Relatiemagazine van de Christelijke Hogeschool Ede
Februari 2010 nr. 5
IDEEËNMAN WIJNAND VOOGDT OVER KEUZES, OVERVLOED EN GIFTEN
‘IK HOUD ERVAN OM NIET VOORZICHTIG TE LEVEN’
Met duaal SPH naar de Antillen I 7 Thema: Overvloed I 12
Schulden in overvloed I 22
‘God heeft een groen hart!’ I 24
Cursus Pastoraat voor vrijwilligers I 34
De Christelijke Hogeschool Ede (CHE) is een protestants christelijke hogeschool op gereformeerde grondslag. De CHE heeft tien opleidingen, 4000 studenten en 425 medewerkers. Daarnaast biedt de CHE cursussen, trainingen, advies en onderzoek aan via CHE-Transfer. Christelijke Hogeschool Ede Oude Kerkweg 100 6717 JS Ede Telefoon: 0318-696300 E-mail:
[email protected] Verpleegkunde verpleegkunde Educatie leraar Basisonderwijs Theologie Godsdienst Pastoraal Werk leraar Godsdienst / levensbeschouwing
OVERVLOED op de dag dat ik dit voorwoord schrijf bereikt
Waar brengt het ons? Hopelijk bij waakzaamheid
ons het bericht dat het armste land van het
en nuchterheid, gekoppeld aan dankbaarheid.
westelijk halfrond, het Caribische eilandstaatje
natuurlijk, ook bij ons gaan dingen mis en hebben
Haïti, getroffen is door een zware aardbeving. de
we onze problemen en zorgen. Maar wat zijn we
verwoesting is groot en hulpverleners vrezen dat er
per saldo beschamend gezegend. laten we ons dat
veel slachtoffers zijn. Hoeveel doden er zijn gevallen
bewust zijn en onze ogen en oren openhouden voor
is op dat moment nog onmogelijk te zeggen.
de noden van de wereld. Misschien ook wel juist nu
volgens hulpverleners zijn duizenden mensen
voor die broeders en zusters in andere landen die
omgekomen. een woordvoerder van het rode
soms onder moeilijke omstandigheden christelijk
Kruis vertelt dat rond de negen miljoen mensen
hoger onderwijs aanbieden. laat dit nummer van
noodhulp nodig hebben. er wonen negen miljoen
ons mooie magazine ons allen, binnen en buiten de
mensen in Haïti.
CHe, tot lering en inspiratie zijn.
de ramp is een groot contrast met onze jaarlijkse zogenaamde vocatiodag die wij als CHe met al onze
Dr. Kees Boele
medewerkers de dag ervoor hebben gehouden.
voorzitter College van Bestuur
Mens & Organisatie
niet alleen het thema - schenken uit overvloed -
Christelijke Hogeschool ede
Management economie & recht Personeel & Arbeid
contrasteert, maar ook de rust en welvaart waarin wij als CHe-ers met elkaar van zo’n dag kunnen
Journalistiek & Communicatie
genieten, kort nadat we onze dertiende maand
Journalistiek Communicatie
hadden gekregen en kerstvakantie hebben gehad.
Sociale Studies Maatschappelijk Werk & dienstverlening sociaal Pedagogische Hulpverlening
2
InHoud
CHE overtuigend anders
In deze SCHERP 4
12
18
34
Identiteit
opleidingen
overvloed/Coverstory
overvloed/rond de tafel discussie
overvloed/CHe in beeld
ovevloed/CHe-relatie
transfer/theologie
transfer/nieuws
7
16
24
38
En verder voorwoord 2 / nieuws 10 en 32 / overvloed: schulden in overvloed 22 / Column evert Jan ouweneel 27 /
overvloed: de stelling 29 / overvloed: CHe opleidingen 30 / Column Jan noorlandt 31 / CHe en GH willen fuseren 33 /
3
CHe-transfer verpleegkunde 37 / Publicaties 40 / de vierkante meters van 41 / Agenda 42
w w w. c h e . n l
IdentIteIt
natuurlijk zeggen we dat we heel goed bezig zijn. Maar heeft wat we doen ook echt resultaat? twee christelijke onderzoekers over christelijke principes versus leiderschap en spiritualiteit op de werkvloer.
‘Geef leiding met je hart en buig de regels’
Niet-christenen zijn betere leidinggevenden Het calvinistische dnA zit er bij protestantse managers goed in. of ze nu orthodox of modern zijn maakt niets uit, beiden blijken meer bedrijfs- dan mensgericht. Katholieke en niet-christelijke managers scoren vooral op dit laatste punt aanzienlijk beter. Is het bij hen fijner werken? voor hun proefschrift Management en levensbeschouwing in nederland enquêteerden tom van den
tom van den Belt heeft een eigen organisatie- en
Belt en Joop Moret in 2009 bijna 500 managers en on-
managementadviesbureau. Hij publiceert over
derwierpen een aantal van hen aan diepte-interviews.
(bedrijfs)maatschappelijk werk en management
Waarom zijn zowel orthodoxe als moderne protestantse managers weinig mensgericht? Je zou verwachten dat de modernen humanistischer zijn. tom van den Belt: ‘dat dachten wij aanvankelijk ook.
orthodoxen nemen de zondeval als uitgangspunt, de mens is geneigd tot alle kwaad. en ondanks het toepassen van het dogma van de algemene genade waarin God ook het niet-confessionele personeel talenten
vanuit christelijke spiritualiteit (Zie publicaties). Bij de CHe was hij student, docent en stagebegeleider en is nu post-hbo docent. Joop Moret werkte van 1974 tot 2001 bij de CHe als docent methodiek, sectorhoofd en directeur van de afdeling HsAo (sociale studies).
Moeten de protestantse managers zich nu gaan omscholen? ‘de naastenliefde als uitgangspunt moet mogelijk-
geeft voor het bedrijf, is hun managementstijl gericht
heden bieden tot een meer mensgerichte benadering.
op gehoorzaamheid en controle. Met sterk puriteinse
In mei start bij de Academie Mens en organisatie van
opvattingen en zonder gelijkwaardige inzichten.
de CHe de post-hbo Christelijk Hoger Management
de modernen hebben een ander uitgangspunt, de
over leiderschap en HrM-beleid. Hier koppelen we
schepping en de mens zijn goed. toch verschilt hun
christelijke principes aan wetenschappelijke inzichten
managementstijl niet van de orthodoxen. de verklaring
op HrM-gebied. Augustinus en Benedictus nemen we
ligt in het door de eeuwen opgebouwde calvinistische
als startpunten. Augustinus gaf al aan dat leiderschap
gedachtegoed waarin individuele verrichtingen die je
maatwerk moet zijn: geef leiding met je hart en
kunt verantwoorden, belangrijker zijn dan het functio-
buig de regels al naar gelang situatie en mensen.
neren van een team of de maatschappij.’
Barmhartigheid en gerechtigheid dus als richtlijnen.
Presteert de stereotype op zichzelf gerichte calvinist beter dan ‘de anderen’?
‘nee. de onderzochte protestantse managers zijn meer prestatiegericht dan mensgericht maar niet meer prestatiegericht dan managers van andere signatuur.
die benadering vereist zelfreflectie en moed. Managers moeten zich bewust worden van hun stijl en aanpak want beide hebben gevolgen.’
Hoe zou je zelf scoren als protestantse manager? ‘Ik ga ver. toen ik in de raad van bestuur zat van een
Katholieken scoren hier zelfs veel hoger. de combinatie
adviesorganisatie scoorde het bedrijf de eerste plaats
high commitment/high control levert de beste presta-
qua werknemerstevredenheid in een onderzoek van
ties op waarbij ook de medewerkers zich gewaardeerd
PricewaterhouseCoopers. en als directeur van een
voelen. Wat zich opnieuw vertaalt in betere prestaties.‘
verzorgingstehuis bedroeg het ziekteverzuim in mijn periode slechts 1%. de combinatie christelijke visie en ▼
wetenschap werkt echt.’
4
CHE overtuigend anders
‘Het gaat om de uitgedragen passie’
Spiritualiteit op de werkvloer levert bedrijf niets op meditatie- en yoga-lessen… daar knappen we als werknemer van op. Maar levert het zakelijk gezien ook iets op? volgens Jack Crielaard, CHe-lector sociale Innovatie en duurzaamheid bij de Academie voor Mens & organisatie, levert het de organisatie helemaal niets op. samen met Cors visser, directeur forumC voor geloof, wetenschap en samenleving deed hij in 2009 empirisch onderzoek. Hij interviewde 260 mensen bij 57 bedrijven in de zorg- en agrofoodsector en de maakindustrie in Midden-nederland.
Wat versta je onder spiritualiteit?
‘spiritualiteit is een breed begrip. Ik noem het een bewogen bewustzijn van verbondenheid. Het is dat bijzondere gevoel als je je ergens intens mee verbonden voelt. die diepe overtuiging kleurt je acties. en daar kunnen anderen van profi teren. uitgangspunt van ons onderzoek is de heersende gedachte dat spiritualiteit op de werkvloer ten gunste komt van People, Planet, Profi t (PPP) en innovatie en kennisontwikkeling. dat verband hebben we niet kunnen ontdekken. sterker nog, spiritualiteit op de werkvloer werkt remmend op de ontwikkeling van een bedrijf.’ Jack Crielaard is interim-manager, bioloog en bedrijfskundige. Momenteel leidt hij binnen het lectoraat sociale Innovatie het onderzoek naar organisatievormen en managementgedrag, waarin ook andere waarden dan winstmaximalisatie tellen.
Alle boeken met een spiritueel tintje kunnen met het oud papier mee?
‘Ik ga hardlopen, dat geeft mij een goed gevoel. spirituele cursussen en boeken geven mensen ook een goed gevoel, maar het vertaalt zich niet in voordelen voor het bedrijf. de spirituele materie is individugericht en niet bedrijfsgericht.
een workshop zen voor managers, een
dat uit zich in een conservatieve houding die innovatie niet stimuleert en die
retraiteweekend in een klooster en de dagelijkse
geen relatie heeft met kennisontwikkeling en winstverhoging. ook bleek dat >
Cursus leiderschap Welke leiderschapsstijl wil of moet je hanteren als christelijk manager? Op welke wijze ben je als christelijk manager een beeld van jouw visie en een voorbeeld voor de medewerkers? Deze en vele andere vragen worden in de nieuwe post-hbo cursus Christelijk Hoger Management van Transfer Mens & Organisatie beantwoord. De cursus wordt onder leiding van Tom van den Belt uitgewerkt en uitgevoerd. In de post-hbo worden de kernbegrippen van het management nadrukkelijk verbonden aan christelijke principes. De cursus is gericht op leidinggevenden en managers in een eindverantwoordelijke positie. De cursus wordt uitgevoerd drie dagen voor de zomer en drie dagen na de zomer. Blijf op de hoogte op www.che.nl/transfermensenorganisatie of mail naar
[email protected].
5
w w w. c h e . n l
IdentIteIt vervolg: Spiritualiteit op de werkvloer levert bedrijf niets op
Jack Crielaard
specifieke christelijke waarden zich niet laten vertalen
metingen weer uit dat die spiritualiteit het bedrijf geen
in evenwichtig rentmeesterschap of duurzaamheid.
extra voordelen oplevert. Persoonlijk vind ik de uitkomsten
overigens, iemand die zich met zingeving bezighoudt,
van het onderzoek niet echt verrassend. Maar het is totaal
hoeft niet per se spiritueel te zijn. Het gaat om de
tegenovergesteld aan het grote aanbod van spiritueel
uitgedragen passie, zoals werk doen wat er toe doet. dat
gerichte managementcursussen en wat dat belooft.
geeft wel de verwachte positieve effecten. Wat mist in de
dat het de organisatie niets oplevert, daar hoor je nooit
huidige spiritualiteitcultus is waarden als mensen, milieu,
iemand over. om als bedrijf te overleven is spiritualiteit
duurzaamheid, geluk en familie ook daadwerkelijk in de
niet nodig.’
praktijk toe te passen. Zinvol werk, ambitie en plezier in het werk, bevorderen PPP. vooral de funfactor scoort altijd hoog.’
Hoe zou je zelf scoren in het onderzoek?
‘voor mij persoonlijk zijn de duurzame ontwikkeling van de
Neigen medewerkers eerder naar spiritualiteit bij economische onzekerheid?
schepping, vrijheid en kansen om verantwoordelijkheid te leren, belangrijke christelijke bouwstenen. Maar als lector wil ik werken aan concepten voor duurzame organisaties die algemeen kunnen worden toegepast, heel seculier dus.
economische druk zijn een bedreiging van buiten waarbij
Mijn persoonlijke bijdrage aan de totale profilering van de
mensen de controle en zekerheid om de hoek zien
CHe kan met deze bouwstenen en concepten
verdwijnen. In die situaties zoeken mensen verbondenheid
wel omhoog.’
en geestelijke rustpunten op. Maar ook hier wijzen onze
▼
‘Ja, daar lijkt het wel op. Hevige concurrentie en
Ervaringscertificaat? Doe een EVC-traject op de CHE! www.che.nl/evc EVC staat voor Erkennen van Verworven Competenties. Veel kennis en vaardigheden leer je in de praktijk. Met een EVC-traject kun je je kennis en ervaring omzetten in een erkend diploma. Waarom EVC?
• Duidelijk inzicht in je talenten en competenties. • Weten wat je waard bent in de markt. • Kortere vervolgopleidingen.
• Hogerop met een hbo-diploma.
• Vanwege outplacement of heroriëntering.
Wanneer EVC?
• Je functioneert op een hoger niveau dan je laatst behaalde diploma.
• Je talenten zijn nog niet eerder erkend met een certificaat of diploma.
U bent werkgever? Werknemers kunnen vaak meer dan u denkt. Een EVC-traject geeft daarin inzicht!
overtuigend anders Oude Kerkweg 100 6717 JS Ede T (0318) 696300 E
[email protected]; www.che.nl/evc
oPleIdInGen
‘Normaal moet je het eiland af voor een hbo’ Met duaal SPH naar de Antillen
duale opleidingen slaan aan. de combinatie werken en Werkbegeleider en studenten Stichting Sebiki Bonaire
leren vereist weliswaar een stevige motivatie en discipline maar het individuele leertraject levert wel een officieel hbodiploma op. In september 2009 startten drie medewerkers van twee zorginstellingen op Bonaire de duale opleiding sociaal Pedagogische Hulpverlening (sPH). Zij ‘studeren in ede’ zonder het eiland te verlaten. ede komt naar hén toe.
7
>
w w w. c h e . n l
oPleIdInGen
de Academie voor sociale studies van de CHe heeft
sPH duaal: ‘de duale opleiding sPH is een uitkomst,
een samenwerkingsovereenkomst gesloten met
want normaal moet je het eiland af voor een hbo-
Krusada, een christelijk opvangcentrum voor verslaafden
opleiding. Ik heb mijn screening afgerond en werk nu
en opvoedingscentrum sebiki. Het idee voor de
aan de kernopgaven van mijn eerste leertraject. Ik werk
samenwerking ontstond in februari 2009 toen Hedzer van
veertig uur bij sebiki en kan mijn werk met mijn studie
der Kooi en Ard vreugdenhil van de Academie voor sociale
combineren. voor de voortgang zit ik wekelijks met mijn
studies een werkbezoek aan Bonaire brachten.
werkbegeleider rond de tafel en daarnaast wissel ik digitaal leerstof uit met de CHe. ook al mijn collega’s zijn
Hedzer van der Kooi coördineert de duale opleiding
bijzonder gemotiveerd om mij te ondersteunen bij sPH.
sPH en begeleidt samen met duaal werkbegeleider Ard vreugdenhil de studenten. ook ter plekke. van der Kooi: ‘over een nacht ijs gaan we natuurlijk niet. voorafgaand hebben we met de werkbegeleiders en praktijkopleiders bij Krusada en sebiki grondig getraind en de leerwerkplekken en leerplannen gescreend. In november 2009 was
‘De komende veranderingen op Bonaire eisen nieuwe regels en kwalificaties.’
de officiële aftrap. In januari 2010 hebben de studenten hun screening afgerond en zijn gestart met hun
de komende veranderingen op Bonaire eisen nieuwe
individuele leertraject.’
regels en kwalificaties. dat betekent dat er bij instellingen
Sebiki en empowerment
meer mensen met een hbo-opleiding nodig zijn. Wat dat betreft zitten we bij sebiki goed op schema. Als de
stichting sebiki (fundashon sentro Boneriano di
mogelijkheid er is moet je haar pakken.’
