Houten

© Noordhoff Uitgevers bv, Groningen/Houten

Antwoorden op de opgaven Hoofdstuk 1 -

Produceren

1.1a

€600 mln (1 + 0,6% + 1,3%) = €611,4 mln.

b

De omzet in prijzen van het basisjaar is de volumeverandering. Het volume is

gestegen met 0,6%. c

De totale kosten zijn afgenomen met 5% × 0,25 + 2% × 0,25 = 1,75%.

d

In het basisjaar bedragen de kosten: €600 mln – €20 mln = €580 mln.

In het volgende jaar bedragen de kosten: €580 mln – 1,75% × € 580 mln = €570 mln. e

De winst bedraagt €41,4 mln.

f

De productie is toegenomen met 0,6% en de hoeveelheid werknemers is afgenomen

met 1%. De totale productie per werknemer is dus met 1,6% toegenomen. 1.2a Omzet

2.000

Inkopen

900 -------1.100

Indirecte belasting

250 -----------

Btwmp

1.350

Indirecte belasting

250 ---------1.100

Btwfk Afschrijvingen

200 ---------

Ntwfk

900

b

De Ntwfk bestaat uit loon (600), rente (100) en winst (200).

c

De nettowinst zal omslaan in een verlies van 100. Toch is de toegevoegde waarde

nog positief: loonkosten, rente en winst bedragen samen 600. d

De verschillen zijn:

–

De ondernemingen realiseren de toegevoegde waarde op markten door middel van

verkopen, de overheid stelt de producten gratis ter beschikking aan de bevolking en dekt de kosten door middel van belastingheffing. –

De toegevoegde waarde van ondernemingen bestaat uit loon, winst en rente. De

toegevoegde waarde van de overheid bestaat uit ambtenarensalarissen. Economie en bedrijfsomgeving

1


Hoofdstuk 2 -

Bestedingen

2.1a

In het algemeen wordt het consumptiepatroon bepaald door:

–

de behoeften van individuele consumenten;

–

het inkomen;

–

de prijzen van producten.

b

Het macro-economisch consumptiepatroon geeft de (relatieve) bestedingen weer aan

de verschillende goederencategorieën. Het aandeel van voedings- en genotmiddelen is sterk afgenomen van 37% tot ongeveer 13%. Consumenten besteden aan duurzame consumptiegoederen ongeveer 20% van hun inkomen. Het overige deel bestaat uit diensten van allerlei aard. In een economische opgang nemen de bestedingen aan duurzame goederen sterk toe, in een neergang dalen ze. c

De inkomensgroei is de belangrijkste oorzaak van de consumptiegroei. De negatieve

inkomensgroei heeft dus een neerwaartse druk op de bestedingen. d

De groei van de consumptie wordt mede bepaald door:

–

de inkomensverdeling;

–

de rente;

–

het vermogen;

–

het consumentenvertrouwen.

e

De daling van het consumentenvertrouwen komt na een halfjaar tot een jaar tot uiting

in de bestedingen. De rente heeft invloed op de besparingen en leningen. Een lage rente stimuleert de persoonlijke leningen ten behoeve van de consumptie. Als de rente stijgt, dalen de leningen en worden de bestedingen afgeremd. De vermogensontwikkeling komt tot uiting in de aandelen- en huizenprijzen. Consumenten besteden van deze stijging ongeveer 8%. Omgekeerd zet een daling van de waarde van de vermogensbestanddelen de consumptie ook onder neerwaartse druk. 2.2a

Er is onderscheid tussen binnenslands geproduceerde uitvoer en wederuitvoer. De

binnenslands geproduceerde uitvoer bestaat uit exportproducten die in Nederland zijn geproduceerd. De wederuitvoer is de uitvoer van in Nederland ingevoerde producten die na een kleine bewerking weer worden uitgevoerd. De wederuitvoer dient te worden onderscheiden van de doorvoer. De doorvoer bestaat uit producten die niet in Nederlandse eigendom komen maar waarvoor alleen gebruik wordt gemaakt van de Nederlandse fysieke doorvoermogelijkheden (havens, wegen).

Economie en bedrijfsomgeving

2


b

De groei van de uitvoer is afhankelijk van de groei van de wereldhandel en de

concurrentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven. Het laatste wordt bepaald door de innovatie van ondernemingen en vergelijking met hun buitenlandse concurrenten. Daardoor kunnen zij op het gebied van kosten of van productvernieuwing hun plaats op buitenlandse markten handhaven. c

Enkele verklaringen zijn:

–

De oorzaak van de sterk gestegen loonkosten ligt in de arbeidsschaarste die in

Nederland groter is dan in de omringende landen. Door een lagere werkloosheid in Nederland in vergelijking met de buurlanden, zijn de lonen sterker gestegen. Dit verklaart de lage groei van de export van producten die in Nederland zelf zijn geproduceerd. –

Door de eenwording van Europa laten veel ondernemingen buiten Europa hun export

via Nederland verlopen. Daardoor specialiseert Nederland zich steeds sterker in dienstverlenende activiteiten als vervoer en handel. De loonstijging in deze sectoren die daarvan het gevolg is, zet door naar andere sectoren die daardoor minder concurrerend worden. –

De kennispositie van de Nederlandse industrie is zo slecht dat Nederland alleen kan

concurreren met lagelonenlanden. De productie wordt verplaatst naar deze landen waardoor de Nederlandse export afneemt. d

Er zijn verschillende redenen:

–

Door daling van de export neemt het BBP af en neemt ook de import af.

–

Een groot deel van de export bestaat uit geïmporteerde goederen. Dat geldt niet

alleen voor de wederuitvoer maar ook voor de binnenslands geproduceerde uitvoer. –

Nederland is naar verhouding energierijk en hoeft dus weinig energie voor eigen

gebruik te importeren. –

Het exportoverschot bestaat hoofdzakelijk uit chemische producten en voedings- en

genotmiddelen. Dit zijn producten waaraan een procesmatig en kapitaalintensief proces ten grondslag ligt. Hoofdstuk 3 3.1a

Economische relaties

Middelen

Bestedingen

Loon van bedrijven

4.550

Consumptie van gezinnen

6.750

Loon van de overheid

1.250

Consumptie van de overheid

2.450

Overig inkomen

2.800

NBPfk

8.600

Indirecte belastingen -/- subsidies

1.300

Bruto-investeringen bedrijven

2.750

overheid

600


3


NBPmp

9.900

Afschrijvingen

2.500

BBPmp

12.400

Import

2.250

Totaal b

Nationale bestedingen Export

12.550 2.100

------------

------------

14.650

14.650

NBPmp = C + I + O + X – M 9.900 = 6.750 + 750 + 2.550 + 2.100 – 2.250

Wanneer we bij het NBPmp de afschrijvingen toevoegen, ontstaat het BBPmp. Dan moeten we aan de rechterkant ook de afschrijvingen bij de netto-investeringen optellen: BBPmp = C + Ibr + O + X – M 12.400 = 6.750 + 2.750 + 3.050 + 2.100 – 2.250 c

Zie vergelijking [3.6].

