IK HOUD ERVAN OM NIET VOORZICHTIG TE LEVEN Met duaal SPH naar de Antillen I

Relatiemagazine van de Christelijke Hogeschool Ede

Februari 2010 nr. 5

IDEEËNMAN WIJNAND VOOGDT OVER KEUZES, OVERVLOED EN GIFTEN

‘IK HOUD ERVAN OM NIET VOORZICHTIG TE LEVEN’

Met duaal SPH naar de Antillen I 7 Thema: Overvloed I 12

Schulden in overvloed I 22

‘God heeft een groen hart!’ I 24

Cursus Pastoraat voor vrijwilligers I 34

De Christelijke Hogeschool Ede (CHE) is een protestants christelijke hogeschool op gereformeerde grondslag. De CHE heeft tien opleidingen, 4000 studenten en 425 medewerkers. Daarnaast biedt de CHE cursussen, trainingen, advies en onderzoek aan via CHE-Transfer. Christelijke Hogeschool Ede Oude Kerkweg 100 6717 JS Ede Telefoon: 0318-696300 E-mail: [email protected] Verpleegkunde verpleegkunde Educatie leraar Basisonderwijs Theologie Godsdienst Pastoraal Werk leraar Godsdienst / levensbeschouwing

OVERVLOED op de dag dat ik dit voorwoord schrijf bereikt

Waar brengt het ons? Hopelijk bij waakzaamheid

ons het bericht dat het armste land van het

en nuchterheid, gekoppeld aan dankbaarheid.

westelijk halfrond, het Caribische eilandstaatje

natuurlijk, ook bij ons gaan dingen mis en hebben

Haïti, getroffen is door een zware aardbeving. de

we onze problemen en zorgen. Maar wat zijn we

verwoesting is groot en hulpverleners vrezen dat er

per saldo beschamend gezegend. laten we ons dat

veel slachtoffers zijn. Hoeveel doden er zijn gevallen

bewust zijn en onze ogen en oren openhouden voor

is op dat moment nog onmogelijk te zeggen.

de noden van de wereld. Misschien ook wel juist nu

volgens hulpverleners zijn duizenden mensen

voor die broeders en zusters in andere landen die

omgekomen. een woordvoerder van het rode

soms onder moeilijke omstandigheden christelijk

Kruis vertelt dat rond de negen miljoen mensen

hoger onderwijs aanbieden. laat dit nummer van

noodhulp nodig hebben. er wonen negen miljoen

ons mooie magazine ons allen, binnen en buiten de

mensen in Haïti.

CHe, tot lering en inspiratie zijn.

de ramp is een groot contrast met onze jaarlijkse zogenaamde vocatiodag die wij als CHe met al onze

Dr. Kees Boele

medewerkers de dag ervoor hebben gehouden.

voorzitter College van Bestuur

Mens & Organisatie

niet alleen het thema - schenken uit overvloed -

Christelijke Hogeschool ede

Management economie & recht Personeel & Arbeid

contrasteert, maar ook de rust en welvaart waarin wij als CHe-ers met elkaar van zo’n dag kunnen

Journalistiek & Communicatie

genieten, kort nadat we onze dertiende maand

Journalistiek Communicatie

hadden gekregen en kerstvakantie hebben gehad.

Sociale Studies Maatschappelijk Werk & dienstverlening sociaal Pedagogische Hulpverlening

2

InHoud

CHE overtuigend anders

In deze SCHERP 4

12

18

34

Identiteit

opleidingen

overvloed/Coverstory

overvloed/rond de tafel discussie

overvloed/CHe in beeld

ovevloed/CHe-relatie

transfer/theologie

transfer/nieuws

7

16

24

38

En verder voorwoord 2 / nieuws 10 en 32 / overvloed: schulden in overvloed 22 / Column evert Jan ouweneel 27 /

overvloed: de stelling 29 / overvloed: CHe opleidingen 30 / Column Jan noorlandt 31 / CHe en GH willen fuseren 33 /

3

CHe-transfer verpleegkunde 37 / Publicaties 40 / de vierkante meters van 41 / Agenda 42

w w w. c h e . n l

IdentIteIt

natuurlijk zeggen we dat we heel goed bezig zijn. Maar heeft wat we doen ook echt resultaat? twee christelijke onderzoekers over christelijke principes versus leiderschap en spiritualiteit op de werkvloer.

‘Geef leiding met je hart en buig de regels’

Niet-christenen zijn betere leidinggevenden Het calvinistische dnA zit er bij protestantse managers goed in. of ze nu orthodox of modern zijn maakt niets uit, beiden blijken meer bedrijfs- dan mensgericht. Katholieke en niet-christelijke managers scoren vooral op dit laatste punt aanzienlijk beter. Is het bij hen fijner werken? voor hun proefschrift Management en levensbeschouwing in nederland enquêteerden tom van den

tom van den Belt heeft een eigen organisatie- en

Belt en Joop Moret in 2009 bijna 500 managers en on-

managementadviesbureau. Hij publiceert over

derwierpen een aantal van hen aan diepte-interviews.

(bedrijfs)maatschappelijk werk en management

Waarom zijn zowel orthodoxe als moderne protestantse managers weinig mensgericht? Je zou verwachten dat de modernen humanistischer zijn. tom van den Belt: ‘dat dachten wij aanvankelijk ook.

orthodoxen nemen de zondeval als uitgangspunt, de mens is geneigd tot alle kwaad. en ondanks het toepassen van het dogma van de algemene genade waarin God ook het niet-confessionele personeel talenten

vanuit christelijke spiritualiteit (Zie publicaties). Bij de CHe was hij student, docent en stagebegeleider en is nu post-hbo docent. Joop Moret werkte van 1974 tot 2001 bij de CHe als docent methodiek, sectorhoofd en directeur van de afdeling HsAo (sociale studies).

Moeten de protestantse managers zich nu gaan omscholen? ‘de naastenliefde als uitgangspunt moet mogelijk-

geeft voor het bedrijf, is hun managementstijl gericht

heden bieden tot een meer mensgerichte benadering.

op gehoorzaamheid en controle. Met sterk puriteinse

In mei start bij de Academie Mens en organisatie van

opvattingen en zonder gelijkwaardige inzichten.

de CHe de post-hbo Christelijk Hoger Management

de modernen hebben een ander uitgangspunt, de

over leiderschap en HrM-beleid. Hier koppelen we

schepping en de mens zijn goed. toch verschilt hun

christelijke principes aan wetenschappelijke inzichten

managementstijl niet van de orthodoxen. de verklaring

op HrM-gebied. Augustinus en Benedictus nemen we

ligt in het door de eeuwen opgebouwde calvinistische

als startpunten. Augustinus gaf al aan dat leiderschap

gedachtegoed waarin individuele verrichtingen die je

maatwerk moet zijn: geef leiding met je hart en

kunt verantwoorden, belangrijker zijn dan het functio-

buig de regels al naar gelang situatie en mensen.

neren van een team of de maatschappij.’

Barmhartigheid en gerechtigheid dus als richtlijnen.

Presteert de stereotype op zichzelf gerichte calvinist beter dan ‘de anderen’?

‘nee. de onderzochte protestantse managers zijn meer prestatiegericht dan mensgericht maar niet meer prestatiegericht dan managers van andere signatuur.

die benadering vereist zelfreflectie en moed. Managers moeten zich bewust worden van hun stijl en aanpak want beide hebben gevolgen.’

Hoe zou je zelf scoren als protestantse manager? ‘Ik ga ver. toen ik in de raad van bestuur zat van een

Katholieken scoren hier zelfs veel hoger. de combinatie

adviesorganisatie scoorde het bedrijf de eerste plaats

high commitment/high control levert de beste presta-

qua werknemerstevredenheid in een onderzoek van

ties op waarbij ook de medewerkers zich gewaardeerd

PricewaterhouseCoopers. en als directeur van een

voelen. Wat zich opnieuw vertaalt in betere prestaties.‘

verzorgingstehuis bedroeg het ziekteverzuim in mijn periode slechts 1%. de combinatie christelijke visie en ▼

wetenschap werkt echt.’

4

CHE overtuigend anders

‘Het gaat om de uitgedragen passie’

Spiritualiteit op de werkvloer levert bedrijf niets op meditatie- en yoga-lessen… daar knappen we als werknemer van op. Maar levert het zakelijk gezien ook iets op? volgens Jack Crielaard, CHe-lector sociale Innovatie en duurzaamheid bij de Academie voor Mens & organisatie, levert het de organisatie helemaal niets op. samen met Cors visser, directeur forumC voor geloof, wetenschap en samenleving deed hij in 2009 empirisch onderzoek. Hij interviewde 260 mensen bij 57 bedrijven in de zorg- en agrofoodsector en de maakindustrie in Midden-nederland.

Wat versta je onder spiritualiteit?

‘spiritualiteit is een breed begrip. Ik noem het een bewogen bewustzijn van verbondenheid. Het is dat bijzondere gevoel als je je ergens intens mee verbonden voelt. die diepe overtuiging kleurt je acties. en daar kunnen anderen van profi teren. uitgangspunt van ons onderzoek is de heersende gedachte dat spiritualiteit op de werkvloer ten gunste komt van People, Planet, Profi t (PPP) en innovatie en kennisontwikkeling. dat verband hebben we niet kunnen ontdekken. sterker nog, spiritualiteit op de werkvloer werkt remmend op de ontwikkeling van een bedrijf.’ Jack Crielaard is interim-manager, bioloog en bedrijfskundige. Momenteel leidt hij binnen het lectoraat sociale Innovatie het onderzoek naar organisatievormen en managementgedrag, waarin ook andere waarden dan winstmaximalisatie tellen.

Alle boeken met een spiritueel tintje kunnen met het oud papier mee?

‘Ik ga hardlopen, dat geeft mij een goed gevoel. spirituele cursussen en boeken geven mensen ook een goed gevoel, maar het vertaalt zich niet in voordelen voor het bedrijf. de spirituele materie is individugericht en niet bedrijfsgericht.

een workshop zen voor managers, een

dat uit zich in een conservatieve houding die innovatie niet stimuleert en die

retraiteweekend in een klooster en de dagelijkse

geen relatie heeft met kennisontwikkeling en winstverhoging. ook bleek dat >

Cursus leiderschap Welke leiderschapsstijl wil of moet je hanteren als christelijk manager? Op welke wijze ben je als christelijk manager een beeld van jouw visie en een voorbeeld voor de medewerkers? Deze en vele andere vragen worden in de nieuwe post-hbo cursus Christelijk Hoger Management van Transfer Mens & Organisatie beantwoord. De cursus wordt onder leiding van Tom van den Belt uitgewerkt en uitgevoerd. In de post-hbo worden de kernbegrippen van het management nadrukkelijk verbonden aan christelijke principes. De cursus is gericht op leidinggevenden en managers in een eindverantwoordelijke positie. De cursus wordt uitgevoerd drie dagen voor de zomer en drie dagen na de zomer. Blijf op de hoogte op www.che.nl/transfermensenorganisatie of mail naar [email protected].

5

w w w. c h e . n l

IdentIteIt vervolg: Spiritualiteit op de werkvloer levert bedrijf niets op

Jack Crielaard

specifieke christelijke waarden zich niet laten vertalen

metingen weer uit dat die spiritualiteit het bedrijf geen

in evenwichtig rentmeesterschap of duurzaamheid.

extra voordelen oplevert. Persoonlijk vind ik de uitkomsten

overigens, iemand die zich met zingeving bezighoudt,

van het onderzoek niet echt verrassend. Maar het is totaal

hoeft niet per se spiritueel te zijn. Het gaat om de

tegenovergesteld aan het grote aanbod van spiritueel

uitgedragen passie, zoals werk doen wat er toe doet. dat

gerichte managementcursussen en wat dat belooft.

geeft wel de verwachte positieve effecten. Wat mist in de

dat het de organisatie niets oplevert, daar hoor je nooit

huidige spiritualiteitcultus is waarden als mensen, milieu,

iemand over. om als bedrijf te overleven is spiritualiteit

duurzaamheid, geluk en familie ook daadwerkelijk in de

niet nodig.’

praktijk toe te passen. Zinvol werk, ambitie en plezier in het werk, bevorderen PPP. vooral de funfactor scoort altijd hoog.’

Hoe zou je zelf scoren in het onderzoek?

‘voor mij persoonlijk zijn de duurzame ontwikkeling van de

Neigen medewerkers eerder naar spiritualiteit bij economische onzekerheid?

schepping, vrijheid en kansen om verantwoordelijkheid te leren, belangrijke christelijke bouwstenen. Maar als lector wil ik werken aan concepten voor duurzame organisaties die algemeen kunnen worden toegepast, heel seculier dus.

economische druk zijn een bedreiging van buiten waarbij

Mijn persoonlijke bijdrage aan de totale profilering van de

mensen de controle en zekerheid om de hoek zien

CHe kan met deze bouwstenen en concepten

verdwijnen. In die situaties zoeken mensen verbondenheid

wel omhoog.’

en geestelijke rustpunten op. Maar ook hier wijzen onze

▼

‘Ja, daar lijkt het wel op. Hevige concurrentie en

Ervaringscertificaat? Doe een EVC-traject op de CHE! www.che.nl/evc EVC staat voor Erkennen van Verworven Competenties. Veel kennis en vaardigheden leer je in de praktijk. Met een EVC-traject kun je je kennis en ervaring omzetten in een erkend diploma. Waarom EVC?

• Duidelijk inzicht in je talenten en competenties. • Weten wat je waard bent in de markt. • Kortere vervolgopleidingen.

• Hogerop met een hbo-diploma.

• Vanwege outplacement of heroriëntering.

Wanneer EVC?

• Je functioneert op een hoger niveau dan je laatst behaalde diploma.

• Je talenten zijn nog niet eerder erkend met een certificaat of diploma.

U bent werkgever? Werknemers kunnen vaak meer dan u denkt. Een EVC-traject geeft daarin inzicht!

overtuigend anders Oude Kerkweg 100 6717 JS Ede T (0318) 696300 E [email protected]; www.che.nl/evc

oPleIdInGen

‘Normaal moet je het eiland af voor een hbo’ Met duaal SPH naar de Antillen

duale opleidingen slaan aan. de combinatie werken en Werkbegeleider en studenten Stichting Sebiki Bonaire

leren vereist weliswaar een stevige motivatie en discipline maar het individuele leertraject levert wel een officieel hbodiploma op. In september 2009 startten drie medewerkers van twee zorginstellingen op Bonaire de duale opleiding sociaal Pedagogische Hulpverlening (sPH). Zij ‘studeren in ede’ zonder het eiland te verlaten. ede komt naar hén toe.

7

>

w w w. c h e . n l

oPleIdInGen

de Academie voor sociale studies van de CHe heeft

sPH duaal: ‘de duale opleiding sPH is een uitkomst,

een samenwerkingsovereenkomst gesloten met

want normaal moet je het eiland af voor een hbo-

Krusada, een christelijk opvangcentrum voor verslaafden

opleiding. Ik heb mijn screening afgerond en werk nu

en opvoedingscentrum sebiki. Het idee voor de

aan de kernopgaven van mijn eerste leertraject. Ik werk

samenwerking ontstond in februari 2009 toen Hedzer van

veertig uur bij sebiki en kan mijn werk met mijn studie

der Kooi en Ard vreugdenhil van de Academie voor sociale

combineren. voor de voortgang zit ik wekelijks met mijn

studies een werkbezoek aan Bonaire brachten.

werkbegeleider rond de tafel en daarnaast wissel ik digitaal leerstof uit met de CHe. ook al mijn collega’s zijn

Hedzer van der Kooi coördineert de duale opleiding

bijzonder gemotiveerd om mij te ondersteunen bij sPH.

sPH en begeleidt samen met duaal werkbegeleider Ard vreugdenhil de studenten. ook ter plekke. van der Kooi: ‘over een nacht ijs gaan we natuurlijk niet. voorafgaand hebben we met de werkbegeleiders en praktijkopleiders bij Krusada en sebiki grondig getraind en de leerwerkplekken en leerplannen gescreend. In november 2009 was

‘De komende veranderingen op Bonaire eisen nieuwe regels en kwalificaties.’

de officiële aftrap. In januari 2010 hebben de studenten hun screening afgerond en zijn gestart met hun

de komende veranderingen op Bonaire eisen nieuwe

individuele leertraject.’

regels en kwalificaties. dat betekent dat er bij instellingen

Sebiki en empowerment

meer mensen met een hbo-opleiding nodig zijn. Wat dat betreft zitten we bij sebiki goed op schema. Als de

stichting sebiki (fundashon sentro Boneriano di

mogelijkheid er is moet je haar pakken.’

