Natuur en Milieu Overijssel: Samen aan de slag voor een mooi en duurzaam Overijssel. Strategische visie en Meerjarenplan Natuur en Milieu Overijssel 2013-2023 Uitvoeringsplan 2013-2016
Zwolle, december 2013 1
Inleiding Dat Natuur en Milieu Overijssel in 2013 40 jaar bestaat is een mooie en inspirerende reden voor het formuleren van een strategische visie. De toekomstdroom, het wenkende perspectief situeren wij daarom deze keer zo'n 40 jaar vóóruit. Het is de wereld zoals wij hem rond 2050 dromen. Daar vanuit redeneren we terug naar wat Natuur en Milieu Overijssel grofweg tussen nu en ongeveer 10 jaar in het Overijsselse onderneemt om die droom te verwezenlijken. Uitgangspunt bij het schrijven van onze strategische visie is een veranderende samenleving en de manier waarop we als organisatie hierop inspelen. De relatie tussen overheid en inwoners verschiet van kleur. De samenleving kantelt van een centraal, van bovenaf georganiseerde verzuilde samenleving naar een decentrale, van onderop gestuurde netwerk samenleving (horizontalisering) 1. Dit vraagt een nieuwe vorm van sturing. De Wetenschappelijke Raad voor het regeringsbeleid zegt daarover: “Er is geen sprake van een terugtrekkende overheid, maar veeleer een voorwaardenscheppende en corrigerende overheid die faciliteert dat burgers en frontlijnwerkers initiatief nemen”. 2 In nieuwe, pragmatische netwerken besluiten mensen het zelf te gaan doen. Rotmans noemt in zijn boek In het oog van de orkaan vijf verklarende factoren: mensen willen terug naar hun eigen omgeving, mensen zoeken elkaar weer op, internet is een krachtig hulpmiddel voor netwerken, verzet tegen trage en falende overheid en verzet tegen bureaucratie en marktdenken. Voor Natuur en Milieu Overijssel betekent dit vooral een rol als aanjager van en verbinder tussen maatschappelijke initiatieven en netwerken. De kracht van de samenleving, de circulaire economie en de vitale leefomgeving is de drie-eenheid waarmee wij een toekomstbestendig Overijssel dichterbij brengen. Leeswijzer In hoofdstuk 1, 2, 3 en 4 beschrijven wij het brede kader van onze organisatie. Waar staan we nu, wat is onze missie, onze visie en werkwijze. In hoofdstuk 5, 6 en 7 schetsen we een toekomstbeeld voor 2053 en koppelen daaraan expliciete tussen-doelstellingen voor 2023. Dit doen we voor zowel de inhoudelijke thema’s als onze werkwijze als onze interne en externe organisatie. Tot slot vindt u in hoofdstuk 8 ons concrete uitvoeringsplan voor de eerstvolgende vier jaren.
1 2
Jan Rotmans, In het oog van de orkaan, Nederland in transitie, 2012. Wetenschappelijke raad voor het regeringsbeleid, Vertrouwen in burgers, 2012.
2
1. Waar staat NMO nu Natuur en Milieu Overijssel houdt zich bezig met maatschappelijk en economisch complexe onderwerpen en is speler op een veld met uiteenlopende spelers: overheden, gespecialiseerde organisaties, vrijwilligersorganisaties, bedrijven, inwoners en belangenbehartigers. Wij profileren ons daarbij als aanjager én verbinder tussen organisaties en hun belangen. Wij zijn als organisatie in Overijssel uniek met onze focus op zowel een rijke natuur en een gastvrij landschap als op een gezond leefmilieu en duurzame samenleving. Belangrijke thema’s zijn voor ons biodiversiteit, energiebesparing, duurzame energie, ruimtelijke kwaliteit, recreatie, vergroenen van steden, gezondheid, duurzame mobiliteit en water.
Overheid en Natuur en Milieu Overijssel De beleidskaders van de Provincie en gemeenten vormen ons vertrekpunt. Natuur en Milieu Overijssel volgt kritisch ruimtelijke plannen en andere relevante beleidsvelden, treedt indien nodig hierover in overleg en geeft daarmee glans aan de democratie. Overheden hebben behoefte aan goede gesprekspartners die een belang vertegenwoordigen. Zoals de LTO, de Recron, het regionaal bureau voor Toerisme en het Oversticht voor het belang dat zij vertegenwoordigen en Natuur en Milieu Overijssel voor het belang van duurzaamheid, gezonde leefomgeving en natuur. Onze inhoudelijke deskundigheid, vaardigheden en uitgebreide en goed functionerende achterban maken dat wij die rol uitstekend kunnen vervullen. Wij zijn overigens niet alleen belangenbehartiger namens lokale natuur en milieuorganisaties. Natuur en Milieu Overijssel organiseert en faciliteert ook vrijwilligers bij maatschappelijke participatie en zorgt voor draagvlak én uitvoering van het overheidsbeleid.
Netwerk van Natuur en Milieu Overijssel In ons werkveld hebben we naast de overheid ook te maken met bedrijven met een maatschappelijke doelstelling, zoals woningcorporaties, drinkwaterbedrijven, energieproducenten en netwerkbeheerders en bedrijfsleven en particulieren. Ook zij hebben belang bij een maatschappelijke organisatie die hen ondersteunt bij het realiseren van hun ambities. De kracht van Natuur en Milieu Overijssel ligt hier in sociale innovatie: het verbinden van partijen rondom maatschappelijk urgente thema’s. We zijn daarbij ook in staat informele netwerken te koppelen aan formele netwerken. Natuur en Milieu Overijssel heeft namelijk een sterk en breed netwerk ontwikkeld, waarin de actieve inwoners van Overijssel een belangrijke rol spelen. We zijn in staat om globaal en landelijke vraagstukken te vertalen naar regionale schaal en kennen de regio en haar spelers goed.
Breed draagvlak Uit recent onderzoek3 van Motivaction blijkt, niet voor de eerste keer, hoe mensen tegenover de hedendaagse kwesties van duurzaamheid staan. Maar liefst 87% vindt een schoon milieu van belang voor het voortbestaan van de samenleving. Zij maken zich vooral druk over de afname van natuur, de slechte luchtkwaliteit, de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, de klimaatverandering en het gebrek aan duurzame energie. Naast de overheid vinden zij dat natuur en milieuorganisaties hier een rol in moeten spelen.
3
Motivaction, Onderzoek voor stichting Natuur en Milieu, 2012
3
Natuur en milieuorganisaties hebben volgens de respondenten van het onderzoek ook een taak bij het bieden van handelingsperspectief voor een duurzame leefstijl, het samenwerken aan Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) en in het bedenken van nieuwe concepten.
4
2. De missie van Natuur en Milieu Overijssel De doelstelling van Natuur en Milieu Overijssel is volgens de statuten “bevordering van het behoud, herstel en ontwikkeling van natuur, landschap en milieu, alles in de meest ruime zin, in het bijzonder in de provincie Overijssel”. Die doelstelling kwam 40 jaar geleden voort uit bezorgdheid en een toekomstdroom. Beide zijn nog steeds actueel en hebben in de loop der jaren aan kracht gewonnen. In de afgelopen 40 jaar zijn zowel bescheiden als grote vorderingen gemaakt, op het vlak van overheidsbeleid en wetgeving, maatschappelijk bewustzijn en betrokkenheid van het bedrijfsleven bij een duurzame toekomst. Onze 40 jaar oude doelstelling vertalen we naar het heden, in de volgende missie: Samen met overheden, bedrijven en inwoners werkt Natuur en Milieu Overijssel aan een mooi en duurzaam Overijssel. Een provincie waar we duurzaam wonen en werken, zodat inwoners van Overijssel nu en later kunnen genieten van een gezonde en groene leefomgeving.
3. De visie van Natuur en Milieu Overijssel Vanuit onze missie werken we toe naar een toekomstbestendig Overijssel. Natuur en Milieu Overijssel wil een omslag maken naar een circulaire economie en een vitale leefomgeving en de kracht van de samenleving op deze punten versterken.
Onder een circulaire economie verstaan we een economie die niet langer materialen wint, gebruikt en afdankt, maar de overstap maakt van afval naar grondstof. Producten worden ontworpen en gefabriceerd vanuit de gedachte dat ieder product wordt hergebruikt of gerecycled (concept van www.turntoo.com). Verbranding van materialen en vervuiling vinden niet meer plaats en afval bestaat niet meer. Voor onze energiebehoefte maken we gebruik van hernieuwbare energie. Als samenleving vertonen we het gedrag dat hierbij hoort. Door grondstoffen gescheiden aan te bieden, lokale energie op te wekken en zorg te dragen voor onze eigen leefomgeving. Een vitale leefomgeving voor mens, flora en fauna is nodig om welvaart en welzijn voor de toekomst te borgen. Vitaal in de betekenis van energiek en essentieel. Voor een vitale leefomgeving is het nodig om de biodiversiteit te versterken, zorgvuldig om te gaan met natuurlijke hulpbronnen en te werken aan gezonde, klimaatbestendige steden. Daarmee nemen wij verantwoordelijkheid voor volgende generaties. De kracht van de samenleving bestaat uit kleine en grote lokale coalities die bewust verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leefomgeving, waarin het goed wonen, werken en recreëren is. Natuur en Milieu Overijssel stimuleert deze lokale coalities zichzelf te organiseren rondom thema’s zoals voedsel, energie, water, grondstoffen en natuur. Een groot aantal lokale groepen zet zich al met succes in voor natuur- en landschapsbeheer, lokaal draagvlak voor natuur en lokale energie opwekking.
5
4. De werkwijze van Natuur en Milieu Overijssel 1. Onafhankelijk en maatschappelijk. Natuur en Milieu Overijssel is een maatschappelijke organisatie in Overijssel, die lokaal verankerd is en zich onafhankelijk opstelt. Incidenteel verbinden wij ons met lokale bedrijven om stappen te zetten en in die relatie zijn we betrouwbaar en deskundig. Uiteindelijk wordt van ons verwacht dat we eigen standpunten innemen en daar kiezen we zelf ook voor. Onze onafhankelijkheid en maatschappelijke taak onderscheiden ons van commerciële partijen. 2. Het versnellen van duurzaamheid. Natuur en Milieu Overijssel daagt overheden, bedrijven en inwoners uit om zuinig te zijn op hun leefomgeving (water, bodem, lucht en natuur), kringlopen te sluiten (afval, voedsel, grondstoffen) en gebruik te maken van hernieuwbare energie. In onze uitdaging zetten we altijd een grotere stap of bereiken we meer mensen dan gangbaar. 3. Een beweging van en voor de inwoners van Overijssel. Natuur en Milieu Overijssel is krachtig doordat zij wordt gelegitimeerd door veel inwoners van Overijssel en aansluit bij de Overijsselse identiteit. Wij verbinden ons met de vele aangesloten organisaties, nemen deel aan provinciale projecten en activiteiten en vormen actief onderdeel van onze netwerken. Wij ondersteunen lokale initiatieven die zorg hebben voor hun leefomgeving en zij die stappen zetten voor een duurzaam Overijssel. 4. Ondernemend innoveren. Natuur en Milieu Overijssel sluit aan bij maatschappelijke behoefte, neemt initiatief en is constant op zoek naar kansen. Daarbij gaat het om kansen die innovatief zijn en bijdragen aan een duurzame ontwikkeling. Dit doen we samen met overheden, bedrijven en inwoners.
