Uitgave van de Vereniging ‘Ouders, Kinderen en Kanker’ Jaargang 12, nummer 3
Smaak
Een magazine voor jongeren die leven met kanker
Pierre Wind: ‘Over smaak valt wel te twisten’ Eet smakelijk in het ziekenhuis ‘Ik leef niet om te eten maar ik eet om te leven’
Smaak
LEF, jaargang 12, nr. 3 December 2011 LEF is een uitgave van de Vereniging Ouders, Kinderen en Kanker (VOKK). LEF verschijnt drie keer per jaar in een oplage van 1600.
Over smaak valt niet te twisten. De een valt op blond, de ander op donker, de een houdt van real-life-tv de ander van films. De een houdt van appels, de ander juist van druiven. Deze smakelijke LEF gaat vooral over dit laatste aspect van smaak: ETEN. Eten, vooral de warme maaltijd, is vaak het rustpunt van de dag waarop je samen met het gezin aan tafel zit. Iedereen vertelt wat hij of zij die dag heeft meegemaakt en wat hij die avond gaat doen. Er wordt lekker gekibbeld en er worden plannetjes gesmeed voor het weekend of de vakantie. Iedereen heeft even echt aandacht voor elkaar. Maar als een van de kinderen kanker heeft, valt dat vanzelfsprekende rustpunt weg. Want wat is er voor gezelligs aan als je brus in het ziekenhuis ligt? En hoezo ‘samen aan tafel’ als je bij de geur van eten alleen al kotsend boven de WC hangt? En wat dacht je van uit-eten-gaan? Of het nu pannenkoeken, Mexicaans of haute cuisine is, meestal is het supergezellig. Maar kanker zet ook dat op z’n kop. Weg gezellige maaltijd, weg familie-etentjes, weg rustpunt van de dag. Ook zo’n rottig aspect van kanker. Gelukkig gaat dát over, en komt er een moment dat je weer als gezin - hoe de samenstelling ook is - aan tafel zit. Een moment waarop je samen de dag kunt doornemen en samen kunt terugkijken op een moeilijke tijd en vooruitblikken naar de toekomst.
Eindredactie Marianne Naafs-Wilstra
Marianne Naafs-Wilstra
Redactie Annemieke Ambachtsheer Evie Erkelens Jochem Naafs Meike Naafs Tessa Nagels Valerie Strategier Annelies de Wit
3 4/5
Met medewerking van Birgit de Bruin Reinald Gerritsen Marije Smits
6/7
8 Redactieadres VOKK Schouwstede 2b 3431 JB Nieuwegein 030 2422944
[email protected]
9 10/11 12
Website www.vokk.nl 13 Vormgeving T2 Ontwerp, ‘s-Gravenhage
Tien vragen aan… Roelien Middelveld, diëtist en moeder van een survivor In het volgende nummer: Verlies Marije: Lekker slank met chemo Sta op tegen kanker Schrijf ‘t maar Eet smakelijk in het ziekenhuis Tijd voor jouw mening Uitgelicht: Ketting van Ballonnen 2012 LFFletters
14/15
Was jij er bij? Genzyme Kookworkhop
16/17
Jongeren over smaakverandering tijdens hun behandeling
Abonnement Leden van de jongerengroep van de VOKK ontvangen LEF automatisch. Je kunt abonnee worden als je ouders of jijzelf lid zijn/bent van de VOKK.
18/19
Hoe zintuigen onze smaak bepalen
Overname van artikelen is alleen toegestaan met toestemming van de redactie en met bronvermelding. De redactie heeft het recht artikelen in te korten of niet te plaatsen.
Druk Drukkerij Antilope
2
Proeven met je ogen en je vingers ‘Over smaak valt wel te twisten’
LEF December 2011
10-11
16-17
20
Jij aan het woord: Manon Bakker
21
Spelen - Kijken - Spelen Column: Eten is emotie
22
Brussenspinsels: ‘Ik kan geen stoommaaltijd meer zien!’
23
LEF-nieuws
24
LEF-gozer
dat Wist jekleuren zien bij
Proeven met je ogen en je vingers
en sthesie e mens et syne sommig e h it D ssen eten? iatie tu c o s s bepaald a en rtels. t voor e d en wo o o r en zorg r u kle n het eeld de hersene je bijvoorb t a d je en En wistentage in eten kunn vetperc llen? voorspe
Je smaak wordt bepaald door een aantal factoren, zoals hoe eten ruikt, hoe het eruit ziet en hoe het aanvoelt. Daarbij spelen je tong, je neus, je ogen en je vingers een rol. Je tong Ooit wel eens je tong uitgestoken en je afgevraagd wat die bobbels onder en op je tong zijn? Dat zijn je smaakorgaantjes die ervoor zorgen dat je kan proeven wat je eet. Niet alleen je smaakorgaantjes zorgen ervoor dat je bepaalde smaken proeft, ook je speeksel speelt een rol. Als je bijvoorbeeld een stroopwafel eet, zorgt je speeksel ervoor dat de harde koek wordt opgelost en dat de smaak vrijkomt via je smaakorgaantjes. Je neus Al als kind leer je de geuren van eten te onderscheiden doordat je hersenen deze geuren opslaan. En zag jij vroeger je vader zijn neus optrekken wanneer hij iets rook wat hij vies vond, dan is de kans groot dat jij daardoor geleerd hebt dat ook niet lekker te vinden. Toch betekent het niet dat je automatisch lekker vindt wat lekker ruikt. Denk maar aan koffiebonen. Je ogen Ook je ogen zijn belangrijk bij het bepalen of iets lekker smaakt. Uit onderzoek van hersenonderzoeker Marije van Beilen is gebleken dat je hersenen je behoorlijk voor de gek kunnen houden als het op eten aankomt. Als er bijvoorbeeld aardbeien op een pak aardbeienyoghurt staan, verbinden je hersenen deze aan een zoete smaak en smaakt de yoghurt
zoeter, zelfs als dat niet echt het geval is. Je tong proeft dus niet altijd precies wat je eet omdat je hersenen andere signalen krijgen. Je vingers Je hersenen krijgen ook signalen wanneer je eten voelt. Door te voelen kun je extra genieten van je eten. In Nederland eten eigenlijk alleen kleine kinderen met hun vingers, maar in veel landen wordt eten met de rechterhand gegeten. Ook wordt in sommige samenlevingen het eten opgediend op een grote schaal waaruit iedereen met de hand eet. Door het eten te voelen, heb je een beter idee van de textuur en de temperatuur. Dat geeft in combinatie met het ruiken en zien een totale beleving hoe je eten zal smaken. Maar de meeste mensen in ons land zullen gek opkijken als je je lasagne met je handen begint te eten. Jij Je eet dus eigenlijk met vier van je vijf zintuigen. Daardoor wordt de maaltijd bijna een totaal zintuiglijke beleving. Neem vooral de tijd als je gaat eten zodat je zintuigen je kunnen helpen om van je eten te genieten.
Annemieke Ambachtsheer LEF December 2011
3
Kun je vertellen wat smaak precies is? ‘Smaak is emotie. Eigenlijk heb ik de vraag nu al beantwoord, maar ik zal het toch even uitleggen. Veel mensen denken dat je met je tong alles proeft, maar je tong is alleen maar de postbode. Je tong geeft signalen door naar je hersenen. Je hersenen bepalen dan wat je lekker vindt. Daarom bestaat ‘vies’ ook niet. ‘Vies’ is aangeleerd. Je proeft niet alleen met je mond, maar met ál je zintuigen. Dus ook met je neus en ogen.’
“Vies is aangeleerd.”
Witlof, spruitjes en andijvie.. misschien trek je al een vies gezicht bij het idee alleen al. Vroeger (of misschien nu nog steeds) heb je vast bij je ouders geklaagd over al dat vieze eten. Opeten? Ho maar! Jouw ouders maakten geen schijn van kans dat je je bordje met andijvie leeg at. Volgens topkok Pierre Wind is dit flauwekul. ‘Er is geen één kind dat ik niet aan het eten krijg.’ Hij krijgt het zelfs voor elkaar dat kinderen met plezier maden eten.
