Houten tunnelportalen René Wolf Op Nederlandse en de meeste Europese banen zul je zie niet veel tegenkomen. Op banen die het overzeese gebied weergeven mogelijk wel. Houten tunnelportalen komen of kwamen vooral voor in gebieden met veel bosbouw. Met name voor dit thema is er in de inmiddels populaire schaal 0n30 (1:48 - smalspoor) leuk materieel te koop voor een leuke prijs. Vooral voor deze schaal is het bouwen met hout ook niet echt moeilijk en biedt het veel mogelijkheden tot detaillering. Voor de liefhebbers van een beetje minder voor de hand liggende themaʼs bieden deze tunnelportalen mogelijk een uitkomst. Het is weer eens iets anders dan de gemetselde of betonnen versies zoals we die op menig baan zien. En zoals met zoveel items zijn ook deze portalen te koop ook al zul je ze niet of nauwelijks bij de modelspoorgrootgrutter aantreffen. Met de mogelijkheden die het internet biedt is het verwerven van deze producten niet veel moeilijker dan de meer gangbare modellen. Toch hebben de min of meer kant en klare producten ook zo hun nadelen. De belangrijkste daarvan is toch wel de maatvoering. Het landschap zal gevormd moeten worden naar het model tunnelportaal, andersom is meestal niet mogelijk. Bij volledige zelfbouw is dat anders. Verder komt er bij zelfbouw altijd weer het bouwplezier en de voldoening die het schept. Een bijkomend voordeel is zeker ook de prijs. Naast een kleine investering in verf die voor veel meer doeleinden te gebruiken is, zijn de kosten van een enkel portaal slechts een paar euro. Bij het maken van het tunnelportaal wordt als eerste de maat genomen zodat er een voor de beoogde plaats een passend portaal gebouwd kan worden. Het is dan handig deze eerst uit te tekenen op karton. De kartonnen mock-up kan dan achteraf nog even op de juiste plaats gezet worden om te kijken of alles past of om delen van het landschap nog net even passend te maken of het portaal toch nog iets aan te passen. Bij dit werkje is het dan wel zo handig om ook gelijk de vleugels mee te nemen. Als de contouren van de tunnel gemaakt zijn kan de houten constructie er op getekend worden waardoor al een behoorlijk goed beeld ontstaat van de te toekomstige tunnelingang.
Hierbij kan het handig zijn gebruik te maken van afbeeldingen van bestaande tunnelportalen. Het internet kan ook hier een goed hulpmiddel bij zijn bij het vinden van het juiste portaal of voor het vinden van de gewenste sfeer.
De kartonnen mock-up van een tunnelportaal met vleugels kan eenvoudig van karton gemaakt worden.
Er zijn legio mogelijkheden voor dit soort portalen. In het geval van mijnbouw als thema kunnen met hout juist hele mooie verouderde of zelfs gammele ingangen van mijntunnels gemaakt worden
Voor de balken en de planken is balsahout uitermate geschikt. Dit hout is erg makkelijk te bewerken en het aanbrengen van reliëf is in dit zachte hout een peulenschil. Voor bouwsels in schaal 0 en dus ook de populaire bosbouwschalen 0n30 en 0n3 zijn balkjes van 5x5mm en platen van 1,5mm dik zeer welkome maten. Dit komt dan neer op balken van ruim 25x25cm en planken van 8cm dikte in werkelijkheid. Andere soorten hout die geschikt zijn voor dit doel zijn lindehout en abachi. Deze soorten zijn wel harder dan balsa maar nog steeds goed te bewerken. Voordat het hout op maat gemaakt wordt is het raadzaam om het eerst met een koperborstel te lijf te gaan. Door hiermee over het zachte hout te borstelen ontstaan groeven waardoor het hout een ruw en natuurlijk uiterlijk krijgt. Bedenk goed dat in werkelijkheid er geen gebruik gemaakt werd van mooi geschaafd hout en dat de jaren en het weer er op den duur ook zichtbaar in worden.
De staanders worden afgetekend waarbij de mock-up dienst doe als mal.