Informashon edukativo pa Kuido Infantil) geeft

de bijzondere gelegenheid beaamt ook werkbegeleider

begeleiding bij en advies over de opvoeding van nul- tot

en coördinator opvoedingsondersteuning Mimi dongen:

zesjarigen aan ouders en medewerkers van crèches en

‘de uitgangspunten van Mariselle zijn zeker positief, zij

speelzalen. Waarbij de nadruk ligt op werken met de

wil en kan verder groeien. de samenwerking met de CHe

ouders, empowerment speelt een grote rol. de benadering

is voor Mariselle een unieke kans om haar in de loop der

van sebiki is laagdrempelig en is gebaseerd op de

jaren opgebouwde competenties te koppelen aan de

rechten van het Kind. de stichting kent twee afdelingen,

opleiding sPH en een officieel erkend diploma te halen.

opvoedingsondersteuning en kinderopvang.

Bovendien geeft de studie haar de mogelijkheid stage te

Mariselle

lopen bij Krusada. dat kan een toekomstige uitwisseling van specifieke expertise tussen sebiki en Krusada

voor sebiki volgt pedagogisch medewerkster

vergemakkelijken. Want de verslavingsproblemen van

Mariselle Chirino-Boekhoudt (43) de studie

volwassenen met gezinnen raken ook onze instelling.’

Bonaire Er zijn plannen om Bonaire de status ‘bijzondere gemeente’ van Nederland te geven. Dat betekent dat de gemeentewet de basis is voor het bestuur en dat de inwoners stemrecht krijgen voor de Tweede en Eerste Kamer. Bonaire en andere Antilliaanse eilanden kennen relatief veel problemen met jongeren, van schooluitval en huiselijk geweld tot verslaving en criminaliteit. Op een conferentie in februari gaf minister Rouvoet aan meer te willen investeren in het voorkomen van problemen met jongeren. Zo komt er op elk eiland een Centrum voor Jeugd en Gezin waar maatschappelijk werkers opvoedingsondersteuning aanbieden. De centra zullen ook voorzien in naschoolse activiteiten en vrijetijdsbesteding. Op 1 september 2009 telde Bonaire 15.414 inwoners.

8

CHE overtuigend anders

Krusada, verslaafd en verstoten

stichting Krusada is een christelijk opvangcentrum dat praktische zorg geeft aan verslaafde mensen. In de visie van Krusada zijn verslaafden de verstotenen van de samenleving. de medewerkers van Krusada willen leven volgens hun voorbeeld Jezus Christus. Hij zocht verstoten mensen op en wees hen op een beter leven. Petra van Harten (32) is psycholoog bij Krusada en tevens praktijkopleider voor de studenten van Krusada en sebiki. ‘ook bij Krusada zijn twee medewerkers na hun screening in januari 2010 begonnen met hun individuele leertraject voor sPH duaal. de opzet van de CHe slaat hier bijzonder goed aan.’

Ondertekening van de sam enwerkings-overeenkom st tussen Krusada en CHE, juni 2009. V.l.n .r. Gerrit van der Heijden , Hedzer van der Kooi, Petra van Harten (Krusad a), Ard Vreugdenhil, Ma rianne Verhage.

‘Bovendien bereiken ons ook al meer verzoeken uit Curaçao, Aruba, st. Eustatius en Saba… dat zegt genoeg.’ Groeiende vraag naar kwaliteit

de voortvarende aanpak werpt zeker vruchten af want in november 2009 bleek dat de kwartiermakers van onderwijs en van Centrum Jeugd en Gezin een opbouwend steentje willen bijdragen. Hedzer van der Kooi: ‘Bij de officiële start toonden de aanwezige bestuursleden en medewerkers van verschillende hulpverleningsorganisaties van Bonaire en Curaçao meer dan interesse in onze duale opleidingsvariant. Met als gevolg dat we voor die medewerkers in januari 2010 de screening van leerwerkplekken hebben gedaan zodat zij in februari ook kunnen starten met sPH duaal. daarnaast heeft Marga drewes, kwartiermaker van het ministerie Jeugd & Gezin met Bonaire als standplaats, ons gevraagd met sebiki en Krusada een projectplan te schrijven hoe we meer lokale sociaal pedagogische hulpverleners van verschillende organisaties verder kunnen professionaliseren. Bovendien bereiken ons ook al meer verzoeken uit Curaçao, Aruba, st. eustatius en saba… dat zegt genoeg. onze gezamenlijke verwachting is om per

ider van Stichting Sebiki

Studenten en werkbegele

Bonaire

september 2010 vanuit acht verschillende organisaties

9

▼

15 tot 20 medewerkers op te leiden.’

w w w. c h e . n l

nIeuWs

Scriptie studenten GPW wint CHE-CV·Koers Prijs de CHe-Cv·Koers Prijs werd 29 oktober 2009 voor de vierde maal uitgereikt voor het beste afstudeerproject van de CHe. Winnaars waren de studenten Jouwerke Pullen en nynke Bijma van Godsdienst Pastoraal Werk met hun scriptie Participatie of frustratie. Waarmee zij niet alleen een actueel maatschappelijk probleem aanstipten, maar volgens de jury ook een inspirerend alternatief aanleverden. volgens de jury, bestaande uit ronald Westerbeek (hoofdredacteur Cv·Koers), Pieter vos (lector Morele vorming GH) en Kathleen ferrier (tweede Kamerlid CdA), getuigde de scriptie ‘van moed om de rol van vrouwen die professioneel in de kerk aan het werk zijn, zonder schroom onder de loep te nemen.’ naast een beeldje kregen de winnaars een geldbedrag van vijfhonderd euro.

Christen-professional op de werkvloer

en eerstejaarsalumni inspireren om als star-

studeren. tijdens de netwerkmarkt maakten de bezoekers kennis met toekomstige werkgevers

op de werkvloer. thema’s waren christelijk

en verschillende netwerkorganisaties.

deze dag wil de CHe haar laatstejaarsstudenten

leiderschap, tijdsmanagement, dromen en door-

▼

tende christen-professional méér te betekenen

de prijs werd uitgereikt tijdens salt-stone. Met

‘Samen godsdienstleraar opleiden’ de Protestantse theologische universiteit (Pthu) en de CHe willen gezamenlijk een

Voor de klas

‘na een goedkeuring moet een dergelijke opleiding ook nog officieel geaccrediteerd

worden. studenten kunnen zo het theologische

worden. We verwachten dan ook dat het niet

en het praktijkgedeelte tot eerstegraads docent

eerder wordt dan 2011 voor de opleiding in

volgen.

de onderwijsgidsen staat. studenten kunnen

de plannen voor een zogenoemde educatieve

een éénjarige master theologie volgen aan de

master aan de Pthu, de universiteit van de

Pthu. daar worden ze dan geschoold in het

Protestantse Kerk in nederland, zijn in een

wetenschappelijke gedeelte. de CHe heeft de

vergevorderd stadium. ‘We zijn nu bezig met het

bevoegdheid om leraren op te leiden én de des-

indienen van een aanvraag bij het Ministerie van

kundigheid. Zeg maar, de praktijk van het voor

onderwijs’, aldus dr. Henk van der sar, voorzitter

de klas staan. dat willen we nu combineren.’

van het College van Bestuur van de Pthu.

Vocatiodag 2010

▼

leertraject aanbieden om godsdienstleraar te

de jaarlijkse vocatiodag werd 11 januari gehouden. Centraal stond het thema ‘schenken vanuit overvloed?’. de dag werd gevuld met inspirerende lezingen, debat en variërende workshops. Bert Godschalk, betrokken bij onderwijs & Kwaliteit en bij de voorbereiding van de vocatiodag: “samen stil zijn en bezinnen op deze tijd, samen een Bijbelgedeelte lezen, elkaar ontmoeten, inspireren en samen zingen. Het zorgt ieder jaar weer voor een topgevoel.”

10

CHE overtuigend anders

Lectoraat Verpleegkundige

Beroepsethiek geïnstalleerd

Onderzoek naar ‘goede zorg’

binnen organisatorische context Het lectoraat verpleegkundige Beroepsethiek is 21 januari geïnstalleerd door het College van Bestuur van de CHe. lector Bart Cusveller hield tijdens deze bijeenkomst zijn lectorale rede. Het lectoraat richt zich op de competentie van verpleegkundigen in het spanningsveld tussen de verantwoordelijkheid goede zorg te verlenen én de organisatie waarin zij werken. Het lectoraat wordt gevormd door een lector, Bart Cusveller en een kenniskring bestaande uit Martin te lintel Hekkert, ria den Hertog en Auke Bos. een belangrijk deel van de werkzaamheden bestaat uit praktijkonderzoek voor onderwijs, maatschappelijke organisaties en samenleving. Het lectoraat is verbonden aan de Academie voor verpleegkunde. Bart Cusveller: ‘verpleegkundigen kiezen hun vak doorgaans om “iets Interesse in het lectoraat?

voor mensen. de praktijk van de verpleegkundige zorgverlening is er

Hebt u interesse in de lectorale rede of wilt u graag op de hoogte

vanaf het begin op gericht het goede te bevorderen voor mensen die

blijven van de ontwikkelingen van het lectoraat? dan kunt u contact

dat nodig hebben. Maar dat streven krijgt in de beroepspraktijk de

opnemen met het lectoraat verpleegkundige Beroepsehtiek,

vorm van vaste gewoonten, werkwijzen en resultaten, waardoor het

0318-696300, [email protected]. u kunt het laatste nieuws ook

ethische gehalte van de praktijk niet altijd meer zichtbaar is.’

lezen op www.che.nl/vpk.

▼

met mensen” te doen, waarmee bedoeld wordt iets goeds te doen

30-jarig jubileum Journalistiek & Communicatie

de opleidingseenheid Journalistiek & Communicatie vierde 5 november 2009 haar 30-jarige bestaan. Het programma - in theater Cultura in ede - startte met het symposium De Media de Baas?! met aansluitend een netwerkborrel en diner. onder leiding van dagvoorzitter Annette van trigt discussieerden Kay van de linde (politieke communicatie), Willem Breedveld (columnist trouw), oud-student Marjon umeugo-Gerrits (communicatie Aedes) en oudstudent ton van der Ham (onderzoeksjournalist Zembla) over de spanning tussen de twee beroepsgroepen. dit spanningsveld staat ook centraal in het jubileummagazine ‘de Media de Baas’ (dMdB). Prominenten en oudstudenten werkten mee aan dMdB, waaronder Henk Hagoort, Margriet van

11

▼

der linden en Wouter Kurpershoek.

w w w. c h e . n l

overvloed Coverstory

‘Ik houd ervan om niet voorzichtig te leven’ Ideeënman Wijnand Voogdt over keuzes, overvloed en giften Kleine non-profitorganisatie met weinig carrièreperspectief en geen salaris. Het zijn geen kenmerken waarop net-afgestudeerden een werkgever zouden uitkiezen. toch gingen oud-che-ers Wijnand voogdt en zijn vrouw elise voor een onbetaalde baan bij een evangelische hulpverleningsinstantie. voogdt (32), oud-student journalistiek, kan zes jaar later terugkijken op een ‘rijke tijd’.

12

‘de advertentie waarin gevraagd werd om een

Battle of Concepts laten bedrijven en overheden in een

pr-functionaris en een hulpverlener kwam op het juiste

wedstrijdomgeving studenten en jonge professionals

moment. We konden aan de slag in ons vak in een

zoeken naar de beste ideeën en marketingoplossingen

woon- en leefgemeenschap gericht op de begeleiding van

voor uiteenlopende vraagstukken. voogdt behaalde

jongvolwassenen met psychosociale of andere problemen

eenmaal de eerste, tweemaal de tweede en eenmaal de

(stichting de schuilplaats die deel uitmaakt van het

vijfde plaats.

evangelisch Begeleidings Centrum, red.). We kregen kost en inwoning. daarnaast ontvingen we een klein basisinkomen uit giften van vrienden. verwacht van mij geen verhalen over crisistijden. We zijn zelfs een paar keer in nederland op vakantie gegaan. Mensen verzinnen leuke dingen als ze weten dat je van giften leeft. We kregen genoeg en konden rondkomen van heel weinig. op een gegeven moment ontstond zelfs een kleine buffer.’

‘Verwacht van mij geen verhalen over crisistijden. Mensen verzinnen leuke dingen als ze weten dat je van giften leeft.’

voogdt neigde naar weggeven van de reserves, maar zijn vrouw dacht er anders over. Het gezin had intussen twee kleine kinderen en een derde op komst. voogdt: ‘Mijn

voor zijn tijd in de hulpverlening werkte hij met succes bij

behoefte had niets met geestelijkheid te maken. eerder

commerciële bladenmakers. ‘of ik ooit dacht mijn talent

met karakter. Ik houd ervan om niet te voorzichtig te

te verspillen bij een hulpverleningsinstantie? Ik zou het

leven. nog afhankelijker worden. toen de giften aan het

nooit zo formuleren. Ik geef toe dat ik in de hulpverlening

einde van onze periode afkalfden, bleken we het buffertje

niet de meest uitdagende communicatiebaan had. en

op te kunnen maken. We kwamen precies uit!’

soms verlangde naar een bruisend bureau waar nieuwe

Winnaar Battle of Concepts

ideeën worden toejuicht. Bij een begeleidingscentrum wonen mensen die beschadigd zijn en veiligheid nodig

sinds een paar maanden leeft voogdt met zijn gezin

hebben. Ik houd van vernieuwing en van ontwikkeling.

van zijn eigen communicatiebureau: springader. een

daar reageert zo’n gemeenschap eerder terughoudend

communicatiebureau voor tekst, webdesign en grafisch

op. Maar tijd verspillen? nee. Wij moesten daar zijn. Ik heb

ontwerp. en vooral voor ideeën. Het bedenken van

veel meegedraaid als begeleider in een groep bewoners.

nieuwe concepten is een bewezen talent van voogdt. Bij

dat vond ik op dat moment leuker dan Pr. Ik kon mijn

Battle of Concepts wist hij diverse malen te winnen. In

hart vullen met wat er in de groep gebeurde en met de

>

Elbert Dijkgraaf en overvloed Lid Raad van Toezicht CHE Elbert Dijkgraaf is hoogleraar ‘Empirische economie

Overvloed is goed. Christenen profiteren hier graag van

van de publieke sector’ aan de Erasmus Universiteit

Elbert Dijkgraaf: ‘Overvloed hoeft helemaal niet slecht te zijn. Zo redde God

in Rotterdam. Hij combineert het hoogleraarschap

het volk Israël met de overvloed die hij Egypte zeven jaar lang gaf. Rijkdom en

met een aanstelling als adjunct-directeur bij SEOR

voorspoed kunnen een zegen zijn, vooral als de overvloed dient om anderen te

(tevens Erasmus Universiteit). In zijn leerstoel richt

helpen. Het probleem is wel dat de mens zo moeilijk met overvloed kan omgaan.

hij zich op onderzoek naar de gevolgen van gemaakte

Overvloed wordt dan nagejaagd en tot doel verheven. Je zou verwachten dat

beleidskeuzes door overheden. Aan de hand daarvan

christenen daar beter in zijn. Maar de praktijk leert>helaas dat dat lang niet altijd

kunnen adviezen gedaan worden om publieke

het geval is. Agur wist dat en bad uit gegeven wijsheid noch om armoede noch

belangen beter te waarborgen.

om overvloed.’