6
5. De kerntaken van Natuur en Milieu Overijssel in 2053 Voor het realiseren van onze visie onderscheiden wij zes methodieken, die hieronder uitgebreid worden beschreven. Dit zijn: 1. Identificeren en waar nodig stimuleren en faciliteren van bewonersinitiatieven & samenwerken met en ondersteunen van bekende en nieuwe vrijwilligers(groepen) 2. Initiëren van leernetwerken rondom urgente maatschappelijke thema’s 3. Projectontwikkeling en uitvoering samen met overheden, bedrijven en inwoners op het gebied van duurzaamheid, natuur en landschap 4. Communicatie en educatie voor duurzame ontwikkeling 5. Agendering, advisering en beleidsbeïnvloeding in nauwe samenwerking met onze lokale groepen 6. Organiseren en coördineren van publieksacties
5.1.Identificeren en waar nodig stimuleren en faciliteren van bewonersinitiatieven & samenwerken met en ondersteunen van bekende en nieuwe vrijwilligers(groepen) Over 40 jaar is de overheid niet meer de enige allesbepalende factor. We zien een terugtredende overheid én een groei aan initiatieven vanuit de samenleving. Een verandermacht van onderop, zoals Jan Rotmans dat noemt in zijn nieuwste boek In het oog van de orkaan. Ook nu al, in 2013, zien wij buiten de vaste kern van actieve natuurvrijwilligers steeds meer mensen die zich in tijdelijke coalities sterk maken voor hun eigen leefomgeving. Het heft in eigen handen nemen om een bepaald doel te bereiken. Of het nu gaat om een groene speelplek in de wijk, een gezamenlijke inkoop van zonnepanelen, natuurbeheer of autodeelproject. Wij zien mensen die betrokken, mondig en goed opgeleid zijn. We zien interessante ideeën, meer verantwoordelijkheid, draagvlak en sociale samenhang ontstaan. De groene, duurzame leefomgeving is een thema bij uitstek om inwoners zelf over te laten nadenken, bij te betrekken of liever nog initiatieven in te laten nemen of waar nodig toe te stimuleren. Kansen liggen er dan ook volop om de betrokkenheid en het sociaal cement te vergroten op onderwerpen die sterk verbonden zijn met de eigen leefomgeving, zoals water, energie, gezondheid, biodiversiteit, afval, mobiliteit, recreatie, voedsel en natuur- en landschapsbeleid. Lokale natuur en milieugroepen Natuur en Milieu Overijssel werkt samen met vrijwilligers en lokale groepen die zich veelal op lokale schaal inzetten voor een mooie en duurzame leefomgeving. De vrijwilligers doen aan beleid beïnvloeding en lobby, educatie en communicatie, landschapsbeheer en soortenbescherming en onderzoek en monitoring. Hun kennis, lokaal netwerk, intrinsieke motivatie en inzet zijn van onschatbare waarde. Ongeveer 80 organisaties staan geregistreerd als ‘aangesloten bij het netwerk van Natuur en Milieu Overijssel’. Het is in het belang van onze doelstellingen dat we sterk verbonden zijn met deze groepen. Dat we zichtbaar zijn en gezien worden als belangrijke samenwerkingspartner. Iemand waar je niet tevergeefs een beroep op doet. Dat betekent dat we alert moeten zijn op signalen van vrijwilligers en waar nodig en gewenst professionele ondersteuning bieden op organisatorisch, inhoudelijk en strategisch vlak. Soms in de rol als deskundige en soms in de rol als facilitator of makelaar. 7
Tot slot initiëren wij bij belangrijke bovenlokale ontwikkelingen samenwerking tussen verschillende belangengroepen en bij provinciale thema’s behartigen wij de gemeenschappelijke belangen. Dat alles voor een mooi en duurzaam Overijssel. Investeren in sociaal kapitaal Voor de toekomst kiezen we er doelbewust voor verder te investeren in de netwerkwerkmaatschappij. Door te inspireren, te mobiliseren en het zelf organiserend vermogen van initiatiefnemers te vergroten. Eerste stap is onze interne organisatie hierop in te richten, zodat we zelf op een snelle, flexibele, niet sturende wijze groene initiatieven van bedrijven, particulieren, maatschappelijke organisaties en overheden stimuleren, verbinden en faciliteren. In 2012 hebben we hiermee onder de paraplu van de Kracht van de samenleving al een begin gemaakt. De verandermacht van onderop biedt ook mogelijkheden voor onze soms nog traditioneel georganiseerde groene vrijwilligersorganisaties. Er is een groter potentieel aan sociaal kapitaal van mensen aanwezig die sterk verbonden zijn met de eigen leefomgeving dan waar onze groene vrijwilligersgroepen nu gebruik van maken. De meeste organisaties hebben (nog) een kleine kern van zeer deskundige, gemotiveerde (vaak oudere) vrijwilligers. Er is al jaren weinig nieuwe, jonge aanwas waardoor de slagkracht van organisaties afneemt. Zo is bijvoorbeeld het vinden van nieuwe bestuursleden, jonge mensen en actieve vrijwilligers een veel gehoord probleem. De organisatiestructuur, de werkwijze en de focus op een beperkt aantal specifieke thema’s maakt dat de organisaties een weinig uitnodigende, frisse, open en dynamische uitstraling hebben en onvoldoende anticiperen op de nieuwe ontwikkelingen in de maatschappij en hun eigen omgeving. Er kan veel meer gebruik worden gemaakt van de kracht van de samenleving en de behoefte om op lokale schaal samen aan de slag te gaan. Meebewegen met de nieuwe ontwikkelingen en kansen in de buitenwereld is bovendien noodzakelijk om te overleven. Al met al tijd om te onderzoeken of vrijwilligersgroepen bereid zijn en in staat zijn een veranderslag te maken naar een meer open, flexibele netwerkorganisatie.
Doelstellingen voor 2023 •
• •
De helft van de bij Natuur en Milieu Overijssel aangesloten groepen zijn open, flexibele netwerkorganisaties geworden, die in nieuwe netwerken met betrokken inwoners initiatieven starten. Zij zoeken (op thema) naar (eventueel tijdelijke) medestanders buiten hun eigen organisatie en doen waar nodig een beroep op gemeente en Natuur en Milieu Overijssel voor ondersteuning. Bij een derde van onze projecten betrekken we de lokale groepen of vrijwilligers en proberen ook voor hen financiering te regelen of via gesloten beurs hun organisatie te versterken. We nemen niet meer geïsoleerd het initiatief, maar zoeken altijd de publiek-private samenwerking. Wij zijn in staat om groene ideeën van inwoners boven water te krijgen en/of te stimuleren en hieromheen een netwerk te bouwen.
8
•
•
Natuur en Milieu Overijssel blijft investeren in een interne cultuuromslag, om klaar te zijn voor de netwerkmaatschappij van de toekomst. Doel is dat we zelf op een snelle, flexibele, niet sturende wijze groene initiatieven van bedrijven, inwoners, maatschappelijke organisaties en overheden stimuleren, verbinden en faciliteren. In 2023 staat een kwart van de gemeenten in Overijssel open voor groene en duurzame initiatieven en ideeën van haar inwoners en zijn bereid deze te ondersteunen. Door goede voorbeelden en successen dragen we bij aan een meer open houding van gemeenten in Overijssel voor de groene en duurzame initiatieven en ideeën van haar inwoners en zijn bereidheid deze te ondersteunen.
5.2.Initiëren van leernetwerken rondom urgente maatschappelijke thema’s Natuur en Milieu Overijssel werkt aan de transitie naar een meer horizontale samenleving rondom urgente maatschappelijke thema’s. Op dit moment heeft Natuur en Milieu Overijssel het initiatief genomen om een netwerk rondom Energie op te zetten: Hier Opgewekt. De toekomst voor energiebesparing, lokale energie opwekking uit wind, zonnepanelen en biovergisting is veelbelovend. Er is op deze thema’s een stroom van initiatieven op gang gekomen van bewoners, bedrijven en gemeenten om zelf duurzame energie te produceren en te leveren. Er is veel vraag naar kennis en ervaring over de opzet en het draaiende houden van een lokaal energiebedrijf. Natuur en Milieu Overijssel stimuleert middels het Servicepunt en het netwerk Hier Opgewekt informatie en kennisuitwisseling, brengt mensen en partijen met elkaar in contact en stimuleert samenwerking. Allemaal met het doel de transitie naar een duurzame samenleving te versnellen. We zien ook mogelijkheden voor netwerken rondom de thema’s voeding, water en natuur en landschap. Doelstellingen voor 2023 1. Natuur en Milieu Overijssel bouwt vier leernetwerken rondom de thema’s energie, voeding, water en natuur & landschap. De vorm is afhankelijk van de behoefte en kan variëren van watervrienden tot netwerken van bewonersinitiatieven op het gebied van natuur en landschap.
5.3.Projectontwikkeling en uitvoering met partners Om een mooi en duurzaam Overijssel te bereiken, werken we samen met anderen aan projecten. Deze projecten hebben altijd een strategisch karakter. Het kan gaan om draagvlak vergroten, de transitie naar duurzaamheid te versnellen en/of daadwerkelijk resultaten neer te zetten als energiebesparing, afname van de ecologische footprint en de realisering van een robuust veerkrachtig ecosysteem en watersysteem. Hiervoor zijn we in het recente verleden projecten gestart als de minor Social Green, Ik lekker fit, Buurt energie en Energiebesparing monumenten. 9
Uitgangspunt is om projecten samen met anderen te ontwikkelen die de transitie naar een duurzame samenleving versnellen. We werken samen met voor de hand liggende partijen aangevuld met verrassende, vernieuwende partners. Meer dan voorheen gebruikelijk was, betrekken we ons netwerk en actieve bewoners bij de projecten (zie 5.1). De komende jaren investeren we stevig in uitbreiding van ons bedrijvennetwerk en leggen contact met hierin relevante organisaties als Kennispoort regio Zwolle en kiEMT. Doelstellingen voor 2023 1. Onze projecten dragen altijd bij aan de transitie naar een duurzame samenleving 2. Voor het ontwikkelen en uitvoeren van projecten werken we samen met organisaties uit ons eigen netwerk van natuur en milieuorganisaties en roepen we de hulp in van actieve inwoners 3. Natuur en Milieu Overijssel bouwt haar vrijwilligerspool uit tot 150 personen, die geworven zijn op thema’s en met ondersteuning van ons eigen initiatieven ontplooien onder de naam van Natuur en Milieu Overijssel 4. Uitbreiden van ons bedrijvennetwerk naar 250 adressen.
