Hoge Raad voor de Justitie Conseil Supérieur de la Justice
Verslag over de algemene werking van de rechterlijke orde Jaren 2002 en 2003
Goedgekeurd door de algemene vergadering op 29 maart 2006
INHOUDSTAFEL INLEIDING ............................................................................................................................. 1 INHOUDELIJKE ANALYSE EN SYNTHESE .................................................................. 2 1. Hof van Cassatie ............................................................................................................... 2 1.1 Werklast........................................................................................................................ 2 1.2 Achterstand .................................................................................................................. 2 1.3 Andere voorstellen....................................................................................................... 2 2. Parket bij het Hof van Cassatie ....................................................................................... 3 2.1 Werklast........................................................................................................................ 3 2.2 Achterstand.................................................................................................................. 3 2.3 Andere voorstellen....................................................................................................... 3 3. Hoven van beroep ............................................................................................................. 4 3.1 Werklast........................................................................................................................ 4 I. werklastverdeling.......................................................................................................... 4 II. Werklastmeting ........................................................................................................... 5 3.2 Achterstand................................................................................................................ 10 I. Algemene vragen........................................................................................................ 10 II. Oorzaken van de achterstand.................................................................................... 12 3.3 Andere voorstellen..................................................................................................... 18 4. Parketten-generaal .......................................................................................................... 20 4.1 Werklast...................................................................................................................... 20 I. Verdeling werklast: ..................................................................................................... 20 II. Werklastmeting ......................................................................................................... 21 4.2 Achterstand................................................................................................................ 22 I. Algemene vragen........................................................................................................ 22 II. Oorzaken van de achterstand.................................................................................... 22 4.3 Andere voorstellen..................................................................................................... 23 5. Arbeidshoven................................................................................................................... 27 5.1 Werklast...................................................................................................................... 27 I. Werklastverdeling....................................................................................................... 27 II. Werklastmeting ......................................................................................................... 28 5.2 Achterstand................................................................................................................ 29 II. Oorzaken van de achterstand.................................................................................... 29 5.3 Andere voorstellen..................................................................................................... 29
i
6. Auditoraten-generaal bij de Arbeidshoven ................................................................... 31 6.1 Werklast...................................................................................................................... 31 I. Werklastverdeling....................................................................................................... 31 II. Werklastmeting ......................................................................................................... 32 6.2 Achterstand................................................................................................................ 33 I. Algemene vragen........................................................................................................ 33 II. Oorzaken van de achterstand.................................................................................... 33 6.3 Andere voorstellen..................................................................................................... 34 7. Rechtbanken van eerste aanleg ..................................................................................... 35 7.1 Werklast...................................................................................................................... 35 I. Werklastverdeling....................................................................................................... 35 II. Werklastmeting ......................................................................................................... 37 7.2 Achterstand................................................................................................................ 38 I. Algemene vragen........................................................................................................ 38 II. Oorzaken van de achterstand.................................................................................... 39 7.3 Andere voorstellen..................................................................................................... 41 8. Parketten van eerste aanleg............................................................................................ 42 8.1 Werklast...................................................................................................................... 42 I. Werklastverdeling....................................................................................................... 42 II. Werklastmeting ......................................................................................................... 44 8.2 Achterstand................................................................................................................ 45 I. Algemene vragen........................................................................................................ 45 II. Oorzaken van de achterstand.................................................................................... 54 8.3 Andere voorstellen..................................................................................................... 62 9. Rechtbanken van koophandel....................................................................................... 65 9.1. Werklast..................................................................................................................... 65 I. Werklastverdeling....................................................................................................... 65 II. Werklastmeting ......................................................................................................... 66 9.2 Achterstand................................................................................................................ 68 I. Algemene vragen........................................................................................................ 68 II. Oorzaken van de achterstand.................................................................................... 68 9.3 Andere voorstellen..................................................................................................... 70
ii
10. Arbeidsrechtbanken ...................................................................................................... 72 10.1 Werklast ................................................................................................................... 72 I. Werklastverdeling....................................................................................................... 72 II. Werklastmeting ......................................................................................................... 73 10.2 Achterstand .............................................................................................................. 74 I. Algemene vragen........................................................................................................ 74 II. Oorzaken van de achterstand.................................................................................... 74 10.3 Andere voorstellen ................................................................................................... 75 11. Arbeidsauditoraten ........................................................................................................ 77 11.1 Werklast .................................................................................................................... 77 I. Verdeling werklast: ..................................................................................................... 77 II. Werklastmeting ......................................................................................................... 79 11.2 Achterstand .............................................................................................................. 80 I. Algemene vragen........................................................................................................ 80 II. Oorzaken van de achterstand.................................................................................... 81 11.3 Andere voorstellen ................................................................................................... 82 CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN ............................................................................. 85
iii
INLEIDING Voorliggend verslag over de algemene werking van de rechterlijke orde beslaat de werkingsjaren 2002 en 2003. Zoals voor de verslagen over de algemene werking 2000 en 2001 heeft de Hoge Raad zich ook deze keer gebaseerd op de werkingsverslagen ingestuurd door de gerechten, parketten en auditoraten. Zoals voor de werkingsverslagen 2000 en 2001 hebben ook voor 2002 en 2003 sommige korpsen gerapporteerd over het gerechtelijk jaar en andere over het kalenderjaar. Om uniformiteit op dit vlak in te voeren werd bij de wet van 22 december 2003 in artikel 340, §3, (4) van het Gerechtelijk wetboek uitdrukkelijk ingeschreven dat alle entiteiten van de rechterlijke organisatie het voorbije kalenderjaar als werkingsjaar moeten nemen. Uniformiteit aangaande de periode zal dus bestaan vanaf het werkingsjaar 2004. Voor de werkingsverslagen 2003 had de Hoge Raad indicaties over de vorm en de inhoud aangereikt bij middel van een vrijblijvend schema dat de hoofdstukken en rubrieken van het rapport suggereert. De voornoemde wet zorgde ook op dit vlak voor uniformiteit door de te behandelen rubrieken voor te schrijven. Deze kregen uitvoering door de bekendmaking van het ministerieel besluit van 22 februari 2005 tot vaststelling van het standaardformulier volgens hetwelk de werkingsverslagen bedoeld in artikel 340, § 3 van het Gerechtelijk Wetboek worden vastgesteld. De verplichting jaar na jaar een werkingsverslag te moeten opstellen dwingt de gerechten, parketten en auditoraten ertoe stil te staan bij het voorbije jaar en tevens vooruit te blikken naar het komende jaar. De werkingsverslagen van vele gerechten, parketten of auditoraten zijn dan ook rijper geworden. De korpsen worden bij de redactie ervan immers geconfronteerd met de vraag hoe zo correct mogelijk een stand van zaken qua in- en output van de organisatie weer te geven. Zij hebben zich moeten buigen over de doorstroming van dossiers, over de processen die zich afspelen tussen de in- en output en over mogelijke oplossingen voor het aanpakken en wegwerken van problemen zoals opgelopen achterstand. Zoals voor het jaar 2001, heeft de Hoge Raad er ook voor de jaren 2002 en 2003 voor geopteerd om in zijn rapport over de algemene werking het accent te leggen op de onderling samenhangende pijnpunten werklast en gerechtelijke achterstand. Naast de door de gerechten, parketten en auditoraten aangereikte voorstellen voor verbetering met betrekking tot deze twee specifieke thema’s heeft hij nog andere interessante voorstellen voor verbetering bijeengebracht. Door zich voor zijn verslag over de algemene werking van de rechterlijke orde stelselmatig te concentreren op de werkingsverslagen van de gerechten, parketten en auditoraten, wil de Hoge Raad als motor fungeren voor een evolutie binnen de aanmaak van deze verslagen. De Hoge Raad stelt vast dat veel van de aangereikte voorstellen niet echt verder worden uitgewerkt, in een plan worden opgenomen en als project uitgevoerd. Het is dan ook in deze zin dat hij ditmaal zijn aanbevelingen heeft geformuleerd.
1
INHOUDELIJKE ANALYSE EN SYNTHESE 1. Hof van Cassatie 1.1 Werklast Het totaal aantal nieuwe zaken dat per jaar bij het Hof wordt ingediend, is geëvolueerd van 2.525 in 1994 naar 2.806 in 2003 met pieken van 2.988 dossiers in 2000 en 3.028 in 1999. Uit de verdeling van het totaal aantal geschillen over de verschillende rollen blijkt dat de strafzaken het grootste gedeelte van het totaal aantal geschillen uitmaken (meer dans 60%). Er komen opvallend weinig fiscale zaken binnen omdat ze niet prioritair worden behandelt door de hoven van beroep. In 2004 zou dat probleem moeten worden opgelost. De termijn voor de behandeling van de strafzaken is teruggevallen op drie maanden. De gemiddelde doorlooptijd voor civiele zaken bedraagt ongeveer zestien maanden. Wat niet uit deze cijfergegevens blijkt is de toenemende complexiteit van de wetgeving en van de opgeworpen vragen, hetzij door hun intrinsieke moeilijkheid, hetzij als gevolg van de wederzijdse beïnvloeding van verschillende regelgevingen.
1.2 Achterstand In de huidige stand van zaken wordt de toevoer van de zaken beheerst en is er nagenoeg op alle vlakken een zekere vooruitgang. De termijn van afhandeling van de zaken in de civiele materies blijft nog evenwel te lang. Voor het Hof blijft de uitdaging om kwalitatief hoogstaande arresten te produceren. Dit is nog een grotere prioriteit dan die van kwantitatieve verbetering.
1.3 Andere voorstellen -
Selectie van de dringende zaken met het oog op een versnelde afwikkeling van de civiele zaken; Het afschaffen van een gespecialiseerde balie lijkt geen goede oplossing.
2
2. Parket bij het Hof van Cassatie 2.1 Werklast Het parket benadrukt dat het aantal magistraten en medewerkers van het secretariaat ongewijzigd bleef.
2.2 Achterstand Achterstand wordt niet gemeld.
2.3 Andere voorstellen In het licht van vaststellingen, gedaan naar aanleiding van het onderzoek van de ingediende voorzieningen en van de getroffen arresten heeft het hof een aantal juridische problemen niet op een bevredigende wijze kunnen oplossen wegens leemten waaraan de wetgever zou kunnen verhelpen. Het is in deze optiek dat ieder jaar, het parket een aantal voorstellen tot wetswijziging formuleert en het gevolg dat er aan wordt gegeven door de wetgever onderzoekt. Het parket formuleert eveneens voorstellen voor het optimaliseren van zijn werking en deze van zijn secretariaat: versterken van juridische bijstand van de magistraten (referendarissenkorps), van de administratieve bijstand van de magistraten, van de informaticaondersteuning en van de vertaaldienst.
3
3. Hoven van beroep
3.1 Werklast I. werklastverdeling 1. Hoe wordt de werklast verdeeld tussen de magistraten van uw rechtscollege ? Over het algemeen gebeurt de werklastverdeling door de eerste voorzitter. De diensttabellen en de tabellen met de toewijzing van de magistraten worden opgesteld op basis van de beslissing van de eerste voorzitter, die voorafgaandelijk verschillende consultaties pleegt. De werklastverdeling gebeurt aan de hand van de dienstorder, waarbij ook de samenstelling van de zetels en het aantal terechtzittingen een rol spelen. De dienstorder wordt telkens aangepast aan de omstandigheden. Sommige korpschefs hebben teams strafrecht en burgerlijk recht ingericht, die telkens bestaan uit magistraten en leden van de griffie. Die teams staan de korpschef bij en adviseren hem bij het uitwerken van de werkwijzen die een bestendige verbetering van de prestaties beogen. Het voordeel van die werkwijze is dat meer magistraten worden betrokken bij de dagelijkse werking van het hof en dat zij worden aangezet tot overleg, teneinde de werkwijzen te verbeteren en te komen tot een objectievere, billijkere en transparantere werklastverdeling. 2. Is iedereen tevreden met deze werklastverdeling ? De eerste voorzitter van een hof van beroep streeft een tweevoudige doelstelling na : -
Enerzijds een zo goed mogelijke verzorging van de openbare dienstverlening waartoe het hof net zoals alle andere rechtscolleges gehouden is; Anderzijds, elke magistraat van het hof de best mogelijke arbeidsomstandigheden aanreiken; het wordt makkelijker om de eerste doelstelling te verwezenlijken wanneer de tweede doelstelling bereikt is.
Niettemin moet worden toegegeven dat het, net zoals in elke andere grote arbeidsorganisatie, vanwege de talrijke verplichtingen waarmee bij de organisatie van het hof rekening moet worden gehouden, niet mogelijk is alle magistraten volledig tevreden te stellen. In dit verband is het van essentieel belang dat de organisatie op objectieve gegevens berust en dat de magistraten van wie de wensen niet volledig worden ingewilligd, in kennis worden gesteld van die objectieve gegevens. Wanneer hem niet wordt meegedeeld hoe de korpschef de situatie heeft geanalyseerd, zou de magistraat toch op zijn minst de beweegredenen mogen kennen van een beslissing die hij dient te respecteren. Elk van de ingevoerde systemen lijkt voldoening te schenken voor zover overleg tussen de magistraten misverstanden en onduidelijkheden vermijdt en ervoor zorgt dat de doelstellingen bij consensus worden vastgesteld.
4
3. Zo neen, hoe worden de moeilijkheden opgelost ? Eventuele problemen worden door de eerste voorzitter geregeld. Het is van belang dat de eerste voorzitter de magistraten van het hof een gunstig oor leent en dat zij steeds bij hem terecht kunnen. 4. Houdt u toezicht op de werking van de zittingen en hoe ? Alle hoven van beroep antwoorden bevestigend. Er wordt een verscheidenheid van middelen ingezet. -
Intern toezicht op de termijnen voor uitspraak, onder meer door middel van driemaandelijkse verslagen over de vertragingen in de uitspraak;
-
Individuele of collegiale raadpleging over alleenstaande probleemgevallen;
-
Onderhouden met de magistraten, op incidentele maar regelmatige basis;
-
De teams burgerlijk recht en strafrecht die binnen het hof werden opgericht komen onder het voorzitterschap van de eerste voorzitter bijeen om de werking van de kamers te evalueren, notulen op te stellen van de vergaderingen waarop de doelen worden vastgesteld, en om de aan te brengen verbeteringen te bepalen.
II. Werklastmeting 1. Heeft u vanuit uw ervaring suggesties voor een instrument voor werklastmeting bij de magistraten ? In een hof van beroep wordt onderstreept dat bij de kamer van inbeschuldigingstelling, in tegenstelling tot de andere kamers van het Hof, de toename van de cijfers zo groot is dat ze niet anders dan een verhoging van de werklast met zich kan brengen. Bovendien dient opgemerkt te worden dat het aantal juridische problemen waarvoor de oplossing toevertrouwd wordt aan deze kamer eveneens toegenomen is, waardoor de partijen meer en langere conclusies neerleggen, waarop de kamer moet antwoorden. 2. Heeft u initiatieven in die zin genomen ? Zo ja, welke ? Het systeem dat de partijen ertoe moet aanzetten om een tijdschema op te stellen om te concluderen in de centrale kamer voor inleiding en instaatstelling heeft als positief effect gehad: minder procedurearresten voor de magistraten en de griffiers van de pleitkamers. Op het einde van het jaar 2000 heeft het college van Eerste Voorzitters een werkgroep opgericht om een voorlopig instrument voor werktijdmeting op punt te zetten om het aantal magistraten nodig voor de Hoven van beroep objectief te kunnen inschatten. Voor een ander hof van beroep, wordt met werklastverdeling zowel intern de toewijzing van de magistraten aan een specifieke kamer en de verdeling van het werk tussen de magistraten binnen
5
die kamer bedoeld, als de verdeling van het werkvolume tussen de respectievelijke kamers onderling Op verzoek van de Minister van Justitie werd door het College van Eerste Voorzitters een systeem van werklastmeting uitgewerkt, beter gekend onder zijn afkorting M U N A S (Moyennes Unitaires Nationales d'Activités Sectorielles). Deze benadering houdt enkel rekening met het kwantitatief aspect van de werkactiviteit van de hoven van beroep (zijnde het gemiddeld aantal uitgesproken arresten in de referentieperiode). Het doel van het project M U N A S is een evaluatie-instrument van de werklast van de hoven van beroep te vinden op basis van de productie van de laatste jaren. In de eerste fase wordt het M U N A S bepaald. Op basis van de voor handen zijnde statistieken wordt beoogd de gemiddelde "productie" van arresten per magistraat vast te leggen (= eenheid), om alzo over een instrument te kunnen beschikken dat moet toelaten de behoeften aan effectieven voor de toekomst te plannen. Het resultaat geeft het nationaal gemiddelde aan eindarresten per burgerlijk jaar, uitgesproken door een magistraat van het Hof van beroep die fulltime werkzaam is in een bepaalde sector. Er wordt uitgegaan van 5 categorieën : burgerlijk, jeugd burgerlijk, correctioneel, jeugd bescherming, Kamer van Inbeschuldigingstelling. Het wettelijk kader van de hoven van beroep (216) wordt opgedeeld in de vijf voornoemde categorieën, waarbij rekening gehouden wordt met de reële affectatie van de magistraten gedurende de bepaalde periode. In de referentieperiodes worden op basis van de cijfers van de statistische gegevens (verstrekt door AGORA wat de burgerlijk zaken betreft) die zaken verwerkt waarvoor een intellectuele inbreng noodzakelijk was, die als afgedaan kunnen beschouwd worden en uit de werkmassa verdwenen zijn. Door in elke categorie van zaken het aantal eindarresten te delen dor het aantal magistraten, in de categorie werkzaam, bekomt men de M U N A S van het aantal eindarresten. In de tweede fase worden de behoeften in de uitbreiding van het kader vastgelegd. De doelstelling is op basis van de bekomen M U N A S die de activiteitsgraad van de magistraten weergeeft, te berekenen hoeveel magistraten nodig zijn om de input te behandelen, zegge de instroom van nieuwe zaken per jaar en per categorie van zaken. Van de massa uitgesproken arresten wordt per categorie het percentage aan tussenarresten berekend, alsmede een nationaal gemiddelde van burgerlijke zaken die spontaan uit de effectieve werklast verdwijnen. Voor het aantal nieuwe zaken is bijgevolg het aantal tussenarresten gekend dat nodig is om tot een eindarrest te komen en die per categorie aan het totale aantal moet toegevoegd worden. Van dit totaal wordt burgerlijk het percentage 'spontane verdwijningen zonder intellectuele inbreng' in mindering gebracht. Op deze manier komt men voor elk hof van beroep tot een berekende output waaruit het leader aan magistraten dat nodig zou geweest zijn om gedurende de referentieperiode voor de behandeling van de nieuwe zaken in te staan (zonder rekening te houden met de achterstand), kan afgeleid worden. In dat hof van beroep werden de volgende initiatieven genomen :
6
TIME-SHEETS In België bestaat er nog altijd geen systeem in verband met de werklastmeting, waardoor aan de hand van een aantal parameters de zwaarte of het gewicht van een zaak inhoudelijk kan bepaald worden (caseload). Het systeem van werklastmeting moet er uiteindelijk toe kunnen leiden dat per magistraat een case-load of belastingsgraad wordt bepaald. De case-load wordt thans meestal berekend door het aantal gedurende een jaar afgehandelde zaken te delen door het aantal rechters (cf. M U N A S). Om daaraan te verhelpen werd op verzoek van de voormalige Minister van Justitie door het College van Eerste Voorzitters een werkgroep opgericht, samengesteld uit een magistraat van elk hof die ook contacten heeft met de leden van de administratie en het kabinet. In dat Hof van beroep werden, daarin gevolgd door de ander hoven van beroep, de registratiefiches geïntroduceerd teneinde, met de medewerking van allen, te komen tot een objectief en betrouwbaar systeem van werklastmeting. Getracht wordt op een juiste en betrouwbare wijze aan te tonen wat de vereiste gemiddelde werktijd voor de afhandeling van soorten of categorieën van zaken is (hierbij buiten beschouwing gelaten de megazaken die afzonderlijk dienen geregistreerd en verdisconteerd). De registratie is verplichtend gesteld en ging gelijktijdig van start in twee hoven van beroep op 1 maart 2002. Gedurende een vrij lange observatieperiode die loopt tot eind juni 2004 worden de magistraten gevraagd om op systematische wijze op te geven welk soort dossier zij behandelen (op te delen in categorieën) en welke mêle werktijd zij besteden aan de afwerking van deze dossiers. De bedoeling is niet de werkprestatie van de individuele magistraat te controleren, doch via een grondig diepteonderzoek zicht te kunnen krijgen op de aard van de zaken om hieruit normtijden te kunnen bepalen. Het vastleggen van normtijden voor de afhandeling van zaken onderstelt dat vooraf een grondig diepteonderzoek wordt gedaan naar de reële verwerkingstijd die de magistraten nodig hebben ter afhandeling van een dossier. Bij elke categorie van zaken zal aldus een normtijd horen die de resultante zal zijn van het gemiddelde van de vergaarde cijfergegevens van de vijf hoven van beroep. De op grond van het observatieonderzoek bevonden normtijden zullen op hun realiteitsgehalte getoetst dienen te worden en eventueel bijgesteld indien zou blijken dat ze niet langer aan de realiteit beantwoorden. Op de keerzijde van de fiche wordt door de zittingsgriffiers een aantal dossiergegevens ingevuld, zoals het aantal partijen met onderscheiden belangen en advocaten, alsmede het aantal en de omvang van de procedurestukken zoals onder meer tussenvonnissen, conclusies en einduitspraken. Teneinde een zo getrouw en volledig beeld te krijgen van de gerechtelijke achterstand wordt het rooster van de doorlooptijden verder opgesplitst. Tot op heden werden er in dat hof van beroep totaal reeds 16.293 fiches in het programma `Workload' ingebracht. Het is vooralsnog te vroeg om reeds conclusies te trekken of bepaalde resultaten af te leiden. Het zoeken naar de juiste wijze van het hanteren van de bekomen resultaten vereist trouwens deskundige bijstand. De betrachting is om op basis van de ingebrachte gegevens van de vijf hoven van beroep gemiddelde behandelingstijden per soort zaken te definiëren, naar het voorbeeld van de LAMICIE-methode die in Nederland ontwikkeld werd op basis van tijdschrijfonderzoeken.