Het hout wordt opgeruwd met een koperen borstel. Met het kartonnen model als sjabloon kan de lengte van de balken worden afgetekend waarna de dunne balkjes eenvoudig met een fijn getande zaag (b.v. juniorzaagje) op maat gemaakt kunnen worden. Hierbij is het handig om een eenvoudig hulpmiddeltje te maken zodat het balkje niet gaat schuiven en een rechte zaagsnede gemaakt kan worden.
Het op maat zagen van de balkjes kan eenvoudig met een klein ijzerzaagje. Na het ruw maken van het hout en het op maat zagen van de balken kan het hout van een kleurtje voorzien worden. Hiervoor kan acrylverf of een andere hobbyverf op waterbasis gebruikt worden. In hobby- en knutselwinkels is dit soort verf in vele kleuren en tinten te verkrijgen. Soms zijn ook pakketjes van deze verf te koop bij winkels als Action of Lidl. Het nadeel daarbij is dat het vaak om een aantal potjes van nogal uiteenlopende basiskleuren gaat die voor het op de
gewenste kleur brengen van hout niet altijd even geschikt zijn. Voor het kleuren van hout komen (donker)bruin, lichtbruin (zandkleurig of camel) en zwart goed van pas. Het is de bedoeling dat de verf met water sterk verdund wordt zodat het als het ware een soort beits wordt. Door gebruik te maken van een verfbakje met meerdere uitsparingen kunnen de verschillende kleuren (of mengsels van kleuren) apart aangemaakt en naar behoeven verdund worden.
Bij het kleuren van de balsahout platen is het van belang dat beide zijden voorzien worden van een laag verdunde verf. Dit voorkomt dat de platen al te veel krom trekken onder invloed van het water.
De snijkanten zijn dan weer blank en kunnen zo nodig van voorzien van verdunde verf of grijze beits. Bij balsahout zal de beits of verdunde verf redelijk in het hout trekken waardoor ook de randen aan de al beschilderde kanten van het hout iets anders van kleur kunnen worden. Op zich is dat niet erg, het geeft zelfs een extra accent als de planken later aangebracht zijn waardoor het duidelijk wordt dat het verschillende planken zijn. Bij de balken kunnen met een klein mesje, een kraspen o.i.d. nog extra groeven en slijtage aangebracht worden. Dit kan ook bij de planken. Deze kunnen ook zodanig gesneden worden dat ze gebroken kunnen worden en er ook uit komen te zien als gebroken planken. De blanke stukken hout worden daarna weer behandeld met grijze beits of met alcohol verdunde Oost-Indische inkt.
De verschillende benodigdheden voor het kleuren van hout Naast verdunde acrylverf is het ook mogelijk om modelbouwbeits voor het kleuren van hout te gebruiken. Dit wordt o.a. geleverd door Wenz. Vaak zijn dit poeders die in water opgelost moeten worden. Hierbij is vooral de kleur grijs handig. Hiermee kan de zilvergrijze kleur van oud verweerd hout worden verkregen. Voor het accentueren van het reliëf kan zwarte beits gebruikt worden. Dit kan ook gedaan worden met Oost-Indische inkt die sterk is verdund met alcohol. Het voordeel bij het gebruik hiervan is dat het door de vluchtige alcohol snel droogt. Zorg hierbij wel voor een goede ventilatie. Bij het op kleur brengen van het hout is het een beetje een kwestie van proberen wat de effecten zijn van de verschillende kleuren en mengels. Het is bij het schilderen wel van belang dat er niet constant met dezelfde kleur gewerkt wordt. Door dezelfde kwast afwisselend voor de verschillende tinten te gebruiken ontstaat een wisselend patroon op het hout. Zo nu en dan kan er dan even een donkere tint of zelfs een klein beetje zwart gebruikt worden voor de accenten. De balken worden gekleurd nadat ze op maat zijn gemaakt. Bij de planken kan het handig zijn de dunne platen balsahout eerst te kleuren en daarna pas tot planken te snijden.
Nadat de platen zijn gedroogd kunnen ze met een scherp hobbymes en een stalen liniaal tot planken worden gesneden. Hierbij is het niet erg als een heel klein beetje scheef gesneden worden of niet allemaal even breed zijn. Ook kleine slingeringen in de snede zijn geen bezwaar vooral als het om oudere en verweerde bouwsels gaat. Het zal het oude en rustieke effect juist versterken.