5.4.Communicatie en Educatie voor duurzame ontwikkeling Natuur en milieu onderwijs is ontzettend belangrijk. Het leert jongeren niet alleen over de natuur en het behoud daarvan, maar brengt hen ook letterlijk in contact met natuur. Natuureducatie zorgt voor vaak een onvergetelijke beleving, is gezond, stimuleert beweging en creativiteit en maakt gelukkig. Natuur en milieu onderwijs zorgt er bovendien voor dat kinderen op latere leeftijd meer duurzame keuzes maken. Daarmee is natuur en milieu onderwijs zowel goed voor later als goed voor nu. Van NME naar CEDO Natuur en milieu onderwijs krijgt steeds meer een andere invulling. Natuur en Milieu Educatie (NME) ging in het verleden vooral over onderwerpen als planten, dieren en milieuvervuiling. Tegenwoordig dekt het begrip Communicatie en Educatie voor Duurzame Ontwikkeling (CEDO) veel beter de lading. Veel projecten gaan bijvoorbeeld over energiebesparing, gezondheid, water of afval. De inhoud van CEDO sluit ook steeds beter aan bij actueel beleid van overheden. Dat is ook niet vreemd, want het besef groeit dat educatie als sociaal instrument kan dienen voor het realiseren van ambities en beleidsdoelen. In de toekomst zetten overheden meer en meer CEDO in als instrument, met als gevolg dat de doelgroep zich ook verbreedt. CEDO richt zich niet slechts op basisscholen, maar richt zich in toenemende mate ook op het vervolgonderwijs en volwassenen. CEDO bij Natuur en Milieu Overijssel Natuur en Milieu Overijssel is al 40 jaar actief op het gebied van CEDO in Overijssel en zal ook de komende 40 jaar dé aanjager en vernieuwer hiervoor zijn in de provincie. Natuur en Milieu Overijssel signaleert nieuwe (inter)nationale trends en deelt deze met alle andere CEDO-aanbieders in het Overijsselse netwerk. 10
In gemeenten zonder NME-centra verzorgt Natuur en Milieu Overijssel zelf het CEDO-aanbod in het primair onderwijs en het voortgezet onderwijs. In plaats van leskisten gaan wij ons toeleggen op actuele, thematische projecten die zijn ontwikkeld in samenwerking met andere partners. Het thema-project voorziet alle groepen van educatief materiaal op hun eigen niveau en richt zich met name op ervaren en beleven. Doel is dat alle basisschool leerlingen en leerkrachten minimaal één dag per jaar samen de natuur in trekken en milieuvriendelijk handelen integreren in de dagelijkse lespraktijk. Investeren in relaties Onderwijsinstellingen worden vanuit allerlei organisaties overladen met educatief aanbod. Voor docenten is er simpelweg teveel keuze, terwijl het curriculum weinig ruimte laat voor veel extra’s. Alleen door goed de behoefte en wensen van docenten en begeleiders te kennen en daarbij aan te sluiten, kunnen wij BSO en onderwijs verleiden tot CEDO-projecten. Een investering in meer persoonlijke relaties en een klankbordgroep kan daarbij helpen. Natuur en Milieu Overijssel is de spin in het web die vragers, aanbieders, gebruikers en vernieuwers van CEDO bij elkaar brengt in een zogenaamd arrangementen-model. We werken samen met zoveel mogelijk partners in een breed netwerk, dat onder andere bestaat uit (semi) overheden, onderwijsinstellingen, maatschappelijke organisaties, vrijwilligersgroepen, NME-centra, bedrijven en andere IVNconsulentschappen. Naast primair en voortgezet onderwijs blijven we ook investeren in nieuwe relaties en nieuwe doelgroepen, zoals hogescholen en het bedrijfsleven. Dit netwerk stelt ons als geen ander in staat innovatieve arrangementen in de provincie te organiseren. Duurzame samenleving Een duurzame of circulaire samenleving komt alleen dichterbij als veel mensen meedoen, zich verantwoordelijk voelen voor de kwaliteit van hun eigen leefomgeving en duurzame en natuurvriendelijke keuzes maken. Om dat te bereiken komt iedereen gedurende zijn leven meerdere malen in contact met CEDO. Met CEDO dragen we bij aan de maatschappij van de toekomst, waarin participatie of eigenaarschap voor een gezonde en groene leefomgeving steeds belangrijker worden. Doelstellingen 2023: 1. Natuur en Milieu Overijssel is de regionale spinner in Overijssel op het gebied van CEDO. Natuur en Milieu Overijssel fungeert voor haar lokale netwerken als inspirator van succesvolle vernieuwingen. 2. Natuur en Milieu Overijssel verbreedt de dekking van CEDO in de provincie. Hiervoor intensiveren wij allereerst in de samenwerking met de regionale CEDO-aanbieders door onder andere gezamenlijke projecten en breiden het netwerk uit met vernieuwers in het werkveld. Daarnaast verzorgt Natuur en Milieu Overijssel CEDO in regio’s die geen NME-centra/afdeling hebben. Bij al haar activiteiten werkt Natuur en Milieu Overijssel nauw samen met de lokale vrijwilligersgroepen, PABO’s en andere docentenopleidingen. 3. Natuur en Milieu Overijssel laat provincie, gemeenten en waterschappen inzien dat CEDO een waardevol instrument is om hun doelen en ambities te realiseren. Natuur en Milieu Overijssel ontwikkelt samen met haar partners beleidsondersteunende CEDO projecten voor deze (semi-) overheden. In 2023 ondersteunt 80% van de gemeenten CEDO projecten, die aansluiten bij hun beleidsdoelstellingen. 11
4. Natuur en Milieu Overijssel onderhoudt een warme relatie met het primair onderwijs. Zij weten wat daar speelt en wat de behoeften zijn van scholen. Vaste contactpersonen worden betrokken en enthousiast gemaakt voor CEDO, zodat zij hun collega’s weer inspireren. Zo wordt CEDO een integraal onderdeel van het primair onderwijs. 5. In 2023 heeft Natuur en Milieu Overijssel bij de helft van de gemeenten zonder NME-centrum van 80% van de scholen een contactpersoon. Natuur en Milieu Overijsel biedt jaarlijks een project aan, waar 50% van de scholen in het primair onderwijs aan deelnemen. 6. Natuur en Milieu Overijssel onderhoudt een warme relatie met de buitenschoolse opvang (BSO). Wij weten wat daar speelt en wat de behoeften zijn van de BSO’s. Vaste contactpersonen worden betrokken en enthousiast gemaakt voor CEDO, zodat zij hun collega’s weer inspireren. In 2023 heeft Natuur en Milieu Overijssel bij 80% van de BSO’s een contactpersoon. Jaarlijks maakt 50% van de BSO’s gebruik van het aanbod van Natuur en Milieu Overijssel. 7. Natuur en Milieu Overijssel onderhoudt een warme relatie met het voortgezet onderwijs. Wij weten wat daar speelt en wat de behoeften zijn van de scholen. Vaste contactpersonen worden betrokken en enthousiast gemaakt voor CEDO, zodat zij hun collega’s weer inspireren. In 2023 heeft Natuur en Milieu Overijssel bij 80% van de scholen een contactpersoon. Jaarlijks maakt 50% van de scholen gebruik van het aanbod van Natuur en Milieu Overijssel.
5.5.Agendering, advisering en beleidsbeïnvloeding in nauwe samenwerking met onze lokale groepen Agendering van nieuwe ontwikkelingen of beïnvloeding van bestuurders en beleidsmakers is een rol die in de huidige tijd steeds meer van inwoners en lokale maatschappelijke organisaties, waaronder natuur- en milieugroepen, wordt verwacht. Het blijft van belang om bij ontwikkelingen vroegtijdig betrokken te worden. Wij faciliteren en stimuleren lokale natuur- en milieugroepen om nadrukkelijk onderdeel te worden van netwerken in hun eigen werkgebied. Hiermee zijn zij beter in staat om hun doelen te verwezenlijken. Wij ondersteunen lokale natuur- en milieugroepen bij het uitwisselen van kennis en ervaringen op inhoudelijk, relationeel en procedureel vlak. Wij nemen op verzoek deel aan officiële adviesorganen en formele en informele commissies die naar aanleiding van actuele vraagstukken op het gebied van ruimte, water, natuur, energie en participatie worden ingericht. Wij nemen actief deel aan gebiedscommissies en klankbordgroepen voor bijvoorbeeld bestemmings- en natuurbeheerplannen. Niet altijd met medewerkers van Natuur en Milieu Overijssel zelf, maar vooral ook door deelnemers uit lokale vrijwilligersgroepen te stimuleren aan dergelijke overleggen deel te nemen en hen daarbij actief te ondersteunen.
Zienswijzen en bezwaarprocedures Natuur en Milieu Overijssel werkt met de terrein beherende organisaties in Overijssel samen op het gebied van ruimtelijke ordening en de Natuurbeschermingswet. In dit verband schrijven wij met enige regelmaat zienswijzen op (voor)ontwerpplannen van (vooral) gemeenten. Daarbij betrekken we ook lokale groepen. We voorkomen hiermee in veel gevallen beroepsprocedures. Als een ingediende zienswijze niet tot voldoende resultaat leidt, kan Natuur en Milieu Overijssel bezwaar of beroep instellen maken tegen een besluit. Wij zijn hierin terughoudend en houden ons, als een van de ondertekenaars, aan de gedragscode die natuur- en milieuorganisaties met het ministerie van Infrastructuur en Milieu zijn overeen gekomen. 12
Hieronder geven we weer hoe onze besluitvorming over bezwaar- en beroepsprocedures plaatsvindt. Wij willen hiermee vooraf duidelijkheid scheppen over afweging die wij maken voorafgaand aan het instellen van bezwaar of beroep. Na zorgvuldige beoordeling van de problematiek en het voeren van gesprekken kan Natuur en Milieu Overijssel besluiten gebruik te maken van de wettelijk (AWB) vastgelegde procedures om bezwaar te maken of in beroep te gaan. Hiervoor zijn twee overwegingen maatgevend. In de eerste plaats het inhoudelijke belang of de brede werking van een kwestie. In de tweede plaats dat we samenwerken met partners, lokale organisaties en/of terrein beherende organisaties. Als aan deze beide voorwaarden wordt voldaan zijn de situaties waarin Natuur en Milieu Overijssel volgens haar eigen normen bezwaar of beroep kan instellen de volgende: o
In de eerste plaats als een besluit niet in overeenstemming is met de wet of de regelgeving. Dergelijke besluiten behoren niet te worden genomen.
o
In de tweede plaats als de wet niet eenduidig is en Natuur en Milieu Overijssel het noodzakelijk vindt om daarover duidelijkheid te krijgen.
o
In de derde plaats als grote belangen ernstig dreigen te worden geschaad wanneer het besluit in stand blijft. Omdat het hier vaak gaat om (politieke) visies die conflicteren maar binnen wet- en regelgeving blijven, stelt Natuur en Milieu Overijssel zich in principe terughoudend op. Alleen in bijzondere situaties en met een heldere motivatie zal Natuur en Milieu Overijssel tot actie overgaan.
Doelstellingen voor 2023 1. Natuur en Milieu Overijssel is een innovatieve en meedenkende organisatie, die proactief is, oplossingsgericht en betrokken vrijwilligers ook op een dergelijke houding coacht. Met ons valt altijd te praten en we houden woord. 2. Natuur en Milieu Overijssel is terughoudend met zienswijzen en bezwaren, zoekt in voorkomende gevallen altijd de samenwerking met andere partijen en communiceert hierover. Onderwerpen die actueel zijn de Natuurbeschermingswet, Schaliegas en Omgevingswet.