7
Eens deze gemiddelde normtijden gekend zijn, wordt het mogelijk een beredeneerde en objectieve raming op te zetten van de vereiste personele middelen voor elk Hof. Een ander hof van beroep is van oordeel dat een verhoging van het kader van magistraten met minstens drie eenheden onontbeerlijk is. Dat hof wijst erop dat van de magistraat niet alleen vereist wordt dat hij recht spreekt, maar ook dat hij zijn beslissingen intikt, alle nodige documentatie opzoekt. Het merkt ook op dat bijstand van één referendaris voor 38 magistraten illusoir is. Er werden verschillende initiatieven genomen die onder andere betrekking hebben op een identieke ingereedheidbrenging door de griffies van eerste aanleg van de dossiers waartegen beroep werd aangetekend, op de vorm en de presentatie van de processen-verbaal van de correctionele rechtbanken, op de instaatstelling van de procedure met het oog op de zittingen van het Hof, op de modaliteiten en het tempo van de rechtsdagbepaling , op de behandeling van de overtuigingsstukken, op de kwestie van het uitstel gevraagd door de partijen, op de uitwisseling van conclusies, op de verdeling van de zaken in functie van de magistraten van het Hof die vooraf reeds gezeteld hebben in de KI, op de duur van de zittingen... Op basis van de wensen geuit door de strafmodule heeft het parket-generaal, in samenwerking met die module, een nieuwe omzendbrief opgesteld met betrekking tot de presentatie en de inhoud van de strafdossiers. Voorheen, via een omzendbrief van 29 januari 2003, had het parketgeneraal nieuwe regels vastgelegd voor hoger beroep door het openbaar ministerie, waarbij met het oog op vereenvoudiging en efficiëntie, geprobeerd werd om het Hof niet te belasten met nutteloze beroepen of beroepen zonder reëel belang. De grootste moeilijkheid ligt in de inertie die de activiteit van de leden van het Hof verlamt en in de onverenigbaarheden tussen hen, hetzij om persoonlijke redenen, hetzij om redenen van specialisatie in de behandelde materies. De weerstand tegen verandering mag evenmin verwaarloosd worden. De reden daartoe dient gezocht te worden in de werkoverlast die een stressgevoel veroorzaakt dat weinig bevorderlijk is voor het opnieuw ter discussie stellen van goed ingeburgerde en dus geruststellende gewoonten. De enige manier om dit soort problemen op te lossen is overleg tussen de betrokken magistraten en het invoeren van bemiddelingsprocedures.. Voor een vierde hof van beroep is het vanzelfsprekend dat op dit moment nog geen enkele belangrijke conclusie getrokken kan worden uit de ervaring met de timesheets, die geleidelijk werden ingevoerd in de vijf Hoven van beroep en sinds januari 2003 was dit het geval in dit hof van beroep. Er werd al een indrukwekkend aantal fiches verzameld bij bepaalde Hoven (bijvoorbeeld méér dan 5.000 voor Antwerpen). Uit een vergadering van juni 2003 tussen de vertegenwoordigers van de vijf Hoven van beroep is gebleken dat er nog geen belangrijke gemiddelden bepaald konden worden. Het onderzoek van de fiches vormt op zich al een aanzienlijke uitdaging en het zou wel eens onverstandig kunnen blijken om het experiment te lang te laten voortduren
8
Dat hof doet de volgende suggesties : 1) Een van de punten van « voorbehoud » bij de timesheets is dat het informaticasysteem van de burgerlijke griffie niet toelaat om per dossier meer dan één code “aard van de zaak” in te voeren zodat, wanneer, zoals wel vaker gebeurt, eenzelfde dossier juridische zaken behandelt met twee verschillende codes “aard van de zaak”, er slechts één enkele registratie mogelijk is, zowel in het informaticasysteem van de griffie, als in de software voor de behandeling van de gegevens uit de timesheets. Aangezien deze fiches niet tot doel hebben de individuele werktijd van de kamers of magistraten te meten, maar gewoonweg de behandelingstijd en de aard van de betwisting met elkaar in overeenstemming te brengen, zou er niets op tegen zijn om, in voornoemde veronderstelling, twee of meerdere identieke fiches (fotokopieën) op te stellen, één per betrokken code « aard van de zaak ». Er moet echter duidelijk een vermelding worden gedaan op de tweede of derde fiche. 2) Timesheets verzamelen bij alle Hoven van beroep gedurende drie maanden, in bepaalde sectoren, op basis van de AGORA-categorieën, dan opnieuw van sectoren veranderen gedurende drie maanden enzovoort. Indien men zich bijvoorbeeld tevreden had gesteld om gedurende drie maanden fiches op te stellen enkel en alleen voor zaken over alimentatie, faillissement en bouw, in alle Hoven van beroep, dan zou men ongetwijfeld reeds de resultaten van de fiches hebben kunnen onderzoeken voor elk van deze drie sectoren. In twee jaar zou men een twintigtal AGORA-categorieën hebben kunnen bestuderen.. Op initiatief van de Eerste Voorzitter werkt dat Hof van beroep aan een bepaling van de «efficiënte zittingsduur » in het kader van een schatting van de interne werklast en van een billijkere en soepelere verdeling ervan. Voor een zittende magistraat hangt het werkvolume vooral af van het aantal zaken dat behandeld wordt per zitting, aantal dat op zich beïnvloed wordt door de tijd besteed aan elke zaak. Aangezien het aantal en de duur van de zittingen bepaald worden door het bijzondere reglement van het Hof, was de eerste stap die bestudeerd werd sinds 2002 het bepalen van hoeveel tijd op de zitting wordt “verloren” wegens uitstel, anders gesteld hoeveel zittingstijd die is voorbehouden aan zaken die in staat zijn om gepleit te worden in realiteit onbenut blijft wegens uitstel van deze zaak. Daartoe werden vanaf 2002 zittingsverslagen ingevuld, met voor elke kamer en voor elke zitting een overzicht van de onbenutte tijd wegens uitstel, evenals de redenen voor het uitstel. Inmiddels werden de standaardformulieren van deze verslagen ingevuld om een volledig en synthetisch overzicht te geven van het verloop van de zitting. Dankzij een vergelijking van deze verslagen kan kamer per kamer de efficiënte zittingstijd van elkeen bepaald worden.
9
Er zijn 2 doelstellingen aan verbonden: -
voor zover mogelijk de “verloren” zittingstijd wegens uitstel verminderen;
-
bij het begin van het kalenderjaar of gerechtelijk jaar aan elke kamer en volgens de activiteitensector, verduidelijken wat haar jaarlijkse normale last aan efficiënte zittingsuren zal moeten zijn. Er dient individueel een « balans » gemaakt te worden en er kan overeengekomen worden om « het evenwicht te herstellen ».
Elke magistraat krijgt zodoende (geleidelijk) een jaarlijks doel dat hij moet bereiken, of eventueel moet aanhouden, op het vlak van de zittingstijd die overeenstemt met voornoemde globale enveloppe, door meer efficiëntie na te streven bij het beheer van zijn zittingen en een grotere soepelheid, waarbij rekening gehouden wordt met dringende zaken en andere prioriteiten die vroeger slecht beheerd werden. Binnen het vijfde hof van beroep ten slotte staat de voorzitter van elke kamer (kamervoorzitter of waarnemend voorzitter) in voor de leiding van de kamer, moet hij een actief zittingsmanagement doen, zorgen voor de nodige feedback (d.i. de concrete informatie over de effectiviteit waarmee de taken uitgevoerd zijn) t.a.v. de raadsheren, de nieuw benoemde raadsheren begeleiden in het werk, de werkverdeling doen in de kamer, nauwkeurig de opgestelde projecten nazien, erop toezien dat de arresten op tijd worden uitgesproken. Zowel in de burgerlijke kamers als in de strafkamers is gestreefd naar specialisatie en continuïteit. Specialisatie motiveert de magistraten immers om een materie – waarvoor zij interesse hebbenzeer grondig te bestuderen en zodoende ook te beheersen. Het geeft bovendien aanleiding tot grote tijdwinst nu de materie gekend is (indien een bepaalde materie voor één of een beperkt aantal zaken moet ingestudeerd worden, gaat dikwijls veel tijd verloren) en het bevordert de eenheid van rechtspraak. Alle hoven van beroep zijn er van overtuigd dat aan de werklastmeting moet voortgewerkt worden, temeer voor de hoven van beroep het meten van de werklast is ingebed in de wet van 29 november 2001 : er kan benoemd worden na het verstrijken van de période van drie jaar, indien de Koning daartoe beslist bij een besluit, vastgesteld na overleg in de Ministerraad, genomen op basis van een evaluatie aan de hand van een meting van de werklast van de hoven van beroep op grond van een uniform registratiesysteem en uiterlijk voor het verstrijken van deze periode. Het is de Koning, na advies van de Hoge Raad voor de Justitie, die de wijze vaststelt waarop de werklast van de rechter (en van het openbaar ministerie) wordt geregistreerd, alsook de wijze waarop deze geregistreerde gegevens worden geëvalueerd.
3.2 Achterstand I. Algemene vragen 1. Geef voor elke kamer van uw rechtscollege de termijn voor rechtsdagbepaling (in maanden ). Vanwege het toegenomen aantal zittingen van het hof van assisen duurt het steeds langer voordat een zaak een rechtsdag voor het hof van assisen krijgt. Behalve in één hof van beroep zijn in burgerlijke en in strafzaken de termijnen redelijk, ook al variëren zij. 10
2. Rekening houdend met de situatie en de bijzonderheden van uw rechtscollege, vindt u die termijnen voor rechtsdagbepaling redelijk ? Wat de kamers met drie raadsheren betreft zijn de reële doorlooptijden ongetwijfeld te lang. Elke maand wordt een lijst van de fixatietermijnen aan de stafhouders van het ressort meegedeeld om de advocaten te wijzen op de mogelijkheid een zaak op kortere termijn te behandelen mits zij niet opteren voor de kamer met drie raadsheren. Desalniettemin hebben de partijen (blijkbaar) een voorkeur voor een meervoudig samengestelde kamer. Het uitoefenen van het optierecht is echter in vele gevallen ook toe te schrijven aan een automatisme. De overtuiging leeft inderdaad dat ook vele advocaten het optierecht onbewust uitoefenen (gestandaardiseerde formule in het gebruikt model van het softwarepakket) en dat hierdoor heel wat zaken ongewild naar een meervoudige kamer verwezen worden. De input van de meervoudige kamers wordt aldus gegenereerd door externe factoren waarop het Hof geen vat heeft. Beter ware het de korpsoverste en/of de magistraat door hem hiertoe aangewezen te laten beslissen of een zaak al dan niet voor verwijzing naar een meervoudige kamer in aanmerking komt. Dit zou niet alleen het voordeel bieden dat de input beter kan beheerst en geordend worden en dat de wachttermijnen kunnen verkort en meer gelijklopend worden, doch bovendien zou de toewijzing van een zaak naar een meervoudige kamer ook gebeuren op grond van objectieve maatstaven zoals de aard, de finaliteit en de complexiteit van het geschil, wat nu duidelijk niet het geval is. 2.1. Welke maatregelen heeft u daartoe genomen ? -
Het inschakelen van plaatsvervangende advocaten-raadsheren en hun snelle benoeming hadden een gevoelige afname van de termijnen voor rechtsdagbepaling moeten mogelijk maken doordat meer terechtzittingen ingericht konden worden. Evenwel moet men ook over voldoende werkkamers en personeel beschikken, wat momenteel zeker niet het geval is;
-
Actief toezicht op de rol door de kamervoorzitter;
-
Actief toezicht op het verloop van de terechtzitting door de kamervoorzitter.
2.2. Waren die maatregelen doeltreffend ? De impact van dergelijke maatregelen is slechts merkbaar na verloop van min of meer lange termijn. Die maatregelen vereisen evenwel van alle actoren op het terrein een mentaliteitswijziging. 2.3. Vindt u dat de situatie nog voor verbetering vatbaar is ? Zie hoger.
11
2.4. Bent u van plan andere initiatieven te nemen om die doelstelling te bereiken ? Zo ja, welke ? Om de wachttijden voor de kamers met drie raadsheren in te korten, wensen sommige hoven een nieuwe verdeling van de materies tussen de burgerlijke kamers door te voeren. Zo kan wellicht de te grote instroom waarmee sommige kamers kampen, worden omgebogen naar een betere verdeling tussen de kamers.
II. Oorzaken van de achterstand 1. Vanuit uw ervaring, wat zijn de belangrijkste oorzaken van de vertraging in de procedures ? Er kan worden gewezen op factoren gemeenschappelijk aan de diverse activiteitensectoren van het Hof . Het betreft onder andere de volgende factoren: •
In het algemeen:
-
het gebrek aan middelen ter beschikking gesteld van de magistraten die geconfronteerd worden met de toenemende complexiteit van zaken, verdedigd door advocaten die supergespecialiseerd en superuitgerust zijn, en die verplicht zijn om te blijven werken op dezelfde manier als hun collega’s in de XIXe eeuw;
-
de toenemende hoeveelheid tijd die magistraten moeten wijden aan het deelnemen aan vele vergaderingen en in het algemeen aan administratieve taken ( evaluaties...);
-
de toenemende hoeveelheid tijd die magistraten ook moeten wijden aan algemene vergaderingen. Zo werden in het jaar 2003 bijvoorbeeld 11 algemene vergaderingen gehouden. Men mag ervan uitgaan dat in de meeste gevallen deelnemen aan een algemene vergadering (verplaatsingen inbegrepen) een halve werkdag in beslag neemt;
-
de wildgroei aan wetteksten en deze van herstelwetten die noodzakelijk zijn wegens de slechte kwaliteit van de teksten.
•
In het bijzonder.
A. In burgerlijke zaken. Diverse factoren beïnvloeden de achterstand in de behandeling van procedures, zoals: -
het aantal nutteloze procedure-incidenten;
-
de toenemende lengte van conclusies neergelegd voor het Hof, waardoor steeds meer werk gegenereerd wordt op het vlak van lezen en opstellen;
-
de almaar toenemende complexiteit van zaken gepleit voor het Hof van beroep te Brussel, onder andere rekening houdend met de aanwezigheid in het rechtsgebied van het Hof van vele internationale organisaties en bedrijven 1;
1
artikel 602, 3° van het Gerechtelijk Wetboek ; artikel 602,4° van het Gerechtelijk Wetboek ; artikel 42 van de wet van 5 augustus 1991 op de bescherming van de economische mededinging, ingevoegd door artikel 6 van de wet van 26 april 1999 ; artikel 43 van de wet van du 5 augustus 1991 op de bescherming van de economische mededinging, 12
-
de exclusieve bevoegdheden door de wetgever toegekend aan het Hof van beroep te Brussel zonder de middelen te verhogen die te het hof ter beschikking gesteld worden,
-
het beperkte aantal pleitkamers: deze kunnen het versnelde ritme van de instaatstellingen niet volgen en kunnen niet met dezelfde snelheid als de kamer van instaatstelling de door die kamer overgezonden dossiers wegwerken;
-
de heropening van de debatten om stukken of inlichtingen te bekomen, waardoor de zaak gedeeltelijk opnieuw bestudeerd moet worden;
-
de overlappingen met bepaalde procedures ( bijvoorbeeld procedures in kort geding en ten gronde over hetzelfde onderwerp);
-
het ontoereikend kader van magistraten, referendarissen en griffiers;
-
het systematisch opteren voor een kamer van 3 raadsheren;
-
de te hoge input te wijten aan de procesdrift van menige rechtzoekende en aan de lage drempel voor het hoger beroep;
-
het ongeordend en excessief concluderen (honderden bladzijden dienen gelezen, ontward, geordend en beantwoord);
-
de stagnatie van de productie van de burgerlijke kamers door de onafwendbare verminderde inzet van de plaatsvervangende raadsheren in de aanvullende kamers;
-
de lange pleitduur die door de partijen gereserveerd wordt;
-
het aantal zaken waarin uitstel gevraagd wordt;
-
de in vele gevallen te lang aanslepende onderzoeksmaatregelen.
B. Strafprocedures: -
uitstel dat op het laatste nippertje wordt gevraagd door de advocaten (onder andere wegens verandering van raadsman) : dit uitstel ontregelt het werk volledig omdat de zaak niet kan behandeld worden op de voorziene zitting en ze bovendien niet kan vervangen worden door een andere, terwijl de zaak al voorbereid werd door de magistraten;
-
vóór de zitting gebrek aan overleg tussen de advocaten die in dezelfde zaak optreden om een uur te bepalen waarop ze samen op de zitting zullen aankomen: dit gebrek aan overleg leidt in vele gevallen eveneens tot een uitstel van de zaak omdat alle betrokken advocaten niet op hetzelfde moment kunnen samenkomen;
ingevoegd door artikel 7 van de wet van 26 april 1999, met betrekking tot beroepen aangetekend tegen de beslissingen van de Raad van de mededinging en haar voorzitter; artikel 2 van de wet van 25 juni 1998 die de strafrechtelijke aansprakelijkheid van de ministers regelt ; artikel 180 bis van het kieswetboek; artikels 605 bis en 605 ter van het Gerechtelijk Wetboek ingevoegd door de artikels 7 en 8 van de wet van 2 augustus 2002 respectievelijk betreffende het toezicht op de financiële sector en de financiële diensten, evenals op de vragen betreffende de openbaarheid van belangrijke participaties in beursgenoteerde bedrijven en ter reglementering van openbare overnameboden, van kracht geworden op 1 juni 2003 ; artikel 2 van de wet van 17 januari 2003 betreffende de rechtsmiddelen en de geschillenbehandeling naar aanleiding van de wet van 17 januari 2003 met betrekking tot het statuut van de regulator van de Belgische post- en telecommunicatiesector, van kracht geworden op 23 april 2003; het KB van 12 maart 2003 betreffende de voorwaarden voor het gebruik van de spoorweginfrastructuur (van kracht geworden op 15 maart 2003).
13
-
het gebrek aan juridische nauwkeurigheid van een aantal geschriften voorgelegd door de burgerlijke partijen: door dit gebrek aan nauwkeurigheid vraagt het onderzoek van de zaak veel meer tijd, zowel ter zitting als tijdens de beraadslaging;
-
de gebreken in een aantal dossiers voorgelegd aan het Hof zowel op het vlak van informatie, als op het vlak van onderzoek of de omschrijving van de tenlasteleggingen: enerzijds hebben deze gebreken een verwatering van de debatten tot gevolg en anderzijds verplichten ze het Hof om bijkomende taken uit te voeren waardoor de werklast aanzienlijk stijgt en bijgevolg de rentabiliteit vermindert;
-
het ontoereikend kader van magistraten, referendarissen en griffiers. Hier dient in het bijzonder gewaarschuwd voor de zorgwekkende evolutie in de volstrekt ongelijke toebedeling van personele middelen aan de parketten van eerste aanleg enerzijds en de zittende magistratuur anderzijds; Door de uitgebreide ondersteuning door parketjuristen zullen op korte tijd heel wat meer zaken naar de zetel vloeien en zal het Hof, dat verstoken blijft van referendarissen, een nog grotere achterstand in strafzaken kennen dan nu reeds het geval is; De ongelijke tred in toebedeling van middelen aan parket en zetel heeft als voorspelbaar nefast gevolg dat de reeds bestaande flessenhals (bottleneck) op het Hof nog ernstig zal vergroten;
-
te veel onproductieve zittingen doordat vele strafzaken niet op de inleidende zitting kunnen behandeld worden omdat partijen onvoorbereid zijn en systematisch om uitstel verzoeken. Om paal en perk te stellen aan de inflatie van onverantwoorde verzoeken tot uitstel werd recent, in samenspraak met de kamervoorzitters, een “niet-uitstel” beleid uitgewerkt dat zijn gunstig effect zou moeten hebben in 2003;
-
Het vervolgingsbeleid van de parketten is niet of alleszins onvoldoende afgestemd op de reële verwerkingscapaciteit van de Hoven en rechtbanken. Naar het voorbeeld van Nederland zou het vervolgingsbeleid moeten afgestemd worden op de reële verwerkingscapaciteit van het Hof. Deze verwerkingscapaciteit kan bepaald worden aan de hand van zowel statistische gegevens als werklastmetingsresultaten waaruit gemiddelden kunnen afgeleid worden. In Nederland worden op basis hiervan jaarlijks convenanten afgesloten tussen zetel en openbaar ministerie. Niemand heeft baat bij een sterke toename van de input waarvan op voorhand geweten is dat deze toch niet kan verwerkt worden bij gebrek aan voldoende mankracht. Een beheersing van de input via een doordacht en beredeneerd vervolgingsbeleid, afgestemd op concrete verwerkingsmogeljkheden van de Hoven en rechtbanken, kan ons inziens in ernstige mate bijdragen tot de afbouw van de achterstand in strafzaken en tot het reduceren van de onredelijke termijn in vele zaken;
-
De voortdurende stijging van tijdrovende assisenzaken en megazaken slorpen steeds meer extra mankracht en energie op.
14
C. Jeugdzaken Er is geen achterstand, noch op protectioneel vlak, noch op burgerlijk vlak. D. Kamer van inbeschuldigingstelling -
Er is geen achterstand inzake voorlopige hechtenis;
-
Er is al evenmin achterstand in de dossiers die binnen de wet Franchimont kaderen.