Extra verweringen en slijtage van het hout worden later aangebracht Nadat alle balken en planken droog zijn kunnen ze samengebouwd worden tot een tunnelportaal. Met het sjabloon als voorbeeld kunnen de balken op hun plaats gelegd en aan elkaar gelijmd worden. Balsalijm is hiervoor zeer geschikt omdat het redelijk snel droogt. Deze lijmsoort is niet altijd even gemakkelijk verkrijgbaar. In plaats daarvan is secondelijm (gel) ook zeer geschikt. Als je iets meer tijd hebt werkt contactlijm ook goed. Voor het goed uitlijnen kan de sjabloon als ondergrond gebruikt worden maar het kan ook op
ruitjespapier of een snijmatje met lijnen er op. In eerste instantie wordt het frame zo samengebouwd.
Begin zo mogelijk met het aanbrengen van de langste planken. De restanten kunnen dan nog elders gebruikt worden en de restanten daarvan vinden ook meestal nog wel een plaatsje in het bouwsel of in latere bouwwerken. In het geval van de laatste korte stukjes kunnen deze in veel gevallen zonder vooraf op maat geknipt te worden al wel aangebracht worden op het frame. Nadat de planken vast zitten kunnen de uitstekende stukjes met een scherp hobbymes afgesneden worden. De kale stukken hout kunnen daarna weer bewerkt worden met wat restanten verdunde verf, beits of Oost-Indische inkt. In een aantal gevallen kan het een leuk effect geven als er een paar planken afgebroken zouden zijn of er juist een andere plank later is aangebracht als versteviging of ter reparatie. Het zijn vaak dat soort dingen die een stukje scenery natuurgetrouw maken. Met een medicijnspuitje kan de houtlijm goed gedoseerd worden Voordat de planken worden aangebracht kunnen ze alvast op maat worden gesneden met een mesje of een zogenaamde Chopper. De originele “Chopper” is een zeer degelijk hakmes voor het haaks, of onder een ingestelde hoek inkorten van latjes. In het geval van het zeer zachte balsahout kan ook de goedkopere versie van een dergelijk gereedschapje volstaan voor dit werk.
Als de balken goed ten opzichte van elkaar zijn geplaatst en met elkaar verbonden zijn, kan het frame zo nodig worden omgedraaid waarna de planken aangebracht kunnen worden. Deze kunnen dan met gewone witte houtlijm aan het frame gelijmd worden. Slechts een klein beetje lijm is voldoende. De hoeveelheid lijm moet zoveel zijn dat het niet tussen de balken en planken uitpuilt als de planken worden aangedrukt. Voor een goede dosering van de witte houtlijm zijn de potten waarin het verkocht wordt niet erg geschikt. Voor het zuinig doseren kunnen medicijnspuitjes erg handig zijn.
De goedkope variant op de “Chopper” voldoet wel voor balsahout en hele dunne latjes van lindehout.
Nadat alles tot een geheel is samengebouwd verdient het zeker de aanbeveling om nog verder te gaan met verweren door het aanbrengen van sporen van verwering en een algehele waas met de airbrush. Tunnels die voorzien zijn van een tunnelportaal zullen ook aan de binnenzijde vaak voorzien zijn van een houten constructie. Ook die mag niet vergeten worden, zeker niet als je anders door de tunnelingang zo in het binnenste van een holle berg zou kijken. In het geval van enkel rotsgesteente kan die constructie erg kort blijven en overgaan in een rotswand. Bij een iets langere voering is het zeker nodig nog even een paar plankjes en staanders te gebruiken voor de aankleding. Hierbij is het net echt nodig alle planken apart tegen de staanders te plaatsen. Vaak kan volstaan worden met een complete plaat waarin de afzonderlijke planken zijn met potlood zijn ingekrast. De geringe hoeveelheid licht maakt dat het verschil niet zichtbaar is. Door de binnenkant nog een donkere waas van neergeslagen roet te geven is het geheel nog een stukje natuurgetrouwer.
