VanDoorne
@
Í: \. ,/
,1
)
b*'--3
# 114
VanDoorrr" @
11 1í.
Smart Cities
Werel.dwijd doet het nieuwe concept "Smart City" steeds nadrukkelijker zijn intrede. Steden ats
Barcelona, New York, Tokio en Hel.sinki worden slimmer, duurzamer en prettiger door toepassing van moderne technotogie.0ok in Nedertand worden initiatieven opgezet om steden te ontwikketen naar Smart Cities, zoa[s in Amsterdam, Atmere, Titburg en Eindhoven. lnternationaaI worden verschittende definities van het begrip Smart City gehanteerd; Wikipedia geeft 'smart' when investments in human and social capital and traditional a [s def in itie: À city can be defined as
[transportl and modern IlCT) communication infrastructure fuel sustainable economic development and a high quality of life, with a wise management of natural resources, through participatory action and engagement.
Een Smart City is dus een stad waar de investeringen in kapitaaI en communicatie infrastructuur,
bijdragen aan duurzame economische groei en een hogere kwatiteit van leven, met daarbij een efficiént gebruik van grondstoffen. ln een Smart City gaan mensen niet dagetijks naar kantooi maar werken zij vanuit huis of een nabij getegen werkptek. Vergaderen gaat via teteconferencing en er wordt gewerkt in de ctoud. Hierdoor is er minder verkeer in de stad. Het verkeer dat er nog
weI is, is voornametijk etektrisch en bereikt door slimme verkeersbegeteiding bovendien sneI zijn eindbestemming. De stroom die hiervoor nodig is, komt van zonnepanelen. Toeristen insta[[eren een city-app om de stad te ontdekken en zien wat er op die dag in de stad te doen is; digitale toegangskaartjes kopen kan direct. lnformatie oververvoer, hote[s met vrije kamers, restaurants en trekpteisters is eenvoudig en door gratis WiFi koste[oos op te vragen. Dit zaI misschien ktinken a[s toekomstmuziek maar dergelijke initiatieven worden momenteel over de hete were[d ontwikketd.
11.1
Voorbeelden van Smart City-initiatieven
ln samenwerking met IBM heeÍt de brandweer van New York een nieuw systeem gerealiseerd waarmee bepaalde data in rea[-time worden verzametd en gedeeld waardoor branden mogel.ijk kunnen worden voorkomen en brandweermannen en burgers kunnen worden beschermd wanneer er toch brand is ontstaan. Met behutp van dit systeem kan er geanticrpeerd worden op het ontstaan
van branden, kunnen gevolgen van een de brand worden geanaLyseerd en procedures worden verbeterd die de kans op een brand minimatiseren, zoats het verzame[en van inÍormatie over de gebouwinspectie, vergunningen en eventuete overtredingen van voorschriften. 115
VanDoorne
@
De modeLstad van de toekomst is Songdo in Zuid-Korea lhttp'//www.songdo.com). Deze stad is geheeL gebouwd ats Smart City. Het leven in de stad moet prettiger, veitiger, efficiënter
en'groener'
zijn. Het teven in deze stad kan door combinatie en analyse van veterlei data worden geoptimaliseerd, zo is het idee. Een centraaI computersysteem verzamett en deett informatie over het energiegebruik
van gebouwen, beschikbare parkeerplaatsen, rea[-time locaties van het openbaar vervoer en er wordt ze[Ís bijgehouden hoeveet aÍvaI een persoon produceert. Veitigheid en duurzaamheid zijn speerpunten
in de Zuid-Koreaanse modetstad. Camera's
bij
speettuinen moeten in de toekomst beelden van de speettuin kunnen tonen op de slimme TV's bij ouders thuis. 0ok wordt er een armbandje voor kinderen ontwikketd met een chip: sensoren in de stad registreren waar het kind zich bevindt. Verder registreren sensoren in de straat of er iemand [angskomt en wordt de straatvertichting hierop aangepast. Een laatste voorbee[d van een duurzaam
initiatief is het kantoorpand dat automatisch de [ichten en computers uitschakett wanneer de laatste werknemer het pand heeft vertaten. Ook binnen Europa is een groot aantaI initiatieven ontwikke[d om steden stimmer, duurzamer en meer aangenaam te maken.