Het capaciteitsprobleem van Justitie kan niet opgelost worden zonder een oplossing van het probleem van de input en zonder een aantal noodzakelijke coherente wijzigingen in de burgerlijke en in de strafrechtspleging door te voeren. Dezen moeten zorgen voor meer eenvoudige, werkbare en betaalbare gerechtelijke procedures en voor een vereenvoudiging van het werk van de rechter. De omvang van de conclusies, ook van de syntheseconclusies die alle voorgaanden herhalen en bundelen, nemen in vele gevallen de vorm aan van een lijvig boek. De rechter, die verplicht is te antwoorden op alle motieven die in die verschillende conclusies zijn aangehaald, dient aldus over te gaan tot een nauwgezet compilatiewerk dat heel wat tijd vergt. Zowel de omvang van de conclusies als de wijze waarop deze opgesteld worden verzwaren in heel wat zaken het werk van de rechter op buitensporige wijze. In alle materies kunnen in dit verband verwijten worden gericht aan de balies, de deskundigen en de partijen zelf, maar dat lijkt niets uit te halen te meer daar een grotere benaarstiging vanwege de protagonisten enkel tot een groter aantal in staat gestelde zaken zal leiden terwijl de huidige hoeveelheid zaken al niet kan worden verwerkt, ondanks tal van niet onbelangrijke technische verbeteringen. Het ziet er dus naar uit dat de conclusie is dat de hoofdoorzaak een te klein aantal rechtsprekend personeel is…, en de oplossing een uitbreiding van de personeelsformaties, te meer daar bewezen is dat de kwaliteit van de activiteit van de magistraten niets kan worden verweten. Een uitbreiding van de personeelsformatie van de magistraten moet ook een uitbreiding van de personeelsformatie van het personeel (griffiers en administratief personeel) impliceren. Dat is een conditio sine qua non om de vertraging in de behandeling van de procedures op te lossen. Een groot aantal leden van het bediendenpersoneel is niet benoemd omdat de formatie al jaren niet werd herzien. Dat personeel heeft dan ook een precair statuut en wenst slechts één ding: een vaste benoeming verkrijgen, en die wens zet hen ertoe aan elders te solliciteren, in rechtscolleges met een groter personeelsverloop. Het gevolg is dat steeds nieuwe mensen moeten worden opgeleid, hetgeen een tijd- en energierovende activiteit is. Hoewel het ontbreken van ruimtes voor de terechtzittingen een prangend probleem is, vormt het plaatsgebrek een nog ernstiger probleem voor het personeel van de griffies dat dagelijks met de situatie van dicht op elkaar zitten wordt geconfronteerd en van wie de levens- en de arbeidskwaliteit daaronder te lijden heeft. Zo een situatie werkt ook conflictvorming in de hand. Daarom is vooreerst nood aan meer ruimte, vooraleer nieuwe collega’s (magistraten en griffiepersoneel) kunnen worden aangeworven.
15
2. Maatregelen die de oorzaken van de gerechtelijke achterstand aanpakken 2. 1. De lege lata Bemiddeling door de magistraat zelf. In Québec wordt dat systeem toegepast, met als gevolg een versnelling van de oplossing van bepaalde geschillen. Evenwel vereist die oplossing een opleiding voor de magistraten en de medewerking van de advocaten. Meer personele en materiële middelen, en de mogelijkheid tot een optimale aanwending van de middelen die al voorhanden zijn, met name door -
uitbreiding van het aantal magistraten, van het aantal contractuele referendarissen en/of parketjuristen;
-
herschikking van de personeelsformatie van de griffies en verbetering van sommige van de materiële middelen die hen ter beschikking worden gesteld;
-
ondersteuning door een informaticus, opdat de talrijke vragen om cijfermateriaal over de werking van de hoven kunnen worden beantwoord, en de databases en de basissoftware voor het beheer van personele en materiële middelen in de praktijk kunnen worden gebruikt;
-
soepeler inzetten van de human resources;
-
wijziging van artikel 383bis van het Gerechtelijk Wetboek, zodat de magistraten die voor de leeftijdgrens uittreden, de mogelijkheid krijgen zitting te nemen zolang nog niet in hun vervanging is voorzien ;
-
inperking van de wettelijke termijn van de benoemingsprocedure (artikel 259ter van het Gerechtelijk Wetboek);
-
het afsluiten van protocolakkoorden met de balies;
-
het stimuleren van een ‘actief rolbeheer’ en een ‘actief zittingsbeheer’;
-
opmaken van een aanbevelingnota inzake de samenwerking tussen kamervoorzitters en zittingsgriffiers;
-
het versterken van het sectorieel beleid, horizontaal en verticaal, ter bevordering van de eenheid van rechtspraak en van de effectiviteit;
-
meer ondersteuning door referendarissen (minstens één per kamer) en door het efficiënt opereren van een goed uitgeruste en goed beheerde documentatiedienst.
2.2. De lege ferenda A. In burgerlijke zaken -
optrekken van het bedrag van de aanleg om het hoger beroep voor te behouden aan geschillen die de gerechtskosten rechtvaardigen. De dubbele aanleg is immers geen algemeen rechtsbeginsel;
-
de verhaalbaarheid van de kosten van de verdediging of de optrekking van de procedurekosten;
16
Dat systeem, dat billijker is, aangezien het de winnende partij de mogelijkheid biedt haar kosten geheel of gedeeltelijk te recupereren ten laste van de andere partij, zou de verdienste hebben roekeloze pleiters te ontraden; -
optrekken van het maximumbedrag van de boetes die bepaald zijn in artikel 1072bis van het Gerechtelijk Wetboek voor roekeloos beroep, opdat de rechtzoekenden een beter zich zouden krijgen op de kostprijs van justitie voor de gemeenschap.
B. In strafzaken : Toekenning aan het openbaar ministerie van de mogelijkheid afstand van hoger beroep te doen na afstand van hoger beroep door de beklaagde of een andere partij. Er dient een onderscheid te worden gemaakt tussen het “geschil” en het “geding”. De partijen dienen meester te blijven van het geschil. Het geding daarentegen, en meer bepaald de voortgang ervan, moet onder toezicht van de rechter worden geplaatst. Bij het in gereedheid brengen van de zaak heeft de rechter volgens het huidig systeem noch toezicht, noch zeggenschap, maar moet hij passief het initiatief van de raadslieden of de partijen afwachten. De actieve rechter moet de centrale figuur worden bij het in gereedheid brengen van de zaak. In dat verband kan nuttig verwezen worden naar de recente hervorming van de procedureregeling in burgerlijke zaken in Canada (la Loi 54)2 die aan de rechters de mogelijkheid geeft de voortgang van het geding te beheren vanaf de inleiding en dit rekening houdend met de aard, de omvang en de complexiteit van het geschil dat voorligt. Zonder echt afbreuk te doen aan het beginsel van de procesautonomie van partijen wordt aan de rechter opgedragen te waken over de goede voortgang van het geding en zijn instaatstelling. Een hedendaagse en pragmatische versie van de actieve rechter die toekijkt op een goede voortgang van het geding en van zijn instaatstelling en die op elk ogenblik kan ingrijpen waar het zich opdringt in het belang van de rechtszoekende. De vraag mag worden gesteld of het ook geen navolging zou verdienen om, zoals in Quebec thans het geval is, het “proportionaliteitsbeginsel”3 in te schrijven in ons nieuw gerechtelijk recht. Deze regel verplicht zowel de procespartijen als de rechter ertoe er steeds over te waken dat de door hen respectievelijk uitgekozen of bevolen procedurehandelingen, naar kost en tijd, in
Art 4.1 van de nieuwe Canadese procedurewet luidt als volgt: “Les parties â une instance sont maîtres de leur dossier dans le respect des règles de procédure et des délais prévus au présent code et elles sont tenues de ne pas agir en vue de nuire & autrui ou d’une manière excessive ou déraisonnable, allant ainsi & l’encontre des exigences de la bonne foi. Le tribunal veille au bon déroulement de l’instance et intervient pour en assurer la saine gestion”. 3 In zijn openingstoespraak van 2 oktober 2002 zegde de Voorzitter van het Hof van beroep in Quebec daaromtrent het volgende en wij citeren: “Le principe de proportionnalité est un aspect de la saine gestion de l’instance. J’y vois une tentative indirecte de rétablir un équilibre entre des parties dont les moyens ne sont pas égaux. J’anticipe que l’image de la justice en sortira grandement améliorée. Par le rôle plus actif confié au juge nous pourrons contribuer â doser l’énergie requise dans chaque dossier. La gestion de l’instance permettra de régler avec plus d’efficacité et de rapidité les petits problèmes, laissant plus de place aux pourvois posant des Vraags majeures et permettant ainsi & la cour d’appel de mieux exercer son rôle de dire le droit dans les dossiers controversés.” 2
17
verhouding staan zowel met de aard en de finaliteit van de eis als met de complexiteit van het geschil. Hoeft het nog verder betoog dat een belangrijke piste in de strijd tegen de achterstand inderdaad ligt in de ontwikkeling van een volwaardig “case management” voor de rechtsbedeling? Het optierecht, vastgelegd in art. 109 bis Ger.W. en dat partijen de keuze laat te bepalen of een zaak al dan niet voor een kamer met 3 raadsheren zal worden behandeld, brengt mee dat de instroom in deze kamers niet kan beheerst worden met als gevolg de heersende onredelijke lange wachttermijnen. Het is misschien beter, met het oog op een meer ordentelijke verdeling van de input en een meer uniforme spreiding der wachttijden in de verschillende kamers, het optierecht gewoon af te schaffen of minstens de beslissing hieromtrent aan de korpsoverste of zijn gedelegeerd magistraat over te laten, die dan zou kunnen toezien op de reële noodzaak een zaak naar 3 rechters te verwijzen in functie van de aard, de finaliteit en de complexiteit van het geschil. De grote verschillen in de wachttermijnen tussen de kamers met drie raadsheren en de enkelvoudige kamers zouden hiermede snel kunnen weggewerkt, minstens tot aanvaardbare proporties kunnen herleid worden. Tot slot zou ook bij ons de wetgever, om tot een verhoogde effectiviteit van de rechtsbedeling en dus een snellere rechtsbedeling te komen, naar het Canadese voorbeeld kunnen legiferen m.b.t. de wijze waarop dient geconcludeerd. Een regelgeving, die partijen zou opleggen hun conclusies op te stellen volgens een vast en eenvormig schema met inachtneming van een specifieke volgorde en nummering, de rechter veel tijdrovend zoek— en compilatiewerk zou kunnen besparen?
3.3 Andere voorstellen •
Personeel
De enige voorzienbare vertrekken zijn die van magistraten die in rust worden gesteld. Als dit gebeurt op de normale pensioenleeftijd (67 jaar), dan zou de bekendmaking van de vacature twaalf maanden op voorhand moeten kunnen gebeuren, wat de periode van de nieuwe procedure zou dekken, met inbegrip van eventueel “uitlopen” in geval van een weigering of onthouding door de Koning ten aanzien van de voordracht van de HRJ. Het is echter alsmaar meer gangbaar dat magistraten vroeger met pensioen gaan. Om een hiaat in het kader te vermijden, zou het volstaan om aan de betrokken magistraat in dit geval te vragen om zijn intentie officieel en onherroepelijk aan te kondigen met een vooropzegging van 12 maanden en om tegelijkertijd de vervroegde bekendmaking mogelijk te maken van de vacature voor de plaats die hij vrijmaakt in het kader;. Uit ervaring is gebleken dat de meeste plaatsen vacant worden ingevolge een benoeming tot een andere functie, een detachering of een plots overlijden, elementen die slecht of helemaal niet kunnen voorzien worden. Het zou nuttig zijn, om de problemen verbonden aan dit soort situatie te kunnen ondervangen, om op federaal niveau een kader te creëren van toegevoegde raadsheren, gelijktijdig benoemd aan de Franstalige en Nederlandstalige Hoven, volgens hun taalstelsel, en die voorlopig zouden kunnen worden toegewezen aan een of ander Hof om dit soort vacatures in te vullen. Er dient nog bepaald te worden wie zal beslissen over hun punctuele toewijzing, wat geen sinecure is. Een ander voorstel, gemakkelijker in gebruik, zou zijn om een systeem uit te denken voor tijdelijke opdracht van magistraten van eerste aanleg wanneer het kader van het Hof
18
onvolledig is, door de mogelijkheden uit te breiden die op dit ogenblik geboden worden door artikel 98 van het Gerechtelijk Wetboek. •
Organisatie en overlegstructuren
In afwachting dat nieuwe mogelijkheden gevonden worden waardoor het beheer van de strafzittingen verbeterd wordt, spannen de magistraten van het Hof zich voortaan met medewerking van het openbaar ministerie in om systematisch alle zaken waarvoor een verzoek om uitstel tijdig vóór de zitting geformuleerd werd, te vervangen door andere zaken. Deze praktijk zal ertoe bijdragen dat het rendementsverlies inherent aan uitgestelde zaken gevoelig zal dalen; Sommigen stellen voor om met de balies een protocolakkoord op te stellen waarin wordt bepaald dat enkele dagen of enkele weken na het hoger beroep – dus ver voor de rechtsdagbepaling – de advocaten verzocht wordt op pragmatische wijze de doelstellingen van hun hoger beroep aan te geven en aan te duiden hoeveel tijd zij naar schatting voor hun pleidooi nodig zullen hebben.
19
4. Parketten-generaal 4.1 Werklast I. Verdeling werklast: 1. Hoe wordt de werklast verdeeld? Een parket-generaal stelt dat de verdeling van de bevoegdheden van de magistraten in een dienstnota wordt geregeld. Die nota organiseert de dienst van de terechtzittingen en omschrijft een aantal sectoren waarbij de magistraten worden ingedeeld. Per sector wordt een magistraat aangewezen die instaat voor de leiding. Binnen elke sector verloopt de verdeling van de materies in overleg, onder de verantwoordelijkheid van het afdelingshoofd. Dankzij die manier van werklastverdeling kan, volkomen in het belang van de dienst, rekening worden gehouden met eenieders individuele competenties, met de behoeften aan gespecialiseerde magistraten en met de persoonlijke situatie van eenieder. Dit systeem werkt in een geest van collegialiteit. Bij een ander parket-generaal gebeurt de werklastverdeling ofwel, voor specifieke materies, volgens de dienstnota ofwel, voor de dossiers die een rechtsdag voor de kamer van inbeschuldigingstelling moeten krijgen, via de dossiertoewijzing door de magistraat die het visum uitoefent. 2. Is iedereen tevreden met deze werklastverdeling? Er wordt geen informatie verschaft i.v.m. de tevredenheid over de werklastverdeling, wel stellen de meeste parketten-generaal dat duidelijk wordt aangevoeld dat de werklast jaar na jaar toeneemt. Een parket-generaal stelt zelfs dat sinds het jaar 1992 de werklast met meer dan 100 % is toegenomen bij gelijk blijvende personele middelen. Tevens is de moeilijkheidsgraad en de omvang van de dossiers meetbaar toegenomen en is het verweer van de partijen steeds sterker geworden. Door het overaanbod van nieuwe initiatieven wordt zeer veel energie gestoken in het “op de sporen zetten” ervan, zodat men de indruk krijgt nog enkel met renovatie bezig te zijn en er geen of weinig tijd rest om de stabiliteit en betrouwbaarheid van het geheel te testen. Nieuwe wettelijke regelingen (bv. Wet 14.11.00 i.v.m. de adviesregeling door het OM, Wet 29.04.01 i.v.m. de voogdij,…) hebben op een niet onbelangrijke wijze de behandeling van de zaken vertraagd. Tenslotte zijn er nog andere factoren die de werkdruk mee hebben verhoogd, zoals bij voorbeeld buitengewone assisenzaken, advocaten-generaal die meewerken aan bijzondere projecten (bv. het Phenixproject, Commissie Strafprocesrecht,..), het jaarlijkse voorzitterschap van het college van procureurs-generaal,…
20
3. Zo neen, hoe worden de moeilijkheden opgelost? Bij toevallige problemen naar aanleiding van de afwezigheid van een collega, wordt de vervanging geregeld door de betrokkene zelf of door het afdelingshoofd. Wanneer de situatie blijft aanhouden, treedt de procureur-generaal of de eerste advocaat-generaal op. 4. Houdt u toezicht op de werking van de zittingen? Slechts één parket-generaal stelt toezicht te houden op de werking van de zittingen. 5. Hoe gebeurt dit toezicht? Het toezicht op de werking van de correctionele zittingen gebeurt aan de hand van een blad waarop de magistraat van het openbaar ministerie per zitting vermeldt hoe lang de zitting heeft geduurd, hoeveel zaken op de rol waren ingeschreven, in hoeveel zaken er uitspraak was, en hoeveel zaken werden uitgesteld en om welke reden. De magistraat die instaat voor de afdeling van de correctionele zittingen wordt op de hoogte gehouden van de termijnen voor rechtsdagbepaling en van de eventuele problemen betreffende de werking. Hij waakt over een billijke verdeling van de dossiers over de verschillende kamers. Wat de burgerlijke terechtzittingen betreft, is er niet bestendig een vertegenwoordiger van het openbaar ministerie aanwezig op de terechtzitting. Daarom wordt het in artikel 140 van het Gerechtelijk Wetboek bepaalde toezicht uitgeoefend wanneer het parket-generaal kennis heeft van problemen met of klachten over de werking van de kamers. De procureur-generaal wordt maandelijks door de griffie ingelicht over de vertraging in de uitspraak van de arresten en brengt de eerste voorzitter daarvan op de hoogte.
II. Werklastmeting 1. Heeft u vanuit uw ervaring suggesties voor een instrument voor werklastmeting bij de magistraten? Een procureur-generaal stelt dat op politiek vlak vaak wordt geponeerd dat geen beslissingen kunnen worden genomen omtrent de middelen, zolang geen werklastmeting is verricht in de diverse echelons van het parket. Maar dat is volgens deze procureur-generaal een vals argument vermits uit de cijfers voldoende duidelijk blijkt dat de werkdruk enorm is toegenomen terwijl de kaders niet werden uitgebreid. Een andere procureur-generaal stelt dat de werklast, doordat momenteel geen instrumenten voor werklastmeting voorhanden zijn, op empirische wijze wordt beoordeeld op basis van de ervaring van de magistraten die instaan voor de leiding van de afdelingen. Bij de verdeling van de dossiers wordt daarmee rekening gehouden. 2. Heeft u initiatieven in die zin ondernomen? Geen informatie.
21
4.2 Achterstand I. Algemene vragen De procureurs-generaal geven geen antwoord op de vragen over de achterstand omdat ze van oordeel zijn dat de vragenlijst niet aan hun activiteit beantwoordt : de in de vragenlijst opgenomen rubrieken, en meer bepaald de rubriek over de vervolgingsgraad, zouden kennelijk betrekking hebben op de parketten van de procureurs des Konings. Er wordt geen melding gemaakt van achterstand bij de parketten-generaal. Wat de correctionele zittingen betreft worden de dossiers binnen een redelijke termijn vastgesteld op zitting. Een parket-generaal spreekt van een gemiddelde van twee maanden.
II. Oorzaken van de achterstand 1. Wat zijn volgens u, gelet op uw ervaring, de belangrijkste oorzaken van de achterstand in de procedures ? De reden van achterstand is volgens een parket-generaal doorgaans het gevolg van het feit dat een magistraat meerdere assisenzaken te verwerken kreeg, en naast meerdere aanwezigheden ter zitting uiteraard eveneens de akten van beschuldiging diende op te stellen.
2. Welke maatregelen werden genomen om de oorzaken van achterstand aan te pakken Een parket-generaal stelt dat, telkens uit een tussenbalans blijkt dat er bepaalde kabinetten meer achterstand hebben opgelopen, er een rotatiebeweging wordt op gang gezet om het probleem op te lossen vooraleer het enige beduidende proporties kan aannemen. Meerdere parketten-generaal wijzen op de vragenlijsten die in oktober 2002 door de Hoge Raad werden verstuurd aan de parketten en de parketten-generaal teneinde het probleem van de gerechtelijke achterstand (in strafzaken) beter in kaart te brengen, de belangrijkste oorzaken ervan aan te wijzen en hieraan te remediëren. Later werd getracht via verder overleg met de Hoge Raad de opvolging en de finaliteit van dit opzet in goede banen te leiden. Toen kwam duidelijk tot uiting dat op het niveau van de hoven van beroep geen of onvoldoende uniforme geïnformatiseerde gegevens - of enige aanzet daartoe - voorhanden waren en werd geopteerd voor een kwalitatieve (veeleer dan een kwantitatieve) analyse. Alleszins blijkt dat - ondanks de vele statistische gegevens die jaarlijks aan de bevoegde instanties (FOD Justitie en DSB) worden ter beschikking gesteld - er op alle niveaus wel degelijk behoefte bestaat aan een vast en uniform meetinstrument.
