GROENE TAFELS OVERIJSSEL - VISIE OP NATUUR Provinciehuis Zwolle, 11 april 2016
Welkom Een hartelijk welkom door Hester Maij (gedeputeerde Landbouw, Natuur en Cultuur, provincie Overijssel) aan alle aanwezigen bij de “Groene Tafel - Visie op Natuur”. We organiseren verschillende Groene Tafels, omdat we als provincie met de komst van de nieuwe Wet Natuurbescherming in de volle breedte verantwoordelijk zijn voor natuurbeleid. Als provincie moeten we daarbinnen een natuurvisie neerleggen: wat vinden we belangrijk, wat komt er in te staan en hoe moet dat landen? Uiteindelijk komt dat in de omgevingsvisie te staan, waar de natuurvisie onderdeel van wordt. Naast de groep van vandaag spreken we ook met inwoners, en houden we pilots binnen de provincie. Vandaag nodigen we u uit input te geven die we kunnen verwerken in de natuurvisie.
Natuur anders bekeken Door Bas Haring (bijzonder hoogleraar publiek begrip van de wetenschap en volksfilosoof) U kent mij misschien van het programma Proefkonijnen; een zogenaamd wetenschappelijk BNN programma waarbij de proef wordt ondervonden door de presentatoren zelf (Dennis en Valerio). In plaats van naar wetenschappers gaan om antwoord te krijgen, gaan ze zelf iets doen om antwoord te krijgen. Die houding stel ik op prijs. Mijn rol in het programma is commentaar geven op wat ze doen. Hun houding van nieuwsgierig zijn, niet bang zijn om vragen te stellen en ergens zelf over na denken is een houding die we allemaal zouden moeten hebben, zeker ook als het om natuur gaat zoals vandaag. In 2010 kwam, tijdens het internationale jaar van de biodiversiteit, een bioloog op het journaal die uitsprak dat het uitsterven van soorten te vergelijken is met Jenga. Bij Jenga worden blokjes weggetrokken waardoor in eerste instantie niks gebeurt, maar dan ineens het geheel in kan storten. Ik vroeg me af of dit wel echt zo is en trok deze uitspraak in twijfelt. Dat is aanleiding geweest voor het boek “Plastic panda’s” dat ik een aantal jaar geleden heb geschreven. Daarin toon ik aan dat de uitspraak van die bioloog niet klopt. 1
Waarom zijn specialisten vaak niet te geloven? Daar kunnen drie redenen voor zijn: 1. ze hebben vaak verborgen waardeoordelen; 2. ze hebben last van angst; 3. ze hebben last van onwetendheid. Alle drie redenen om zelf op onderzoek uit te gaan. Een tijd geleden, varend op het Panamakanaal, zag ik links en rechts van het kanaal jungle zoals jungle hoort te zijn (oerwoud, apen, geluiden). De dag daarna in het Panama museum was te zien dat het een grote kaalslag is geweest om het kanaal aan te kunnen leggen. Dat was opvallend, want oerwoud is oud bos, maar 100 jaar geleden was het daar nog 1 grote kale vlakte. Achteraf had ik spijt toen niet gevraagd te hebben hoe dat kan. Later hoorde ik van een bioloog dat het regenwoud dat ik had gezien secundair regenwoud is en in zijn ogen dus suf. Je hebt blijkbaar primair (gaaf, mooi stoer regenwoud) regenwoud en secundair regenwoud (suf regenwoud waar we niet op zitten te wachten). Later ben ik nog een keer naar het oerwoud gegaan om dat verschil te zien. En inderdaad, een woud van minder dan 20 jaar oud is suf, het is kaal en er is weinig te beleven. Maar vanaf 50 jaar ziet het er gewoon al uit als een stoer regenwoud, met alles wat je van een regenwoud verwacht. Het is puur een waardeoordeel om dat ‘secundair’ te noemen en dus minder waard dan ‘primair’. Mijn waardeoordeel was daardoor anders, want al bij een jaar of 50 oud vond ik het al mooi. Daarmee toon ik aan