ln Barce[ona werd het ingewikkelde busnetwerk niet goed gebruikt. De introductie van een app om het busgebruik toegankelijker te maken had nauwelijks positief effect. De 90 organische
Iet
reizen
?00/o
van de
busti.jnen werden vervotgens omgezet naar 2t+ rechthoekige [orthogonalel lijnen om
met de bus eenvoudiger te maken. Bussen rijden daardoor tegenwoordig efficiénter en
bestemmingen kan worden bereikt met maximaatéén overstap. Verbeterde informatievoorzieningen en een stimme aansluiting op zowel andere bustijnen ats op metro en trein vertaagt de drempe[ om het openbaar vervoer in ptaats van de auto te nemen. Het uiteindetijke doel van deze transformatie is om in de toekomst meer mensen gebruik te Laten maken van het openbaar vervoer waardoor de
doorstroming van verkeer in de straten van Barcetona verbetert. De Spaanse stad Santander is in Europa een van de voorlopers op het terrein van Smart Cityinitiatieven. ln deze stad is een draadloos netwerk aangetegd dat lwaarschijnlijkl ats het grootste ter weretd ka n gelden. Door de stad heen zijn meer dan 1 0.000 sensoren aangebracht in straatvertichting, straten, vui[nisbakken, taxi's, bussen, politieauto's en parken die luchtdruk, luchtvochtigheid, ticht, COr, getuid en bewegingen van mensen en auto's meten.0m de paar minuten verzenden deze sensoren hun data naar een centraaI punt. Via een applicatie,'Putse of the City', kunnen bewoners en bezoekers van de stad i nformatie over onder andere voorzieningen, temperatuur,
pa
rkeergetegenheid
en luchtvervui[ing inzien. Ook is het mogeLijk informatie over openingstijden of het openbaarvervoer op te vragen en kan
ervia de applicatie worden gecommuniceerd met de gemeente. lnteressant aan
dit project is eveneens dat persoonlijke informatie van de verzender van data aI wordt afgeschermd in de server, waardoor de privacy van bewoners en bezoekers van Santander niet in gevaar komt (http://www.smartsantander.eul. 116
VanDoorne
11.2
@
Smart Cities in Nedertand
Ook in Nederland wordt het Smart City concept in praktijk gebracht. ln onder meer Amsterdam, A[mere, Eindhoven en Titburg zijn projecten gestart.
De "Straatkubus" is een project van de gemeente Atmere. ln dit digitate systeem wordt atLerl.ei informatie verzame[d zoats over inkomen, bevo[kingssamenstet[ing, huurachterstanden en schoo[uitvat. De informatie die wordt verzametd kan specifiek naar wijk of zetfs straat worden weergegeven en geanalyseerd. A[s er vanuit potitie en/of jeugd- en we[zijnswerkers signaten worden afgegeven dat er op een bepaatd gebied problemen zijn, kan met behuLp van de Straatkubus worden bekeken wetke dieper gelegen factoren de oorzaak van het probleem zouden kunnen zijn. Daardoor
kunnen mogetijke probtemen eerder worden gesignaleerd en kan bij probtemen gerichter worden ingegrepen. Dit systeem wordt eveneens gebruikt in Zaanstad, Dordrecht, Eindhoven en Atmeto. Een andervoorbeetd van een Nederlands Smart City project is de "Ktimaatstraat". De Amsterdamse
Utrechtsestraat wordt samen met ondernemers gevormd tot een duurzame winketstraat.0m dit te realiseren worden energiescans uitgevoerd en wordt in kaart gebracht wat de ondernemer kan besparen op het gebied van vertichting en verwarming. Een stimme energiedispLay geeft feedback
en persoonlijke besparingstips en slimme stekkers schaketen ongebruikte apparaten en [ichten automatisch uit. 0p straat worden energiezuinige [ampen aangebracht die op rustige momenten 's nachts kunnen worden gedimd. Tramhattes worden voorzien van energiezuinige vertichting op basis van zonne-energie. De afvatbakken op straat worden vervangen door afvatbakken met ingebouwde
afvatpers, waardoor de bakken vijf keer minder geteegd hoeven te worden. Wanneer het afval uiteindetijk toch moet worden ingezametd, gebeurt dit door elektrische wagens van één aanbieder, met a[s gevotg een minimaLisatie van C0, uitstoot.