Pierre Wind Leeftijd: 46 jaar Bekend van (o.a.): Kookvanjou (Klokhuis), De Coolfactor (Nickelodeon) én natuurlijk al zijn kookboeken Kookt sinds: zijn 11e Kinderen: dochter van 15 en zoon van 20 Favoriete gerecht: Stamppot met worst Meest bijzondere gerecht: Dropsoep De hyperactieve kok Pierre Wind heb je misschien al eens voorbij zien komen op tv. Al een paar jaar geeft hij ook smaaklessen aan kinderen op basisscholen. Dus wie kan ons beter vertellen over smaak dan Pierre Wind zelf?!
4
LEF December 2011
Maar heeft je tong geen bepaalde gebieden die de smaak bepalen? ‘Die gebieden zijn achterhaald. Onderzoekers hebben bepaald dat die vlakken er niet zijn. Je bepaalt gewoon met je hele mond de smaken. Je tong heeft wel allemaal smaakfuncties. Het ene gedeelte is voor het schoonmaken, het andere voor het vrachtverkeer. Je tong is bijna een compleet bedrijf. Maar als de tong de smaak naar je hersenen stuurt, bepalen de hersenen of je het vies of lekker vindt.’ Dus we kunnen onze eigen smaak beïnvloeden? ‘Ja.’ Hoe wordt smaak nu beïnvloed? ‘Reclame is de grootste beïnvloeder. Als eten heel goedkoop is, denken veel mensen dat het meteen niet lekker is. Je proeft dus met al je zintuigen. In het geval van reclame dus met je ogen.’ Hoe pak je het aan als een kind helemaal niets lust? ‘Er is geen enkel kind dat ik niet aan het eten krijg. Het is wel maatwerk, want ieder kind is anders. De ene moet je streng aan pakken, de ander liefdevol. Eén ding blijft hetzelfde: je moet eten altijd positief maken.’ Eten je eigen kinderen hun bordje wel leeg? ‘Bij ons thuis bestaat ‘nee’ niet. Ik zal kinderen nooit dwingen om hun bord leeg te eten. Maar ik probeer ze te overtuigen
om het wel te doen. Wil je niet eten? Dan niet, maar je krijgt waarschijnlijk straks wel honger. Een kind en volwassene zijn gelijk. Ik ben alleen wat ouder en weet dus meer. Het zou handig zijn om naar me te luisteren.’ Hoe zit het met sondevoeding? ‘Voor het programma Kookvanjou hebben ze een slangetje in mijn neus gedaan om me te laten ervaren wat een kind ervaart dat geen eten ruikt. Je hebt alleen een vol gevoel maar totaal geen plezier van het eten. Terwijl eten in een ziekenhuis wel één van de belangrijkste dingen is.’ Hoe kun je dan het eten wel leuk maken? ‘Bijvoorbeeld om te laten zien wat er gegeten wordt via een filmpje op de iPad. Dan zullen je hersenen denken dat je het wel proeft. Het is niet te vergelijken met normaal eten, maar je hebt wel meer vreugde tijdens het eten. Ik heb het zelf geprobeerd, en het werkt als een tierelier.’
“Er is geen enkel kind dat ik niet aan het eten krijg.” Als je ziek bent, word je soms al misselijk van de geur van eten. Heb je hier wellicht een oplossing voor? ‘Als je ziek bent, wordt je smaak vaak anders. Als je grieperig bent, smaken veel dingen zuur. Je kunt dan een paar dingen doen: gebruik maken van sondevoeding of proberen in je hoofd de knop omzetten. Vaak zegt je hoofd al van te voren tegen je: ‘Ik heb geen zin in eten’. Je kunt ook met een eetcoach praten. Als je zwanger bent, vind je ook vaak heel andere dingen lekker. Als je ziek bent, werkt dit ongeveer hetzelfde. Er zijn, als je ziek bent, nog steeds geuren die je lekker vindt. Denk ook vooral aan wáár je eet. Een ziekenhuisbed is niet de mooiste plek om te eten. Maak er dus vooral een feestje van!’
“Maak van eten vooral een feestje!”
Door: Annelies de Wit Foto’s: Paul Berge LEF December 2011
5
Waarom is (goede) voeding belangrijk voor jongeren met kanker? Goede voeding is natuurlijk voor iedereen belangrijk. Maar als je kanker hebt, kun je in een goede voedingstoestand de behandeling beter aan en heb je minder kans op complicaties, zoals infecties.
Roelien Middelveld Diëtist en moeder van een survivor
Waarom bent u diëtist geworden? Eerlijk gezegd bij toeval. Na 5-HAVO wist ik niet goed wat ik wilde doen. Toen zei mijn zus: ‘vind je diëtist geen leuk beroep?’ En nu, 26 jaar later - zo lang ben ik al werkzaam in ziekenhuis Bethesda in Hoogeveen - vind ik het nog steeds een prachtig vak. Er is veel veranderd in positieve zin. Aan de hand van alle gegevens die je over een patiënt verzamelt, zoals diagnose, medicijnen, laboratoriumuitslagen en voedingsanamnese (wat eet iemand), stel je een behandelplan op. Je houdt daarbij rekening met de patiënt: wat is hij gewend te eten, hoe is de motivatie enz.
Hoe word je diëtist? Je volgt de vierjarige HBOopleiding Voeding en Diëtetiek. Als vooropleiding is HAVO, VWO of MBO-4 vereist. De opleidingen zijn in Den Haag, Amsterdam, Nijmegen en Groningen.
6
LEF December 2011
Welke adviezen kun je jongeren geven zodat ze voldoende energie en voedingsstoffen binnen krijgen? Om te beoordelen of je voldoende energie binnen krijgt, is het gewicht een goede maatstaf, tenzij je veel vocht vasthoudt. Ben je meer dan drie kilo in een maand afgevallen of zes kilo in een half jaar, dan is dat reden extra aandacht aan de voeding te besteden. Verdeel de voeding over de dag, eet vaker (kleinere) porties, bijvoorbeeld elke 2 uur. Drink tussendoor vaker melk, drinkyoghurt of vruchtensap. Gebruik liever geen magere producten. Smeer ruim margarine of boter op je brood. Schenk wat ongeklopte slagroom door je koffie, vla, yoghurt, appelmoes, soep of saus. Als gewone voeding niet toereikend is, dan kan speciale drinkvoeding een oplossing zijn. Overleg dit met je arts of neem contact op met een diëtist.
Vindt u dat jongeren met kanker die te weinig binnen krijgen sondevoeding moeten krijgen en waarom? Als jongeren met kanker veel zijn afgevallen of er veel problemen zijn die met voeding te maken hebben, dan is sondevoeding een heel goed alternatief. Als moeder van een kind met kanker heb ik daar zelf ervaring mee. Al bij diagnose was onze dochter drie kilo afgevallen. Bovendien wisten we dat de behandeling ongeveer een jaar zou duren. Daarom heb ik er bij opname op aangedrongen dat ze een sonde kreeg. Mijn dochter wist dat ze die in principe het hele jaar zou houden. Dat schiep meteen duidelijkheid. En het gaf veel rust. Ze mocht gewoon eten en de rest vulden we, meestal ’s nachts, aan met sondevoeding. Het was een ideale situatie. Een nadeel was wel dat de sonde om de 6-7 weken verwisseld moest worden en dat is niet leuk.
Hoe speelt u in op smaak- en reukveranderingen? Bij smaakveranderingen is het slim om veel verschillende producten uit te proberen. Wat de ene keer geen succes is, kan de andere keer wel in de smaak vallen. Heb je een afkeer van gerechten met een sterke geur, zoals gebraden vlees, vervang die dan door vis, (koude) kip, vleeswaren, kaas, ei of vegetarische producten. Je kunt vlees ook prima verwerken in (pasta)sauzen. Koude gerechten zijn meestal beter te verdragen. Soms kun je een vieze smaak in de mond krijgen omdat je te weinig drinkt. Drink dus voldoende, minstens 1½ liter vocht per dag. Wist je trouwens dat er naast de smaken zoet, zuur, zout en bitter nog een basissmaak is? Dat is umami, Japans voor heerlijkheid of hartig. En wist je dat je deze basis smaken overal op je tong proeft? Het is dus niet zoals in bijna elk leerboek staat, dat je bijvoorbeeld zoet alleen voorop tong proeft.