Informashon edukativo pa Kuido Infantil) geeft
de bijzondere gelegenheid beaamt ook werkbegeleider
begeleiding bij en advies over de opvoeding van nul- tot
en coördinator opvoedingsondersteuning Mimi dongen:
zesjarigen aan ouders en medewerkers van crèches en
‘de uitgangspunten van Mariselle zijn zeker positief, zij
speelzalen. Waarbij de nadruk ligt op werken met de
wil en kan verder groeien. de samenwerking met de CHe
ouders, empowerment speelt een grote rol. de benadering
is voor Mariselle een unieke kans om haar in de loop der
van sebiki is laagdrempelig en is gebaseerd op de
jaren opgebouwde competenties te koppelen aan de
rechten van het Kind. de stichting kent twee afdelingen,
opleiding sPH en een officieel erkend diploma te halen.
opvoedingsondersteuning en kinderopvang.
Bovendien geeft de studie haar de mogelijkheid stage te
Mariselle
lopen bij Krusada. dat kan een toekomstige uitwisseling van specifieke expertise tussen sebiki en Krusada
voor sebiki volgt pedagogisch medewerkster
vergemakkelijken. Want de verslavingsproblemen van
Mariselle Chirino-Boekhoudt (43) de studie
volwassenen met gezinnen raken ook onze instelling.’
Bonaire Er zijn plannen om Bonaire de status ‘bijzondere gemeente’ van Nederland te geven. Dat betekent dat de gemeentewet de basis is voor het bestuur en dat de inwoners stemrecht krijgen voor de Tweede en Eerste Kamer. Bonaire en andere Antilliaanse eilanden kennen relatief veel problemen met jongeren, van schooluitval en huiselijk geweld tot verslaving en criminaliteit. Op een conferentie in februari gaf minister Rouvoet aan meer te willen investeren in het voorkomen van problemen met jongeren. Zo komt er op elk eiland een Centrum voor Jeugd en Gezin waar maatschappelijk werkers opvoedingsondersteuning aanbieden. De centra zullen ook voorzien in naschoolse activiteiten en vrijetijdsbesteding. Op 1 september 2009 telde Bonaire 15.414 inwoners.
8
CHE overtuigend anders
Krusada, verslaafd en verstoten
stichting Krusada is een christelijk opvangcentrum dat praktische zorg geeft aan verslaafde mensen. In de visie van Krusada zijn verslaafden de verstotenen van de samenleving. de medewerkers van Krusada willen leven volgens hun voorbeeld Jezus Christus. Hij zocht verstoten mensen op en wees hen op een beter leven. Petra van Harten (32) is psycholoog bij Krusada en tevens praktijkopleider voor de studenten van Krusada en sebiki. ‘ook bij Krusada zijn twee medewerkers na hun screening in januari 2010 begonnen met hun individuele leertraject voor sPH duaal. de opzet van de CHe slaat hier bijzonder goed aan.’
Ondertekening van de sam enwerkings-overeenkom st tussen Krusada en CHE, juni 2009. V.l.n .r. Gerrit van der Heijden , Hedzer van der Kooi, Petra van Harten (Krusad a), Ard Vreugdenhil, Ma rianne Verhage.
‘Bovendien bereiken ons ook al meer verzoeken uit Curaçao, Aruba, st. Eustatius en Saba… dat zegt genoeg.’ Groeiende vraag naar kwaliteit
de voortvarende aanpak werpt zeker vruchten af want in november 2009 bleek dat de kwartiermakers van onderwijs en van Centrum Jeugd en Gezin een opbouwend steentje willen bijdragen. Hedzer van der Kooi: ‘Bij de officiële start toonden de aanwezige bestuursleden en medewerkers van verschillende hulpverleningsorganisaties van Bonaire en Curaçao meer dan interesse in onze duale opleidingsvariant. Met als gevolg dat we voor die medewerkers in januari 2010 de screening van leerwerkplekken hebben gedaan zodat zij in februari ook kunnen starten met sPH duaal. daarnaast heeft Marga drewes, kwartiermaker van het ministerie Jeugd & Gezin met Bonaire als standplaats, ons gevraagd met sebiki en Krusada een projectplan te schrijven hoe we meer lokale sociaal pedagogische hulpverleners van verschillende organisaties verder kunnen professionaliseren. Bovendien bereiken ons ook al meer verzoeken uit Curaçao, Aruba, st. eustatius en saba… dat zegt genoeg. onze gezamenlijke verwachting is om per
ider van Stichting Sebiki
Studenten en werkbegele
Bonaire
september 2010 vanuit acht verschillende organisaties
9
▼
15 tot 20 medewerkers op te leiden.’
w w w. c h e . n l
nIeuWs
Scriptie studenten GPW wint CHE-CV·Koers Prijs de CHe-Cv·Koers Prijs werd 29 oktober 2009 voor de vierde maal uitgereikt voor het beste afstudeerproject van de CHe. Winnaars waren de studenten Jouwerke Pullen en nynke Bijma van Godsdienst Pastoraal Werk met hun scriptie Participatie of frustratie. Waarmee zij niet alleen een actueel maatschappelijk probleem aanstipten, maar volgens de jury ook een inspirerend alternatief aanleverden. volgens de jury, bestaande uit ronald Westerbeek (hoofdredacteur Cv·Koers), Pieter vos (lector Morele vorming GH) en Kathleen ferrier (tweede Kamerlid CdA), getuigde de scriptie ‘van moed om de rol van vrouwen die professioneel in de kerk aan het werk zijn, zonder schroom onder de loep te nemen.’ naast een beeldje kregen de winnaars een geldbedrag van vijfhonderd euro.
Christen-professional op de werkvloer
en eerstejaarsalumni inspireren om als star-
studeren. tijdens de netwerkmarkt maakten de bezoekers kennis met toekomstige werkgevers
op de werkvloer. thema’s waren christelijk
en verschillende netwerkorganisaties.
deze dag wil de CHe haar laatstejaarsstudenten
leiderschap, tijdsmanagement, dromen en door-
▼
tende christen-professional méér te betekenen
de prijs werd uitgereikt tijdens salt-stone. Met
‘Samen godsdienstleraar opleiden’ de Protestantse theologische universiteit (Pthu) en de CHe willen gezamenlijk een
Voor de klas
‘na een goedkeuring moet een dergelijke opleiding ook nog officieel geaccrediteerd
worden. studenten kunnen zo het theologische
worden. We verwachten dan ook dat het niet
en het praktijkgedeelte tot eerstegraads docent
eerder wordt dan 2011 voor de opleiding in
volgen.
de onderwijsgidsen staat. studenten kunnen
de plannen voor een zogenoemde educatieve
een éénjarige master theologie volgen aan de
master aan de Pthu, de universiteit van de
Pthu. daar worden ze dan geschoold in het
Protestantse Kerk in nederland, zijn in een
wetenschappelijke gedeelte. de CHe heeft de
vergevorderd stadium. ‘We zijn nu bezig met het
bevoegdheid om leraren op te leiden én de des-
indienen van een aanvraag bij het Ministerie van
kundigheid. Zeg maar, de praktijk van het voor
onderwijs’, aldus dr. Henk van der sar, voorzitter
de klas staan. dat willen we nu combineren.’
van het College van Bestuur van de Pthu.
Vocatiodag 2010
▼
leertraject aanbieden om godsdienstleraar te
de jaarlijkse vocatiodag werd 11 januari gehouden. Centraal stond het thema ‘schenken vanuit overvloed?’. de dag werd gevuld met inspirerende lezingen, debat en variërende workshops. Bert Godschalk, betrokken bij onderwijs & Kwaliteit en bij de voorbereiding van de vocatiodag: “samen stil zijn en bezinnen op deze tijd, samen een Bijbelgedeelte lezen, elkaar ontmoeten, inspireren en samen zingen. Het zorgt ieder jaar weer voor een topgevoel.”
10
CHE overtuigend anders
Lectoraat Verpleegkundige
Beroepsethiek geïnstalleerd
Onderzoek naar ‘goede zorg’
binnen organisatorische context Het lectoraat verpleegkundige Beroepsethiek is 21 januari geïnstalleerd door het College van Bestuur van de CHe. lector Bart Cusveller hield tijdens deze bijeenkomst zijn lectorale rede. Het lectoraat richt zich op de competentie van verpleegkundigen in het spanningsveld tussen de verantwoordelijkheid goede zorg te verlenen én de organisatie waarin zij werken. Het lectoraat wordt gevormd door een lector, Bart Cusveller en een kenniskring bestaande uit Martin te lintel Hekkert, ria den Hertog en Auke Bos. een belangrijk deel van de werkzaamheden bestaat uit praktijkonderzoek voor onderwijs, maatschappelijke organisaties en samenleving. Het lectoraat is verbonden aan de Academie voor verpleegkunde. Bart Cusveller: ‘verpleegkundigen kiezen hun vak doorgaans om “iets Interesse in het lectoraat?
voor mensen. de praktijk van de verpleegkundige zorgverlening is er
Hebt u interesse in de lectorale rede of wilt u graag op de hoogte
vanaf het begin op gericht het goede te bevorderen voor mensen die
blijven van de ontwikkelingen van het lectoraat? dan kunt u contact
dat nodig hebben. Maar dat streven krijgt in de beroepspraktijk de
opnemen met het lectoraat verpleegkundige Beroepsehtiek,
vorm van vaste gewoonten, werkwijzen en resultaten, waardoor het
0318-696300,
[email protected]. u kunt het laatste nieuws ook
ethische gehalte van de praktijk niet altijd meer zichtbaar is.’
lezen op www.che.nl/vpk.
▼
met mensen” te doen, waarmee bedoeld wordt iets goeds te doen
30-jarig jubileum Journalistiek & Communicatie
de opleidingseenheid Journalistiek & Communicatie vierde 5 november 2009 haar 30-jarige bestaan. Het programma - in theater Cultura in ede - startte met het symposium De Media de Baas?! met aansluitend een netwerkborrel en diner. onder leiding van dagvoorzitter Annette van trigt discussieerden Kay van de linde (politieke communicatie), Willem Breedveld (columnist trouw), oud-student Marjon umeugo-Gerrits (communicatie Aedes) en oudstudent ton van der Ham (onderzoeksjournalist Zembla) over de spanning tussen de twee beroepsgroepen. dit spanningsveld staat ook centraal in het jubileummagazine ‘de Media de Baas’ (dMdB). Prominenten en oudstudenten werkten mee aan dMdB, waaronder Henk Hagoort, Margriet van
11
▼
der linden en Wouter Kurpershoek.
w w w. c h e . n l
overvloed Coverstory
‘Ik houd ervan om niet voorzichtig te leven’ Ideeënman Wijnand Voogdt over keuzes, overvloed en giften Kleine non-profitorganisatie met weinig carrièreperspectief en geen salaris. Het zijn geen kenmerken waarop net-afgestudeerden een werkgever zouden uitkiezen. toch gingen oud-che-ers Wijnand voogdt en zijn vrouw elise voor een onbetaalde baan bij een evangelische hulpverleningsinstantie. voogdt (32), oud-student journalistiek, kan zes jaar later terugkijken op een ‘rijke tijd’.
12
‘de advertentie waarin gevraagd werd om een
Battle of Concepts laten bedrijven en overheden in een
pr-functionaris en een hulpverlener kwam op het juiste
wedstrijdomgeving studenten en jonge professionals
moment. We konden aan de slag in ons vak in een
zoeken naar de beste ideeën en marketingoplossingen
woon- en leefgemeenschap gericht op de begeleiding van
voor uiteenlopende vraagstukken. voogdt behaalde
jongvolwassenen met psychosociale of andere problemen
eenmaal de eerste, tweemaal de tweede en eenmaal de
(stichting de schuilplaats die deel uitmaakt van het
vijfde plaats.
evangelisch Begeleidings Centrum, red.). We kregen kost en inwoning. daarnaast ontvingen we een klein basisinkomen uit giften van vrienden. verwacht van mij geen verhalen over crisistijden. We zijn zelfs een paar keer in nederland op vakantie gegaan. Mensen verzinnen leuke dingen als ze weten dat je van giften leeft. We kregen genoeg en konden rondkomen van heel weinig. op een gegeven moment ontstond zelfs een kleine buffer.’
‘Verwacht van mij geen verhalen over crisistijden. Mensen verzinnen leuke dingen als ze weten dat je van giften leeft.’
voogdt neigde naar weggeven van de reserves, maar zijn vrouw dacht er anders over. Het gezin had intussen twee kleine kinderen en een derde op komst. voogdt: ‘Mijn
voor zijn tijd in de hulpverlening werkte hij met succes bij
behoefte had niets met geestelijkheid te maken. eerder
commerciële bladenmakers. ‘of ik ooit dacht mijn talent
met karakter. Ik houd ervan om niet te voorzichtig te
te verspillen bij een hulpverleningsinstantie? Ik zou het
leven. nog afhankelijker worden. toen de giften aan het
nooit zo formuleren. Ik geef toe dat ik in de hulpverlening
einde van onze periode afkalfden, bleken we het buffertje
niet de meest uitdagende communicatiebaan had. en
op te kunnen maken. We kwamen precies uit!’
soms verlangde naar een bruisend bureau waar nieuwe
Winnaar Battle of Concepts
ideeën worden toejuicht. Bij een begeleidingscentrum wonen mensen die beschadigd zijn en veiligheid nodig
sinds een paar maanden leeft voogdt met zijn gezin
hebben. Ik houd van vernieuwing en van ontwikkeling.
van zijn eigen communicatiebureau: springader. een
daar reageert zo’n gemeenschap eerder terughoudend
communicatiebureau voor tekst, webdesign en grafisch
op. Maar tijd verspillen? nee. Wij moesten daar zijn. Ik heb
ontwerp. en vooral voor ideeën. Het bedenken van
veel meegedraaid als begeleider in een groep bewoners.
nieuwe concepten is een bewezen talent van voogdt. Bij
dat vond ik op dat moment leuker dan Pr. Ik kon mijn
Battle of Concepts wist hij diverse malen te winnen. In
hart vullen met wat er in de groep gebeurde en met de
>
Elbert Dijkgraaf en overvloed Lid Raad van Toezicht CHE Elbert Dijkgraaf is hoogleraar ‘Empirische economie
Overvloed is goed. Christenen profiteren hier graag van
van de publieke sector’ aan de Erasmus Universiteit
Elbert Dijkgraaf: ‘Overvloed hoeft helemaal niet slecht te zijn. Zo redde God
in Rotterdam. Hij combineert het hoogleraarschap
het volk Israël met de overvloed die hij Egypte zeven jaar lang gaf. Rijkdom en
met een aanstelling als adjunct-directeur bij SEOR
voorspoed kunnen een zegen zijn, vooral als de overvloed dient om anderen te
(tevens Erasmus Universiteit). In zijn leerstoel richt
helpen. Het probleem is wel dat de mens zo moeilijk met overvloed kan omgaan.
hij zich op onderzoek naar de gevolgen van gemaakte
Overvloed wordt dan nagejaagd en tot doel verheven. Je zou verwachten dat
beleidskeuzes door overheden. Aan de hand daarvan
christenen daar beter in zijn. Maar de praktijk leert>helaas dat dat lang niet altijd
kunnen adviezen gedaan worden om publieke
het geval is. Agur wist dat en bad uit gegeven wijsheid noch om armoede noch
belangen beter te waarborgen.
om overvloed.’