>

13

w w w. c h e . n l

overvloed Coverstory

gesprekken met bewoners. Bovendien, was de tijd die Mozes in de woestijn doorbracht zo spannend? Efficiënt lijkt het evenmin. Maar God heeft een ander idee over wat efficiëntie is. Wat ik bij de Schuilplaats leerde is samenleven en delen. Samen God zoeken. Want behalve een plaats waar mensen begeleid wonen is het een woonen leefgemeenschap.’

‘Leven in een leefgemeenschap vormt je. Ik heb er de economie van de schaarste leren kennen.’ Verlangen van mijn hart

‘Toen we bij de Schuilplaats startten, dacht ik vier jaar vol te maken. Het zijn er zes geworden. Vakinhoudelijk was ik veel eerder toe aan iets anders. Het is een verlangen van mijn hart om mooie dingen te maken en om geheel verschillende opdrachten te hebben. Dat is iets anders dan een roeping. Maar het is voor mij onmogelijk om niet te luisteren naar mijn hart. Springader wil ik ook niet in één product laten vangen. Liever werk ik zo breed mogelijk. Misschien ook buiten het vakgebied communicatie. En zolang het haalbaar is, werk ik voor charitatieve clubs voor de helft van mijn normale tarief.’ Tot nu toe lukt het om commercieel en charitatief te bedienen. In Voogdts

lijkt me comfortabel voelen als je grote reserves en veel

klantenkring zitten zowel een grote gemeente en een

spullen hebt. Maar het omgekeerde kan ook spannend

grote IT-dienstverlener als ook kleinere christelijke

zijn. Die hagelslag is een raar voorbeeld, maar het

organisaties met minder budget.

illustreert dat iets bijzonder wordt als het schaars is.

Economie van de schaarste

‘Leven in een leefgemeenschap vormt je. Ik heb er de economie van de schaarste leren kennen. In de

Bewustzijn tegenover pakken zonder nadenken.’

Jobfish.nl

‘Laatst zei mijn zoon van zes jaar: “Wij hebben eigenlijk

beginperiode van ons verblijf bestond de regel dat je

veel spullen.” We praatten erover dat sommige kinderen

alleen op zondag een boterham met hagelslag mocht.

niets hebben. Dat bewustzijn vind ik belangrijk. Hij kwam

Wat denk je? Schaarste schept vraag. Op zondag wilden

spontaan op het idee om een inzamelingsactie te houden.’

bewoners en begeleiders allemaal hagelslag op brood.

De appel is niet ver van de boom gevallen. Voogdt zelf

Soberheid is voor mij geen waarde in mijn leven. Het kan

bedacht twee jaar geleden de christelijke variant van

zuinige trekjes krijgen waar ik niet van houd. Ik ben geen

Marktplaats: Marktmeteenmissie. Een website waar

tegenstander van rijkdom. Ik geloof dat een maat helpt

mensen hun spullen zouden verkopen om de opbrengst

om dingen leuk te houden. Als ik meer geld zou verdienen,

aan een van de vier verbonden christelijke organisaties te

zou ik dat in ere willen houden. Ik kan geen antwoord

doneren. Voogdt: ‘Het leek de ideale manier om mensen

geven op de vraag wat overvloed voor mij is. Alles wat

in staat te stellen iets goeds te doen. De meesten willen

je boven de 1000 euro binnenkrijgt en wat je opzij kunt

best, maar het ontbreekt aan twee dingen: geld en tijd.

leggen omdat je het niet nodig hebt? Misschien. Het

Spullen hebben ze wel. Bovendien moest de site op een

14

CHE overtuigend anders

druk met werk en carrière. Huizen

Mensen die geld hebben worden vaak overvraagd. Ze

en hypotheken groeien. door bezit te

krijgen al die nieuwsbrieven en het is vervelend voor ze

delen, zoals een woning, auto of andere

om nee te verkopen.’

kostbare spullen, heb je minder nodig. ook minder

de site maakte een vliegende start, maar zakte wegens

geld, wat tijdwinst betekent. Ik heb de keuze

gebrek aan belangstelling en aandacht in. Beter loopt een

gemaakt om Jezus te volgen. dat mag tijd kosten. Je

nieuw webinitiatief van voogdt: Jobfish.nl. ‘er was nog

kunt je buurvrouw vriendelijk groeten, maar je kunt

geen vacaturesite voor christelijke werkgevers. Ik vind

ook stilstaan en vragen hoe het echt met haar gaat.’

niet dat we allemaal bij christelijke bedrijven moeten gaan werken, maar er is vraag van werkgevers naar

▼

nieuwe en leuke manier een appèl doen op giftgevers.

www.springader.nl

mensen met een christelijke levensovertuiging. de site voorziet daarin.’ ‘Als ik terugdenk aan de tijd op de CHe dan denk ik niet aan de studie zelf. Ik vond mijn opleiding Journalistiek

Elbert Dijkgraaf en overvloed:

jaar. terwijl ik er zelf acht jaar over heb weten te doen’,

Hebzucht is een vooraanstaande aanjager van overvloed

voegt voogdt er lachend aan toe. ‘op de CHe kreeg ik

‘Dat is nu precies het punt. Het probleem zit niet in overvloed, maar in

voor het eerst intense vriendschappen. Ik had in mijn

hebzucht. Dan wordt rijkdom het centrale motief en moeten milieu,

havotijd in Zeeland geen gelijkgestemden om me heen.

medemens en God wijken voor de bankrekening en het luxe leventje.

Ik positioneerde me nadrukkelijk als christen en dat sloot

De goede aanjager van overvloed die ten dienste staat van anderen

gemakkelijk. naar mijn idee kon die opleiding in twee

niet aan op de omgeving. Ik denk dat ze mij een beetje vreemd vonden.

komt voort uit het inzetten van talenten die God zegent. Feit is wel dat hebzucht ook een zeer belangrijke aanjager is van armoede. Kijk naar de financiële crisis. Kern daarvan is dat het mis ging omdat men zich te veel liet

In ede woonde ik op kamers met drie jongens met wie

leiden door hebzucht. Te veel lenen en te hoge bonussen straffen zich zelf af.

ik intensief omging en mijn eerste communicatiebedrijf

Helaas lijden daar vaak de zwakkeren in de samenleving het meest onder.’

oprichtte. daar kwamen serieuze opdrachtgevers op af. jaar ook de onafhankelijke CHe-studentenkrant

Overvloed is een normale afgeleide van een kapitalistisch systeem

Ad rem. over die onafhankelijkheid ontstond veel

‘In de praktijk wel, maar dat komt feitelijk niet door het kapitalistisch systeem,

discussie. terwijl we deden wat op school gedoceerd

maar door de manier waarop mensen binnen dat systeem opereren. Het

werd: als medium onafhankelijk zijn. Intussen reageerde

kapitalistische systeem is niet veel meer dan een efficiënt en effectief systeem

de school met vlugschriften op de inhoud van onze

om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. De afwegingen die daarbij door

krant. van die situaties heb ik veel geleerd. Minder van

vragers en aanbieders worden gemaakt stoelen op hun innerlijke overtuigingen.

de vakken. Wel herinner ik me de lessen van van delden

Als bij die afwegingen voldoende rekening gehouden zou worden met bijbelse

en van velzen die de boeken van C.s. lewis behandelden.

noties zag de wereld er geheel anders uit. De kern van het probleem ligt dus

Maar wat mij het meest vormde, was het intense

niet in het systeem, maar bij de mensheid zelf. Die heeft bekering nodig.’

de studie stond op het tweede plan. Wij startten dat

optrekken en samenleven met studiegenoten.’

Discipelschapshuis

Winkeliers bepalen zelf of ze ’s zondags open gaan, niet een overheid ‘Stel dat er geen wetgeving zou zijn en alle winkeliers waren oprechte

waarin delen een centrale plaats inneemt. ‘dat kan om

christenen. Dan zou er toch geen winkel open zijn? Ook hier geldt dat het

tijd, geld en spullen gaan. We zijn zoekend naar de vorm,

misgaat omdat zakelijke belangen prefereren boven bijbelse normen en de

maar ik zou het liefst in een discipelschapshuis wonen.

sociale gevolgen voor werknemers en kleine winkeliers. De overheid is er

een christelijke leefgemeenschap in bij voorkeur de stad.

dan toe geroepen om de juiste keuzes te maken en alle winkels op zondag

We hebben het oog op een groot pand in Zwolle. Maar de

te sluiten. Net als bij overvloed heeft de overheid hier tot taak om foute

financiering, een miljoen euro, is nog wel een uitdaging’,

beslissingen van mensen te corrigeren. Als mensen geen doelmissers zouden

lacht voogdt. ‘Wat mij aanspreekt in een woongroep is

zijn, zou er helemaal geen winkelsluitingswet, milieubeleid of toezicht op het

het samen God zoeken en uitdelen. veel mensen zijn

financiële systeem nodig zijn.’

15

▼

In zijn privébestaan blijft voogdt op zoek naar een leven

w w w. c h e . n l

overvloed rond de tAfel dIsCussIe

GENOEG!

Twee docenten en het hoofd Huisvesting & Beheer over overvloed, schuld en wijn

Els van der Ham Jelle Terpstra

Menig dominee heeft er al eens een stevige preek over gehouden: overvloed, rijkdom, weelde. Hoe ga je er mee om? Hoe ben je een goed rentmeester? Belangrijke vragen, of doen we misschien veel te moeilijk? sCHerP ging om tafel met drie CHe-raspaarden en stak in op de praktijk.

Henk Langerak

16

CHE overtuigend anders

Henk langerak is hoofd huisvesting & beheer

langerak geniet graag in het voorjaar. ‘In mijn

kapot gaan. Wijnen uit Chili laat ik in het schap

op de CHe. In dat kader maakt hij deel uit van

volkstuin vind ik dé manier om te genieten en

liggen. Misschien heeft die fles wel een heel

de projectgroep duurzaamheid op de CHe. ‘Ik

tegelijk met God bezig te zijn. Je zit letterlijk met

vervuilende vlucht achter de rug. Waarom niet

ben een genieter, ook als het om overvloed gaat.

je handen in de aarde, in de schepping. dat vind

een wijntje uit frankrijk? Het is een gegeven

Maar dan in de goede zin van het woord. “om een

ik mooi.’

dat ik in nederland woon. daar kan ik niets aan

bloem te plukken, moet je bukken”, zei iemand eens. en dat spreekt me aan. Het is een kunst om van kleine dingen te genieten.’

Drijvend afval

Het klinkt allemaal fijn, maar bij van der Ham

veranderen en het heeft ook geen zin om me daar schuldig over te voelen, maar het schept wel een verantwoordelijkheid.’

wringt er iets. ‘de overvloed die wij genieten eist Buurman Jelle terpstra is docent binnen de

zijn tol. Kijk eens naar de grondstoffen en energie

‘Als ik de supermarkten doorren, heb ik echt geen

sociale studies en verantwoordelijk voor verschil-

die we verbruiken. We baden in weelde op dat

tijd voor dergelijke afwegingen’, reageert terpstra.

lende organisatorische zaken. Zo is hij coördinator

materiële vlak, terwijl in de derde Wereld veel

‘Maak je het jezelf niet te moeilijk?’ van der Ham:

post-hbo-verslavingszorg. ‘Ik moet denken aan

tekorten zijn. Wat dat betreft ervaar ik een soort

‘Ik weet het niet. Het is denk ik goed om zo nu en

mijn ouders’, zegt terpstra. ‘Zij hebben mij in alle

collectieve schuld van het Westen en daar ben

dan uit je comfortzone te komen en jezelf af te

soberheid opgevoed. een paar korrels hagelslag

ik – hoe ik het ook wend of keer – ook verant-

vragen hoe je bij kunt dragen aan een duurzame

was al voldoende.’ Zuinigheid troef en flink

woordelijk voor.’ terpstra herkent zich daar niet

samenleving.’ ‘Goed rentmeesterschap staat of

sparen was het devies bij de terpstra’s. ‘en daar

in. ‘We zijn onderdeel van een systeem dat niet

valt met de keuzes die je maakt’, meent langerak.

kijk ik met goede herinneringen op terug, hoor.

van goed rentmeesterschap getuigt, maar ik kan

‘Wees je bewust van wat je hebt en leer genoe-

vooral omdat je juist binnen die soberheid volop

me daar niet eindeloos mee bezig houden. dat

gen te nemen met genoeg.’

kunt genieten van het leven. een glas wijn met

red ik niet. Ik heb een gezin en een drukke baan.

vrienden vind ik heel kostbaar.’

Ik houd me er wel eens mee bezig, maar ik kies er ook voor niet gebukt te gaan onder dergelijke

en dan els van der Ham, docent ethiek bij sociale

vraagstukken.’

rijkdom? Wat is overvloed? Wat mij betreft is dát primair belangrijk. niet de vraag of ik er materieel wel warmpjes genoeg bijzit. Ik bedoel niet dat dat onbelangrijk is. natuurlijk, we moeten dankbaar zijn voor onderdak en het dagelijks brood.’

Auto van tien jaar oud

langerak betrapt zich er nog wel eens op dat al die overvloed snel vanzelfsprekend wordt. ‘Het is belangrijk dat we er telkens bij stilstaan dat het juist niet vanzelfsprekend is dat je te eten hebt. Ik rijd bewust een auto van tien jaar oud, al zegt mijn buurman dat ik nodig een nieuwe moet hebben. Alles wat kan, hoeft nog niet per se.

en op de CHe? Moet de studenten een sobere levensstijl worden voorgehouden? of horen thema’s als duurzaamheid en rentmeesterschap

studies. ‘Mijn gedachten bij overvloed gaan als eerste uit naar innerlijke overvloed. Want wat is

De eigen overvloed

‘Het is goed om zo nu en dan uit je comfortzone te komen en jezelf af te vragen hoe je bij kunt dragen aan een duurzame samenleving.’

thuis in de privésfeer? langerak heeft niet zo direct als zijn tafelgenoten met studenten te maken, maar ‘er is voldoende dat we bij huisvesting & beheer kunnen betekenen. Kijk naar de Cv-installatie. door die opnieuw in te regelen is het comfort toegenomen terwijl het verbruik flink gedaald is. Maar al te trots hoeven we op dergelijke zaken niet te zijn, we hoeven ons niet te profileren als een duurzame hogeschool. nee, het hoort erbij. vanzelfsprekend.’ In supervisiegesprekken heb je de uitgelezen mogelijkheid met studenten wat dieper in gesprek te gaan, weet terpstra. ‘We hebben het over van alles. Wat eist God van ons, hoe ga je

van der Ham: ‘Maar als je op televisie soms die

om met een cliënt, maar ook: hoe ontspan je,

‘Als je maar verantwoordelijk geniet’, reageert

enorme bergen afval in de stille oceaan ziet

en hoe geniet je van het leven. volgens mij blijft

terpstra. ‘Het bezit dat je hebt, moet ook

drijven, dan denk ik: daar gaat onze troep. daarbij

het echter toch een persoonlijke zaak. steeds

productief voor anderen zijn.’ ook van der Ham is

kun je toch niet onbewogen blijven? Het is

doemt de vraag op hoe jouw eigen overvloed zich

een genieter. ‘en ik vind het ook heel mooi dat het

unfair. van christenen wordt rentmeesterschap

verhoudt tot het vraagstuk van gerechtigheid op

genieten in de schepping is opgesloten. Prediker

gevraagd. Ik probeer daar rekening mee te

de wereld.’

geeft hierin een mooie leidraad: “Geniet, maar

houden. Al dat plastic speelgoed bijvoorbeeld,

gedenk je schepper”.’

waardeloos. Ik koop geen spullen die snel

17

▼

Genieten van genoeg, dat vind ik wel een goeie.’

w w w. c h e . n l

overvloed CHe In Beeld

‘Samen kun je een tegencultuur vormen’ Familie Roor en de alledaagse bijdragen aan een duurzamer bestaan ‘ecologische virtuozen en activistische alleskunners bestaan. Maar je hoeft je gedrag er niet aan af te meten. Wil je een duurzame levensstijl? stop dan met het managen van je schuldgevoelens en begin praktisch’, is het credo van de familie roor. drie gezinsleden, Bert roor, docent evangelische theologische Hogeschool (CHe) , Janneke roor, docent volwasseneneducatie roC Midden-nederland en dochter Annebeth (15 jaar, vwo-scholier) over hun dagelijkse bijdragen aan de oplossing van wereldgrote vraagstukken.