Particulier spaarsaldo +

Overheidsspaarsaldo =

Uitvoersaldo

S–I

B–O

X–M

+

=

Nationaal spaarsaldo = 650 – 750 + 2.500 – 2.550 = – 150 Het particulier spaarsaldo is negatief ter waarde van €100 mld. Het overheidstekort bedraagt € 50 mld. De EU 27 moeten deze bedragen van het buitenland lenen. Het nationaal spaartekort bedraagt €150 mld, ongeveer 1% van het BBP. Overigens is het tekort sterk afhankelijk van de energieprijzen op de wereldmarkt omdat de EU 27 een energieimporterende economie heeft. 3.2a

25% × 2.600 = 650

75% × 2.600 = 1.950

(1% + 3 ¼ %) × 650 =

27,6

(3 ¾ % + 1 ½ %) × 1.950 = 102,4 --------

Groei van de omzet in 2009

130

Afzet: 25% × 1% + 75% × 3 ¾ % = 0,25% + 2,8% = 3% b

3% × 1.300 + 2% × 1.300 = 5% × 1.300 = 65 Economie en bedrijfsomgeving

4


c

Lwn = 4%

Wn = 0% Productie = 3% ap = productie – Wn = 3% – 0% = 3% Loonsom = Lwn + Wn = 4% + 0% = 4% 4% × 900 = 36 Lkp.e.p. = Lwn – ap 1% = 4% – 3% d

Rente: +0,5% Æ r = +0,5 mln

Belasting: 100/230 × 256,5 = 111,5 e

Omzet

2.730

Inkopen

1.365

Personeelskosten

936

Afschrijvingen

100 ---------2401 --------- –

Bedrijfsresultaat

329

Rentelasten

72,5 ---------- –

Winst voor belasting

256,5

Belasting

111,5 -----------

Winst f

145

De winst is circa 15% gestegen bij een toename van de omzet met circa 5%. De

kosten zijn dus minder dan 5% gestegen, veroorzaakt door een toename van de arbeidsproductiviteit. Hoofdstuk 4 –

Conjunctuur en overheidsbeleid


5


4.1a

De conjunctuur is de schommeling van de bestedingen en de productie rond de normale bezetting van de capaciteit. De maatstaf voor de conjuncturele ontwikkeling is dus de groei van het BBP.

b

We spreken van een recessie als het bruto binnenlands product twee opeenvolgende kwartalen afneemt.

c

De trendmatige groei is de groei die wordt veroorzaakt door een verhoging van het aantal productiefactoren en de productiviteit ervan (groei van de productiecapaciteit). De feitelijke economische groei wijkt hiervan af door schommelingen in de effectieve vraag. Het verschil tussen feitelijke en trendmatige groei is de conjuncturele component in de economische groei.

d

Als bedrijven investeren, neemt de effectieve vraag en daarmee de productie toe. Door de productiegroei is op termijn echter ook een grotere capaciteit nodig. Dat wakkert de investeringen weer aan.

4.2a

De conjuncturele component in de economische groei bedraagt in 2007: 0,25%

(hoogconjunctuur) en in 2003: –1,95% (laagconjunctuur). b

Vooral de investeringen, de export en de particuliere consumptie zijn verantwoordelijk

voor het verschil in de conjuncturele ontwikkeling in beide jaren. De particuliere consumptie schommelt wel met de conjunctuur maar minder dan beide andere variabelen. De overheidsuitgaven vertonen een veel stabieler groeipatroon. c

d

Mogelijke indicatoren voor de bestedingscategorieën zijn: –

consumptie: consumentenvertrouwen;

–

investeringen: producentenvertrouwen, orderpositie, bezettingsgraad;

–

export: wereldhandel, conjunctuur in Duitsland.

Op grond van de theorie zouden we in een jaar van laagconjunctuur (2003) een lage

inflatie, een lage groei van de werkgelegenheid en een lage winstgevendheid mogen verwachten. Dit komt overeen met de praktijk, al is de inflatie in 2003 nog relatief hoog. Blijkbaar hebben de factoren die de kosteninflatie bepalen, zoals hogere lonen, hogere importprijzen en overheidsmaatregelen in 2003 een groter effect gehad dan in 2007. e

Nee, de collectieve uitgaven stijgen in het jaar van hoogconjunctuur sterker dan in het

jaar van laagconjunctuur. Ze hebben dus een procyclische werking gehad. f

In een jaar van hoogconjunctuur stijgen de belastinginkomsten snel en nemen

bepaalde overheidsuitgaven (uitkeringen) af, waardoor het tekort automatisch lager wordt. In een jaar van laagconjunctuur gebeurt het omgekeerde. g

Ja, de rente is hoger in een hoogconjunctuur dan in een laagconjunctuur.


6


4.3a

Anticyclisch begrotingsbeleid houdt in dat de overheid haar uitgaven- en

belastingbeleid richt op de demping van de conjunctuurgolf. In een periode van laagconjunctuur stimuleert de overheid de economie door de uitgaven te verhogen en/of de belastingen te verlagen. In een periode van hoogconjunctuur remt de overheid af door te bezuinigen en/of de belastingen te verhogen. b

In een periode van hoogconjunctuur geven politici belastingmeevallers uit in plaats

van deze te reserveren voor de belastingtegenvallers die komen in de laagconjunctuur. In de laagconjunctuur moet de overheid vervolgens bezuinigen om het tekort niet volledig uit de hand te laten lopen. Hierdoor wordt de conjuncturele neergang versterkt. c

Ja, bij een structureel begrotingsbeleid doet de overheid uitgaven alsof de economie

zich op de trend bevindt. In een periode van laagconjunctuur blijven de uitgaven dus op peil, ondanks het feit dat de belastingontvangsten tegenvallen. Dit geeft de economie een positieve impuls. d

De ECB verhoogt de rente in een hoogconjunctuur als de inflatie uit de hand dreigt te

lopen. Dit remt de bestedingen en de economische groei. In een laagconjunctuur – als de inflatie onder controle is – heeft de ECB de mogelijkheid de rente te verlagen om de economie een steun in de rug te geven. Hoofdstuk 5 5.1a

Macro-economie en onderneming

Aard van de eindmarkt: deels conjunctuurgevoelig (bouw, transport), deels niet

(farmacie, voeding en genot). Fase bedrijfskolom: begin van de bedrijfskolom. Daarom is de chemie gevoelig voor intering op voorraden in volgende schakels van de bedrijfskolom. Kapitaalintensiteit: hoog. De chemie kenmerkt zich door relatief hoge constante kosten per eenheid product. Investeringsbeleid: procyclisch (zie de laatste alinea van het artikel). Productdifferentiatie: in de basischemie beperkt, in de fijnchemie groter. In de basischemie is daardoor de prijsconcurrentie in een conjuncturele neergang groter dan in de fijnchemie. Conclusie: de chemie is een conjunctuurgevoelige sector, waarbij geldt dat de fijnchemie beter bestand is tegen een verslechtering van het algemeen economische klimaat dan de basischemie. b

Chemische producenten doen dit vooral door zich te richten op fijnchemie in plaats

van op bulkchemie. De eindmarkten van de fijnchemie (bijvoorbeeld geneesmiddelen) zijn minder conjunctuurgevoelig die van de bulkchemie. Bovendien is de fijnchemie minder kapitaalintensief dan de bulkchemie. c

De omzet en winst van een conjunctuurgevoelige onderneming zijn door beleggers

moeilijker te voorspellen. Hierdoor lopen zij meer risico en zijn zij bereid minder voor een Economie en bedrijfsomgeving

7


aandeel van een conjunctuurgevoelige onderneming te betalen. De koers van een cyclische onderneming is daardoor meestal relatief laag. Het gevolg is dat een chemisch bedrijf – via een emissie van nieuwe aandelen – minder gemakkelijk aan eigen vermogen kan komen. 5.2a

Sectoren die de nadelige effecten van een stijging van de olieprijs ondervinden zijn:

de tuinbouw, de visserij, de chemische industrie en het transport. Sectoren die profiteren van een stijging van de olieprijs zijn: de olie-industrie en haar toeleveranciers. b

De upstreamsector profiteert van een olieprijsstijging omdat de gewonnen olie meer

opbrengt. De downstreamsector heeft last van een olieprijsstijging omdat de duurder ingekochte olie de raffinagemarges onder druk zet. Hoofdstuk 6 6.1a

Consumentengedrag

De inkomenselasticiteit van de vraag naar voedingsmiddelen is gering. De totale

vraag naar voedingsmiddelen ondergaat nauwelijks wijzigingen tijdens een conjunctuurcyclus. Wel wijken consumenten in een neergang uit naar goedkopere producten. Dat vergt van Ahold een behoorlijke aanpassing van het assortiment. b