dat een waardeoordeel uitgelegd moet worden. De uitspraak van een hoogleraar biologie dat het helemaal fout gaat met de natuur is ook een waardeoordeel. Achter zijn uiting zit een verborgen waardeoordeel. Angst is de tweede. Er is in Nederland een taskforce biodiversiteit, voorgezeten door Marijke Vos. Ik had een keer een discussie met haar. Ze werd ziedend dat ik vragen durfde te stellen over het belang van de biodiversiteit, want zei ze, ons eten, kleding, huisvesting en nog veel meer is afhankelijk van de biodiversiteit. Dat liet mij zien dat er sprake van angst kan zijn. Dat moet je boven tafel brengen, zodat er eerlijk over gepraat kan worden. Onwetendheid is de derde. Pieter Winsemius schreef in de krant dat het met natuur de verkeerde kant op gaat vanwege het achteruitgaan van soorten. Dit was onwetendheid, want hij is geen bioloog. Biologen zouden dit argument niet gebruiken. Als ik aan biologen de vraag stelde waarom het erg is dat biodiversiteit minder wordt, zeiden ze dat planten en dieren een intrinsieke waarde hebben. Filosofen zeggen juist dat iedereen weet dat de natuur het best werkt bij zoveel mogelijk planten en dierensoorten. Waarom geven biologen een filosofisch argument en geven filosofen een biologisch argument? Zelfs in de wetgeving speelt de term intrinsieke waarde een rol, maar niemand durft er zijn handen aan te branden door aan te geven wat dat precies betekent. Deze drie redenen bij elkaar geven voldoende aanleiding om zelf op onderzoek uit te gaan. En om zelf opnieuw na te denken ‘wat is natuur voor mij?’ Laat je daarbij niet van de wijs brengen door anderen. Mogelijke Definities van natuur Optie 1: natuur is groen spul waar je doorheen kunt wandelen. Optie 2: het is levend spul dat zich niets aantrekt van ons. Optie 3: natuur dat is grote gebieden woestenij. Optie 4: natuur is tuintjes en balkonnetjes met gras en groen. Optie 5: natuur is het paradijs met alle denkbare levensvormen. Optie 6: natuur is zoals het was in 1850
2
Volgens de eerste optie is een park natuur, volgens de tweede niet. Volgens de tweede is schimmel op een douchegordijn weer wel natuur, net als dakgoten van huizen. Stadsnatuur is een modern begrip dat bij optie 2 past. Optie 6 is een onderbouwde mening. Het beeld dat wij hebben van natuur is romantisch, met veel plantjes en beestjes. En dat was in 1850 optimaal. Als we het hebben over herstellen van natuur in zijn oorspronkelijke vorm wordt met oorspronkelijk 1850 bedoeld. U mag zelf nadenken over de definities, net zoals Dennis en Valerio dat doen. Een extreme visie die ik leuk en inspirerend vind is de visie op natuur van een filmmaker die een huis had gekocht in IJburg. Hij had uitzicht over het water, maar bij het betrekken van zijn appartement was er ineens pal voor zijn deur een grote elektriciteitsmast gezet. In eerste instantie baalde hij daarvan, maar hij bedacht zich al snel ‘Wat zorgt er voor dat ik het niet leuk vind dat het geen boom was?’ ‘Omdat ik bomen leuk vind, er kennis van heb en van elektriciteitsmasten niet’. Toen heeft hij alle boeken gelezen over elektriciteitsmasten om zijn kennis te vergroten. Wat was het grootste verschil tussen bomen en masten? Masten zijn statisch. Vervolgens kocht hij een verrekijker en maakte de mast dynamisch door telkens te bekijken of er weer een nieuw onderdeel werd toegevoegd aan de mast. Dat gebeurde nu en dan. Hij beweerde toen een elektriciteitsmast net zoveel te waarderen als een boom. Vragen aan Bas - Hoe overtuig je iemand met een