5.6.Organiseren en coördineren van publieksacties Een bijzondere manier om burgers te betrekken bij onze activiteiten zijn publieksacties. Deze zetten we steeds vaker in om onderwerpen te agenderen. Succesvolle recente acties zijn de Nacht van de Nacht, de Dag van de Duurzaamheid, Big Jump en een Guerrilla actie op Wereldvoedseldag. Publieksacties organiseren we om een publiek te bereiken dat op andere manieren nauwelijks wordt bereikt of om de zelfwerkzaamheid van burgers te stimuleren. Bij publieksacties werken we nauw samen met ons netwerk van lokale groepen en NME-organisaties. Doelstellingen voor 2023 1. Jaarlijks organiseren we tenminste drie publieksacties over actuele thema’s 2. Onze publieksacties zijn lichtvoetig en liefst met de nodige humor
13
6. Thema’s voor een mooi en duurzaam Overijssel in 2053 Voor onze visie hebben we samen met partners gezocht naar het wenkende perspectief voor de komende 40 jaar. Dit hebben we vertaald naar doelstellingen en acties voor 2023. Op zeven aansprekende thema’s zoeken we de samenwerking met de overheid, bedrijven, maatschappelijke organisaties en inwoners, om Overijssel mooier en duurzamer te maken. Dit zijn de thema’s: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 6.1.
Duurzame ruimtelijkeordening Rijke natuur en gastvrij landschap Natuurlijk gezond Voedsel van Overijssel De kleine delta Nieuwe energie Verdienen en verplaatsen Duurzame ruimtelijke ontwikkeling: de ruimte over 40 jaar
Duurzaamheid en biodiversiteit zijn leidend in gebiedsontwikkeling. Beslissingen over gebiedsontwikkeling worden genomen op basis van lange termijn opbrengsten, waarbij ook immateriële zaken als groen, welbevinden, uitstraling, duurzaamheid en flexibiliteit meetellen. Grootschalig ontwikkelen is passé, organisch ontwikkelen is de norm. Er komt geen enkel bedrijventerrein meer bij, leegstaande kantoren zijn gesloopt of hebben een andere functie, wonen en werken zijn meer gemengd met het oog op leefbaarheid en duurzaamheid. De overheid vindt flexibel gebruik van ruimte en bebouwing belangrijk en schept hier alle (juridische) ruimte voor. Steden zijn groener en dit groen draagt bij aan demping van klimaateffecten als hittestress en vasthouden water. Groen en water dragen bovendien flink bij aan de waardering van de kwaliteit van de gebouwde omgeving en zijn daardoor belangrijke economische (vestigings)factoren geworden. Ze vervullen tevens een belangrijke functie voor recreatief gebruik, omdat mensen door steeds hogere brandstofprijzen meer in hun eigen woonomgeving recreëren. In het landelijk gebied zijn natuur, recreatie en landbouw via een robuust casco gesitueerd. De landbouw is duurzaam en hier telt biodiversiteit volop mee. Actief burgerschap en participatie maken dat burgers veel invloed uitoefenen op hun eigen leefomgeving. De overheid bepaalt in de ruimtelijke ordening alleen nog de grote kaders en legt steeds meer verantwoordelijkheid neer bij inwoners. De overheid faciliteert bij voorrang initiatieven van haar inwoners en maatschappelijke organisaties op het gebied van duurzaam ruimtegebruik, hergebruik van gebouwen en grond en biodiversiteit.
14
Doelstellingen voor 2023 • Ruimtelijke ontwikkeling vindt voor 50% plaats in gebiedsprocessen waarin bewoners en lokale maatschappelijke organisaties een belangrijke rol hebben. • De helft van alle Overijsselse gemeenten is organisatorisch en juridisch toegerust op het stimuleren en realiseren van bewonersinitiatieven op het gebied van ruimte en groen. • Bij herstructurering van bedrijfs- en kantoorlocaties worden groen en duurzaamheid altijd integraal meegenomen. • Groei van wonen en werken vindt volledig plaats binnen de contouren van de bestaande bebouwing, die flexibel kan worden benut voor de vraag die er dat moment is;
6.1. 6.2.
6.2.
Rijke natuur en gastvrij Landschap: de natuur over 40 jaar
Over 40 jaar zijn wij met zijn allen nog steeds 4 trots op de natuur en het landschap in Overijssel. De samenleving in Overijssel erkent natuur als bron van biodiversiteit, ruggengraat van de ruimtelijke kwaliteit en voorraadkamer van natuurlijke hulpbronnen (brandstoffen, bouwmaterialen, medicijnen etc.). Het klimaat wordt gebufferd en toekomstige plagen en ziekten worden tegengegaan door de natuur. Natuur zuivert water, legt CO2 vast en zorgt voor de opvang van fijnstof. Natuur inspireert tot nieuwe technologische ontwikkelingen zoals de bouw van een vuurvlieg inspireert tot hoger rendement van LED. Naast economische waarde zorgt natuur ook voor een gezonde en prettige leef en werkomgeving van mensen. Natuur is voor politici een breed begrip, zoals verwoord in de provinciale omgevingsvisie. 4
Alterra-rapport 2362: Draagvlak in de energieke samenleving: van acceptatie naar betrokkenheid en legitimatie, Dr. AE Buijs, nov. 2013. 95% van de Nederlanders vindt natuurbescherming belangrijk
15
Natuur is een integrale opgave is en heeft een volwaardige plaats in de belangenafweging. De Ecologische Hoofdstructuur vormt het robuuste Natuurnetwerk in Overijssel, waarin natuurgebieden via stevige verbindingszones met elkaar verbonden zijn en alle aspecten van natuur goed zijn gewaarborgd. Op het gebied van de abiotische factoren, voornamelijk stikstof en water, zijn maatregelen uitgevoerd, waardoor de natuur zich positief ontwikkelt. Natuur wordt kwalitatief goed beheerd door de traditionele terreinbeheerders als Staatsbosbeheer, Landschap Overijssel en Natuurmonumenten en particulieren als landgoedeigenaren en natuurboeren. Voor zowel landgoedeigenaren als natuurboeren vormt natuur een onderdeel van hun bedrijfsconcept. Ook zijn er gebiedscollectieven waarbij bewoners het initiatief nemen gebieden te beheren. Met particulieren, landgoedeigenaren, natuurboeren, gebiedscollectieven, terreinbeheerders en waterschappen worden afspraken gemaakt over de beheerdoelen. Alle natuurbeheerders zijn gekwalificeerde en gecertificeerde beheerders en ambassadeurs van de natuur. Naast de Ecologische Hoofdstructuur in het buitengebied wordt ook het belang van een stedelijk natuurstructuur erkend. Wijkcollectieven beheren een deel van het groen in dorpen en steden. Doelstelling voor 2023 Er is breed draagvlak voor natuur bij politici, inwoners en vooral ondernemers. De natuur wordt vorm gegeven in een robuuste structuur met verbindingen. De ruimtelijke en natuurkwaliteit van de Zone Ondernemen met Natuur en Water (ONW) is toegenomen. De zone ONW functioneert in praktische zin als een ecologische verbindingszone. Natuurbeheer is niet langer ‘exclusief’ van terreinbeheerders en landgoedeigenaren maar wordt ook uitgevoerd door (natuur)boeren en groepen inwoners, zoals de stichting Marke Gorsselse Heide. Het beheer vindt plaats op basis van goede afspraken over te behalen natuurdoelen. Bewoners in en rondom stedelijk gebied nemen zelf initiatief om groen te beheren of te ontwikkelen. De balans tussen economie en ecologie is hersteld. Natuur, waaronder bio-based economy en recreatie, vormt een belangrijke, volwaardige economische sector.
6.3. Natuurlijk gezond: healing environments over 40 jaar Rond 2050 is iedereen zich ervan bewust dat natuur, water en organische vormen in de leefomgeving direct bijdragen aan de gezondheid en het welzijn van mensen. Overheden en de gezondheidszorg zijn hiervan overtuigd. Men weet dat natuur een stress verlagende en herstellende werking heeft. Groen helpt het tegengaan van hittestress in de stad, het brengt verkoeling door schaduw en verdamping en zorgt voor minder fijnstof en daarmee voor een betere luchtkwaliteit. Tevens stimuleert het sport en beweging bij met name jonger mensen wat direct leidt tot een afname van obesitas en overgewicht.
16
Er zijn inmiddels talloze wetenschappelijke onderzoeken die dit aantonen567. Ook binnen het nieuwe werken speelt groen, water en natuur een zeer belangrijke rol. Werken, nadenken, vergaderen en tot besluiten komen vindt vaker in en met natuur plaats. Natuur inspireert en helpt mensen belangrijke beslissingen te maken. Mensen wonen dichtbij groen en er zijn meer mogelijkheden gecreëerd om in het groen te verblijven en te bewegen. De opkomst van verticaal tuinieren, groene daken, groene wanden en stadslandbouw leveren een significante bijdrage aan groen in de stad. Niet alleen buitenshuis, maar ook binnenshuis, in kantooromgevingen en gezondheidsinstellingen. Mensen voelen zich thuis en verbonden met de omgeving waarin ze wonen, werken en leven. Daarmee draagt dit aanzienlijk bij aan de gezondheid en het welzijn van mensen. Met name op het gebied van depressiviteit en overgewicht is veel winst geboekt. Niet alleen is men zich hiervan bewust, er zijn ook aantoonbare resultaten. Ten opzichte van 2012 zijn de kosten voor gezondheidszorg en ziekteverzuim substantieel gedaald door de aanleg van meer groen in het stedelijk gebied van Overijssel. Voor een wetenschappelijke onderbouwing van de relatie tussen natuur en gezondheid verwijzen wij naar de factsheet Natuur en Gezondheid van Agnes van der Berg, IVN, http://www.agnesvandenberg.nl/IVN_factsheetNenG_web.pdf Doelstellingen voor 2023 De gezondheidssector in Overijssel erkent het belang van natuur voor de gezondheid van mensen en geeft hier samen met overheden en natuur en milieuorganisaties vorm aan. Natuur en Milieu Overijssel, lokale natuur en milieu groepen en de terrein beherende organisaties werken in minimaal twee projecten per jaar samen met de GGD, RIVM, huisartsenpraktijken, zorgverzekeraars en/of gezondheidscoaches. De vergroening van een tweetal zorginstellingen in Overijssel is één van de resultaten. Dit heeft voor een substantiële besparing van de ziektekosten geleid. Natuur en Milieu Overijssel is de logische partner bij projecten en activiteiten op het gebied van natuur en gezondheid in de provincie Overijssel. Een eigen duurzaam en groen voorbeeld kantoor dient ter inspiratie. We hebben hiervoor een stevig netwerk op gebouwd met de GGD, zorgverzekeraars en zorginstellingen. Dankzij dit netwerk zijn er in 2023 50 initiatieven en ‘ best practices’ die laten zien dat vergroening leidt tot gezondheid.
5
KPMG, The Economics of Environments & Biodiversity: Groen, gezond en productief, 2012. Agnes van der Berg, Factsheet Natuur en Gezondheid – IVN, 2013 7 Maas, Jolanda, Vitamin G: Green environments - Healthy environments, 2008. 6
17
6.4. Voedsel in Overijssel: duurzame voedingsgewoonten over 40 jaar Komende 40 jaar is Het Nieuwe Eten de norm. Er wordt minder vlees gegeten en 50% van de vleesconsumptie is vervangen door hoogwaardige plantaardige eiwitproducten. Kosten van negatieve milieueffecten zijn in de prijs verdisconteerd. Afwenteling op het milieu, zoals de grootschalige ontbossing voor de teelt van soja, is verleden tijd. De voedselverspilling is ten opzichte van 2009 met 80% gedaald. Dat zorgt voor een besparing in euro’s, energie, water, grondstoffen, kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Innovaties zijn een belangrijke factor. Landbouw is steeds onafhankelijker van grond en weer een stuk duurzamer. Steeds meer voedsel wordt geteeld in kassen of vindt plaats in gecombineerde teelten: energieopwekking gecombineerd met vis, algen - en planten teelt. Mest wordt verwerkt tot energie, mest- en grondstoffen. Doelstellingen voor 2023 De foodprint is algemeen geaccepteerd door consumenten en producenten als instrument voor duurzaam voedsel. Het gebruik leidt tot voedsel van dichtbij en regionale kringlopen. Van al het voedsel dat we eten komt 25 % uit de regio. Regionaal is binnen een straal van 50 kilometer. Anders eten: 20% van de consumenten in Overijssel eten minder dierlijke eiwitten: max. 4 keer per week vlees, vis of kaas; en 50% eet 2x per week geen vlees, vis of kaas, maar een vegetarisch alternatief. Voedselverspilling is in Overijssel met 30% afgenomen Consumenten zijn zich meer bewust van de effecten van voedsel op regionale economie, landschap, biodiversiteit, gezondheid en sociale cohesie. Consumenten stemmen met hun vork. De binding tussen consument en producent zal weer sterker worden.