18

CHE overtuigend anders

Mythe

Motto

Bert: ‘We moeten consumeren om de groei

Bert: ‘verantwoord met de schepping omgaan. Genieten van genoeg.’

van onze economie op peil te houden. een

Janneke: ‘Genoeg is genoeg. Bij mij ligt het accent op soberheid. Put

economie die uitgaat van een bepaalde

de schepping niet uit, maar bescherm haar. dat doe je door minder te

levensstandaard. Wiens levensstandaard?’

consumeren.’ Annebeth: ‘een tekst uit Prediker, het is een gave Gods als je eet en drinkt en het goede geniet bij al je zwoegen.’

Geld

Bert: ‘We hebben een rekening bij een bank die rekening houdt met mens, natuur en milieu.’ Annebeth: ‘Ik ook. Het is mijn geld, ik wil niet dat ermee geïnvesteerd wordt in bijvoorbeeld wapenhandel.’ Bert: ‘duurzaam leven kost geld. Maar als je sober leeft, houd je vaak over. We werken beiden parttime en hebben daarom voldoende tijd voor kerk en vrijwilligerswerk. We hebben ons huis kunnen laten verbouwen. er is nu ruimte voor crisisopvang en voor pleegzorg.’ Janneke: ‘de overgang naar biologisch vlees voel je in je portemonnee. Het is drie keer zo duur als ander vlees. Maar we kunnen het betalen. duurzaam consumeren van een laag inkomen is lastig. Als je aarzelt om de duurdere biologische producten aan

Janneke: Alles moet nieuw zijn en dingen zijn alleen leuk als ze geld kosten.’ Annebeth: van spullen word je gelukkiger’.

Vakantie

Bert: ‘een wintersportvakantie of een vliegvakantie doen Janneke en ik om milieuredenen niet. een keer zijn we met een diaconale werkvakantie naar Kenia geweest. onze Co2-uitstoot hebben we gecompenseerd met het boomaanplantprogramma van de christelijke natuurbeschermingsorganisatie A rocha. Met de vouwwagen weg is ook bijzonder. Het is een Westers idee dat we recht hebben op transport en maximaal vervoer, ongeacht de milieubelasting. Je moet zelf grenzen durven stellen. Is het verantwoord voor de schepping?’

www.arocha.nl

te schaffen, zou je maandelijks een deel van je geld daarvoor opzij kunnen zetten. en wat onze spullen betreft, veel is tweedehands.’

www.eerlijkebankwijzer.nl

Energie

Bert: ‘We wilden zonnepanelen aanschaffen voor de uitbouw van ons huis. de architect, overigens een kerkgenoot, raadde het af. Want het gaf onvoldoende economisch rendement. Is het uitgangspunt dat je de investering snel terugverdient of dat je jarenlang milieuvriendelijke energie opwekt?’ de familie maakt al gebruik van groene energie: elektriciteit opgewekt uit duurzame energiebronnen. Groene stroom raakt niet op, in tegenstelling tot fossiele brandstoffen als olie en aardgas. Jarenlang deelden de roors een auto met vrienden. Bert: ‘via bepaalde websites kan je dat professioneel afspreken. en stel ons niet te spartaans voor, we hebben nu een kleine toyota. Al pakken we zoveel mogelijk de fiets.’

www.autodate.nl www.greenwheels.nl

19

Voedsel

Janneke: ‘verscheidene jaren haalde ik het overgebleven brood op bij de bakker. dat smaakte nog prima. nu maak ik zelf brood met de broodbakmachine. dat is goedkoper en gezonder. en waarom zou je iedere dag vlees eten als je weet dat de productie ervan milieubelastend is? sinds kort hebben we de afspraak: twee keer per week vleesloos eten. en eten we vlees, dan alleen biologisch en niet meer dan 50 tot 75 gram per keer. Wat groenten betreft, wat door de marktlui wordt weggedaan, haal ik vaak voor niets op. Bovendien kun je zelf groenten verbouwen. en eieren krijgen we van een boer.’ Bert: ‘We twijfelen over de hoeveelheid loopruimte van die kippen en hebben daarom een kip geadopteerd.’ Annebeth: ‘Met die afspraak over het vlees ben ik erg blij. Wat mij betreft mag al ons eten biologisch zijn.’

www.adopteereenkip.nl www.biologica.nl

Lees verder op pagina 21

> w w w. c h e . n l

FILA1/4CHE

01-07-2009

10:16

Pagina 1

(Bi jna ) afg est ud eer d SPH ? Wi j zij n op zo ek na ar jou !

Voor onze intramurale vestiging in Rotterdam, waar een groep cliënten woont met een verstandelijke beperking en bijbehorende psychiatrische problemen, hebben wij meerdere vacatures voor de functie van:

Mentor Zorgbegeleider m|v 24 - 36 uur

Wie zijn wij? Stichting Filadelfia Zorgverlening is een evangelische zorgorganisatie. Wij bieden begeleiding aan mensen met een verstandelijke beperking en diverse bijkomende bijzondere hulp- en zorgvragen.

actief lid zijn van een kerk. Als mentor ben je het eerste aanspreekpunt met betrekking tot kwaliteit van zorg en eerstverantwoordelijke met betrekking tot de uitvoering van de zorg- en begeleiding aan cliënten.

Wat vinden wij belangrijk? Wij zoeken gedreven medewerkers, met hart voor onze bewoners, die vanuit hun geloof werken en

Wat kunnen wij jou bieden? > Uitdaging om vanuit je geloof te werken > Een open werkklimaat > Salariëring volgens de CAO > Gehandicaptenzorg > Een leuke baan op korte termijn!

Stichting Filadelfia Zorgverlening

Heb je interesse? Mail je CV naar: [email protected] Je kunt ook onze website bezoeken: www.filadelfia.nl

We zien uit naar je reactie!

De Molen 30, 3994 DB Houten

(Psychiatrisch) verpleegkundigen Begeleiders/ Sociotherapeuten

Heb jij dat in je?

Dan hebben jij en Altrecht elkaar waarschijnlijk veel te bieden. Altrecht is een instelling voor geestelijke gezondheidszorg met vestigingen in de regio Utrecht en daarbuiten waar mensen met psychische problemen terecht kunnen voor specialistische hulpverlening. Met 2700 collega’s op dertig afdelingen bieden we zo goed mogelijk behandeling en zorg op maat. Daar komt veel bij kijken. En dan doelen we vooral op de kwaliteiten van onze professionals. Je moet bijvoorbeeld over een flinke dosis teamgeest beschikken. Voldoe je aan alle eisen, dan zijn we een meer dan interessante werkgever. We bieden je uitstekende mogelijkheden voor verdere ontwikkeling. Variatie én groeimogelijkheden. Een open, innovatieve cultuur en - niet te vergeten prima arbeidsvoorwaarden. Iets voor jou? Bel (030) 230 87 30 voor meer informatie. Of ga naar www.werkenbijaltrecht.nl voor een overzicht van de vacatures.

Altrecht. Daar haal je het beste uit jezelf

Macht van de consument

Janneke: ‘door alles wat te koop is, wordt vraag gecreëerd. Maar durf jezelf de vraag te stellen: heb ik die nieuwe schoenen echt nodig?’ Bert: ‘Gebruik je macht als consument en let op de keurmerken die er zijn voor eerlijke producten. duurzaam hout, groen toerisme, slaafvrije chocolade, eerlijke koffie…’ Annebeth: ‘Ik ben net terug van vier dagen Klimaattop in Kopenhagen. uiteraard reden we met de speciale trein. Met de christelijke organisatie time to turn hebben we op de Klimaattop gedemonstreerd om wereldleiders te bemoedigen op te komen voor de arme landen die geen veroorzakers zijn van onze vervuiling, maar wel de gevolgen moeten dragen.’

www.goedewaar.nl

Groeigroep

Bert: ‘een duurzame levensstijl komt niet ineens. een groep of vriendenkring waarin je kunt groeien, helpt. Geef elkaar tips via email of bespreek het op je kring. Zet kleine stapjes en help elkaar te volharden. samen kun je een tegencultuur vormen in een wereld die de mens en natuur opoffert aan bezit en genot. een hulpmiddel is de Michacursus gericht op het ontdekken van jouw betrokkenheid bij mensen dichtbij en veraf. de cursus maakt je ervan bewust dat wat jij doet, er toe doet.’ Annebeth: ‘Ik ben netwerker van time to turn. Ik leer er hoop te houden en ik krijg ideeën.’

Roepende in de woestijn?

www.michacursus.nl www.timetoturn.nl

Bert: ‘Christenen lopen niet bepaald voorop met een levensstijl waarin respect is voor de schepping. er is een wereld te winnen. Ik noem het de zonde van nalatigheid, ook bij mijzelf. ons heil hangt er niet van af, maar is dat een reden om gemakzuchtig te zijn? Pas sinds de jaren negentig zie ik verandering komen onder orthodoxe christenen.’ Janneke: ‘Ik heb niet het gevoel dat wij een uitzondering zijn met onze levensstijl. We hebben genoeg mensen om ons heen die net zo leven.’

Benieuwd naar jouw mondiale ecologische voetafdruk? Doe de test op www.voetenbank.nl

Annebeth: ‘Als ik bij leeftijdgenoten kijk, zie ik dat het milieu weinig aandacht krijgt. Maar ook in je eentje kun je genoeg doen.’

Dit artikel is deels gebaseerd op het door Bert Roor geschreven hoofdstuk in het boekje Voedselsafari. Een zoektocht naar honger en gerechtigheid’ door Eelco Fortuijn en Cors Visser.

21

w w w. c h e . n l

overvloed oud-student

‘Ze vergeten dat die rekening

Schulden in overvlo

Jolanda Homan

‘Ik wil er ook zo één!’ sommige mensen kunnen het overvloedige

volgens het ministerie van sociale Zaken en

aanbod van consumptiegoederen moeilijk aan. Het geld moet

huishoudens in 2008 korte of langere tijd te maken

rollen. en als de portemonnee niet toereikend is, zijn er altijd nog ‘slimme’ leningen… en in hun voetspoor de moeilijk aflosbare schulden. Maar ook zijn er de mensen die er weinig of niets aan kunnen doen dat ze in de schulden belanden. een ding hebben

Werkgelegenheid blijkt dat ongeveer 1 op de 10 heeft gehad met een problematische schuldsituatie. daarbij moet een huishouden ‘meer aan leningen aflossen dan de aflossingscapaciteit die bij het schuldregelen wordt gehanteerd en als met die aflossingscapaciteit in 36 maanden minder dan de totale schuld kan worden afgelost’. 90% van de mensen met schulden heeft landelijk gezien een inkomen onder modaal en de helft leeft van een bijstandsuitkering.

ze allen gemeen, ze slepen de schuld mee als een blok aan hun

Jolanda Homan is schuldhulpverleenster bij PlAngroep. Zij

been. en ze willen er vanaf.

& dienstverlening. In een kleine gemeente in het midden

studeerde in 2008 af bij de CHe in Maatschappelijk Werk

22

CHE overtuigend anders

echt komt’

oed

van het land helpt zij vijftig cliënten bij het afhandelen

ingezet om de schulden af te betalen. na drie jaar eindigt

van hun schulden. overvloed blijkt niet altijd zaligmakend.

die regeling en dat betekent voor sommige mensen dat

Luxe goederen

een bedrag wordt kwijtgescholden door schuldeisers. uiteraard moeten alle schuldeisers hier mee akkoord

Jolanda: ‘overbesteding is mijn regio de voornaamste

gaan. Gaan ze dat niet, dan kan een schuldenaar naar

reden van schulden. dat betekent dat mensen - de

de rechtbank stappen om de schuldeisers te dwingen

grootste groep is 35 tot 45 jaar - aan luxe goederen meer

akkoord te gaan.’

geld uitgeven dan ze hebben. In het begin hebben ze geen last van de lening maar die vaste lasten gaan steeds meer drukken op de totale uitgaven. Berucht is ook de rege-

Als je niet kunt sparen…

‘door mijn werk ben ik me bijzonder gaan ergeren aan de

ling waarbij mensen bij een aankoop veel later mogen

reclames die voorspiegelen dat lenen gemakkelijk is. dat is

betalen… ze “vergeten” dat die rekening echt komt. en bij

het niet. voor mij is het heel simpel: als je niet kunt sparen

jongeren speelt de problematiek van de te hoge kosten

kun je ook geen lening afbetalen. In mijn werk ontmoet ik

voor mobiele telefonie.

de meest uiteenlopende mensen met de meest uiteenlopende problemen. daar zitten soms pittige gevallen bij. In een heel enkel geval, zeker als ik vind dat het systeem

heeft zowel te maken met het feit dat mensen gemak-

iemand onrechtvaardig behandelt, kan ik mijn werk

kelijker de weg naar de schuldhulpverlening vinden als

moeilijk van mij afzetten.

met de kredietcrisis. Want er zijn ook cliënten die tijdens

tijdens mijn studie MWd aan de CHe was een blok aan

de recessie hun baan zijn kwijtgeraakt en hun hypotheek

schuldhulpverlening gewijd, maar dat is slechts een

nu niet meer kunnen betalen. ook een scheiding kan een

minimale basis van wat ik in de praktijk doe. elke klant

behoorlijke financiële terugslag betekenen en wat moet je

geef ik de hulp die hij of zij nodig heeft om uit de

doen als je op bijstandsniveau leeft en geen reserve hebt

schulden te komen. er zijn gelukkig steeds meer mensen

als de wasmachine stuk gaat? Wat dat betreft variëren de

die binnen twee jaar via een 100%-voorstel hun schulden

schulden van 2.000 tot 100.000 euro.’

afbetalen en dat is mooi.’

▼

dat het aantal aanvragen schuldhulpverlening groeit,

Kwijtschelding na drie jaar

‘Het maatschappelijk werk van de gemeente, de sociale dienst en de woningcorporaties verwijzen mensen met schulden naar mij door. de gemeente heeft PlAngroep ingehuurd om deze mensen te helpen. Bij elke cliënt zet ik eerst de inkomsten en uitgaven op een rijtje en bekijk hoe we de afbetaling kunnen inrichten. daarbij onderzoek ik bijvoorbeeld of er bepaalde toeslagen zijn die de cliënt nog kan ontvangen. schrappen van bepaalde uitgaven is vaak een voorwaarde. dan vraag

PLANgroep PlAngroep heeft 25 jaar ervaring in de schuldhulpverlening en biedt op een actieve en betrokken wijze ondersteuning aan nederlandse gemeenten, gemeentelijke kredietbanken,

ik de schuldeisers de incassomaatregelen op te schorten

woningbouwverenigingen en commerciële ondernemingen.

en dus nog geen beslag te leggen op de goederen. daar

PlAngroep is lid van de nederlandse vereniging voor

minimumbedrag per maand vast waarvan de cliënt moet

volkskrediet (nvvK).