Hoe helpt u jongeren die door bijvoorbeeld dexamethason aldoor een hongergevoel hebben? Ik heb zelf weinig ervaring met kinderen die dexamethason krijgen. Maar ik weet dat ze bijna niet te verzadigen zijn en dat ze een voorkeur hebben voor hartige dingen. Mijn tips: geen gewoonte maken van ’s nachts eten, een vaste tijd - met jezelf - afspreken voor de eerste maaltijd van de dag, bijv. 7 uur. Zet een schaal met producten op tafel waarvan je onbeperkt mag eten zodat er niet steeds discussie ontstaat. Denk aan augurken, zilveruitjes, olijven, rauwkost zoals bloemkool, wortel, radijs, tomaat. Eventueel kun je een klein beetje zout toevoegen.
Heeft u tips hoe het eten voor jongeren aantrekkelijker gemaakt kan worden? Het is belangrijk dat de maaltijden er leuk uitzien. Kies producten met verschillende kleuren en serveer het op leuk servies. Schep niet te veel ineens op. Zorg voor een gezellige sfeer. Vraag eens aan een vriend of vriendin om voor je te koken en samen te eten, dit geeft ook afleiding.
Hoe zorgt u dat uw adviezen ook buiten het ziekenhuis worden toegepast? Zelf behandel ik alleen patiënten die bij mij op de polikliniek komen. In de praktijk is het gelukkig ook zo dat de meeste jongeren met kanker een groot deel van de behandeling gewoon thuis zijn.
Wat wilt u nog aan LEF of de LEFlezers kwijt? Voldoende of gezonde eten kan tot veel discussie thuis leiden. Laat je daarom samen met je ouders adviseren door een diëtist. Zo komt er wat minder spanning rond voeding. Verder is het goed te weten dat 44-77% van de mensen die chemotherapie krijgen last hebben van smaakveranderingen. Gelukkig komt bij de meeste patiënten na de behandeling de smaak weer terug.
In het volgende nummer! De volgende LEF zal gaan over verlies. Verlies van je gezondheid, je onbevangenheid, je haar, een lichaamsdeel, je broer of zus. Jouw ervaring, gedicht of mening nemen we graag op. Mail naar
[email protected].
LEF December 2011
7
Lekker slank met chemo
f j i r h c S r a a m ‘t
Smaak
gina,
deze pa ht zien op ic d e g w u Wil je jo vokk.nl an naar lef@ stuur het d
Zuchtend kijk in naar mijn lege bord. Speur alle hoeken van het bord af (het is een vierkant bord). Ik heb het echt vakkundig leeggegeten. Niets wat doet vermoeden dat daar nog geen tien minuten geleden een salade lag. Maar ik heb nog steeds honger. Of trek, ja. Noem het zoals je het noemen wilt: ik zou nog wel een bizon op kunnen. Maar helaas ben ik een topsporter. Op dieet. Dus geen bizons als toetje voor mij. Mijn volgende traktatie is een appel. Maar dat is pas over twee uur, vlak voor mijn training. Ach, niet meer aan denken. Ik sta op en breng mijn lege bord naar de keuken. Ah! Daar ligt nog een verdwaald worteltje! Peinzend peuzel ik het op. Ik heb de aanleg om dik te worden. En dan druk ik me nog zacht uit. Ik weet zeker
dat ik goed zit, mocht er een allesverzengende droogte en bijbehorende gruwelijke hongersnood over Europa neerdalen. Mijn lijf lijkt uiterst efficiënt elke calorie uit het aangeboden voedsel te trekken en op te slaan voor slechte tijden. Ik hoef maar te kijken naar een stukje taart en de oermens in mij denkt :’top, dit stukje modern mammoetvlees bewaar ik mooi voor wanneer de sprinkhanenplaag de oogst vernietigt..’ Dat we in de 21e eeuw leven, is tot mijn lijf niet echt doorgedrongen. Laat staan dat het snapt dat het zich niet vast hoeft te klampen aan elke calorie, met twee snackbars, een supermarkt en drie leuke restaurantjes binnen een straal van 100m rond mijn huis. Geen handig lijf voor een topsporter, dat
Sta op tegen kanker
Wij staan op voor Chris en Gianni Sanne Evenhuis & Daan Smit Vrijwilligers Vereniging Ouders, Kinderen en Kanker (VOKK)
Onze vrienden Chris en Gianni hebben beiden kanker. Dit zet hun leven en dat van hun omgeving volledig op zijn kop. Wij steunen hen op allerlei manieren. Zo geven we informatie, treden we op als mentor (maatje) en zetten we ons in voor de KanjerKetting. Samen opstaan helpt. Het geeft kracht en levert geld op voor onderzoek en patiëntenorganisaties. Word donateur van KWF Kankerbestrijding. Ga naar staoptegenkanker.nl
8
LEF December 2011
11-10-11 17:12
Fabienne
Marije Smits
Aan de actie Sta op tegen kanker van KWF Kankerbestrijding deden ook enkele survivors van kinderkanker mee. Daan Smit en Sanne Evenhuis lieten zich fotograferen voor een actieposter van StaOp. Natuurlijk waren zij beiden aanwezig bij de live televisie-uitzending afgelopen november. Daar zagen zij een andere Sanne aan het woord en maakten ze een fantastisch optreden mee van Alex Wegman die door een bottumor zijn arm moest missen.
En wat doe jij?
422.308-15_adv_Patientenv Oud.Kind_210x297.indd 1
lijf van mij. Op gewicht blijven en afvallen (zonder spiermassa te verliezen) kost me grote moeite en discipline. Gelukkig weet ik waar ik het voor doe, voor een topprestatie straks daar in het mekka van de topsport: in Londen tijdens de Paralympische Spelen. Dus vecht ik tegen mijn oermens. Maar soms, stiekem, en meteen heb ik er spijt van en schaam ik me voor de gedachte, lijkt het me lekker weer een chemokuurtje te ondergaan. Toen was eten wel het laatste waar ik aan dacht en deed zelfs de geur ervan me al kokhalzen. De kilo’s vlogen eraf! Maar of ik daar nou verder van ga springen? Dan toch maar een wortel en een beetje honger. Trek.
De smaak van vreugde maakt ineens plaats voor een brok in mijn keel. Niets proeft meer hetzelfde, alsof ik alleen de smaak van mijn tranen wil. Vreugde wordt verdreven. De smaak van tranen in overvloed. Ik probeer het uit te spugen, maar dat helpt niet goed. Ik weet hoe het proeft, om gewoon happy te zijn. Maar toch komt het dan ineens. Dan proef ik de pijn, verdriet gaat door merg en been, gemis dwaalt in het rond en uit zich ook door die vieze smaak in mijn mond. Was er maar een snoepje dat verdriet kan omzetten in blijheid, zodat de smaak van tranen verdwijnt in slechts weinig tijd, Want ik proef veel liever vreugde. De smaak van gemis bevalt me niet, want zelfs met het proeven van vreugde voel ik nog wel mijn verdriet.
Sonde Ik ben ziek. Lig in het ziekenhuis. Ik krijg medicijnen. En Ik heb een sonde. H heb geen zin in eten oe kan die mij help en? Ik moet toch ze Hij kan toch niet al lf ku nnen eten tijd blijven? Nee da t kan niet. Dat wil Ik wil zelf kunnen ik niet eten. Maar dat gaat niet Het eten wordt gebr acht. Het zijn twee boterhammen. Ik he Ik ga slapen. Ik dr b er geen zin in oom. Ik loop op stra at. Daar ligt een st Maar ik zie hem n een iet. Ik loop door. Wee t niet dat de steen da Kom er steeds dich ar ligt ter bij. En au! Ik be n gevallen. Over de Maar ik probeer op steen. Het doet pijn te staan. Het gaat niet. Mijn voet doet Help, denk ik. Kom te veel zeer me helpen. Er kom t iemand langs. H Komt naar me toe. ij ziet mij. En helpt me op te st aan. Ik sta weer. M Kom, zegt de man aar lopen gaat niet . Ik zal je helpen. H ij ondersteunt mij En samen lopen we langzaam verder. Het gaat goed. Maar alleen lopen ga at nog niet. Het ga at steeds beter. Ik ka Nog even, zegt de m n het bijna alleen an. En je kunt zelf verder gaan. We lo En na een tijdje ze pen nog verder door g ik: Ik kan nu ze lf lopen. Bedankt vo We nemen afscheid or de hulp. . Hij zegt: succes ve rder. Blijf goed je be Dan heb je mijn hu st doen lp niet meer nodig Ik word wakker. Ben niet meer op straat . Ik lig in mijn bed. De boterhammen st aan er nog. Ik den k: Nou weet ik wat de Nou weet ik hoe die sonde doet mij kan helpen. En dat hij niet altijd ho Totdat ik het weer he eft te blijven lemaal alleen kan. Dan nemen we afsc En heb ik zijn hulp he id niet meer nodig. Da n doe ik het zelf En tevreden pak ik een boterham Suraya, 13 jaar
LEF December 2011
9
Eet smakelijk in het ziekenhuis Het eten in zorginstellingen…er wordt vaak en veel over geklaagd. In ziekenhuizen moet je vaak ver van tevoren aangeven of je volgende week wel of geen toetje wilt. En in het bejaardentehuis is er meestal helemaal niet te kiezen en eet je wat de pot schaft. Zuurkool met worst en een grote schep jus, of je er nou zin in hebt of niet.