6.5. De kleine delta: slim waterbeheer over 40 jaar Over 40 jaar zijn we zuinig met zoet water. Zoetwater is schaars en heeft een prijs voor iedere gebruiker. Hierdoor wordt water zorgvuldig gebruikt door de landbouw en voor waterwinning. De verdroging van de natuur is afgenomen en het achterhaalde watersysteem uit de 20e eeuw is aangepast. Watersystemen zijn grotendeels weer natuurlijker gemaakt en zijn in staat wateroverlast en droogte op te vangen. Strategische wateropslag van water voor een goede zoetwatervoorziening vindt plaats in het IJsselmeer, in gebieden bovenstrooms of in en rondom natuurgebieden volgens het concept Natuurlijke Klimaatbuffers. Veengebieden worden goed nat gehouden, waardoor ze niet langer CO2 produceren, maar juist vastleggen. Voor de inwoners, planten en dieren van Overijssel is water schoon en mooi. 18
Doelstellingen voor 2023 Stapsgewijs dragen alle maatregelen bij aan een natuurlijker watersysteem. Goede zoetwatervoorziening voor natuur en landbouw is daarin een belangrijk argument. Het concept Natuurlijke Klimaatbuffers wordt daar waar mogelijk toegepast. De waterconsument betaalt mee aan natuurbeheer. Oppervlaktewater voldoet aan de normen van de Kaderrichtlijn Water of de normen zijn binnen handbereik in 2027. Bij de inwoners van Overijssel is draagvlak voor schoonwater en een mooie en gezonde leefomgeving. De eerste projecten samen met bedrijven zijn gestart om CO2 vast te leggen in bestaande en/of nieuwe veengebieden. Bedrijven kunnen op hun broeikasgassen verminderen en eventuele emissierechten verkopen. Inwoners van Overijssel starten waterprojecten op het gebied van waterbesparing, vasthouden en kwaliteitsverbetering.
6.6. Nieuwe energie in Overijssel: nieuwe energie over 40 jaar Over 40 jaar ziet onze energievoorziening er heel anders uit. In Nederland voltrekt zich nu al een sluipende energierevolutie, die van de decentrale energieopwekking. Landelijk zijn er momenteel ongeveer 400 lokale en regionale initiatieven voor duurzame energieopwekking en ook in Overijssel schieten de initiatieven als paddenstoelen uit de grond. Onze energierekening ziet anders uit: we gebruiken niet alleen minder energie, maar maken het ook zelf, de consument wordt prosument. Er zijn schattingen dat in 2025 1 op de 4 huishoudens zelf duurzame energie opwekt. Dit betekent niets meer of minder dan een revolutie in de gebouwde omgeving. Rond 2050 zijn er veel onafhankelijke energiesystemen, zoals energie neutrale dorpen en wijken. Om dit te realiseren zijn de lokale energienetten ingericht als smart grids, zodat we hetzelfde comfort niveau houden met duurzame energieopwekking. De huizen worden energieleverend, de ruimte op (zon) en onder (geothermie) wordt benut om energie te produceren. Er vindt een koppeling plaats tussen de industrie (zowel energie vragend als leverend door onder andere inzet restwarmte) en het landelijk gebied (energieleverend). 19
Tot slot neemt het aandeel hernieuwbare energie enorm toe. Overijssel heeft als ‘landelijke’ provincie de ambitie om in 2050 geen gebruik meer te maken van fossiele energie. Doelstellingen voor 2023 In 2023 is 10% van de energievraag door gedrag van bewoners en bedrijven in heel Overijssel afgenomen. Energiebesparing is een essentieel onderdeel van de energietransitie, maar wordt vaak geassocieerd met lastig, saai en vervelend. Echte gedragsverandering ontstaat vaak vanuit een positief gevoel en kan worden aangewakkerd door energiebesparing te presenteren als een inspirerende uitdaging waar iedereen beter van wordt. Het is van belang de eindgebruiker van energie bij de ontwikkelingen te betrekken, dat gebeurt nog nauwelijks. Lokale duurzame energiebedrijven zijn gangbaar en voorziene 20% van de inwoners van Overijssel van energie. Nieuwbouw van alle woningen en bedrijven is energieneutraal. Zonne-energie en andere vormen van duurzame energieopwekking (rest- en aardwarmte etc.) worden verplicht toegepast. Het potentieel aan (dak)oppervlak dat geschikt is voor de aanleg van zonnepanelen is 100% benut (bijv. daken van -boerenbedrijven en utiliteitsgebouwen, geluidswallen). Restwarmte en biomassa worden beter benut. Binnen een biobased economy is biomassa zo hoogwaardig mogelijk ingezet. Alle componenten worden zo goed mogelijk benut: de zgn. cascadering. De productie van niet-duurzame bio-energie wordt tegen gegaan. In Overijssel staat meer dan 80 MW aan windenergie opgesteld op de twee kansrijke gebieden in de provincie en op grootschalige bedrijventerreinen. Kleine windmolens worden op termijn rendabel en zijn gecertificeerd. Het voorbereidende werk is afgerond om op daarvoor geschikte locaties, zoals daken en lantaarnpalen kleine windmolens te plaatsen (bestemmingsplannen, pilotprojecten).
20
6.7. Verdienen en verplaatsen: groei over 40 jaar De markt staat weer in dienst van de samenleving. Het product heeft plaatsgemaakt voor maatschappelijk welzijn. We gaan van bezit naar gebruik. Over 40 jaar staat ondernemerschap synoniem voor zowel duurzaam presteren als zorg voor de samenleving. Het is vooral het MKB dat met flexibiliteit, entrepreneurship en innovatie de grootste stappen heeft kunnen maken. Verdienen. Vijf ontwikkelingen zijn doorslaggevend geweest voor het succes van de Overijsselse groene groei. 1. Afvalstoffen zijn grondstoffen. De circulaire economie is een feit. Producten worden ontworpen en gefabriceerd vanuit de gedachte dat ieder product wordt hergebruikt of gerecycled (concept van www.turntoo.com). Verbranding van materialen vindt niet meer plaats. 2. Bedrijvenparken en kantoorclusters zijn volgens BREEAM richtlijnen duurzaam gebouwd en gerenoveerd. Nieuwe technieken zoals zuurstof doorlatend glas, zonnecellenverf en cradle-tocradle bouwmaterialen zijn gemeengoed. 3. Duurzame bedrijfsvoering is meer regel dan uitzondering. De ISO 26000 richtlijn is aangescherpt en wordt door alle Overijsselse bedrijven gevolgd. MVO is ingebed in de organisaties. 4. In de provincie wordt wetenschap en techniek actief ingezet voor mens en milieu. De kennisclusters zijn continue op zoek naar innovaties en uitrol, bijvoorbeeld het Polymer Science Park in regio Zwolle en smart grids in regio Twente. 5. De opkomst van het groene belastingsysteem heeft tenslotte verder bijgedragen aan het verduurzamen van de sector. Door financiële prikkels behoort verspilling tot het verleden, en wordt koploper gedrag correct beloond. Duurzaamheidsverslagen, certificeringssystemen en keurmerken zijn niet langer vrijblijvend, onder andere door de koppeling aan de winstbelasting. Onbeperkte groei en winst wordt niet gestimuleerd; kwalitatieve groei en noaberschap wordt geprikkeld. Verplaatsen. Bij een duurzaam mobiliteitssysteem gaat het om een samenspel van de drie 'v's. Een systeem waarin onnodige mobiliteit is verminderd, de modal split is veranderd en voorheen milieuvervuilende vervoersmiddelen zijn verbeterd. Over 40 jaar is een duurzaam mobiliteitssysteem in de provincie gerealiseerd. Het heeft de provincie veiliger en schoner gemaakt, en de circulaire economie een boost gegeven. Als mensen zich verplaatsen, gaat de voorkeur naar het openbaar vervoer of duurzame alternatieven. Door de opkomst van superbussen en magneettreinen, is het comfort, de status en luxe van het openbaar vervoer niet te evenaren. Eenmaal op locatie, nemen reizigers voor de laatste kilometers een gereserveerde deel-fiets, e-fiets, e-scooter of de e-auto. Autorijden in Overijssel gaat met zuinige, efficiënte en stille auto's op duurzaam opgewekte elektriciteit, waterstof of groen gas. Op de regionale wegen neemt de automatische besturing het over van de bestuurder, die dan via zijn e-link kantoorwerk kan verrichten. Elektrische auto's worden tijdens het rijden vanzelf opgeladen via elektro-inductie. Naast het personenvervoer heeft het vrachtvervoer ook een vergaande ontwikkeling doorgemaakt. Door het geïntroduceerde internationaal logistiek managementsysteem rijden zuinige vrachtwagens nooit meer met lege opleggers. Daarnaast zijn de steden in Overijssel goeddeels vrij van vrachtverkeer doordat stedelijke distributiesystemen zorgen voor milieuvriendelijk transport binnen de steden. 21
Door ontwikkelingen als de 3D-printer of lokale herontwikkeling van producten zal het vrachtverkeer daarnaast drastisch afnemen. Binnenschippers vervoeren hun vracht in schepen met hybride motoren, efficiënte zonnepanelen en adaptieve zeilen over de IJssel en het Zwarte Water. Highspeed vrachttreinen vervoeren waardevolle en tijdsafhankelijke vracht over het spoor tussen de vijf grootste steden van Overijssel. Boven de spoorlijnen hangen kleine windturbines die duurzame energie opwekken. De nieuwe mobiliteit sluit aan bij de flexibilisering van de maatschappij. Door de verdere ontwikkeling van technologie, werken veel mensen vanuit de auto, vanuit de achtertuin, vanuit mobiele kantoren in treinen en bussen, vanuit business community hubs. Samen en alleen, wanneer het mensen uitkomt. De 9-tot-5 mentaliteit is niet meer de standaard. De forenzen massa bestaat niet meer.
Doelstellingen voor 2023 De voorwaarden voor een circulaire economie zijn ontwikkeld. De nieuwe economie vraagt om creativiteit, flexibiliteit en diversiteit. Binnen (duurzame) ondernemersverenigingen en het MKB zijn duurzaamheid en de groene economie als gedachtengoed goed geland. 30% van de ondernemers hebben een MVO programma die onderdeel maakt van de vaste activiteiten. 30% van de bedrijven en overheden maken gebruik van het nieuwe werken. Het aantal groengas stations bedraagt 30 in Overijssel (nu zijn dat er 9). Van alle voertuigen rijdt 20% op (lokaal opgewekte) groengas of groene elektrisch. Stedelijke distributie systemen zijn aanwezig in Zwolle, Deventer, Hengelo en Enschede.
