kantoren. Groene wanden met planten: schone lucht en geluid wordt ermee gedempt. Burgerparticipatie. Voorheen dacht de branche dat het werk is dat van de markt af gaat en naar de burgers gaat. Het blijkt dat het juist versterkt: lokaal gestarte initiatieven die tot groen coöperaties komen.
Groene grondstoffen. Bepaald type taxus zorgt voor grondstof van bepaald type medicijnen.
Groen en blauw als dragers voor de ruimtelijke ontwikkeling Dat betekent goed kijken hoe nieuwe coalities gestart kunnen worden die het groen en blauw dragers kunnen laten zijn. Door eerst groen en blauw te denken moeten nieuwe ketens ontstaan en ga daarna pas bouwen. Maar hoe maken we die nieuwe coalities? Van urgentie naar eigenaarschap Keer het denken om: is er sprake van urgentie? Kijk eerst wat toegevoegd kan worden. Denk van kosten naar baten. Neem verantwoordelijkheid aan de ene kant en laat waar het kan meer over aan de burger zelf. Groen biedt volop kansen in de toekomst en daar kunnen we samen de gids in zijn. VHG stelt materiaal beschikbaar om de ontwikkeling van groen verder op gang te kunnen brengen.
Vragen aan Egbert: Ik geniet van koeien in de wei: die mis ik in dit verhaal. Reactie Egbert: ik richt me in deze presentatie vooral op het stedelijk gebied, en niet op het buitengebied.
Gemeentes werden aangehaald om een rol te spelen in de verduurzaming in openbaar groen. Gemeentes moeten ook bezuinigen en mooie perkjes verdwijnen en maken plaats voor gewoon gras. Ik voel daar spanning. Misschien moet dat meer geprikkeld gaan worden. Reactie Egbert: een rol spelen in verduurzaming en tegelijkertijd bezuinigen leidt tot de noodzaak van meer communicatie: er zijn groenconcepten die prima zouden passen.
Bij het groen hoort ook een acceptatie dat niet alles er altijd even netjes uit ziet (bijv. Bij minder gebruik van bestrijdingsmiddelen). Reactie Egbert: voor mij is dat een positieve ontwikkeling, niet alles hoeft aangeharkt te worden.
Zie bijlage II voor de volledige PowerPoint presentatie.
3
Natuurbeleving in Overijssel Door Agnes van den Berg (professor omgevingspsychologie Universiteit Groningen) Toen ik luisterde naar het verhaal van Egbert hoorde ik dat het een fijn positief verhaal was. Natuur is positief en tegelijkertijd zit er een keerzijde aan (angst, ziekte), maar ook ik hou de positieve lijn vast. Ook in Overijssel is het beeld bij natuur en landschap is voornamelijk positief, zo blijkt uit een onderzoek van TNSNipo onder inwoners en ondernemers van Overijssel. Enkele uitkomsten uit dat onderzoek: 93% vindt een natuurlijke omgeving belangrijk voor zichzelf of het gezin.
Natuur en landschap wordt door 92% gezien als zeer belangrijk voor het welzijn, belangrijker dan bijvoorbeeld zorg, winkelaanbod en onderwijs. Want, zo werd bijvoorbeeld gezegd “in de natuur valt veel te leren en ontdekken” “natuur is genieten, ontspannen en beleven” “de vrijheid en de rust, dat is natuur voor mij”.
Momenteel is een grote stroom aan onderzoeken gaande naar een natuurlijke omgeving en het belang daarvan voor mensen. Waarom is natuur belangrijk voor mensen? En hoe is de positieve uitwerking van natuur op mensen te verklaren? Inzichten Wat zijn de inzichten voor natuurbeleving en het welzijn voor mensen? Om er in de praktijk mee aan de slag te kunnen en door te kunnen laten werken moet je de inzichten ook kunnen begrijpen. Een aantal inzichten: Een belangrijk effect van natuurbezoek op ons welzijn is dat het een positiever gevoel levert, zelfvertrouwen en ontspanning geeft, maar ook energie. Dit is onder andere gemeten door mensen te laten te zitten in een park of in een stedelijke straat.
Bevolkingsonderzoek: gezondheidsgegevens over huisartsenbezoek laat zien dat mensen met veel groen in hun omgeving minder vaak bij de huisarts komen met klachten als depressie, angst, astma en diabetes. Dit is wel lastig onderzoek, want vaak is het zo dat mensen die meer geld hebben ook eerder een huis in het groen kunnen veroorloven en diezelfde mensen vaak ook een gezondere levensstijl hebben. Het sterkste effect van leven in het groen zal te vinden zijn bij mensen in achterstandswijken.