>
13
w w w. c h e . n l
overvloed Coverstory
gesprekken met bewoners. Bovendien, was de tijd die Mozes in de woestijn doorbracht zo spannend? Efficiënt lijkt het evenmin. Maar God heeft een ander idee over wat efficiëntie is. Wat ik bij de Schuilplaats leerde is samenleven en delen. Samen God zoeken. Want behalve een plaats waar mensen begeleid wonen is het een woonen leefgemeenschap.’
‘Leven in een leefgemeenschap vormt je. Ik heb er de economie van de schaarste leren kennen.’ Verlangen van mijn hart
‘Toen we bij de Schuilplaats startten, dacht ik vier jaar vol te maken. Het zijn er zes geworden. Vakinhoudelijk was ik veel eerder toe aan iets anders. Het is een verlangen van mijn hart om mooie dingen te maken en om geheel verschillende opdrachten te hebben. Dat is iets anders dan een roeping. Maar het is voor mij onmogelijk om niet te luisteren naar mijn hart. Springader wil ik ook niet in één product laten vangen. Liever werk ik zo breed mogelijk. Misschien ook buiten het vakgebied communicatie. En zolang het haalbaar is, werk ik voor charitatieve clubs voor de helft van mijn normale tarief.’ Tot nu toe lukt het om commercieel en charitatief te bedienen. In Voogdts
lijkt me comfortabel voelen als je grote reserves en veel
klantenkring zitten zowel een grote gemeente en een
spullen hebt. Maar het omgekeerde kan ook spannend
grote IT-dienstverlener als ook kleinere christelijke
zijn. Die hagelslag is een raar voorbeeld, maar het
organisaties met minder budget.
illustreert dat iets bijzonder wordt als het schaars is.
Economie van de schaarste
‘Leven in een leefgemeenschap vormt je. Ik heb er de economie van de schaarste leren kennen. In de
Bewustzijn tegenover pakken zonder nadenken.’
Jobfish.nl
‘Laatst zei mijn zoon van zes jaar: “Wij hebben eigenlijk
beginperiode van ons verblijf bestond de regel dat je
veel spullen.” We praatten erover dat sommige kinderen
alleen op zondag een boterham met hagelslag mocht.
niets hebben. Dat bewustzijn vind ik belangrijk. Hij kwam
Wat denk je? Schaarste schept vraag. Op zondag wilden
spontaan op het idee om een inzamelingsactie te houden.’
bewoners en begeleiders allemaal hagelslag op brood.
De appel is niet ver van de boom gevallen. Voogdt zelf
Soberheid is voor mij geen waarde in mijn leven. Het kan
bedacht twee jaar geleden de christelijke variant van
zuinige trekjes krijgen waar ik niet van houd. Ik ben geen
Marktplaats: Marktmeteenmissie. Een website waar
tegenstander van rijkdom. Ik geloof dat een maat helpt
mensen hun spullen zouden verkopen om de opbrengst
om dingen leuk te houden. Als ik meer geld zou verdienen,
aan een van de vier verbonden christelijke organisaties te
zou ik dat in ere willen houden. Ik kan geen antwoord
doneren. Voogdt: ‘Het leek de ideale manier om mensen
geven op de vraag wat overvloed voor mij is. Alles wat
in staat te stellen iets goeds te doen. De meesten willen
je boven de 1000 euro binnenkrijgt en wat je opzij kunt
best, maar het ontbreekt aan twee dingen: geld en tijd.
leggen omdat je het niet nodig hebt? Misschien. Het
Spullen hebben ze wel. Bovendien moest de site op een
14
CHE overtuigend anders
druk met werk en carrière. Huizen
Mensen die geld hebben worden vaak overvraagd. Ze
en hypotheken groeien. door bezit te
krijgen al die nieuwsbrieven en het is vervelend voor ze
delen, zoals een woning, auto of andere
om nee te verkopen.’
kostbare spullen, heb je minder nodig. ook minder
de site maakte een vliegende start, maar zakte wegens
geld, wat tijdwinst betekent. Ik heb de keuze
gebrek aan belangstelling en aandacht in. Beter loopt een
gemaakt om Jezus te volgen. dat mag tijd kosten. Je
nieuw webinitiatief van voogdt: Jobfish.nl. ‘er was nog
kunt je buurvrouw vriendelijk groeten, maar je kunt
geen vacaturesite voor christelijke werkgevers. Ik vind
ook stilstaan en vragen hoe het echt met haar gaat.’
niet dat we allemaal bij christelijke bedrijven moeten gaan werken, maar er is vraag van werkgevers naar
▼
nieuwe en leuke manier een appèl doen op giftgevers.
www.springader.nl
mensen met een christelijke levensovertuiging. de site voorziet daarin.’ ‘Als ik terugdenk aan de tijd op de CHe dan denk ik niet aan de studie zelf. Ik vond mijn opleiding Journalistiek
Elbert Dijkgraaf en overvloed:
jaar. terwijl ik er zelf acht jaar over heb weten te doen’,
Hebzucht is een vooraanstaande aanjager van overvloed
voegt voogdt er lachend aan toe. ‘op de CHe kreeg ik
‘Dat is nu precies het punt. Het probleem zit niet in overvloed, maar in
voor het eerst intense vriendschappen. Ik had in mijn
hebzucht. Dan wordt rijkdom het centrale motief en moeten milieu,
havotijd in Zeeland geen gelijkgestemden om me heen.
medemens en God wijken voor de bankrekening en het luxe leventje.
Ik positioneerde me nadrukkelijk als christen en dat sloot
De goede aanjager van overvloed die ten dienste staat van anderen
gemakkelijk. naar mijn idee kon die opleiding in twee
niet aan op de omgeving. Ik denk dat ze mij een beetje vreemd vonden.
komt voort uit het inzetten van talenten die God zegent. Feit is wel dat hebzucht ook een zeer belangrijke aanjager is van armoede. Kijk naar de financiële crisis. Kern daarvan is dat het mis ging omdat men zich te veel liet
In ede woonde ik op kamers met drie jongens met wie
leiden door hebzucht. Te veel lenen en te hoge bonussen straffen zich zelf af.
ik intensief omging en mijn eerste communicatiebedrijf
Helaas lijden daar vaak de zwakkeren in de samenleving het meest onder.’
oprichtte. daar kwamen serieuze opdrachtgevers op af. jaar ook de onafhankelijke CHe-studentenkrant
Overvloed is een normale afgeleide van een kapitalistisch systeem
Ad rem. over die onafhankelijkheid ontstond veel
‘In de praktijk wel, maar dat komt feitelijk niet door het kapitalistisch systeem,
discussie. terwijl we deden wat op school gedoceerd
maar door de manier waarop mensen binnen dat systeem opereren. Het
werd: als medium onafhankelijk zijn. Intussen reageerde
kapitalistische systeem is niet veel meer dan een efficiënt en effectief systeem
de school met vlugschriften op de inhoud van onze
om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. De afwegingen die daarbij door
krant. van die situaties heb ik veel geleerd. Minder van
vragers en aanbieders worden gemaakt stoelen op hun innerlijke overtuigingen.
de vakken. Wel herinner ik me de lessen van van delden
Als bij die afwegingen voldoende rekening gehouden zou worden met bijbelse
en van velzen die de boeken van C.s. lewis behandelden.
noties zag de wereld er geheel anders uit. De kern van het probleem ligt dus
Maar wat mij het meest vormde, was het intense
niet in het systeem, maar bij de mensheid zelf. Die heeft bekering nodig.’
de studie stond op het tweede plan. Wij startten dat
optrekken en samenleven met studiegenoten.’
Discipelschapshuis
Winkeliers bepalen zelf of ze ’s zondags open gaan, niet een overheid ‘Stel dat er geen wetgeving zou zijn en alle winkeliers waren oprechte
waarin delen een centrale plaats inneemt. ‘dat kan om
christenen. Dan zou er toch geen winkel open zijn? Ook hier geldt dat het
tijd, geld en spullen gaan. We zijn zoekend naar de vorm,
misgaat omdat zakelijke belangen prefereren boven bijbelse normen en de
maar ik zou het liefst in een discipelschapshuis wonen.
sociale gevolgen voor werknemers en kleine winkeliers. De overheid is er
een christelijke leefgemeenschap in bij voorkeur de stad.
dan toe geroepen om de juiste keuzes te maken en alle winkels op zondag
We hebben het oog op een groot pand in Zwolle. Maar de
te sluiten. Net als bij overvloed heeft de overheid hier tot taak om foute
financiering, een miljoen euro, is nog wel een uitdaging’,
beslissingen van mensen te corrigeren. Als mensen geen doelmissers zouden
lacht voogdt. ‘Wat mij aanspreekt in een woongroep is
zijn, zou er helemaal geen winkelsluitingswet, milieubeleid of toezicht op het
het samen God zoeken en uitdelen. veel mensen zijn
financiële systeem nodig zijn.’
15
▼
In zijn privébestaan blijft voogdt op zoek naar een leven
w w w. c h e . n l
overvloed rond de tAfel dIsCussIe
GENOEG!
Twee docenten en het hoofd Huisvesting & Beheer over overvloed, schuld en wijn
Els van der Ham Jelle Terpstra
Menig dominee heeft er al eens een stevige preek over gehouden: overvloed, rijkdom, weelde. Hoe ga je er mee om? Hoe ben je een goed rentmeester? Belangrijke vragen, of doen we misschien veel te moeilijk? sCHerP ging om tafel met drie CHe-raspaarden en stak in op de praktijk.
Henk Langerak
16
CHE overtuigend anders
Henk langerak is hoofd huisvesting & beheer
langerak geniet graag in het voorjaar. ‘In mijn
kapot gaan. Wijnen uit Chili laat ik in het schap
op de CHe. In dat kader maakt hij deel uit van
volkstuin vind ik dé manier om te genieten en
liggen. Misschien heeft die fles wel een heel
de projectgroep duurzaamheid op de CHe. ‘Ik
tegelijk met God bezig te zijn. Je zit letterlijk met
vervuilende vlucht achter de rug. Waarom niet
ben een genieter, ook als het om overvloed gaat.
je handen in de aarde, in de schepping. dat vind
een wijntje uit frankrijk? Het is een gegeven
Maar dan in de goede zin van het woord. “om een
ik mooi.’
dat ik in nederland woon. daar kan ik niets aan
bloem te plukken, moet je bukken”, zei iemand eens. en dat spreekt me aan. Het is een kunst om van kleine dingen te genieten.’
Drijvend afval
Het klinkt allemaal fijn, maar bij van der Ham
veranderen en het heeft ook geen zin om me daar schuldig over te voelen, maar het schept wel een verantwoordelijkheid.’
wringt er iets. ‘de overvloed die wij genieten eist Buurman Jelle terpstra is docent binnen de
zijn tol. Kijk eens naar de grondstoffen en energie
‘Als ik de supermarkten doorren, heb ik echt geen
sociale studies en verantwoordelijk voor verschil-
die we verbruiken. We baden in weelde op dat
tijd voor dergelijke afwegingen’, reageert terpstra.
lende organisatorische zaken. Zo is hij coördinator
materiële vlak, terwijl in de derde Wereld veel
‘Maak je het jezelf niet te moeilijk?’ van der Ham:
post-hbo-verslavingszorg. ‘Ik moet denken aan
tekorten zijn. Wat dat betreft ervaar ik een soort
‘Ik weet het niet. Het is denk ik goed om zo nu en
mijn ouders’, zegt terpstra. ‘Zij hebben mij in alle
collectieve schuld van het Westen en daar ben
dan uit je comfortzone te komen en jezelf af te
soberheid opgevoed. een paar korrels hagelslag
ik – hoe ik het ook wend of keer – ook verant-
vragen hoe je bij kunt dragen aan een duurzame
was al voldoende.’ Zuinigheid troef en flink
woordelijk voor.’ terpstra herkent zich daar niet
samenleving.’ ‘Goed rentmeesterschap staat of
sparen was het devies bij de terpstra’s. ‘en daar
in. ‘We zijn onderdeel van een systeem dat niet
valt met de keuzes die je maakt’, meent langerak.
kijk ik met goede herinneringen op terug, hoor.
van goed rentmeesterschap getuigt, maar ik kan
‘Wees je bewust van wat je hebt en leer genoe-
vooral omdat je juist binnen die soberheid volop
me daar niet eindeloos mee bezig houden. dat
gen te nemen met genoeg.’
kunt genieten van het leven. een glas wijn met
red ik niet. Ik heb een gezin en een drukke baan.
vrienden vind ik heel kostbaar.’
Ik houd me er wel eens mee bezig, maar ik kies er ook voor niet gebukt te gaan onder dergelijke
en dan els van der Ham, docent ethiek bij sociale
vraagstukken.’
rijkdom? Wat is overvloed? Wat mij betreft is dát primair belangrijk. niet de vraag of ik er materieel wel warmpjes genoeg bijzit. Ik bedoel niet dat dat onbelangrijk is. natuurlijk, we moeten dankbaar zijn voor onderdak en het dagelijks brood.’
Auto van tien jaar oud
langerak betrapt zich er nog wel eens op dat al die overvloed snel vanzelfsprekend wordt. ‘Het is belangrijk dat we er telkens bij stilstaan dat het juist niet vanzelfsprekend is dat je te eten hebt. Ik rijd bewust een auto van tien jaar oud, al zegt mijn buurman dat ik nodig een nieuwe moet hebben. Alles wat kan, hoeft nog niet per se.
en op de CHe? Moet de studenten een sobere levensstijl worden voorgehouden? of horen thema’s als duurzaamheid en rentmeesterschap
studies. ‘Mijn gedachten bij overvloed gaan als eerste uit naar innerlijke overvloed. Want wat is
De eigen overvloed
‘Het is goed om zo nu en dan uit je comfortzone te komen en jezelf af te vragen hoe je bij kunt dragen aan een duurzame samenleving.’
thuis in de privésfeer? langerak heeft niet zo direct als zijn tafelgenoten met studenten te maken, maar ‘er is voldoende dat we bij huisvesting & beheer kunnen betekenen. Kijk naar de Cv-installatie. door die opnieuw in te regelen is het comfort toegenomen terwijl het verbruik flink gedaald is. Maar al te trots hoeven we op dergelijke zaken niet te zijn, we hoeven ons niet te profileren als een duurzame hogeschool. nee, het hoort erbij. vanzelfsprekend.’ In supervisiegesprekken heb je de uitgelezen mogelijkheid met studenten wat dieper in gesprek te gaan, weet terpstra. ‘We hebben het over van alles. Wat eist God van ons, hoe ga je
van der Ham: ‘Maar als je op televisie soms die
om met een cliënt, maar ook: hoe ontspan je,
‘Als je maar verantwoordelijk geniet’, reageert
enorme bergen afval in de stille oceaan ziet
en hoe geniet je van het leven. volgens mij blijft
terpstra. ‘Het bezit dat je hebt, moet ook
drijven, dan denk ik: daar gaat onze troep. daarbij
het echter toch een persoonlijke zaak. steeds
productief voor anderen zijn.’ ook van der Ham is
kun je toch niet onbewogen blijven? Het is
doemt de vraag op hoe jouw eigen overvloed zich
een genieter. ‘en ik vind het ook heel mooi dat het
unfair. van christenen wordt rentmeesterschap
verhoudt tot het vraagstuk van gerechtigheid op
genieten in de schepping is opgesloten. Prediker
gevraagd. Ik probeer daar rekening mee te
de wereld.’
geeft hierin een mooie leidraad: “Geniet, maar
houden. Al dat plastic speelgoed bijvoorbeeld,
gedenk je schepper”.’
waardeloos. Ik koop geen spullen die snel
17
▼
Genieten van genoeg, dat vind ik wel een goeie.’
w w w. c h e . n l
overvloed CHe In Beeld
‘Samen kun je een tegencultuur vormen’ Familie Roor en de alledaagse bijdragen aan een duurzamer bestaan ‘ecologische virtuozen en activistische alleskunners bestaan. Maar je hoeft je gedrag er niet aan af te meten. Wil je een duurzame levensstijl? stop dan met het managen van je schuldgevoelens en begin praktisch’, is het credo van de familie roor. drie gezinsleden, Bert roor, docent evangelische theologische Hogeschool (CHe) , Janneke roor, docent volwasseneneducatie roC Midden-nederland en dochter Annebeth (15 jaar, vwo-scholier) over hun dagelijkse bijdragen aan de oplossing van wereldgrote vraagstukken.