Voor Ahold is de individualisering het grootste probleem. Daardoor is het noodzakelijk

een groot assortiment aan te houden. Naast de individualisering noemt Ahold: –

sociale patronen: meer vrouwen werken, waardoor thema’s als voedselveiligheid en

hygiëne belangrijker worden; –

demografische factoren: klanten worden ouder, waardoor zij meer aandacht

schenken aan gezondheid en waardoor er meer klantenbinding ontstaat. c–

De levensmiddelendetailhandel gaat steeds verder bewerkte voedingsmiddelen

verkopen. –

Er komen meer verkooppunten van voedsel buiten de levensmiddelendetailhandel

om. –

Het gebruiken van voedsel in restaurants neemt een steeds groter percentage van de

omzet van voedsel in beslag. 6.2a

Figuur Vraagcurve product


8


b1

Het bovenste deel van de curve is elastisch (de procentuele verandering van de

vraag is groter dan van de prijs), het onderste deel is inelastisch (de procentuele verandering van de vraag is kleiner dan van de prijs). 2

Bij een elastische vraag leidt een prijsdaling tot een grotere hoeveelheidsstijging. De

omzet neemt dus toe. Voor ondernemingen is het van belang om dit te weten. c

Bij een prijs van 200 heeft een daling van de prijs met 1% tot 198 een

hoeveelheidstoename van 2% tot gevolg. De prijselasticiteit is –2. Bij een prijs van 100 heeft een prijsdaling van 1% een hoeveelheidstoename van 0,5% tot gevolg. De prijselasticiteit is –0,5. 6.3a

Het evenwicht is in het snijpunt van qv = qa:

–20p + 100 = 5p + 25 –25p = – 75 p=3 q = 40 Figuur vraag- en aanbodcurve


9


p qa = 5p + 25

5

3 qv = – 20p + 100

25

100

q

b

dq/dp × p/q = –20 × 3/40 = –1,5

c

Een verandering van de vraag langs de curve kan haar oorzaak vinden in een

prijsverandering, bijvoorbeeld doordat de aanbodcurve is verschoven. Een verandering van de vraagcurve zelf vindt haar oorzaak in een verandering van de consumentenvoorkeuren of de marktomvang. d

qv = qa:

–20p + 300 = 5p + 275 –25p = – 25 p=1 q = 280 e

dq/dp × p/q = –20 × 1/ 280 = –1/14. Het goed is nu zeer inelastisch geworden en dus

van een luxegoed een basisgoed geworden. Dat komt voor als producten in een andere fase van de productlevenscyclus komen. Hoofdstuk 7 7.1a

Marktvormen

De collectievevraagcurve is de som van alle individuele vraagcurven naar het

desbetreffende product. Ais het desbetreffende product bijvoorbeeld een bepaalde soort appels (Golden Delicious) is, dient men de vraag van alle consumenten bij een bepaalde prijs te sommeren. De collectieveaanbodcurve komt tot stand door bij elke prijs het aanbod van alle individuele aanbieders te sommeren. b

De gemiddelde opbrengst is de opbrengst per eenheid product. Deze is per definitie

gelijk aan de prijs van het product. De prijs komt tot stand op de markt door vraag en aanbod. De markt is zo groot en individuele ondernemingen zijn zo klein dat zij geen invloed op de prijs uitoefenen. De productieomvang van een individuele onderneming in het tweede deel van figuur 7.1 kan variëren zonder gevolgen voor de hoogte van de prijs. De prijslijn heeft een horizontaal verloop. Economie en bedrijfsomgeving

10


Bij elke productieomvang levert een extra eenheid dezelfde prijs op. Daarom valt de marginaleopbrengstenlijn samen met het gemiddelde. c

Door een toename van de vraag verschuift de vraagcurve naar rechts, waardoor de

prijs stijgt. De gemiddeldeopbrengstencurve verschuift naar boven, zodat de totale winst van de individuele onderneming toeneemt. Een toename van het aantal aanbieders heeft een verschuiving van de aanbodcurve naar rechts tot gevolg. Hierdoor daalt de prijs en daarmee de geemiddeldeopbrengstencurve in het rechterdeel van figuur 7.1. Dit heeft een daling van de winst tot gevolg. d

Theoretisch ontbreken toetredingsbelemmeringen in een marktvorm van volledig vrije

mededinging. Hierdoor zullen ondernemingen toetreden zolang er (over)winsten zijn. Het bedrijfstakevenwicht ontstaat waar de GTK-curve de gemiddeldeopbrengstencurve raakt. e

Individuele ondernemingen kunnen afwijkende kostencurven hebben die lager liggen

dan die van andere ondernemingen in de bedrijfstak. Daardoor ontstaat een situatie van langdurige overwinst. Men noemt dit ondernemingspremies. 7.2a

Er is sprake van een marktvorm van volledig vrije mededinging, waarbij de productie

kostengeoriënteerd is. Deze marktvorm verschuift naar monopolistische concurrentie met een productie gericht op productdifferentiatie (kwaliteitsverbetering en assortimentsvernieuwing). b

Ais oorzaken worden de toename van de concurrentie en de ontwikkeling van de

vraag genoemd. 7.3a

Er is sprake van een smal oligopolie.

b

Ondernemingen op een oligopolistische markt concurreren niet graag met de prijs.

Ais een onderneming de prijs verlaagt, zal de andere onderneming dat eveneens doen. Daardoor neemt de afzet veel minder snel toe dan wanneer de concurrent de prijs stabiel houdt. Ais een onderneming de prijs verhoogt, zal de concurrent de prijs stabiel houden. Daardoor daalt de afzet veel sterker dan wanneer de concurrent eveneens de prijs zou verhogen. Dit is de oorzaak van de relatieve prijsstarheid van een oligopolie. Vanwege de onaantrekkelijkheid van prijsconcurrentie concurreren ondernemingen op oligopolistische markten met de kwaliteit van hun producten en met productdifferentiatie. Daarvoor moeten zij veel aan R&D doen. Aangezien de marktvorm aanleiding biedt tot een zekere winstgevendheid, zijn er ook middelen voor. Ondernemingen trachten daarnaast vaak productdifferentiatie te bereiken door marketinginspanningen. c

Onder a is het gedrag van concurrenten op een oligopolistische markt al aangegeven.

Dit gedrag komt in figuur 7.4 tot uitdrukking: vanuit het evenwicht in de knik van de curve zal de afzet bij prijsstijgingen sterk afnemen en bij prijsdalingen langzaam toenemen. Economie en bedrijfsomgeving

11


d

Als een onderneming marktaandeel wil winnen door middel van een prijsdaling, zal

de concurrent eveneens de prijzen laten dalen. Dat lokt weer prijsdalingen uit van de eerste onderneming. Dit resulteert in een prijzenoorlog. e

Door samenwerking, zoals kartelvorming en onderling afgestemd gedrag, kunnen

ondernemingen naar maximale winst streven. Dit soort samenwerking is in de meeste landen echter verboden. Het is voor autoriteiten uiteraard moeilijk aan te tonen of er sprake is van kartelvorming of van onderling afgestemd gedrag, daar oligopolisten al vanzelf de neiging hebben om hun prijzen stabiel te houden. 7.4a

In figuur 7.5 zijn de prijsafzetcurve, de marginaleopbrengstencurve en de GTK- en

MK-curve weergegeven. De onderneming brengt een hoeveelheid op de markt waarbij geldt dat MO = MK. In dat geval is de winst maximaal. De winst is gelijk aan het verschil tussen de prijs en de GTK vermenigvuldigd met de aangeboden hoeveelheid. b

TNT zou haar monopoliepositie kunnen gebruiken om maximale winst te behalen. Zij

zou bijvoorbeeld kunnen weigeren post te vervoeren van en naar plaatsen met hogere kosten. De postbezorging op het platteland is bijvoorbeeld duurder dan in de steden. Bovendien zou zij de prijzen kunnen verhogen, zodanig dat MO = MK (de prijs is dan hoger dan de marginale kosten). c

Indien de prijs vastgesteld wordt op het niveau van de marginale kosten (snijpunt van

MK en GO) neemt de gevraagde hoeveelheid toe. Er is nog wel sprake van winst. Bij een prijs op het niveau van de GTK (snijpunt van GTK en GO) neemt de vraag nog verder toe en is de winst geheel weggesmolten. Hoofdstuk 8 8.1a

Overheid en economisch proces

In de eerste plaats is kartelvorming verboden. Dit heeft betrekking op afspraken

tussen ondernemingen over de prijzen, de productieomvang en de verdeling van de markt. In de tweede plaats is onderling afgestemd gedrag verboden. Dit gedrag komt voor op markten waar slechts enkele ondernemingen actief zijn, zoals een oligopolie. Ondernemingen op zulke markten hebben de neiging om hun prijzen op het niveau van de andere ondernemingen te houden, ook zonder daarover actieve onderlinge contacten te onderhouden. In de derde plaats is het bedrijven verboden misbruik te maken van machtsposities. Als ondernemingen een zeer groot marktaandeel hebben, kunnen zij bijvoorbeeld hun marktmacht gebruiken om de prijzen (te) hoog te houden of bepaalde partijen uit te sluiten van levering.


