Hoofdstuk 1: Recht. Alternatieven voor recht

Hoofdstuk 1: Recht Alternatieven voor recht Recht is zoals al gezegd een instrument om de maatschappij te ordenen. Alles is recht, kan een bepaalde houding zijn (die dan nog eens intrinsiek op alles toepasbaar is). Maar er zijn voor heel wat situaties ook nog alternatieven voor recht. Niet alles hoeft gecodificeerd en vastgelegd worden in wetboeken, verdragen en dergelijke meer; er zijn ook nog andere factoren die een regulerende factor kunnen zijn in de maatschappij. Zoals daar zijn; 

Gewoontes en socialisering Een belangrijke reden waarom bepaalde ‘verplichte’ of ‘verboden’ handelingen niet expliciet in wetboeken staat is het feit dat we van jongs af aan gesocialiseerd worden en we bepaalde (maatschappelijk) gewoontes ons eigen maken. Door het feit dat we zien en ons verteld krijgen dat bepaalde zaken mogen, niet mogen, moeten of niet moeten gaan we die zaken (bewust of onbewust) gaan toepassen in ons dagdagelijkse leven.



Moreel-religieuze authoriteit Het (niet) aanhangen van een bepaalde zingevings-stroming heeft ook belangrijk implicaties in het vormen van rechtsregels. Doordat bepaalde religieuze leiders ons gelovig parcours uitstippelen en/of we een bepaald heilig schrift volgen zullen, met ons geweten als motor hierachter, bepaalde handeling (niet) stellen. Denk maar aan de 10 geboden van het jodendom en het christendom bijvoorbeeld.



Geweldsmonopolie/machtsmonoplie Tot slot is er ook nog het (legale) alleenrecht op macht en geweld van de staat. In sommige dictaturen is het gebruik van geweld gewoonweg hét recht. In democratische rechtsstaten is dit het laatste afdwingingsmiddel van het recht. Men kan geweld en macht als alternatief voor het recht beschouwen wanneer de wetgevers en machthebbers dit gebruiken als hét recht. De regelgeving wordt toegepast en gehandhaafd door preventief en repressief gebruik van invloed, macht en geweld.

*Michael Vanhee /-/ 1ste Bachelor in de Rechten /-/ Cursus Basisbegrippen van recht/-/ AJ 2014-2015*©

Recht algemeen Recht is, zoals uit de definitie volgt, het fundament van onze maatschappij. Het regelt en ordent onze maatschappij. Wetgevers stellen allerlei regels op om een betere, geordende, hiërarchische en efficiëntere maatschappij te bewerkstelligen. Naarmate een maatschappij beter geordend wordt en dus efficiënter is in zijn werking worden er minder transactiekosten aangerekend. Onder transactiekosten rekenen we een hele waaier aan ‘verliezen’ die men dagdagelijks lijdt; arbeid, tijdsverlies, geldelijke middelen,… Recht is, in hoofde van het creëren van betere maatschappij, een incentive voor goed en tegen slecht gedrag. Het motiveert mensen (met of zonder geweld) mensen om bepaalde handelingen al dan niet achterwege te laten. In die zin heeft recht dus ook een sociaalcontrolerende functie. Echter, recht is een scheidingslijn tussen wat vrijheid is en wat niet. Recht herverdeelt de vrijheid van de mensen. Door regels (en dus beperkingen en procedures )‘op te leggen’ aan het volk moet iedereen een beetje vrijheid afstaan in hoofde om de basisvrijheid en de basisrechten van iedereen te garanderen. Iedereen is vrij, maar is toch gebonden. Genoeg vrij om een volwaardig individu te zijn, gebonden genoeg om een efficiënte werking van de staat te garanderen.

Recht technisch Aan recht zijn er ook enkele (technische) kenmerken gekoppeld. Enerzijds om het voor iedereen aanvaardbaar en begrijpbaar te maken (algemeenheid, voorspelbaarheid, vastheid, consistentie) is er een vast patroon aan kenmerken terug te vinden in (bijna) alle regelgeving. Anderzijds zijn dit gewoon de kenmerken die bijna alle regelgeving heeft, dit vanuit jarenlang studie van recht. Hier zie je er een drietal; 

Abstract en voorspelbaar: Rechtsregels moeten abstract en voorspelbaar zijn. Dit wil zeggen dat ze algemeen genoeg moeten zijn zodat ze van toepassing kunnen zijn op de gehele maatschappij. Ook moeten de regels voorspelbaar genoeg zijn. Gelet op het feit dat de burger de overload aan wetten geacht wordt te kennen moet een wet toch een zeker gehalte van voorspelbaarheid, logica en logica in zich hebben.



Extern opgelegd: een tweede kenmerk van recht (≠ gewoonterecht) is dat het (meestal) extern opgelegd wordt. Het zijn de (door ons afgevaardigde) wetgevers die ons verticaal iets zeggen te doen of net niet te doen.