18
CHE overtuigend anders
Mythe
Motto
Bert: ‘We moeten consumeren om de groei
Bert: ‘verantwoord met de schepping omgaan. Genieten van genoeg.’
van onze economie op peil te houden. een
Janneke: ‘Genoeg is genoeg. Bij mij ligt het accent op soberheid. Put
economie die uitgaat van een bepaalde
de schepping niet uit, maar bescherm haar. dat doe je door minder te
levensstandaard. Wiens levensstandaard?’
consumeren.’ Annebeth: ‘een tekst uit Prediker, het is een gave Gods als je eet en drinkt en het goede geniet bij al je zwoegen.’
Geld
Bert: ‘We hebben een rekening bij een bank die rekening houdt met mens, natuur en milieu.’ Annebeth: ‘Ik ook. Het is mijn geld, ik wil niet dat ermee geïnvesteerd wordt in bijvoorbeeld wapenhandel.’ Bert: ‘duurzaam leven kost geld. Maar als je sober leeft, houd je vaak over. We werken beiden parttime en hebben daarom voldoende tijd voor kerk en vrijwilligerswerk. We hebben ons huis kunnen laten verbouwen. er is nu ruimte voor crisisopvang en voor pleegzorg.’ Janneke: ‘de overgang naar biologisch vlees voel je in je portemonnee. Het is drie keer zo duur als ander vlees. Maar we kunnen het betalen. duurzaam consumeren van een laag inkomen is lastig. Als je aarzelt om de duurdere biologische producten aan
Janneke: Alles moet nieuw zijn en dingen zijn alleen leuk als ze geld kosten.’ Annebeth: van spullen word je gelukkiger’.
Vakantie
Bert: ‘een wintersportvakantie of een vliegvakantie doen Janneke en ik om milieuredenen niet. een keer zijn we met een diaconale werkvakantie naar Kenia geweest. onze Co2-uitstoot hebben we gecompenseerd met het boomaanplantprogramma van de christelijke natuurbeschermingsorganisatie A rocha. Met de vouwwagen weg is ook bijzonder. Het is een Westers idee dat we recht hebben op transport en maximaal vervoer, ongeacht de milieubelasting. Je moet zelf grenzen durven stellen. Is het verantwoord voor de schepping?’
www.arocha.nl
te schaffen, zou je maandelijks een deel van je geld daarvoor opzij kunnen zetten. en wat onze spullen betreft, veel is tweedehands.’
www.eerlijkebankwijzer.nl
Energie
Bert: ‘We wilden zonnepanelen aanschaffen voor de uitbouw van ons huis. de architect, overigens een kerkgenoot, raadde het af. Want het gaf onvoldoende economisch rendement. Is het uitgangspunt dat je de investering snel terugverdient of dat je jarenlang milieuvriendelijke energie opwekt?’ de familie maakt al gebruik van groene energie: elektriciteit opgewekt uit duurzame energiebronnen. Groene stroom raakt niet op, in tegenstelling tot fossiele brandstoffen als olie en aardgas. Jarenlang deelden de roors een auto met vrienden. Bert: ‘via bepaalde websites kan je dat professioneel afspreken. en stel ons niet te spartaans voor, we hebben nu een kleine toyota. Al pakken we zoveel mogelijk de fiets.’
www.autodate.nl www.greenwheels.nl
19
Voedsel
Janneke: ‘verscheidene jaren haalde ik het overgebleven brood op bij de bakker. dat smaakte nog prima. nu maak ik zelf brood met de broodbakmachine. dat is goedkoper en gezonder. en waarom zou je iedere dag vlees eten als je weet dat de productie ervan milieubelastend is? sinds kort hebben we de afspraak: twee keer per week vleesloos eten. en eten we vlees, dan alleen biologisch en niet meer dan 50 tot 75 gram per keer. Wat groenten betreft, wat door de marktlui wordt weggedaan, haal ik vaak voor niets op. Bovendien kun je zelf groenten verbouwen. en eieren krijgen we van een boer.’ Bert: ‘We twijfelen over de hoeveelheid loopruimte van die kippen en hebben daarom een kip geadopteerd.’ Annebeth: ‘Met die afspraak over het vlees ben ik erg blij. Wat mij betreft mag al ons eten biologisch zijn.’
www.adopteereenkip.nl www.biologica.nl
Lees verder op pagina 21
> w w w. c h e . n l
FILA1/4CHE
01-07-2009
10:16
Pagina 1
(Bi jna ) afg est ud eer d SPH ? Wi j zij n op zo ek na ar jou !
Voor onze intramurale vestiging in Rotterdam, waar een groep cliënten woont met een verstandelijke beperking en bijbehorende psychiatrische problemen, hebben wij meerdere vacatures voor de functie van:
Mentor Zorgbegeleider m|v 24 - 36 uur
Wie zijn wij? Stichting Filadelfia Zorgverlening is een evangelische zorgorganisatie. Wij bieden begeleiding aan mensen met een verstandelijke beperking en diverse bijkomende bijzondere hulp- en zorgvragen.
actief lid zijn van een kerk. Als mentor ben je het eerste aanspreekpunt met betrekking tot kwaliteit van zorg en eerstverantwoordelijke met betrekking tot de uitvoering van de zorg- en begeleiding aan cliënten.
Wat vinden wij belangrijk? Wij zoeken gedreven medewerkers, met hart voor onze bewoners, die vanuit hun geloof werken en
Wat kunnen wij jou bieden? > Uitdaging om vanuit je geloof te werken > Een open werkklimaat > Salariëring volgens de CAO > Gehandicaptenzorg > Een leuke baan op korte termijn!
Stichting Filadelfia Zorgverlening
Heb je interesse? Mail je CV naar:
[email protected] Je kunt ook onze website bezoeken: www.filadelfia.nl
We zien uit naar je reactie!
De Molen 30, 3994 DB Houten
(Psychiatrisch) verpleegkundigen Begeleiders/ Sociotherapeuten
Heb jij dat in je?
Dan hebben jij en Altrecht elkaar waarschijnlijk veel te bieden. Altrecht is een instelling voor geestelijke gezondheidszorg met vestigingen in de regio Utrecht en daarbuiten waar mensen met psychische problemen terecht kunnen voor specialistische hulpverlening. Met 2700 collega’s op dertig afdelingen bieden we zo goed mogelijk behandeling en zorg op maat. Daar komt veel bij kijken. En dan doelen we vooral op de kwaliteiten van onze professionals. Je moet bijvoorbeeld over een flinke dosis teamgeest beschikken. Voldoe je aan alle eisen, dan zijn we een meer dan interessante werkgever. We bieden je uitstekende mogelijkheden voor verdere ontwikkeling. Variatie én groeimogelijkheden. Een open, innovatieve cultuur en - niet te vergeten prima arbeidsvoorwaarden. Iets voor jou? Bel (030) 230 87 30 voor meer informatie. Of ga naar www.werkenbijaltrecht.nl voor een overzicht van de vacatures.
Altrecht. Daar haal je het beste uit jezelf
Macht van de consument
Janneke: ‘door alles wat te koop is, wordt vraag gecreëerd. Maar durf jezelf de vraag te stellen: heb ik die nieuwe schoenen echt nodig?’ Bert: ‘Gebruik je macht als consument en let op de keurmerken die er zijn voor eerlijke producten. duurzaam hout, groen toerisme, slaafvrije chocolade, eerlijke koffie…’ Annebeth: ‘Ik ben net terug van vier dagen Klimaattop in Kopenhagen. uiteraard reden we met de speciale trein. Met de christelijke organisatie time to turn hebben we op de Klimaattop gedemonstreerd om wereldleiders te bemoedigen op te komen voor de arme landen die geen veroorzakers zijn van onze vervuiling, maar wel de gevolgen moeten dragen.’
www.goedewaar.nl
Groeigroep
Bert: ‘een duurzame levensstijl komt niet ineens. een groep of vriendenkring waarin je kunt groeien, helpt. Geef elkaar tips via email of bespreek het op je kring. Zet kleine stapjes en help elkaar te volharden. samen kun je een tegencultuur vormen in een wereld die de mens en natuur opoffert aan bezit en genot. een hulpmiddel is de Michacursus gericht op het ontdekken van jouw betrokkenheid bij mensen dichtbij en veraf. de cursus maakt je ervan bewust dat wat jij doet, er toe doet.’ Annebeth: ‘Ik ben netwerker van time to turn. Ik leer er hoop te houden en ik krijg ideeën.’
Roepende in de woestijn?
www.michacursus.nl www.timetoturn.nl
Bert: ‘Christenen lopen niet bepaald voorop met een levensstijl waarin respect is voor de schepping. er is een wereld te winnen. Ik noem het de zonde van nalatigheid, ook bij mijzelf. ons heil hangt er niet van af, maar is dat een reden om gemakzuchtig te zijn? Pas sinds de jaren negentig zie ik verandering komen onder orthodoxe christenen.’ Janneke: ‘Ik heb niet het gevoel dat wij een uitzondering zijn met onze levensstijl. We hebben genoeg mensen om ons heen die net zo leven.’
Benieuwd naar jouw mondiale ecologische voetafdruk? Doe de test op www.voetenbank.nl
Annebeth: ‘Als ik bij leeftijdgenoten kijk, zie ik dat het milieu weinig aandacht krijgt. Maar ook in je eentje kun je genoeg doen.’
Dit artikel is deels gebaseerd op het door Bert Roor geschreven hoofdstuk in het boekje Voedselsafari. Een zoektocht naar honger en gerechtigheid’ door Eelco Fortuijn en Cors Visser.
21
w w w. c h e . n l
overvloed oud-student
‘Ze vergeten dat die rekening
Schulden in overvlo
Jolanda Homan
‘Ik wil er ook zo één!’ sommige mensen kunnen het overvloedige
volgens het ministerie van sociale Zaken en
aanbod van consumptiegoederen moeilijk aan. Het geld moet
huishoudens in 2008 korte of langere tijd te maken
rollen. en als de portemonnee niet toereikend is, zijn er altijd nog ‘slimme’ leningen… en in hun voetspoor de moeilijk aflosbare schulden. Maar ook zijn er de mensen die er weinig of niets aan kunnen doen dat ze in de schulden belanden. een ding hebben
Werkgelegenheid blijkt dat ongeveer 1 op de 10 heeft gehad met een problematische schuldsituatie. daarbij moet een huishouden ‘meer aan leningen aflossen dan de aflossingscapaciteit die bij het schuldregelen wordt gehanteerd en als met die aflossingscapaciteit in 36 maanden minder dan de totale schuld kan worden afgelost’. 90% van de mensen met schulden heeft landelijk gezien een inkomen onder modaal en de helft leeft van een bijstandsuitkering.
ze allen gemeen, ze slepen de schuld mee als een blok aan hun
Jolanda Homan is schuldhulpverleenster bij PlAngroep. Zij
been. en ze willen er vanaf.
& dienstverlening. In een kleine gemeente in het midden
studeerde in 2008 af bij de CHe in Maatschappelijk Werk
22
CHE overtuigend anders
echt komt’
oed
van het land helpt zij vijftig cliënten bij het afhandelen
ingezet om de schulden af te betalen. na drie jaar eindigt
van hun schulden. overvloed blijkt niet altijd zaligmakend.
die regeling en dat betekent voor sommige mensen dat
Luxe goederen
een bedrag wordt kwijtgescholden door schuldeisers. uiteraard moeten alle schuldeisers hier mee akkoord
Jolanda: ‘overbesteding is mijn regio de voornaamste
gaan. Gaan ze dat niet, dan kan een schuldenaar naar
reden van schulden. dat betekent dat mensen - de
de rechtbank stappen om de schuldeisers te dwingen
grootste groep is 35 tot 45 jaar - aan luxe goederen meer
akkoord te gaan.’
geld uitgeven dan ze hebben. In het begin hebben ze geen last van de lening maar die vaste lasten gaan steeds meer drukken op de totale uitgaven. Berucht is ook de rege-
Als je niet kunt sparen…
‘door mijn werk ben ik me bijzonder gaan ergeren aan de
ling waarbij mensen bij een aankoop veel later mogen
reclames die voorspiegelen dat lenen gemakkelijk is. dat is
betalen… ze “vergeten” dat die rekening echt komt. en bij
het niet. voor mij is het heel simpel: als je niet kunt sparen
jongeren speelt de problematiek van de te hoge kosten
kun je ook geen lening afbetalen. In mijn werk ontmoet ik
voor mobiele telefonie.
de meest uiteenlopende mensen met de meest uiteenlopende problemen. daar zitten soms pittige gevallen bij. In een heel enkel geval, zeker als ik vind dat het systeem
heeft zowel te maken met het feit dat mensen gemak-
iemand onrechtvaardig behandelt, kan ik mijn werk
kelijker de weg naar de schuldhulpverlening vinden als
moeilijk van mij afzetten.
met de kredietcrisis. Want er zijn ook cliënten die tijdens
tijdens mijn studie MWd aan de CHe was een blok aan
de recessie hun baan zijn kwijtgeraakt en hun hypotheek
schuldhulpverlening gewijd, maar dat is slechts een
nu niet meer kunnen betalen. ook een scheiding kan een
minimale basis van wat ik in de praktijk doe. elke klant
behoorlijke financiële terugslag betekenen en wat moet je
geef ik de hulp die hij of zij nodig heeft om uit de
doen als je op bijstandsniveau leeft en geen reserve hebt
schulden te komen. er zijn gelukkig steeds meer mensen
als de wasmachine stuk gaat? Wat dat betreft variëren de
die binnen twee jaar via een 100%-voorstel hun schulden
schulden van 2.000 tot 100.000 euro.’
afbetalen en dat is mooi.’
▼
dat het aantal aanvragen schuldhulpverlening groeit,
Kwijtschelding na drie jaar
‘Het maatschappelijk werk van de gemeente, de sociale dienst en de woningcorporaties verwijzen mensen met schulden naar mij door. de gemeente heeft PlAngroep ingehuurd om deze mensen te helpen. Bij elke cliënt zet ik eerst de inkomsten en uitgaven op een rijtje en bekijk hoe we de afbetaling kunnen inrichten. daarbij onderzoek ik bijvoorbeeld of er bepaalde toeslagen zijn die de cliënt nog kan ontvangen. schrappen van bepaalde uitgaven is vaak een voorwaarde. dan vraag
PLANgroep PlAngroep heeft 25 jaar ervaring in de schuldhulpverlening en biedt op een actieve en betrokken wijze ondersteuning aan nederlandse gemeenten, gemeentelijke kredietbanken,
ik de schuldeisers de incassomaatregelen op te schorten
woningbouwverenigingen en commerciële ondernemingen.
en dus nog geen beslag te leggen op de goederen. daar
PlAngroep is lid van de nederlandse vereniging voor
minimumbedrag per maand vast waarvan de cliënt moet
volkskrediet (nvvK).