12


b

Het doel van de wetswijziging is om de concurrentie in het Nederlandse bedrijfsleven

te vergroten. Daardoor zal het naar verwachting de concurrentiestrijd met het internationale bedrijfsleven uiteindelijk beter aankunnen. Verder is de aanpassing van het Nederlands recht aan het Europese recht noodzakelijk. c

De minister van Economische Zaken gaat ervan uit dat ondernemingen uit

bedrijfstakken met een lage concurrentie-intensiteit verstarren. Bij de verdergaande opening van de grenzen zullen zij de concurrentiestrijd met buitenlandse ondernemingen verliezen. Hoofdstuk 9 9.1a

Aanbod van geld

Geld vervult de functie van ruilmiddel (met geld kunnen in principe alle verhandelbare

goederen worden gekocht), oppotmiddel (geld kan als vermogensbestanddeel worden aangehouden) en rekeneenheid (geld wordt gebruikt als waardemaatstaf waarin prijzen worden uitgedrukt). b

Ruilmiddel: door een hoge inflatie is het niet langer mogelijk de goederenruil in twee

delen te splitsen. Iemand die bij een hoge inflatie een goed verkoopt tegen geld en dat geld wil gebruiken voor de aankoop van een ander goed, merkt dat de koopkracht van het geld zeer snel is verminderd. Oppotmiddel: bij een hoge inflatie vermindert de koopkracht van het geld snel, waardoor geld een onaantrekkelijk middel wordt om het vermogen in aan te houden. Rekeneenheid: bij een hoge inflatie stijgen prijzen voortdurend. De waarde van goederen verandert voortdurend, waardoor het geld geen stabiele waardemaatstaf meer is. Het is erg moeilijk om in zo’n situatie te plannen op basis van bedragen (inkomsten en uitgaven) in geld. c

Doordat inflatie de functies van het geld aantast, moeten consumenten, bedrijven en

overheid meer kosten maken. Een bedrijf moet bijvoorbeeld vaak zijn prijslijsten aanpassen en er strikt op toezien dat debiteuren tijdig betalen. Om met de gevolgen van inflatie om te gaan, hebben ondernemingen dus extra personeel nodig. Dit gaat ten koste van de productiviteit en de economische groei. d

Het belang van (de functies van het) geld neemt toe naarmate de arbeidsverdeling en

de ruil op markten toenemen. In veel traditionele samenlevingen zijn de arbeidsverdeling en de ruil beperkt. Huishoudens verbouwen hun eigen voedsel, maken hun eigen medicijnen, bouwen hun eigen huis, verzorgen hun eigen ouders enzovoort. In moderne samenlevingen hebben de meeste mensen een zeer gespecialiseerde functie (bijvoorbeeld computerprogrammeur) waaruit zij een inkomen in geld verwerven. Met dit inkomen kopen zij voedsel en medicijnen van anderen, laten zij een huis bouwen door anderen en betalen zij voor de oudedagsvoorziening. Aangezien geld een belangrijkere rol speelt in zo’n samenleving, zijn ook de gevolgen van inflatie voor een moderne markteconomie ernstiger. Economie en bedrijfsomgeving

13


9.2a

Munten worden gecreeërd door de staat, bankbiljetten door de centrale bank en

giraal geld door de overige monetaire financiële instellingen b

Dit kan door wederzijdse schuldaanvaarding. De bank accepteert een direct

opeisbare schuld aan de klant (hij krijgt een bedrag op zijn rekening gestort, waarmee hij bankbiljetten kan opnemen) in ruil voor een schuld van de klant op termijn (de klant moet op termijn de lening, inclusief rente, terugbetalen). Aan de debetzijde van de bankbalans neemt de post kredietverlening (debiteuren) toe en aan de creditzijde de post direct opeisbare tegoeden. De bank kan met wederzijdse schuldaanvaarding doorgaan zolang ze aan de liquiditeitseisen van de centrale bank voldoet. c

De liquiditeit neemt af, doordat de verhouding tussen de liquide middelen van een

bank enerzijds en de (direct opeisbare) verplichtingen van een bank anderzijds verslechtert. De solvabiliteit neemt af doordat de post debiteuren bij een gelijkblijvend aansprakelijk vermogen toeneemt. De rentabiliteit verbetert vanwege de renteontvangsten op de lening. d

Hieronder verstaan we alle vorderingen op monetaire financiële instellingen, die snel,

massaal en zonder koersverlies kunnen worden omgezet in geld. We spreken dan ook wel van ‘near money’ of ‘bijna-geld’. e

M3 bestaat uit de primaire en de secundaire liquiditeitenmassa. Als de centrale bank

geen rekening hield met alle vorderingen op monetaire financiële instellingen die snel kunnen worden omgezet in geld (en waarmee dus snel bestedingen kunnen worden verricht), dan zou zij het inflatiegevaar onderschatten. Hoofdstuk 10 -

Vraag naar geld en monetair beleid

10.1a Er zijn drie motieven voor het aanhouden van liquide middelen: 1

om goederen en diensten te kunnen kopen (transactiemotief);

2

uit voorzorg voor onvoorziene omstandigheden (voorzorgsmotief);

3

uit beleggingsoverwegingen (speculatiemotief).

De vraag naar geld op grond van het transactiemotief noemt men de vraag naar actief kasgeld en de vraag naar geld op grond van het voorzorgs- en speculatiemotief de vraag naar inactief kasgeld. b

De vraag naar actief kasgeld hangt af van de groei van het BBP en de inflatie. Hoe

meer goederen en diensten in een economie geproduceerd worden en hoe hoger de prijzen worden, des te meer geld is er nodig om deze goederen en diensten te verhandelen. De vraag naar inactief kasgeld hangt vooral af van de rente. Hoe hoger de rente, des te hoger zijn de gemiste opbrengsten van het aanhouden van geld.


14


c

De vraag naar actief kasgeld hangt af van de groei van het BBP en de prijsstijging

van het BBP. Als we de laatstgenoemde variabele benaderen met de inflatie, stijgt de vraag naar geld op grond van het transactiemotief met ongeveer 4,8% (2,9% + 1,9%). d

De sterke groei van M3 vloeit niet voort uit de vraag naar geld op grond van het

transactiemotief. Blijkbaar is de vraag naar inactief kasgeld toegenomen. Een belangrijke oorzaak hiervoor is de relatief lage rente in het eurogebied in deze periode. 10.2a De ECB onderscheidt: de marginale beleningsrente, de herfinancieringsrente en de depositorente. In normale omstandigheden lenen banken van de ECB tegen de herfinancieringsrente. Dit is de basis voor Euribor. Als ze op enig moment nog meer moeten lenen, kunnen ze dat doen tegen de marginale beleningsrente. Euribor kan dus nooit boven de marginale beleningsrente komen. Als de banken op enig moment geld over hebben, kunnen zij dit stallen bij de ECB tegen de depositorente. Euribor kan dus nooit onder de depositorente komen. b

De eerste pijler is de geldhoeveelheid (M3). Hoe groter de groei van M3, hoe groter

de kans op een toename van de inflatie. De tweede pijler bestaat uit indicatoren die een beeld geven van de verwachte inflatie, zoals de olieprijzen, de economische groei, de loonontwikkeling en de wisselkoers. c

Een sterke groei van M3 is niet ernstig, zolang mensen de liquide middelen

aanhouden uit beleggingsoverwegen. Vooral in perioden met een lage rente en grote onzekerheid houden mensen veel liquide middelen aan. In termen van de kwantiteitstheorie: de stijging van M3 wordt (ten dele) gecompenseerd door een daling van de omloopsnelheid (V). d