1
1.3
Smart Cities in juridisch perspectief
De reaLisatie van een Smart City raakt aan een reeks van
juridische en bestuurtijk thema's waaronder
Ívrijwet) aLte thema's die eerder in dit boek aan de orde zijn gestel.d. In dit korte bestek kan de Smart City niet worden gespiegeld aan atdeze thema's. Wij zuLLen ons beperken tot de votgende aspecten die direct samenhangen met de hoge graad van informatisering in een Smart City: privacy, open data en een aantatjuridische en bestuurtijke vragen rond de introductie van de zetfrijdende auto.
11.3.1 Smart City & privacy Gegevensvormen de kurk waarop de Smart City drijft; zonder [uitgebreide) gegevens over personen
en objecten geen slimme stad. Vanuit juridisch perspectief is in het bijzonder de verwerking van gegevens van [en over) personen retevant. Wat kan en wat mag er worden verwerkt? Het maatschappelijk debat over de (grenzen van) privacy woedt nog in atte hevigheid; stappen op weg naar een Smart City zijn slecht denkbaarzonder dat dit thema uitgebreid wordt meegenomen. ln deze bijdrage zuLten wij enkete aspecten van de privacyprobtematiek in een Smart City itlustreren 117
VanDoorne
@
aan de hand van een toepassing die wordt overwogen in de Zuid-Koreaanse stad Songdo: de ki nd
erspee Iplaats.
11.3.2 Casus: de speelpLaats
ln Songdo wordt zoats in de inleiding beschreven nagedacht over toepassingen waarbij camera's beetden van de speettuin kunnen tonen op de slimme W's bij ouders thuis. Ook wordt er een armbandje voor kinderen ontwikketd met een chip: sensoren in de stad registreren waar het kind zich bevindt. Dit kan niet atteen een belangrijke bijdrage leveren aan het [okatiseren van vermiste
kinderen, maar ook andere vei[igheidsbevorderende toepassingen zijn denkbaar. Zo kunnen stoptichten radiosignaten afgeven wanneer ze op rood staan. Hierdoor kan bijvoorbeeld een door een kind gedragen GPS armband gaan tri[[en ats het dichtbij een stopticht komt; het kind wordt zo nog eens lextra) gewaarschuwd voor het dreigende {verkeers)gevaar.
ALs een dergetijke toepassing
in
Nederland wordt, ontwikkeld zaI aan de Wet bescherming
persoonsgegevens [Wbp) moeten worden voldaan. Naleving van deze wet rust met name op "de
verantwoordelijke", degene Ítees, de rechtspersoon of het bestuursorgaan) die, a[[een of samen met anderen, het doetvan en de middelen voor de verwerking van persoonsgegevens vastste[t. Bepatend is met name of degene die de persoonsgegevens verwerkt, de persoonsgegevens {ookl voor eigen doeleinden zat gebruiken. Ervan uitgaande dat de veiLigheid van kinderen in de gemeente een eigen doel is van de gemeente, zaI de gemeente ofweL het Cottege van B&W de verantwoordetijke
zijn voor wat betreft de met de veiligheidsmaatregeLen verzametde gegevens. Daarnaast is het mogetijk dat ook
pa
rtijen waarmee de gemeente samenwerkt voor een bepaatd Smart
City project Imede]verantwoordelijken zijn. Dergetijke partners zijn tevens verantwoordelijken van een deetvan een gegevensverwerking, indien zij de betreffende gegevens ookvooreigen doeLeinden gaan gebruiken. ln onze casus kan daarbi.l gedacht worden aan producenten van speeLtoestetten die camerabeetden gebruiken om vast te stetten welke onderdeten het meest geliefd zijn bij de kinderen en bij wetk onderdeel de meeste valpartijen gebeuren. Zo kunnen zij de toesteLten weerverbeteren.