▼
gaan ze meestal mee akkoord. vervolgens stellen we een leven. Het restant van het inkomen wordt drie jaar lang
23
w w w. c h e . n l
overvloed CHe relAtIe
‘God heeft Een duurzame wereld begint… ook op de hogeschool
de nieuwe keuzeminor duurzaamheid trok vorig
van der Ziel: ‘Met de uitleg van de term duurzaamheid begint de minor. Zo’n
najaar de belangstelling van dertig studenten
economische groei. een vrij radicaal en onhoudbaar standpunt. daarna is de
twintig jaar geleden stond het begrip voor milieubewustzijn en een rem op
vanuit alle opleidingen van de CHe. ‘een
term duurzame ontwikkeling ontstaan. die heeft meer realiteitszin. Groei is
verbredingsminor duurzaamheid ligt voor de hand’,
6,8 naar 9 miljard mensen zijn gegroeid. dat heeft enorme gevolgen voor onze
vertelt aanjager en docent tjirk van der Ziel. ‘duurzaamheid is een trend en trends horen thuis
prima, maar niet ten koste van het milieu. denk je in: tot 2050 zullen we van voedsel- en energiebehoefte. We hebben dan een groot tekort aan olie. dus moeten we op zoek naar alternatieve energiebronnen. de actuele thema’s die bij duurzame ontwikkeling horen zijn de klimaatverandering, eerlijke handel en evenwichtige voedselverdeling. dat is het mooie van duurzaamheid, het hangt
in het lesaanbod. We hebben de ambitie om jonge
allemaal met elkaar samen.’
mensen klaar te stomen voor een leidinggevende
Ecologische voetafdruk
positie in de wereld van morgen.’
van der Ziel: ‘Mijn persoonlijke antwoord is: des te meer. Helaas gaat de
Is het een must dat een christelijke hogeschool een dergelijk minor aanbiedt?
24
CHE overtuigend anders
een groen hart!’ christelijke traditie vrij kritiekloos mee in de dominante
niet direct vraagstukken waar een verpleegkunde-
consumptiecultuur. terwijl wij rentmeesterschap als
student voor naar school komt. ‘toch kwamen de
bijbels begrip kennen! Zorgen voor je naaste? Honderd
studenten uit alle studierichtingen. Het is aantrekkelijk
jaar geleden woonde je naaste in je buurt, nu krijgen
dat je je met deze minor verdiept in een geheel nieuw
we via de media de hele wereld op ons beeldscherm.
onderwerp. ook voor een student sociale studies of
dat maakt ons verantwoordelijk. onze ecologische
Communicatie’, aldus van der Ziel.
voetafdruk heeft gevolgen voor die verre naasten. Je
een andere groep nam een zieltogende winkelstraat in
kunt je economie niet blijven ontwikkelen ten koste van
ede onder de loep. Wat zou er moeten gebeuren om
toekomstige generaties.’
van die straat de meest duurzame winkelstraat van ede en zelfs heel nederland te maken? een greep uit de voorstellen: weg met openstaande winkeldeuren, trek biologische winkels aan en reserveer een hoekje voor een kinderboerderij en- heel opvallend - leg geen klinkers maar graszoden in de hele straat. en verkoop uitsluitend kleding met een eerlijke en milieuvriendelijke productie. Het project kreeg de steun van de edese gemeenteraad, die vijfduizend euro beschikbaar stelde voor een haalbaarheidsonderzoek. senter novem, dat namens het ministerie van economische Zaken duurzame economie stimuleert, nodigde de initiatiefnemers uit voor een presentatie van het project. Mocht de straat er komen, dan is deze uniek in nederland.
CHE: genomineerd voor de Gelderse Energieprijs
tjirk van der Ziel
op maandag te koud en op vrijdag te warm. een klimaatprobleem in school dat leidde tot een oplossing die genomineerd werd voor de Gelderse Milieuprijs 2009. de
Winkelstraat met gras
de studenten die de minor duurzaamheid volgden, uit voor externe opdrachtgevers van Amsterdam
(Cv-tuning). Met als resultaat een goede klimaatbeheersing én een energiebesparing van 30%! een oplossing die andere organisaties vrij eenvoudig kunnen kopiëren. Bekijk het filmpje van de CHe op www.gelderland.nl.
▼
voerden in groepjes zeven duurzaamheidsprojecten
oplossing: zonder investeringen de Cv’s opnieuw instellen
tot Barneveld. eén van de opdrachten ging over energieberekeningen voor een zorgboerderij die voor stroom zelfvoorzienend wil worden. Hoeveel stroom verbruik je als alle apparatuur in gebruik is?
Vaker een appel
opvallend waren de resultaten van een derde project
Hoeveel zonnepanelen zijn nodig om al die elektriciteit
dat door CHe-studenten in opdracht van time to
te leveren?
turn werd gedaan: onderzoek de belangstelling van
25
>
w w w. c h e . n l
overvloed CHe relAtIe
christelijke jongeren om wel of niet duurzamer te
dat die klimaatverandering bestaat is voor weerman
gaan leven. ‘duurzaam leven is belangrijk’, zegt bijna
van den Berg geen enkel punt van discussie. ‘Ik geef vaak
de helft van de ondervraagde jonge christenen. Maar
presentaties en ook in mijn zalen zitten sceptici. Ik kan
of het ook moeite mag kosten? dat liever niet. (Zie
er kort over zijn: we meten sinds 1850 het klimaat en
kader). van der Ziel rest blijdschap met de resultaten
wat zijn de tien warmste jaren sindsdien? de jaren vanaf
van de minor voor in ieder geval dertig CHe-studenten.
1998! Het komt mensen niet uit dat ze hun levensstijl
‘verschillende studenten gaven na de afronding aan
moeten veranderen. dus vechten ze de feiten aan. Ik
dat ze zich bewuster werden van hun eigen gedrag.
benadruk vaak dat het ook in je eigen belang is om
toch maar wat minder vaak vlees eten. en vaker een
energiezuinig te leven. Je kunt al snel 500 euro
biologische appel.’
per jaar besparen.’
Het groene hart van God
Begrijpt van den Berg de moedeloosheid van het
De Groen(st)e Kerk
een digitale versie van de kerkbode, na de dienst eerlijke koffie en een kerkklok die klingelt op energie van zonnepanelen… Worden dat de ingrediënten van de Groen(st)e Kerk? de organisatie tear trapte eind januari 2010 samen met de evangelische Alliantie, het Christelijk ecologisch netwerk en time to turn een campagne af die kerkleiders wil inspireren tot het ontwikkelen van een visie op klimaatverandering. en kerken handvatten wil aanreiken om concreet met dit thema aan de slag te gaan. lees meer op ▼
www.recycleyourmind.nl of www.tear.nl.
individu dat wel wil bijdragen? Als de wereldleiders in Kopenhagen er niet in slagen om doortastende maatregelen te nemen, wat helpt het dan als jij en ik wat korter onder de douche gaan staan? van den Berg: ‘We hebben genoeg mogelijkheden! en het is een missionaire opdracht. Als we als kerkgangers niet bij onszelf beginnen, wat voor voorbeeld geven we dan? God heeft een groen hart! Als individu kun je veel verschil maken. Begin met voeding. Weet je wat de milieubelasting van je dagelijkse riblapje is? Als we twee keer per week het vlees zouden laten staan, dan scheelt
Een duurzame wereld begint… in het gebedshuis
dat al 20% vleesproductie. ook in ons gezin met drie zonen was het even wennen, maar het kan.
Groenste kerk, groenste moskee of groenste synagoge?
rtl-weerman reinier van den Berg, zelf betrokken bij het project de Groen(st)e Kerk, is het om het even: ‘laten we elkaar niet afschieten op de verschillen, maar de handen ineenslaan. Wat we delen is het geloof in de schepping en het besef dat we daar samen verantwoordelijk voor zijn.’ op initiatief van Perspectief, de jongerenorganisatie van de Christenunie, maakten van den Berg, rabbijn Awraham soetendorp (jood) en Özcan Hidir (moslim, docent aan de Islamitische universiteit van rotterdam) in december 2009 een tocht langs kerk, moskee en synagoge in den Haag. Hier bekeken zij wat een religieuze gemeenschap kan doen om energie te besparen. Ze ondertekenden een manifest dat ze aanboden aan de Christenunie. reinier: ‘Joden, christenen en moslims kennen allemaal de traditie om tienden te geven voor de naaste - laten zij nu tienden op energie gaan besparen. dat helpt de klimaatverandering
reinier van den Berg
tegen te gaan.’
26
ColuMn
CHE overtuigend anders
In de tweede plaats: zet je energieverbruik tegen het licht. Hoe verplaats jij je? Heb je een auto? Wat voor een? Kijk op de gemiddelde parkeerplaats van een kerk rond. Je ziet mooie auto’s. Maar of ze ook zuinig
Schenken vanuit de sabbat Evert Jan Ouweneel
zijn? Zet je jouw apparatuur uit als je klaar bent? Heb
ook zonder economische crisis leven we in
je al spaar- of led-lampen ingedraaid? en moet je per
verontrustende tijden. Allerlei zwartgallige
se vliegen naar je vakantiebestemming? Zo ja, ben
scenario’s verschijnen wanneer gesproken
je bereid om die vlieguren te compenseren met de
wordt over klimaatverandering,
speciale programma’s die daarvoor bestaan? Beken
grondstoffen, bevolkingsgroei, migraties,
kleur! Word groen! dat is mijn boodschap voor scholen,
pandemieën enzovoort. In zulke tijden is
congressen, bedrijfsleven, christenen of atheïsten, het
het misschien wel de grootste uitdaging
maakt me niet uit. Met je bedrijf, met je school, met
voor christenen om niet toe te geven aan
je kerk of politieke partij kun je de ander te groen af
angst en wantrouwen, maar bewogen te blijven over dat wat God
zijn! Het is een ouderwetse slogan, maar “verbeter de
beweegt en de innerlijke vrede te bewaren.
▼
wereld, begin bij jezelf” gaat nog steeds op.’
Wat bedoelde Paulus ook alweer met ‘gij geheel anders; gij hebt Christus leren kennen’ (ef. 4:20)? onze tijd vereist dat wij weer
Duurzaam leven? Zonder moeite graag
helemaal teruggaan naar de basis van Jezus’ handelen. en die basis
Wat houdt christelijke jongeren tegen om
aan God, om haar de volgende morgen weer met nieuwe moed
is niet zijn gehoorzaamheid, maar zijn overgave. ‘Gij geheel anders’
duurzamer te gaan leven? Met die vraagstelling sloten vijf CHestudenten in het najaar van 2009 hun minor duurzaamheid af. 9 diepte-interviews en 261 enquetes leverden de volgende conclusies: • slechts 35% van de ondervraagden heeft meerdere mensen in de omgeving die duurzaam leven. tweederde dus niet! 46% vindt duurzaam leven wel belangrijk maar wil niet dat het hen te veel moeite kost en nog eens 30% heeft hier geen mening over. 30% van de jongeren wil wel duurzamer gaan leven, maar heeft het gevoel dat de inspanningen voor niks zijn wanneer andere mensen niet meedoen. daarnaast is er nog eens 20% die hier geen mening over heeft. • de helft van de ondervraagde jongeren zegt te weten hoe ze praktisch kunnen bijdragen aan een betere wereld. de andere helft weet dit dus niet! daarnaast geeft 1 op de 5 jongeren aan weinig kennis te hebben over ▼
armoede- en milieuproblemen.
betekende in het leven van Jezus: in de nacht de wereld teruggeven te (ver)dragen. In de nacht laafde Christus zich aan de liefde en bewogenheid van zijn vader; overdag at hij met de hoeren en tollenaars en gaf hij gestalte aan wat hij bij zijn vader had geproefd. Zo mogen wij dat ook doen: zo vaak als nodig de sabbatsrust opzoeken om in de veilige ruimte van Gods onvoorwaardelijke liefde weer even alles aan Hem terug te geven. Alles loslaten, omdat wij het toch niet in de hand hebben. opnieuw gevuld worden met zijn vrede, die we toch niet begrijpen (filip. 4:7). opnieuw bewogen raken over dat wat Hém beweegt en weer helemaal ingevoegd worden in Zíjn voornemen om alle dingen te herstellen (Hand. 3:21). Zó leven, vanuit die sabbatrust, betekent voor een christen: doen wat je kan, alsof alles van jou afhangt, maar ook bijtijds de zaak weer teruggeven aan God, alsof alles van Hem afhangt. voor de gemeenschap van christenen betekent het: geen naar binnen gekeerde enclave in een boze wereld zijn, maar een naar buiten gekeerde oase van rust en toerusting. Ik wens de CHe van harte toe dat zij nog meer vanuit zo’n oase zal functioneren. dat de innerlijke rust bewaard blijft, óók bij organisatorische en maatschappelijke onrust. dat alles wat de CHe te bieden heeft, vertrekt vanuit de overvloedige rijkdom van Gods liefde en Zijn oneindige bewogenheid voor deze wereld. ▼
Want dát is schenken vanuit overvloed.
evert Jan ouweneel verzorgt seminars, schrijft voor
verschillende media en is corporate identity advisor World vision. Hij sprak op de vocatiodag CHe op 11 januari jl. www.websophia.com
27
w w w. c h e . n l
Gebruik je
talenten in Azië en de Arabische wereld
Interserve zoekt christenen die willen getuigen van hun geloof en willen dienen in hun beroep. Uitzendingen vanaf drie maanden. Interesse? Kijk op www.interserve.nl
Touwslager 3 3861 SP Nijkerk Postbus 212 3860 AE Nijkerk Tel. (033) 245 83 75 Fax (033) 246 26 49 E-mail
[email protected]
Torendruk maakt in opdracht van u creatieve producties. De drukkerij – met z’n draaiende persen, stapels papier en typische inktgeur – vormt het kloppend hart van ons bedrijf. Daaromheen doen we alles wat ons product tot een totaaloplossing maakt. Vormgeving, opmaak, prepress, lithografie, printen, lamineren, vernissen, rillen, vouwen, stansen, pregen, binden, inpakken, verzenden. Kortom: van A tot Z. Dat vraagt om hightech machines en een gestroomlijnde organisatie. We benutten de mogelijkheden van het digitale tijdperk, zònder uit het oog te verliezen waar het om draait: persoonlijke betrokkenheid, aandacht, vakbekwaamheid en inzet. Aan ons de taak om te bewijzen dat we ons dáárin onderscheiden. Neemt u gerust de proef op de som.
De Stelling
CHE overtuigend anders
‘In de eerste acht maanden van 2009 verbruikten we ruim 4 procent minder energie dan 2008. sectoren die sterk leden onder de economische crisis namen minder aardolie en steenkool af. de uitstoot van kooldioxide daalde met ruim vier procent. op jaarbasis een daling van circa 7 miljard kg!’ Bron: CBS
‘In het derde kwartaal van 2009 hadden huishoudens 3,0 miljard euro minder te besteden dan 2008. dit komt neer op een daling van 3,3 procent. Het financieel vermogen van huishoudens is in het tweede en derde kwartaal van 2009 wel toegenomen, vooral door positieve koersontwikkelingen op de financiële markten.’ Bron: CBS
‘Vanwege de financiële crisis en de opwarming van onze aarde voel ik me ook genoodzaakt mijn eigen levensstijl aan te passen.’