22
7. Natuur en Milieu Overijssel in 2053 7.1. Externe organisatie Het onderhouden van netwerken en relaties is van vitaal belang voor onze organisatie én inherent aan acquisitie. We zetten ons in om de buitenwereld binnen te halen. Constant werken directeur en medewerkers samen aan het onderhouden, versterken en uitbreiden van ons netwerk met politiek, overheden, actieve burgers, collega-organisaties en bedrijven. Financieel gezien nemen vaste structurele subsidies af en neemt het aantal betaalde projectopdrachten, soms in de vorm van prefered supplier toe. Acquisitiekansen liggen in het leveren van producten en diensten die beantwoorden aan de behoefte van opdrachtgevers of partners. Daarnaast kunnen wij gericht producten en diensten ontwikkelen die in het verlengde liggen van diverse fondsen en stimuleringsgelden. We onderhouden goede relaties met de provincie, met wie wij een exclusieve subsidierelatie hebben en voor wie wij projectopdrachten uitvoeren. Onze activiteiten voor de provincie zijn altijd in lijn met onze doelstellingen, maar zijn wel steeds meer gekoppeld aan de kerntaken van de provincie. Natuur en Milieu Overijssel onderhoudt ook een intensieve samenwerkingsrelatie met de terrein beherende organisaties in Overijssel: Landschap Overijssel, de Vereniging Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. De samenwerking heeft betrekking op ruimtelijke ontwikkelingen en gemeenschappelijke acties bij beleidsdossiers als EHS en windenergie. Natuur en Milieu Overijssel heeft nadrukkelijk een rol als verbinder tussen bovenstaande partijen, landbouworganisaties, waterschappen, gemeenten en bewoners( initiatieven). Vanuit onze rol van provinciaal NME-consulentschap werken we nauw samen met het landelijk IVN. Deze samenwerking bestaat voornamelijk uit collegiaal consult en uitwisseling en het uitvoeren van gezamenlijke projecten en activiteiten. Medewerkers van Natuur en Milieu Overijssel participeren in de kennisteams van het IVN. De samenwerking met het landelijk IVN willen we versterken via de landelijke groene coalitie. In het kader van MVOLoont en onze projecten op energie gebied bouwen we ons netwerk met bedrijven gestaag uit. Onze samenwerking met de elf andere provinciale natuur en milieufederaties en de Stichting Natuur en Milieu is veelzijdig en intensief. Veel van de (actuele) onderwerpen waarmee we ons bezighouden zijn vaak niet tot de provincie beperkt. Als Natuur en Milieu Overijssel participeren we actief in het landelijke netwerk door regelmatig ook (betaalde) klussen uit te voeren. Via de Stichting De Natuur en Milieufederaties (koepel van Natuur en Milieufederaties) worden ook de middelen die wij van de Nationale Postcode Loterij ontvangen toegedeeld, deels in de vorm van vrij beschikbare, deels in de vorm van projectgebonden middelen. De directeur is q.q. een van de bestuurders van de stichting en een van de leden van onze Raad van Toezicht van Natuur en Milieu Overijssel is lid van de Raad van Toezicht van de stichting De Natuur en Milieufederaties. Doelstellingen voor 2023 Natuur en Milieu Overijssel heeft haar bestaande netwerk van provincie, gemeenten, waterschappen, maatschappelijke organisaties, IVN en (lokale) natuurorganisaties verstevigd en haar netwerk sterk uitgebreid met bedrijven. Natuur en Milieu Overijssel heeft draagvlak en zichtbaarheid vergroot door meer mensen en partners bij haar werk te betrekken. 23
Natuur en Milieu Overijssel werkt aan innovatie en is als zodanig een voorbeeld voor anderen. Natuur en Milieu Overijssel is een organisatie die midden in de samenleving staat en dat ook regelmatig toets door klanttevredenheidsonderzoeken
7.2. Interne organisatie Het werkterrein van Natuur en Milieu Overijssel is zo omvangrijk dat we continue keuzes moeten maken wat we wel en wat we niet oppakken. Nieuwe projecten worden daarbij getoetst aan onze strategische koers en bedrijfseconomische noodzakelijkheid. Het is onze ambitie om programma’s te ontwikkelen waar verschillende projecten onder hangen. Dit versterkt de communicatie mogelijkheden en in het werk ontstaat meer samenhang. De komende jaren werken we aan het opbouwen van een reserve van ca. €550.000,= waardoor we een organisatie opbouwen die tegen een stootje kan. Dat betekent dat we ieder jaar afsluiten met een positief resultaat op onze activiteiten. Uit de laatste jaren blijkt dat dat mogelijk is. De komende bezuinigingen zullen daar overigens een zware wissel op trekken. Natuur en Milieu Overijssel is de laatste jaren licht gegroeid in personele omvang. Dat is nodig, omdat een kleine organisatie in de huidige complexe en dynamische samenleving te weinig slagkracht heeft. Een verdere groei naar 13 fte per eind 2012 tot 16 fte in 2016 is gewenst. Daarmee kunnen we onze ambities inlossen, vergroten we onze effectiviteit en flexibiliteit en is de overhead beter te dragen. Een en ander is natuurlijk afhankelijk van de financieringsmogelijkheden voor projecten door overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijven. Professionals bij Natuur en Milieu Overijssel werken zelfstandig. De organisatie is daarop ingericht met een lichte leidinggevende structuur en flexibel inzetbare medewerkers. Voor de toekomst verkennen we hoe we het anders werken nog beter kunnen vormgeven. Hiervoor moet de benodigde ICT infrastructuur adequaat zijn en moeten medewerkers voldoende toegerust zijn voor hun taken. Een strategisch opleidingsplan en het aantrekken van kwalitatieve goede medewerkers kan de inhoudelijke kennis en het denkniveau verder verbeteren. Bij Natuur en Milieu Overijssel werken we in twee teams die onderling sterk samenwerken. Er werken altijd meerdere medewerkers op één project, eenmansactiviteiten doen we principieel niet. Er is een goede ondersteuning door secretariaat, (financiële) administratie en bedrijfssystemen. Om onze acquisitievaardigheden en acquisitieactiviteiten nog verder te verbeteren is het van belang dat wij enerzijds oog hebben voor maatschappelijk urgente ambities en anderzijds onze persoonlijke relaties met (nieuwe) partners verbeteren en intensiveren. Zie ook 6.1. Natuur en Milieu Overijssel profileert zich als een dynamische, lerende organisatie, die door maandelijkse thematische presentaties, debat en systematische evaluatie van projecten zich blijft ontwikkelen. We blijven nieuwsgierig, ondernemend, onderzoekend, enthousiast en betrokken. Doelstellingen voor 2023 Natuur en Milieu Overijssel is financieel en qua personeel een gezonde en sterke organisatie met een adequate interne bedrijfsvoering. Natuur en Milieu Overijssel heeft een reserve van €550.000,= Omvang van de organisatie is gegroeid in overeenstemming met de maatschappelijke behoefte. Het aantal koepelprogramma’s is toegenomen ten behoeve van transparantie, zichtbaarheid en herkenbaarheid van de organisatie. Medewerkers zijn professioneel, creatief en ondernemend. Het personeelsbestand is flexibel en heeft een optimale verhouding tussen dragers van de organisatie en flexibele medewerkers die specifieke competenties/kennis inbrengen. 24
8. Uitvoeringsplan 2013-2016 Op basis van onze missie en de in hoofdstuk 5 en 6 beschreven doelstellingen volgt hieronder de concretisering voor de aankomende vier jaar.
8.1. Identificeren en faciliteren van initiatieven van inwoners & samenwerken en ondersteunen van (vrijwilligers)groepen
Om als Natuur en Milieu Overijssel een bijdrage te kunnen leveren aan het initiëren, stimuleren en faciliteren van de samenredzaamheid ondernemen wij de volgende interne acties: Het maken van een hulpwijzer, checklist of ander hulpmiddel om onze participatie-methodiek De kracht van de samenleving vast te leggen en waar nodig bij te stellen Ervaringen delen en uitwisselen door intervisie. Daarbij worden succesfactoren verzameld en de checklist of hulpwijzer vernieuwd op basis van nieuwe inzichten en ontwikkelingen Burgerbetrokkenheid maken we tot een vast onderdeel van onze projecten. Dat houdt concreet in: het stimuleren van mensen om met ideeën te komen, meer mensen en talenten aan de ideeën te binden en mensen of organisaties te faciliteren om het idee verder te brengen. 30% van de begrote uren besteden wij aan het stimuleren, verbinden en faciliteren van projecten, initiatieven en activiteiten van inwoners. Het opzetten van een centrum voor sociale innovaties op het gebied van duurzaamheid en vitale leefomgeving. Vastleggen van praktijkervaringen en verspreiden via sociale media Om de bij ons netwerk aangesloten lokale groepen mee te nemen in de veranderende samenleving en ze te ondersteunen naar een toekomstig bestendige organisatie ondernemen wij de volgende activiteiten:
Een themabijeenkomst over de kansen die de nieuwe maatschappelijke participatieontwikkelingen bieden voor lokale groepen. Werksessies voor ten minste 20 groepen, om in elke gemeente geëngageerde mensen, organisaties en ideeën in beeld te brengen en in nieuwe (losse) samenwerkingsverbanden nieuwe activiteiten te ontplooien (losse netwerken). Dit resulteert in tenminste 5 nieuwe initiatieven. Met verschillende communicatiemiddelen informeren we ons netwerk over de voortgang. Thematische bijeenkomsten waarin groepen hun ervaringen vertellen met de nieuwe werkwijze. 25
8.2. Initiëren van netwerken rondom urgente maatschappelijke thema’s Om de regionale en lokale opgaven helder te krijgen en de gewenste initiatieven te ondersteunen ondernemen wij de volgende activiteiten:
Jaarlijkse gesprekken met burgemeesters, wethouders en ambtenaren over hun ambities en opgaven op onze kernthema’s Het verkrijgen van een positie bij het ophalen van de maatschappelijke vraag bij inwoners voor de thema’s energie, voedsel, water, natuur en landschap. Het opzetten van leernetwerken op de thema’s als energie, natuur- en landschapsbeheer en andere. Hierdoor krijgt het leren, maar ook het zoeken naar aanvullende financiering vorm. Waar nodig bemiddelen bij gemeenten om gehoor te krijgen voor goede initiatieven van inwoners en onze aangesloten lokale natuur- en milieuorganisaties. Een factsheet en een animatiefilm over participatie en de kracht van de samenleving maken. In de factsheet staan goede voorbeelden en een concreet aanbod. Elk jaar een bijeenkomst organiseren voor (contact)ambtenaren en/of bestuurders over participatie, steeds met een nieuwe insteek/thema en andere goede voorbeelden. Participatie initiatieven en successen waar wij of onze achterban bij zijn betrokken worden altijd gecommuniceerd in de vorm van een artikel, persbericht (die ook naar gemeenten worden gestuurd) en sociale media. Ieder jaar één à twee projecten uitvoeren samen met een brede alliantie van verrassende en nieuwe partners.