Persoonsgegevens mogen uits[uitend voor wetbepaatde, uitdrukketijk vooraf omschreven en gerechtvaardigde doeteinden worden verzametd en verwerkt. Dit betekent dat vooraf moet worden
uitgewerkt welke doeteinden een verwerking heeft. Bij cameratoezicht op speelptaatsen kan gedacht worden aan veitigheid, opsporing, onderzoek ter verbetering van de spee[p[aats. Mogetijk zaI ook wetenschappetijk onderzoek en statistiek worden uitgevoerd met de bee[den. Daarnaast zijn
wetlicht andere doeleinden denkbaar. Etke verantwoordetijke zal de relevante doeleinden moeten identificeren en uitwerken. ln het vertengde van het voorgaande geldt dat persoonsgegevens die eenmaaI zijn verzame[d voor
118
VanDoorne
@
bepaalde doeleinden, niet verwerkt mogen worden voor andere doeteínden die onverenigbaar zijn
met de oorspronketijke doeteinden. Een verwerking moet gebaseerd zi.jn op één van de in de Wbp genoemde rechtvaardigingsgronden. Voor
ca
meratoezicht op speetplaatsen, kan
i
n
eerste instantie worden gedacht aan de goede vervul.ting
van een pubtiekrechtetijke taak door de gemeente en/of het gerechtvaardigd betang van de gemeente
om hiervoor deze middeten in te zetten. Ook een eventuete partner bij de gegevensverwerking kan een dergetijk gerechtvaardigd betang hebben. WeI moet er steeds sprake zijn van noodzakeLijkheid; dit kan een knetpunt zijn bij Smart Cities. Alleen persoonsgegevens die voor de eerder genoemde doeleinden toereikend, ter zake dienend en niet bovenmatig zijn, mogen verwerkt worden lproportionaliteit en dataminimatisatieJ. Die persoonsgegevens mogen vervotgens niet [anger bewaard worden dan noodzaketijk is voor de doeteinden waarvoor zij zijn verzametd. Dit betekent dat zodra de persoonsgegevens niet meer nodig zijn {in herteidbare vorm), ze geanonimiseerd of vernietigd moeten worden. Van groot betang is voorts dat de persoonsgegevens votdoende beschermd worden tegen verties
of enige vorm van onnodige en onrechtmatige verwerking. Het beveitigingsniveau moet passend zijn, gelet op de stand van de techniek en de aard van de gegevens. Aangezien camerabeetden van kinderen aLs zeer gevoetig beschouwd kunnen worden en een dergelijke verwerking aanzienl.ijke omvang za[ hebben, zu[[en waarschijnl.ijk de hoogste beveiligingsnormen in acht moeten worden genomen.
De verantwoordel.ijkeÍn) moet{enl
verder de ouders informeren over de verwerking van de gegevens
van hun kinderen. Ook hebben zij een recht op inzage, correctie en eventueeI verzet. Ten stotte zal de gegevensverwerking ook gemeld moeten worden bij de eigen [gemeentetijke] Functionaris Gegevensbescherming, of ats die er niet is, het Cotlege bescherming persoonsgegevens. Een bijzonder punt van aandacht is dat aangenomen wordt dat foto's, en dus ook camerabeelden,
rasgegevens bevatten. Dit betekent dat deze gegevens ge[den ats extra gevoetig ("bijzondere persoonsgegevens"l en het in beginseL verboden is deze te verwerken. Hierop bestaat een aantaI wetteLijke uitzonderingen, zoats uitdrukkelijke toestemming van Ihier) de ouders.
1
1.3.3 '0pen data' onmisbaar voor de Smart City
Overheden worsteten met belangrijke thema's ats mobititeit [verkeer en vervoer), woningbouw en sociate voorzieningen in retatie tot bevotkingsprognoses, duurzaamheid, openbare orde en veil.igheid,
publieke dienstvertening en lokate lasten. Tegetijkertijd wordt ook nog geprobeerd economische ontwikketing te stimu[eren; een onmogelijke taak, zo het tijkt. ln een Smart City worden deze uitdagingen te lijf gegaan door stimme technoLogische toepassingen 119
VanDoorne
@
maar ook door een stim gebruik van de zee aan gegevens wetke onder meer wordt geregistreerd door sensoren, camera's en meters.