De ECB verhoogt de officiële tarieven in 2006 en 2007. Dit duidt erop dat de

inflatie(verwachting) in het eurogebied in 2006 en 2007 is gestegen. Hoofdstuk 11 -

Vermogensmarkten

11.1 Transactie

Markt

Primair/secundair

Rente

---------------

----------------------------------

-------------------------

----------------

a

Detailhandel geldmarkt

Primair

Debetrente

b

Kapitaalmarkt

Primair

Kapitaalmarktrente

c

Kapitaalmarkt

Primair

–

d

Kapitaalmarkt

Secundair

–

e

Groothandel geldmarkt

Primair

Euribor

f

Groothandel geldmarkt

Primair

Euribor

g

Detailhandel geldmarkt

Primair


Creditrente 15


11.2a Het couponrendement bedraagt: 6/108,35 × 100% = 5,54%. b

Dit komt door het negatieve aflossingsrendement. Een belegger die de obligatie

koopt, moet hiervoor 108,35 betalen, terwijl hij aan het eind van de looptijd maar 100 van de overheid ontvangt. Het aflossingsrendement bedraagt voor de 6%-staatslening 3,03% – 5,54% = –2,51%. c

De yieldcurve heeft tot een looptijd van een jaar een licht dalend verloop

(omgekeerde rentestructuur) en vanaf een jaar een stijgend verloop (normale rentestructuur). d

Op de korte termijn verwachten marktpartijen een daling van de geldmarktrente. Vier

opeenvolgende driemaandsdeposito’s zijn een substituut voor een eenjarig deposito. De eenjaarsrente hangt dus af van de huidige driemaandsrente en de verwachte driemaandsrente in de rest van het jaar. Het feit dat de eenjaarsrente onder de driemaandsrente ligt, duidt erop dat beleggers een lichte daling van de geldmarktrente verwachten. Op de iets langere termijn voorzien zij een stabiele tot licht stijgende geldmarktrente. e

Als de kapitaalmarktrente op nieuwe obligaties stijgt, zullen de koersen van

bestaande obligaties dalen omdat hierop een lagere couponrente wordt vergoed. Door de lagere beurskoers van bestaande obligaties stijgen het couponrendement (couponrente/beurskoers daalt) en het aflossingsrendement (door de lagere beurskoers boekt de belegger winst bij aflossing tegen de nominale waarde aan het eind van de looptijd). Couponrendement en aflossingsrendement bepalen tesamen het effectief rendement. f

Er zijn verschillende oorzaken te noemen: 1

Een verschil in de verhandelbaarheid van staatsleningen tussen landen: hoe

groter de financiële markt, des te groter de verhandelbaarheid. Het marktliquiditeitsof verhandelbaarheidsrisico is op grotere financiële markten dus kleiner dan op kleinere financiële markten. Hierdoor kan de rentevergoeding op staatsleningen op grotere financiële markten lager zijn. 2

Een verschil in de financiële positie van de overheid. Hoe beter de financiële

positie, des te lager kan de rente zijn. 11.3a De uitspraak duidt erop dat de president van de ECB ruimte ziet om de economie te stimuleren door middel van een renteverlaging. Hierdoor zal de geldmarktrente in de eurozone dalen. b

Hierdoor stijgen de obligatiekoersen in de EMU en daalt het effectief rendement op

obligaties. De rente op nieuwe obligaties (de kapitaalmarktrente) daalt dan eveneens. Een


16


alternatieve uitleg is dat de kapitaalinstroom in de eurozone leidt tot een groter aanbod van geld op de kapitaalmarkt, waardoor de rente kan dalen. c

Hierdoor ontwikkelen beleggers een voorkeur voor dollarbeleggingen. Door op de

Amerikaanse geld- en kapitaalmarkt te beleggen, profiteren zij van de verwachte stijging van de dollar. De kapitaaluitstroom uit de eurozone leidt tot een stijging van de geld- en kapitaalmarktrente in de EMU. d

Hierdoor stijgt de vraag naar geld door de overheid op de Europese kapitaalmarkt,

wat een opwaartse druk op de kapitaalmarktrente tot gevolg heeft. e

De combinatie van een oplopende economische groei en een sterke groei voor de

geldhoeveelheid doet het inflatiegevaar in de eurozone toenemen. De ECB zal de officiële rentetarieven verhogen om inflatie te voorkomen. f

Door een daling van de besparingen neemt het aanbod van liquide middelen op de

Europese geld- en kapitaalmarkt af. Bij een gelijke financieringsbehoefte voor investeringen, stijgt de rente. Hoofdstuk 12 -

Effectenhandel

12.1a De beursorganisatie heeft de volgende taken: –

het opstellen van de marktregels;

–

het toelaten van financiële producten in de notering;

–

het verlenen van het beurslidmaatschap aan banken, effectenmakelaars en beleggingsmaatschappijen; afhankelijk van het soort lidmaatschap handelen beursleden in opdracht van klanten (broker) en/of voor eigen rekening en risico (dealer);

–

het beheren van de elektronische beurssystemen;

–

het verspreiden van koersinformatie;

–

het registreren van handel tussen leden en clearingorganisatie.

b

De clearingorganisatie is de centrale tegenpartij voor alle handelaren op de beurs. Zij

garandeert de levering van de fondsen en de betaling ervan. c

De evenwichtskoers is €40,31, waarbij 6.000 orders kunnen worden uitgevoerd;

2.500 aankooporders tegen €40,31 kunnen niet worden uitgevoerd (zie tabel). Aankoop

Verkoop

Aantal

Limiet

Totale orders

Aantal

Limiet

Totale orders

1.500

€40,33

1.500

1.000

€40,30

1.000

3.000

€40,32

4.500

5.000

€40,31

6.000

4.000

€40,31

8.500

2.000

€40,32

8.000


17


5.000 d

€40,30

13.500

4.000

€40,33

12.000

De AEX-index is gebaseerd op het gewogen gemiddelde van de koersen van de 25

meest verhandelde ondernemingen die genoteerd staan op de beurs in Amsterdam. De beursindex heeft drie doelen: beursgraadmeter, benchmark en onderliggende waarde in derivaten. e

Een periode van hoogconjunctuur is gunstig voor de winst van bedrijven en draagt bij

aan gunstige marktstemming. Daar staat tegenover dat de rente stijgt in een hoogconjunctuur, waardoor rentedragende alternatieven voor aandelen aantrekkelijker worden. Per saldo is een periode van hoogconjunctuur meestal gunstig voor de ontwikkeling van de koersen van aandelen. Dit geldt niet voor obligatiekoersen. Die gaan onder invloed van de stijgende marktrente naar beneden. 12.2a De minister van Financiën zorgt voor de wettelijke regeling van het toezicht, wijst toezichthouders aan die namens hem het feitelijke toezicht uitoefenen en is politiek verantwoordelijk voor de budgettaire gevolgen van maatregelen die hij heeft genomen tijdens een financiële crisis. b

Het prudentieel toezicht is gericht op de financiële soliditeit van financiële instellingen

als banken, verzekeraars en pensioenfondsen. Het gedragstoezicht ziet erop toe dat personen en instellingen op de financiële markten hun klanten deskundig en zorgvuldig van dienst zijn en dat de handel op de financiële markten ordelijk en eerlijk verloopt. c

De Nederlandsche Bank is verantwoordelijk voor het prudentieel toezicht en in

samenwerking met de minister van Financiën voor het systeemtoezicht. De Autoriteit Financiële Markten is verantwoordelijk voor het gedragstoezicht. d

Als de AFM een overtreding van de bepalingen van de wet constateert, kan zij

sancties opleggen. Zij kan een aanwijzing of een openbare waarschuwing geven, een boete opleggen, een curator als medebestuurder aanstellen, een vergunning intrekken of aangifte doen bij het Openbaar Ministerie. Hoofdstuk 13 -

Derivatenhandel

13.1a Derivaten zijn financiële producten die worden verhandeld op een onderliggende waarde, zoals aandelen, obligaties, valuta’s of bulkgoederen (commodities). Kenmerkend voor een derivaat is dat de waarde ervan altijd is afgeleid van iets anders, te weten de onderliggende waarde. Hoofdvormen van derivaten zijn het termijncontract (future), de optie en de swap. b