22
4.3 Andere voorstellen •
Personeel
De meeste parketten-generaal stellen dat het personeelskader onderbezet is. Personeelsleden die werken onder een of ander systeem van verminderde prestaties, die loopbaanonderbreking hebben, elders worden benoemd,… worden onvoldoende of pas met maanden vertraging vervangen, waardoor de continuïteit van bepaalde diensten ernstig in het gedrang komt. Omdat in een parket de personeelsbestanden ontoereikend zijn, worden verschillende magistraten van het parket-generaal er deeltijds met opdracht heen gestuurd. Omdat het om een terugkerend structureel probleem gaat, is die werkwijze echter maar een lapmiddel dat veeleer onder te brengen valt bij crisisbeheer dan bij redelijk humanresourcesbeheer. Het is een maatregel die een niet te verwaarlozen negatieve weerslag heeft op de werking van het parket-generaal. Voortdurend worden ook nieuwe taken aan de administratieve medewerkers opgelegd ingevolge nieuwe wetsaanpassingen, evaluatieprocedures en bijstand aan magistraten zonder dat hiervoor het voorziene personeelsbestand ernstig en gradueel wordt aangepast. Ook de uitbreiding van het kader van magistraten werd niet gevolgd door een evenredige aanpassing van het kader van het administratief personeel. Om hieraan tegemoet te komen wordt onder meer het volgende voorgesteld: -
Inzake het wervingsbeleid voor nieuwe contractuelen zou niet hoofdzakelijk in aanwervingen op niveau 3 en 4 moeten worden voorzien, gezien dit totaal ontoereikend is voor een goede doorstroming van gekwalificeerd personeel en voor het leveren van bijstand aan magistraten;
-
De toewijzing van parketjuristen aan de parketten-generaal. Artikel 156ter van het Gerechtelijk Wetboek bepaalt geen toewijzing van parketjuristen aan de parketten-generaal, en dat verzuim is niet gerechtvaardigd nu het toegenomen aantal buitengerechtelijke taken van de parketten-generaal (deelnemen aan de werkzaamheden van het College van procureurs-generaal, ondersteuning en kwaliteitscontrole van de parketten van eerste aanleg) de bijstand vereist van medewerkers die een juridische opleiding hebben genoten. Voorts zouden parketjuristen een waardevolle ondersteuning kunnen verlenen aan de zittingsmagistraten van het parket-generaal, door een gedeelte van het opzoekwerk over te nemen. •
Logistieke middelen
Het ontoereikend aantal werkkamers, het verouderd informaticamateriaal en de absurde situatie van twee van elkaar afwijkende informaticasystemen binnen eenzelfde parket-generaal (de uitrustingen van de magistraten en van de personeelsleden zijn verschillend en vrijwel heterogeen) zijn obstakels die een goed beheer van de personele en materiële middelen in de weg staan. De werkkamers zijn in slechte staat en vooral niet aangepast aan de behoeften van het parketgeneraal. In een parket generaal bij voorbeeld verliezen de magistraten en de leden van het secretariaat enorm veel tijd doordat de lift chronisch defect is. Sommige verdiepingen waar zich werkkamers van magistraten en van de administratieve diensten bevinden zijn bovendien niet via de lift te bereiken, zodat de leden van het administratief personeel de vaak zware en omvangrijke
23
dossiers tot bij de magistraten dienen te dragen langs trappen die niet met een goederenlift zijn uitgerust. Op het gebied van de informatica worden o.a. volgende concrete voorstellen gedaan: -
het ter beschikking stellen van scanners zou zeer nuttig zijn en het aantal fotokopies drastisch doen afnemen ;
-
aanpassing van de software waar wel al over een scanner wordt beschikt. De gescande documenten nemen immers teveel geheugen in met de huidige software, wat de digitale bewaring bemoeilijkt en te lange wachttijden oplevert voor het openen van het document;
-
het installeren van adequate computer-applicaties, waardoor de administratieve diensten van het parket-generaal (nu enkel het tekstverwerkingsprogramma “Framemaker”) beter worden afgestemd op de magistraten (nu “Word”);
-
meer systematische parallelle uitwisseling binnen Justitie van documenten in digitale vorm naast de toezending van de papieren documenten, gezien dankzij een technische ingreep van het C.I.V. het mogelijk is geworden intenser binnen het parket-generaal via elektronische weg documenten te verspreiden;
-
Netwerktoegang tot juridische databanken mogelijk maken.
Een parket-generaal stelt de uitbouw voor van de documentatie. Het peilde reeds naar de basisdocumentatie die voorhanden en/of nodig is in elk parket van eerste aanleg en het blijkt dat de hoofdsecretarissen van die parketten vooral synthese-omzendbrieven op prijs stellen. Tevens wordt er naar gestreefd in de toekomst de bestaande omzendbrieven te codificeren en te actualiseren. Het administratief personeel zal ook een overzicht voorbereiden van de documentatiekaften op het parket-generaal, met de bedoeling te bepalen welke materies voor het OM belangrijk zijn, om vervolgens voluit de aandacht te kunnen richten op het uitbouwen van een documentatie in deze materies. •
Organisatie
Sommige parketten-generaal vermelden bijna geen voorstellen of initiatieven die een impact hebben op hun organisatie. Anderen sommen een hele lijst op. Hieronder volgt een selectie interessante voorbeelden: -
De oprichting van een assisenpool en een regelmatige evaluatie van de werking ervan. Ook een nieuw model van samenwerking tussen de eerstelijns magistraten en de cel Kamer van Inbeschuldigingstelling voor de assisenzaken;
-
De opleiding van parketmagistraten uitbreiden door de uitwisseling van jonge Belgische parketmagistraten met Nederland;
-
De oprichting en uitbouw van expertisecentra die ten behoeve van alle magistraten van het OM en het college van procureurs-generaal in het bijzonder beleidsondersteunend en beleidsvoorbereidend werk verrichten;
-
Een vernieuwd APA- en VPV – systeem. Enerzijds heeft de behandeling van een groot aantal dossiers in APA een positieve weerslag op de werklast en de werkdruk van de parketmagistraat, anderzijds betekent dit voor de politiediensten een aanzienlijke toename van het werkvolume. Daarom best initiatieven ontwikkelen die de algemene werklast van zowel het parket als van de algemene politiediensten drukken. Het systeem van verkorte processen-
24
verbaal (V.P.V.), waarbij de vaststellingen volledig elektronisch worden geregistreerd, zou kunnen bijdragen tot de oplossing; -
De optimalisering van de werking van de fiscale substituten door maatregelen te nemen die de instroom van nieuwe zaken voor de fiscale substituten beperken;
-
De optimalisering van de “elektronische nachtkaft” om de op het parket-generaal aanwezige informatie nog optimaler aan te wenden en te verspreiden. Daartoe is een permanente opvolging, per “portefeuille”, noodzakelijk. Tevens gelijkvormige formulieren, vorderingen enz. voor het ressort creëren;
-
Het opbouwen van expertise inzake informaticacriminaliteit en misdrijven gepleegd door middel van de informatica: in elk arrondissement een magistraat aanduiden die fungeert als referentiemagistraat. Tevens praktische problemen inzake onderzoeken in een geïnformatiseerde omgeving en een proeve van oplossing verspreiden, met de steun van de Federal Computer Crime Unit. Ernaar streven deze dienstverlening, als doorgeefluik, nog verder te optimaliseren;
-
Een betere afbakening van het voorwerp van het hoger beroep: afsprakennota (m.b.t. conclusies, fixatie der zaken, uitstel van zaken, uitstel van arresten in strafzaken, vaststelling van strafzaken met burgerlijke belangen, …) ondertekend door de eerste voorzitter, de procureur-generaal, de hoofdgriffiers en de stafhouders van het ressort om tot een efficiënter procesverloop te komen;
-
Een efficiëntere verslaggeving inzake langdurige gerechtelijke onderzoeken. In de verhouding tussen het parket-generaal (de contactmagistraten) en de parketten van eerste aanleg komt het accent meer te liggen op het gebruik van de parket-listings en de besprekingen en het overleg op de contactvergadering, en minder op de schriftelijke individuele verslaggeving;
-
De codificering (prioriteitenstelling) van de financieel-economische en fiscale dossiers en de uitbreiding naar andere domeinen toe;
-
De afstemming van het ambtshalve toezicht van de Kamer van Inbeschuldigingstelling op het verloop van de gerechtelijke onderzoeken en het optreden van de procureur-generaal in het kader van de langdurige gerechtelijke onderzoeken;
-
Het inventariseren, evalueren en actualiseren van de richtlijnen inzake de ambtshalve verslaggeving aan de procureur-generaal. Opmerking: er wordt nog steeds gewacht op de definitieve behandeling van het wetsontwerp betreffende de verticale integratie. De verdere uitvoering van dit (en een aantal andere) voorstel tot verbetering kan immers niet los worden gezien van de toekomstige wetgeving;
-
Er is nood aan een nieuwe vorm van gezagsstructuur die met het oog op een goede werking van het rechtscollege, de verhouding tussen magistraten-korpschefs en hoofdgriffiers hoofdsecretarissen zou beheersen. Het is wellicht ook aangewezen te denken aan de oprichting van een dynamisch managementteam “overlegorgaan” (bestuurscollege) waarvan de samenstelling, taken en bevoegdheden duidelijk in de wetgeving worden ingeschreven. Ook de begrippen “gezag”, “leiding” en “toezicht” dienen in deze optiek verder te worden verduidelijkt naar hun inhoud.
25
•
Overlegstructuren
Over het algemeen lijken de parketten-generaal ervan uit te gaan dat er op het vlak van gestructureerd overleg, ondanks de inspanningen van de laatste jaren, nog ruimte is voor verbetering. In elk geval lijkt het belangrijk om het overleg nog uit te bouwen en het bestaande overleg op geregelde tijdstippen te verfijnen en bij te sturen in functie van nieuwe situaties. Volgende voorstellen werden in dit kader o.a. vermeld door de parketten-generaal: -
Een voorafgaand overleg met de eerste voorzitter over wijzigingen in de dienstregeling van het hof van beroep, bijvoorbeeld om een bepaalde materie (bv. de dossiers mensenhandel en mensensmokkel) aan één specifieke correctionele kamer toe te bedelen of deze in de toekomst buiten het traditionele verdeelpakket te houden en toe te bedelen aan elke correctionele kamer waarbij een billijke verdeling over de kamers wordt behartigd;
-
Een overleg i.v.m. de hertoebedeling van strafzaken. Door bijvoorbeeld de benoeming tot raadsheer van vroegere onderzoeksrechters enerzijds en het feit dat vroegere raadsheren van de Kamer van Inbeschuldigingstelling thans zitting nemen in strafkamers anderzijds, rijzen er problemen voor de samenstelling van de zetel bij de behandeling van een niet onaardig aantal zaken;
-
Het bestendigen van de gecreëerde overlegvormen tussen de verschillende niveaus van de parketorganisatie;
-
De voorziene wekelijkse, maandelijkse en driemaandelijkse vergaderingen van de secretarissen en de hoofdsecretarissen aanvullen met meer gestructureerd overleg tussen magistraten en de leden van het secretariaat, telkens wanneer hiervoor de noodzaak bestaat en met als doelstelling de onderlinge samenwerking, de verhouding magistratuur - parketadministratie en de werkprocessen te verbeteren.
26
5. Arbeidshoven 5.1 Werklast I. Werklastverdeling 1. Hoe wordt tussen de magistraten van uw rechtscollege de werklast verdeeld ? De werklastverdeling kan op verschillende manieren gebeuren : -
Beroepsrechters: Iedere magistraat heeft gemiddeld 6 zittingen in 4 weken. De voorzitter tracht om een evenwicht te verzekeren in de verdeling tussen de inleidingszittingen en de pleitzittingen; tussen zittingen die min of meer belast zijn; tussen de zittingen van arbeidsrecht en de zittingen van sociale zekerheid.
-
Rechters in sociale zaken: De rechters in sociale zaken zetelen per periode van 5 maanden, dit teneinde een zekere eenheid in de rechtspraak te verzekeren. Dit ritme werd afgesproken met het comité van de groepering van rechters in sociale zaken.
-
Van jaar tot jaar is er een doorstroming tussen de verschillende kamers zodat de rechters in sociale zaken de mogelijkheid krijgen om te zetelen in de verschillende materies waarvoor de rechtbank bevoegd is;
-
De verdeling van de werklast gebeurt door het collegiaal bepalen van de doelstellingen en deze worden regelmatig aangepast aan de concrete evolutie van de geschillen, zelfs aan de effectieve toestand van de middelen en van het kader;
-
De werkorganisatie is niet star, maar is integendeel zeer soepel;
-
De verdeling van de werklast gebeurt, aangezien de toewijzing van beroepsmagistraten aan verschillende kamers hetzelfde gebleven is als de vorige jaren, voornamelijk via de verdeling van de zaken en het beheer van de vaststelling van de rechtsdagen door de griffier van de rollen onder toezicht van de eerste voorzitter.
2. Is iedereen tevreden met deze werklastverdeling ? Die verdeling geeft unaniem voldoening aan eenieder. 3. Zo neen, hoe worden de moeilijkheden opgelost ? Gelet op het antwoord op vraag 2, niet van toepassing.
27
4. Houdt u toezicht op de werking van de zittingen, en hoe ? -
De doelstellingen (controle van de termijnen, versnelling van procedures, juridische zekerheid, kwaliteit van de procedures enz.) en hun evaluatie worden onderzocht op basis van verslagen die permanent opgesteld worden door een magistraat aangewezen voor de registratie van de gegevens met betrekking tot het functioneren van elk van de kamers;
-
Zodra de noodzaak zich aandient (overbelasting, versnelling van termijnen enz..) kunnen de geschillen herverdeeld worden door middel van gemotiveerde beschikkingen;
-
Bijzondere waakzaamheid is nodig bij een onderzoek van de evolutie van juridische problemen die kenmerkend zijn voor sociale geschillen (kwalitatieve aanpak en niet enkel een kwantitatieve).
II. Werklastmeting 1. Heeft u vanuit uw ervaring suggesties voor een instrument voor werklastmeting bij de magistraten ? -
Een gunstig advies werd uitgebracht voor een collectieve werklastmeting, liever door middel van een verslag per kamer of per materie op de algemene vergadering van de rechtbank. De rechters waren echter hevig gekant tegen elke individuele werklastmeting;
-
Met betrekking tot de werklastmeting zijn er voor de auditoraten en het auditoraatgeneraal geen parameters voorhanden om daartoe over te gaan. Een werklastmeting kan voor het auditraat-generaal niet gebeuren op grond van het aantal dossiers. Door de magistraten van het auditoraat-generaal wordt algemeen ervaren dat de werklast gestadig toeneemt;
-
Het enige wat bijgehouden wordt zijn het aantal zaken die elke magistraat behandelt en hoeveel zittingen hij heeft bijgewoond. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de schriftelijke en mondelinge adviezen en de aard van het geschil. In strafzaken worden de activiteiten afzonderlijk geregistreerd.
2. Heeft u initiatieven in die zin genomen ? Zo ja, welke ? -
Een opdeling per materie. De bedoeling is dat één of meerdere magistraten één materie volgen om op die manier een uniforme rechtspraak te betrachten; Een onderscheid tussen inleidingkamers en pleitkamers; Een onderscheid tussen kamers met verplicht mededeelbare zaken en niet verplicht mededeelbare.
28
5.2 Achterstand 1. Geef voor elke kamer van uw rechtscollege de termijn voor rechtsdagbepaling (in maanden ).. Gemiddeld bedraagt die termijn 2 tot 4 maanden. Dat wordt door de arbeidshoven als redelijk beschouwd. II. Oorzaken van de achterstand 1. Vanuit uw ervaring, wat zijn de belangrijkste oorzaken van de vertraging in de procedures ? Voor slechts één arbeidshof is de achterstand in procedures in hoofdzaak te wijten aan het uitstel genomen door advocaten om hun dossiers te behandelen. Sinds de wijziging van de artikels 747 en 750 van het Gerechtelijk Wetboek krijgen vele zaken een rechtsdag op basis van deze bepalingen. In teveel geschillen wordt er zeer vaak uitgesteld. Een oorzaak voor de achterstand is eveneens, inzake sociale zekerheid, het feit dat de geschillen eerst behandeld worden door het arbeidsauditoraat, terwijl dergelijk onderzoek niet altijd nodig is (bijvoorbeeld aanstelling van een expert). In het algemeen stelt de rechtbank nog veel te traag experts aan. De andere arbeidshoven stellen geen achterstand te hebben.
5.3 Andere voorstellen •
Personeel
De vernieuwing om de vijf jaar van de mandaten van raadsheren in sociale zaken (zelfstandigen) wordt gewoonlijk niet uitgevoerd binnen de termijnen. Er is inderdaad wel de toepassing van het principe van de continuïteit van de openbare dienst, waardoor in geval van een tekort, vernieuwingen kunnen gebeuren om het hoofd te kunnen bieden aan de situatie van tekortkoming, door raadsheren in sociale zaken, benoemd vóór de vernieuwing, te laten zetelen; dit mag niet de regel worden. •
Organisatie
Het lijkt logisch dat, aangezien in eerste aanleg de betwistingen op het vlak van de sociale zekerheid van zelfstandigen beslecht worden door een kamer van de rechtbank waarvan de zetel samengesteld is uit een beroepsrechter en twee rechters in sociale zaken uit hoofde van de zelfstandige, hetzelfde zou gebeuren aan het Hof. Daardoor zou er een grotere beschikbaarheid zijn voor één van de twee beroepsmagistraten die op dit ogenblik zetelen in de kamer die kennis neemt van de betwistingen inzake sociale zekerheid van zelfstandigen en een grotere gewenste deelneming van de raadsheren in sociale zaken. De wetswijziging is nuttig en niet duur. Gezien het belang van de inbreng van het Openbaar Ministerie en van het karakter van openbare orde van vele bepalingen met betrekking tot beroepsrisico’s, is er reden toe om deze betwistingen
29
die betrekking hebben op de beroepsrisico’s vermeld in artikel 579 van het Ger. W (zie art. 764 Ger. W.) verplicht mededeelbaar te maken. Anderzijds zouden de artikelen 766 en volgende van het Gerechtelijk Wetboek moeten worden gewijzigd zodat de termijnen voor het geven van het advies van het Openbaar Ministerie en om de partijen toe te laten erop te repliceren, zo kort mogelijk zouden zijn maar waarbij de rechten van de verdediging gerespecteerd worden. Krachtens het Koninklijk Besluit van 12 oktober 1970, art. 1, genomen in uitvoering van art. 104, laatste alinea van het Ger. W.; dit artikel bepaalt inderdaad dat raadsheren en rechters in sociale zaken gedurende drie maanden bij beurtrol zetelen. Deze bepaling wordt niet toegepast op het Arbeidshof omdat ze ingaat tegen de behoeften van de samenstelling van een efficiënte zetel nodig voor de goede werking van het Hof. Deze rotatie om de 3 maanden kan niet anders dan vertragingen veroorzaken in de behandeling van dossiers vanwege de verveelvuldiging van het aantal verschillende zetels en dat dit moeilijkheden om tot een samenhangende rechtspraak te komen oplevert. Ook dient art. 1 van het K.B. van 12.10.1970 gewijzigd te worden om het in overeenstemming te brengen met de behoeften van een performante en kwaliteitsvolle rechtspraak. Een termijn van één gerechtelijk jaar is wenselijk voor de rotatie van de zetels. •
Varia
Er wordt voorgesteld om artikel 342 §1 van het Ger. W. te wijzigen of te verduidelijken om de rechtsgeldigheid van de beraadslaging en de stemming niet op de helling te zetten als de meerderheid van de raadsheren in sociale zaken niet aanwezig is. Het voorstel om de bevoegdheid van de arbeidsgerechten te bepalen om de nieuwe materies te identificeren wordt herformuleert. Deze uitbreiding moet rekening houden met al wat betrekking heeft op het werk, de vervangingsinkomsten en de sociale zekerheid zowel voor diegenen wiens werksactiviteiten onder de Wet betreffende de arbeidsovereenkomsten vallen als voor de statutaire personeelsleden.
30
6. Auditoraten-generaal bij de Arbeidshoven 6.1 Werklast I. Werklastverdeling 1. Hoe wordt de werklast verdeeld? Bij de auditoraten-generaal laat de aard van de wettelijke opdrachten niet veel marge om te experimenteren inzake de organisatie van het werk. Meestal wordt de werklast in concreto verdeeld op volgende wijze: -
De werkende magistraten verdelen de taken onderling volgens de criteria van de afdelingen (burgerlijk en strafrechtelijk) en nemen respectievelijk ofwel in burgerlijke ofwel in strafzaken zitting;
-
De taken van eenieder worden in de dienstnota omschreven.
Officieus en op administratief vlak behandelt het auditoraat-generaal, in onderling overleg, sommige materies die tot de bevoegdheid van het parket-generaal behoren. Indien nodig wordt die taakverdeling herzien om te vermijden dat zich in een van de kabinetten achterstand zou opstapelen. 2. Is iedereen tevreden met deze werklastverdeling? Algemeen wordt aangevoeld dat de werklast jaar na jaar toeneemt. De redenen hiervoor zijn onder meer een toestroom van wetgeving en documentatie, wetgevende hervormingen (zoals de “Wet Franchimont”, de uitbreiding van de bevoegdheden van de arbeidsgerechten, het invoeren van korpsvergaderingen en de algemene vergadering, het opstellen van activiteitenverslagen, de evaluatie van magistraten en medewerkers,…) en de noodzaak van permanente bijscholing. Tevens blijkt er een duidelijke stijging van de complexiteit van de dossiers. Over de werklastverdeling zelf worden geen klachten meegedeeld. 3. Zo neen, hoe lost u de moeilijkheden op? De verhoogde werklast wordt vooral het hoofd geboden door de piekmomenten te overbruggen met een verhoogde inzet van de magistraten en de medewerkers van het auditoraat-generaal, zodat de kwaliteit van de uitvoering van de opdrachten er niet onder lijdt. Gezien het vaak relatief kleine kader is dit niet steeds evident. Door voorrang te verlenen aan de dringende en essentiële zaken ten koste van onder meer de mogelijkheden om voortgezette opleidingen te volgen.
31
4. Houdt u toezicht op de werking van de zittingen? Slechts enkele auditoraten-generaal zeggen dit te doen. 5. Hoe gebeurt dit toezicht? Volgende manieren van toezicht worden vermeld: -
Toezicht door de magistraten die alle zittingen met verplicht mededeelbare zaken van het Arbeidshof bijwonen;
-
Door kennis te nemen van de zittingsbladen, de zittingsverslagen, en de dagvaardingen in de niet mededeelbare zaken;
-
Toezicht op de arresten van het hof.
II. Werklastmeting 1. Heeft u vanuit uw ervaring suggesties voor een instrument voor werklastmeting bij de magistraten? Een korpschef is van oordeel dat er voor de auditoraten en het auditoraat-generaal geen parameters voorhanden zijn om over te gaan tot de werklastmeting. Het is immers onmogelijk criteria vast te leggen die rekening houden met de moeilijkheidsgraad, de trage opvolging door de inspectiediensten, de complexiteitsgraad van het geschil, … Gelet op de opdrachten kan een werklastmeting voor het auditoraat-generaal in ieder geval niet alleen gebeuren op grond van het aantal dossiers. 2. Heeft u initiatieven in die zin ondernomen? Een auditoraat-generaal maakt melding van één initiatief. 3. Zo ja, welke? Iedere magistraat maakt een maandelijkse statistiek over het aantal gevolgde terechtzittingen en het aantal adviezen die hij voor het Arbeidshof heeft verstrekt.