Afdwingbaar: Alvorens van een echte rechtsregel te kunnen spreken moeten we nagaan of die regel ook afdwingbaar is. Is er voldoende draagkracht bij de bevolking en/of zijn er genoeg middelen om de regel (manus militari?) af te dwingen?


Voorgaande 3 kenmerken onderscheiden recht van traditie, gewoontes, gewone afspraken en soft law. Traditie, gewoonte,… is iets dat spontaan (bottom up!) gegroeid is en dat ook dagdagelijks (door de band genomen) nageleefd wordt. Dit omdat de afspraken (bewust of onbewust) gemaakt zijn door contacten en onderlinge overeenstemming. Soft law is het geheel van afspraken en officieuze gedragsregels die (mondeling) overeengekomen zijn tussen staten onderling en/of mensen onderling. Soft law is organisch gegroeid en is in tegenstelling tot recht (hard law) niet officieel afdwingbaar. Soft law is een manier om de samenwerking flexibel en makkelijk te regelen, maar bij conflict is dit geen bewijs. Bij soft law moet men ook alles zelf regelen, er is geen centraal afdwingings-, en/of beslechtingsmechanisme.

Recht is ook… Recht is niet alleen het geheel van gedragsregels….. het is een organisch en evolutief geheel die doorheen de geschiedenis heel wat aanpassingen en verschillende interpretaties heeft gekend op verscheidene domeinen zoals; 

Politiek Rechtsregels zijn het resultaat van wetgevende processen. Deze wetgevende processen worden gedomineerd door de door ons afgevaardigde politieke partijen met elk hun agenda, ideologie,...



Ethiek Rechtsregels komen er omdat er bepaalde maatschappelijke behoeftes zijn. Politici en magistraten van de rechterlijke macht hebben zo elk hun eigen waardeoordeel over bepaalde situaties in de maatschappij. Het al dan goed of slecht zijn (subjectieve interpretatie!) zorgt ervoor dat er bepaalde rechtsregels komen.



Economie Economie is een essentieel onderdeel van onze maatschappij. Het is dan ook logisch dat deze tak van de wetenschappen een belangrijke invloed heeft in recht. Economie omkadert het recht en heeft een belangrijke institutionele functie. Bepaalde rechtsregels hebben op (economisch) institutioneel en (sociaaleconomisch) financieel vlak heel wat verregaande gevolgen.



Geschiedenis Recht is een werk van eeuwen en millennia. Doorheen de geschiedenis heeft het recht (adhv de mores en de kennis van die tijd) proberen te zorgen voor welvaart en een goede maatschappij. Om het positieve recht (het huidige recht dus) te kunnen begrijpen moeten we kijken naar (gewoonte)rechtelijke evoluties in de geschiedenis.




Psychologie Een psychologische aanpak van het recht bij de toepassing en het afdwingen ervan is essentieel voor de integriteit van de mens en zijn rechten. Gewoon los uit de pols straffen uitvaardigen of een regel in de praktijk omzetten is niet voldoende en menselijk ook niet wenselijk. Onderzoeken en weten wat de sociaaleconomische en emotioneel-psychologische gevolgen zijn van een maatregel en dan nog eens er rekening mee houden; dat is wat we zoeken in een mensenrechtelijke en democratische rechtsstaat.

Recht als wetenschap Recht is meer dan regeltjes en toepassen/afdwingen. Het is ook het bestuderen wat het allemaal (niet) teweegbrengt. Wanneer een bepaalde wetenschap het recht bestudeert of het recht een bepaalde wetenschap bestudeert spreken we van metajuridica. Er zijn echter twee belangrijke wetenschapstakken die vanuit het recht zelf komen en die nog eens recht zelf bestuderen; 

Rechtsgeleerdheid Rechtsgeleerdheid onderzoekt en creëert vaste methodes, procedures en regels binnen een vast referentiekader. Het bestudeert ook de begrippen en zorgt ervoor dat begrippen doorheen heel het recht min of meer hetzelfde zijn. Professionele beoefenaars van de rechtsleer noemen we juristen



Metareflectie over recht Het nadenken en onderzoeken van de techniek van het recht en de techniek om die techniek te onderzoeken, … et cetera…

Verhouding recht/macht Recht is een belangrijke tegenpool, maar ook middel, van dé macht. Cruciale vragen die we stellen bij de verhouding tussen macht en recht is de volgende; wie maakt het recht? Wie heeft de rechten? Wie vervolgt? Wie handhaaft? Wie interpreteert? Wie wijzigt? …. Alle antwoorden op deze vragen zijn relatief. Kort door de bocht kunnen we zeggen; rechters zijn de machthebbers. Politici maken de wetten, passen ze aan,… maar het zijn de rechters die finaal de wet interpreteren en ze toepassen. Het hangt dus af van individu tot individu. Maar om willekeur tegen te gaan zijn er uiteraard de scheiding der machten en de vaste wetteksten, methodes, procedures…



Hoofdstuk 1: Recht. Alternatieven voor recht

Recommend Documents