ln de roI van {atthans formete] 'operator'van de slimme stad zaI de gemeente waarschijntijk de beschikking krijgen over een substantieeI deel van deze gegevens [wij spreken tegenwoordig over 'big data'1. Analyse daarvan kan op taI van terreinen lverkeer, mitieu, veiligheid en dergelijken] waardevotle inzichten opteveren om een dee[ van de hierboven geschetste uitdagingen waar gemeenten voor staan, te helpen optossen of deze tenminste beter beheersbaar te maken. Gegevens zijn in een Smart City ook niet een bijproduct,
maarjuist een hoofdzaak; ICT-toepassingen
kunnen immers atteen'stim'zijn ats zij gebruikers en omgeving kunnen monitoren en kunnen reageren op veranderingen die optreden. Gegevens zijn dan ook in betangrijke mate te beschouwen
ats "de zuurstof" voor een Smart City.0verheid en marktpartijen zulten daarbij de handen ineen moeten staan om, met behoud van Íverschi[[ende) verantwoordetijkheden, de beschikbare gegevens zo optimaaI mogetijk te benutten.
Van de zijde van de overheid vereist dit het in betangrijke mate delen van overheidsinformatie met
marktpartijen, kortom'open data'. Met dat begrip wordt gedoeld op de herbruikbare openbare overheidsinformatie, waarbij wordt votdaan aan de votgende voorwaarden: 0penbaarmaking van overheidsinformatie die is verzametd/geproduceerd in het kadep van een publieke taak en met publieke middelen; 0penbaarmaking op een wijze dat de betreffende overheidsinformatie makkelijk vindbaar is;
Verstrekking in de vorm waarin deze is verzametd in het kader van een publieke taak {oftewel: onbewerkte inÍormatie en inÍormatie waarvan de bewerking noodzaketijk is voor de uitvoering van de publieke taakl: Gratis verstrekking of verstrekking tegen maximaaI margina[e verstrekkingskosten; Weinig tot geen gebruiksbeperkingen of -voorwaarden voor hergebruik; Bij voorkeur computer-teesbare informatie; en Bij voorkeur gebruik van open (datalstandaarden.
11.3.4 Casus: de stimme miLieusensor Nieuwe meettechnotogie maakt het mogeLijk om 'stimme' sensoren te ontwerpen die niet alleen mitieuwaarden registreren maar ook actief waarschuwingen afgeven ats grenswaarden worden overschreden. ln de Smart City worden de verzametde data niet a[Leen voor overheidsgebruik opgestagen maar worden deze ook aan de bewoners en bedrijven
ter beschikking gestetd.
lnwoners kunnen zo zetf de mitieuontwikkelingen in hun buurt bewaken en bedrijven kunnen nieuwe toepassingen ontwikketen, zoats gepersonaliseerde bewegingsadviezen voor kinderen met hooikoorts oÍ voor ouderen met tongktachten. 120
VanDoorne
@
Bel.angrijk is wetke juridische aandachtspunten er zijn in de besluitvorming over het at of niet publiceren van deze gegevens onder het'open data' be[eid van de gemeente. Te denken daarbij val.t aan zaken a[s de juistheid van de gegevens, de rol van de Wet openbaarheid van bestuur, rechten van
derden en de Wet Markt en Overheid. A[s het gaat om het publiek toegankel.ijk maken van inÍormatie is een eerste voor de hand tiggende check of de overheidsinÍormatie geen evidente fouten bevat of anderszins gebrekkig of onvottedig is. Worden gebrekkige data vrijgegeven, dan kan dit onder omstandigheden teiden tot aanspraketijkheid
uit hooíde van een onrechtmatige [overheidsldaad ats bedoetd in artiket ó:1ó2 Burgertijk Wetboek. Dit kan het gevaI zijn indien de hergebruiker (oÍ ktantleni daarvan) schade Lijdt omdat hij, op basis van gerechtvaardigd vertrouwen, is afgegaan of heeft voortgebouwd op gebrekkige informatie die door de overheid is vrijgegeven voor hergebruik. ln onze casus kan dat bijvoorbeel.d het gevat zijn indien zou btijken dat de sensoren niet juist waren geijkt en een te rooskteurig beetd gaven van de concentraties van bepaatde schadetijke stoffen die in de stadstucht werden gemeten. ln de praktijk