32
6.2 Achterstand I. Algemene vragen 1. Wat is de gemiddelde behandelingstermijn? Het auditoraat-generaal heeft, wat zijn adviserende opdracht betreft, maar een minimale impact op de bepaling van de afhandeling van de zaken en de doorlooptijd. De zaken worden behandeld naargelang de vaststellingen zodat een beïnvloeding van de doorlooptijd enkel kan gelegen zijn in de termijn binnen dewelke advies wordt gegeven. Bij een auditoraat-generaal is deze termijn voor advies, in samenspraak met het arbeidshof, bepaald op 14 dagen en in uitzonderlijke gevallen op 1 maand. De termijn voor de vaststellingen ligt er gemiddeld op 3 à 4 maanden. Er kan dus niet worden gesproken van een achterstand. Bij de behandeling van de strafzaken kan het auditoraat-generaal wel een invloed uitoefenen op het aantal niet-afgehandelde zaken. Bij de meeste auditoraten-generaal daalde in 2001 het aantal niet-afgehandelde strafzaken. In 2002 werd deze trend voort gezet. Er werden ook minder zaken ingeschreven op de algemene rol. Bij een auditoraat-generaal daalde de gemiddelde wachttijd om een sociale strafzaak in graad van beroep vast te stellen in de periode 2000 tot 2002 zelfs met zes maanden, tot 24 maanden. Dit was vooral te danken aan een derde (bijkomende) zitting per maand. 2. Vindt u de huidige termijn voor behandeling redelijk? De termijn voor behandeling wordt over het algemeen als redelijk beschouwd. Er wordt geen melding gemaakt van achterstand bij de auditoraten-generaal.
II. Oorzaken van de achterstand 1. Wat zijn volgens u, gelet op uw ervaring, de belangrijkste oorzaken van de achterstand in de procedures ? Aangezien er over het algemeen geen achterstand is, noch op burgerlijk vlak, noch op strafrechtelijk vlak, worden door de korpschefs ook geen oorzaken van de achterstand meegedeeld. 2. Maatregelen om de oorzaken van achterstand aan te pakken Aangezien er over het algemeen geen achterstand is, noch op burgerlijk vlak, noch op strafrechtelijk vlak, dienen er volgens de korpschefs geen structurele maatregelen te worden genomen.
33
6.3 Andere voorstellen •
Personeel
Er wordt weinig informatie verstrekt op dit punt. Een auditoraat-generaal meent wel dat met het inschakelen van een toegevoegd substituutarbeidsauditeur voor de 5 auditoraten van het ambtsgebied enige ademruimte zou kunnen bieden. •
Organisatie
-
Een verdere specialisatie per magistraat in bepaalde onderdelen van het sociaal recht zou de dagelijkse werkstroom optimaliseren, met name wat betreft het opvolgen van de snel wijzigende wetgeving en van het bijhouden van de documentatie over de evolutie in rechtsleer en rechtspraak;
-
De bepalingen van het Ger. W. m.b.t. de vaststellingen van zaken dienen aangepast te worden. Ondanks alle wetgevende inspanningen wordt nog steeds vastgesteld dat er tal van zaken niet behandeld worden op de gestelde datum, vooral te wijten aan een oneigenlijk gebruik van de wettelijke mogelijkheden door sommige raadslieden. Dit brengt mee dat deze zaken nutteloos zijn voorbereid;
-
De talrijke commissies die de jongste jaren in het leven zijn geroepen, en waarin magistraten van het auditoraat-generaal zitting hebben, zijn niet altijd een toonbeeld van efficiëntie. Soms is er zelfs overlapping van bevoegdheden (b.v. drie commissies die zich met de documentatie bezighouden);
-
De jaarlijkse ‘mercuriales’ vergen heel wat tijd. De vraag kan gesteld worden of deze inspanningen in relatie staan tot het nut ervan;
-
De bevoegdheden van de arbeidsgerechten dienen te worden uitgebreid met het sociaal strafrecht ofwel zou een gemengde kamer in de correctionele rechtbank moeten worden opgericht. Zeker in eerste aanleg is de correctionele rechter onvoldoende vertrouwd met het sociaal recht en de gevolgen van sociale fraude op het ganse stelsel. De arbeidsgerechten zijn vertrouwd met de materie en zijn veel beter geplaatst om de werkelijke gevolgen van de inbreuken in te schatten.
34
7. Rechtbanken van eerste aanleg 7.1 Werklast I. Werklastverdeling 1. Hoe wordt tussen de magistraten van uw rechtscollege de werklast verdeeld ? Afhankelijk van de materie, zijn de antwoorden verschillend : Burgerlijke kamers -
er is een duidelijk verschil tussen de zittingen met drie rechters en met enig rechter, zij het kleiner dan soms wordt aangenomen (het aantal vonnissen ligt verhoudingsgewijs hoger in de kamers met drie rechters);
-
de cijfers bevestigen dat twee zittingen enig rechter (civiel en/of correctioneel) zeker de maximale werklast is, die niet meer zou mogen verhoogd worden met bijkomende taken, tenzij deze op een op andere manier worden gecompenseerd.
Correctionele kamers -
In sommige rechtbanken, het aantal nieuwe ingeleide dossiers en het aantal vonnissen t.o.v. 2001 gedaald, terwijl het in andere rechtbanken net andersom is.
Jeugdzaken -
Jeugdrechters die eraan houden dat alle zaken, zowel protectionele als burgerlijke zaken, zouden worden gehoord binnen een redelijke termijn, organiseren namiddagzittingen in burgerlijke zaken, waardoor punctueel een belangrijke werkoverlast veroorzaakt wordt.
Beslag en collectieve schuldenregeling -
De beslagrechter cumuleert de functie van beslagrechter met de collectieve schuldenregeling, waardoor steeds meer dossiers moeten behandeld worden.
Onderzoek -
De onderzoeksrechters vestigen er de aandacht op dat de nieuwe procedures de onderzoeken globaal moeilijker te beheren maken. Ze stellen ook vast, maar dit is geen recent fenomeen, dat door de klacht met burgerlijke partijstelling, onderzoeken gevraagd worden die betrekking hebben op situaties die geen prioriteit hebben op strafvlak of die als doel hebben om ontbrekende burgerrechtelijke bewijzen te zoeken;
35
-
Het aantal in onderzoek gegeven dossiers is in 2002 erg toegenomen ; dit stijgingspercentage komt in zelfde mate tot uiting in het aantal procedures gevoerd in het kader van de “Wet Franchimont”;
-
Het verslag van de afdeling onderzoek vermeldt een vergelijking tussen de last van een onderzoeksrechter en die van andere magistraten.
2. Is iedereen tevreden met deze werklastverdeling ? De volgende grieven komen regelmatig naar voren in de verslagen: -
Beslagrechters die tevens collectieve schuldenregelingen behandelen, en in dat verband steeds meer dossiers te verwerken krijgen (herhaaldelijk wordt opgemerkt dat de rechter niet over een werkkamer beschikt waar hij de personen die onderworpen zijn aan schuldbemiddeling kan ontvangen);
-
De jeugdrechters staan er over het algemeen op dat alle zaken, of zij nu zuiver jeugdbescherming of burgerlijke aansprakelijkheid betreffen, binnen de anderhalve tot twee maanden worden gehoord;
-
De onderzoeksrechters werpen op dat de nieuwe procedures de onderzoeken over het algemeen moeilijker te beheren maken.
3. Zo neen, hoe worden de moeilijkheden opgelost ? De problemen inzake overbelasting worden volgens hun oorsprong aangepakt en opgelost : -
Ofwel is de overbelasting te wijten aan een structurele factor: dan moet onmiddellijk ingegrepen kunnen worden op dat niveau (overlast spreiden door bijkomende terechtzittingen in te richten);
-
Ofwel is de overbelasting het resultaat van een individuele factor van de betrokken magistraat : in dat geval bestaat de oplossing in bijzondere bijstand aan de rechter of – evenwel uitzonderlijk - schorsing van een of meer van de terechtzittingen van de magistraat opdat hij zijn achterstand kan wegwerken.
Er wordt gepleit voor specialisatie van de rechters. Ook zou, in de mate van het mogelijke, de voorzitter van de inleidingskamer daarmee rekening dienen te houden bij de verdeling van de dossiers. Dat bevordert immers de doeltreffende behandeling van de dossiers.
4. Houdt u toezicht op de werking van de zittingen, en hoe ? Over het algemeen wordt dit toezicht uitgeoefend aan de hand van de zittingsbladen.
36
II. Werklastmeting 1. Heeft u vanuit uw ervaring suggesties voor een instrument voor werklastmeting bij de magistraten ? -
Verschillende korpschefs zijn van oordeel dat beleidsmatig dringend een werklastmeting noodzakelijk is, zeker voor een grote rechtbank. Dergelijke meting dient deskundig te zijn en te stoelen op objectieve gegevens;
-
De werklastmeting dient professioneel georganiseerd met externe inbreng (cfr. Lamicie in Nederland, dat vooral gericht is op het vastleggen van het personeel voor de verschillende rechtbanken) De nodige knowhow is inderdaad niet aanwezig binnen de rechtbanken. Bovendien zal de externe inbreng de betrouwbaarheid en vooral de aanvaarding van de werklastmeting door de buitenwereld vergroten (Leuven);
-
In rechtbanken die gevestigd zijn in de hoofdplaats van de provincie, stelt men vanaf 2003 de gevolgen vast van de nieuwe bevoegdheid inzake fiscale geschillen, die vroeger toevertrouwd was aan de Hoven van beroep;
-
Een betere erkenning van de functie van voorzitter zou ook nuttig kunnen zijn om beslissingen te nemen wanneer er een uitspraak dient te worden gedaan; maar het feit dat de voorzitter nog slechts beschikt over een tijdelijk mandaat, vermindert de macht van het hoofd van de rechtbank aanzienlijk.
2.: Heeft u initiatieven in die zin genomen ? Zo ja, welke ? -
Poging tot herverdeling op basis van een equivalentieschaal opdat de minimumprestaties het equivalent zouden zijn van 2 ½ zittingen met een alleenzetelend rechter per week. Met verschillende weging voor straf-, burgerlijke of technische zittingen;
-
Een korpschef meldt dat gedurende 3 maanden 2 magistraten een evaluatie hebben gemaakt van de tijd besteed aan de uitoefening van hun beroep, waarbij ze elk aan 45 à 50 uur per week kwamen voor 2,25 zittingen per week, het aantal zittingen per alleenzetelend rechters werd teruggebracht tot 2 in burgerlijke kamers;
-
Zelfde ervaring bij een onderzoeksrechter die 62 uur moet werken tijdens een week dienst ;
-
Gezien de verscheidenheid van geschillen waarvoor de Rechtbank bevoegd is en van de geschillen die specifiek zijn voor de titularissen van bijzondere mandaten, blijkt dat het moeilijk is om een vergelijkende evaluatie te doen behalve een evaluatie waaruit de werktijd blijkt die elk besteedt aan de uitoefening van zijn beroep.
37
7.2 Achterstand I. Algemene vragen 1. Geef voor elke kamer van uw rechtscollege de termijn voor rechtsdagbepaling (in maanden ).. De termijnen variëren van 2 tot meer dan 12 maanden. De verklaring voor de termijnen van meer dan 6 maanden is : - Sommige magistraten zijn herhaaldelijk niet beschikbaar wegens ziekte; - Ontoereikende personeelsformatie of het uitblijven van benoemingen, waardoor de andere magistraten werkoverlast gaan ondervinden ;
2. Rekening houdend met de situatie en de bijzonderheden van uw rechtscollege, vindt u die termijnen voor rechtsdagbepaling redelijk? Waar die termijnen niet als redelijk worden aanzien, worden zij vaak gerechtvaardigd door specifieke situaties die eigen zijn aan het rechtscollege (zie hoger). 2.1 Welke maatregelen heeft u daartoe genomen ? -
Verbetering van de rechtsdagbepalingen op basis van artikel 747 van het Gerechtelijk Wetboek;
-
Toekenning van een actieve rol aan de rechter;
-
De verzoeken om de conclusietermijnen te regelen, indienen bij de voorzitter van de kamer waaraan de zaak op de inleidingszitting werd uitgedeeld;
-
Meer specifiek toezicht voor de zaken waarin een onderzoeksmaatregel werd bevolen.
2.2. Waren die maatregelen doeltreffend ? Over het algemeen wordt bevestigend geantwoord. 2.3. Vindt u dat de situatie nog voor verbetering vatbaar is ? -
Contacten met de Kamer van notarissen en de syndicus van de gerechtsdeurwaarders ;
-
Indien mogelijk inrichting van bijkomende terechtzittingen;
-
Beter beheer van de uitgestelde zaken door snellere informatieverstrekking zodat andere zaken een rechtsdag kunnen krijgen. Contact met de balie moet bijgevolg worden beklemtoond. Informatica kan nuttig gebruikt worden om deze taak van planningbeheer uit te voeren.
38
II. Oorzaken van de achterstand 1. Vanuit uw ervaring, wat zijn de belangrijkste oorzaken van de vertraging in de procedures ? -
Te klein kader ;
-
op het vlak van collectieve schuldregeling het onvoldoende aantal administratieve bedienden.
-
de duur van de strafrechtelijke expertises;
-
de conclusies die buitensporig worden, zelfs in de strafrechtelijke raadkamer;
-
zwaardere onderzoeken die beheerd moeten worden sinds de uitbreiding van de maatregelen op het vlak van inzage van dossiers toegekend aan de rechtzoekenden (overigens gerechtvaardigd);
-
de vele klachten met burgerlijke partijstelling die slechts tot doel hebben om te proberen bewijzen aan te brengen in het kader van burgerlijke procedures, waardoor het onderzoek van zijn echte opdracht afgeleid wordt;
-
In burgerlijke zaken, kunnen de termijnen van vaststelling ingekort worden indien de partijen minder gebruik zouden maken van art. 747§2, 748§2 en 750§2 van het Gerechtelijk Wetboek.
2. Maatregelen die de oorzaken van de gerechtelijke achterstand aanpakken 2. 1. De lege lata -
Verbetering van de organisatie van de zittingen voorzien om te pleiten op basis van artikel 747 Ger. W ; (Nijvel) ;
-
Betere controle van de expertises (Nijvel) ;
-
Reorganisatie van de correctionele zittingen (Nijvel) ;
-
Delegatie van een bijkomende rechter om het enorme werk veroorzaakt door de collectieve schuldregeling op zich te nemen; (Nijvel) ;
-
Het (onder andere geldelijke) statuut van plaatsvervangende rechters herzien en hen toelaten om te zetelen als alleenzetelend rechter in eerste aanleg, net zoals ze die mogelijkheid hebben bij de rechtbank van koophandel, bij het vredegerecht en bij de politierechtbank;
-
Oprichting van een school voor magistraten en een school voor griffiers;
-
de beperking van het aantal conclusies tot elk twee (voor eiser telt de dagvaarding als een conclusie);
-
het bepalen van vervaltermijnen voor het indienen van conclusies, waardoor er meteen een beter zicht komt op het aantal hangende zaken;
-
de beperking van de input van het aantal hogere beroepen vredegerecht en politierechtbank door verhoging van het bedrag van 1.860 euro, zoals voorzien in art. 617 van het Gerechtelijk Wetboek;
39
-
het toestaan van rechtswege van de voorlopige tenuitvoerlegging van alle vonnissen waarbij geen redelijke twijfel bestaat nopens het vonnis, behoudens een aantal wettelijke uitzonderingen (art. 1399 Ger. Wetb.) met behoud van het recht van kantonnement;
-
verplichte vermelding van de grieven in hoger beroep, met uitsluiting van een verwijzing naar de conclusies in eerste aanleg;
-
het aanleggen van een lijst van deskundigen overeenkomstig art. 962 Ger. Wetb. en het tijdig betalen van de deskundigen;
-
het voorzien van een verzoeningsprocedure in beroep;
-
de tussenkomst van de advocaat, of een gedeelte ervan, ten laste leggen van de verliezende partij;
-
het instellen van hoger beroep afhankelijk maken van een schriftelijke redactie van de beroepsgrieven en het verlengen van de termijn om beroep in te stellen;
-
in strafzaken, het onmiddellijk toesturen van een ongetekend afschrift van het vonnis (cfr. burgerlijke zaken);
-
het hoger beroep van het openbaar ministerie tegen een beslissing van de raadkamer waarbij de inverdenkinggestelde in vrijheid wordt gesteld zou niet schorsend mogen werken;
-
het opstarten van een centrale databank waarin alle vonnissen en arresten worden opgenomen en die enkel beschikbaar is voor magistraten;
-
op het vlak van de expertise: een veel actievere rol organiseren voor de rechter die de expert aanstelt, op het vlak van de controle van deze onderzoeksmaatregel;
-
op strafrechtelijk vlak, opstellen van een checklist om de regelmatigheid te controleren van de procedure vóór rechtsdagbepaling;
-
het verantwoordelijkheidsgevoel aanspreken van de voorzitter van de correctionele kamer en zijn substituut bij het opstellen van de planning om elke magistraat bewust te maken van het goede verloop van de zitting ;
-
het probleem van de burgerlijke belangen onderwerpen aan de regels van de burgerlijke procedure zodra het strafrechtelijke aspect geregeld is;
-
verlichten van de procedure voor collectieve schuldregeling;
-
voorzien van het verzoekschrift voor het inleiden van procedure 320 van het Burgerlijk Wetboek;
-
schrappen van de homologatie van de akten van bekendheid;
-
onderzoek van de burgerlijke dossiers vóór de zitting om de heropening van de debatten te vermijden;
-
een actievere rol van de burgerlijke rechter bij de instaatstelling van de dossiers;
-
Verplichting om al op de inleidende zitting een tijdschema op te stellen voor de instaatstelling en schrapping van elke zaak die niet binnen een termijn van drie maanden vastgesteld wordt;
-
de onderzoeken in echtscheiding laten uitvoeren door andere personen dan rechters;
-
administratieve afhandeling van een aantal strafzaken;
-
verhoging van de bevoegdheid van de vrederechters ratione summae tot 2.500 €; 40
-
actieve rol van de rechter bij de bepaling van de conclusietermijnen en rechtsdag;
-
verplichte vermelding van alle grieven in de beroepsakte en verwijzing naar de conclusies in eerste aanleg uitsluiten;
-
mediatie;
-
sancties tegen procesrechtsmisbruik;
-
Onder bepaalde voorwaarden stagiair(e)s mee laten zetelen in kamers met drie rechters.
7.3 Andere voorstellen De dagelijkse ervaring leert dat het Ministerie van Justitie op vele vlakken geen gestructureerd beleid voert ten aanzien van de hoven en rechtbanken. Wanbestuur tegenover de rechterlijke macht is hiervan het onvermijdelijk gevolg. Gemis aan terreinkennis is zeker de oorzaak van deze gang van zaken. Met de dag wordt de ergernis van hoven en rechtbanken groter des temeer de wetgever niet altijd begrip toont voor de verzuchtingen van de rechterlijke macht; De vraag rijst of er niet moet worden gezocht naar een stelsel van een meer onafhankelijke rechterlijke macht, te meer daar het federaal parket onder het onmiddellijk gezag van de Minister van Justitie valt.
41
8. Parketten van eerste aanleg 8.1 Werklast I. Werklastverdeling 1. Hoe verdeelt u de werklast onder de magistraten van uw parket ? A. De verdeling van de werklast lijkt vaak samen te gaan met de wijze waarop een parket gestructureerd is. Aangezien zowat elk parket op een andere manier wordt georganiseerd en gestructureerd, vermits er blijkbaar geen structuur van bovenaf (parket-generaal) wordt opgelegd, mag het niet verwonderen dat elk parket het werk en de werklast op zijn eigen manier verdeelt. Vermits parketten onderling vaak nogal verschillen van grootte, aard van de te behandelen zaken (bv. grensparket, havenparket, hoofdstadparket, plattelandsparket), personeelsbezetting,… is het nog maar de vraag of een uniform opgelegde structuur wel wenselijk, laat staan mogelijk is. Hoewel de verdeling van de werklast dus bij elk parket anders is, kunnen toch een aantal grote stromingen (overeenkomsten) worden vastgesteld. •
Eerste stroming
Een stroming die zich vooral voordoet bij de grotere parketten (Brussel, Antwerpen,… ) is verregaande specialisatie door het opdelen van het parket in verschillende secties : gespecialiseerde secties houden zich enkel bezig met hun specifieke materie (bv. georganiseerde criminaliteit, financiële misdrijven, jeugdzaken, verkeerszaken,...) en de overige secties behandelen de meer algemene materies. Deze laatsten worden daarbij gekoppeld aan vaste (geografische) zones, bijvoorbeeld in functie van de politiezones. •
Tweede stroming
De middelgrote parketten hanteren een gemengd systeem : het parket wordt opgedeeld in verschillende gespecialiseerde afdelingen (georganiseerde criminaliteit, financiële afdeling, jeugd, politie, …) maar de overige materies worden behandeld door één afdeling, die niet in zones werd opgedeeld. •
Derde stroming
Andere, vaak kleinere, parketten hebben geen speciale secties die enkel bijzondere materies behandelen. Alle magistraten, of toch de meerderheid, moeten zowel correctionele zaken van gemeenrecht als bepaalde bijzondere materies behandelen. Vaak wordt gewerkt met beurtrollen waardoor degene die met dienst is de zaken zal behandelen die hij tijdens zijn dienst binnenkrijgt. B. De werk(last)verdeling hangt ook nauw samen met het personeelskader en vooral de personeelsbezetting. In dat kader wijzen meerdere procureurs op de tijdelijke of structurele onderbezetting en bijgevolg ook overbelasting van hun diensten (zowel magistraten als ondersteunend personeel). De vele bijkomende taken die het parket de laatste jaren werden opgelegd, enerzijds, en de problemen van personeelsverloop, niet (tijdige) vervanging,
42
onderbezetting, (lange) afwezigheden enz., anderzijds, maken het voor de procureur niet gemakkelijk om een behoorlijke werklastverdeling te organiseren. C. Een andere problemen bij het verdelen van de werklast is dat heel wat zaken die werklast bezorgen nergens worden geregistreerd als uitgevoerd werk. Bij voorbeeld het maken van statistieken, het registreren van gegevens in de computer die voor de eigenlijke werking van het parket niet nodig zijn, de toelatingen tot kopiename, de opzoekingen, de telefonische vragen van particulieren, het loketbezoek, het beantwoorden van brieven van particulieren, …. 2. Is iedereen tevreden met deze werklastverdeling? De korpschefs die een systeem van gespecialiseerde afdelingen invoeren (standaardpraktijk in de grote en de middelgrote parketten) beklemtonen dat dit systeem leidt tot meer doeltreffendheid, beter uitgediepte competenties en snellere dossierafhandeling. De korpschefs die geen systeem van gespecialiseerde afdelingen hebben ingevoerd (standaardorganisatie in de kleine parketten) onderstrepen dat dank zij die wijze van werklastverdeling alle substituten « generalisten » blijven, hetgeen hen in staat stelt zo adequaat mogelijk de problemen aan te pakken waarmee zij tijdens de wachtdiensten worden geconfronteerd. Kortom, dat systeem vermijdt de valstrik van het vakjesdenken. De korpschef kan immers makkelijk beslissen om een dossier opnieuw toe te wijzen aan een andere medewerker wanneer er eventuele klachten zijn van tijdelijke overbelasting van een magistraat. Hoewel de werklast meestal als zwaar ervaren wordt, lijkt dit eerder te wijten aan een structurele overbelasting van het hele korps dan aan een onevenwichtige verdeling van de werklast. 3. Zo neen, hoe lost u de moeilijkheden op? In de meeste gevallen worden de problemen die de magistraten opwerpen voorgelegd aan de zone- of afdelingschef (daar waar er zones en afdelingen zijn), waarbij de procureur des Konings een beslissing dient te nemen voor moeilijkheden van voortdurende aard of die op een of andere manier het hele korps kunnen interesseren. Wanneer er overlast de kop opsteekt, wordt de situatie bijgestuurd door veranderingen in de affectatie van magistraten of in de verdeling van de dossiers. Bijsturing van de werklastverdeling lijkt niet altijd evident. Enerzijds is er geen objectief meetinstrument voor de werklast voorhanden. Anderzijds geeft de onderbezetting van bepaalde parketten weinig speelruimte om veranderingen aan te brengen. 4. Houdt u toezicht op de werking van de zittingen en hoe ? Het toezicht op de zittingen gebeurt bij de meeste parketten hoofdzakelijk via de parketmagistraat die de zittingen bijwoont. Deze signaleert eventuele onregelmatigheden of incidenten aan zijn korpschef.