4
Verklaringsmodel
Hoe werkt het? Groen heeft effect op het gedrag (bewegen en slaap), deels in de psychologie (ontspanning, vitaliteit, stemming en aandacht) en deels in de fysiologie (afweercellen nemen toe bij langer verblijf in groen). Daarnaast werkt het op gezondheid (angst, depressie, ADHD, geboortegewicht, kanker, migraine, COPD, etc). Wat is dan hetgeen in het groen zit en effect heeft op gedrag, psychologie en fysiologie? En hoe kan dat van daaruit dan weer effect hebben op gezondheid? Het laatste jaar komt juist daar aandacht voor: het waarom, hoe kan dat nou?
Werkzame ingrediënten uit het verblijven in natuur (1e blackbox): -
phytonciden (geuren die bomen en planten afgeven als ze worden bedreigd en tevens het communicatiemiddel van bomen en planten) en
-
fractalen (de vormentaal van de natuur: natuurlijke informatiepatronen). Mensen reageren snel en onbewust op de vormen van de natuur, omdat we zelf ook zijn opgebouwd uit fractalen. Bewegen is geen voorwaarde om deze phytonciden en fractalen te kunnen benutten, dat gebeurt ook al passief.
Centrale mechanisme (2e blackbox): versterking van het immuunsysteem. Eigen lichaamskracht die wordt versterkt.
Kinderen en natuur Uit onderzoek komt naar voren dat natuur voor iedereen belangrijk is, maar vooral voor kinderen. Volwassenen maken zich zorgen dat kinderen minder in contact komen met natuur dan zijzelf. Kinderen spelen minder in de natuur en dat komt met name doordat kinderen minder bewegingsvrijheid krijgen dan voorheen (90% minder dan in de jaren ‘70). Deels doordat er minder ruimte is, deels door meer bezorgdheid van ouders en deels door de opkomst van technologie (computers, smartphones). Voor kinderen wil je ‘magische momenten’ in de natuur: het mooie besef van grootsheid en verwondering (dat bijvoorbeeld een mier ook een levend wezen is). Natuur is een natuurlijke leermeester voor kinderen. Waar ik me zorgen om maak is dat er een natuurtekort is ontstaan en dat ongelijk is verdeeld: het tekort zit vooral bij niet-natuurgerichte ouders in groenarme woonomgevingen. Dat valt vaak samen met sociale ongelijkheid. Juist de groep die dat groen zo goed zou kunnen gebruiken lijkt een beetje buiten de boot te vallen. Laat het een aandachtspunt zijn. 5
Terug naar de enquête van TNS-Nipo. Eén van uitkomsten is dat inwoners van Overijssel tevreden zijn over de kwaliteit van natuur en landschap: een 7,6 voor natuur in de wijde omtrek en een 7,3 voor de directie omgeving. Dat is beide iets hoger dan andere provincies. Op de lijn van hoe mensen ondersteund kunnen worden in groenbeleving moet iets ruimer gedacht worden dan enkel het uitbreiden van groen. Zorg voor meer verbinding van mensen en natuur! Mooie voorbeelden hiervan zijn de opkomst van groene schoolpleinen, groen in ziekenhuizen (zoals de chemotuin Tergooi), natuurbelevingsprogramma’s voor jongeren en wandelcoaching voor volwassenen. Vragen aan Agnes Er is momenteel een trend dat wereldbevolking naar steden trekt. Dat is tegengesteld van wat goed voor ze is. Reactie Agnes: mensen zijn zich vaak slecht bewust van wat gezond voor ze is en hebben de neiging om snel voorbij te gaan aan hoe belangrijk groen voor ze is. De voordelen van de stad lonken dan sterker dan de voordelen van het groen.
De fractalen en phytonciden zijn primair. Als je als kind opgroeit in stedelijke omgeving, heb je dan dezelfde reactie op die fysiologische effecten als kinderen die er mee zijn opgegroeid? Reactie Agnes: niet helemaal, maar ook aspecten als opvoeding en bewustzijn van groen daarbij een rol kunnen spelen.
Naoorlogse achterstandswijken hebben meestal wel veel groen, maar zijn ook vaak oninteressant ingericht. Reactie Agnes: het is ook niet alleen het aanbod van groen, maar ook de trek naar het groen toe en het integreren ervan in je leven. Dat is een uitdaging: hoe krijg je mensen in het groen?
Zie bijlage II voor de volledige PowerPoint presentatie.
6
Werksessies Iedere deelnemer werd gevraagd zijn/haar wensbeeld voor natuur in de maatschappij op te schrijven. Deze wensbeelden zijn vervolgens op thema geclusterd en opgehangen aan de wanden. Daarna zijn in twee rondes diverse thema’s uitgewerkt. 1.