Gelukkig ben je op de kinderoncologie niet de enige met een uitgebreide eethandleiding en is het personeel goed op de hoogte van alle verschillen. LEF is benieuwd hoe de kinderoncologische afdelingen rekening houden met hun bijzondere gasten. LEF vroeg aan Groningen, Nijmegen en Utrecht hoe zij het eten voor jullie aantrekkelijk maken. Samen aan tafel in Groningen Het is 12.00 uur in het Beatrix kinderziekenhuis te Groningen. Tijd om te eten. Kinderen en jongeren eten zoveel mogelijk samen in de activiteitenruimte met de voedingsassistent en de pedagogisch medewerker. De tafel is gedekt en iedereen krijgt de maaltijd die hij de dag van te voren zelf heeft uitgekozen. Een keer in de twee weken is er patat. 10
LEF December 2011
fetwagen je eigen maaltijd samen te stellen. Heb je speciale wensen? Vertel ze aan de voedingsassistent. Zo geniet je van een heerlijke maaltijd.
Veel LEF-lezers brengen of brachten ook veel tijd in het ziekenhuis door. En hoe belangrijk eten ook mag zijn - juist als je ziek bent kanker en eten zijn helaas twee dingen die slecht combineren. Terwijl medicijnen als dexamethason en prednison je eetlust enorm vergroten, kan door misselijkheid of spanning je eetlust juist enorm afnemen. Sommige chemotherapie zorgt voor blaasjes in de mond waardoor eten erg pijnlijk wordt en vaak veranderen je smaak en de tijden waarop je trek hebt. Om 08:30 uur ontzettende trek in een pizza? Het kan zo maar gebeuren. Daarnaast kunnen etensgeuren tien keer zo heftig binnenkomen dat ze je bij voorbaat al doen kokhalzen. Thuis houdt men vast rekening met jouw bijzondere en unieke eetpatroon, maar in het ziekenhuis ben je behoorlijk afhankelijk van de ziekenhuiskeuken en -regels.
Gezellig gedekte tafel in Utrecht Het Wilhelmina Kinderziekenhuis heeft een speciale eetwerkgroep: Beter Eten. Deze wil het eten en drinken voor kinderen en jongeren in het WKZ zo gezellig en lekker mogelijk maken. Op twee afdelingen wordt samen aan tafel geluncht. Vanwege verminderde weerstand mogen sommige kinderen niet van de kamer af, zij eten met hun ouders of een verpleegkundige in hun eigen kamer.
Zo’n gezellig en knus groepsmoment is belangrijk. Het maakt dat kinderen en jongeren beter eten. Je ontmoet tijdens het eten andere patiënten en kunt ervaringen delen. Ook kunnen de medewerkers aandacht besteden aan de motoriek en de zelfstandigheid stimuleren. De buffetkar in Nijmegen Als je ziek bent is een goede en lekkere maaltijd erg belangrijk. Waar heb je zin in? Brood of yoghurt? Hartig of zoet? Een plak peperkoek, gekookt eitje, tosti en een stuk fruit? Melk, chocolademelk, thee, een glas sap? De voedingsassistent van afdeling Q2Zee in het Radboud Ziekenhuis komt voor het ontbijt, de lunch en de tussendoormaaltijden bij je aan bed met de broodbuffetwagen. Je kiest zelf uit wat en hoeveel je wilt eten. Het is nog toffer wanneer je uit je bed mag om zelf bij de buf-
De voedingsassistent zorgt ervoor dat het ontbijt en de lunch leuk worden aangekleed met o.a. een WKZ placemat en servet. Als een kind een dieet heeft of slecht eet, kijkt de diëtist wat het kind wel lekker vindt en zorgt ervoor dat het menu van het kind daarop wordt aangepast. Ook belangrijk: er zijn ‘eetafspraken’ met de rest van personeel. Zij mogen tijdens de maaltijd niet storen en geen medicijnen uitdelen, behalve die tijdens het eten ingenomen moeten worden. Het WKZ organiseert elk jaar een gezellige en lekkere lentelunch voor kinderen en ouders.
Meike Naafs LEF December 2011
11
Leontine’s
gje Wil je jouw zeoor v doen in Tijd g? jouw menin achter je PC Kruip dan snel ail naar of laptop en m
[email protected].
?
Heb jij vragen
, , schoolvragen Vriendenvragen hulpvragen, ? van-alles-vragen
‘Yes! De LEF is weer binnen!’ Dat stond pas op Twitter en er kwamen meteen allemaal enthousiaste reacties op. Dat maakte me nieuwsgierig. Ik had LEF wel eens zien liggen op de poli maar wilde er niet aan. Ik wilde niet bij die kankerclub horen. Maar na die enthousiaste tweets heb ik bij het eerste ziekenhuisbezoek een LEF meegenomen. Wat een leuk blad zeg. En precies wat die anderen zeiden: was-ie maar dikker. Echt, top die LEF.
Mariska
In de tijd dat ik ziek was, hebben mijn ouders zich veel zorgen om mij gemaakt. Ik wilde namelijk bijna niets eten. Ja, ongezonde dingen, die gingen er wel in, maar groenten en fruit? Brrr, ik griezelde ervan. Ten slotte moest ik sondevoeding maar die sonde rukte ik er weer uit. Dan was het weer een gevecht om er een nieuwe in te krijgen. Het was absoluut geen makkelijke tijd. Het duurde daarna nog jaren voordat ik een beetje gewoon at. En nu? Nu ben ik bijna klaar met de koksopleiding en eet ik alles. Het kan zo gek niet zijn of ik probeer het. Wie had dat ooit kunnen denken. Ik wou maar zeggen: ook al gruw je nu van eten, het komt allemaal goed.
Michiel Ik heb niet echt een positieve herinnering aan het eten in het ziekenhuis. Soms was er een ‘verwendieet’, dan kreeg je kleine pizzaatjes, lasagna of ook shoarma. Achteraf denk ik dat het niet vers werd gemaakt maar kant en klaar werd opgewarmd. Toch vond ik het wel lekker, ook al smaakte het lang niet zo als thuis. Voor een deel van de behandeling moest ik naar een ander ziekenhuis. Daar was het eten gewoon vies en vaak hetzelfde. Nog altijd als ik langs zo’n etenskar in het ziekenhuis loop, moet ik bijna kotsen.
Chantal
F-letters, Stuur ze naar LE p/a VOKK, , Schouwstede 2b ein. eg uw ie N JB 3431 k:
[email protected].
Mailen mag oo
Beste Leontine,
Het is nu een half jaar geleden dat ik klaar ben met de behandeling voor leukemie (ALL). Wat een opluchting dat ik af ben van die afschuwelijke dexamethason want ik had mezelf totaal niet in de hand met dat spul. En erger nog, ik vrat alles wat los en vast zat, en bij voorkeur zo vet mogelijk. Langzaam maar zeker ben ik weer gewoon van vorm. Maar wat me zo dwars zit is dat mijn vrienden natuurlijk gewoon snacken. In de pauze, na een avondje stappen, noem maar op. Ik kan geen kroket meer zien en ga over mijn nek bij frituurlucht. Hoe zorg ik dat ik geen buitenbeentje word?