43
Andere wijzen van toezicht die worden genoemd : controle op het ongerechtvaardigd uitstellen van zittingen, nazicht van de tijdigheid van vonnissen, nazicht van de vonnissen zelf, nazicht van de zittingsverslagen, overzending aan de procureur-generaal op regelmatige basis van het beknopt verslag over de duurtijd van de terechtzittingen, brieven van rechtzoekenden en advocaten.
II. Werklastmeting 1. Heeft u vanuit uw ervaring suggesties voor een instrument voor werklastmeting bij de magistraten ? De meeste korpschefs zijn vragende partij voor een instrument voor objectieve werklastmeting op het parket, om op basis daarvan de personeelsformaties van zowel de magistraten als het administratief personeel te kunnen bepalen. Zij vermelden evenwel dat het moeilijk is om een dergelijk instrument uit te werken omdat zowel subjectieve als objectieve gegevens een rol spelen en dat er verschillen kunnen bestaan op het vlak van de gegevens die in aanmerking worden genomen. Er moet met enorm veel factoren rekening worden gehouden, met name magistraten, informatici, zonechefs en afdelingshoofden, administratie en coördinatie. Wat betreft de wijze van meten, is het uiteraard zo dat bepaalde elementen meetbaar zijn: het aantal behandelde dossiers, gerechtelijke onderzoeken, verzonden dagvaardingen, minnelijke schikkingen, aantal dossiers in “opsporingsonderzoek”, aantal opgestarte strafbemiddelingen, aantal opgemaakte conclusies en verslagen aan de procureur-generaal, aantal zittingen, aantal wachtdiensten, enz.. Nochtans geven deze cijfers ook zelden een beeld van de werkelijke tijdsinvestering die deze verschillende opdrachten vergen. Het zal zorgvuldig zoeken zijn naar een instrument dat de tijdsinvestering achter de prestatie meet, eerder dan louter een telraam aan te bieden van enkele relevant geachte gegevens. Sommigen vermelden eveneens het invoeren van een instrument voor werklastmeting ten gevolge van het verzoek van de FOD Justitie, het College van procureurs-generaal en de Raad van de procureurs des Konings (in Antwerpen, Charleroi, Hoei, Dendermonde, Dinant en Veurne loopt een proefproject).
2. Heeft u initiatieven in die zin genomen ? Zo ja, welke ? Sommige korpschefs voeren binnen hun parket een poging tot werklastmeting in. Zo bij voorbeeld : − Eén parket heeft aan de hand van de procesanalyses getracht een werklastmeting uit te voeren van de dossiers ‘minnelijke schikking’ van de afdeling politieparket. Hier werd vastgesteld dat het proces onvoldoende waarborgen bood. Nog teveel werd afgeweken van de beschreven en overeengekomen procedures. Een werklastmeting was hierdoor onmogelijk. Als les werd hieruit getrokken dat de vrijwaring en bewaking van de arbeidsprocessen meer aandacht nodig hebben. Dit werd dan ook onmiddellijk gedaan, zodat een nieuwe poging tot werklastmeting zal plaatsvinden in 2004; − Binnen een van de units van een parket werd een experiment van meting opgestart, waarbij niet alleen het numeriek aspect (een aantal dossiers), maar ook de tijdsbesteding per activiteit in rekening werd genomen;
44
− Een kleiner parket merkt op dat het berekenen van de gemiddelde tijdsduur voor de behandeling van een dossier veronderstelt dat men kan vergelijken hoeveel tijd 3, 8 of 10 magistraten nodig hebben om een gelijkaardig dossier te behandelen; In een korps van 5 magistraten waarbij elkeen dossiers van verschillende aard behandelt, is zulks niet mogelijk.
8.2 Achterstand I. Algemene vragen Voorafgaande opmerking Een aantal procureurs stellen dat de concrete vragen inzake gemiddelde termijn van behandeling, vervolgingsgraad en oorzaken van achterstand niet eenvoudig te beantwoorden zijn om volgende redenen: − Zij beschikken niet over een performant statistisch instrument om de gestelde vraag te kunnen beantwoorden (bv. informaticasysteem is er niet op afgestemd); − Er wordt geen duidelijke melding gemaakt van de te onderzoeken periode; − Er wordt niet nauwkeurig omschreven en/of afgebakend wat de begrippen “zware criminaliteit”, “stedelijke criminaliteit”, “zedenfeiten” en “financiële criminaliteit”, juist inhouden. Noch wordt verwezen naar de preventiecodes (de feitencodes die door de nomenclatuurcommissie toegekend wordt en die uniek is) die onder deze begrippen vallen.
45
1. Vermeld de gemiddelde behandelingstermijn van een opsporingsonderzoek (hoeveel tijd verloopt tussen de datum van de feiten en de dagvaarding voor de correctionele rechtbank). Maak daarbij het onderscheid tussen de volgende categorieën : zware criminaliteit – stedelijke criminaliteit – zeden – financiële misdrijven. Slechts zeven parketten geven concrete cijfers over de gemiddelde behandelingstermijn van een opsporingsonderzoek: Zware criminaliteit
Stedelijke criminaliteit
Zeden
Financiële misdrijven
ANTWERPEN
tussen 6 maanden tussen 6 maanden tussen 6 maanden lang4 en 1 jaar en 1 jaar en 1 jaar
LEUVEN5
7 maanden
10 maanden
12 maanden
tussen 6 maanden en 3 jaar ± 1 jaar indien zonder aangehoudene 2 jaar 6 maanden bij heterdaad – 24 maanden ander geval tussen 9 maanden en 1 jaar bij snel geïdentificeerde dader ongeveer 1 tot 2 jaar
tussen 8 dagen en 18 maanden ± 6 maanden indien zonder aangehoudene 1 jaar
tussen 6 maanden van 1 tot meer en 3 jaar jaren ± 8 maanden ± 2 jaar indien zonder aangehoudene 2 jaar
12 maanden
12 maanden
18 maanden
3 tot 12 maanden
6 tot 9 maanden
1 tot 4 jaar
NIJVEL NAMEN
CHARLEROI
MARCHE DOORNIK
ongeveer 1 tot 2 verschillende jaren jaar
18 maanden
verschillende jaren
De andere parketten geven ofwel geen informatie ofwel delen zij mee dat deze gegevens niet voorhanden zijn. Sommigen melden wel dat er op strafrechtelijk gebied in het algemeen geen noemenswaardige achterstand is.
4
5
Lange behandelingstermijn gelet op de complexiteit van deze dossiers. Geen behoorlijk geïnformatiseerd systeem voor het meten van doorlooptijden, dus geen precieze informatie. Parket hangt hiervoor af van de FOD Justitie. In 2003 bedroeg de gemiddelde doorlooptijd van alle dossiers zo’n 9 maanden. Ten opzichte van 2002 is dit een daling met 2 maanden (11 maanden in 2002). 46
2. Vindt u de huidige termijn voor behandeling redelijk? De meeste antwoorden van de korpschefs zijn genuanceerd. Enerzijds zijn zij van oordeel dat de termijnen voor het opsporingsonderzoek redelijk zijn. Anderzijds wijzen zij erop dat deze termijnen niet alleen afhangen van de werking van het parket. Er zijn immers tal van (interne en externe) factoren die de doorlooptijd mee bepalen en die verhinderen dat een opsporingsonderzoek sneller kan worden afgerond, bij voorbeeld: •
Bij het parket :
− tekort aan magistraten en specialisten in de parketten; − steeds grotere input van dossiers; − de omvang van sommige dossiers; − het complexe karakter van sommige dossiers en de verwikkelingen die kunnen optreden in een klassiek onderzoek; − Het feit dat een dossier soms al een tijd op het parket passief aanwezig is (wegens ongekende dader) vooraleer actief te worden bij het vinden van de dader; − Het opstarten van een procedure strafbemiddeling.
•
Bij de politiediensten :
− het ontbreken van middelen op het niveau van de politiediensten (een aanvankelijk procesverbaal, dat door de basisvaststeller wordt opgesteld, bereikt vaak pas na enkele weken tot een maand het parket); − de sterk toegenomen duur van het politieonderzoek sinds de hervorming van de politiediensten (inperking van het aantal politiemensen die instaan voor de onderzoeken); − De termijnen van de APA procedure (Autonome Politionele Afhandeling).
•
Bij de gerechtelijke onderzoeken6:
− De vaak te lange duur van de gerechtelijke onderzoeken (bv. inzake financiële criminaliteit); − De procedures na beslissing tot verwijzing naar de rechtbank. De procedure voor regeling van de rechtspleging is ingevolge de wet ‘Franchimont’ verlengd. Dezelfde wet voorziet ook de mogelijkheid aan andere partijen om nog bijkomend onderzoek te vragen; − het aantal burgerlijke partijstellingen die leiden tot het behandelen van strafdossiers om burgerlijke geschillen op te lossen, en die magistraten en politiemensen nodeloos aan de gang houden; − Rechtsdagbepaling wordt o.m. beïnvloed door: a) de toename van het aantal rechtsmiddelen (Wet “Franchimont”), b) de mogelijkheid tot beroep door de partijen na een
Hoewel in de vraagstelling uitdrukkelijk gevraagd werd naar de gemiddelde behandelingstermijn van een opsporingsonderzoek wordt door meerdere procureurs verwezen naar de problemen met langdurige gerechtelijke onderzoeken. 6
47
buitenvervolgingstelling door de raadkamer, c) de behandelingstermijn voor de kamer van inbeschuldigingstelling.
•
Andere factoren:
− De eenvoudigste processen-verbaal maken niet langer het voorwerp uit van een opsporingsonderzoek maar enkel van een vereenvoudigde registratie (PVR), waardoor de gemiddelde behandelingstermijn van de overblijvende opsporingsonderzoeken - die betrekking hebben op meer complexe feiten – stijgt; − Lange wachttijden voor neerlegging deskundige verslagen; − De uitvoering van opdrachten door bepaalde administraties (bv. inzake ruimtelijke ordening) duurt heel lang.
2.1. Welke maatregelen heeft u getroffen om dat te bereiken? De volgende maatregelen worden door de korpschefs aangehaald: •
Interne organisatie:
− Gestreefd naar een verdere invulling van het magistratenkader; − Meer juristen aangeworven; − De medewerking van juristen en van de gerechtelijk stagiairs; − De versterking van een bepaalde sectie en creatie van nieuwe kabinetten om bepaalde materies te ontdubbelen zodat vlugger gewerkt kan worden. •
Werkprocessen:
− Monitoringsysteem voor de opvolging van belangrijke dossiers; − Maatregelen om de werkprocessen efficiënter te laten verlopen; − Vergaderingen met de onderzoekers om de manschappen te mobiliseren en de inspanningen te concentreren; − Invoering van de “regiowerking”: het opsplitsen van de doorstroming van de dossiers die een opsporing in de breedte behoeven (regiodossiers) en dossiers die tot een onderzoek in de diepte nopen (dossiers van het functioneel team), leiden tot een kortere omloopsnelheid van beide types; − overleg- en onderzoeksplatform dat maandelijks bijeenkomt en onder meer een antwoord probeert te vinden op de problemen die verband houden met de politionele capaciteit; − Het parket en het secretariaat zo organiseren dat een dossier niet meer dan een maand kan « sluimeren » zonder dat een magistraat of een lid van het administratief personeel zich ermee bezighoudt ; − Via lijsten opvolgen of dossiers lang in de kabinetten blijven liggen en eveneens toezien op het tijdig opstellen van de eindvorderingen;
48
− Verdubbeling van het aantal zittingen met drie rechters, waardoor er een ontstopping kwam van de fixatiestock van dossiers bestemd voor een dergelijke kamer; − De aanduiding van een magistraat-kwaliteitscontroleur, die onder andere de doorlooptijden moet opvolgen; − Aan de hand van flowcharts hebben de dossiers aangepaste interne doorstromingskanalen, wat een gunstige weerslag moet hebben op de doorlooptijden.
•
Beleid:
− Strikt beleid m.b.t. de dossiers die in aanmerking komen voor verder onderzoek, zodat de werklast, zowel op niveau van parket als op het niveau van de politiediensten, beheersbaar wordt; − Snelrechtprocedure ; − Er werd een circulaire over de ernstige strafrechtelijke feiten uitgewerkt om alle politiediensten de te volgen procedure uiteen te zetten zodat de procedure uniform zou zijn in het hele arrondissement; − Bepaling van prioriteiten bij de behandeling van de dossiers; − Het opstellen van duidelijker vorderingen om een te grote uitbreiding van het dossier te vermijden; − Het consequent sturen van herinneringen aan politiediensten, deskundigen en administraties bij achterblijvende opdrachten. Tevens worden volgende maatregelen meegedeeld, hoewel deze betrekking hebben op gerechtelijke onderzoeken: − Meer toezicht op de dossiers die in onderzoek worden gesteld om achterstand in dit soort van dossiers te vermijden; − De archivering van dossiers die in onderzoek werden gesteld in de veronderstelling dat de slachtoffers geen belangstelling meer tonen voor de zaak, wanneer de slachtoffers werden vergoed of wanneer de zaak ten gronde zonder veel belang is geworden; − Een snellere rechtsdagbepaling van de dossiers door meer strafzittingen te organiseren en nauwer toezicht op de behandelingstermijn van de dossiers die in onderzoek zijn; − Structurele maatregelen opdat een minimum aan dossiers in onderzoek wordt gesteld en om zowel de politiediensten als de onderzoeksrechters ertoe aan te zetten de dossiers op rationele en bondige wijze te behandelen; − Organisatie van vergaderingen, zowel met de politiediensten als de onderzoeksrechters, met het oog op een betere presentatie en leesbaarheid van complexe dossiers, zodat de latere behandeling ervan door de parketdiensten en de magistraten makkelijker zal verlopen ; − Op regelmatige basis overlegvergaderingen organiseren tussen parket, politiediensten en onderzoeksrechters om te bepalen welke opsporingen in een dossier moeten gebeuren en deze in aantal te beperken; − De procureur des Konings vraagt elke maand een lijst van de door de onderzoeksrechters meegedeelde dossiers op en verifieert welk gevolg eraan werd verleend ; over het algemeen worden die dossiers binnen een normale termijn behandeld; 49
− De procureur des Konings is eveneens aanwezig als openbaar ministerie op de zittingen van de raadkamer, zodat hij de evolutie van belangrijke dossiers beter kan volgen; − In het kader van het toezicht van het parket op de dossiers die in onderzoek zijn, herinneren de magistraten de onderzoeksrechters soms mondeling, soms via kantschrift voor dossiers waarvan het onderzoek vertraging oploopt.
2.2 Waren deze maatregelen doeltreffend ? De meeste korpschefs zijn van oordeel dat die maatregelen doeltreffend waren maar dat deze wegens het personeelstekort vaak niet in praktijk kunnen worden gebracht. Bovendien kan het parket alleen niet alle problemen oplossen. Een korpschef wijst er op dat zelfs bij stabilisatie van de situatie deze nog steeds precair blijft: één of andere gebeurtenis met enige impact (b.v. de langdurige ziekte of het vertrek van één van de weinige ervaren substituten van deze sectie, de mededeling voor eindvordering van één of ander "monsterdossier") kan het bereikte evenwicht opnieuw verstoren.
2.3 Vindt u dat de situatie nog kan worden verbeterd? Volgende verbeteringen zijn volgens de korpschefs nog mogelijk: •
Op het niveau van de administratie
− De administratieve ondersteuning dient nog te worden uitgebreid en efficiënter gemaakt; − Het algemene niveau van de administratieve medewerkers moet dringend verhoogd worden, zodat meer taken door hen kunnen worden overgenomen ter ontlasting van magistraten en juristen. De herwaardering van het statuut van het parketpersoneel en bijkomende vormingsmogelijkheden zullen hiertoe bijdragen. •
Op het niveau van de werkprocessen:
− De monitoring van de dossiers dient nog verder verbeterd te worden, met installatie van automatische knipperlichten zodat de doorlooptijden verder kunnen ingekort worden; − Een verder aangepast zittingsmanagement van de voorzitters van de correctionele kamers met vaste pleitdata kan de behandeling van de zaken versnellen; − Overleg tussen zetel, parket en balie. Voornemen om een gezamenlijk initiatief te ontwikkelen tot een optimaler zittingbeheer. Het vroegtijdig kennen van de effectieve behandeling van een zaak ter zitting is van groot belang voor de voorbereiding ervan; − De uitwerking van de integrale kwaliteitszorg zal in de toekomst deze gunstige trend nog meer in de hand werken. Een integrale aanpak van het beleid zal tot nog meer overzicht in de doorstroming van alle dossiers leiden.
50
•
Op het niveau van de zittingen: − Thans doen zich vaak problemen voor in de "flessenhals" van de raadkamer of bij het vaststellen van een zaak op zitting; − De systematische obstructiestrategie die gevoerd wordt door bepaalde advocaten op het niveau van de zittingen, vormt een obstakel voor een normale behandeling van veelal complexe dossiers.
2.4 Overweegt u andere initiatieven om deze doelstelling te bereiken ? Zo ja, welke ? Sommige korpschefs willen een meer structureel overleg en zijn van plan overlegvergaderingen met andere instanties te organiseren, met name met de FOD Justitie, de parketten-generaal en de Hoge Raad voor de Justitie.
3. Vervolgingsgraad 3.1 Geef voor de jaren 2000, 2001 en 2002 en per categorie het aantal binnengekomen en het aantal voor rechtsdag vastgestelde zaken (ook voor de dossiers waarvoor een gerechtelijk onderzoek werd gevoerd) De korpschefs zijn van oordeel dat de statistische gegevens waarover zij beschikken hen niet in staat stellen de vragen over de vervolginsgraad te beantwoorden. Het parket beschikt overigens niet over personeel dat voldoende gekwalificeerd is om die statistieken op te stellen laat staan deze te analyseren. Bovendien, zoals hierboven reeds gezegd, lijken de categorieën waarover het gaat (zware criminaliteit — stedelijke criminaliteit — financiële criminaliteit, ...) onvoldoende duidelijk en zijn deze niet precies gedefinieerd. Voorts worden deze niet systematisch geregistreerd. Daarenboven maakt de praktijk van het samenvoegen van zaken de berekening van de vervolgingsgraad niet zo eenvoudig. Als men zich uitsluitend baseert op de “moederdossiers”, is de vervolgingsgraad lager dan met het meerekenen van alle gevoegde dossiers. Het is evenwel een hele moeilijke opdracht om zulke cijfers uit de computerbestanden te extraheren. Tevens wordt de vraag gesteld of er geen onderscheid dient gemaakt te worden tussen “vervolgbare” en “niet vervolgbare” dossiers, waarbij de “niet vervolgbare”’ dossiers die zijn welke geseponeerd worden om technische redenen (geen misdrijf vastgesteld, onbekende dader,...). Slechts vijf parketten geven sommige cijfergegevens. Deze worden niet opgenomen omdat ze onderling niet vergelijkbaar zijn (categorieën komen niet overeen, de “niet vervolgbare” dossiers zijn soms wel meegerekend en soms niet,...).