Mens naar natuur
2.
Natuur naar mens
3.
Natuur en (stads)kinderen
4.
Betrokkenheid en verantwoordelijkheid
5.
Maatschappelijke waardering van groen
6.
Natuur en gezondheid
7.
Natuur in de stad
Dit resulteerde in de volgende ideeën en invalshoeken.
1.
Mens naar natuur
Wat willen we bereiken?
Vrije natuurruimte dichtbij mensen brengen.
Zorgen dat natuur integraal onderdeel wordt van alle ruimtelijke ontwikkelingen.
Zorgen dat ook sociaal zwakkeren toegang hebben tot natuur en natuur gaan waarderen. Hoe? Groene en blauwe principes leidend laten zijn bij het inrichten van de omgeving. Hierbij ook ruimte laten voor vrije gebieden. Vanuit de eigen leefomgeving van mensen denken, hier natuur dichtbij brengen. Dit kan bijvoorbeeld op scholen. De overheid kan voor de schoolgebouwen waar zij eigenaar van is, het voorbeeld geven.
Het is van belang dat verschillende partijen (overheid, inwoners, organisaties) met elkaar in gesprek gaan over natuur in de directe leefomgeving en flexibel regels naleven. Nu worden regels vaak strikt nageleefd en is het zwart of wit. Maar in het grijze gebied zitten vaak kansen. In sommige gebieden kan het groen best wat verwilderen. Een overheid mag ook risico’s nemen en lef hebben! Niet alle risico’s willen afdekken.
7
2.
Natuur naar mens
Wat willen we bereiken?
Betrokkenheid: het vergroten van betrokkenheid van burgers bij de natuur en voedselproductie. Stimuleer, faciliteer als overheid burgerinitiatieven.
Bewustwording: van de waarde van de natuur, vooral door het laten beleven. (Stads)landbouw kan een middel zijn om burgers en kinderen dichter bij de natuur te brengen.
Verbinding: maak de verbinding tussen buitengebied, platteland en natuur.
Verbinding van binnen naar buiten en buiten naar binnen Bewustwording in de stad
Hoe doen we dat?
Bundel de krachten: tussen landbouw, natuur en stad. -
Zorg voor fruitbomen, moestuinen e.d. in het openbaar groen. Dit is ook een mooie kans om nieuwe Nederlanders bij te betrekken.
-
Groen rondom de stad: groene lopers die de verbinding leggen tussen het groen in en buiten de stad, die mensen naar buiten trekken.
-
Maak als landbouw de verbinding met de stad.
Kinderen zijn de toekomstige generatie. Over 20 jaar zijn zij bestuurders. Kinderen zijn dus een belangrijke doelgroep als het gaat om bewustwording en het vergroten van de betrokkenheid.
3.
Natuur en (stads)kinderen
Wat willen we bereiken?
Dat iedereen weer plezier heeft in het buiten zijn (net als de reclame… iedereen is een buitenmens, van beversport).
Stadskernen (bv Hengelo) weer vitaal maken met groen in het centrum Kinderen en ouders laten beseffen dat ze onderdeel zijn van de natuur. Ook verantwoordelijkheidsgevoel voor natuur creëren bij kinderen en ouders.
8
Hoe doen we dat?
Waterspeelplekken creëren. Kinderen en waterpret is altijd goed. De overheid en scholen moeten alles minder “hufterproof” inrichten. Groenambassadeurs aanstellen die scholen helpen met beleid rondom groen op scholen en subsidieaanvragen. Scholen willen wel, maar hebben geen tijd hiervoor. Door een ambassadeur beschikbaar te stellen die de school kan inzetten, maak je dit mogelijk. Bij techniek werkte dit concept ook erg goed voor scholen. -
Handreikingen maken met voorbeeldconcepten voor scholen en ouders.
Concreet voorbeeld: kinderen naar de moestuin brengen! Eerst waren de oude mannetjes van de moestuin heel sceptisch. Maar nu vinden ze het geweldig, en leren ze de kinderen van alles over de moestuin. Zo verbind je ook ouderen en jongeren.
Wat willen we bereiken? Natuur op een positieve manier in de mindset van kinderen Gezondheid, educatie en een goede voeding kunnen een bijdrage leveren aan de mindset van kinderen. Leer kinderen de waarde van de natuur door het ze zelf te laten beleven. De waarden en normen die je kinderen meegeeft vormen en blijven een leven lang bij. Hoe doen we dat?
Speellandschappen: landschappen waar voor kinderen prikkels aanwezig zijn die hun uitnodiging om daar te gaan spelen (klimbomen, takken, water, zand). Zo gebruik je de creativiteit van kinderen om zelf vorm en inhoud aan hun spel te geven.