▼

gaan ze meestal mee akkoord. vervolgens stellen we een leven. Het restant van het inkomen wordt drie jaar lang

23

w w w. c h e . n l

overvloed CHe relAtIe

‘God heeft Een duurzame wereld begint… ook op de hogeschool

de nieuwe keuzeminor duurzaamheid trok vorig

van der Ziel: ‘Met de uitleg van de term duurzaamheid begint de minor. Zo’n

najaar de belangstelling van dertig studenten

economische groei. een vrij radicaal en onhoudbaar standpunt. daarna is de

twintig jaar geleden stond het begrip voor milieubewustzijn en een rem op

vanuit alle opleidingen van de CHe. ‘een

term duurzame ontwikkeling ontstaan. die heeft meer realiteitszin. Groei is

verbredingsminor duurzaamheid ligt voor de hand’,

6,8 naar 9 miljard mensen zijn gegroeid. dat heeft enorme gevolgen voor onze

vertelt aanjager en docent tjirk van der Ziel. ‘duurzaamheid is een trend en trends horen thuis

prima, maar niet ten koste van het milieu. denk je in: tot 2050 zullen we van voedsel- en energiebehoefte. We hebben dan een groot tekort aan olie. dus moeten we op zoek naar alternatieve energiebronnen. de actuele thema’s die bij duurzame ontwikkeling horen zijn de klimaatverandering, eerlijke handel en evenwichtige voedselverdeling. dat is het mooie van duurzaamheid, het hangt

in het lesaanbod. We hebben de ambitie om jonge

allemaal met elkaar samen.’

mensen klaar te stomen voor een leidinggevende

Ecologische voetafdruk

positie in de wereld van morgen.’

van der Ziel: ‘Mijn persoonlijke antwoord is: des te meer. Helaas gaat de

Is het een must dat een christelijke hogeschool een dergelijk minor aanbiedt?

24

CHE overtuigend anders

een groen hart!’ christelijke traditie vrij kritiekloos mee in de dominante

niet direct vraagstukken waar een verpleegkunde-

consumptiecultuur. terwijl wij rentmeesterschap als

student voor naar school komt. ‘toch kwamen de

bijbels begrip kennen! Zorgen voor je naaste? Honderd

studenten uit alle studierichtingen. Het is aantrekkelijk

jaar geleden woonde je naaste in je buurt, nu krijgen

dat je je met deze minor verdiept in een geheel nieuw

we via de media de hele wereld op ons beeldscherm.

onderwerp. ook voor een student sociale studies of

dat maakt ons verantwoordelijk. onze ecologische

Communicatie’, aldus van der Ziel.

voetafdruk heeft gevolgen voor die verre naasten. Je

een andere groep nam een zieltogende winkelstraat in

kunt je economie niet blijven ontwikkelen ten koste van

ede onder de loep. Wat zou er moeten gebeuren om

toekomstige generaties.’

van die straat de meest duurzame winkelstraat van ede en zelfs heel nederland te maken? een greep uit de voorstellen: weg met openstaande winkeldeuren, trek biologische winkels aan en reserveer een hoekje voor een kinderboerderij en- heel opvallend - leg geen klinkers maar graszoden in de hele straat. en verkoop uitsluitend kleding met een eerlijke en milieuvriendelijke productie. Het project kreeg de steun van de edese gemeenteraad, die vijfduizend euro beschikbaar stelde voor een haalbaarheidsonderzoek. senter novem, dat namens het ministerie van economische Zaken duurzame economie stimuleert, nodigde de initiatiefnemers uit voor een presentatie van het project. Mocht de straat er komen, dan is deze uniek in nederland.

CHE: genomineerd voor de Gelderse Energieprijs

tjirk van der Ziel

op maandag te koud en op vrijdag te warm. een klimaatprobleem in school dat leidde tot een oplossing die genomineerd werd voor de Gelderse Milieuprijs 2009. de

Winkelstraat met gras

de studenten die de minor duurzaamheid volgden, uit voor externe opdrachtgevers van Amsterdam

(Cv-tuning). Met als resultaat een goede klimaatbeheersing én een energiebesparing van 30%! een oplossing die andere organisaties vrij eenvoudig kunnen kopiëren. Bekijk het filmpje van de CHe op www.gelderland.nl.

▼

voerden in groepjes zeven duurzaamheidsprojecten

oplossing: zonder investeringen de Cv’s opnieuw instellen

tot Barneveld. eén van de opdrachten ging over energieberekeningen voor een zorgboerderij die voor stroom zelfvoorzienend wil worden. Hoeveel stroom verbruik je als alle apparatuur in gebruik is?

Vaker een appel

opvallend waren de resultaten van een derde project

Hoeveel zonnepanelen zijn nodig om al die elektriciteit

dat door CHe-studenten in opdracht van time to

te leveren?

turn werd gedaan: onderzoek de belangstelling van

25

>

w w w. c h e . n l

overvloed CHe relAtIe

christelijke jongeren om wel of niet duurzamer te

dat die klimaatverandering bestaat is voor weerman

gaan leven. ‘duurzaam leven is belangrijk’, zegt bijna

van den Berg geen enkel punt van discussie. ‘Ik geef vaak

de helft van de ondervraagde jonge christenen. Maar

presentaties en ook in mijn zalen zitten sceptici. Ik kan

of het ook moeite mag kosten? dat liever niet. (Zie

er kort over zijn: we meten sinds 1850 het klimaat en

kader). van der Ziel rest blijdschap met de resultaten

wat zijn de tien warmste jaren sindsdien? de jaren vanaf

van de minor voor in ieder geval dertig CHe-studenten.

1998! Het komt mensen niet uit dat ze hun levensstijl

‘verschillende studenten gaven na de afronding aan

moeten veranderen. dus vechten ze de feiten aan. Ik

dat ze zich bewuster werden van hun eigen gedrag.

benadruk vaak dat het ook in je eigen belang is om

toch maar wat minder vaak vlees eten. en vaker een

energiezuinig te leven. Je kunt al snel 500 euro

biologische appel.’

per jaar besparen.’

Het groene hart van God

Begrijpt van den Berg de moedeloosheid van het

De Groen(st)e Kerk

een digitale versie van de kerkbode, na de dienst eerlijke koffie en een kerkklok die klingelt op energie van zonnepanelen… Worden dat de ingrediënten van de Groen(st)e Kerk? de organisatie tear trapte eind januari 2010 samen met de evangelische Alliantie, het Christelijk ecologisch netwerk en time to turn een campagne af die kerkleiders wil inspireren tot het ontwikkelen van een visie op klimaatverandering. en kerken handvatten wil aanreiken om concreet met dit thema aan de slag te gaan. lees meer op ▼

www.recycleyourmind.nl of www.tear.nl.

individu dat wel wil bijdragen? Als de wereldleiders in Kopenhagen er niet in slagen om doortastende maatregelen te nemen, wat helpt het dan als jij en ik wat korter onder de douche gaan staan? van den Berg: ‘We hebben genoeg mogelijkheden! en het is een missionaire opdracht. Als we als kerkgangers niet bij onszelf beginnen, wat voor voorbeeld geven we dan? God heeft een groen hart! Als individu kun je veel verschil maken. Begin met voeding. Weet je wat de milieubelasting van je dagelijkse riblapje is? Als we twee keer per week het vlees zouden laten staan, dan scheelt

Een duurzame wereld begint… in het gebedshuis

dat al 20% vleesproductie. ook in ons gezin met drie zonen was het even wennen, maar het kan.

Groenste kerk, groenste moskee of groenste synagoge?

rtl-weerman reinier van den Berg, zelf betrokken bij het project de Groen(st)e Kerk, is het om het even: ‘laten we elkaar niet afschieten op de verschillen, maar de handen ineenslaan. Wat we delen is het geloof in de schepping en het besef dat we daar samen verantwoordelijk voor zijn.’ op initiatief van Perspectief, de jongerenorganisatie van de Christenunie, maakten van den Berg, rabbijn Awraham soetendorp (jood) en Özcan Hidir (moslim, docent aan de Islamitische universiteit van rotterdam) in december 2009 een tocht langs kerk, moskee en synagoge in den Haag. Hier bekeken zij wat een religieuze gemeenschap kan doen om energie te besparen. Ze ondertekenden een manifest dat ze aanboden aan de Christenunie. reinier: ‘Joden, christenen en moslims kennen allemaal de traditie om tienden te geven voor de naaste - laten zij nu tienden op energie gaan besparen. dat helpt de klimaatverandering

reinier van den Berg

tegen te gaan.’

26

ColuMn

CHE overtuigend anders

In de tweede plaats: zet je energieverbruik tegen het licht. Hoe verplaats jij je? Heb je een auto? Wat voor een? Kijk op de gemiddelde parkeerplaats van een kerk rond. Je ziet mooie auto’s. Maar of ze ook zuinig

Schenken vanuit de sabbat Evert Jan Ouweneel

zijn? Zet je jouw apparatuur uit als je klaar bent? Heb

ook zonder economische crisis leven we in

je al spaar- of led-lampen ingedraaid? en moet je per

verontrustende tijden. Allerlei zwartgallige

se vliegen naar je vakantiebestemming? Zo ja, ben

scenario’s verschijnen wanneer gesproken

je bereid om die vlieguren te compenseren met de

wordt over klimaatverandering,

speciale programma’s die daarvoor bestaan? Beken

grondstoffen, bevolkingsgroei, migraties,

kleur! Word groen! dat is mijn boodschap voor scholen,

pandemieën enzovoort. In zulke tijden is

congressen, bedrijfsleven, christenen of atheïsten, het

het misschien wel de grootste uitdaging

maakt me niet uit. Met je bedrijf, met je school, met

voor christenen om niet toe te geven aan

je kerk of politieke partij kun je de ander te groen af

angst en wantrouwen, maar bewogen te blijven over dat wat God

zijn! Het is een ouderwetse slogan, maar “verbeter de

beweegt en de innerlijke vrede te bewaren.

▼

wereld, begin bij jezelf” gaat nog steeds op.’

Wat bedoelde Paulus ook alweer met ‘gij geheel anders; gij hebt Christus leren kennen’ (ef. 4:20)? onze tijd vereist dat wij weer

Duurzaam leven? Zonder moeite graag

helemaal teruggaan naar de basis van Jezus’ handelen. en die basis

Wat houdt christelijke jongeren tegen om

aan God, om haar de volgende morgen weer met nieuwe moed

is niet zijn gehoorzaamheid, maar zijn overgave. ‘Gij geheel anders’

duurzamer te gaan leven? Met die vraagstelling sloten vijf CHestudenten in het najaar van 2009 hun minor duurzaamheid af. 9 diepte-interviews en 261 enquetes leverden de volgende conclusies: • slechts 35% van de ondervraagden heeft meerdere mensen in de omgeving die duurzaam leven. tweederde dus niet! 46% vindt duurzaam leven wel belangrijk maar wil niet dat het hen te veel moeite kost en nog eens 30% heeft hier geen mening over. 30% van de jongeren wil wel duurzamer gaan leven, maar heeft het gevoel dat de inspanningen voor niks zijn wanneer andere mensen niet meedoen. daarnaast is er nog eens 20% die hier geen mening over heeft. • de helft van de ondervraagde jongeren zegt te weten hoe ze praktisch kunnen bijdragen aan een betere wereld. de andere helft weet dit dus niet! daarnaast geeft 1 op de 5 jongeren aan weinig kennis te hebben over ▼

armoede- en milieuproblemen.

betekende in het leven van Jezus: in de nacht de wereld teruggeven te (ver)dragen. In de nacht laafde Christus zich aan de liefde en bewogenheid van zijn vader; overdag at hij met de hoeren en tollenaars en gaf hij gestalte aan wat hij bij zijn vader had geproefd. Zo mogen wij dat ook doen: zo vaak als nodig de sabbatsrust opzoeken om in de veilige ruimte van Gods onvoorwaardelijke liefde weer even alles aan Hem terug te geven. Alles loslaten, omdat wij het toch niet in de hand hebben. opnieuw gevuld worden met zijn vrede, die we toch niet begrijpen (filip. 4:7). opnieuw bewogen raken over dat wat Hém beweegt en weer helemaal ingevoegd worden in Zíjn voornemen om alle dingen te herstellen (Hand. 3:21). Zó leven, vanuit die sabbatrust, betekent voor een christen: doen wat je kan, alsof alles van jou afhangt, maar ook bijtijds de zaak weer teruggeven aan God, alsof alles van Hem afhangt. voor de gemeenschap van christenen betekent het: geen naar binnen gekeerde enclave in een boze wereld zijn, maar een naar buiten gekeerde oase van rust en toerusting. Ik wens de CHe van harte toe dat zij nog meer vanuit zo’n oase zal functioneren. dat de innerlijke rust bewaard blijft, óók bij organisatorische en maatschappelijke onrust. dat alles wat de CHe te bieden heeft, vertrekt vanuit de overvloedige rijkdom van Gods liefde en Zijn oneindige bewogenheid voor deze wereld. ▼

Want dát is schenken vanuit overvloed.

evert Jan ouweneel verzorgt seminars, schrijft voor

verschillende media en is corporate identity advisor World vision. Hij sprak op de vocatiodag CHe op 11 januari jl. www.websophia.com

27

w w w. c h e . n l

Gebruik je

talenten in Azië en de Arabische wereld

Interserve zoekt christenen die willen getuigen van hun geloof en willen dienen in hun beroep. Uitzendingen vanaf drie maanden. Interesse? Kijk op www.interserve.nl

Touwslager 3 3861 SP Nijkerk Postbus 212 3860 AE Nijkerk Tel. (033) 245 83 75 Fax (033) 246 26 49 E-mail [email protected]

Torendruk maakt in opdracht van u creatieve producties. De drukkerij – met z’n draaiende persen, stapels papier en typische inktgeur – vormt het kloppend hart van ons bedrijf. Daaromheen doen we alles wat ons product tot een totaaloplossing maakt. Vormgeving, opmaak, prepress, lithografie, printen, lamineren, vernissen, rillen, vouwen, stansen, pregen, binden, inpakken, verzenden. Kortom: van A tot Z. Dat vraagt om hightech machines en een gestroomlijnde organisatie. We benutten de mogelijkheden van het digitale tijdperk, zònder uit het oog te verliezen waar het om draait: persoonlijke betrokkenheid, aandacht, vakbekwaamheid en inzet. Aan ons de taak om te bewijzen dat we ons dáárin onderscheiden. Neemt u gerust de proef op de som.

De Stelling

CHE overtuigend anders

‘In de eerste acht maanden van 2009 verbruikten we ruim 4 procent minder energie dan 2008. sectoren die sterk leden onder de economische crisis namen minder aardolie en steenkool af. de uitstoot van kooldioxide daalde met ruim vier procent. op jaarbasis een daling van circa 7 miljard kg!’ Bron: CBS

‘In het derde kwartaal van 2009 hadden huishoudens 3,0 miljard euro minder te besteden dan 2008. dit komt neer op een daling van 3,3 procent. Het financieel vermogen van huishoudens is in het tweede en derde kwartaal van 2009 wel toegenomen, vooral door positieve koersontwikkelingen op de financiële markten.’ Bron: CBS

‘Vanwege de financiële crisis en de opwarming van onze aarde voel ik me ook genoodzaakt mijn eigen levensstijl aan te passen.’