51
3.2 Vindt u dat de vervolgingsgraad (de verhouding tussen het aantal vastgestelde zaken en het aantal binnenkomende zaken) een aanwijzing kan geven over het strafrechtelijk beleid? Sommige korpschefs vinden dat een klare, eenduidige en door iedereen op dezelfde manier geïnterpreteerde en aanvaarde berekeningswijze voor de vervolgingsgraad inderdaad een meerwaarde kan betekenen voor het trekken van aanwijzingen over het strafrechtelijk beleid. Er moet dan wel zeer voorzichtig omgesprongen worden met deze cijfers en elke vraagstelling met daaraan gekoppelde berekeningen en beschouwingen dient te voldoen aan volgende voorwaarden: − duidelijke definiëring van de vraag, met aandacht voor het volledige kader van het onderzochte onderwerp; − duidelijke uiteenzetting en beschrijving van de meetpunten. Aangezien echter aan deze voorwaarden niet is voldaan moeten de aanwijzingen voor het strafrechtelijk beleid als gering tot onbestaande beschouwd worden. De meeste korpschefs zijn van mening dat dit criterium de activiteit van het parket inperkt, en wel om de volgende redenen : − Vooreerst omdat de klemtoon al enkele jaren ligt op andere maatregelen, die vaak geschikter blijken, bij voorbeeld de bemiddeling in strafzaken of de minnelijke schikking; − Daarnaast worden sommige dossiers van het parket zonder gevolg gerangschikt omdat de situatie geregulariseerd werd of omdat het slachtoffer werd vergoed. Die dossiers zouden niet in rekening worden gebracht voor de berekening van het aantal vervolgingen, terwijl het parket vaak is opgetreden en het mogelijk heeft gemaakt het probleem op te lossen zonder dat het de zaak bij de correctionele rechtbank aanhangig diende te maken; − Voorts moet ook worden opgemerkt dat in tal van dossiers die zonder gevolg worden gerangschikt, het voor het parket niet mogelijk is te vervolgen. Bij voorbeeld wanneer de dader van de inbreuk overlijdt of nog, wanneer de dader onbekend blijft of er onvoldoende bezwarende feiten ten laste kunnen worden gelegd; − Het is duidelijk dat voor dat laatste soort gevallen de vervolgingsgraad afhankelijk is van de ophelderingsgraad van de zaken; − Tot slot is bij de analyse van statistieken de grootst mogelijke omzichtigheid geboden, want de omstandigheid dat zeer veel dossiers naar de correctionele rechtbank worden verwezen wil niet noodzakelijk zeggen dat het parket doeltreffend werkt. Dat twee dossiers betreffende winkeldiefstal worden verwezen impliceert niet dat het parket voor die dossiers beter heeft gewerkt dan voor een enkel dossier dat wordt verwezen en betrekking heeft op een hold-up waarbij verschillende daders betrokken waren en veel schade werd berokkend.
52
3.3 Vindt u dat de vervolgingsgraad die voor uw arrondissement uit de cijferanalyse blijkt, overeenkomt met het strafrechtelijk beleid dat u wil voeren? Een korpschef meent van wel. Het blijkt dat voldaan wordt aan de betrachting om in de gevallen waarin dit opportuun beoordeeld wordt, een signaal te geven naar de dader, zowel door gerechtelijke als buitengerechtelijke afhandeling. Een andere korpschef meent van niet. Het strafrechtelijk beleid stoelt immers op meer dan alleen de zaken die voor de correctionele rechtbank gebracht worden, onder meer: − de overige afhandelingmodaliteiten (strafbemiddeling en minnelijke schikking); − de wil van het parket om voor sommige types van criminaliteit repressiever op te treden, rekening houdend met het strafrechtelijk beleid van de minister van Justitie en het College van procureurs-generaal; − de middelen die ter beschikking van het parket worden gesteld in termen van personeel (magistraten en administratief personeel) en materieel; − de beschikbaarheid van de politiediensten; − de resultaten die voor de feitenrechter werden behaald; − het onveiligheidsgevoel; − de geografische situatie van het arrondissement; − de sociaal-economische realiteit van het arrondissement.
3.4. Is de evolutie van deze cijfers kenmerkend en zo ja voor welk(e) verschijnsel(en)? Een korpschef ziet de vervolgingsgraadcijfers in gunstige zin evolueren, doch voor de correctionele zaken wordt het streefdoel van 50 % bij de ‘vervolgbare’ dossiers nog niet gehaald. Overigens blijken ongeveer 80 % van de dossiers ‘niet vervolgbaar’ te zijn om technische redenen (bv. dader onbekend). Dit is in hoofdzaak te wijten aan de lage ophelderingsgraad van diefstallen. Een andere korpschef stelt dat, ingevolge het sepotbeleid en de prioritaire behandeling van de dossiers die het voorwerp kunnen uitmaken van een dagvaarding voor de correctionele rechtbank, de doorstroming vlot verloopt en er geen achterstand is. Nog een andere korpschef stelt in het algemeen een constante vervolgingsgraad vast. Algemeen genomen zijn de criminaliteitscijfers stabiel maar er is een stijgende evolutie voor de zware en georganiseerde misdaad (gewapende diefstal – mensenhandel) tijdens de referentieperiode.
53
II. Oorzaken van de achterstand 1. Wat zijn volgens u, gelet op uw ervaring, de belangrijkste oorzaken van de achterstand in de procedures ? A. In burgerlijke zaken Vooreerst dringt de volgende voorafgaande opmerking zich op: het parket treedt in burgerlijke zaken slechts op wanneer de zaken mededeelbaar zijn of, in de andere gevallen, in subsidiaire orde. De opsomming van de oorzaken van de achterstand en het zoeken naar oplossingen voor die achterstand is dan ook vooral de taak van de korpschefs van de hoven en rechtbanken. De korpschefs werpen evenwel de volgende oorzaken op : •
oorzaken bij de rechterlijke orde of de wetgever
− Gebrek aan werkingsmiddelen; − Stagnering vooruitgang door de gebruiksonvriendelijke beschikbare informatica; − Verschuiving bottlenecks naar de geherstructureerde politiediensten en de onderbemande parketadministratie; − Minder belang hechten aan burgerlijke materies omdat het geen kerntaak van het parket is. Ook op het niveau van de politiediensten; − De vertragingen in de deskundigenonderzoeken; − Inflatie aan wetgeving die overhaast werd opgesteld en op het terrein niet kan worden toegepast: in technische en complexe materies worden de betrokkenen die het wettelijk instrumentarium moeten aanwenden vaak niet geraadpleegd. •
oorzaken te wijten aan de partijen:
− Het lang duren van de instaatstelling van de dossiers door de partijen zelf ; − De verzoeken van de partijen om uitstel van de zaak; − De moeilijke beschikbaarheid van de advocaten; − De verlenging van de duur van de pleidooien (bij voorbeeld in kort geding). •
specifieke oorzaken bij de jeugdrechtbank:
− te weinig justitieassistenten voor de maatschappelijke onderzoeken: deze duren soms meer dan een jaar en soms duurt het al meer dan zes maanden alvorens het bevolen onderzoek kan starten; − zeer lange wachtlijsten voor de neutrale bezoekersruimte; − geen burgerlijke zaken behandeld gedurende de maanden juli en augustus.
54
B. In strafzaken De korpschefs wijzen op de volgende oorzaken : •
problemen bij de rechterlijke orde :
− de schaarste aan magistraten; − de voortdurende overbelasting van de kabinetten van de parketmagistraten ; − Te weinig zittingen, bv. bij de politierechtbank, de correctionele rechtbank in de zaken met drie rechters; − Het grote aantal tussenvonnissen, waardoor er meer zittingsdagen nodig zijn om uiteindelijk tot een uitspraak te komen. Dit zorgt voor steeds meer druk op de zittingen.; − Het veelvuldig uitstellen voor de rechter ten gronde omwille van: o Onvolledig zijn van het dossier; o Niet beschikbaar zijn van het dossier; o Verzoeken van de partijen om uitstel; o Laattijdig meegedeelde conclusies en herhaalde vragen tot uitstel die in limine litis worden geformuleerd liggen eveneens aan de basis van vertraging van de zittingsprocedure. • -
Problemen bij de politiediensten : het tekort aan onderzoekers, met name onderzoekers die een welbepaalde specialisatie hebben.
•
Oorzaken bij de wetgever :
− De nieuwe opdrachten die geregeld aan het openbaar ministerie worden toegekend zonder dat hiermee een evenredige toename van de ter beschikking gestelde middelen gepaard gaat ; − Bijkomend werk zoals de berekening van de vermogensvoordelen; − De voortdurende toestroom van nieuwe wetgeving; − De complexiteit en de kwaliteit van de regelgeving; − De inwerkingtreding van de wet “Franchimont”, waardoor de procedure van rechtsdagbepaling voor de raadkamer logger is geworden ; − De regeling van de rechtspleging door de raadkamer (art. 127 e.v. SV), wat ± 6 maanden vertraging met zich brengt.
•
Oorzaken door de aard van de zaak:
− De stijgende moeilijkheidsgraad van de geschillen; − Een actualiteitsfactor (bv. de afhandeling van een zeer lijvig dossier); − De problematiek van de strafrechtelijke aansprakelijkheid van rechtspersonen die moeilijke, ingewikkelde en bijkomende opsporingsdaden vereisen.
55
•
Specifiek in financiële zaken:
-
Personeelstekort, discontinuïteit in de bezetting en het gebrek aan ervaring. Soms is er wel een behoorlijke uitbreiding van het personeel maar hebben ook ervaren magistraten de sectie verlaten. Bij financiële dossiers vormt dit een probleem, aangezien deze over een langere periode lopen en telkens nieuwe magistraten zich moeten inwerken;
-
Toevloed en complexiteit van de dossiers (toenemende internationalisering);
-
Toenemende wetgeving en proceduremogelijkheden, steeds in het voordeel van de verdachten.
•
Specifiek in milieuzaken:
-
Inflatie van opeenvolgende wijzigingen in de wetgeving. Typevoorbeeld: decreet Ruimtelijke Ordening van 18 mei 1999, constante wijzigingen, repercussie op het instaatstellen van dossiers die steeds geheroriënteerd moeten worden in de opsporingsfase;
-
Sommige administraties doen er lang over om plichten uit te voeren of beslissingen mee te delen. (bv. AROHM);
-
Geen plaats voor een milieurecherche in de meeste politiezones of capaciteit vaak onderschat. Negatieve weerslag op de kwaliteit van de onderzoeken en de snelheid van afhandeling.
•
Specifiek in jeugdzaken:
-
capaciteitsgebrek van vakantieperiodes;
-
capaciteitsgebrek bij de vzw’s die zorgen voor de uitvoering van de alternatieve maatregelen;
-
onderbezetting van de sociale dienst opvangmogelijkheden voor minderjarigen;
-
overbelaste kinderpsychiatrie (lange wachttijd op verslagen);
-
gebrek aan capaciteit en kennis bij de politiediensten voor onderzoeksopdrachten.
•
Specifiek voor de zittingen en alternatieve maatregelen:
-
De historische achterstand, eerst weggewerkt op het niveau van de eindvorderingen, is inmiddels ook het niveau van de zitting gepasseerd. Vele dossiers blijven nu evenwel "liggen" op het niveau van het hof van beroep zodat in een groot aantal gevallen de redelijke termijn zal overschreden worden of een verjaring dreigt;
-
Doorlooptijden op het niveau van de zitting worden noch door het parket, noch door de rechtbank systematisch bijgehouden. Ook is er geen geïnformatiseerde verwerking van de redenen tot uitstel, hoewel deze gegevens dagelijks door de zittingsmagistraten worden bijgehouden en genoteerd op hun zittingsverslag. Dit zouden nochtans nuttige beleidsinstrumenten zijn voor het voeren van een adequaat uitstelbeleid.
-
Vaststelling dat het meermaals uitstellen van strafzaken de courante praktijk is geworden, zelfs in dossiers met aangehoudenen. Een analyse van de redenen tot uitstel zou hierin veel klaarheid kunnen brengen, doch nu al kunnen vanuit de praktijk als voornaamste oorzaken worden weerhouden:
de
politiediensten
voor
van
onderzoeksopdrachten,
de
jeugdrechtbank
-
vooral
tekort
in
aan
56
o Te kleine groep advocaten verzorgt de strafzaken, gevolg: deze zijn vaak elders weerhouden (bv. in beroep, voor de raadkamer of K. I., andere kamer,…); o Maandenlang wachten op de verslagen van de door de rechtbank aangestelde deskundigen; o Steeds meer schriftelijke besluiten, met allerlei vaak ongegronde betwistingen in rechte en in feite; o Aanwending van alle mogelijke proceduremiddelen in grote zaken onder het norm van de 'rechten van verdediging' (bv. oproepen van de speurders als getuigen, wraking van de rechters, vraag tot voeging van stukken uit andere dossiers of samenvoeging met zaken die nog niet zijn afgesloten, vraag tot het verrichten van tijdrovend bijkomend onderzoek, ...) om de normale voortgang van het proces te verhinderen. Vaak wordt de rechtbank verplicht een tussenvonnis te vellen over de opgeworpen betwistingen, waartegen dan hoger beroep en cassatieberoep wordt aangetekend; o Inflatie van nieuwe wetgeving die overhaast in elkaar is geflanst, wat resulteert in interpretatieproblemen (bv. nieuwe wetgeving inzake `verstek' en 'vonnis geacht op tegenspraak'), procedures die niet (of onvolledig) wettelijk werden geregeld (bv. procedure inzake `strafrechtelijk kortgeding' en 'vermogensonderzoek') of door een gebrek aan middelen en voorafgaand overleg niet kunnen worden toegepast (bv. de aan te stellen deskundigen in kader van artikel 9bis probatiewet, wetgeving C.O.I.V.). o Laattijdige raadpleging van de advocaten door de cliënten. 2. Maatregelen om de oorzaken van achterstand aan te pakken 2. 1. De lege lata De korpschefs stellen de volgende oplossingen voor : A. Algemeen − uitbreiding van de toepassing van de autonome politionele afhandeling en van het vereenvoudigd proces-verbaal ; − versterking van de personeelsbezetting van de politiediensten ; − doeltreffender overleg met de rechtbank opdat de zittingen kordater worden geleid en de debatten meer worden toegespitst op de echte onderdelen van het geschil ; − optrekking van het bedrag van de consignatie voor de onderzoeksrechter, om te verhinderen dat men zich burgerlijke partij zou stellen in een dossier dat manifest enkel een burgerlijk geschil betreft.
In burgerlijke zaken − De verbetering van werkprocessen; − Het opstellen van een vademecum voor elke materie, waarin zowel het werkproces als het beleid uitvoerig wordt toegelicht; − Het werken met standaardmodellen;
57
− Bij de uitvaardiging van nieuwe wetten ook de te gebruiken modellen (tijdig) nationaal verspreiden nadat ze besproken werden in werkgroepen waarin representatieve gebruikers vertegenwoordigd zijn. Wellicht is dit een taak voor het College van procureurs-generaal en de expertisenetwerken; − Het toenemend aantal procedures indijken door een brede maatschappelijke mentaliteitswijziging waarin meer aandacht wordt besteed aan waarden, normen en preventie. Dit zal resulteren in o.a. meer sociale controle zodat justitie zich meer en beter kan bekommeren om wat het strikt individueel belang op een significante wijze overschrijdt; − Specifiek voor de jeugdrechtbank: o Meer middelen ter beschikking stellen (bv. bij een groot parket is twee personeelsleden voor de neutrale bezoekersruimte te weinig, soms duurt het meer dan zes maanden alvorens een bevolen maatschappelijk onderzoek kan starten); o De jeugdrechtbank zou ook in juli en augustus burgerlijke zaken dienen te behandelen. C. In strafzaken − Specifiek voor de financiële sectie: o Uitbouw van een degelijk expertisenetwerk: nood aan degelijk opgeleide experten, zoals accountants en revisoren ; o Uitbreiding van het aantal fiscale ambtenaren gedetacheerd bij het parket (vormen een belangrijke steun); o Samenwerking op internationaal vlak verbeteren: traag verlopende internationale rechtshulp (voor de zogenaamde belastingparadijzen zelfs onbestaande) is een hinderpaal; o Degelijke opleidingen voor de magistraten en medewerkers parket, voornamelijk bij de inwerkingtreding van nieuwe (en vaak complexe) wetgeving. Modelformulieren voor toepassing van deze wetgeving op nationaal vlak; o Administratieve en materiële ondersteuning: uitbouw van een nationaal en geïntegreerd informaticasysteem en verdere uitbouw van het statuut van de administratieve medewerkers. − Specifiek voor de sectie milieu: o chronische onderbezetting van de administraties opheffen (momenteel wordt op politiek niveau blijkbaar meer prioriteit besteed aan het vergunningsbeleid dan aan het handhavingsbeleid); o administratieve handhaving beter en eenduidiger organiseren, hogere prioriteit toekennen aan plichten in strafonderzoeken; o milieu-antennes nauwer bij het beleid betrekken en ondersteunen d.m.v. draaiboeken in de voornaamste materies (in afwachting van een volwaardige milieurecherche per lokale politiezone); o bestaande leefmilieurecherchediensten niet stelselmatig opzadelen met bijkomende taken die vaak zelfs niets met recherche te maken hebben.
58
− Specifiek voor de zittingen: korter op de bal spelen d.m.v.: o Maatregelen i.v.m. statistieken: -
-
De stockcijfers, de verdeling van de dossiers over de verschillende secties en rechtbanken voortdurend in het oog houden en zo nodig aanpassen, dit via een tweefasen-plan: →
proberen om de problematiek intern binnen het parket op te lossen, door betere taakafspraken of tijdelijke herschikkingen van de zittingen tussen de secties;
→
als probleem structureel is en een herschikking van het bijzonder reglement van de rechtbank en/of de afgesloten convenanten zich opdringt, besprekingen opstarten met de zetel ;
Geïnformatiseerd meten van de doorloop- en behandelingstijden op zitting en de redenen tot uitstel (in samenspraak met de griffie en de rechtbank) en de scripts hiertoe nationaal laten schrijven door informaticaspecialisten.
o Algemene beleidsmaatregelen: -
Pro-actief zittingsmanagement: omvangrijke en complexe dossiers, zeker met aangehoudenen, dienen planmatig aangepakt. Zo nodig dienen eenmalige “ad hoc” kamers ingericht;
-
Tijdige vaststellingen: strikt naleven van de richtlijn dat de dossiers op twee maanden moeten worden vastgesteld;
-
Halfjaarlijkse evaluatie van de dienstregeling van de rechtbank;
-
Herinvoering van het oude snelrecht of de procedure van oproeping bij procesverbaal (art. 216 quater Sv.);
-
Vervolging met prioriteitenbepaling (uitgetekend in beleidsplannen).
o Een nieuw uitstelbeleid d.m.v: -
overleg met de zetel en de balie;
-
een strafzaak dient, zo mogelijk, op de eerste zitting behandeld te worden, omdat het een zaak van openbaar belang is;
-
in uitzonderlijk gevallen kan de rechtbank in overleg met de partijen de zaak éénmalig uitstellen;
-
voor welbepaalde zaken (bv. lijvige dossiers, dossiers met veel aangehouden,... voorgeselecteerd door het parket) kan gewerkt worden met een inleidingszitting waarop de zaak eenmalig wordt uitgesteld op vaste datum met agendering (uur, pleittijd,...);
-
'gentlemen's agreements' of 'dwingende afspraken' maken over tal van punten, zoals bv. de voorafgaandelijke mefdedeling van principebesluiten en stukken,...
-
Het opstarten van een platform voorafgaand aan de zitting waarop balie, griffie, rechters en parketmagistraten overleggen over de exacte behandelingsdatum van een zaak.
59
2.2 De lege ferenda De korpschefs stellen de volgende oplossingen voor : A. Algemeen − Vereenvoudiging van de procedures; − Wijziging van artikel 2l6bis van het Gerechtelijk Wetboek opdat de toegevoegde magistraten voor het einde van de termijn van drie jaar kunnen worden benoemd in de gewone personeelsformatie van het rechtscollege waar zij als toegevoegd magistraat actief zijn; − Voltooiing van de verticale integratie van het openbaar ministerie om doeltreffender te kunnen werken; − Aanpassing van de personeelsformaties van het parket (vooral recrutering van meer magistraten en parketjursiten); − Uitbreiding van de bevoegdheden van de juristen door hen voor een beperkt aantal handelingen « handtekeningsbevoegdheid» toe te kennen; − Professionele beheerstructuur ; − Oprichting van een team van magistraten die hun afwezige collega’s kunnen vervangen bij langdurige afwezigheid of tijdens benoemingsprocedures ; − Normale toegankelijkheid van het gerecht is belangrijk maar wanneer men de (financiële) drempel te laag maakt, loopt men het risico dat nog meer burgers hun conflicten via de rechter willen laten oplossen zonder eerst zelf naar een oplossing te zoeken. Een verplichte algemene rechtshulpverzekering zou deze negatieve evolutie nog verder in de hand kunnen werken.
B. In burgerlijke zaken − Beter gecoördineerde wetten die een oplossing bieden voor problemen in hun geheel, geen lapwerk dat deelaspecten regelt; − Een adequaat instrumentarium uitwerken voor betrouwbare en volledige statistieken met het oog op werklastmeting; − Het omkeren van de bewijslast zou in een aantal aangelegenheden het onderzoek sneller doen vooruitgaan (bv. materie schijnhuwelijk); − De inbreng van het OM afschaffen in zaken waar geen enkele relevante binding is met haar kerntaken, zodat de verplichte mededeelbaarheid dient afgeschaft te worden in navolgende materies: procedures voor de arrondissementsrechtbank, erfloze en onbeheerde nalatenschappen, burgerlijke valsheidprocedures en vorderingen naar aanleiding van een persmisdrijf; − Bepaalde procedures, zoals de verbetering van akten van burgerlijke stand, afhandelen buiten de rechtbank om, doch onder toezicht van het openbaar ministerie; − De vereenvoudiging van de wapenwetgeving zou meer rechtzekerheid bieden en de veiligheid ten goede komen; − Het maken van een IPR-codex; − De oprichting van sterk gespecialiseerde ondersteunende centrale diensten, zoals het COIV (bv. centrale dienst die vlot geconsulteerd kan worden omtrent alles wat het verblijf en de 60
verblijfsdocumenten van vreemdelingen aangaat: enerzijds buitenlandse documenten en wetgevingen verzamelen en opvolgen en nauw samenwerken met ambassades en consulaten en met buitenlandse migratiediensten, anderzijds het beheer doen van alle Belgische verblijfsdocumenten).