Hoi Leontine,
Ha Leontine,
Als kind heb ik een hersentumor gehad die mijn hypofyse heeft beschadigd. Daardoor heb ik een constant hongergevoel. Mijn hersenen roepen niet dat ik genoeg heb gegeten, zeg maar. Ik ben daardoor veel dikker dan mijn leeftijdgenoten en ik word daar ook wel mee gepest. Niet door vrienden en klasgenoten, want die weten hoe het zit, maar door andere jongeren. Ik zou zo graag wat tips hebben hoe ik daarmee kan omgaan.
Ik loop al een paar jaar rond met het idee om een boek te schrijven over mijn belevenissen met kanker. Maar hoe pak ik dat aan? Ik heb nog wel dagboeken en mijn ouders hebben ook veel opgeschreven in die tijd, en we hebben de Dagboekagenda waar ook heel veel in staat over wat ik allemaal heb ondergaan. Soms vraag ik me af of er wel iemand zit te wachten op mijn verhaal, maar ik wil het wel graag delen. Misschien heb jij tips voor me?
Groetjes, Jasmijn
Dag, Brittany
Lieve Jasmijn,
Hoi Brittany,
Wat naar dat die hersentumor problemen met je gewicht heeft veroorzaakt. Beschadiging van de hypofyse kan inderdaad zorgen dat je altijd honger hebt. Sommige survivors hebben veel aan cognitieve gedragstherapie waarmee ze leren beter met eten om te gaan en iets af te vallen. Is dat iets voor jou? Soms is ook een chirurgische ingreep mogelijk. Bespreek wat het beste voor jou is met je eigen dokter. Het belangrijkste is dat je je beter in je vel gaat voelen, hoe je er ook uit ziet. Dan kan het je ook niets meer schelen wat vreemde mensen over je zeggen. Er bestaan cursussen die je helpen om zelfverzekerder te worden. Kijk eens op www.opkoersonline. nl of vraag het je mentor op school.
Goed idee! Je ervaringsverhaal opschrijven is fijn voor jezelf, maar ook voor lotgenoten die er steun en herkenning in kunnen vinden. Kijk eerst eens of het schrijven je makkelijk afgaat door in een pagina te vertellen wat je hebt meegemaakt. Vraag anderen wat zij er (eerlijk!) van vinden. Vind je het nog steeds leuk? Pak het dan grootser aan en beschrijf stap voor stap je ervaringen. Die kun je vervolgens op een weblog plaatsen en zo delen met je omgeving. Zie je er nog altijd een boek in, stuur het dan naar een uitgeverij en vraag of ze het willen publiceren. Lukt dat niet, dan kun je ook kiezen voor een Print-onDemand-uitgever (even googlen). Verder wil LEF jouw verhaal graag plaatsen in de rubriek ‘Jij aan het woord’!
Pieter (nu weer snel en slank)
Ketting van Ballonnen 2012 In 2012 bestaat de VOKK 25 jaar en organiseren we voor de vijfde keer de Ketting van Ballonnen, een fietstocht van HOOP om te laten zien dat het leven na kinderkanker doorgaat. Een evenement om geld op te halen voor het werk van de VOKK. Jongeren – (ex)patiënten en brussen - laten tijdens de Ketting van Ballonnen zien dat ze ondanks kanker in staat zijn tot grote prestaties. En JIJ kunt daarbij zijn!! Van 11 t/m 19 augustus 2012 (voorlopige data) fietsen 25 jongeren vanaf 16 jaar langs de zeven kinderoncologische centra om kinderen en ouders hoop te geven. Ze staan ruim een week op de pedalen om te laten zien dat ze niet zielig zijn, maar toppers. Dat ze na kanker verder kunnen en knokken voor hun toekomst. Wil jij de fietsers sponsoren, aanmoedigen of weet jij sponsors voor dit evenement? Stuur dan een mail naar
[email protected].
12
LEF December 2011
@Zii^c\kVc7VaadccZc
Hoi Pieter, De invloed van de behandeling op jouw eetlust is voor veel LEF-lezers vast heel herkenbaar, maar niet voor je vrienden. Weten zij dat je door de dexamethason verslaafd was aan vet eten? Waarschijnlijk begrijpen ze het wel als je het ze uitlegt. Dan weten ze ook waarom jij nooit meegaat, waarom je geen trek hebt in vet eten en dat het ook nog eens nare herinneringen bij je oproept. Soms helpt het om dingen gewoon te zeggen. Dat lucht voor jou op en je vrienden kunnen beter rekening met je houden door niet voor je neus te gaan snacken of misschien eens iets gezonds te eten! Succes! Leontine
Groetjes, Leontine
Schrijfze! Leontine
LEF December 2011
13
Genzyme Kookworkhop Een paar maanden geleden klopte het farmaceutische bedrijf Genzyme bij ons aan met het idee iets voor gezinnen van de VOKK te organiseren. We kwamen uit op een kookworkshop waarin kinderen en jongeren zouden koken voor hun ouders, daarbij geassisteerd door vrijwilligers van Genzyme. Op woensdag 22 juni werden 30 kinderen, jongeren en ouders in de Colour Kitchen te Utrecht opgewacht door even zoveel medewerkers van Genzyme en de koks van Colour Kitchen. Na ontvangst mochten de ouders Utrecht in terwijl de kinderen werden verdeeld in twee groepen. De ene groep ging in de keuken aan de slag, de andere maakte menukaarten, kleedde de tafels aan en versierde koksmutsen en schorten. Gewapend met echte koksmessen bereidde de kookgroep een complete maaltijd en 14
LEF December 2011
heerlijke hapjes vooraf. Daarbij werden ze geholpen door de medewerkers van Genzyme en de koks van Colour Kitchen. Aan het eind van de middag konden de ouders aanschuiven aan de prachtig gedekte, lange tafels en werd iedereen getrakteerd op een overheerlijk driegangenmenu. Bedankt Genzyme, Stichting Zin en Colour Kitchen voor deze onvergetelijke en smakelijke kookworkshop.
Marinka Ernst LEF December 2011
15
Jongeren over smaakverandering tijdens hun behandeling
‘Ik leef niet om te eten maar ik eet om te leven’
Iedereen die kanker heeft gehad, zal het herkennen: door de behandelingen heb je ineens geen trek meer in dingen die je dagelijks at, of krijg je juist zin in de meest gekke combinaties van eten. Enkele survivors vertellen welke invloed de ziekte op hun smaak had.
Daan Smit (24) kreeg op zijn 14de leukemie (AML) en had op zijn 17de een recidief. Hij vertelt: ‘De eerste dag in het ziekenhuis at ik kipshoarma. Dat was ook meteen mijn laatste ziekenhuismaaltijd. Vanaf dat moment leek alles te zijn verrijkt met een heerlijke zeepsopdressing. Bij vlagen lustte ik nog wel leverworst of kaas, maar omdat dat er meestal snel weer - via dezelfde ingang - uit kwam, lukte het eigenlijk nooit om langer dan een week hetzelfde te eten. En dan Spa Blauw. Vanwege infectiegevaar mocht ik niet uit de kraan drinken dus slikte ik mijn pillen met Spa Blauw. Daarmee heb ik zo’n vervelende associatie dat ik, zeven jaar na mijn laatste chemo, nog steeds kokhals als ik zonder nadenken een glas Spa Blauw achterover sla. Gelukkig woon ik in Amersfoort en daar komt heerlijk water uit de kraan.’
16
LEF December 2011
Esther (43) kreeg op haar 12de eierstokkanker: ‘Door de chemo smaakte eigenlijk niets, behalve toetjes, die gleden zo naar binnen. Helaas waren de zelfgemaakte toetjes van het AZG (nu UMCG) regelmatig lauw of met klonten. Daar gruw ik nog van. Toen mijn man een paar jaar geleden aan de Brinta ging als ontbijt, rende ik bijna naar het toilet, zo misselijk werd ik daarvan. Het overviel me gewoon. Ik kwam een keer de keuken binnen waar mijn moeder rode kool stond te koken en ik moest meteen overgeven. De geur was precies hetzelfde als die van de poliklinische chemo’s. Mijn moeder kon de kool op een campingstelletje achter het huis afmaken. Tot op de dag van vandaag komt rode kool bij mij uit een potje. Felgele ranja roept ook nare associaties op omdat de chemo van sommige kinderen precies die kleur had. Ook zet ik zelf nooit thee. Ik drink het wel bij anderen, maar liever niet. Tijdens mijn opnamen kwam thee er altijd uit door de misselijkheid. Ik leef niet om te eten maar ik eet om te leven.’