dit aansprakel.ijkheidsrisico over het atgemeen beperkt blijken. Desondanks is het aan te raden bij eventuete verstrekking de verwachtingen van de potentië[e hergebruiker goed te managen
zaL
en deze waar nodig te waarschuwen dat er mogetijkerwijs gebreken in de overheidsinformatie zitten. Een tweede be[angrijke juridische voorwaarde is de vaststetting of de vrij te geven
overheidsinformatie
weI openbaar is. De openbaarheid van overheidsinformatie volgt uit een veelvoud aan wet- en regetgeving. Het gaat te ver deze wet- en rege[geving hier te behandeten. Echter, voor de meeste open overheidsdata is de Wet openbaarheid van bestuur lWobl een betangrijk referentiekader. Voor toepassetijkheid van de Wob dient te worden vastgeste[d of er sprake is van Iij bestuurtijke
informatie van (iil een bestuursorgaan, wetke informatie Iiii) is neergel.egd in documenten en [iv] berust bij bedoeLd bestuursorgaan, en [v) een andere wettetijke regeting niet prevaLeert. ls de Wob van toepassing, dan is de overheidsinformatie in beginsel openbaar. De Wob ze[f kent echter ook een
aantaI uitzonderingen, te weten: een aantaI expticiet genoemde betangen die verstrekking Ikunnenl verhinderen en die ook weI worden aangeduid ats "absotute weigeringsgronden" en "retatieve
weigeríngsgronden". lndien er sprake is van een absoLute weigeringsgrond Íeenheid van de Kroon, veiLigheid van de Staat,
vertrouwelijke bedrijfs- en fabricagegegevens en bijzondere persoonsgegevensl dient verstrekking zonder meer uit te btijven. lndien sprake is van een relatieve weigeringsgrond Iinternational.e betrekkingen, economische of Íinancië[e overheidsbe[angen, opsporing en vervolging van strafbare Íeiten, inspectie controte en toezicht door bestuursorganen, be[ang van qeadresseerde om ats eerste kennis te nemen van op hem betrekking hebbende informatie, voorkomen van onevenredige bevoordeting oÍ benadeting van betrokkenen en eerbiediging privacy) heeÍt het bestuursorgaan
een discretionaire bevoegdheid in de betangenafweging. Ten aanzien van de [aatste retatieve 121
VanDoorne
@
weigeringsgrond [eerbiediging privacyl zaI de betangenaÍweging onder de Wob overigens praktisch attijd in het voordeel van de privacybescherming uitvatten. De relevantie van de Wob voor de casus van de stimme mitieusensor zaI mede aÍhangen van de
oorsprong en opzet van het sensornetwerk lo.a. verantwoordetijkheid, doetenl. lndien de Wob van toepassing is , zutlen de daarin opgenomen weigeringsgronden voor het deten van de in deze casus relevante informatie waarschijntijk niet direct een obstakeI vormen.
Een derde juridische toets richt zich op de mogel.ijke aanwezigheid van rechten van derden op de vrij te geven informatie, in het bijzonder auteursrecht of databankrechten. lndien informatie beschermd is onder deze rechten zijn openbaarmaking en hergebruik enkel toegestaan a[s de maker/rechthebbende van dat werk respectievelijk de producent van de databank daar toestemming
voor heeÍt verteend. ln de casus van de slimme milieusensor zou dit bijvoorbeeld een rol kunnen speten als de ruwe data door de gemeente worden verrijkt met bijvoorbeetd verkeersgegevens of weergegevens uit commerciëte bron. Teneinde de risico's op inbreuk te beperken, is het aan te raden bij inkoop van dienstvertening
uit de markt te bedingen
(bijvoorbeel.d
in de inkoopvoorwaarden) dat oÍweI de
inte[lectuete
eigendomsrechten worden overgedragen dan wel een votdoende ruime [icentie [gebruiksrecht] wordt
verkregen om ook hergebruik mogeLijk te maken. Daarnaast getdt het advies om een standaard protocol op te stetten voor de omgang en afhandeting van inbreukclaims teneinde de conseqqenties van een eventuete inbreuk zoveeL mogetijk te beperken.