Natuurspeelplaatsen in de stad. Kan tegelijkertijd ook natuurontwikkeling zijn. Betrek basisscholen vanaf het begin. Kinderen bereiken via social media (bijv. geocaching).
Wat willen we bereiken? Overijssel wordt de provincie waarin kinderen het meest kunnen genieten van groen. Kinderen moeten vaker de natuur in om te spelen, ravotten, hutten bouwen, boom klimmen (en er een keer uitvallen). Hoe doen we dat?
Alle schoolpleinen groen op korte termijn. Op lange termijn schooltuinen. Aandacht voor groen in de klas via lesprogramma, docent en externen. Buiten spelen zou verplicht vak op school en op de Pabo moeten worden.
Wat willen we bereiken? Alle kinderen krijgt toegang tot groen en ieder kind beleeft zijn 'magic moment' in het groen. Verbinding via beleving en beweging. Hoe doen we dat? Er zijn coalities nodig ( ouders - gemeenten - scholen - provincie - zorg - bedrijven landgoederen). 9
Er zijn vele belangen bij groen, velen hebben er baat bij. Breng belangen in beeld en informeer daar over. Smeed zo coalities vanuit degenen die belang hebben/ iets willen / waar energie zit.
Rol overheid: dit soort bijeenkomsten maar dan lokaal om coalities te laten ontstaan.
Wat willen we bereiken? Kinderen verbinden aan natuur. Hoe doen we dat? Ontdekkingstochten, speellandschappen, schooltuinen, natuurspeelplaatsen.
Verbinding via social media, bijvoorbeeld door geocaching.
4.
Betrokkenheid en verantwoordelijkheid
Verbinding via voedsel en gezondheid, bijvoorbeeld door stadslandbouw, educatie, voeding.
Wat willen we bereiken? Een grotere betrokkenheid van mensen bij natuur. Betrokkenheid moet dichtbij en laagdrempelig ontstaan. Hoe doen we dat?
Laat mensen verantwoordelijkheid nemen in eigen buurt.
Kleine stapjes (maak het onderdeel van de dagelijkse structuur).
Slim koppelen aan bestaande activiteiten (vb wandelvierdaagse) en (belangrijk!) zorg voor een goede follow-up.
Ontzorg vrijwilligerswerk (gemeentelijke ondersteuning, geen bureaucratie).
5.
Maatschappelijke waardering van groen
Wat willen wij bereiken? Een toename van de maatschappelijke waardering van groen, zowel natuur als landschap Hoe doen we dat?
Iedereen vanuit eigen rol draagt bij aan groene coöperaties, nieuwe doelgroepen ook betrekken.
Investeren in bewustwording / gedrag (bijv. lesprogramma's voor kinderen maar ook ouders).
Vertel het verhaal van landschap / natuur / cultuur. Blijven investeren in voldoende en kwalitatief goed aanbod van groen en diversiteit.
10
6.
Natuur en gezondheid Wat willen we bereiken? Via natuur een bijdrage leveren aan de gezondheid van de Overijsselse bevolking. Hoe doen we dat?
Natuur dicht in de buurt krijgen is de basis en
kan zo onderdeel van het dagelijks handelen worden en bijdragen aan gezondheid.
Op basis van goede voorbeelden partijen bij
elkaar brengen en aanjagen op thema natuur en gezondheid.
7.
Natuur in de stad
Wat willen we bereiken? Gezonde groene steden in Overijssel. Hoe doen we dat?
Geen welstandscommissie voor boomhutten -Tijdelijk groen stimuleren! Stads- en dorpsboomgaarden groene routes in de stad. Guerilla-gardening. Bijenlint rondom de steden. Denken in planologische kansen. Etaleer wat er al mooi is. Groene infrastructuur heeft te maken met eigenaarschap( formeel en informeel). Regels loslaten, maatwerk. Mindset, denken en doen in mogelijkheden. Breng groen de stad in: plan vanuit groen en blauw naar rood (Voorbeeld van Tuinsteden in China).
Greendeal tussen initiatiefnemers, overheden en maatschappelijke organisaties.
11
Reflectie op de thema’s We reflecteren op accenten die verrassend waren in de twee rondes. Wat viel Agnes en Egbert op? Natuur en mens, mens en natuur
Agnes: Vaak zitten alle initiatieven rond natuur en landschap in de vrijwilligerssfeer. Hoe kunnen we het meer professionaliseren en interessant maken voor mensen bij wie dit thema nog geen gevoelige snaar raakt? Denk bijvoorbeeld aan accreditatie als middel. Reacties deelnemers:
-
Verbind informeel en formeel aan elkaar. Faciliteer burgerinitiatieven vanuit de overheid, want anders kan het spaak gaan lopen en gaan goede ideeën verloren. Dat kan bijvoorbeeld door regeltjes weg te halen (zoals vastgestelde hoogte van speeltoestellen), zodat mensen de uitwerking van goede ideeën zelf kunnen organiseren.