Evie (24) kreeg op haar 14de een bottumor: ‘Sinds een paar jaar ben ik actief als mentor binnen de VOKK. Voorheen gingen we af en toe langs in het Radboud om kinderen en jongeren die daar lagen te bezoeken. Een ontmoeting staat me nog helder bij. We bezochten een meisje dat met haar vader op haar kamer zat. Haar lunch stond in een hoekje; ze had duidelijk echt geen trek. Wij waren nog maar net binnen toen de verpleegkundige kwam om te vragen of ze lekker gegeten had. Dit had ze niet, want door de chemo lustte ze geen brood meer. De andere mentor en ik keken elkaar aan en we dachten allebei hetzelfde. Ik vroeg of ze misschien een tosti lustte. Die konden we vast wel voor haar klaarmaken. Bij het idee alleen al gingen haar ogen glimmen. De verpleegkundige sloeg aan het bakken en maakte van de boterham die ze door de smaakverandering niet weg kreeg, een heerlijke tosti. Die lustte ze wel!’
Catharina (24) kreeg op haar 14de een osteosarcoom in haar knie, met uitzaaiingen naar de longen. Ze vertelt: ‘Voordat ik met de chemo begon, at ik vrijwel alles. Maar tijdens de behandeling lustte ik eigenlijk alleen tosti’s, tomatensoep, pasta en cheeseburgers. Bij de vierde kuur kreeg ik sondevoeding en vanaf dat moment at ik bijna niet meer zelf. De behandeling zat er eind november op en ik wilde per se met Kerst van de sonde af. Met dat doel voor ogen lukte het me weer te leren eten. Een week voor Kerst mocht de sonde eruit. Tijdens de kuren smaakte en rook rijst naar plastic. Vanwege die herinnering heb ik lang geweigerd rijst te eten. Maar nu vind ik het heerlijk. Ook mijn vriend heeft me geholpen te leren eten. Hij vond dat ik niet moest ‘zeuren’ dat iets niet lekker was als ik het nog nooit had geproefd. ‘Wat vies klinkt hoeft nog niet vies te smaken.’ Al met al eet ik nu meer dingen dan voor de chemo. Ik ben blij dat ik weer kan proeven, ruiken en genieten.’
Valerie (27) kreeg op haar 7de een Wilms-tumor: ‘Door de wondjes in mijn mond kon ik moeilijk eten. Alles deed zeer. Gerookte zalm was lekker zacht, dus daar at ik kilo’s van. Ik eet het nog steeds graag. Maar een van mijn zussen wil kan het niet meer eten. Het doet haar aan een heel nare tijd denken. Ook at ik veel ijs. En kippensoep met pastaschelpjes. Het eten van het ziekenhuis vond ik vreselijk omdat alles naar ziekenhuis rook, maar de schelpjessoep die mijn moeder in het Ronald McDonaldhuis opwarmde, was heerlijk. Die deed me denken aan thuis waar we hem ook altijd aten. Jaren later vroeg ik er nog om, maar hij was niet te krijgen in de winkel. We woonden toen in het buitenland. Een paar weken geleden kocht ik zonder nadenken een blik soep en toen ik het openmaakte, rook ik het meteen: het was dé schelpjessoep! Hij is nog steeds verrukkelijk, ook al is hij niet echt bijzonder. Nu staan er tien blikken in de voorraadkast.’
Valerie Strategier LEF December 2011
17
Hm, ik ruik mensenvlees
Hoe zintuigen onze smaak bepalen
Zoek jij een partner met de looks van Justin Bieber of die van Brad Pitt? Vind jij Beyoncé hot of zie jij liever Barbra Streisand? Ieder zijn smaak. Maar hoe komt het dat onze smaken zo verschillen? Onze zintuigen spelen hierbij de hoofdrol. LEF legt uit hoe onze zintuigen De Ware op het spoor komen.
Grote pupillen zien Op welk type mens laten we letterlijk een oogje vallen? Een jeugdige, gezonde en vrolijke uitstraling blijkt aantrekkelijkheid te bepalen. De term ‘gezonde uitstraling’ is echter tijdgebonden. Vinden we nu een zongebruinde huid en een gemiddeld gespierd lichaam mooi, honderd jaar geleden was het toonbeeld van een gezonde uitstraling een extreem blanke huid, een hoog voorhoofd en volle rondingen. Welke uiterlijke kenmerken worden door de eeuwen heen altijd als aantrekkelijk gezien? Dat blijkt de symmetrie in een gezicht te zijn. Als de linkerhelft van je gezicht vrijwel identiek is aan de rechterkant, dan heb je, net als Kate Moss en Gwyneth Paltrow, simpelweg mazzel. Wees getroost als de helften niet helemaal identiek zijn, dat is bij bijna niemand het geval. Wat gebeurt er eigenlijk in ons gezicht als we een aantrekkelijk persoon spotten? Onze pupillen verwijden zich zodat we deze persoon nog beter waarnemen. En dat komt mooi uit, want grote, donkere pupillen worden gezien als aantrekkelijk. Borstharen horen Ook met ons gehoororgaan bepalen we wie ons type is. Tijdens een Amerikaans onderzoek luisterden geblinddoekte proefpersonen naar mannenstemmen. Na afloop gaven ze aan welke mannen zij aan18
LEF December 2011
trekkelijk vonden. Er werd massaal gekozen voor mannen met diepe, zware stemmen. De proefpersonen dachten ook te kunnen vertellen hoe deze mannen eruit zagen: Gespierd, met donker haar, een brede kin, volle wenkbrauwen en veel borsthaar. Helaas voor de hunkerende proefpersonen bleek de stem niet veel over het uiterlijk te zeggen. Er waren namelijk ook blonde, dunne mannen zonder lichaamsbeharing die een zware stem hadden. Hetzelfde onderzoek is ook met mannelijke proefpersonen uitgevoerd. Zij kozen unaniem voor hoge, lieve en kinderlijke stemmen. Bovendien waren zij vastbesloten dat Barbie herself haar stem had geleend voor het experiment. De deelnemende vrouwen werden beschreven als slank, blond en in het bezit van grote, onschuldige ogen. En je raadt het al, ook bij dit onderzoek bleek dat een stem niet veel zei over het uiterlijk van de eigenares ervan. Ferme handdruk voelen Op je gehoor kun je dus niet blindelings vertrouwen. Misschien dat het volgende zintuig ons beter van dienst kan zijn. Gebruiken we het zintuig voelen als we een mogelijke huwelijkskandidaat voor ons denken te hebben? Het antwoord is natuurlijk: ja. Bij een eerste ontmoeting schudden we elkaar de hand. En een warme, stevige handdruk voelt prettiger
dan een slap, zweterig handje toegestoken krijgen. Mensen die een fijne handdruk geven, worden beschreven als betrouwbaar, zelfverzekerd en sympathiek. En tja, dat zijn natuurlijk gewaardeerde eigenschappen voor een eventuele nieuwe partner. Tijdens een date checken we of de ander ons leuk vindt. En we willen onze interesse ook duidelijk maken. Dat doen we door middel van kleine aanrakingen. Even een hand op haar arm leggen of dicht bij elkaar gaan staan. Met je voeten elkaar onder tafel aanraken. Deinst de ander niet terug van dit lichaamscontact? Dan zou het een match kunnen zijn. Bokkentestikels proeven Bepaalde gerechten zouden kunnen leiden tot een onweerstaanbare aantrekkingskracht tussen tafelgenoten. In de oudheid zwoor men bij sesamkorrels die geweekt waren in melk waarin bokkentestikels
gekookt waren. Dit huiveringwekkende gerecht zou een man, in positieve zin, gek van verlangen maken. Gelukkig zijn er vandaag de dag ook wat smakelijker gerechten uit te kiezen. Samen oesters of bananen eten schijnt lustopwekkend te zijn omdat de vorm van dit eten doet denken aan genitaliën. Het opsmikkelen van aardbeien, chocolade en vanille-ijs zou de romantiek verhogen vanwege de zoete smaak. Zweet ruiken Onze neus lijkt het belangrijkste zintuig te zijn bij het uitkiezen van een levenspartner! Onze harten gaan namelijk sneller kloppen als wij feromonen van onze medemens ruiken. Feromonen zijn te vergelijken met hormonen. Het zijn geurstoffen die zowel door mensen als door dieren gebruikt worden om signalen af te geven. Deze signalen kunnen behoorlijk sterk zijn. Zo kan een mottenmannetje een mottenvrouwtje van een kilometer afstand waarnemen door de feromonen die zij afgeeft! En wij maar denken dat deze insecten alleen op licht afkomen. Wij zijn gelukkig geen motjes en nemen feromonen pas waar als we er (soms letterlijk) met onze neus op gedrukt worden. Een Zwitserse arts liet mannen ruiken aan vetzuren afkomstig uit vaginale afscheiding. Vervolgens liet hij ze foto’s zien van vrouwen die zij normaal niet aantrekkelijk
zouden vinden. Onder invloed van het aroma bleken zij deze foto’s opeens heel anders te waarderen. Vrouwen die zij op straat geen blik waardig zouden keuren, scoorden bij deze mannen opeens zeer hoog op de aantrekkelijkheidsmeter! Ook op vrouwen hebben deze feromonen invloed. Vrouwelijke proefpersonen kregen de opdracht aan bezwete T-shirts van enkele mannen te snuffelen. Bij het ruiken van het mannelijke zweet, steeg hun stress- en opwindingsniveau. Vervolgens moesten de vrouwen vertellen welke shirts zij het aantrekkelijkst vonden ruiken. En wat bleek, de vrouwen kozen voor mannen met een andere gen-opbouw dan zij zelf hebben. Hoe groter het verschil, hoe aan-
trekkelijker de geur. De vrouwen konden ook haarfijn vertellen welke zweetgeur zij onaantrekkelijk vonden omdat deze hen deed denken aan hun vader of broer. De mannen die hierbij hoorden bleken eenzelfde soort gen-opbouw te hebben als de vrouw. Vermoed wordt dat op deze manier inteelt voorkomen kan worden. Na uitgebreide bestudering van bovenstaande gegevens geeft LEF je de ultieme tip als je op zoek bent naar een partner: gebruik geen zeep, parfum, aftershave of deodorant maar spoor je wederhelft lekker stinkend op! Ruik smakelijk.