verborgen waardeoordeel dat hij/zij heeft? Antwoord Bas: je hoeft die persoon niet te overtuigen, maar zorg dat er minder naar die persoon wordt geluisterd door het waardeoordeel bloot te leggen. Reactie vraagsteller: dat is wel een uitdaging, want bijna iedereen heeft een waardeoordeel. - Misschien moet je onderscheid maken, net als bij voetbal. Iedereen heeft er een mening over, maar niet iedereen heeft er verstand van. Antwoord Bas: ik wil niet zeggen dat je mensen met een mening terzijde moet schuiven. Maak onderscheid tussen kennis en waardeoordeel. Kennis blijft altijd heel erg belangrijk. - Is inspraak zonder inzicht niet gelijk aan uitspraak zonder uitzicht? Antwoord Bas: het probleem is dat je nooit helemaal precies weet wanneer iemand inzicht heeft. Dennis en Valerio vergroten hun inzicht door zelf op zoek te gaan en wel duidelijk vooraf aan te geven dat ze geen inzicht hebben. Ga op onderzoek uit: wat is natuur voor jou? Om dat te kunnen is er variëteit in “beleefbaar groen” nodig. - Is er ruimte voor ‘ongedierte’ in onze natuur? Bijvoorbeeld ratten, muizen, wespen, muggen, etc. Antwoord Bas: ja, maar dat hangt er ook weer van af hoe je tegen natuur aankijkt. Het kan zo zijn dat je ‘ongedierte’ niet wilt. Nou, dan haal je ze weg. En wat betreft steenmarters: als u had kunnen weten dat je de steenmarters aan het uitnodigen was moet u niet zeuren. Anders heeft u wel recht van spreken.
3
Waarden van natuur: hoe kun je waarden van natuur ordenen? Door Chris Kalden (noch bioloog, noch filosoof. Vooral liefhebber van ons land en aanwezig als vrijwilliger voor de provincie Overijssel). Ik doe al lang pogingen vooronderstellingen te toetsen. Mijn ervaring is dat de grootste misverstanden ontstaan doordat vooronderstellingen niet worden getoetst, maar als waarheid worden aangenomen. Ik voel mij op mijn gemak in de stad, ik voel mij thuis en op mijn gemak op het platteland, ik voel mij zeer thuis op plaatsen waar natuur het zelf voor het zeggen heeft, maar ook op plekken waar mensen het voor het zeggen hebben zoals bij agrarisch natuurbeheer. Ik vind het allemaal prachtig, maar dat kan niet overal allemaal tegelijk zijn. Aan beleidsmakers is het de uitdaging te bepalen waar wat mogelijk is. Ik waardeer het zeer dat nu al de stap wordt gemaakt wat we gaan doen, met behulp van de ’whyhow-what benadering’. Meestal wordt begonnen met ‘what’. De provincie begint met het ‘why’, en dat is uitstekend. Vanmiddag gaat het over waarden. Dat zijn die waarden die mensen nastrevenswaardig vinden. Daarmee zijn het opvattingen over datgene dat wenselijk is. Als ik zelf naar natuur kijk doe ik dat niet vanuit nostalgie. Nostalgie maakt het heden onleefbaar (uitspraak Nelleke Noordervliet). Het gaat juist over de kwaliteit van ons leven nu en straks. Waarden die je toekent aan natuur bepalen hoe je kijkt naar natuur en dat is van belang voor de natuurvisie. Het is goed de waarden te expliciteren en daar is geen deskundigheid voor nodig. De visie wint aan relevantie als het is gebouwd op waarden die we belangrijk vinden. ‘We’ is breder dan alleen de statenleden. Door het ‘we’ te gebruiken biedt je handreikingen voor handelingsperspectieven. De definitie van natuur is oneindig. Ook voor de manier waarop je waarde aan natuur kunt geven is een groot scala aan mogelijkheden. Alleen al de Argumentenfabriek heeft een opsomming gemaakt van 25 waarden van natuur. Economische, filosofische, informatie, beleving en biodiversiteit zijn allemaal waarden van natuur.