-
Geef vooraf als overheid randvoorwaarden aan. Laat burgers die met goede initiatieven komen niet pas laat in een traject stranden door dan alsnog met randvoorwaarden te komen.
-
Creëer vrije ruimte voor lokale initiatieven. Vaak wordt gezegd ‘ontzorg overheid met vrijwilligers’, maar ‘ontzorg ook vrijwilligers’ door het wegregelen van belemmeringen.
Egbert: Het gaat over het wie, wat en hoe: dat zijn de 3 kernvragen. Ik hoorde daar allerlei termen omheen. Het moet concreet zijn, leuk zijn en aansluiten bij bestaande dingen. Het gaat om ambassadeurs die helpen verbindingen te leggen en zoeken. Mindset is een vertrekpunt om dat te doen. Zijn er knellende regels om het te gaan vergroenen? Wel als het gaat om vergrijzen, maar zijn die er bij vergroenen wel? Natuur en kinderen Agnes: er is veel overdreven angst die deels ook voortkomt uit gebrek aan natuurervaring bij jonge ouders. Ouders zijn bezorgd en willen hun kind beschermen, maar met overbescherming worden kinderen beperkt. Ga met kinderen de natuur in, dat helpt ook ouders die angst overwinnen.
Natuur in de stad
Egbert: een goede balans is belangrijk. Link grote thema’s als klimaatbestendigheid aan groene infrastructuur. Hoe dichter je bij de voordeur komt, hoe meer je bij de burger komt om hem ruimte te bieden voor wat ze zelf graag in de buurt willen (bv bomen, vlindertuin,…)
Agnes: wees alert dat je het niet verpest, want door veel toe te schuiven naar de burger kan ook een schijn van verkapte bezuiniging ontstaan en daarmee kan het enthousiasme kapot worden gemaakt. Blijf naar evenwicht zoeken.
Reactie deelnemer: het gaat ook om het ontwerpen van de kwaliteit van de interactie, zodat de energie en initiatieven van de burger worden versterkt.
Zoeken naar een nieuwe manier van samenwerken tussen publiek en privaat is een mooie samenvatting van de boodschap van vandaag! 12
Afsluiting Door Hester Maij Vandaag was een goede middag; ik heb veel gehoord en gezien en een rode draad kunnen ontdekken. Aan de provincie is het nu de schone taak dat te laten landen in de natuurvisie, samen met de uitkomsten van de andere Groene Tafels. Niet alleen als bestuurder, maar ook als inwoner en moeder kijk ik daar naar. Ik weet hoe moeilijk het soms is en hoeveel uitdagingen er nog zijn. Het is goed te horen hoe we onze mooie provincie, die toch al heel groen is nog een stap verder kunnen brengen. Hartelijk dank jullie bijdrage van vandaag.
13
BIJLAGE 1 : “Mijn wensbeeld voor natuur en samenleving” Natuur en sociaal, werk en welzijn
Motto
Beelden
Omschrijving
Bewust zijn van de waarden van
Natuur draagt bij aan:
Natuur
Gezamenlijk aan werken met oog en respect voor elkaars positie
Goede gezondheid Sociale cohesie Verbetering woonklimaat Stimulering (recreatieve) economie Stimuleert beweging Verhoogt waarde woningen vestigingsklimaat 14
Samenwerken:
IVN-routes NMO
Bewegen = ontmoeten = gezondheid + VB Lierderbroek BV, weidevogels + boeren + wandelpad
Toerisme/Horeca Beweeggroepen Sportverengingen/kantines Scholen/educatie “Kom in de kas” LTO
Zorg, sociale cohesie & natuur
Symfonisch
Samen aan de slag met een park (bijv. als buurt) geeft natuurbeleving, maar ook sociale cohesie, die weer belangrijk is voor (mantel) zorg. Klinkt logisch, maar komt moeizaam van de grond
Natuur & samenleving dienen elkaar te
versterken en te helpen
Minder regelgeving voor (agrarische) bedrijvigheid
Natuur kan een faciliterende rol bieden Natuur kan mensen beter laten voelen
Natuur (soms) natuur laten zijn Jongeren enthousiast maken voor natuur Natuur kan perfect gebruikt worden voor (nieuwe) ondernemers)
Meer groen tussen de oren bij
Intrinsieke motivatie voor natuur bij mensen aanwakkeren
eenieder!