Tessa Nagels LEF December 2011
19
r e k k a B n Mano
Het gedicht hiernaast kreeg ik afgelopen februari, op de kop af tien jaar na mijn laatste bestraling. In die tien jaar is heel wat gebeurd. Iets te vieren! Je hebt een feestje te vieren: laten we stilstaan bij dit moment En je even in ’t zonnetje zetten met een welgemeend compliment. Geniet van deze mijlpaal Die je toch maar hebt bereikt Dat heb je verdiend Is iets wat duidelijk blijkt.. Je mag best wel trots zijn, Dit is echt een gelukswens waard! De allerbeste wensen en felicitaties uiteraard!
20
LEF December 2011
Wat doe je als je als zevenjarig kind een bobbeltje in je nek voelt? Iedereen denkt toch dat het geen kwaad kan, zeker niet als het net winter is. Dan heb je wel vaker opgezette klieren door een verkoudheid. Geen reden voor ongerustheid. Maar bij mij zat die bobbel er na een paar weken nog. Dus gingen we naar de huisarts die op zijn beurt dacht dat het een virus kon zijn. Maar de bobbel bleef. Opnieuw naar de huisarts die me naar het ziekenhuis verwees. Daar deden ze een punctie. Ik besefte met mijn zeven jaar nauwelijks wat er aan de hand was, maar het wachten op de uitslag was voor mijn ouders ontzettend spannend. De bobbel bleek goedaardig. Maar omdat hij groter werd, was het beter als hij werd weggehaald. Daarvoor moest ik naar het VUmc in Amsterdam. De bobbel lag vlak bij een gezichtszenuw en daarom keken allerlei dokters en professoren mee hoe ik het beste geopereerd kon worden. Op 10 november 2000 was het zover. Na de operatie werd ik wakker met allerlei
toeters en bellen aan mijn nek. Al na vijf dagen kon ik naar huis, maar de volgende dag al werden we gebeld of we naar het VUmc konden komen. Bij onderzoek was gebleken dat de bobbel toch kwaadaardig was: ik had speekselklierkanker, een vorm die zelden voorkomt bij kinderen. Gelukkig was de tumor goed verwijderd maar ik kreeg wel een nabehandeling van 42 keer bestralen. Mijn huid doorstond de bestraling gelukkig goed en ging niet kapot. Hij werd alleen bruin. Na de bestralingen was ik genezen! Op dit moment loop ik nog voor controle met af en toe een scan. Sinds kort weten we dat mijn oor schade opgelopen heeft, dus na vele jaren kunnen er nog steeds complicaties ontstaan. Door mijn ziekte ben ik alleen maar sterker geworden en zie ik de dingen van een andere kant. Ik ben ook erg trots dat de professoren in het ziekenhuis mij zo goed hebben begeleid!
Manon Bakker
Poëzie-apps – z25.org De Poëzie-apps van Femke en Jelle van der Ster/ z25.org zijn, zoals al blijkt uit de naam, apps voor je mobiele telefoon. Geen gewone game of handige reisplanner dit keer. Het bijzondere is dat deze apps niet zomaar gedichten tonen, maar dat ze de gedichten hebben vertaald naar een kleine game voor je telefoon. De apps geven het gevoel van de gedichten door ze te spelen. Er zijn nu vijf apps ontwikkeld. Een daarvan is BOEM pats-s-s-s (voor de iPhone) van Roeland Otten en Pascal de Man naar het gedicht Music Hall 4 van Paul van Ostaijen. Daarin kun je zelf gedichten maken in de typografische jazzvorm van Van Ostaijen. Ook is er de app Zoals (voor HTC) van Machiel Veltkamp en Ingrid Govers naar het gelijknamige gedicht van Judith Herzberg waarin je dwaalt door allerlei werelden. Ze zijn misschien iets duurder dan de gemiddelde app maar zeker de moeite waard. www.poezie-apps.nl Jochem Naafs
kijken Eetfilms Er komt bijna geen film voorbij waarin niet gegeten of gedronken wordt. Soms is het slechts sluikreclame voor frisdrank of koekjes of wordt de sluikreclame juist op de hak genomen, zoals Tarantino doet in zijn films met de Big Kahuna Burger. Maar er zijn ook films waarin eten (bijna) centraal staat. In Bella Martha en Babettes gæstebud gaat de liefde door de maag of het brengt in ieder geval mensen bij elkaar. Maar eten is niet altijd feest zoals La grande bouffe laat zien. In deze film uit 1973 vreten vier mannen zich letterlijk dood. Eten kan overtuigend zijn zoals in de Iraanse film The fish fall in love of heel directe reacties oproepen zoals in de Mexicaanse film Como agua para chocolate. Als je zo veel macht kan uitoefenen met je kookkunsten zoals Tita in die film, kun je – denk ik – de wereld veroveren. Jochem Naafs
PES 2012 – Met de echte sfeer van het stadion Als het voetbalseizoen weer even aan de gang is komen de geüpdate voetbalspellen ook weer op de markt. PES 2012 is echt zo’n lekker voetbalspel, waarbij je je als liefhebber geen toeschouwer meer voelt, maar speler. Vanaf het begin met sfeerbeelden uit het stadion, het nerveuze trappelen van de spelers tot het eind van het spel is het genieten geblazen. Bij dit spel is erg veel aandacht voor details. Spandoeken, publiek dat de naam van de club scandeert en goed herkenbare spelers. Alles in dit spel ademt voetbal. PES 2012 is een geweldig voetbalspel voor iedere voetballiefhebber. Door de enorme variatie van speelmogelijkheden en enorme keuze aan clubs en spelers zal dit spel niet snel gaan vervelen. Met volop mogelijkheden voor meerdere spelers (tot 8 deelnemers) en online spelen. Uitgebracht voor PS 3 (getest), Wii, Xbox, PSP, PC, DS, 3DS Gerard Bakker
Eten is emotie Ik hou van eten en daarom kijk ik ook graag naar films waarin gegeten wordt. Vooral als er in een film gekookt wordt, heb je mij te pakken: zet een scène op waarin iemand een boterham smeert en ik ga er voor zitten. Natuurlijk is het vooral prettig als de personages smaakvol genieten van een goede maaltijd – hoewel dat soms ook wel frustrerend kan zijn (en waar blijft geurtelevisie?) – maar er zijn genoeg andere manieren om eten en film te combineren. Zonder eten geen smaak en zonder industrie geen eten, of in ieder geval niet voor de 7 miljard mensen die nu de aarde bevolken. En die moeten toch eten. De Oostenrijkse regisseur Nikolaus Geyrhalter laat in zijn documentaire Our daily bread deze industrie zien. In 90 minuten toont de film hoe groentes, vlees en vis van zaadje op industriële wijze uitgroeien tot iets wat op ons bord ligt. De film is prachtig en shockerend tegelijkertijd. Hij toont de snelheid en efficiëntie van de voedingsindustrie in prachtige shots zonder daarbij commentaar te leveren. Er wordt niet gesproken zodat de geluiden van de machines, de kuikentjes en de werkende mensen des te meer binnendringen. Soms leidt de esthetiek van het camerawerk én van de efficiëntie bijna af van de gruwelijk beelden die je ziet. In datzelfde jaar (2005) verschijnt nog een Oostenrijkse documentaire: We feed the world. In deze film neemt regisseur Erwin Wagenhofer de kijker mee naar akkers in Roemenië, de sojateelt in het Amazonegebied, de slachthuizen in Europa en vele andere plekken. Ook hier staat de grootschaligheid centraal, maar in deze film wordt wel gesproken. Je krijgt beide kanten te horen: de producent en de criticus komen beiden aan het woord. Dat maakt de film kritischer en tegelijkertijd meer uitgebalanceerd. Het is een klassieke documentaire en voor mij persoonlijk dus minder schokkend. Eten is emotie en juist door op de emotie te werken grijpt Our daily bread mij bij de keel. Hoe confronterend de beelden in We feed the world ook zijn, het is te rationeel, te leerzaam. Aan de ene kant hebben we de dieren en de gezondheid, maar aan de andere kant moeten de boeren en de vissers toch ook leven, dat idee. Ook als ik een documentaire over eten zie, wil ik dat al mijn zintuigen geprikkeld worden. Hoewel geurtelevisie nu ineens een wat minder goed idee lijkt.