Verschillen tussen beursgenoteerde en niet-beursgenoteerde derivaten


18


Beursgenoteerde derivaten

Niet-beursgenoteerde derivaten

Gestandaardiseerd

Maatwerk

Veel regulering en toezicht

Weinig regulering en beperkt toezicht

Hoge verhandelbaarheid

Beperkte verhandelbaarheid

Geen tegenpartijrisico (centrale tegenpartij)

Wel tegenpartijrisico

Relatief hoge transactiekosten

Relatief lage transactiekosten

c

Onder de hefboomwerking van derivaten verstaan we dat een belegger in derivaten

met een relatief kleine inleg in een groot bedrag aan onderliggende waarde kan beleggen. d

De belangrijkste risico’s van de derivatenmarkt zijn:

–

speculatieve toepassing van derivaten;

–

concentratie van risico’s bij een beperkt aantal marktpartijen;

–

gebrek aan regulering, transparantie en toezicht (vooral onderhandse handel);

–

tegenpartijrisico is in de onderhandse handel groot;

–

moreel risico: risico’s worden onvoldoende in de gaten gehouden als ze kunnen

worden doorgegeven. 13.2a Bij een future gaan koper en verkoper een verplichting aan (in dit geval om verlies of winst op de indexfuture te verrekenen), bij een optie alleen de schrijver. b

Bij gedekt schrijven bezit de schrijver van de optie de onderliggende waarde en bij

ongedekt schrijven niet. c

Call-opties zijn in waarde gedaald en put-opties in waarde gestegen. De AEX is dus

gedaald. d

Call/AEX/jan09/250: intrinsieke waarde: €11,8; tijd- en verwachtingswaarde: €1,25.

Put/AEX/jun09/220: intrinsieke waarde: 0; tijds-en verwachtingswaarde: €14,35. e

Door het schrijven van een put-optie (short put). Hij kan het aandelenpakket dan

kopen tegen de uitoefenprijs minus de optiepremie. Hoofdstuk 14 -

Renterisico en rentebeleid

14.1a Een appreciatie van de euro heeft geen rechtstreeks effect op de (geldmarkt)rente, omdat de ECB geen wisselkoersdoelstelling ten opzichte van de dollar hanteert. Indirect heeft een appreciatie van de euro ten opzichte van de dollar wel een effect op de rente, bijvoorbeeld via een lagere inflatie of via het marktsentiment (meer kapitaalinstroom in de EMU). Een appreciatie van de euro leidt indirect meestal tot een lagere rente. b

Tabel Vergelijking groei M3 en groei BBP/inflatie 2006 ---------------------------------------Economie en bedrijfsomgeving

19


Kw 1 Kw 2 Kw 3 Kw 4 -----------------------

-------- ------- -------- --------

Groei M3

7,8

8,6

8,1

9,0

Groei nominaal BBP 4,5

5,3

4,8

5,1

De groei van M3 overtreft voortdurend de groei van het nominaal BBP (vraag naar geld op grond van het transactiemotief). De monetaire verhoudingen zijn dus relatief ruim. c

Inflatieverleden: inflatie is (te) hoog geweest, maar sinds een kwartaal binnen de

norm van maximaal 2%. Huidig monetair beleid: toename van M3 is nogal ruim (zie b). Macro-economische vraag: alle indicatoren (BBP, industriële productie en werkloosheid) wijzen op een periode van hoogconjunctuur. Macro-economisch aanbod: de arbeidskosten per uur nemen, ondanks de daling van de werkloosheid, nauwelijks toe. De importprijzen zullen onder invloed van de sterke euro dalen. De stijging van de producentenprijzen is hoog, maar neemt wel af. Verwachting: inflatiegevaar blijft op grond van de ruime monetaire verhoudingen in combinatie met de snelle groei van de economie nog aanzienlijk. De (tijdelijke?) daling van de olieprijzen in combinatie met de sterke euro verhullen de inflatiedreiging. d

De ECB streeft naar prijsstabiliteit, dat wil zeggen: een inflatie van tussen 0 en 2%.

Deze doelstelling wordt in het laatste kwartaal van 2006 net gerealiseerd. Een verdere en snelle daling van de inflatie ligt niet voor de hand (zie c). De ECB sprak eind 2006 dan ook van een ‘verhoogde waakzaamheid’. Conclusie: stabiele tot licht stijgende rente (om de snelle geldgroei en het onderliggende inflatiegevaar te beteugelen) aan het begin van 2007. e

Ja, we verwachten een lichte stijging van de geldmarktrente, terwijl de huidige

kapitaalmarktrente zeer laag is. Het verschil tussen de geld- en kapitaalmarktrente bedraagt aan het eind van 2006 slechts 0,28%. f

Een forward rate agreement is een contract waarin twee partijen een afspraak maken

over de rente in de toekomst. Een renteoptie geeft de koper in de toekomst het recht op een afgesproken rente. De verwachte rentedaling zou het inzetten van beide instrumenten aantrekkelijk maken. Een rentedaling ligt echter niet voor de hand (zie d). g

Een roll-overlening is niet verhandelbaar en heeft een variabele rente, een

obligatielening is verhandelbaar en heeft een vaste rente. h

Er zijn twee mogelijkheden. Het meest voor de hand ligt een obligatielening

(aantrekkelijk vanwege de lage kapitaalmarktrente). Een alternatief is een roll-overlening in combinatie met een forward rate agreement of een interest rate cap. Economie en bedrijfsomgeving

20


Hoofdstuk 15 -

Internationale economische ontwikkelingen

15.1a Hoe hoger de goederenexport als percentage van het BBP, hoe opener de economie is. Nederland, België en Hong Kong hebben dus open economieën. De verklaring hiervoor is dat in deze economieën de thuismarkt zo klein is dat ondernemingen al snel moeten exporteren om voldoende omzet te halen. b

Dit is mogelijk doordat de export van een land de omzet weergeeft, terwijl het BBP de

toegevoegde waarde meet. Stel dat een land een product voor €20 invoert en het vervolgens voor €25 uitvoert. De export van het land is €25 en de productie, of de toegevoegde waarde, €5. De exportquote is in dit geval gelijk aan 500%. Landen met een belangrijke doorvoerfunctie (zoals Hong Kong) kunnen dus een exportquote groter dan 100% hebben. c

Globalisering is de versnelling in het proces van wereldwijde economische integratie

door een snelle toename van internationale handel en investeringen. Door globalisering neemt de verhouding tussen export en productie toe, doordat de internationale handel sneller groeit dan de productie. 15.2a Een directe investering is een investering in het buitenland met het doel zeggenschap over de onderneming uit te oefenen. b

De motieven kunnen omzetgeoriënteerd of kostengeoriënteerd zijn. Bedrijven

investeren in het buitenland omdat de afzetmarkt in dat land aantrekkelijk is of omdat de kosten per eenheid product in het buitenland laag zijn. c

De liberalisering van het handels- en kapitaalverkeer en de verbetering in de

transport- en telecommunicatietechnologie hebben de sterke groei van het investeringsverkeer mogelijk gemaakt. d

Voordelen: productie dicht bij de afzetmarkt (o.a. makkelijker inspelen op lokale

trends, lagere transportkosten, geen importbelemmeringen, minder wisselkoersrisico) en productie tegen lagere kosten. Nadeel: het risico van een directe investering in het buitenland is groter. e

De belangrijkste voordelen voor een gastland zijn:

–

de instroom van kapitaal;

–

de moderne technologie die via de directe investeringen beschikbaar komt;

–

werkgelegenheid voor en opleiding van lokaal personeel.