Mensen wakker maken Zo vroeg mogelijk beginnen. Bij kids op jonge leeftijd
Leefbaar – toekomst - basis
Wonen, leven, werken Bewust omgaan met toekomst Energie & milieu
Beter luisteren naar elkaar
De kracht van natuur
Boeren in en voor de natuur:
Boeren als gastheer/gastvrouw in de natuur
natuurboeren
Boeren als ambassadeur voor de natuur(organisaties) Bijen in de stad én op de boerenbedrijven Boeren als kundige beheerders van de natuur Boeren producten uit de natuur
15
Natuur en kinderen
Motto
Beelden
Omschrijving
Transformatie – Partners
Groen moet je doen
Ketens --> beginnen groen – blauw Ander gedrag (bv. hoveniers) Groene poort (station Zwolle NS)
Natuurlijk “natuurlijk” in beleefwereld kind 21e eeuw --> bos – natuur – water beheer, andere opdrachten (van beheer naar beleving)
Natuur en samenleving:
Natuur bij de mensen krijgen door:
Welzijn: Sociale ongelijkheid
(bijvoorbeeld scholen), groen aan te brengen (groene
Ontmoeting
schoolpleinen en groene kantoren (gemeente/provincie/zorg/…)
Ontspanning
Op plekken waar ze toch komen en de overheid bemoeienis heeft
Beleving:
Burgers & overheid hierin te laten samenwerken, de scheiding opheffen, laat burgers in hun buurt groene guerrilla voeren en het
Spelen in je buurt
niet (letterlijk!) platmaaien door de gemeente mensen (die gewoon
Vies worden
hun werk doen). Dus; leid gemeente groenmedewerkers op in hun
Rommellandjes (heksensoepjes maken)
ondernemende/afstemmende rol.
Educatie 16
Groene schoolpleinen / schoolmoestuin
Gemeentes zijn economisch eigenaar van gebouwen en willen
Voeding / gewoontes / koken
“hufter proof” pleinen. Scholen zijn voor buitenonderhoud
Kennis van de relatie natuur & samenleving
verantwoordelijk, dat conflicteert op meerdere manieren! Er is te
Magic moment!
weinig/geen geld voor groen onderhoud (zorg van de school) , er
Verantwoordelijkheid vd natuur
is weinig animo bij gemeenten voor meer onderhoud intensieve
Duurzaamheid
oplossingen. Breng ze bij elkaar en onderstreep het belang van
Gedeelde verantwoordelijkheid
groen en kinderen!
Veiligheid (hoe kom ik bij het groen?) Groen-blauw leidend laten zijn! Guerrilla gardening
Gezondheid Bewegen Sociale ongelijkheid voeding
Verbinden
Ouders zitten een kopje koffie te drinken op het
‘Visie stichting de Stadshoeve’. Tuinen, dieren, avontuurlijk spelen zijn
terras. Bediening door mensen die wat verder
het fundament voor ontmoeten en educatie. Dit alles in een gastvrij
van de maatschappij staan.
omgeving.
Kinderen lopen over het voetpad, klimmen in een wilgenburcht. Spelen in water en onderhouden de tuinen
Beleving / participatie
Groen leren denken
Groene golf pedagogiek. Concreet en
Groen gevarieerde natuurlijke terreinen dichtbij:
dichtbij. Oud en Jong
Educatie
Kom mee naar buiten allemaal
Cross overs Gedragsbeïnvloeding Natuurbeleving. Als vak in basisonderwijs. Educatie en beleving Ouder ook betrekken bij de processen
Vanzelf gaat het niet! Groene pedagogiek stimuleren voor oud en jong
Wijken Scholen Dorpen Kernen 17
Natuur: basis om te (over)leven. Jeugd
Kinderopvang
Betrek vroegtijdig jeugd bij natuur en
is de natuurtoekomst
Betrokken buurtbewoners
samenleving --> zij zijn de toekomst
Natuur niet los te zien van andere functies --> integrale aanpak vereist
Verbind jeugd/scholieren tijdig met natuur --> meer groen in de stad, vergroening schoolplein
Verbind groen in de stad met buitengebied Creëer groene lopers
Voorbeeld: Project Ommermars te Ommen --> ontdekken, leren, onderzoeken Jonge mensen actief laten deelnemen
in vraagstukken rondom de natuur
Bewustzijn van invloed leefomgeving op gezondheid en welbevinden
Buddytrajecten achterstandswijken
Gezamenlijk ruimte groen invullen
Bewustwording Je eigen rol in het gebied van de leefomgeving Nieuwe vormen van samenwerken Burgers Overheid Onderwijs/onderzoek
Groen zorg
18
Natuur en gezondheid
Motto
Beelden
Omschrijving
Natuur is gezond Natuur voor iedereen Natuur dichtbij
Groene bloemrijke natuur waar je kunt genieten, rusten, actief zijn
Vooral vlakbij steden, gezondheidscentra, mooie
Om natuur beter in te zetten voor gezondheid zijn motto’s 2 en 3 nodig
Het Natuurnetwerk (EHS) is belangrijk voor biodiversiteit en
plekken waar vogels, planten en bomen staan.