Oneens
Oneens
‘er komt nog evenveel geld binnen als voor de financiële crisis dus in die zin merk ik er niets van. dat betekent niet dat er geen veranderingen in mijn uitgavenpatroon zijn, maar dat heeft niets met de financiële crisis te maken. Ik ben milieubewust, maar ook dat bewustzijn is niet toegenomen door de opwarming van de aarde. Ik vraag me altijd af hoeveel effect mijn fietsen, korter douchen, afval scheiden, spaarlampen plaatsen, enzovoorts, er toe doet in vergelijking met de uitstoot van bedrijven wereldwijd. tja, en hoe hard gaat het in werkelijkheid als ik de nederlandse winters bekijk van de afgelopen jaren.’
‘Het punt is niet dat het niet zinvol is om je eigen levensstijl aan te passen. Het punt is dat dit de verkeerde redenen zijn. rond deze thema’s hangt een beetje een maakbaarheidssyndroompje, nog verergerd door een ietwat zijig moralisme. dan krijg je al gauw een Christenunie-achtig sfeertje waarin christenen met de beste bedoelingen de moralist gaan uithangen. Wat ertoe doet in het leven hier op aarde, is gerechtigheid. Haïti drukt ons met de neus op een veel harder feit: hoeveel onrecht er is, hoeveel onrecht wij doen. Zonde heet dat ook wel. levensstijl is dan geen antwoord.’
Karin streuper-verhagen,
Johan snel,
oud-student verpleegkunde
docent Journalistiek
Eens
Oneens
‘Ik voel me verantwoordelijk voor de opwarming van de aarde. Ik kan helpen de opwarming tegen te gaan door meer de fiets te pakken, minder vlees te eten en ook door bewust met energie om te gaan. een nuancering over de stelling vind ik op zijn plaats. Ik kan me voornamelijk in het tweede deel van de stelling vinden. Ik vind het woord ‘genoodzaakt’ een grote lading hebben, zeker wat betreft de financiële crisis.”
“de aanleiding om zes jaar geleden mijn levensstijl aan te passen, lag voor mij niet in deze ‘wereldse’ ontwikkelingen. een college waarin ik bewust werd gemaakt van de bijbelse boodschap op het gebied van rijkdom, materialisme en milieu, heeft bij mij juist een verandering teweeggebracht. Concreet: een omslag in mijn manier van tijdsbesteding en consumeren, minder hechten aan geld en proberen mijn ecologische voetafdruk te verkleinen. daardoor moet je soms dingen laten, maar tegelijkertijd is het een enorme getuigenis: je laat zien dat je werkelijk geeft om Gods schepping. Practice what you preach!”
suzanne Hoogendoorn,
Maarten versteeg,
derdejaarsstudent
oud-student Communicatie
Maatschappelijk Werk
29
w w w. c h e . n l
overvloed CHe oPleIdInGen
‘Delen maakt gelukkig’
3xWin: CHE-studenten klussen voor gratis woonruimte onnodige onrust veroorzaakt in de wijk. voor de In de edese uitvindersbuurt zijn ze blij met de CHe-studenten die in ruil voor gratis woonruimte, voor de bewoners klussen opknappen. sinds september wonen elf studenten in woningen van woningcorporatie Woonstede die op de nominatie staan gesloopt te worden. de uitvindersbuurt ligt in ede-Zuid en is een vroeg naoorlogse buurt met veel rijtjeswoningen en middelhoogbouw. een prima kans voor de studenten om naast hun studie te werken aan hun mensen- en maatschappijkennis en zich in te zetten voor mensen die - om wat voor reden dan ▼
ook - niet in overvloed leven: project 3xWin.
wijkbewoners betekent dit een zekere ondersteuning. Want de studenten moeten serieus - zeker vier uur per week per persoon - in de uitvindersbuurt de handen uit de mouwen moeten steken. Zie hier het ontstaan van project 3xWin. Perfect eigenlijk. de studenten zitten verspreid over vier woningen aan de Huygensstraat en de nieuwe Maanderbuurtweg.
Nieuwjaarsreceptie
om een vinger aan de pols te houden, vergader ik
Wil Gonzalez, bedenkster 3xWin
eenmaal per maand met de huurdersbond, Welstede
‘Ja, de jongens en meisjes van de CHe verrichten
doen, verlichting aanleggen en dergelijke. veelal
hier goed werk. daar is iedereen het over eens.’ Wil
voor mensen die niet goed ter been meer zijn. op
Gonzalez, voorzitter van de bewonerscommissie
de nieuwjaarsreceptie van de wijk, die de studenten
uitvindersbuurt, is blij dat haar idee in goede aarde
overigens hielpen organiseren, deelden ze flyers uit
gevallen is. en dat alle betrokkenen ervan profi teren.
voor hun klusdient 3xWin. dat komt dus wel goed. Wat
en de studenten om te inventariseren wat er gedaan is en wat er op het programma staat. Want er moet wel gepresteerd worden. veel voorkomende klussen zijn de schoonmaakdag, honden uitlaten, boodschappen
mij betreft mag het project nog lang duren.’ ‘de aanvankelijke plannen van de Huurdersbond ede en maatschappelijk werk Welstede om in de lege woningen mensen-met-begeleiding en zonder binding met de buurt te plaatsen, leek me geen haalbaar plan. de balans in de uitvindersbuurt is soms toch al in wankel evenwicht. de buurt was veel meer gebaat
Saakje Elsinga, deelnemende studente
bij rust. en het liefst een helpende hand. In een
‘dat wijkbewoners hun kwaliteiten en mogelijkheden
gesprek met een CHe-student ontstond mijn idee om
inzetten om elkaar daarmee te helpen, vind ik heel
studenten gratis in de woningen te laten wonen in ruil
belangrijk. voor mij geldt: delen maakt gelukkig.’
voor hand- en spandiensten in de buurt.
saakje elsinga heeft het goed naar haar zin in de
3xWin
uitvindersbuurt. de derdejaars deeltijdstudente Maatschappelijk Werk & dienstverlening loopt stage
Ik kaartte het plan aan bij de huurdersbond en
bij Welstede en is verpleegkundige van beroep. op het
een buurtopbouwwerker van Welstede en ook
project 3xWin heeft ze een duidelijke visie.
zij waren direct enthousiast en namen contact op met Woonstede en de CHe. Het plan kon ook
‘Hoe verschillend we ook zijn, we hebben elkaar als
snel worden uitgevoerd. de studenten hebben nu
mensen nodig. de maatschappij raast te vaak voorbij
een tijdelijke woning met sloopnominatie waar zij
aan mensen met wie het wat minder gaat. Als mensen
alleen betalen voor gas, water en elektriciteit. de
moeten we elkaar ondersteunen. Als we delen wat
woningbouwvereniging op haar beurt weet precies
we hebben, in materieel of immaterieel opzicht,
welk vlees zij in de kuip heeft en dat dat geen
geeft dat blijdschap en erkenning aan twee kanten.
30
ColuMn
Overvloed van woorden
Gericht zijn op jezelf maakt niet gelukkig, of het nu in relaties is of hier in de wijk. dit klinkt mooi en het ís ook mooi, maar tegelijkertijd ook een flinke uitdaging.
Lavet en burendag
Jan Noorlandt
de wijk kan hier en daar een paar helpende handen goed gebruiken. overigens verkeert de woning waarin ik leef in goede staat. de gaskachel en het ouderwetse lavet
docent opleidingseenheid Journalistiek & Communicatie
dragen alleen maar bij aan een gezellige sfeer. naast mijn studie en werk moet ik vier uur per week investeren in de
Gezwam en geklets zijn waardeloos. Maar ook een overvloed van goed
buurt. Ieder mag daar op eigen wijze vorm aan geven.
bedoelde woorden in colleges, voorlichting, reclame, boeken, preken en
We hebben een aantal gezamenlijke projecten gedaan.
gesprek maakt somber. Wat komt er uit miljoenen woorden voort?
Zoals een schoonmaakdag en een burendag. Activiteiten
Wat blijft over? de dichter Jacob Winkler Prins (1849-1904) woonde in
die het onderlinge contact versterken zijn belangrijk
Beekbergen bij Apeldoorn. Hij schreef gedichten die te typeren zijn als
want er zijn veel wisselingen in de wijk. Mensen die hier
natuursymboliek. In zijn gedicht overvloed beschrijft hij dat uit talloos
al vijftig jaar wonen ontmoeten dan bijvoorbeeld
veel miljoenen niets wordt. van al die zaden, bladeren blijft niets over. Je
mensen die de nieuwe woningen betrekken, vaak
wordt er somber van. de schrijver Willem frederik Hermans gebruikt de
uit andere wijken.
versregel in zijn roman over de Groningse academische wereld “uit talloos veel miljoenen”. de nihilistische visie is helder. soms denk je als docent, journalist of communicator: waar doe je het voor? Wat haalt de overvloed van woorden eigenlijk uit? Is alles zinloos? vaak ben je realistisch: het meest is inderdaad redundant, het is ijdel. of mag je weten dat er heel soms iets gelijk blijft haken, en soms na enige tijd een onverwacht zaadje ontkiemt. de invloed van woorden is tegengesteld aan de overvloed. Ik moet denken aan het gooien van brood op het water. Waar blijft het? soms bereikt het onverwachte oevers.soms krijg je een verrassend gevoel dat er toch iets uit miljoenen woorden komt. Maar vanzelfsprekend is het ▼
niet. Het is een wonder.
overvloed de bomen hebben overvloed van blaren … de wind komt aan in speelse tuimeldraf
en schudt het bloemblad bij miljoenen af en doet ze als scheepjes op de luchtzee varen. uit hauw en doos van orchidee en varen stuift wolk aan wolk van poeirig goudbruin kaf
Klussendienst
In januari zijn wij met de klussendienst gestart. Wijkbewoners kunnen ons bellen of een email sturen als ze een klus hebben die ze zelf niet kunnen doen. Bijvoorbeeld het plakken van een fietsband, het opruimen van een tuin… dat soort klusjes. de CHe ondersteunt ons zo nodig met coaching door docenten van sociale studies. Zo kregen we voor de officiële opening in september een mediatraining om de pers te woord te kunnen staan. uiteraard zitten we nooit stil. Momenteel brainstormen we over het opzetten van een wijkmuseum voor de uitvindersbuurt. de gemeente is in ieder geval
31
▼
al enthousiast!’
neer op de harde kinkerweg als graf … niets wordt er, niets, uit veel miljoenen paren. de mensen hebben overvloed van woorden en grote steden overvloed van poenen1
en strenge heren overvloed van koorden.
verliefde kindren overvloed van zoenen en overvloed van bloemen waterbo orden
niets wordt er, niets, uit talloos veel miljoenen. Jacob Winkler Prins noot 1 = poen is een duur doende man Bron: Jacob Winkler Prins. verzamelde gedichten. Wereldbibliotheek. 1929. Pag. 241
w w w. c h e . n l
nIeuWs
CHE opnieuw beste hbo van Nederland zijn bij enkele kleine
in de Keuzegids HBo 2010 die in december verscheen. de makers van de
en middelgrote instel-
gids vergeleken ruim 1.200 opleidingen. Ze luisterden naar de mening van
lingen. ‘een uitblinker
studenten, maar keken ook naar het oordeel van deskundigen en naar
van behoorlijk formaat is net als in vorige jaren de Christelijke Hogeschool
studieresultaten en slagingspercentages.
ede. Met nu toch al zo’n duizend eerstejaars kan je dat eigenlijk geen
de Christelijke Hogeschool ede is voor het zesde jaar achtereen door
kleintje meer noemen. Maar de studenten blijken zich er nog steeds erg
studenten beoordeeld als beste hogeschool van nederland. de gemiddelde
thuis te voelen. en de studieresultaten zijn goed. dus als je ergens tussen
score voor de CHe is 79. negen van de tien opleidingen zijn meegenomen
utrecht en Arnhem woont, en een studie onderwijs, zorg en welzijn zoekt,
in onderzoek. Zeven van de negen opleidingen staan op de eerste plaats.
dan is ede absoluut een plek om te gaan kijken.’
Kleinschalige hogescholen succesvoller
Meer informatie over de Keuzegids Hoger onderwijs 2010 is te vinden op
Het valt de Keuzegids op dat ook dit jaar de hoogste scores weer te vinden
www.keuzegids.org.
▼
de CHe is de beste instelling voor hoger onderwijs in nederland. dat staat
Opleiding Communicatie nodigt bedrijven uit Behoefte aan een website of zoekt u studenten voor een
afstudeeronderzoek? donderdag 18 maart kunt u volop contacten leggen met studenten en docenten van de opleiding Communicatie. de bedrijvenmiddag is het jaarlijkse event om uw organisatie te presenteren aan studenten Communicatie én kennis te maken met het aanbod van diensten van de opleiding. de bedrijvenmiddag kan u een samenwerking opleveren met communicatieprofessionals in opleiding. en of het nu gaat over strategisch advies, onderzoek, webdesign of evenementenorganisatie, de adviezen zijn altijd gericht op uw specifieke wens. Bovendien kunt in contact komen met studenten voor stages en afstudeeronderzoeken. daarnaast treft u die middag ook gegevens over communicatietrainingen en -cursussen die u misschien zelf wilt volgen voor uw ontwikkeling. Meer informatie over het dagprogramma, aanmelden en over het reserveren van standruimte vindt u op www.che.nl/com. u kunt ook mailen naar
[email protected] of contact opnemen met Maarten ▼
Bakker, coördinator van de opleiding Communicatie, (0318) 696 328.
‘Diversiteit’, de verdiepingsmidweek van de academie Mens & Organisatie
Medewerkers, studenten en alumni van de twee opleidingen Personeel & Arbeid en Management, economie & recht komen 6 t/m 9 april 2010 samen op de jaarlijkse, in onderwijsland unieke, studieconferentie. We bezinnen ons op het thema diversiteit, waarbij geloof en beroep een centrale rol innemen. Ben jij een P&A- of Mer-alumnus? noteer dan de data in je agenda en houd de site in de gaten voor meer informatie. ook managers van bedrijven zijn van harte uitgenodigd want zij kunnen tijdens de verdiepingsmidweek vragen stellen over het vergroten van hun naamsbekendheid. ook kunnen zij studenten en deskundigen een dag lang laten werken aan een oplossing voor een bedrijfskundig probleem. ▼
en kunnen zij er toekomstige medewerkers vinden. van 6 t/m 9 april 2010.
www.verdiepingsmidweek.nl
32
CHE overtuigend anders
CHE en GH willen fuseren de Christelijke Hogeschool ede (CHe) en de Gereformeerde Hogeschool in Zwolle (GH) willen in het voorjaar van 2010 fuseren. daarnaast starten beide hogescholen samen met driestar educatief in Gouda (de) een strategische alliantie. de drie voorzitters van de Colleges van Bestuur tekenden 2 november 2009 de intentieverklaringen.