Een [aatste aandachtspunt betreft de vraag oÍ de condities waaronder de overheid de data ter beschikking stett {in beginseI een economische activiteitl onrechtmatige concurrentie vormt jegens marktpartijen. Ter voorkoming van oneerlijke concurrentie door overheden zijn ats onderdeel van de Wet Markt en Overheid in de zomer van 2012 enkete nieuwe gedragregets toegevoegd aan de
Mededingingswet. Uit het stetsel van de wet en getdende rechtspraak vatt ats hoofdregel af te [eiden dat marktoptreden door de overheid in beginseI is toegestaan. EnkeI indien de afweging tussen de betangen van de overheid en die van de particuliere ondernemers tot de conctusie leidt dat de gevotgen voor de particutiere ondernemers onevenredig beLastend zijn, dient marktoptreden
door de overheid achterwege te btijven. lndien het actief ontstuiten van overheidsinformatie ats een pubtiekrechtetijke verptichting kan worden gekwalificeerd [hetgeen op grond van de Europese Hergebruik RichtLijn mogetijk Lijktl, kan waarschijntijk een afweging van be[angen achterwege btijven en zaI van onrechtmatig overheidshandeten niet sneI sprake zijn.
11.1
lntelligenteverkeerssystemen: de'smart car'
lntettigente verkeerssystemen die een bijdrage [everen aan bereikbaarheid, mobititeit, veiligheid en het mitieu in de stad zu[[en een betangrijke bouwsteen vormen voor een Smart City. Hoewel stimmer openbaar vervoer waarschijntijk een groter marktaandeel kan verwerven in de Smart City, btijft 122
VanDoorne
@
de auto daarin toch ook moeitijk weg te denken. Te meer omdat auto's steeds meer comfort en veitigheid gaan bieden door onder meer toepassingen aLs adaptieve cruise controt, 'keep your [ane' en systemen die de auto laten stoppen ats een aanrijding dreigt. ln de nabije toekomst zaI de auto nog
veel meer functies gaan overnemen van de bestuurder: de intettigente auto ('smart car') komt er aan. Hierna zulten wij enkete [juridische en bestuurtijke) uitdagingen schetsen waarvoor bestuurders van een Smart City op het terrein van verkeer en vervoer naar verwachting zutten komen te staan ats gevotg van de opkomst van de smart car.
11.4.1 De Google smart car Voorspetd wordt dat vanaÍ 2025 autonome besturing als standaardoptie op middenktasse auto's
verkrijgbaar is, waarbij verschittende merken er naar streven vanaf 2020 dit a[s optie te bieden. De door Googte ontwikketde zetfrijdende auto is een aansprekende i[[ustratie van deze ontwikketing. De Googl.e
"smart car" is een autonoom rijdend voertuig dat is uitgerust met een taser op het dak,
vier radarsystemen, een camera, een geavanceerde GPS en zeer gedetaitteerde kaarten. Deze auto is het taboratoriumstadium a[ ver voorbij; de Googte auto heeft op openbare wegen aI een aÍstand afgetegd die geLijkstaat aan diverse malen de omtrek van de aarde. ln de Verenigde Staten bestaat in de staten Nevada, F[orida en Ca[ifornië aI wetgeving voor de toe[ating van dergetijke auto's op de openbare weg. Qok in Nedertand wordt votop onderzoek gedaan naar de mogetijkheden van zetÍrijdende auto's waarbij zo nu en dan daarmee ook at op de openbare weg wordt geëxperimenteerd. Dat zat op termijn
mogetijk teiden tot aanpassing van de Wegenverkeerswet. Dat is uiteraard een zaak van nationaaI niveau maar ook op tokaaI niveau zaI deze ontwikketing de nodige juridische en bestuurlijke aandacht vragen. 11.4.2 Juridische en bestuurliike uitdagingen 0nderzoek heeÍt geteerd dat zetÍs indien een beperkt percentage van de auto's zetfrijdend zou zijn, dit aI sterk zaI bijdragen aan het afnemen van fites. Dat is uiteraard goed nieuws. 0ok is voorspetd dat de
introductie van de zeLfrijdende auto zou kunnen betekenen dat in een groot aantaI gevalten auto's een betangrijk deet van de tijd leeg rond rijden. Dit bijvoorbeel.d omdat ouders de auto opdracht geven om kinderen van school te haten. Als dit gecombineerd wordt met de veronderstetting dat ook een nog
groter deel van de bevoLking [denk bijvoorbeeld aan ouderen] gebruik zaI kunnen maken van auto's, zat dat mogetijk toch betekenen dat de introductie van de zetÍrijdende auto tot nog meer autoverkeer
za[ [eiden. Dat zou weer gevotgen kunnen hebben voor bijvoorbee[d doorstroomcapaciteit, parkeercapaciteit etc.