Oneens

Oneens

‘er komt nog evenveel geld binnen als voor de financiële crisis dus in die zin merk ik er niets van. dat betekent niet dat er geen veranderingen in mijn uitgavenpatroon zijn, maar dat heeft niets met de financiële crisis te maken. Ik ben milieubewust, maar ook dat bewustzijn is niet toegenomen door de opwarming van de aarde. Ik vraag me altijd af hoeveel effect mijn fietsen, korter douchen, afval scheiden, spaarlampen plaatsen, enzovoorts, er toe doet in vergelijking met de uitstoot van bedrijven wereldwijd. tja, en hoe hard gaat het in werkelijkheid als ik de nederlandse winters bekijk van de afgelopen jaren.’

‘Het punt is niet dat het niet zinvol is om je eigen levensstijl aan te passen. Het punt is dat dit de verkeerde redenen zijn. rond deze thema’s hangt een beetje een maakbaarheidssyndroompje, nog verergerd door een ietwat zijig moralisme. dan krijg je al gauw een Christenunie-achtig sfeertje waarin christenen met de beste bedoelingen de moralist gaan uithangen. Wat ertoe doet in het leven hier op aarde, is gerechtigheid. Haïti drukt ons met de neus op een veel harder feit: hoeveel onrecht er is, hoeveel onrecht wij doen. Zonde heet dat ook wel. levensstijl is dan geen antwoord.’

Karin streuper-verhagen,

Johan snel,

oud-student verpleegkunde

docent Journalistiek

Eens

Oneens

‘Ik voel me verantwoordelijk voor de opwarming van de aarde. Ik kan helpen de opwarming tegen te gaan door meer de fiets te pakken, minder vlees te eten en ook door bewust met energie om te gaan. een nuancering over de stelling vind ik op zijn plaats. Ik kan me voornamelijk in het tweede deel van de stelling vinden. Ik vind het woord ‘genoodzaakt’ een grote lading hebben, zeker wat betreft de financiële crisis.”

“de aanleiding om zes jaar geleden mijn levensstijl aan te passen, lag voor mij niet in deze ‘wereldse’ ontwikkelingen. een college waarin ik bewust werd gemaakt van de bijbelse boodschap op het gebied van rijkdom, materialisme en milieu, heeft bij mij juist een verandering teweeggebracht. Concreet: een omslag in mijn manier van tijdsbesteding en consumeren, minder hechten aan geld en proberen mijn ecologische voetafdruk te verkleinen. daardoor moet je soms dingen laten, maar tegelijkertijd is het een enorme getuigenis: je laat zien dat je werkelijk geeft om Gods schepping. Practice what you preach!”

suzanne Hoogendoorn,

Maarten versteeg,

derdejaarsstudent

oud-student Communicatie

Maatschappelijk Werk

29

w w w. c h e . n l

overvloed CHe oPleIdInGen

‘Delen maakt gelukkig’

3xWin: CHE-studenten klussen voor gratis woonruimte onnodige onrust veroorzaakt in de wijk. voor de In de edese uitvindersbuurt zijn ze blij met de CHe-studenten die in ruil voor gratis woonruimte, voor de bewoners klussen opknappen. sinds september wonen elf studenten in woningen van woningcorporatie Woonstede die op de nominatie staan gesloopt te worden. de uitvindersbuurt ligt in ede-Zuid en is een vroeg naoorlogse buurt met veel rijtjeswoningen en middelhoogbouw. een prima kans voor de studenten om naast hun studie te werken aan hun mensen- en maatschappijkennis en zich in te zetten voor mensen die - om wat voor reden dan ▼

ook - niet in overvloed leven: project 3xWin.

wijkbewoners betekent dit een zekere ondersteuning. Want de studenten moeten serieus - zeker vier uur per week per persoon - in de uitvindersbuurt de handen uit de mouwen moeten steken. Zie hier het ontstaan van project 3xWin. Perfect eigenlijk. de studenten zitten verspreid over vier woningen aan de Huygensstraat en de nieuwe Maanderbuurtweg.

Nieuwjaarsreceptie

om een vinger aan de pols te houden, vergader ik

Wil Gonzalez, bedenkster 3xWin

eenmaal per maand met de huurdersbond, Welstede

‘Ja, de jongens en meisjes van de CHe verrichten

doen, verlichting aanleggen en dergelijke. veelal

hier goed werk. daar is iedereen het over eens.’ Wil

voor mensen die niet goed ter been meer zijn. op

Gonzalez, voorzitter van de bewonerscommissie

de nieuwjaarsreceptie van de wijk, die de studenten

uitvindersbuurt, is blij dat haar idee in goede aarde

overigens hielpen organiseren, deelden ze flyers uit

gevallen is. en dat alle betrokkenen ervan profi teren.

voor hun klusdient 3xWin. dat komt dus wel goed. Wat

en de studenten om te inventariseren wat er gedaan is en wat er op het programma staat. Want er moet wel gepresteerd worden. veel voorkomende klussen zijn de schoonmaakdag, honden uitlaten, boodschappen

mij betreft mag het project nog lang duren.’ ‘de aanvankelijke plannen van de Huurdersbond ede en maatschappelijk werk Welstede om in de lege woningen mensen-met-begeleiding en zonder binding met de buurt te plaatsen, leek me geen haalbaar plan. de balans in de uitvindersbuurt is soms toch al in wankel evenwicht. de buurt was veel meer gebaat

Saakje Elsinga, deelnemende studente

bij rust. en het liefst een helpende hand. In een

‘dat wijkbewoners hun kwaliteiten en mogelijkheden

gesprek met een CHe-student ontstond mijn idee om

inzetten om elkaar daarmee te helpen, vind ik heel

studenten gratis in de woningen te laten wonen in ruil

belangrijk. voor mij geldt: delen maakt gelukkig.’

voor hand- en spandiensten in de buurt.

saakje elsinga heeft het goed naar haar zin in de

3xWin

uitvindersbuurt. de derdejaars deeltijdstudente Maatschappelijk Werk & dienstverlening loopt stage

Ik kaartte het plan aan bij de huurdersbond en

bij Welstede en is verpleegkundige van beroep. op het

een buurtopbouwwerker van Welstede en ook

project 3xWin heeft ze een duidelijke visie.

zij waren direct enthousiast en namen contact op met Woonstede en de CHe. Het plan kon ook

‘Hoe verschillend we ook zijn, we hebben elkaar als

snel worden uitgevoerd. de studenten hebben nu

mensen nodig. de maatschappij raast te vaak voorbij

een tijdelijke woning met sloopnominatie waar zij

aan mensen met wie het wat minder gaat. Als mensen

alleen betalen voor gas, water en elektriciteit. de

moeten we elkaar ondersteunen. Als we delen wat

woningbouwvereniging op haar beurt weet precies

we hebben, in materieel of immaterieel opzicht,

welk vlees zij in de kuip heeft en dat dat geen

geeft dat blijdschap en erkenning aan twee kanten.

30

ColuMn

Overvloed van woorden

Gericht zijn op jezelf maakt niet gelukkig, of het nu in relaties is of hier in de wijk. dit klinkt mooi en het ís ook mooi, maar tegelijkertijd ook een flinke uitdaging.

Lavet en burendag

Jan Noorlandt

de wijk kan hier en daar een paar helpende handen goed gebruiken. overigens verkeert de woning waarin ik leef in goede staat. de gaskachel en het ouderwetse lavet

docent opleidingseenheid Journalistiek & Communicatie

dragen alleen maar bij aan een gezellige sfeer. naast mijn studie en werk moet ik vier uur per week investeren in de

Gezwam en geklets zijn waardeloos. Maar ook een overvloed van goed

buurt. Ieder mag daar op eigen wijze vorm aan geven.

bedoelde woorden in colleges, voorlichting, reclame, boeken, preken en

We hebben een aantal gezamenlijke projecten gedaan.

gesprek maakt somber. Wat komt er uit miljoenen woorden voort?

Zoals een schoonmaakdag en een burendag. Activiteiten

Wat blijft over? de dichter Jacob Winkler Prins (1849-1904) woonde in

die het onderlinge contact versterken zijn belangrijk

Beekbergen bij Apeldoorn. Hij schreef gedichten die te typeren zijn als

want er zijn veel wisselingen in de wijk. Mensen die hier

natuursymboliek. In zijn gedicht overvloed beschrijft hij dat uit talloos

al vijftig jaar wonen ontmoeten dan bijvoorbeeld

veel miljoenen niets wordt. van al die zaden, bladeren blijft niets over. Je

mensen die de nieuwe woningen betrekken, vaak

wordt er somber van. de schrijver Willem frederik Hermans gebruikt de

uit andere wijken.

versregel in zijn roman over de Groningse academische wereld “uit talloos veel miljoenen”. de nihilistische visie is helder. soms denk je als docent, journalist of communicator: waar doe je het voor? Wat haalt de overvloed van woorden eigenlijk uit? Is alles zinloos? vaak ben je realistisch: het meest is inderdaad redundant, het is ijdel. of mag je weten dat er heel soms iets gelijk blijft haken, en soms na enige tijd een onverwacht zaadje ontkiemt. de invloed van woorden is tegengesteld aan de overvloed. Ik moet denken aan het gooien van brood op het water. Waar blijft het? soms bereikt het onverwachte oevers.soms krijg je een verrassend gevoel dat er toch iets uit miljoenen woorden komt. Maar vanzelfsprekend is het ▼

niet. Het is een wonder.

overvloed de bomen hebben overvloed van blaren … de wind komt aan in speelse tuimeldraf

en schudt het bloemblad bij miljoenen af en doet ze als scheepjes op de luchtzee varen. uit hauw en doos van orchidee en varen stuift wolk aan wolk van poeirig goudbruin kaf

Klussendienst

In januari zijn wij met de klussendienst gestart. Wijkbewoners kunnen ons bellen of een email sturen als ze een klus hebben die ze zelf niet kunnen doen. Bijvoorbeeld het plakken van een fietsband, het opruimen van een tuin… dat soort klusjes. de CHe ondersteunt ons zo nodig met coaching door docenten van sociale studies. Zo kregen we voor de officiële opening in september een mediatraining om de pers te woord te kunnen staan. uiteraard zitten we nooit stil. Momenteel brainstormen we over het opzetten van een wijkmuseum voor de uitvindersbuurt. de gemeente is in ieder geval

31

▼

al enthousiast!’

neer op de harde kinkerweg als graf … niets wordt er, niets, uit veel miljoenen paren. de mensen hebben overvloed van woorden en grote steden overvloed van poenen1

en strenge heren overvloed van koorden.

verliefde kindren overvloed van zoenen en overvloed van bloemen waterbo orden

niets wordt er, niets, uit talloos veel miljoenen. Jacob Winkler Prins noot 1 = poen is een duur doende man Bron: Jacob Winkler Prins. verzamelde gedichten. Wereldbibliotheek. 1929. Pag. 241

w w w. c h e . n l

nIeuWs

CHE opnieuw beste hbo van Nederland zijn bij enkele kleine

in de Keuzegids HBo 2010 die in december verscheen. de makers van de

en middelgrote instel-

gids vergeleken ruim 1.200 opleidingen. Ze luisterden naar de mening van

lingen. ‘een uitblinker

studenten, maar keken ook naar het oordeel van deskundigen en naar

van behoorlijk formaat is net als in vorige jaren de Christelijke Hogeschool

studieresultaten en slagingspercentages.

ede. Met nu toch al zo’n duizend eerstejaars kan je dat eigenlijk geen

de Christelijke Hogeschool ede is voor het zesde jaar achtereen door

kleintje meer noemen. Maar de studenten blijken zich er nog steeds erg

studenten beoordeeld als beste hogeschool van nederland. de gemiddelde

thuis te voelen. en de studieresultaten zijn goed. dus als je ergens tussen

score voor de CHe is 79. negen van de tien opleidingen zijn meegenomen

utrecht en Arnhem woont, en een studie onderwijs, zorg en welzijn zoekt,

in onderzoek. Zeven van de negen opleidingen staan op de eerste plaats.

dan is ede absoluut een plek om te gaan kijken.’

Kleinschalige hogescholen succesvoller

Meer informatie over de Keuzegids Hoger onderwijs 2010 is te vinden op

Het valt de Keuzegids op dat ook dit jaar de hoogste scores weer te vinden

www.keuzegids.org.

▼

de CHe is de beste instelling voor hoger onderwijs in nederland. dat staat

Opleiding Communicatie nodigt bedrijven uit Behoefte aan een website of zoekt u studenten voor een

afstudeeronderzoek? donderdag 18 maart kunt u volop contacten leggen met studenten en docenten van de opleiding Communicatie. de bedrijvenmiddag is het jaarlijkse event om uw organisatie te presenteren aan studenten Communicatie én kennis te maken met het aanbod van diensten van de opleiding. de bedrijvenmiddag kan u een samenwerking opleveren met communicatieprofessionals in opleiding. en of het nu gaat over strategisch advies, onderzoek, webdesign of evenementenorganisatie, de adviezen zijn altijd gericht op uw specifieke wens. Bovendien kunt in contact komen met studenten voor stages en afstudeeronderzoeken. daarnaast treft u die middag ook gegevens over communicatietrainingen en -cursussen die u misschien zelf wilt volgen voor uw ontwikkeling. Meer informatie over het dagprogramma, aanmelden en over het reserveren van standruimte vindt u op www.che.nl/com. u kunt ook mailen naar [email protected] of contact opnemen met Maarten ▼

Bakker, coördinator van de opleiding Communicatie, (0318) 696 328.

‘Diversiteit’, de verdiepingsmidweek van de academie Mens & Organisatie

Medewerkers, studenten en alumni van de twee opleidingen Personeel & Arbeid en Management, economie & recht komen 6 t/m 9 april 2010 samen op de jaarlijkse, in onderwijsland unieke, studieconferentie. We bezinnen ons op het thema diversiteit, waarbij geloof en beroep een centrale rol innemen. Ben jij een P&A- of Mer-alumnus? noteer dan de data in je agenda en houd de site in de gaten voor meer informatie. ook managers van bedrijven zijn van harte uitgenodigd want zij kunnen tijdens de verdiepingsmidweek vragen stellen over het vergroten van hun naamsbekendheid. ook kunnen zij studenten en deskundigen een dag lang laten werken aan een oplossing voor een bedrijfskundig probleem. ▼

en kunnen zij er toekomstige medewerkers vinden. van 6 t/m 9 april 2010.

www.verdiepingsmidweek.nl

32

CHE overtuigend anders

CHE en GH willen fuseren de Christelijke Hogeschool ede (CHe) en de Gereformeerde Hogeschool in Zwolle (GH) willen in het voorjaar van 2010 fuseren. daarnaast starten beide hogescholen samen met driestar educatief in Gouda (de) een strategische alliantie. de drie voorzitters van de Colleges van Bestuur tekenden 2 november 2009 de intentieverklaringen.