V.l.n.r. drs. Rens Rottier, drs. Jacob Schaap en dr. Kees Boele
Kees Boele, voorzitter College van Bestuur CHe: ‘door
Jacob schaap, voorzitter College van Bestuur GH:
goede samenwerking tussen onze drie instellingen
‘Beide hogescholen zijn de afgelopen jaren qua
zijn meer kansen ontstaan voor de uitbouw van
identiteit steeds meer op elkaar gaan lijken. daarbij is
onze mogelijkheden, de kwaliteitsverbetering
belangrijk dat de GH in haar huidige strategische koers
van onze organisaties en de verbetering van het
naar een breder christelijk profiel, dichter in de buurt
opleidingsaanbod. die samenwerking biedt ook meer
van het identiteitsprofiel van de CHe is gekomen.
mogelijkheden om de christelijke kernwaarden uit te
samen kunnen we een sterke marktpositie realiseren,
dragen op de werkvelden waarin onze hogescholen
waarbij we het kwalitatief goede en qua christelijke
actief zijn en in de samenleving.’
identiteit zeer herkenbare onderwijsaanbod van onze beide instellingen nóg beter laten aansluiten op de wensen van studenten.’ � rens rottier, voorzitter College van Bestuur de: ‘Bestuurlijk blijft driestar educatief zelfstandig want onze identiteit is een andere dan die van de CHe en de GH. Wel kunnen we nauw samenwerken waar het gaat om kennisontwikkeling, promotie van het christelijk hoger onderwijs, subsidieaanvragen en onderwijstrajecten. Binnen het hoger onderwijs in nederland vormen we een kleine minderheid. toch hebben we een belangrijke boodschap. Het belang van christelijk hoger onderwijs kunnen we samen beter behartigen dan ieder voor zich.’ In maart wordt meer bekendgemaakt over de
33
▼
ontwikkelingen rond de fusie.
w w w. c h e . n l
trAnsfer
tHeoloGIe
‘Met de nadruk op her praktijksituaties’ Cursus pastoraat voor vrijwilligers
‘dialogiseren is met elkaar in gesprek gaan als gelijkwaardigen. dat helpt mensen meer dan ze met dé waarheid te bekogelen’, zegt Anne Pals over pastoraat anno 2009. Pals werkt bij het aan de CHe verbonden Instituut voor Gemeenteopbouw en theologie (IGt). onlangs verzorgde het IGt een cursus Pastoraat voor vrijwilligers voor medewerkers van eo-nazorg. naar tevredenheid. de deelnemers, zo’n tachtig eo-nazorgers, gaven gemiddeld het cijfer 8 voor hun bijspijkercursus.
34
CHE overtuigend anders
erkenbare de cursus bestaat uit twee delen: een
in een gelijkwaardig gesprek. daardoor kun je
e-learning en een afsluitende toerustingsdag
meer met elkaar uitwisselen dan wanneer je
op de CHe. Pals: ‘een e-learning is een training
begint met je eigen boodschap door te geven.’
die je zelfstandig via internet doorloopt. Je werkt in je eigen tempo binnen vier weken de lesstof door. In het e-deel behandelen
Beter vrijwilligerswerk
volgens Pals kan het vrijwilligerswerk in
we wat pastoraat is; welke vaardigheden je
kerken en gemeenten veel beter presteren.
daarvoor nodig hebt; hoe je tot een dialoog
‘Kerken kunnen leren van zorgcentra. daar
komt en hoe dit werkt via telefoon of internet.
is vaker een goed vrijwilligersbeleid met
de aansluitende toerustingsdag op de CHe
aandacht voor kwaliteit. In de kerk ontbreekt
hebben we gebruikt voor ontmoeting en om
dat soms onder het motto: Het is voor de
luisteroefeningen met elkaar te kunnen doen.’
Heer en we mogen niet te kritisch zijn. Kerken
Impact e-learning
zouden best verplichtingen op kunnen leggen aan vrijwilligers. en vrijwilligers zijn
Het e-deel is gevarieerd van opzet. Cursisten
blij met het aanbod om getraind te worden
bestuderen websites en beantwoorden
voor hun taak. Het geeft ze plezier en meer
vragen aan de hand van filmpjes en
verantwoordelijkheidsgevoel.’
presentaties. Pals merkte dat een e-learning Het Instituut voor Gemeenteopbouw en
trainingen, advies en onderzoek. van pastoraat
je achter de pc in je eentje de lessen, de
theologie (IGt) verzorgt voor voorgangers,
en gemeenteopbouw tot missionair, diaconaal
betrokkenheid blijkt groot. Ik vraag me zelfs
kerkenraden en gemeenteleden van diverse
werk en persoonlijke begeleiding.
af of e-learning niet meer effect heeft dan de
kerken en gemeenten, toerustingscursussen,
www.che.nl/igt
klassikale versie met de traditionele docent.
▼
allesbehalve vrijblijvend is. ‘ook al maak
de cursisten zijn intens met de e-learning bezig geweest en wisselden veel uit met hun buddy, de medecursist met wie ze de lesstof
Han Hoogendoorn, senior nazorgmedewerker EO-Nazorg:
en opdrachten bespraken.’
‘Al ben je dertig jaar pastoraal medewerker, het is geen reden op je lauweren te rusten. sterker
Hoe scherp luister ik?
eo toegang hebben tot de grote hoeveelheid kennis waarover de CHe beschikt. onze vrijwilligers
gemaakt, is geschikt voor meer gemeenten
toerustingsdag lag de nadruk op herkenbare praktijksituaties. daarop kan iedereen aansluiten.
de cursus over pastoraat, die voor de eo is en christelijke organisaties. Pals: ‘de nadruk ligt op vaardigheden in het luisteren en doorvragen. onmisbaar voor pastoraat. In onze tijd hebben de meeste mensen als uitgangspunt dat dé waarheid niet bestaat. Meegaan in het verhaal van de ander en naast de persoon gaan staan, leidt tot een dialoog. Het is van groot belang het verhaal van God wel te betrekken op het verhaal van de mens. niet door de keel geduwd maar natuurlijker,
nog, ik zou het als een risico beschouwen. Blijf bouwen aan je kwaliteiten. We zijn blij dat we als hebben uiteenlopende opleidingsniveaus. In de door Anne Pals gemaakte e-learning en op de ongeacht voorkennis of opleiding. de cursus is hoog gewaardeerd. We willen onze nazorgvrijwilligers jaarlijks een vergelijkbaar studieprogramma aanbieden.’
Margreet Steenbergen, EO-vrijwilliger Nazorg:
‘de cursus heeft mijn kennis opgefrist. Hoe? dat ik moet oppassen met het stellen van waaromvragen. dat roept weerstand op bij je gesprekspartner. stel liever vragen die met wat, wanneer, wie, waar of hoe beginnen. daarnaast leerde ik op de toerustingsdag dat ik grenzen mag stellen. Zoals van tevoren aangeven hoeveel tijd ik heb, wat ik voor iemand kan doen en wat niet. dat helpt mij én de persoon met wie ik in contact ben. Als e-coach begeleid ik mensen die via de eo-site een cursus volgen om meer over Jezus te ontdekken. Ik vind het heel goed dat wij als vrijwilligers zo’n training krijgen. Het geeft mij de
35
▼
back-up die ik nodig heb.’
maakt merken groot
www.muntz.nl
CHe-trAnsfer
verPleeGKunde
‘Sinds mijn komst verwijst de huisarts naar mij’ Praktijkondersteuner GGZ in de huisartsenpraktijk verheldert verhoudingen
In september 2009 startte de CHe met de nieuwe post-hbo opleiding Praktijk ondersteuner Huisartsen Geestelijke Gezondheidszorg, kortweg: PoH GGZ. deze nieuwe zorgverlener ondersteunt de huisarts - vanuit zijn praktijk - bij de zorg aan mensen met psychische problemen. GGZ-instelling. renjaan: ‘sinds mijn komst in de praktijk verwijst de huisarts naar mij. Ik start met het goed in kaart brengen van de hulpvraag. des te groter de slagingskans
POH GGZ, voor wie?
van het aangeboden hulpverlenerstraject.
Afgestudeerden SPH, MWD, hbo-V, SPV,
Ik voer zelf gesprekken met patiënten of
hbo-psychologie of mensen met ervaring in
verwijs, na meer onderzoek en in overleg
een hulpverlenerberoep.
met de huisarts, door. Grote winst ligt, oneerbiedig gezegd, bij de huis-tuin-enkeuken-problematiek. Mensen die overwerkt zijn omdat ze geen nee kunnen zeggen,
els renjaan els renjaan studeerde in 2002 als hbo-v-er
overbelaste moeders…
De opleiding De volledige opleiding duurt een jaar en telt 18 lesdagen. De lesdagen zijn eenmaal per 14
Spin
dagen. De opleiding is op maat. Wie bepaalde stof al beheerst kan modules overslaan. De
af aan de CHe met als afstudeerspecialisatie
is vaak afdoende voor deze mensen. nog
opleiding wordt afgerond met een diploma.
Psychiatrie. na jaren werken in GGZ-
belangrijker vind ik de laagdrempeligheid
Lees meer op www.che.nl/transfer of neem
instellingen startte ze vorig jaar bij een
van deze zorg. op psychische zorg rust
contact op met Leen Walraven, coördinator
huisartsengroep in rhenen in de functie
nog steeds een stigma. Het is prettig om
opleiding POH GGZ:
[email protected].
PoH GGZ. renjaan: ‘een betere naam hebben
daarvoor in de huisartsenpraktijk terecht te
we helaas nog niet. Maar duidelijk is dat bij
kunnen. een ander groot voordeel is dat ik als
de huisarts behoefte is aan ons vak.’
PoH GGZ een spin in het hulpverlenersweb huisarts die eindverantwoordelijk blijft.’
is, help ik om de beste match met
renjaan startte met dertien anderen in
renjaan merkte dat de kennis van huisarts-
hulpverleners buiten de praktijk te maken.
september met de opleiding PoH GGZ. ‘Ik
assistenten vooral op lichamelijk vlak ligt
een PoH GGZ moet de aanbieders en hun
koos voor de CHe vanwege de gedegenheid.
en dat de huisarts snel met medicatie start
aanbod daarom goed kennen. Patiënten
Bovendien is er veel ruimte voor intervisie en
of doorverwijst naar hulpverleners buiten
die op een wachtlijst komen, bied ik
supervisie. dat vind ik belangrijk voor mijn
de praktijk, zoals een psycholoog of een
overbruggingszorg. Alles in overleg met de
dagelijks werk.’
37
▼
ben. voor wie specialistische zorg nodig
Huis-tuin-en-keuken-problematiek
▼
een aantal gesprekken en handreikingen
w w w. c h e . n l
transfer
nieuws
CHE en Rabobank werken samen aan leer-werktraject Of het nu gaat om een media-
De afdeling Mens & Organisatie (M&O)
leges en stelde casuïstiek ter beschikking.
van de CHE heeft op 5 november een
Marie-Christine Smit, manager Rabobank
training, een cursus catechetiek,
samenwerkingsovereenkomst getekend
Bedrijfsopleidingen OSV Oost Nederland:
een bijscholingscursus, een
met Rabobank Bedrijfsopleidingen OSV
‘We zijn blij met het leerwerktraject dat in
coachingstraject, een organisatie-
Oost Nederland. Studenten van de
samenwerking met de CHE is opgezet. We
adviestraject of een persoonlijke
opleiding Management Economie en Recht
hebben de intentie om de samenwerking
(MER) voeren diverse adviesprojecten uit
verder uit te breiden. Zo zijn we onder
loopbaanbegeleiding:
bij een aantal Rabobanken. De bank kan
andere bezig met een maatwerktraject
op deze manier in contact komen met
op basis van EVC (Erkenning Verworven
studenten die praktijkgericht zijn opgeleid
Competenties) voor onze medewerkers om
en die potentiële nieuwe medewerkers zijn.
in verkorte tijd een hbo-diploma te halen.’
CHE-Transfer zorgt ervoor en speelt graag in op de specifieke wensen. Kwaliteit en klanttevredenheid staan hierbij centraal. CHE-Transfer is CEDEO-erkend voor
Herman Oevermans, opleidingsmanager: ‘Het traject sluit goed aan op het beleid
vierdejaarsstudenten een advies uitge-
van de Academie Mens & Organisatie:
bracht aan de Rabobank. De Rabobank
onderwijs en werkveld werken steeds meer
verzorgde tijdens het eerste blok gastcol-
en nauwer samen.’
maatwerk en open inschrijving (www.cedeo.nl). CHE-Transfer werkt voor particulieren, instellingen en bedrijven.
▼
Na diverse onderzoeken hebben de
Er wordt gewerkt vanuit 6 units: • Transfer Sociale Studies • Transfer Verpleegkunde • Transfer Educatie • Transfer Mens & Organisatie • Transfer Journalistiek & Communicatie • Instituut voor Gemeenteopbouw en Theologie Kijk voor meer informatie op www. che.nl/transfer of bel 0318-696300 ▼
of e-mail
[email protected].
Erkenning post-hbo Coaching en Mediation Na afronding van deze post-hbo
het Nederlands Mediation
post-hbo Coaching van Transfer
komen de studenten in aanmer-
Instituut (NMI), de onafhankelijke
Sociale Studies in oktober officieel
king voor registratie als ‘Erkend
kwaliteitskoepel voor mediation.
erkend. Dit betekent dat de
Coach!’. Deze registratie biedt
De opleiding werd inhoudelijk
organisatie, inhoud, opzet en
vele mogelijkheden en voordelen.
hoog gewaardeerd.
werkwijze goedgekeurd zijn en
In het najaar zijn 21 nieuwe cursis-
dat de afgestudeerden daarmee
ten gestart met de opleiding.
Meer info:
voldoende kwaliteit als coach
Transfer Sociale Studies ontving
www.stichtingcoach.nl,
waarborgen en dus op profes-
voor de post-hbo Mediation
www.nmi-mediation.nl,
sioneel niveau werken.
een officiële erkenning van
www.che.nl/post-hbo
▼
Stichting Coach! heeft de
38
CHE overtuigend anders
Transfer Verpleegkunde Train de trainers op Nursing Event 2009 met Praktijk-ondersteuner
Agressie komt veel voor in de hulpverlening. Met de juiste aanpak kan agressie verminderd worden en zal de stress die agressiviteit geeft, afnemen. Cees van Wingerden is gecertificeerd agressietrainer en werkzaam op de CHe.
op niveau 3 of 4? Met de opleiding
onder de titel train de trainer heeft hij docenten van het
tweeduizend verpleegkundigen
Praktijkondersteuner in het verpleeg-
Hoornbeeck College onderwezen hoe zij hun studenten
bijeen op het nursing event. dit
huis willen we uitkomst bieden.’
een weerbaarheidtraining kunnen geven. de opleiding
jaarlijkse evenement vond plaats in
de relatief nieuwe opleiding is in
werd aangeboden door transfer sociale studies.
de reehorst in ede. de aanwezigen
het leven geroepen om enerzijds de
namen deel aan workshops, seminars
verpleeghuisartsen te ontlasten en
In een jaar volgden de docenten tien opleidingsdagen.
en symposia, bezochten de infomarkt
om anderzijds als verpleegkundige
tijdens de stagedag coachte de seniortrainer de docenten
en lieten zich informeren door
meer voldoening te vinden in de
op locatie in het toepassen van het geleerde. In december
de standhouders. Gert Madern,
ouderenzorg. de praktijkondersteu-
werden de laatste puntjes op de i gezet tijdens de
docent en coördinator opleiding
ner houdt zich voornamelijk bezig
terugkomdag. de docenten zijn gecertificeerd als junior
Praktijkverpleegkundige ouderen-
met de regisseurs- en coachrol en
trainer. Zij kunnen hun studenten trainen zich binnen zorg
zorg, presenteerde de opleiding
minder met die van zorgverlener.
en welzijn weerbaar op te stellen tegen agressie.