Jochem Naafs LEF December 2011
21
‘Ik kan geen stoommaaltijd meer zien!’
Eigen website KanjerKetting De KanjerKetting heeft (bin nenkort) een eigen website: www.kanjerketting.nl. Met die site willen we informatie geven over de KanjerKetting maar ook geld ophalen voo r dit fantastische project. Mis schien kun jij de site eens onder de aandacht brengen van je vrienden, school of je oom die bij de Rotary zit (of een andere serviceclub), enz .
Fitkids
et geren tot 18 jaar m Voor kinderen en jon ke tik rts Fitkids een ha een beperking biedt . Je kunt er sporten, od nb leuk bewegingsaa onder de n, en dat allemaal trainen en fitnesse thesio rfy ding van kinde deskundige begelei een jou et elen samen m rapeuten. Die stipp weer s ak str a uit zodat je trainingsprogramm zoals t, or sp n kan doen aa lekker gewoon mee ijd alt na etbal. Er is bij volleybal, judo of vo t. m bij jou in de buur tru wel een Fitkidscen of er kt do rwijzing van de Je hebt wel een ve . fysiotherapeut nodig l s.n Check www.fitkid
De zus van Valerie is niet de enige bij wie de behandeling invloed had op haar smaak (zie blz. 17). Heel wat brussen hebben bepaalde associaties – leuke en vervelende – met het eten tijdens de behandeling van hun broer of zus. LEF deed een klein onderzoekje en stuitte op bijzondere verhalen. Liesbeth logeerde een paar maanden bij opa en oma. Daar was het eten anders dan ze gewend waren, want oma kookte heel vaak aardappels, groente en vlees, maar toch heeft ze er goede herinneringen aan. Het was altijd lekker. Vaak kreeg ze zelfgemaakte appelmoes of stoofpeertjes en oma’s draadjesvlees was heerlijk. Ze gaat nog steeds graag bij opa en oma eten, die gelukkig in hetzelfde dorp wonen. Jasper en Lizzy kunnen geen stoommaaltijd meer zien. Die hebben ze te vaak gegeten in de tijd dat hun broer in het ziekenhuis lag. Ze waren te oud om ergens te logeren (14 en 16) en schoven ook liever niet steeds aan bij de buren. Wel aten ze geregeld bij vrienden, bijvoorbeeld op avonden dat ze moesten sporten. Maar twee tot drie keer per week warmden ze zo’n plastic bak op in de magnetron. Toen best te eten, vonden ze, maar nu roepen die maaltijden te veel nare herinneringen bij hen op. Liekes duidelijkste herinnering zijn de kroketten die haar broertje Bas letterlijk verslond. Bas is al tien jaar geleden overleden, maar dit staat haar nog goed bij. Hij lustte eigenlijk niets en leefde op sondevoeding, maar een kroket, daar leefde hij helemaal van op. Altijd als ze een kroket eet, denkt ze met een glimlach aan Bas die er zo dol op was.
22
LEF December 2011
Eva en Renske aten nogal eens warm bij een van de buren. Daar werd het toetje niet in een schaaltje geserveerd maar belandde op hetzelfde bord als waarvan ze net aardappels, groenten, vlees en jus hadden gegeten. Ze worden nog misselijk als ze eraan denken.
Nieuwe KanjerKraal de KankerKetting. Er is een nieuwe kraal toegevoegd aan inneemt (je krijgt et tabl een via Eentje voor chemo die je dan een kraal per chemoweek).
Meike was tijdens de behandeling dol op alles waar tomaten in zaten, dus de pot schafte vaak spaghetti met tomatensaus, lasagne of tomatensoep. Dat heeft als gevolg gehad dat haar brussen toch wat minder enthousiast over al die tomatengerechten zijn geworden. Haar broer eet zelfs nooit tomatensoep, de enige uitzondering is gazpacho (Spaanse koude soep). Een van haar zussen heeft zelfs een allergie voor tomaten ontwikkeld, maar of dat met de behandeling van Meike te maken heeft...;-)? Bij de familie van Remco en Thomas kookten de buren om beurten tijdens de kuurweken. Met wisselend succes. De ene buurvrouw kookte lekkerder dan de andere buurman. Ze herinneren zich nog heel goed de opluchting dat de behandeling achter de rug was en hun ouders gewoon weer zelf kookten.
Kamp 12-18 jaar Van 16 t/m 18 maart 2012 is er wee r een VOKK-kamp voor jongeren van 12-18 jaar. Onze kampen zijn voor patiënte n, survivors, hun bussen en brussen van een overleden kind. De kosten bedragen € 30 voor leden van de VOKK en € 50 voor niet-leden. Opgeven kan bij Mieke: miek
[email protected].
Marianne Naafs-Wilstra LEF December 2011
23
door: Reinald Gerritsen
voila, uw plaatsen. ik breng u
direct
onze menukaart.
wauw, wat een sjieke tent! ik vind het jammer dat je weggaat, lefgozer... Maar het is wel heel attent van je om me mee uit eten te nemen.
zwezerik, garnituur
ganzenleverpastei, gemarineerde
varkensstaartsoep,
van kippenlever...
koeientong, confit de canard,
gepocheerde koeienvla,
gebakken
tjiftjaf...
kalkoen-tenen-bavarois, ...
eendensnavelgebak, tutti frutti van kamelenbultkaas, haaienvinnenbeignets, dronken peertjes
...
hmm.. het zijn aparte gerechten he?
tartaar van buffelkoteletten, zeebaarsbanket, platvisfiletthee, mokka-salami bonbons, dubbele big mac salade op grootmoeders wijze...
ober!
m’neer, m’vrouw, u hebt een weloverwogen keuze kunnen maken?
check, ik ben eruit!
yep, onze jassen graag...!
lefgozer, wat heb je toch een uistekende smaak! hahaha!
24
LEF December 2011