V.l.n.r. drs. Rens Rottier, drs. Jacob Schaap en dr. Kees Boele

Kees Boele, voorzitter College van Bestuur CHe: ‘door

Jacob schaap, voorzitter College van Bestuur GH:

goede samenwerking tussen onze drie instellingen

‘Beide hogescholen zijn de afgelopen jaren qua

zijn meer kansen ontstaan voor de uitbouw van

identiteit steeds meer op elkaar gaan lijken. daarbij is

onze mogelijkheden, de kwaliteitsverbetering

belangrijk dat de GH in haar huidige strategische koers

van onze organisaties en de verbetering van het

naar een breder christelijk profiel, dichter in de buurt

opleidingsaanbod. die samenwerking biedt ook meer

van het identiteitsprofiel van de CHe is gekomen.

mogelijkheden om de christelijke kernwaarden uit te

samen kunnen we een sterke marktpositie realiseren,

dragen op de werkvelden waarin onze hogescholen

waarbij we het kwalitatief goede en qua christelijke

actief zijn en in de samenleving.’

identiteit zeer herkenbare onderwijsaanbod van onze beide instellingen nóg beter laten aansluiten op de wensen van studenten.’ � rens rottier, voorzitter College van Bestuur de: ‘Bestuurlijk blijft driestar educatief zelfstandig want onze identiteit is een andere dan die van de CHe en de GH. Wel kunnen we nauw samenwerken waar het gaat om kennisontwikkeling, promotie van het christelijk hoger onderwijs, subsidieaanvragen en onderwijstrajecten. Binnen het hoger onderwijs in nederland vormen we een kleine minderheid. toch hebben we een belangrijke boodschap. Het belang van christelijk hoger onderwijs kunnen we samen beter behartigen dan ieder voor zich.’ In maart wordt meer bekendgemaakt over de

33

▼

ontwikkelingen rond de fusie.

w w w. c h e . n l

trAnsfer

tHeoloGIe

‘Met de nadruk op her praktijksituaties’ Cursus pastoraat voor vrijwilligers

‘dialogiseren is met elkaar in gesprek gaan als gelijkwaardigen. dat helpt mensen meer dan ze met dé waarheid te bekogelen’, zegt Anne Pals over pastoraat anno 2009. Pals werkt bij het aan de CHe verbonden Instituut voor Gemeenteopbouw en theologie (IGt). onlangs verzorgde het IGt een cursus Pastoraat voor vrijwilligers voor medewerkers van eo-nazorg. naar tevredenheid. de deelnemers, zo’n tachtig eo-nazorgers, gaven gemiddeld het cijfer 8 voor hun bijspijkercursus.

34

CHE overtuigend anders

erkenbare de cursus bestaat uit twee delen: een

in een gelijkwaardig gesprek. daardoor kun je

e-learning en een afsluitende toerustingsdag

meer met elkaar uitwisselen dan wanneer je

op de CHe. Pals: ‘een e-learning is een training

begint met je eigen boodschap door te geven.’

die je zelfstandig via internet doorloopt. Je werkt in je eigen tempo binnen vier weken de lesstof door. In het e-deel behandelen

Beter vrijwilligerswerk

volgens Pals kan het vrijwilligerswerk in

we wat pastoraat is; welke vaardigheden je

kerken en gemeenten veel beter presteren.

daarvoor nodig hebt; hoe je tot een dialoog

‘Kerken kunnen leren van zorgcentra. daar

komt en hoe dit werkt via telefoon of internet.

is vaker een goed vrijwilligersbeleid met

de aansluitende toerustingsdag op de CHe

aandacht voor kwaliteit. In de kerk ontbreekt

hebben we gebruikt voor ontmoeting en om

dat soms onder het motto: Het is voor de

luisteroefeningen met elkaar te kunnen doen.’

Heer en we mogen niet te kritisch zijn. Kerken

Impact e-learning

zouden best verplichtingen op kunnen leggen aan vrijwilligers. en vrijwilligers zijn

Het e-deel is gevarieerd van opzet. Cursisten

blij met het aanbod om getraind te worden

bestuderen websites en beantwoorden

voor hun taak. Het geeft ze plezier en meer

vragen aan de hand van filmpjes en

verantwoordelijkheidsgevoel.’

presentaties. Pals merkte dat een e-learning Het Instituut voor Gemeenteopbouw en

trainingen, advies en onderzoek. van pastoraat

je achter de pc in je eentje de lessen, de

theologie (IGt) verzorgt voor voorgangers,

en gemeenteopbouw tot missionair, diaconaal

betrokkenheid blijkt groot. Ik vraag me zelfs

kerkenraden en gemeenteleden van diverse

werk en persoonlijke begeleiding.

af of e-learning niet meer effect heeft dan de

kerken en gemeenten, toerustingscursussen,

www.che.nl/igt

klassikale versie met de traditionele docent.

▼

allesbehalve vrijblijvend is. ‘ook al maak

de cursisten zijn intens met de e-learning bezig geweest en wisselden veel uit met hun buddy, de medecursist met wie ze de lesstof

Han Hoogendoorn, senior nazorgmedewerker EO-Nazorg:

en opdrachten bespraken.’

‘Al ben je dertig jaar pastoraal medewerker, het is geen reden op je lauweren te rusten. sterker

Hoe scherp luister ik?

eo toegang hebben tot de grote hoeveelheid kennis waarover de CHe beschikt. onze vrijwilligers

gemaakt, is geschikt voor meer gemeenten

toerustingsdag lag de nadruk op herkenbare praktijksituaties. daarop kan iedereen aansluiten.

de cursus over pastoraat, die voor de eo is en christelijke organisaties. Pals: ‘de nadruk ligt op vaardigheden in het luisteren en doorvragen. onmisbaar voor pastoraat. In onze tijd hebben de meeste mensen als uitgangspunt dat dé waarheid niet bestaat. Meegaan in het verhaal van de ander en naast de persoon gaan staan, leidt tot een dialoog. Het is van groot belang het verhaal van God wel te betrekken op het verhaal van de mens. niet door de keel geduwd maar natuurlijker,

nog, ik zou het als een risico beschouwen. Blijf bouwen aan je kwaliteiten. We zijn blij dat we als hebben uiteenlopende opleidingsniveaus. In de door Anne Pals gemaakte e-learning en op de ongeacht voorkennis of opleiding. de cursus is hoog gewaardeerd. We willen onze nazorgvrijwilligers jaarlijks een vergelijkbaar studieprogramma aanbieden.’

Margreet Steenbergen, EO-vrijwilliger Nazorg:

‘de cursus heeft mijn kennis opgefrist. Hoe? dat ik moet oppassen met het stellen van waaromvragen. dat roept weerstand op bij je gesprekspartner. stel liever vragen die met wat, wanneer, wie, waar of hoe beginnen. daarnaast leerde ik op de toerustingsdag dat ik grenzen mag stellen. Zoals van tevoren aangeven hoeveel tijd ik heb, wat ik voor iemand kan doen en wat niet. dat helpt mij én de persoon met wie ik in contact ben. Als e-coach begeleid ik mensen die via de eo-site een cursus volgen om meer over Jezus te ontdekken. Ik vind het heel goed dat wij als vrijwilligers zo’n training krijgen. Het geeft mij de

35

▼

back-up die ik nodig heb.’

maakt merken groot

www.muntz.nl

CHe-trAnsfer

verPleeGKunde

‘Sinds mijn komst verwijst de huisarts naar mij’ Praktijkondersteuner GGZ in de huisartsenpraktijk verheldert verhoudingen

In september 2009 startte de CHe met de nieuwe post-hbo opleiding Praktijk ondersteuner Huisartsen Geestelijke Gezondheidszorg, kortweg: PoH GGZ. deze nieuwe zorgverlener ondersteunt de huisarts - vanuit zijn praktijk - bij de zorg aan mensen met psychische problemen. GGZ-instelling. renjaan: ‘sinds mijn komst in de praktijk verwijst de huisarts naar mij. Ik start met het goed in kaart brengen van de hulpvraag. des te groter de slagingskans

POH GGZ, voor wie?

van het aangeboden hulpverlenerstraject.

Afgestudeerden SPH, MWD, hbo-V, SPV,

Ik voer zelf gesprekken met patiënten of

hbo-psychologie of mensen met ervaring in

verwijs, na meer onderzoek en in overleg

een hulpverlenerberoep.

met de huisarts, door. Grote winst ligt, oneerbiedig gezegd, bij de huis-tuin-enkeuken-problematiek. Mensen die overwerkt zijn omdat ze geen nee kunnen zeggen,

els renjaan els renjaan studeerde in 2002 als hbo-v-er

overbelaste moeders…

De opleiding De volledige opleiding duurt een jaar en telt 18 lesdagen. De lesdagen zijn eenmaal per 14

Spin

dagen. De opleiding is op maat. Wie bepaalde stof al beheerst kan modules overslaan. De

af aan de CHe met als afstudeerspecialisatie

is vaak afdoende voor deze mensen. nog

opleiding wordt afgerond met een diploma.

Psychiatrie. na jaren werken in GGZ-

belangrijker vind ik de laagdrempeligheid

Lees meer op www.che.nl/transfer of neem

instellingen startte ze vorig jaar bij een

van deze zorg. op psychische zorg rust

contact op met Leen Walraven, coördinator

huisartsengroep in rhenen in de functie

nog steeds een stigma. Het is prettig om

opleiding POH GGZ: [email protected].

PoH GGZ. renjaan: ‘een betere naam hebben

daarvoor in de huisartsenpraktijk terecht te

we helaas nog niet. Maar duidelijk is dat bij

kunnen. een ander groot voordeel is dat ik als

de huisarts behoefte is aan ons vak.’

PoH GGZ een spin in het hulpverlenersweb huisarts die eindverantwoordelijk blijft.’

is, help ik om de beste match met

renjaan startte met dertien anderen in

renjaan merkte dat de kennis van huisarts-

hulpverleners buiten de praktijk te maken.

september met de opleiding PoH GGZ. ‘Ik

assistenten vooral op lichamelijk vlak ligt

een PoH GGZ moet de aanbieders en hun

koos voor de CHe vanwege de gedegenheid.

en dat de huisarts snel met medicatie start

aanbod daarom goed kennen. Patiënten

Bovendien is er veel ruimte voor intervisie en

of doorverwijst naar hulpverleners buiten

die op een wachtlijst komen, bied ik

supervisie. dat vind ik belangrijk voor mijn

de praktijk, zoals een psycholoog of een

overbruggingszorg. Alles in overleg met de

dagelijks werk.’

37

▼

ben. voor wie specialistische zorg nodig

Huis-tuin-en-keuken-problematiek

▼

een aantal gesprekken en handreikingen

w w w. c h e . n l

transfer

nieuws

CHE en Rabobank werken samen aan leer-werktraject Of het nu gaat om een media-

De afdeling Mens & Organisatie (M&O)

leges en stelde casuïstiek ter beschikking.

van de CHE heeft op 5 november een

Marie-Christine Smit, manager Rabobank

training, een cursus catechetiek,

samenwerkingsovereenkomst getekend

Bedrijfsopleidingen OSV Oost Nederland:

een bijscholingscursus, een

met Rabobank Bedrijfsopleidingen OSV

‘We zijn blij met het leerwerktraject dat in

coachingstraject, een organisatie-

Oost Nederland. Studenten van de

samenwerking met de CHE is opgezet. We

adviestraject of een persoonlijke

opleiding Management Economie en Recht

hebben de intentie om de samenwerking

(MER) voeren diverse adviesprojecten uit

verder uit te breiden. Zo zijn we onder

loopbaanbegeleiding:

bij een aantal Rabobanken. De bank kan

andere bezig met een maatwerktraject

op deze manier in contact komen met

op basis van EVC (Erkenning Verworven

studenten die praktijkgericht zijn opgeleid

Competenties) voor onze medewerkers om

en die potentiële nieuwe medewerkers zijn.

in verkorte tijd een hbo-diploma te halen.’

CHE-Transfer zorgt ervoor en speelt graag in op de specifieke wensen. Kwaliteit en klanttevredenheid staan hierbij centraal. CHE-Transfer is CEDEO-erkend voor

Herman Oevermans, opleidingsmanager: ‘Het traject sluit goed aan op het beleid

vierdejaarsstudenten een advies uitge-

van de Academie Mens & Organisatie:

bracht aan de Rabobank. De Rabobank

onderwijs en werkveld werken steeds meer

verzorgde tijdens het eerste blok gastcol-

en nauwer samen.’

maatwerk en open inschrijving (www.cedeo.nl). CHE-Transfer werkt voor particulieren, instellingen en bedrijven.

▼

Na diverse onderzoeken hebben de

Er wordt gewerkt vanuit 6 units: • Transfer Sociale Studies • Transfer Verpleegkunde • Transfer Educatie • Transfer Mens & Organisatie • Transfer Journalistiek & Communicatie • Instituut voor Gemeenteopbouw en Theologie Kijk voor meer informatie op www. che.nl/transfer of bel 0318-696300 ▼

of e-mail [email protected].

Erkenning post-hbo Coaching en Mediation Na afronding van deze post-hbo

het Nederlands Mediation

post-hbo Coaching van Transfer

komen de studenten in aanmer-

Instituut (NMI), de onafhankelijke

Sociale Studies in oktober officieel

king voor registratie als ‘Erkend

kwaliteitskoepel voor mediation.

erkend. Dit betekent dat de

Coach!’. Deze registratie biedt

De opleiding werd inhoudelijk

organisatie, inhoud, opzet en

vele mogelijkheden en voordelen.

hoog gewaardeerd.

werkwijze goedgekeurd zijn en

In het najaar zijn 21 nieuwe cursis-

dat de afgestudeerden daarmee

ten gestart met de opleiding.

Meer info:

voldoende kwaliteit als coach

Transfer Sociale Studies ontving

www.stichtingcoach.nl,

waarborgen en dus op profes-

voor de post-hbo Mediation

www.nmi-mediation.nl,

sioneel niveau werken.

een officiële erkenning van

www.che.nl/post-hbo

▼

Stichting Coach! heeft de

38

CHE overtuigend anders

Transfer Verpleegkunde Train de trainers op Nursing Event 2009 met Praktijk-ondersteuner

Agressie komt veel voor in de hulpverlening. Met de juiste aanpak kan agressie verminderd worden en zal de stress die agressiviteit geeft, afnemen. Cees van Wingerden is gecertificeerd agressietrainer en werkzaam op de CHe.

op niveau 3 of 4? Met de opleiding

onder de titel train de trainer heeft hij docenten van het

tweeduizend verpleegkundigen

Praktijkondersteuner in het verpleeg-

Hoornbeeck College onderwezen hoe zij hun studenten

bijeen op het nursing event. dit

huis willen we uitkomst bieden.’

een weerbaarheidtraining kunnen geven. de opleiding

jaarlijkse evenement vond plaats in

de relatief nieuwe opleiding is in

werd aangeboden door transfer sociale studies.

de reehorst in ede. de aanwezigen

het leven geroepen om enerzijds de

namen deel aan workshops, seminars

verpleeghuisartsen te ontlasten en

In een jaar volgden de docenten tien opleidingsdagen.

en symposia, bezochten de infomarkt

om anderzijds als verpleegkundige

tijdens de stagedag coachte de seniortrainer de docenten

en lieten zich informeren door

meer voldoening te vinden in de

op locatie in het toepassen van het geleerde. In december

de standhouders. Gert Madern,

ouderenzorg. de praktijkondersteu-

werden de laatste puntjes op de i gezet tijdens de

docent en coördinator opleiding

ner houdt zich voornamelijk bezig

terugkomdag. de docenten zijn gecertificeerd als junior

Praktijkverpleegkundige ouderen-

met de regisseurs- en coachrol en

trainer. Zij kunnen hun studenten trainen zich binnen zorg

zorg, presenteerde de opleiding

minder met die van zorgverlener.

en welzijn weerbaar op te stellen tegen agressie.