Praktijkondersteuner in het verpleeg-
Hij is aanspreekpunt voor zowel de
huis. deze opleiding wordt dit jaar
specialist ouderengeneeskunde als
voor de tweede keer gestart.
de verzorgende. Madern: ‘ervaringen
▼
op 7 januari kwamen bijna
van vorig jaar zijn positief. Alle deelnemers behaalden hun diploma
het verpleeghuis lopen tegen het
en waren enthousiast. deze succes-
probleem aan dat de vacatures voor
ervaring leidde tot de start van
hbo-ers op een hand te tellen zijn’,
een nieuwe ronde in 2010.’
vertelt Madern. ‘en om met je hbo-
www.che.nl/transfervpk
diploma te solliciteren op een functie
▼
‘Hbo-v-ers die een baan zoeken in
NVAO accreditatie master Contextuele Hulpverlening
Geriatrische Zorgverlening, het vak van de toekomst
drie jaar na de start heeft de
Contextuele Hulpverlening hebben
Master Contextuele Hulpverlening
hard gewerkt aan de verbeterpunten
Met reden wordt Geriatrie het vak van de toekomst
een nvAo erkenning ontvangen.
die de nvAo had genoemd. door
genoemd. We zien de vergrijzing en de leeftijd van
In een eerder stadium was een
het opzetten van een lectoraat en
ouderen langzaam toenemen. dat betekent ook een
accreditatie door het nederlands
dit te verbinden aan de master, zijn
uitbreiding van de geriatrische problematiek. en een
vlaamse Accreditatie orgaan (nvAo)
deskundigheid inzake onderzoek en
toenemende zorg.
aangehouden.
kennisontwikkeling geborgd.
‘We zijn uiteraard blij dat het nu
Het Instituut Contextuele
verpleegkunde de cursus Geriatrische Zorgverlening
gelukt is. vooral omdat we er
Benadering (ICB) verwacht dat
ontwikkeld. tijdens de cursus, die bestaat uit vijftien
altijd van overtuigd zijn geweest
de erkenning een nieuwe stroom
modules, worden thema’s behandeld zoals methodiek
dat deze master die erkenning
aanmeldingen op gang zal brengen.
en systematiek van het geriatrisch verplegen, vallen,
waard was’, aldus coördinator
de master start eind augustus 2010.
therapieontrouw, het bewaken van de kwaliteitszorg en
Jaap van der Meiden. docenten
www.icbnederland.nl,
innoverende ouderzorg. elk dagdeel (drie uur) wordt een
en ontwikkelaars van de Master
[email protected].
module behandeld. www.che.nl/transfervpk
voor verpleegkundigen niveau 4 en 5 heeft transfer
▼
39
w w w. c h e . n l
Publicaties CHE
recent verschenen boeken van CHe-medewerkers en studenten:
Management en levensbeschouwing in nederland
Eelco van den Dool (red.) spiritualiteit op de werkvloer is
Proefschrift
in. er zijn tal van bedrijven met
Tom van den Belt en Joop Moret
gebedsgroepen, een groot aantal
hebben Tom van den Belt en In een grootschalig kwantitatief onderzoek vraag of de levensbeschouop de Joop Moret gezocht naar een antwoord is op diens managementopvattingen. wing van een manager van invloed nieteen protestantse, katholieke of Bijna vij�honderd managers met aan de uitgebreide meegewerkt christelijke levensbeschouwing hebben HRM-beleid. enquête over leiderschapsstijl en nietverschillen tussen protestantse en De verrassende uitkomsten tonen sten in opvattingen tussen orthochristelijke managers en overeenkom estantse managers. dox-protestantse en modern-prot op basis van de verkregen resultaten daarnaast, hebben s De onderzoeker Dit tientallen protestantse managers. diepte-interviews gehouden onder mogelijke verklaring voor de overeenkwalitatief onderzoek biedt een maover protestantse opvattingen over komsten in en nieuwe inzichten ingegaan op de opvattingen van nagement. Bovendien wordt uitgebreid van de twee ‘stromingen’ orthodoxbestaan het over en de geïnterviewd de eigen ‘stroming’ in verhouding tot en modern-protestant en over de
Management en levensbeschouwing
spiritualiteit werkt
Management en levensbeschouwing in Nederland
In een grootschalig kwantitatief
universiteit nijenrode heeft zelfs
onderzoek hebben de auteurs
een hoogleraar Businessspiritualiteit
gezocht naar een antwoord op de
aangesteld. deze ontwikkeling
vraag of de levensbeschouwing
roept verschillende vragen onder
van een manager van invloed is op
christenen op, die in het boek aan
diens managementopvattingen. de
bod komen. In de eerste plaats
onderzoekers hebben daarnaast, op
een hele nuchtere vraag, werkt
basis van de verkregen resultaten,
spiritualiteit?
diepte-interviews gehouden onder
Zeker voor ondernemers of
tientallen protestantse managers. de
leidinggevenden in bedrijven en organisaties een belangrijke vraag. Wat
verrassende uitkomsten tonen verschillen tussen protestantse en niet-
blijkt uit onderzoek is dát spiritualiteit werkt, het boek beschrijft in welke
christelijke managers en overeenkomsten in opvattingen tussen orthodox-
gevallen dit positief of negatief is. ook is er ruimte voor meer normatieve
protestantse en modern-protestantse managers. daarnaast biedt het een
vragen. Mag je wel spiritualiteit en werk mengen en zo ja op welke manier?
mogelijke verklaring voor de overeenkomsten in en nieuwe inzichten over
Is er vanuit het christelijk geloof een bepaalde houding aan te bevelen?
protestantse opvattingen over management. een onderzoek met resultaten
Auteurs eelco van den dool, Michiel de ronde en Jack Crielaard zijn
welke ongetwijfeld zullen leiden tot nieuwe vragen en nieuwe uitdagingen
verbonden aan het lectoraat sociale Innovatie van de CHe.
voor wetenschappelijke onderzoekers en christelijke werkgevers.
Uitgeverij Buijten & Schipperheijn, www.buijten.nl, 95 pag., € 12,50,
www.beltomadvies.nl, 288 pag., € 24,50, ISBN 978-90-814847-1-8
andere.
ISBN 978-90-814847-1-8 www.beltomadvies.nl
dienen en delen 19:10 Pagina 1 Dienen en delen_Opmaak 1 13-10-09
Basisboek diaconaat
van de kerk in de samenleving sterk
Dr. G.C. den Hertog en dr. A. Noordegraaf (red.)
Dienen en delen Basisboek diaconaat
haar diaconale taak van groot belang. www.uitgeverijboekencentrum.nl
dit basisboek diaconaat met de NUR 700
ISBN 978 90 239 2324 4
bezinning het basismateriaal aan. 9 7 8 9 0 2 3 9 23 2 4 4
Drs. Auke Bos e.a.
Werken in de zorg is vooral verantwoordelijk werk. Mensen Werken in de zorg. Dat is leuk werk. Afwisselend werk. Maar vooral verantwoordelijk werk. Mensen zijn letterlijk aan jouw zorgen toevertrouwd. En dat vraagt om de juiste competenties. Dit boek leert je de theorie en de vaardigheden die je als verzorgende nodig hebt. De bagage om straks bekwaam te kunnen handelen.
zijn letterlijk aan de verzorgende toevertrouwd. en dat vraagt om
i-careflex is nieuw lesmateriaal voor het mbo gezondheidszorgonderwijs. Dit mixed media lesmateriaal bestaat uit casussen en virtuele beroepspraktijken online, theorie in boeken en in een online theoriedatabank en ondersteunen d lesmateriaal online. i-careflex is ontwikkeld vanuit de beroepspraktijk en is geschikt voor de beroepsopleidende en de beroepsbegeleidende leerweg.
de juiste competenties. dit boek geeft theoretische en praktische
Auke Bos
Tieti Hoekstra
ISBN 978-90-06-92101-4
bagage voor de verzorgende in
Giovanni Timmermans Marjan Minderhoud Pieter Visscher
opleiding om bekwaam te kunnen 9 789006 921014
Verzorgen van zorgvragers met een psychiatrische ziekte
psychiatrische ziekte
titel dienen en delen reikt voor deze
Tom van den Belt Joop Moret
verzorgen van zorgvragers met een psychiatrische ziekte
Verzorgen van zorgvragers met een
Dienen en delen stond onder redactie van boek dr G.C. den Hertog en dr A. Noordegraaf. Aan dit werkten verder als scribenten mee drs A. Heystek, Well. ds K.T. de Jonge, dr B. Loonstra en drs H.H. van
verandert, is blijvende bezinning op
Dienen en delen
In een tijd waarin de rol en positie
Dr. G.C. den Hertog en dr. A. Noordegraaf (red.)
kerk In een tijd waarin de rol en de positie van de sterk veranderen, is bezinning op haar diaconale taak van groot belang. Dit basisboek diaconaat deze voor reikt delen en met de titel Dienen eerste bezinning het nodige materiaal aan. In het deel komen de bijbelse fundering, de geschiedenis en theologie en hermeneutiek van het diaconaat aan de orde. Het tweede deel gaat over de praktische toepassing in de gemeente, de een samenleving en wereldwijd en sluit af met in de hoofdstuk over de plaats van het diaconaat gemeenteopbouw.
Tom van den Belt Joop Moret
elijke als in een breed maatDe vraagstelling is zowel in een wetenschapp de Nederlandse maatschappelijke schappelijke context geplaatst, waarbij bijzondere aandacht voor het calvien kerkelijke ontwikkelingen – met de In een uitgebreide analyse trekken nisme – centraal wordt gesteld. typisch Nederlandse onderzoek. onderzoekers hun conclusies in dit ongetwijfeld zullen leiden tot nieuwe Een onderzoek met resultaten welke en wetenschappelijke onderzoekers voor uitdagingen nieuwe en vragen christelijke werkgevers.
ISBN 978 90 5881 446 3
Dr. G.C. den Hertog en dr. A. Noordegraaf (red.)
in Nederland
cursussen over spiritualiteit en
Het eerste deel is de theologische
handelen. Het is onderdeel van
basis van het diaconaat, het
i-careflex, nieuw materiaal voor het
tweede deel gaat over de praktische
mbo-gezondheidszorgonderwijs
toepassing in de gemeente, de samenleving en wereldwijd. Het boek sluit af
dat bestaat uit casussen en virtuele beroepspraktijken online en theorie in
met een hoofdstuk over de plaats van het diaconaat in de gemeenteopbouw.
boeken. I-careflex is ontwikkeld vanuit de beroepspraktijk en is geschikt voor
Aan dit handboek wordt medewerking verleend door dr. G.C. den Hertog,
de beroepsopleidende en de beroepsbegeleidende leerweg. drs. Auke Bos is
drs. A. Heystek, ds. K.t. de Jonge, dr. B. loonstra, dr. A. noordegraaf en A. roor.
docent aan de opleidingseenheid verpleegkunde en lid kenniskring van het
Boekencentrum Uitgevers, www.boekencentrum.nl, 278 pag., € 24,90,
lectoraat verpleegkundige Beroepsethiek.
ISBN 9789023923244
Uitgeverij ThiemeMeulenhoff, www.thiememeulenhoff.nl, 344 pag., € 69,00, ISBN: 978 90 06 921014
40
De vierkante meters van.. ‘Mijn kamer is groot genoeg. voor grote open ruimtes pak ik mijn wandelschoenen en ga lopen in noorwegen of Zwitserland. dat is pas ontspannend. Muziek heeft voor mij eenzelfde uitwerking. Met de gitaar speel ik op mijn kamer graag de dag van me af en om mijn stem te laten horen ben ik lid van interkerkelijk koor Chenánja. Heerlijk om je zo te uiten.’
dick Brandhorst (25) derdejaars Godsdienst Pastoraal Werk, woont in ede op de zolder van een voormalige kleuterschool uit 1880. Houdt van kloosters bezoeken en muziek maken.
‘Met drie levendige kinderen vind ik in deze kamer alle rust om een tekst, van web tot brochure, helder neer te zetten. soms doe ik ook de vormgeving want het afleveren van een totaalpakket geeft
simone tukker (33)
voldoening. naast mijn gezin,
tekstschrijfster/communicatie-adviseur bij eigen bedrijf
aan de open universiteit. In
simplicity Communicatie in voorthuizen. studeerde Journalistiek
deze kamer is altijd werk aan
& Communicatie en is erg tevreden met haar ruime werkkamer.
de winkel.’
studeer ik in mijn spaarzame vrije tijd arbeidspsychologie
w w w. c h e . n l
Agenda
maart
Start post-hbo Huiselijk Geweld 4 maart 2010 Start module Zorg in de klas:
Gedragsproblemen 1 4 maart 2010
Open Dag CHE (18.30 -21.00 uur
)
9 maart 2
010
Start module Zorg in de klas: Gedragsproblemen 2 11 maart 2010 Start cursus Pastoraal Agogische Vaardigheden 12 maart 2010
ICO-terugkommiddag
Start module Zorg in de klas:
Bedrijvenmiddag Communicatie
Handelingsplannen schrijven 18 maart 2010
Start module Zorg in de klas: dyspraxie
18 maart 2010
april
17 maart 2010
samenwerken met communicatieprofessionals in opleiding 18 maart 2010
Verdiepingsmidweek: Diversiteit, iedereen 6-9 april 2010 Mens & organisatie
Start module Zorg in de klas: Gedragsproblemen 3 8 april 2010 Start module Zorg in de klas:
Zorg voor het jonge kind 8 april 2010
Start module Zorg in de klas: dyscalculie 22 april 2010
Open Avond CHE (17.30
-21.00 uur
23 april 20
10
42
)
CHE overtuigend anders
Meer informatie: www.che.nl/agenda
mei
Start post-hbo Bedrijfsmaatschappelijk Werk 19 mei 2010
Start module Zorg in de klas: Motoriek en schrijven 20 mei 2010
juni
Open Avo CHE-Trans nd fer voor profession als (18.3 0
-21.00 u 17 mei 201 ur) 0
Start module Zorg in de klas: Hoogbegaafdheid 3 juni 2010
Open Avond CHE (18.30
-21.00 uur
Start module Zorg in de klas:
24 juni 20
10
Geheugenstrategiën 17 juni 2010
)
Start module Zorg in de klas: spelbegeleiding 17 juni 2010
Colofon
SCHERP is het officiële relatiemagazine van de Christelijke Hogeschool Ede (CHE). SCHERP richt zich op alle relaties van de CHE in alle domeinen waar zij voor opleidt: studenten, oud-studenten, stagebedrijven of -instellingen en kerkelijke gemeenten. SCHERP verschijnt driemaal per jaar in een oplage van 14.500 exemplaren. ISSN: 1876-9535.
Redactieadres Postadres: Postbus 80, 6710 BB Ede Bezoekadres: Oude Kerkweg 100, 6717 JS Ede Telefoon: 0318 – 696300 E-mail:
[email protected] Hoofdredacteur Arjan van Vugt Eindredacteur Richard van Bruinnessen/Muntz Redactiecoördinatie Margreet van der Hauw Machteld van Roest Cateleijn Schenk/Muntz
Met medewerking van Rieke Celebi, Felix de Fijter, Marijke Toorman en Benjamin Hoddenbagh Ontwerp en vormgeving Muntz, Amersfoort Fotografie Els Jacobi, Leo de Jong/Muntz, Gert-Jan van der Tuuk, Eljee Bergwerff Photography, Sander van de Geijn/Neofoto eigen archief-materiaal geïnterviewden
Uitgever Afdeling Marketing & Communicatie, CHE Druk Torendruk Nijkerk Gedrukt op FSC gecertificeerd papier Advertentie-exploitatie Christelijke Hogeschool Ede Telefoon: 0318 – 696300 E-mail:
[email protected] De redactie is niet aansprakelijk voor de inhoud van advertenties en aanbiedingen in SCHERP.
Nabestelling SCHERP is na te bestellen ( 5,- incl. verzendkosten) via het redactieadres. Wil je SCHERP niet meer ontvangen? Stuur dan een bericht naar
[email protected] of het redactieadres.
DE VOLGENDE SCHERP KOMT UIT IN JUNI MET ALS THEMA MAN/VROUW 43
w w w. c h e . n l