4
Vijf waarden die ik er uit heb gehaald:
Onontbeerlijk: het substraat waarop we leven.
Eigen bestaanswaarde.
Nut: economische waarde (kan er alleen maar zijn omdat gebruikers er ook betekenis aan toekennen).
Inspiratie, schoonheid en welzijn (groen in je omgeving werkt door in gezondheid en welzijn).
Onvoorspelbaar. Eigen dynamiek (afhankelijk van waar je voor staat en hoe je er naar kijkt). De veldmuiscyclus is daar een goed voorbeeld van. Net als wilde zwijnen (natuurdynamiek clasht met onze systematiek) en de wolf (je kan het misschien niet leuk vinden, maar je kan het proces niet zomaar keren).
Het gaat er om wat u vindt. Meestal zal het een mengeling van waarden zijn. Het provinciaal bestuur van Overijssel helpt bij het maken van een verstandige keuze. Die keuze wordt makkelijker als een flink deel van de waarden gedeeld wordt.
Discussie waarden (reacties en aanvullingen op de 5 waarden)
De waarde voor toekomstige generaties ontbreekt. Die kunnen we niet vertegenwoordigen maar moeten we wel meenemen in ons besef.
Aanvulling op onvoorspelbaar: we zijn onderdeel van de natuur, we zijn hier maar een kleine periode en daarmee een klein deel van de natuur.
Gezondheid en bevordering: door mensen dichter bij natuur te brengen wordt meer gekeken naar de waarde voor ons eigen leven. Dat heeft een positief effect op onze gezondheid.
Elementen als reinigen. We hebben veel veranderd aan de watergangen. Op dit moment zijn we bezig meer sustainable systemen te maken: natuur weer kans geven op veiligheid die we nodig hebben. Laat de natuur het werk doen. Die kracht en waarde van natuur benutten.
De natuur heeft zoveel voorbeelden te leveren op ontwerp en innovatie (bijvoorbeeld de ijsvogel als vormgever voor de snelheidstrein in Japan). Natuur is een blijvende inspiratie.
In Nederland: culturele waarde. Wat we aan cultuur hebben we door de eeuwen heen gecreëerd. Het geheel van natuur en landschap.
Natuur kan een hele goede basis zijn voor verschillende soorten economische activiteiten. Denk aan natuurreizen, excursies. Natuur als basis voor nieuwe economische activiteiten. Educatie: natuurkennis overbrengen aan toeristen. Dat is voor beide partijen interessant.
Betuttel niet teveel (bijvoorbeeld niet alles perse willen bewaren voor later). Soms kan het nu nodig zijn op bepaalde ingrepen te doen waardoor de natuur onder druk komt te staan.
Vergankelijkheid als waarde.
Zowel in Amerika als in Europa hebben vogelonderzoekers onderzocht dat vogelpopulatie verschuift door klimaat verandering. Tijdelijkheid en dynamiek.
Natuur als basis voor alles. We zijn er niet om de natuur te redden, de natuur is er om ons te redden.
Natuur wordt vaak gekoppeld aan een perceel. Dat kan niet, want natuur overstijgt alles. Natuur als de alomtegenwoordigheid.
Loslaten: nu hebben we vaak nog te weinig vertrouwen in het zelfvermogen van natuur. Eigen dynamiek kan geweldige resultaten hebben als we het vermogen hebben om los te laten. Daarbij moeten wel consequenties geaccepteerd kunnen worden (zoals dat heide kan verdwijnen op sommige plekken). Wil niet overal alles doen.