De belangrijkste nadelen voor een gastland zijn: –

gevaar van een brain drain (het beste personeel vertrekt naar het hoofdkantoor);

–

de besluitvorming over belangrijke beslissingen vindt in het buitenland plaats. Vooral

als een multinational erg groot en machtig zijn is, is het de vraag of bijvoorbeeld de overheid


21


en de vakbonden voldoende tegenwicht kunnen bieden tegen maatregelen van de multinational die in strijd zijn met het algemeen belang van het gastland. Hoofdstuk 16 -

Vrijhandel en protectionisme

16.1a Voor een bedrag van €200 kan in Brazilië zowel een ton suiker als een ton graan geproduceerd worden. De comparatieve kosten van een ton suiker bedragen dus een ton graan. In de EU is dat twee ton graan. De comparatieve kosten van een ton graan bedragen in Brazilië een ton suiker en in de EU een halve ton suiker. b

Hoewel in EU de absolute kosten van de productie van suiker en graan hoger zijn

dan in Brazilië, heeft de EU een comparatief kostenvoordeel in de productie van graan. De EU moet dus graan exporteren en suiker importeren. Voor Brazilië geldt het omgekeerde. c

De EU exporteert graan en wil in ruil voor een ton graan minimaal een halve ton

suiker ontvangen (zijnde de ruilverhouding op de binnenlandse markt). Brazilië importeert graan en wil in ruil voor een ton graan maximaal een ton suiker betalen (zijnde de ruilverhouding op de binnenlandse markt). De internationale ruilverhouding voor een ton graan zal dus moeten liggen tussen een halve ton suiker en een ton suiker. d

Voor handel:

–

Brazilië: 600 ton suiker of 600 ton graan;

–

EU: 100 ton suiker of 200 ton graan.

Na handel (Brazilië specialiseert zich op suiker en de EU op graan): –

Brazilië: 600 ton suiker of 750 ton graan (Brazilië kan 600 ton suiker ruilen tegen 750 ton graan);

–

EU: 200 ton graan of 160 ton suiker (de EU kan 200 ton graan ruilen tegen 160 ton suiker).

e

De bescherming van de landbouwsector is gebaseerd op het

onafhankelijkheidsargument. Landen willen voor de productie van voedsel, een eerste levensbehoefte, niet afhankelijk zijn van het buitenland. Daarnaast leidt vrijhandel in agrarische producten tot een daling van de werkgelegenheid in de landbouw en het inkomen van boeren in sommige landen. De boeren zullen zich hiertegen verzetten en bij de overheid pleiten voor instandhouding van de bescherming. f

De industrielanden beroepen zich op het onafhankelijkheidsargument. De

bescherming van de landbouw is volgens deze landen nodig om de eigen voedselvoorziening en de voedselveiligheid te waarborgen. Zij pleiten voor globalisering, maar sluiten grote delen van de agrarische sector daarvan uit. De ontwikkelingslanden pleiten juist voor globalisering op landbouwgebied. Door een toename van de wereldwijde handel in agrarische producten nemen hun mogelijkheden om tot ontwikkeling te komen toe.


22


16.2a Deze bestaat uit de goederen- en diensten-, de inkomens- en inkomensoverdrachtenrekening. b

Op korte termijn leidt het tot een overschot op de financiële rekening (een instroom

van deviezen); op lange termijn leidt de uitkering van het rendement tot een tekort op de inkomensrekening (uitstroom van deviezen). c

Het tekort maakt de VS kwetsbaar voor vertrouwenverlies op de internationale

kapitaalmarkten. Als buitenlandse beleggers of investeerders het vertrouwen in het groeipotentieel van de Amerikaanse economie verliezen, zal de VS tegen steeds hogere rentepercentages in het buitenland moeten lenen en tegelijkertijd het tekort snel moeten terugbrengen. Voor het laatste is een forse daling van de dollar nodig, wat de stabiliteit van de wereldeconomie ernstige schade kan toebrengen. De rentestijging in de VS en de daarmee gepaard gaande lagere bestedingen hebben eveneens een ongunstige uitwerking op de wereldeconomie. d

Zolang het tekort moeiteloos kan worden gefinancierd door een inkomende stroom

directe investeringen is het tekort volgens de Amerikanen geen probleem. Integendeel, de inkomende directe investeringen wijzen er juist op dat het groeipotentieel van de Amerikaanse economie hoog wordt in geschat. e

Een tekort op de lopende rekening betekent dat de bestedingen hoger zijn dan de

productie. De overheid kan het tekort dus verminderen door de bestedingen af te remmen, bijvoorbeeld door een algemene belastingverhoging of door importbeperkingen. f

Het Amerikaanse tekort is het overschot van de rest van de wereld. Als de VS haar

import beperkt door bijvoorbeeld de bestedingen te verlagen, kan de rest van de wereld minder naar de VS exporteren. Dit beperkt de groeimogelijkheden van de rest van de wereld. Hoofdstuk 17 -

Internationale samenwerking

17.1a Een vrijhandelsgebied schaft in principe de onderlinge handelstarieven af. Soms wordt afgesproken de onderlinge tarieven terug te brengen tot een maximaal percentage. b

Door de afschaffing van de onderlinge tarieven ontstaat handel binnen het

vrijhandelsgebied. Binnenlandse productie wordt vervangen door import uit een land binnen het vrijhandelsgebied. Dit noemen we handelsschepping, die gunstig is voor de welvaart. Anderzijds leidt een vrijhandelsgebied tot handelsverschuiving; import uit een land buiten het vrijhandelsgebied wordt vervangen door import uit een land binnen het vrijhandelsgebied. Dit is ongunstig voor de welvaart. Een vrijhandelsgebied is gunstig als het positieve welvaartseffect van handelsschepping het negatieve effect van handelsverschuiving overtreft. c

De ASEAN moet een gemeenschappelijk buitentarief instellen (overgang naar

douane-unie). Vervolgens moeten de aangesloten landen een vrij verkeer van Economie en bedrijfsomgeving

23


productiefactoren toestaan en alle non-tarifaire belemmeringen in het economisch verkeer afschaffen (overgang naar een gemeenschappelijke markt). Ten slotte moet een gecoördineerd of gemeenschappelijk economisch beleid gevoerd worden (overgang naar economische unie). 17.2a De organisatie van handelsrondes gericht op vrijhandel en de beslechting van handelsconflicten tussen WTO-leden. b

Non-discriminatie (landen mogen bepaalde WTO-leden niet bevoordelen),

wederkerigheid (een handelsconcessie van het ene land moet beantwoord worden door een concessie van het andere land) en transparantie (protectionisme moet duidelijk en ‘zichtbaar’ zijn). c

De WTO mag importheffingen instellen of verhogen:

–

bij plotselinge stijging van de invoer, die ernstige schade toebrengt aan binnenlandse bedrijfstakken (vrijwaring);

–

voor het tegengaan van oneerlijke concurrentie (antidumping heffingen);

–

ter compensatie van exportsubsidies in het buitenland (countervailing duties).

d

Voor veel ontwikkelingslanden is de landbouw een cruciale exportsector waarmee ze

deviezen kunnen verdienen. De industrielanden willen voor hun voedselvoorziening onafhankelijk zijn ten opzichte van het buitenland. De ontwikkelingslanden willen dus vrije toegang tot de koopkrachtige westerse markten, terwijl de westerse landen de import van landbouwproducten juist willen beperken. Hoofdstuk 18 -

Valutamarkt

18.1a De directe notering van de wisselkoers van een vreemde valuta is de prijs van één eenheid vreemde valuta uitgedrukt in de eigen valuta. b

De (kruiselingse) koers bedraagt: USD 1 = 1,4845/1,6269 = EUR 0,9125 of EUR 1 =

USD 1,0959. c

Arbitrage is het gebruikmaken van koersverschillen tussen financiële centra op een

moment in de tijd. De koers van de dollar in New York is hoger dan die in Londen of Amsterdam. De valutahandelaar zal in Amsterdam of Londen dollars kopen en op hetzelfde moment dollars verkopen in New York. d

Door arbitrage gaat de koers van de dollar in Amsterdam en Londen omhoog, terwijl

de koers in New York daalt. Hierdoor verdwijnt de arbitragemogelijkheid vanzelf. e

Speculatie is het gebruikmaken van koersverschillen op twee momenten in de tijd. De

handelaar kan op basis van de verwachting van het economisch bureau van zijn bank USD 100 miljoen lenen en deze verkopen tegen EUR 91,25 miljoen (uitgaand van de oorspronkelijke koers in Amsterdam). Aan het eind van het jaar verwacht hij de lening van USD 100 Economie en bedrijfsomgeving