Praktijkondersteuner in het verpleeg-

Hij is aanspreekpunt voor zowel de

huis. deze opleiding wordt dit jaar

specialist ouderengeneeskunde als

voor de tweede keer gestart.

de verzorgende. Madern: ‘ervaringen

▼

op 7 januari kwamen bijna

van vorig jaar zijn positief. Alle deelnemers behaalden hun diploma

het verpleeghuis lopen tegen het

en waren enthousiast. deze succes-

probleem aan dat de vacatures voor

ervaring leidde tot de start van

hbo-ers op een hand te tellen zijn’,

een nieuwe ronde in 2010.’

vertelt Madern. ‘en om met je hbo-

www.che.nl/transfervpk

diploma te solliciteren op een functie

▼

‘Hbo-v-ers die een baan zoeken in

NVAO accreditatie master Contextuele Hulpverlening

Geriatrische Zorgverlening, het vak van de toekomst

drie jaar na de start heeft de

Contextuele Hulpverlening hebben

Master Contextuele Hulpverlening

hard gewerkt aan de verbeterpunten

Met reden wordt Geriatrie het vak van de toekomst

een nvAo erkenning ontvangen.

die de nvAo had genoemd. door

genoemd. We zien de vergrijzing en de leeftijd van

In een eerder stadium was een

het opzetten van een lectoraat en

ouderen langzaam toenemen. dat betekent ook een

accreditatie door het nederlands

dit te verbinden aan de master, zijn

uitbreiding van de geriatrische problematiek. en een

vlaamse Accreditatie orgaan (nvAo)

deskundigheid inzake onderzoek en

toenemende zorg.

aangehouden.

kennisontwikkeling geborgd.

‘We zijn uiteraard blij dat het nu

Het Instituut Contextuele

verpleegkunde de cursus Geriatrische Zorgverlening

gelukt is. vooral omdat we er

Benadering (ICB) verwacht dat

ontwikkeld. tijdens de cursus, die bestaat uit vijftien

altijd van overtuigd zijn geweest

de erkenning een nieuwe stroom

modules, worden thema’s behandeld zoals methodiek

dat deze master die erkenning

aanmeldingen op gang zal brengen.

en systematiek van het geriatrisch verplegen, vallen,

waard was’, aldus coördinator

de master start eind augustus 2010.

therapieontrouw, het bewaken van de kwaliteitszorg en

Jaap van der Meiden. docenten

www.icbnederland.nl,

innoverende ouderzorg. elk dagdeel (drie uur) wordt een

en ontwikkelaars van de Master

[email protected].

module behandeld. www.che.nl/transfervpk

voor verpleegkundigen niveau 4 en 5 heeft transfer

▼

39

w w w. c h e . n l

Publicaties CHE

recent verschenen boeken van CHe-medewerkers en studenten:

Management en levensbeschouwing in nederland

Eelco van den Dool (red.) spiritualiteit op de werkvloer is

Proefschrift

in. er zijn tal van bedrijven met

Tom van den Belt en Joop Moret

gebedsgroepen, een groot aantal

hebben Tom van den Belt en In een grootschalig kwantitatief onderzoek vraag of de levensbeschouop de Joop Moret gezocht naar een antwoord is op diens managementopvattingen. wing van een manager van invloed nieteen protestantse, katholieke of Bijna vij�honderd managers met aan de uitgebreide meegewerkt christelijke levensbeschouwing hebben HRM-beleid. enquête over leiderschapsstijl en nietverschillen tussen protestantse en De verrassende uitkomsten tonen sten in opvattingen tussen orthochristelijke managers en overeenkom estantse managers. dox-protestantse en modern-prot op basis van de verkregen resultaten daarnaast, hebben s De onderzoeker Dit tientallen protestantse managers. diepte-interviews gehouden onder mogelijke verklaring voor de overeenkwalitatief onderzoek biedt een maover protestantse opvattingen over komsten in en nieuwe inzichten ingegaan op de opvattingen van nagement. Bovendien wordt uitgebreid van de twee ‘stromingen’ orthodoxbestaan het over en de geïnterviewd de eigen ‘stroming’ in verhouding tot en modern-protestant en over de

Management en levensbeschouwing

spiritualiteit werkt

Management en levensbeschouwing in Nederland

In een grootschalig kwantitatief

universiteit nijenrode heeft zelfs

onderzoek hebben de auteurs

een hoogleraar Businessspiritualiteit

gezocht naar een antwoord op de

aangesteld. deze ontwikkeling

vraag of de levensbeschouwing

roept verschillende vragen onder

van een manager van invloed is op

christenen op, die in het boek aan

diens managementopvattingen. de

bod komen. In de eerste plaats

onderzoekers hebben daarnaast, op

een hele nuchtere vraag, werkt

basis van de verkregen resultaten,

spiritualiteit?

diepte-interviews gehouden onder

Zeker voor ondernemers of

tientallen protestantse managers. de

leidinggevenden in bedrijven en organisaties een belangrijke vraag. Wat

verrassende uitkomsten tonen verschillen tussen protestantse en niet-

blijkt uit onderzoek is dát spiritualiteit werkt, het boek beschrijft in welke

christelijke managers en overeenkomsten in opvattingen tussen orthodox-

gevallen dit positief of negatief is. ook is er ruimte voor meer normatieve

protestantse en modern-protestantse managers. daarnaast biedt het een

vragen. Mag je wel spiritualiteit en werk mengen en zo ja op welke manier?

mogelijke verklaring voor de overeenkomsten in en nieuwe inzichten over

Is er vanuit het christelijk geloof een bepaalde houding aan te bevelen?

protestantse opvattingen over management. een onderzoek met resultaten

Auteurs eelco van den dool, Michiel de ronde en Jack Crielaard zijn

welke ongetwijfeld zullen leiden tot nieuwe vragen en nieuwe uitdagingen

verbonden aan het lectoraat sociale Innovatie van de CHe.

voor wetenschappelijke onderzoekers en christelijke werkgevers.

Uitgeverij Buijten & Schipperheijn, www.buijten.nl, 95 pag., € 12,50,

www.beltomadvies.nl, 288 pag., € 24,50, ISBN 978-90-814847-1-8

andere.

ISBN 978-90-814847-1-8 www.beltomadvies.nl

dienen en delen 19:10 Pagina 1 Dienen en delen_Opmaak 1 13-10-09

Basisboek diaconaat

van de kerk in de samenleving sterk

Dr. G.C. den Hertog en dr. A. Noordegraaf (red.)

Dienen en delen Basisboek diaconaat

haar diaconale taak van groot belang. www.uitgeverijboekencentrum.nl

dit basisboek diaconaat met de NUR 700

ISBN 978 90 239 2324 4

bezinning het basismateriaal aan. 9 7 8 9 0 2 3 9 23 2 4 4

Drs. Auke Bos e.a.

Werken in de zorg is vooral verantwoordelijk werk. Mensen Werken in de zorg. Dat is leuk werk. Afwisselend werk. Maar vooral verantwoordelijk werk. Mensen zijn letterlijk aan jouw zorgen toevertrouwd. En dat vraagt om de juiste competenties. Dit boek leert je de theorie en de vaardigheden die je als verzorgende nodig hebt. De bagage om straks bekwaam te kunnen handelen.

zijn letterlijk aan de verzorgende toevertrouwd. en dat vraagt om

i-careflex is nieuw lesmateriaal voor het mbo gezondheidszorgonderwijs. Dit mixed media lesmateriaal bestaat uit casussen en virtuele beroepspraktijken online, theorie in boeken en in een online theoriedatabank en ondersteunen d lesmateriaal online. i-careflex is ontwikkeld vanuit de beroepspraktijk en is geschikt voor de beroepsopleidende en de beroepsbegeleidende leerweg.

de juiste competenties. dit boek geeft theoretische en praktische

Auke Bos

Tieti Hoekstra

ISBN 978-90-06-92101-4

bagage voor de verzorgende in

Giovanni Timmermans Marjan Minderhoud Pieter Visscher

opleiding om bekwaam te kunnen 9 789006 921014

Verzorgen van zorgvragers met een psychiatrische ziekte

psychiatrische ziekte

titel dienen en delen reikt voor deze

Tom van den Belt Joop Moret

verzorgen van zorgvragers met een psychiatrische ziekte

Verzorgen van zorgvragers met een

Dienen en delen stond onder redactie van boek dr G.C. den Hertog en dr A. Noordegraaf. Aan dit werkten verder als scribenten mee drs A. Heystek, Well. ds K.T. de Jonge, dr B. Loonstra en drs H.H. van

verandert, is blijvende bezinning op

Dienen en delen

In een tijd waarin de rol en positie

Dr. G.C. den Hertog en dr. A. Noordegraaf (red.)

kerk In een tijd waarin de rol en de positie van de sterk veranderen, is bezinning op haar diaconale taak van groot belang. Dit basisboek diaconaat deze voor reikt delen en met de titel Dienen eerste bezinning het nodige materiaal aan. In het deel komen de bijbelse fundering, de geschiedenis en theologie en hermeneutiek van het diaconaat aan de orde. Het tweede deel gaat over de praktische toepassing in de gemeente, de een samenleving en wereldwijd en sluit af met in de hoofdstuk over de plaats van het diaconaat gemeenteopbouw.

Tom van den Belt Joop Moret

elijke als in een breed maatDe vraagstelling is zowel in een wetenschapp de Nederlandse maatschappelijke schappelijke context geplaatst, waarbij bijzondere aandacht voor het calvien kerkelijke ontwikkelingen – met de In een uitgebreide analyse trekken nisme – centraal wordt gesteld. typisch Nederlandse onderzoek. onderzoekers hun conclusies in dit ongetwijfeld zullen leiden tot nieuwe Een onderzoek met resultaten welke en wetenschappelijke onderzoekers voor uitdagingen nieuwe en vragen christelijke werkgevers.

ISBN 978 90 5881 446 3

Dr. G.C. den Hertog en dr. A. Noordegraaf (red.)

in Nederland

cursussen over spiritualiteit en

Het eerste deel is de theologische

handelen. Het is onderdeel van

basis van het diaconaat, het

i-careflex, nieuw materiaal voor het

tweede deel gaat over de praktische

mbo-gezondheidszorgonderwijs

toepassing in de gemeente, de samenleving en wereldwijd. Het boek sluit af

dat bestaat uit casussen en virtuele beroepspraktijken online en theorie in

met een hoofdstuk over de plaats van het diaconaat in de gemeenteopbouw.

boeken. I-careflex is ontwikkeld vanuit de beroepspraktijk en is geschikt voor

Aan dit handboek wordt medewerking verleend door dr. G.C. den Hertog,

de beroepsopleidende en de beroepsbegeleidende leerweg. drs. Auke Bos is

drs. A. Heystek, ds. K.t. de Jonge, dr. B. loonstra, dr. A. noordegraaf en A. roor.

docent aan de opleidingseenheid verpleegkunde en lid kenniskring van het

Boekencentrum Uitgevers, www.boekencentrum.nl, 278 pag., € 24,90,

lectoraat verpleegkundige Beroepsethiek.

ISBN 9789023923244

Uitgeverij ThiemeMeulenhoff, www.thiememeulenhoff.nl, 344 pag., € 69,00, ISBN: 978 90 06 921014

40

De vierkante meters van.. ‘Mijn kamer is groot genoeg. voor grote open ruimtes pak ik mijn wandelschoenen en ga lopen in noorwegen of Zwitserland. dat is pas ontspannend. Muziek heeft voor mij eenzelfde uitwerking. Met de gitaar speel ik op mijn kamer graag de dag van me af en om mijn stem te laten horen ben ik lid van interkerkelijk koor Chenánja. Heerlijk om je zo te uiten.’

dick Brandhorst (25) derdejaars Godsdienst Pastoraal Werk, woont in ede op de zolder van een voormalige kleuterschool uit 1880. Houdt van kloosters bezoeken en muziek maken.

‘Met drie levendige kinderen vind ik in deze kamer alle rust om een tekst, van web tot brochure, helder neer te zetten. soms doe ik ook de vormgeving want het afleveren van een totaalpakket geeft

simone tukker (33)

voldoening. naast mijn gezin,

tekstschrijfster/communicatie-adviseur bij eigen bedrijf

aan de open universiteit. In

simplicity Communicatie in voorthuizen. studeerde Journalistiek

deze kamer is altijd werk aan

& Communicatie en is erg tevreden met haar ruime werkkamer.

de winkel.’

studeer ik in mijn spaarzame vrije tijd arbeidspsychologie

w w w. c h e . n l

Agenda

maart

Start post-hbo Huiselijk Geweld 4 maart 2010 Start module Zorg in de klas:

Gedragsproblemen 1 4 maart 2010

Open Dag CHE (18.30 -21.00 uur

)

9 maart 2

010

Start module Zorg in de klas: Gedragsproblemen 2 11 maart 2010 Start cursus Pastoraal Agogische Vaardigheden 12 maart 2010

ICO-terugkommiddag

Start module Zorg in de klas:

Bedrijvenmiddag Communicatie

Handelingsplannen schrijven 18 maart 2010

Start module Zorg in de klas: dyspraxie

18 maart 2010

april

17 maart 2010

samenwerken met communicatieprofessionals in opleiding 18 maart 2010

Verdiepingsmidweek: Diversiteit, iedereen 6-9 april 2010 Mens & organisatie

Start module Zorg in de klas: Gedragsproblemen 3 8 april 2010 Start module Zorg in de klas:

Zorg voor het jonge kind 8 april 2010

Start module Zorg in de klas: dyscalculie 22 april 2010

Open Avond CHE (17.30

-21.00 uur

23 april 20

10

42

)

CHE overtuigend anders

Meer informatie: www.che.nl/agenda

mei

Start post-hbo Bedrijfsmaatschappelijk Werk 19 mei 2010

Start module Zorg in de klas: Motoriek en schrijven 20 mei 2010

juni

Open Avo CHE-Trans nd fer voor profession als (18.3 0

-21.00 u 17 mei 201 ur) 0

Start module Zorg in de klas: Hoogbegaafdheid 3 juni 2010

Open Avond CHE (18.30

-21.00 uur

Start module Zorg in de klas:

24 juni 20

10

Geheugenstrategiën 17 juni 2010

)

Start module Zorg in de klas: spelbegeleiding 17 juni 2010

Colofon

SCHERP is het officiële relatiemagazine van de Christelijke Hogeschool Ede (CHE). SCHERP richt zich op alle relaties van de CHE in alle domeinen waar zij voor opleidt: studenten, oud-studenten, stagebedrijven of -instellingen en kerkelijke gemeenten. SCHERP verschijnt driemaal per jaar in een oplage van 14.500 exemplaren. ISSN: 1876-9535.

Redactieadres Postadres: Postbus 80, 6710 BB Ede Bezoekadres: Oude Kerkweg 100, 6717 JS Ede Telefoon: 0318 – 696300 E-mail: [email protected] Hoofdredacteur Arjan van Vugt Eindredacteur Richard van Bruinnessen/Muntz Redactiecoördinatie Margreet van der Hauw Machteld van Roest Cateleijn Schenk/Muntz

Met medewerking van Rieke Celebi, Felix de Fijter, Marijke Toorman en Benjamin Hoddenbagh Ontwerp en vormgeving Muntz, Amersfoort Fotografie Els Jacobi, Leo de Jong/Muntz, Gert-Jan van der Tuuk, Eljee Bergwerff Photography, Sander van de Geijn/Neofoto eigen archief-materiaal geïnterviewden

Uitgever Afdeling Marketing & Communicatie, CHE Druk Torendruk Nijkerk Gedrukt op FSC gecertificeerd papier Advertentie-exploitatie Christelijke Hogeschool Ede Telefoon: 0318 – 696300 E-mail: [email protected] De redactie is niet aansprakelijk voor de inhoud van advertenties en aanbiedingen in SCHERP.

Nabestelling SCHERP is na te bestellen ( 5,- incl. verzendkosten) via het redactieadres. Wil je SCHERP niet meer ontvangen? Stuur dan een bericht naar [email protected] of het redactieadres.

DE VOLGENDE SCHERP KOMT UIT IN JUNI MET ALS THEMA MAN/VROUW 43

w w w. c h e . n l