8.3. Projectontwikkeling en uitvoering met partners Om de samenwerking met andere partijen te versterken en hierdoor ook hen vertrouwd te maken met duurzaamheid ondernemen wij de volgende activiteiten: Opzetten van projecten met partners, w.o. bedrijven (verenigingen), de lokale natuur en milieugroepen of groepen van inwoners. Zie verder de inhoudelijke thema’s. Werven van vrijwilligers voor de uitvoering van projecten. Hiervoor worden zij geselecteerd en getraind. Aansluiten bij zoveel mogelijk bijeenkomsten van partners, w.o. bijeenkomsten van kennispoort, kennispark Twente, maar ook bijeenkomsten van het MKB.
8.4. Communicatie en Educatie voor duurzame ontwikkeling Om te zorgen dat inwoners van Overijssel duurzame keuzes maken in hun dagelijkse leven ondernemen wij de volgende activiteiten: Ontwikkelen van drie schoolbrede projecten voor het basisonderwijs en buitenschoolse opvang met als thema’s water, energie en voeding. De projecten sluiten aan bij de kerndoelen en kunnen lesstof vervangen. Ze voorzien in educatief materiaal voor alle groepen, bevatten een training voor docenten en sluiten aan bij actuele beleidsdoelstellingen van (semi) overheden. Deze projecten vervangen langzaam maar zeker de leskisten. In 2017 doet 40% van de scholen (uit ons netwerk) mee aan een of meer projecten. Het samen met andere CEDO-aanbieders organiseren van een actieve buitenmiddag vol doe-activiteiten voor onze contactpersonen in het basisonderwijs. 26
Tijdens deze netwerkmiddag peilen wij de behoeftes van scholen, maken deelnemers enthousiast voor CEDO-projecten en bouwen wij aan warme relaties met het basisonderwijs. In 2017 doet 50% van onze contactpersonen mee aan de buitenmiddag. Uitbreiden van ons voortgezet onderwijs waterproject Adviseurs van de toekomst met andere thema’s, als energie, grondstoffen en voeding. Leerlingen gaan aan de slag met actuele duurzaamheidsvraagstukken uit hun eigen leefomgeving. Deze projecten sluiten zo goed mogelijk aan bij topsectoren en techniekpact. Ten behoeve van de uitvoering trainen wij docenten en betrekken wij bestuurders. In 2017 doet 40% van de scholen (uit ons netwerk) mee aan Adviseurs van de toekomst. Het samen met NME-centra organiseren van een veldwerkdag met andere partners, om successen en vraagstukken met elkaar te delen en ook om inzicht te krijgen in wie waar mee bezig is Samenwerken met MBO en HBO onderwijs. Wij bieden stageplaatsen en afstudeeropdrachten en ontwikkelen samen met hen nieuwe projecten. Jaarlijks ontwikkelen van één à twee integrale projecten, waarbij wij koppelingen maken tussen bijvoorbeeld gezondheid, natuur, recreatie en duurzaamheid. Daarmee ontstaan nieuwe samenwerkingsrelaties. Monitoren van relevante landelijke CDO-ontwikkelingen. Wij informeren onze netwerkpartners over gesignaleerde ontwikkelingen door middel van trainingen, cursussen of werkbijeenkomsten. Bezoeken van 50% van de Overijsselse gemeenten en waterschappen om hun ambitie te horen en vragen en behoeften scherp te krijgen.
8.5. Agendering, advisering en beleidsbeïnvloeding in nauwe samenwerking met onze lokale groepen Om terughoudend met zienswijzen en bezwaren te zijn en juist proactief te opereren bij de start van de planvorming ondernemen we de volgende activiteiten: 1. Organiseren van een jaarlijkse bijeenkomst voor lokale natuur- en milieugroepen gericht op het vergroten van hun netwerkvaardigheden met als doel hun effectiviteit van hun handelen te vergroten; 2. Organiseren van minimaal twee projecten op het gebied van natuur en landschap of energie gericht op het vergroten van de zelfwerkzaamheid van lokale natuur- en milieugroepen en hun netwerken; 3. Betrekken van lokale groepen bij minimaal twee inhoudelijke projecten waarvoor zij vooraf een eigen visie, ambitie en doelen formuleren. Het doel hiervan is hun pro activiteit te vergroten. 4. Faciliteren van het opzetten van een (digitale) mogelijkheid waarmee lokale natuur- en milieugroepen elkaar effectief en snel kunnen informeren over ontwikkelingen en kansen om hun doelen te bereiken. Deze actie is er op gericht een zelfstandig functionerend systeem te ontwikkelen dat uiteindelijk door de deelnemers zelf in stand gehouden wordt.
27
8.6. Duurzame Ruimtelijke Ordening Om duurzaam ruimte gebruik te promoten en proactieve inzet van bewoners te bevorderen ondernemen wij de volgende activiteiten:
Jaarlijks identificeren van een koploper/icoonproject in Overijssel (bedrijf, gemeente, adviesbureau) op het gebied van organisch ontwikkelen, ontwikkelen met biodiversiteit, toepassing lagenbenadering. Aan de hand van het koploper/icoonproject organiseren we twee jaarlijks een symposium (of een andere vorm: running diner, prijsvraag etc.) waarbij we goede voorbeeldprojecten uit binnen- of buitenland naar Overijssel halen. Hiermee bouwen we een netwerk van ambassadeurs op, verspreiden het gedachtengoed en trekken we nieuwe actieve inwoners. Deelname namens en in samenspraak met onze achterban aan gebiedsprojecten of ondersteuning van bewoners en lokale organisaties in gebiedsprojecten. Wij promoten daarbij de lagenbenadering, duurzaam ruimtegebruik, belang biodiversiteit en kwaliteit van de woonomgeving. Wij of derden voeren evaluaties uit van gebiedsprojecten aan de hand van bovenstaande criteria. Jaarlijks faciliteren van één of twee initiatieven van inwoners, bedrijven en/of organisaties, die gebaseerd zijn op bovenstaand gedachtengoed, maar geen gehoor vinden bij overheden. Hierbij stimuleren wij een constructieve samenwerking met overheden. Organiseren en faciliteren van een netwerk van ruimte-coaches dat op verzoek ruimtelijke plannen beoordeelt in samenwerking met lokale natuur- en milieuorganisaties. De focus ligt daarbij op het buitengebied, plannen die betrekking hebben op of effect kunnen hebben op natuur en landschap, bedrijventerreinen en kantoorlocaties of plannen met nadelige effecten op de leefomgeving. Organiseren van een jaarlijkse cursus voor actieve inwoners om een proactieve houding en bovenstaand gedachtengoed te promoten en participatie van lokale natuur en milieuorganisaties in RO-processen te stimuleren. Jaarlijks ondersteunen van één of twee groepen inwoners en bedrijven die willen investeren in natuur en landschap in de zone Ondernemen met Natuur en Water en zorgen voor de juiste alliantie om deze initiatieven verder te helpen. Gezamenlijk ontwikkelen van een concept voor een klimaatbestendige stad, bijvoorbeeld een stationsomgeving, door het samenbrengen van (lokale) partijen op het gebied van water, ecologie en duurzaamheid
8.7. Rijke natuur en gastvrij landschap Om de biodiversiteit en het draagvlak voor natuur en landschap te vergroten en initiatieven van inwoners te ondersteunen ondernemen wij de volgende activiteiten: Overleg initiëren tussen de verschillende stakeholders in het landelijk gebied om samen met een manifest voor natuur en ondernemen (ecologie en economie) te komen. Hierin brengen we de (natuur)boeren en bewonersinitiatieven in positie. De mogelijkheden van het GLB en andere financieringsbronnen worden optimaal benut voor de vergoeding van maatschappelijke diensten. Ontwikkelen van een app, waarbij bewoners van hun eigen gebied bepaalde overtredingen kunnen melden: stropen, motor crossen etc. De meldingen komen bij Natuur en Milieu Overijssel binnen, die deze naar gelang de aard van melding doorstuurt naar politie, AID, Dienst Regelingen of handhavers bij gemeenten, provincie of waterschap.
28
Samen met lokale groepen organiseren van een “thuis in de streek’’ cursus voor mensen die nieuw zijn in de streek om de appreciaties van natuur en landschap te vergroten en mensen in contact te brengen met lokale organisaties (zoals stichting IJssellandschap al voor Salland organiseert) Ondersteunen van inwoners, maatschappelijke organisaties en bedrijven die natuur en groen in de stad willen ontwikkelen zoals natuurspeelplekken, natuur in de buurt, groene daken/wanden en eetbaar groen. Samen met lokale natuur en milieugroepen organiseren van de jaarlijkse publieksactie Parels van het landschap om het belang van natuur onder de aandacht te brengen. Hierbij zoeken we ook de samenwerking met de evenementenopleidingen of Artez. Ontwikkelen van een teken app, waardoor mensen alert zijn op tekenbeten en de juiste maatregelen nemen. Met de app is de monitoring van teken in Nederland beter geregeld. We ontwikkelen voor de app een nieuw verdienmodel.
8.8. Natuurlijk gezond Om de verbinding tussen natuur en gezondheid meer zichtbaar te maken ondernemen wij de volgende activiteiten: Verkennen van de behoefte van gezondheidszorg, zorgverzekeraars en GGD om groene gezondheidsprojecten met eigen verdienmodellen te ontwikkelen. Wij positioneren ons als netwerk partner tussen gezondheidssector en natuursector. In het stedelijk gebieden starten met een city movement om projecten en activiteiten te organiseren rondom groendaken, groene en eetbare wanden, stadslandsbouw en klimaatbestendig stad. Vergroenen van onze eigen kantoorruimte om het werkklimaat te verbeteren, ziekteverzuim te verminderen en de productiviteit te verhogen. Ons kantoor dient als open voorbeeld kantoor voor andere bedrijven en organisaties. Ontwikkelen van drie projecten waardoor kinderen worden gestimuleerd tot meer buitenspelen Projecten ontwikkelen waardoor bestaande groen voorzieningen beter worden benut door cliënten en bezoekers van gezondheidszorg instellingen. Bijvoorbeeld het Isalapad en de zwerftuinen voor geriatrische cliënten. Deze projecten voeren we vooral uit samen met vrijwilligers(organisaties).
8.9. Voedsel in Overijssel Onze foodprint maakt duidelijk dat we veel efficiënter kunnen omgaan met voedsel. Om dat inzichtelijk te maken en de voedseltransitie in gang te zetten, ondernemen we de volgende activiteiten: Samen met voedselvrienden en bedrijven ontwikkelen van een instrument om mensen en bedrijven bewust te maken van de voedselafdruk (foodprint) en de keuze mogelijkheden in hun consumptiepatroon. Jaarlijks kiezen van een thema om de foodprint in Overijssel te verkleinen. Daarbij valt te denken aan: flexitarier, circulaire economie, voedselverspilling, ugly food, dumster diven, foodsharing, anders eten, nieuwe voedselconcepten met landschapsonderhoud, eet je uitzicht (kunstvereniging Diepenheim). Hierbij worden (nieuwe) partners in de keten ingeschakeld zoals ROC opleidingen, supermarkten, slow food beweging, adviesbureaus, kunstverenigingen en Landbouwmuseum de Laarman. Faciliteren van drie regionale initiatieven van particulieren en bedrijven om de foodprint te verkleinen 29
Organiseren van een voedselnetwerk in drie gemeenten Het jaarlijks uitreiken tijdens De week van de smaak uitreiken van de groene vork aan een product of bedrijf dat bijdraagt aan een kleinere foodprint. Het kan gaan om catering, maar ook om een streekproduct of sharing initiatief. Samenwerking wordt gezocht met bijvoorbeeld Echt Overijssel! en Vechtdalproducten. Voor scholen aansluiten bij Ik lekker fit, smaaklessen en de vierkante meter moestuin en op ROC opleidingen als Horeca, Brood en Banket, Leisure en Hospitality aan de slag gaan om anders eten te stimuleren. Studenten en inwoners krijgen en geven lifestyle GOED en GEZOND adviezen en kookcursussen van bijzondere koks. Samen met de NVWA en LTO-Noord en de Dierenbescherming een aantal agrarische bedrijven een award geven als zij voldoen aan de AmvB Huisvesting voor dierenwelzijn vanaf 1 jan 2013. Wij kijken hierbij vooral naar het verminderen van de ammoniak uitstoot (-20%).