24


miljoen te kunnen aflossen tegen EUR 90 miljoen. Als de verwachte daling van de dollarkoers uitkomt, heeft hij EUR 1,25 miljoen verdiend. f

Door het aanbod van dollars van de speculant daalt de dollarkoers. Als alle

speculanten dezelfde verwachting hebben over de koersontwikkeling, maakt deze verwachting zichzelf waar. 18.2a De marktkoers van de euro bedraagt op 31 december 2006 £0,6715 en de koopkrachtpariteit £0,7236. De euro is dus ondergewaardeerd ten opzichte van het Britse pond. b

De koopkrachtpariteit van de euro ten opzichte van het Britse pond kunnen we

benaderen met behulp van de inflatiecijfers in beide gebieden. Eind 2007 bedraagt de koopkrachtpariteit: £0,7236 × 1,023/1,021 = £0,7250. Eind 2008 bedraagt de koopkrachtpariteit van de euro ten opzichte van het Britse pond: £0,7250 × 1,037/1,033 = £0,7278. De koopkrachtpariteit verandert nauwelijks vanwege het geringe verschil in inflatie. c

Het Verenigd Koninkrijk heeft een tekort op de lopende rekening. De export is lager

dan de import, waardoor de vraag naar ponden lager is dan het aanbod van ponden. Dit zorgt voor een neerwaartse druk op het pond. In de eurozone is de betalingsbalans vrijwel in evenwicht. Het saldo van de lopende rekening in beide gebieden wijst dus op een appreciatie van de euro ten opzichte van het Britse pond. d

De groei in het Verenigd Koninkrijk is licht hoger. Dit maakt het Verenigd Koninkrijk

iets aantrekkelijker als bestemming van internationale kapitaalstromen dan de EMU. Hierdoor neemt de vraag naar ponden iets sterker toe dan die naar euro’s, wat leidt tot een lichte opwaartse druk op het Britse pond. Dit effect is echter verwaarloosbaar. e

Het renteverschil tussen het Verenigd Koninkrijk en de EMU bedraagt op 31

december 2006: 1,5%. Bij dit renteverschil bedraagt de koers €1 = £0,6715. Aan het eind van 2007 is het (verwachte) renteverschil gelijk gebleven en in 2008 is het renteverschil verdwenen. Het kleinere renteverschil maakt de euro aantrekkelijker, waardoor een opwaartse druk op de koers van de euro ten opzichte van het Britse pond ontstaat. f

De eenjaarstermijnkoers bedraagt £0,6715 × 1,052/1,037 = £0,6812.

g

De termijnkoers van de euro ten opzichte van het Britse pond vertoont een agio. Als

we mogen veronderstellen dat de valutamarkt efficiënt is, duidt dit op een stijging van de euro ten opzichte van het Britse pond. Hoofdstuk 19 -

Valutarisico en valutabeleid

19.1a De grote transactie-exposure in de dollar vloeit voort uit het feit dat Philips meer opbrengsten in dollars heeft dan kosten. Er zijn dus twee mogelijkheden om de dollarexposure te verminderen: minder opbrengsten in dollars en meer opbrengsten in euro’s Economie en bedrijfsomgeving

25


realiseren (bijvoorbeeld meer factureren in euro’s) of meer kosten in dollars en minder kosten in euro’s maken (bijvoorbeeld meer inkopen, produceren en lenen in dollargebieden). b

Om de invloed van wisselkoersen op de concurrentiepositie van Philips te

analyseren, zou ook de valutaopbouw van de kosten en opbrengsten van de concurrenten van Philips bekend moeten zijn. In de consumentenelektronica zijn de belangrijkste concurrenten bijvoorbeeld afkomstig uit Japan. Hierdoor heeft de yen-eurokoers invloed op de concurrentiepositie van Philips en daarmee op de toekomstige winst van het bedrijf. c

Transactierisico: risico op inkoop- en verkooptransacties in vreemde valuta.

Translatierisico: risico bij de omrekening van balansposten in vreemde valuta. d

Het translatierisico heeft op korte termijn geen invloed op de kasstromen van een

onderneming. Bovendien geldt op lange termijn dat de reële wisselkoers van een munt constant is: een depreciatie van een lokale valuta wordt op lange termijn gecompenseerd door een prijsstijging van bezittingen in lokale valuta. Het nadeel van het niet-afdekken van het translatierisico is dat eventuele omrekeningsverliezen de solvabiliteit van een bedrijf ongunstig beïnvloeden. Dit kan de kredietwaardigheid van een bedrijf verminderen. 19.2a Een technisch analist probeert uit de historische koersgegevens een kenmerkend koerspatroon af te leiden. Een fundamenteel analist bestudeert economische feiten en prognoses en leidt daaruit een wisselkoersprognose af. b

Technische analyse duidt op een koersstijging als de yen bijvoorbeeld:

–

een stijgende trend vertoont;

–

een steunlijn nadert;

–

een weerstandslijn doorbreekt.

Fundamentele analyse wijst op een koersstijging als: –

de yen ondergewaardeerd is;

–

de inflatie in Japan relatief laag is;

–

de rente in Japan relatief sterk stijgt;

–

er een overschot is op de lopende rekening van de betalingsbalans;

–

de Japanse economische groei relatief hoog is.

c

De driemaandstermijnkoers van de Japanse yen is de koers waarbij het

risicomijdende beleggers niet uitmaakt waar zij beleggen. De termijnkoers van de euro ten opzichte van de Japanse yen is dus gelijk aan (enkelvoudige interest): ¥151,9 × 1,001675 = 152,1544 = ¥150,7 €1

× 1,00965 = 1,00965

(Voor samengestelde interest geldt afgerond hetzelfde antwoord.) d

Valutatermijntransactie: ¥100.000.000/¥150,7 = €663.570. Economie en bedrijfsomgeving

26


e

De importeur zal een call-optie op de Japanse yen kopen. Hierdoor verkrijgt hij het

recht om JPY 100 miljoen te kopen tegen de in valutaoptie afgesproken uitoefenprijs. Hoofdstuk 20 -

Landenrisico

20.1a Latijns-Amerika wordt gerekend tot de zogenoemde emerging markets die zich kenmerken door een hoog groeipotentieel op termijn, maar ook door een hoog risico. Brazilië is het grootste land en de grootste afzetmarkt binnen deze regio. Het inkomen per hoofd van de bevolking is voor een ontwikkelingsland relatief hoog (Brazilië wordt door de Wereldbank gerekend tot de zogenoemde upper middle income countries). De Braziliaanse economie is modern en goed gediversifieerd, wat blijkt uit het hoge aandeel van de diensten in het BBP (64%), vergeleken met het aandeel van de industrie (31%) en de landbouw (5%). De werkloosheid in Brazilië is wel relatief hoog. b

De structurele data zijn positief (zie a).

In vergelijking met de jaren 2002–2006 zijn 2007 en 2008 goede jaren voor de Braziliaanse economie: de economische groei is relatief hoog en de inflatie relatief laag. Verder zien we een zeer duidelijke verbetering in de schuldindicatoren. Het risico dat er een plotseling deviezentekort in Brazilië ontstaat, is duidelijk afgenomen. De risico’s van zakendoen in Brazilië nemen af, maar zijn nog wel aanwezig. Ter illustratie: Atradius deelde Brazilië anno 2007 in landenklasse 3 in (op een schaal van 1 = vrijwel geen risico, tot 7 = zeer groot risico). Het land blijft nog gevoelig voor een plotselinge vertrouwenscrisis op de internationale financiële markten. Als internationale beleggers geen vertrouwen meer hebben in het Braziliaanse vermogen om de internationale betalingsverplichtingen na te komen, ontstaat een kapitaalvlucht. Hierdoor zal de rente in Brazilië stijgen en kan de Braziliaanse munt, de Real, sterk dalen. c

Een exporteur zou vooruitbetaling kunnen eisen. Als dat niet mogelijk is zou hij een

(geconfirmeerd) documentair krediet als betalingsvorm kunnen kiezen. Als dat niet mogelijk is – en een verzekeringsmaatschappij is bereid het exportkrediet in dekking te nemen – kan de onderneming een exportkredietverzekering sluiten.


27

Houten

Recommend Documents