Parkeren id bij uitstek een zaak voor de gemeente. Niet alteen de Imogel.ijke] groei van het aantaI auto's is voor het te voeren beteid relevant. Zoals hierboven aangegeven zou de introductie van een 1aa
VanDoorne
@
zetfrijdende auto verstorend kunnen werken op de met diÍferentiatie van parkeertarieven beoogde effecten. Ats de 'passagiers' zich in de binnenstad laten afzetten en de auto zichzetf verderop in de
buitenwijk parkeert kan dat verstorende effecten hebben op de 'parkeereconomie' van de binnenstad,
de parkeermogetijkheden in de buitenwijken en de verkeersdruk richting centrum. De effecten kunnen nog verder gaan. Gebruik van een autonoom rijdende auto betekent in feite de beschikking krijgen over een privé-taxi zonder - dure - chauffeur. Wat is de invtoed op de taxibranche? Maar ook:
wat betekent de opkomst van deze
-
veeI goedkopere
- taxi's voor het openbaar
vervoer; btijft er
voLdoende passagiersaanbod over? Een andere belangrijke vraag is oÍ een zetfrijdende auto eigentijk weI onbeperkt toegang zou moeten hebben tot
a
lte delen van de stad. Net zoats we nu mitieuzones kennen is voorstetbaa r dat bijvoorbeeld
deten van een IbinnenJstad niet toeganketijk zul.l.en worden voor auto's zonder bestuurder of dat
daar alteen de meest geavanceerde en betrouwbare intettigente auto's [bijvoorbeetd: "ktasse lV"l zutten worden toegelaten. De roep om een dergetijke beperking zaI zeker ontstaan indien zich, en dat
tijkt toch onvermijdetijk, ongevatlen gaan voordoen waarbij autonoom rijdende auto's [etsetschade of erger veroorzaken. Critici hebben aI de verwachting uitgesproken dat in een dergelijk gevat het ktimaat voor de acceptatie van zetfrijdende auto's weI eens snet zaI kunnen omstaan. Daarbij is de verwachting dat het 'pubtieke geheugen' dan sne[ zat vergeten dat er door bemande auto's jaartijks alteen aI in Nederland zeven- tot achthonderd doden te betreuren zijn en een veetvoud aan ernstige gewonden. De ethische marge voor de zelfrijdende auto is waarschijnlijk vrij smat.
Zonering voor de smart car zaI uiteraard [okate regetingen vragen en ook handhaving Imet atle daaraan verbonden kostenl. Naast intettigente auto's zaI ook de steeds intettigenter wordende (wegen)infrastructuur tot atlerlei
interessante vragen leiden. lndien bijvoorbeetd een systeem voor het leveren van dynamische verkeersinÍormatie niet functioneert is het nu a[ zaak dit op de borden ook tot uitdrukking te brengen. Langzaam maar zeker raken gebruikers immers gewend aan de beschikbaarheid van deze informatie en gaan
zi.j
daar ook steeds meer op vertrouwen. Dit vertrouwen op {de inzet vanl anderen,
zoals de wegbeheerder, impticeert dat
-
althans de beteving van
-
de eigen verantwoordetijkheid
van de weggebruiker steeds verder zal afnemen. Voor de wegbeheerder schuitt hierin een zeker
risico. Dit aspect zaI mogetijk nog wat scherper naar voren komen ats infrastructuren echt veeI meer intelLigentie gaan bezitten dan nu het gevaI is en de gebruiker voor zijn veil.igheid op de continue beschikbaarheid daarvan meer zaI gaan vertrouwen. Leidt een 'stimmere weg' naar meer verantwoordetijkheid voor de [okaLe wegbeheerder? Het antwoord op deze en andere vragen kan nog niet zonder meerworden gegeven. De opkomst van
smart cars en intelligente infrastructuren zaL zeker kansen creëren voor lokaLe bestuurders maar van hen ook de nodige juridische en bestuurlijke aandacht vragen.
12L