groene recreatie en daar is vanuit beleid aandacht voor. Meer
Plekken met rust, O2, water
aandacht is nodig om groene initiatieven in stadsrand, bij zorginstellingen, in buurten te stimuleren, te ondersteunen
Verbinding tussen groen, gezondheid
Vanuit een ziekenhuis:
In feite het integreren van groen in zovele mogelijk elementen ten nutte
en genezing
van de beleving en herstel van patiënt, bezoekers en medewerkers.
Uitzicht op groen Integratie met groen Natuurlijke geuren Natuurlijke kleuren Behandelingen in het groen (bewegingstuin)
19
Natuur in de stad
Motto
Beelden
Omschrijving
Scheiden waar het moet, verbinden
Sommige natuur is kwetsbaar en verdient bescherming. Maar: Veel
waar het kan
natuur kan tegen een stootje en ontstaat overal waar stedenbouwers en landbouwers, (waterschap en gemeente) natuur-inclusief bezig zijn; deze natuur verbinden/toegankelijk maken voor mensen
Mens = 1 met de natuur --> actief,
Ieder mens betrokken bij eigen (groene) omgeving en van zin en kundig
betrokken, samen, zelf
om daar iets aan te doen. Doel: het is jóuw omgeving, samen met je buurtgenoten. Jij wordt er gezond van en/of een beter mens
Natuur voor iedereen ( in de samenleving)
Meer stad, dus meer natuur in de stad Meer groen op school Mensen meer geïnteresseerd maken in participatie in natuur Groen als nieuw normaal 20
Natuur goed voor iedereen
Verbinden natuur en mens
Weten waar je voedsel vandaan komt Recreëren in de natuur Landbouw is “natuur inclusief” (niet 100% engels raaigras) en toegankelijk voor consument
Natuur in de stad; tevens klimaat bestendige
Geen natuur zonder samenleving en omgekeerd
Stimuleren biologische stadslandbouw
Verbind natuur met mensen op wijk/buurt niveau Natuurbeleving/expedities + follow-up voor jongeren Zorg voor duurzame/bestendig impulsen Meeliften met bewonersinitiatieven Vergroen ook particulier bezig mee (o.a. klimaat actieve stad) Stimuleren groene schoolpleinen Stimuleren fysieke verbindingen tussen stad – groen Klimaat actieve stad: vergroenen tuinen belonen door verminderen WS-belasting
stad
21
Natuur en overig
Motto
Beelden
Omschrijving
Ontwikkeling voor/door iedereen
Natuur --> ontwikkeling kinderen maar ook volwassenen Meerdere “gebruikers” Wat is “natuur”?? Ervaringen vanuit verschillende perspectieven, onbekend maakt onbemind
Wij zijn (allemaal) natuur!
Natuur beleven moet je leren
Natuur en samenleving
Buiten en binnen bebouwde kommen
Natuur = samenleving Samenleving = natuur
Stop met het in stand houden van gecreëerde afstand
Van belang dat kinderen opgroeien met (kennis van) de natuur.
Ja ons denken, doen en laten Overheid: voorwaarde scheppend zijn met deze opdracht
Samen leven in/met natuur Jong en oud
Daarom o.a. de jaarlijkse boomfeestdag van belang. Niet alleen 22
Buiten en binnen Natuur en (agrarisch) landschap In steden en op platteland
Natuur terug in de harten van de mens Verbinden Raken
En voor verdieping zo nu en dan naar een
Boomfeestdag Welzijn
Natuur is prachtig en goed voor je. Dit moet bereikbaar zijn voor
Voelen
iedereen
Jong en oud betrekken en raken. Beleven en
natuurmuseum/landschapscentrum
Gezondheid Vies worden Horen Spelen Eten Fietsen Verbazen Beleven Lopen Ruiken Proeven Ontspannen Onderzoeken Ontdekken
Zelf ervaren en beleven Basis wordt gelegd bij de jeugd/jongeren. In
Nieuwe coalities en samenwerkingen tot stand komen/brengen --> daaruit ontstaan nieuwe programma’s en activiteiten
ervaren zijn sleutelwoorden
Integratie (natuur integreren in thema’s) Natuur dichtbij, ook/zeker in de stad
investeren (blijven investeren)
Burgerinitiatieven ondersteunen, dan de
binnen maatschappelijke thema’s. Bv.
verbinding met nieuwe partijen, maar vooral ook
omliggende organisaties
Gezondheid
erin kunnen spelen en verblijven. Nodig voor jongeren en ouderen.