Rechtvaardig natuurbeleid: één individu niet onevenredig belasten door één beestje. 5
Verdieping op de waarden. Welke waarden willen we koesteren en waarom? De waarden beleving en vergankelijkheid worden toegevoegd op basis van de reacties op de vraag ‘natuur is voor mij…’. Daarmee komen we tot 7 waarden om te verdiepen: 1. Onontbeerlijk: Natuur is onontbeerlijk. Het is het substraat waarop we leven. 2. Economische waarde: Natuur levert veel nut. Het heeft economische waarde. 3. Beleving: Natuur biedt beleving. 4. Intrinsieke waarde: Natuur heeft eigen bestaanswaarde. Het heeft een intrinsieke waarde. 5. Welzijn: Natuur biedt inspiratie, schoonheid, welzijn. 6. Onvoorspelbaar: Natuur heeft een eigen dynamiek. Het is onvoorspelbaar. 7. Vergankelijkheid: Natuur is vergankelijk.
6
Reacties:
We leggen hier erg de nadruk op wat de natuur voor mensen betekent. Als dat gebruikt zou kunnen worden als uitgangspunt voor beleid zou dat een mooie en bijzondere zijn!
Doet het toekennen van de intrinsieke waarde iets voor de manier waarop je met de natuur inspringt? Ja, dat heeft wel degelijk allerlei beleidsconsequenties.
Economische waarde: -
In de praktijk is de economische waarde groter dan hoe het hier beleefd wordt. Het voelt hier wat ondergewaardeerd.
-
Vaak vergeten we hoe mede bepalend de natuur is juist voor economie. Denk alleen al aan de waarde van insecten voor de landbouw.
-
Onderscheid 2 dingen: het puur instrumentele (zoals bestuiving) en de beleving (die geld waard kan zijn). Beleving is emotie en dat is geld waard.
-
Economie creëert ook natuurwaarde. Een heidelandschap had vroeger economische waarde, net als een houtwal (leverde brandhout op). Economische waarde en beleveniswaarde kan niet scherp uit elkaar worden gehouden.
Beleving: -
Beleving kan verkocht worden aan toeristen. Door samen te werken kan beleving versterkt worden en meer samenhang teweeg gebracht worden.
-
Het feit dat je ergens kunt gaan wandelen zit sterk op de belevingskant. ‘Dit moet wel een natuurgebied zijn, want er staat een pannenkoekenhuis.’
-
Beleefbaarheid centraal stellen.
-
Inspiratie, schoonheid en welzijn is ook beleving.
7
Welke argumenten heeft u voor welke waarde?
8
Genieten voor de samenleving NU:
Het NU wordt benadrukt vanwege het recht om te genieten. Dat is geen vanzelfsprekendheid meer; niet alleen kinderen in de grote stad, maar ook voor kinderen daarbuiten.
Er is maar één manier om toekomstige generaties te laten genieten: dat is door nu zelf te genieten. Daarmee geef je het voorbeeld en maak je reclame voor genieten van de natuur.
Jongeren krijgen nu vooral de boodschap mee voorzichtig met de natuur om te moeten gaan. Als nu niemand nu van natuur geniet, zien jongeren ook niet meer het doel om later van natuur te genieten en het te beschermen.
Blijf het mogelijk maken dat er niet alleen nu, maar ook straks nog wat te genieten valt.
Genieten van natuur is een kwalitatief goed. Als ik er van geniet, betekent het niet dat een ander daarna er niet meer van kan genieten. We genieten het niet op.
Economisch nut:
Maak natuur beheersbaar en betaalbaar. Als je het economisch maakt, dan kunnen combinaties worden gemaakt. Daarbij hoort verstandig beheer en maak dan ook gebruik van robuustere natuur die meer draagvlak heeft.
Aan de ene kant kan je er voor zorgen dat je natuur betaalbaar maakt. maar je kan het ook andersom doen door ervoor te zorgen dat je door natuur kan wandelen waardoor het economisch kan gaan worden.