8.10. De kleine delta Om het water schoner te krijgen en klimaatbuffers te stimuleren ondernemen wij de volgende activiteiten: Starten van een Wateracademie om waterambassadeurs op te leiden met als leidraad dat water schoner moet worden. Dit doen wij samen met waterschappen en woningbouwcoöperaties. Wij vragen aandacht voor schoon water en nieuwe schoon water concepten bij publiek, waterschappen en provincie. We stimuleren en verbinden initiatieven van inwoners op het gebied van water, zoals waterbesparing, het onttrekken van energie uit warm water, verminderen van verontreinigingen in afvalwater, waterinfiltratie in tuinen en afkoppelen van regenwater. Per deelstroomgebied organiseren wij een training om het gebruik van bestrijdingsmiddelen bij verhard oppervlak en tuinen bij particuliere eigenaren en huurders van woningen terug te dringen. Tot slot is Natuur en Milieu Overijssel initiator om samen met waterschap en ziekenhuizen en jonge designers een oplossing te vinden voor geneesmiddelen in het afvalwater. Organiseren van de Big Jump in de stroomgebieden van de Dinkel, de Vecht, de Regge en de Reest om het belang van schoon water breed in de samenleving te agenderen. We maken hierbij gebruik van het succesvolle concept van de Nacht van de Nacht om burgers te betrekken. Het bij waterschappen onder de aandacht brengen van het concept Natuurlijke klimaatbuffers. Belangrijk is dat er ook bij het publiek meer belangstelling komt voor dit thema. Via regionale media en educatie stimuleren wij samen met landelijke partijen en ondernemers het draagvlak bij het brede publiek. Bijdragen aan de realisatie van drie Natuurlijke klimaatbuffers in Overijssel. Dit zouden Ottershage beekdal systeem, rondom het Boetelerveld, langs de Reest, Gooiermars en in de Barsbekerbinnenpolder. Wij werken daarbij samen met het drinkwaterbedrijf en terrein beherende organisaties, zorgen voor de communicatie met de waterschappen en stimuleren draagvlak onder lokale natuur- en milieugroepen. Binnen een van de natuurlijke klimaatbuffers stimuleren van de CO2 vastlegging door de verminderde mineralisatie en/of door veenvorming. Voor dit project zoeken we alternatieve financiering bij een klimaat of energie fonds van een bedrijf of groep van bedrijven die CO2 neutraal willen produceren of hun CO2 uitstoot willen compenseren. Vastgelegde CO2 wordt beloond via een centraal systeem waarmee een deel van het natuurbeheer gefinancierd kan worden. Natuur en Milieu Overijssel werkt dit systeem uit in samenwerking met Wageningen Universiteit en Alterra en start met de introductie.
30
8.11. Nieuwe energie in Overijssel Natuur en Milieu Overijssel zet in op energie transitie en onderneemt hiervoor de volgende activiteiten: De urgentie van een duurzame energievoorziening blijvend onder de aandacht brengen en ondersteunen van kansrijke ontwikkelingen op dit vlak. Door het organiseren van bijeenkomsten, ontwikkelen van visies en campagnes, reageren op actuele ontwikkelingen stimuleren wij overheden, bedrijfsleven en inwoners om hier aan bij te dragen; Ondersteunen van de realisatie van windenergie op kansrijke locaties en grootschalige bedrijventerreinen. Een belangrijke randvoorwaarde daarbij is de mogelijkheid van participatie door omwonenden; Handhaven van het Servicepunt Hier Opgewekt Overijssel. Wij ondersteunen en stimuleren (bewoners)initiatieven van lokale duurzame energieopwekking en energiebesparingsacties. Verder werken wij actief aan het professionaliseren van lokale initiatieven, onder andere door het organiseren van kennissessies, het stimuleren van onderlinge uitwisseling en het geven van concreet advies; Stimuleren van energiebesparing bij bewoners (huurders/ woningeigenaren/ kinderen) in samenwerking met woningcorporaties en gemeenten door onder andere het opleiden van energiecoaches die buurten en wijken ingaan en de ontwikkeling van energiebesparingsacties promoten; I samenwerking met lokale partijen stimuleren van energiebesparing en duurzame energieopwekking op sociale knooppunten als onderwijs, sportaccommodaties, buurthuizen, kerken en evenementen. Via het afsluiten van Greendeals of intentieverklaringen en de ontwikkeling van financieel aantrekkelijke concepten, versnellen we samen met bewoners initiatieven, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven de uitrol van energiebesparing en duurzame energie in Overijssel. Werk maken van de acceptatie van smartgrids door particulieren. Bij het optimale gebruik van smartgrids door particulieren hoort een optimaal energie beheer in huis. Samenwerkingsmogelijkheden zien wij met de Euregio. Stimuleren dat alle nieuwbouw van woningen en utiliteitsgebouwen duurzaam worden gebouwd en energieleverend zijn. Bestaande bouw wordt energieneutraal. Overige duurzaamheidsaspecten en nieuwe innovaties worden bij nieuwbouw meegenomen (denk aan groene daken, hergebruik regenwater, stadslandbouw etc.). Hiervoor gaan we in gesprek met gemeenten, projectontwikkelaars en particuliere opdrachtgevers.
8.12. Verdienen en verplaatsen Om maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzame mobiliteit te stimuleren ondernemen wij de volgende activiteiten: Stimuleren van ondernemers tot een duurzame bedrijfsvisie door koplopers te steunen en achterblijvers bij de les te houden. Dit kan per project, zoals Het Nieuwe Werken of Energiebesparing Loont, of per bedrijfssegment, zoals de bouw en veeteelt. Daarnaast gaan wij met een ranking systeem de groene economie in Overijssel benchmarken. Met het bewezen nut van Maatschappelijk Betrokken Ondernemen als uitgangspunt binnen de provincie duurzame vormen van samenwerking tussen het bedrijfsleven en lokale maatschappelijke organisaties stimuleren en faciliteren. Samen met kantoorinrichters organiseren van een campagne voor het Nieuwe werken. Samen met auto-importeurs en groengas station houders organiseren wij een campagne voor het Nieuwe Rijden.
31
In samenwerking met partners starten van een project voor de ontwikkeling van geavanceerde, comfortabele en groene OV-terminals in grote steden. Dit koppelen wij aan ICT pilots, die tot doel hebben reizigers realtime en complete reisinformatie te geven. Dit maakt het reizigers mogelijk om hun reis te plannen op basis van snelheid, comfort en milieu. Succesvolle stadsdistributiesystemen van elders introduceren in de vier grote steden van Overijssel. Een project dat hieraan gekoppeld is 'video-conferencing. Deze gratis beschikbare video-conferencing locaties zijn mogelijk in gemeentehuizen en KvK’s. . Stimuleren van de introductie van regionale, community-driven (letterlijk) fietssnelwegen zoals we die in het verleden geïnitieerd hebben in de gemeente Raalte. ). Deze faciliteiten ondersteunen wij met ervaringsactiviteiten, zoals met e-fietsen.
8.13. Externe organisatie Om onze doelen te kunnen bereiken is draagvlak en binding met onze organisatie cruciaal. Hiervoor ondernemen wij de volgende activiteiten: Het vergroten van het netwerk van aangesloten natuur en milieugroepen met 20% en de eigen vrijwilligerspool tot 100 mensen. Het Groene Peiler panel uitbreiden tot ca. 1000 mensen. Voor de groei van het panel maken we gebruik van sociale media. De algemene bekendheid van Natuur en Milieu Overijssel vergroten door vier publiekscampagnes of evenementen per jaar, die aansluiten bij de provinciale of regionale actualiteit. De Notendop (e-nieuwsbrief) en de website beter aan laten sluiten bij de behoefte van onze doelgroepen, waardoor deze respectievelijk meer lezers en bezoekers trekken. Alle medewerkers laten beschikken over de nodige kennis, vaardigheden en middelen om ambassadeur voor de organisatie te kunnen zijn Een nieuw logo en huisstijl ontwerpen die aansluiten bij de huidige tijd en eenduidig is doorgevoerd in alle communicatiemiddelen en –dragers. Een Adviescommissie vormen, waarin mensen van statuur en uit diverse sectoren zitting hebben. De Adviescommissie wordt samen met de raad van Toezicht een keer per jaar bijeen geroepen, voor een gesprek over de koers van onze organisatie op specifieke, actuele thema’s.
8.14. Interne organisatie Voor een gezonde, op de toekomst gerichte organisatie ondernemen wij de volgende activiteiten: Het verder systematisch verbeteren en onderhouden van het CRM systeem voor adressen- en relatiebeheer. Wij zorgen voor een goede implementatie van het systeem in de organisatie. Komend jaar werken we aan de digitalisering van het postboek, het archief en de gemeenschappelijke agenda. Meer werk maken van de verduurzaming van onze eigen bedrijfsvoering. Als voorbeeld voor anderen en om uit de eerste hand te weten hoe je dat doet en wat de mogelijke belemmeringen zijn. Concreet betekent dit dat wij werk maken van het anders werken en het locatie onafhankelijk kantoorconcept. Voor wat betreft de huisvestiging gaan we op zoek naar een modern en transparant kantoorconcept, waar samenwerking nog meer kansen krijgt. Medewerkers bijscholen om hun sterke kanten verder te ontwikkelen en hun vaardigheden op het gebied van creativiteit, ondernemendheid, beïnvloedingsvaardigheden/onderhandelen en acquisitie te versterken. Dit vindt plaats op basis van persoonlijk ontwikkelingsplannen. Raad van Toezicht, directeur/bestuurder per kwartaal, steeds op dezelfde manier informeren over de resultaten en prognoses van onze organisatie. 32
Ramingen inkomsten en uitgaven 2013-2016
Begroting
INKOMSTEN decl uren FTE totaal FTE overhead FTE proj. medew. uurtarief inkomsten uit tarief
Prognose
Prognose
Prognose
2013
2014
2015
2016
11.334
11.469
12.921
14.055
13,67 3,61 10,06 € 105 € 1.190.070
13,72 3,61 10,11 € 105 € 1.204.245
15,00 3,61 11,39 € 105 € 1.356.711
16,00 3,61 12,39 € 105 € 1.475.825
UITGAVEN Personeelskosten Huisvestingskosten Algemene kosten
€ € €
942.021 99.750 135.000
€ € €
942.728 104.200 157.300
€ € €
1.046.139 105.763 174.555
€ € €
1.132.620 107.349 188.985
totale kosten
€
1.176.771
€
1.204.228
€
1.326.457
€
1.428.955
Toevoegen aan reserve
€
13.299
€
17
€
30.254
€
46.871
33