Beleven
Natuur als logisch en vast onderdeel
Zorg voor groen dichtbij en wat verder weg. Niet alleen kijken, ook
door o.a.:
boom zich ontwikkelt.
Musea en landschapscentra (zoals Natura Docet Woudehijde Twente)
Natuur is een grondrecht
dat moment, maar ook (hun leven lang) blijven volgen hoe die
Recreatie 23
Vitale staat
Groen naar binnen, binnen naar het groen ( in de gezondheidszorg)
Landschap is er voor mensen, mensen
Overijsselaars duurzaam actief in ’t landschap: iedereen doet op eigen manier mee, voelt zich betrokken bij eigen achtertuin en….
zijn er voor landschap
Maken samen de muziek.
Diversiteit & biodiversiteit gaan hier samen (op ieder slot past een sleutel): voor iedere leefstijl & cultuur is een betrokkenheidsniveau te vinden. Goed voor gezondheid van mens & natuur.
Natuur als essentieel, leuk belang,
geaccepteerd door iedereen: natuur
Natuur biedt veel kans bij alle cross-overs en is van groot economisch belang ( welvaart en welzijn)
raakt aan alles
Zorg dat we de ‘kip met de gouden eieren’ (biodiversiteit) niet slachten (iedereen moet alles er maar mee kunnen…)
Natuur en samenleving is ook deels
Allemaal natuurbeheerder, maar wel allemaal met
natuur van samenleving / natuur met
een ‘eigen gezicht’
laten beheren en ze te (laten) leren van elkaar en professionals.
samenleving
Breng meer natuur naar mensen door meer particulieren natuur te Vertrouw ‘de maatschappij’ met de natuur: niet alleen veel regelgeving
Zorg voor voldoende financiering voor natuur (zowel in beheer bij particulieren als TBO’s en overheid)
Breng buiten (natuur en landschap)
Voorbeeld Cool Nature GLD/OV:
dichterbij
Leefbaarheid
Grote groene ontmoetingsplekken (met kwaliteit)
Sociale veiligheid
voor jong en oud met natuurwaarde,
Meer generaties
recreatiewaarde dichtbij scholen en wijk/dorp.
Alle leeftijden
(Informele speelruimte, toegankelijk/veilig
Verkoeling --> goedkope recreatie dichtbij huis Waterretentie Multifunctioneel ruimtegebruik groen-blauw-sociaal Rust, ruimte Groen natuur, ervaren, ontdekken Gezondheid, bewegen, voedsel
En die alles staat in verbinding met elkaar in een plaatje Moeder natuur
Mindset: natuur is onze moeder: zij draagt mij, jou, ons, de samenleving. Dit besef is de basis van ons handelen en denken 24
Samenwerken Gifvrij landbouw Leefgebieden benadering Visie “Rust en Drukte”
Natuur = cultuur
“Echte” natuur bestaat niet in NL. alle “natuur” is ontstaan door mensenhand in de loop van eeuwen. Dit is iets om trots op te zijn. Breng deze trots over!
Leven in harmonie met natuur
Vergroening is de trend
Natuur is gezond
Diversiteit in de (natuurlijke)
Nieuwkomers (vluchtelingen) laten “aarden” in hun nieuwe natuurlijke
biodiversiteit
omgeving:
Natuur onderwerp inburgering Sociale cohesie Medeverantwoordelijkheid, nieuwkomers zorg voor omgeving Bevorderen toegang/gebruik van landschap/omgeving door nieuwkomers
Natuur als sleutel voor transformatie -->
Van ‘slecht imago’ naar toegankelijkheid voor iedereen (jong en oud)
brengt samenleving in beweging met
als voorwaarde van benutten natuur waarde(n) realiseren
kracht van ambassadeurs
Onderzoek en onderwijs Leren Ervaren Ondernemers Circulariteit Ecosystemen Innovatie/biomining Overheid Natuur als basisbehoefte bewaken Natuur vs. preventie (zorg) Natuur vs. ontstedelijking
Een samenleving ‘in balans’ voorziet in ieders behoefte
25
BIJLAGE II : Presentaties Werken aan een leefbare wereld (Egbert Roozen)
26
27
28
29
Natuurbeleving in Overijssel (Agnes van den Berg)
30
31
32