Natuur kan niet alleen maar economisch beheersbaar gemaakt worden. Daar zit een spanningsveld: betutteling.
Onontbeerlijk:
Wat daarbij nog mist is dat we ook iets aan de natuur kunnen toevoegen door iets te doen of juist niet te doen. Die wisselwerking kan noodzakelijk zijn om de natuur in stand te houden en juist zelfs te versterken.
Perceeldenken:
Blijf flexibel en versmal niet, want dan zet je de natuur op slot. Blijf op grotere schaal denken, want op kleine schaal kan beheer onbetaalbaar zijn (perceeldenken). Gun jezelf meer flexibiliteit dan alleen maar de omlijnde begrenzing.
Waarom is het nodig het perceel denken te verlaten (verweven in plaats van scheiden)? Economisch nut wordt nu alleen benoemd in relatie tot geld verdienen. Combineer ruimtelijke ontwikkeling met het versterken van biodiversiteit. Daarvoor is een andere visie nodig.
Ga van perceeldenken naar gebiedsdenken! En van scheidend denken naar verweven! Om dat te kunnen doen moet je eerst het gemeenschappelijk belang zoeken: waarom doen we het?
De beleidslijn tijdelijke natuur kan soms een uitkomst bieden.
Ruimte voor trots:
Het is noodzakelijk ruimte te krijgen om de trots die in onze provincie eigenlijk wel zit te kunnen benutten. Daar is draagvlak en de middelen voor nodig. Agrariërs beseffen zich wel degelijk dat ze een maatschappelijke verantwoordelijkheid dragen. Zoek de verbondenheid met elkaar en zorg dat er vertrouwen is.
Metafoor: een torenvalk die nestelt in een megastal.
Let er op dat niet alleen het buitengebied natuur is; binnen de bebouwde kom ligt ook natuur.
9
Angst om te verliezen:
We hebben veel dingen bevroren, omdat we dan met ons allen doen alsof we niks verliezen. G het gesprek aan over de consequenties daarvan en wat verstandige oplossingen kunnen zijn. Gestolde angst is de manier waarop sommige regels tot stand zijn gekomen.
Beleving:
Let op de impact van een trefwoord als beleving. Een plantje of diertje is slecht van belang wanneer het de beleving beïnvloed. Dat is nogal een impactvolle consequentie voor plantjes en diertjes die minder worden beleefd.
Welke waarde zou meer aandacht nodig moeten hebben in de natuurvisie?
Beleving: -
Sla een brug tussen stad en landelijk gebied.
-
Vraag aan het gebied zelf wat ze belangrijk vinden om te beleven.
-
Beleving is wat er voor zorgt dat we dingen kunnen doen.
-
Niet enkel voor ons, maar ook voor onze toekomstige generatie. Natuur beschermen zodat het ook in de toekomst nog beleefd kan worden.
Beloning in plaats van het steeds hebben over waarderen. Maak het mogelijk omstandigheden te creëren voor de beleving. Beloon degene die het mogelijk maakt de ervaring, de beleving op te doen.
Dynamiek vanuit de natuur zelf. We lijden onder de waarde van nu, in de toekomst zijn er weer andere waarden. Gelijk aan een geweldig mooi schilderij wil je niet teloor laten gaan. Waardeer het verleden, maar ga weg van het puur statische beleidsdogma dat we nu toch vooral hebben.
10
Wat wordt jouw motto voor de natuurvisie?
Afsluiting door Hester Maij Het was een ontzettend goede middag. Je gaat met dit systeem echt nadenken wat natuur nou is voor ons allemaal. We gaan de natuurvisie niet overhaasten; we gaan het wel goed doen. Als het nodig is komen we nog een keer bij elkaar. De toekomstige generaties is een punt dat we helder hebben gehoord. Dank voor ieders bijdrage. De rol van Bas en Chris als aanjagers heeft bij het resultaat van vandaag geholpen.
11