C. In strafzaken − De procedure inzake de regeling van de rechtspleging aanpassen aan een hedendaagse, moderne rechtspleging. Nu is ze te omslachtig, inefficiënt en belemmert ze een vlotte en normale rechtsgang; − Kwaliteitscontrole blijft noodzakelijk, maar kan door een gepaste wetswijziging op een efficiëntere wijze georganiseerd worden. − Specifiek voor de secties zware en lokale criminaliteit o Herziening (of afschaffing) van de regeling van de rechtspleging voor de raadkamer; o Herziening van de Wet Franchimont. − Specifiek voor de financiële sectie o De "actieve rechter", ook in strafzaken; o Grondige herziening van de Algemene Wet inzake Douane en Accijnzen (problemen bij de bestrijding van sigarettensmokkel en oliefraude). Strengere bestraffing. − Specifiek voor de sectie milieu o de bijzondere wetgeving meer eenvormig en transparanter te maken. Ook een grotere continuïteit (niet om de haverklap veranderen). − Specifiek voor de zittingen en alternatieve maatregelen o mogelijke invoering van een op de Angelsaksische rechtstraditie geïnspireerde plan- of quality-procedure. Hierbij wordt gedacht aan "plea bargaining", d.i. een vereenvoudigde strafrechtprocedure voor verdachten die de hen ten laste gelegde feiten bekennen, in ruil waarvoor de behandeling ten gronde wordt overgeslagen of beperkt tot de bepaling van de strafmaat, waaromtrent onderhandelingen kunnen worden gevoerd. Hiervoor zal een wetswijziging nodig zijn. Alvorens dit te doen, zal het aangewezen zijn om hierover een informeel proefproject op te starten.
61
8.3 Andere voorstellen •
Personeel
Sommige parketten maken melding van een blijvende structurele onderbezetting van het kader van parketmagistraten én administratief personeel. Zij stellen voor dit kader zo snel mogelijk op te vullen en wijzen op de noodzaak van (onmiddellijke) vervanging van lang afwezige personeelsleden (wegens ziekte, deeltijdse loopbaan, vrijwillige vierdagenweek, ouderschapsverlof, verminderde prestaties en andere sociaal gunstige regelingen). Zowel voor magistraten als voor administratieve medewerkers kan worden gedacht aan een pool van mensen, die in meerdere arrondissementen diensten kunnen presteren (gespecialiseerd in politieparket, jeugdparket, enz.). De meeste parketten stellen daarnaast dat het kader ontoereikend is en stellen de uitbreiding voor van deze of gene sectie met één of meerdere magistraten, parketjuristen of administratief medewerkers. De aanwerving van administratief personeel zou daarenboven in eigen beheer moeten kunnen. De noden op dit vlak verschillen van parket tot parket. Zo wordt bij voorbeeld gevraagd naar: -
bijstand van financiële experten in de financiële sectie;
-
aanwerving van juristen per kabinet of per sectie die zouden kunnen belast worden met het opzoeken van juridische problemen of het voorbereiden van bepaalde op te lossen juridische vraagstukken;
-
een informaticus/programmeur als systeembeheerder (eventueel bevoegd voor alle diensten die volgens hetzelfde computerprogramma werken) per arrondissement;
-
een eigen vertaler.
Er wordt tenslotte door meer dan een parket voorgesteld om een einde te stellen aan de ongelijke spreiding van de beschikbare parketjuristen binnen het OM. •
Logistieke middelen
Wat de lokalen betreft wordt door verschillende parketten gesteld dat deze ontoereikend zijn. De ene wijst op de krapheid en het verval van de gebouwen - lokalen waarin de diensten gehuisvest zijn. De uitrusting- en bekledingstoestand van alle kabinetten zou vaak betreurenswaardig zijn en vooral de administratieve diensten worden geconfronteerd met plaatstekort. De andere laakt het absoluut gebrek aan beveiliging van de magistraten, die vaak werken in een gebouw dat toegankelijk is voor iedereen zonder enige vorm van controle. Daarom vinden zij een beperkte toegankelijkheid door middel van een badge of elektronische kaart dringend noodzakelijk voor de veiligheid van de magistraten en het personeel van het parketsecretariaat.
Wat de informatica betreft loopt er volgens de korpschefs nog heel wat mank. Volgende mogelijke verbeteringen worden o.a. voorgesteld: 62
-
een elektronische overdracht tussen politiediensten en parket van de pv’s;
-
uniformisering van het netwerk, zodat zowel magistraten als personeelsleden de gegevens kunnen consulteren;
-
het compatibel en derhalve wederzijds toegankelijk maken van het informaticasysteem van de griffie van de jeugdrechtbank en het jeugdparket;
-
de installatie van nieuwere versies van de geleverde softwareprogramma’s en nieuwe nuttige programma’s, bij voorbeeld een e-mail met een attachment in Power Point kan niet worden geopend omdat Power Point niet op de computer is geïnstalleerd;
-
een integrale verbinding tussen het netwerk van het correctioneel parket, het politieparket en de rechtbank van koophandel (handelsregister).
-
toegang tot het rijksregister voor magistraten;
-
een draagbare computer voor alle magistraten van de financiële sectie, van nut wanneer ze thuis aan dossiers willen werken;
-
het fiat van de F.O.D. Justitie om scanapparatuur aan te kunnen schaffen of toegeleverd te krijgen;
-
de levering van meer valabele en performante printapparaten, gezien de gebrekkige en onbetrouwbare werking van de hen toebedeelde printers;
-
De vervanging van oude Olivetti computers.
Enkele parketten wijzen op de noodzaak van het inrichten per sectie van een goed documentatiecentrum dat voorzien is van degelijke werken (boeken, tijdschriften, cd-roms e.d.). Een parket stelt de aanwijzing voor van één persoon (bijvoorbeeld de parketjurist) met als taak de documentatie bij te houden en te bundelen per materie ten behoeve van de gespecialiseerde parketmagistraten en het parketpersoneel die de dossiers inzake deze betreffende materie behandelen en verwerken. Wat het budget betreft wensen enkele parketten een eigen budgetbeheer. Er zou aan de parketten, naar analogie met Nederland, meer financiële autonomie moeten worden verstrekt. Dit zou moeten toelaten een echt beleid te ontwikkelen op administratief vlak, wat tot op heden niet mogelijk is. Tevens kan worden gedacht aan de creatie van een nieuwe functie, nl. een “financieel beheerder” die naast de procureur des Konings en de hoofdsecretaris zou functioneren. De respectievelijke bevoegdheden en/of verantwoordelijkheden moeten wel nauwkeurig afgebakend worden. •
Organisatie
Er werden geen echte voorstellen gedaan die rechtstreeks betrekking hebben op de organisatie van de parketten.
63
•
Overlegstructuren
De meeste korpschefs zijn er van overtuigd dat er nog heel wat verbetering mogelijk zijn in het structureren van het overleg. Enkele voorbeelden: -
Verbetering van het zittingsmanagement in alle correctionele kamers. Overleg met externe partners, zoals rechtbank en advocatuur, verloopt soms moeilijk en het is aangewezen in dit overleg te volharden om de vaak tegengestelde belangen van de diverse actoren in evenwicht te brengen;
-
Overlegvergaderingen waarop diverse praktische afspraken moeten worden gemaakt, tussen de parketmagistraten enerzijds en de onderzoeksrechters anderzijds, teneinde een zo efficiënt mogelijk proces-economisch beleid te kunnen voeren;
-
Verder uitbouwen en bestendigen van diverse overlegstructuren met politiediensten en andere actoren binnen justitie;
-
ARO (arrondissementeel recherche overleg): diverse protocollen nopens enerzijds steun en bijstand tussen de diverse lokale polities in acute gevallen en anderzijds steun tussen de lokale politie en de federale politie in specifieke deelfacetten en specialiteiten moeten uitgewerkt en gefinaliseerd worden.
-
Begeleidingscomité: alle dossiers die door de diverse politiediensten worden behandeld in kaart brengen en bespreken van de prioriteiten en de implicaties naar capaciteit en timing toe bij de politiediensten;
-
Oprichting arrondissementele werkgroep drugs om een meer efficiënte aanpak van de diverse drugsfenomenen te bekomen lijkt een dergelijk overleg aangewezen.
-
Jeugdbescherming: overleg tussen Jeugdrechtbank, OM en de Sociale Dienst om een optimale samenwerking te bewerkstelligen tussen deze verschillende actoren, met respect voor ieders deskundigheid;
-
Meer gecoördineerde samenwerking tussen de gespecialiseerde magistraten van de parketten van het rechtsgebied ter bevordering van een eenvormig beleid onder andere inzake drugs, verkeer en milieubeheer. •
Statistieken en de evolutie van de hangende zaken:
De onbetrouwbare en vaak elkaar tegensprekende politiestatistieken bemoeilijken het vastleggen van beleidsprioriteiten. Het intern parketbeleid wordt in grote mate gehinderd door het ontbreken van aangepaste middelen voor werklastmeting.
64
9. Rechtbanken van koophandel 9.1. Werklast I. Werklastverdeling 1 : Hoe wordt tussen de magistraten van uw rechtscollege de werklast verdeeld ? De problematiek van de verdeling van de werklast tussen rechtbanken van dezelfde aard en, meer in het algemeen, tussen de verschillende rechtbanken is uitermate ernstig en kan als effect hebben dat magistraten op wie de zwaarste werklast rust, gedemotiveerd geraken. Te meer daar in sommige materies de werklast kleiner is dan in de gemeenrechtelijke materies, gebeurt een weging die daarmee rekening houdt. In de “kleine” rechtbanken verloopt de verdeling vrijwel automatisch. Vaak neemt de voorzitter alle taken en terechtzittingen op zich die met zijn functie samenhangen (kortgeding, quasikortgeding, arrondissementsrechtbank), en de inleidingszitting. De beroepsmagistraat staat in voor de pleitzittingen en zit de kamer voor handelsonderzoek voor.
2 : Is iedereen tevreden met die werklastverdeling ? Over het algemeen is het antwoord op die vraag « ja ». 3 : Zo neen, hoe worden de moeilijkheden opgelost ? Niet van toepassing. 4 : Houdt u toezicht op de werking van de zittingen, en hoe ? Het toezicht wordt hoofdzakelijk uitgeoefend op het aantal gewezen beslissingen en de naleving van de termijnen voor uitspraak. Voor het overige regelt iedere kamervoorzitter de werking van de kamer die hij voorzit in het kader van de algemene organisatie van het rechtscollege. De werklastmeting gaat verder dan de prestaties op de terechtzittingen. Er dient rekening te worden gehouden met het aantal en de grootorde van de in beraad genomen zaken en de belangrijkheid ervan.
65
II. Werklastmeting 1. Heeft u vanuit uw ervaring suggesties voor een instrument voor werklastmeting bij de magistraten ? •
De werklast dient benaderd vanuit twee verschillende oogpunten. Enerzijds dient er een gelijke verdeling te zijn tussen de verschillende magistraten. Anderzijds dient rekening gehouden met de werklast van de gehele rechtbank. Een codering van de behandelde zaken volgens hun moeilijkheidsgraad zoals ook reeds toegepast in bepaalde politierechtbanken, kan een hulpmiddel zijn. Zo kunnen verstekvonnissen of betwistingen in faillissementen anders gecodeerd worden dan pleitzaken of ingewikkelde pleitzaken;
•
Werklastmeting komt voor als een uiterst moeilijke oefening. Zelfs indien in dezelfde materie dossiers met elkaar vergeleken worden, stelt men vast dat deze enorme verschillen vertonen zowel wat de moeilijkheidsgraad als de kwaliteit van werk betreft. Men zou per dossier moeten vaststellen : - of dit kan opgelost worden aan de hand van (min of meer) parate kennis en ervaring, dan wel nieuwe opzoekingen vereist (vraag naar routinematig oplossen); - welk gewicht dient toegekend te worden aan het aantal partijen met tegenstrijdig belang betrokken in een en hetzelfde dossier; - hoeveel diverse vorderingen dienen opgelost te worden (diverse hoofdeisen, diverse tegeneisen, vorderingen in vrijwaring); - welke invloed op het werk de kwaliteit en kwantiteit der conclusies in een specifieke zaak heeft (lange conclusies, aantal excepties die opgeworpen worden, inhoudelijke beoordeling); - het getal aan stukken, en de inhoudelijke waarde ervan (standaardstukken zoals akten van kleine vennootschappen, dan wel fusies of splitsingen van ondernemingen. standaardpolis of polis op maat. ..); - de ervaring van en de bijstand aan de magistraat. Als voorbeeld zou het kader van de rechtbank van koophandel van Luik, dat zes magistraten telt – daarin begrepen de voltijdse magistraat die werd benoemd in het kader van artikel 100 -, om in overeenstemming te worden gebracht met de werklast van de andere belangrijkste Franstalige rechtbanken van koophandel , zeven of acht magistraten moeten tellen. Opmerkelijk is dat in een aangrenzend arrondissement een rechter in de rechtbank van koophandel een werklast heeft van één zitting per week, hetzij de helft van de Luikse rechters.
•
Bovendien kan een rechtbank van koophandel een extreem belangrijke werklast te verwerken krijgen in het kader van de kamer voor handelsonderzoek terwijl in andere rechtbanken deze dienst zo goed als niet bestaat.
66
2. Heeft u initiatieven in die zin genomen ? Zo ja, welke ? •
Op basis van de « Lamycie » documenten hebben de beroepsmagistraten gepoogd om tabellen bij te houden evenals fiches per dossier en een persoonlijke planning. Deze poging werd stopgezet in de mate dat, in het stadium van eerste aanleg, er te veel dossiers zijn waarvoor al bij de inleiding een vonnis dient te worden gewezen , zodat het invullen van de Lamycie-documenten meer tijd in beslag nam dan het onderzoek van de zaak zelf. Het spreekt voor zich dat indien dit systeem verplicht zou worden ingesteld en het nut ervan bewezen zou worden, het zal worden aangenomen, maar de werking van de inleidingszittingen zou volledig herzien moeten worden (minder vonnissen aan het einde van de zitting).
•
Er dient opgemerkt te worden dat er per definitie een afwijking is tussen het werk berekend per dossierfiche en de reële arbeidstijd van de magistraat : een belangrijke hoeveelheid werkuren kan niet worden gewijd aan een dossier in het bijzonder. Bij de « Lamycie » methode wordt 25% van de werktijd van een magistraat besteed aan zijn opleiding.
•
Het heeft geen zin om te praten over werklastmeting op het federaal niveau om de rechtbanken onderling te vergelijken wanneer de werklast niet kan worden gemeten binnen elke rechtbank afzonderlijk. Een uniforme relevante methode voor alle rechtbanken opgelegd bij wet is evenwel noodzakelijk om een transparant en doorzichtig wegingsysteem te bekomen. Maar eerst moet men beginnen binnen elke rechtbank daarover afspraken te maken. Dit zou als volgt kunnen gebeuren. → Gegevensverzameling : eerst moeten de relevante en vergelijkbare gegevens worden verzameld met het oog op het objectief opmaken van een stand van zaken. Per kamer worden relevante gegevens opgevraagd en verzameld; → Bv. Inleidingkamer: aantal zaken (inleidingen, aantal verstekvonnissen, aantal zaken in korte debatten, aantal tussenvonnissen, aantal eindvonnissen); termijn van het beraad; uitstellen. Pleitkamer : aantal gefixeerde zaken, aantal zaken die op fixatie wachten. Over de rechtbank in haar geheel : de input tegenover de output afwegen; → Interpretatie van de gegevens : deze moeten tegen elkaar worden afgewogen. Hierbij kan een puntensysteem worden afgesproken aan de hand van parameters. Zoals materie, aantal partijen, voorbereidende vonnissen, bewijsverzameling (getuigenverhoor, schriftonderzoek, verhoor van partijen, deskundigenonderzoek etc); → Vergelijking van de gegevens van de verschillende kamers met het oog op de verbetering van de werking van de rechtbank in haar geheel.
•
In afwachting dat nationaal een uniform systeem wordt uitgewerkt is het misschien wenselijk dat een begin wordt gemaakt van werklastmeting. Een systeem van codering in functie van de moeilijkheidsgraad van de zaak zal niet gemakkelijk zijn. Bovendien wordt de werklast vaak onrechtstreeks beïnvloed door de wijze waarop de rechter de zaak behandelt. Een rechter met een groot synthetisch en analytisch vermogen heeft minder kans op werkoverlast dan een rechter welke deze capaciteiten onvoldoende beheerst. Als voorstel voor een instrument van werklastmeting zou het misschien nuttig zijn dat elke magistraat na afloop van het gerechtelijk jaar een verslag maakt van zijn eigen werking. Dit systeem biedt het voordeel dat elke magistraat die uiteraard, beter dan zich in cijfers of codes laat vertalen, de zaken kent welke hij heeft behandeld. In dit verslag zou de magistraat zelf kunnen bijhouden hoeveel zaken hij heeft afgehandeld welke de aard van deze zaken was en welke de moeilijkheden waren die zich hebben gesteld. Een zekere reflectie over zijn eigen werking wordt aldus aan de magistraat opgedrongen. Op basis van het verslag van de individuele magistraat kan dan 67
eventueel voor de globale rechtbank door de korpsoverste een verslag opgesteld worden over de werklast. Het zal steeds moeilijk zijn van boven af, zonder medewerking van de magistraat zelf tot werklastmeting over te gaan.
9.2 Achterstand I. Algemene vragen 1. Geef voor elke kamer van uw rechtscollege de termijn voor rechtsdagbepaling (in maanden ).. De termijn voor rechtsdagbepaling bedraagt gemiddeld 3 maanden. 2: Rekening houdend met de situatie en de bijzonderheden van uw rechtscollege, vindt u die termijnen voor rechtsdagbepaling redelijk? Positief antwoord. 2.1. Welke maatregelen heeft u daartoe genomen ? -
Er nauwlettend voor waken dat de vonnissen binnen de wettelijke termijn worden gewezen (zelfs binnen de 5 weken, rekening houdend met de rol van de rechters in handelszaken) en dat de zaken die een rechtsdag kregen, ook daadwerkelijk worden behandeld (geen overbooking van de terechtzittingen);
-
Bij de rechtsdagbepaling van de zaken zo precies mogelijk de werkelijk nuttige tijd voor pleidooien in rekening brengen: geen overbooking of onderbooking van de terechtzittingen. Indien de zaak niet kan doorgaan, wordt zij ambtshalve naar de algemene rol verwezen : de advocaten zijn gewaarschuwd échaudés en waken ervoor te pleiten wanneer de zaak rechtsdag heeft en weten dat zij dan binnen de maand op een vonnis mogen rekenen;
-
Geen onnodig en vertragend uitstel toestaan.
II. Oorzaken van de achterstand 1: Vanuit uw ervaring, wat zijn de belangrijkste oorzaken van de vertraging in de procedures ? •
het nodeloos ingewikkeld maken van procedures;
•
nalatigheid van advocaten;
•
lang aanslepende expertises;
•
te weinig informatisering: geen computeragenda’s, geen gebruik van een draagbare PC om zowel thuis als op de Rechtbank te kunnen werken, te weinig toegang tot Internet. 68
2. Maatregelen die de oorzaken van de gerechtelijke achterstand aanpakken 2. 1. De lege lata -
na de kennisgeving van een pleitdatum de advocaten te verzoeken de ontvangst en de kennisname te bevestigen en hen erop attent maken iedere latere wijziging onmiddellijk ter kennis te brengen van de rechtbank, zodat desnoods op die dag een andere zaak in de plaats kan worden gefixeerd;
-
aandringen op aanwezigheid van partijen/raadslieden op de inleidingszitting, zodat alsdan - in functie van de betwisting - een kalenderregeling kan gebeuren, ofwel bij uitvoerige debatten minnelijke conclusietermijnen en een rechtsdag vastleggen, ofwel bij korte debatten behandeling op de inleidingszitting, dan wel verwijzing naar een vrije zitting;
-
opvolgen van het deskundigenonderzoek, in die zin dat bij het verstrijken van de termijn voor neerlegging van het verslag de deskundige wordt aangeschreven. Bij gebrek aan antwoord, kan overwogen worden om de deskundige in de toekomst niet meer aan te stellen;
-
Een soepele toepassing van art. 747 Ger.W. volstaat. Ongeacht of aan de formele voorwaarden voldaan is, dient op een stelling overeenkomstig art. 747 Ger.W. altijd in gegaan, rekening houdend met de opmerkingen van partijen en de eventueel samenhangende zaken. Het feit alleen dat partijen niet meer akkoord zijn over de termijnen volstaat om de voorzitter van de rechtbank te vatten en deze zowel de termijnen als de pleitdatum te laten bepalen. Indien nodig wordt de zaak op korte termijn gesteld om de rechter ten gronde te laten uitspraak doen over de bevoegdheid, het incident, de onderzoeksmaatregel of de schorsing van de procedure (bv. Le criminel tient le civil en état);
-
Op de inleidende zitting de onderhandeling door de partijen bevorderen over een minnelijk tijdschema voor instaatstelling op basis van artikel 747 Ger. W., bekrachtigd door een vonnis staande de zitting;
-
Het veralgemenen van de systematische vaststelling voor relais-zittingen waarvoor de expert en de partijen worden opgeroepen om nauwkeurig toezicht te houden op de vooruitgang van de gerechtelijke expertises: daardoor kunnen de expertises versneld worden en eventueel bijgestuurd worden en kunnen moeilijkheden worden geregeld wanneer zij opduiken en hoeft niet gewacht te worden tot de zaak ten gronde is vastgesteld om deze te ontdekken...;
-
Er bestaat een summiere rechtspleging om betaling te bevelen. Ze zou uitgebreid en geperfectioneerd kunnen worden;
-
Artikel 735 van het Ger. W. is niet efficiënt. Men zou misschien beter een termijn opleggen waarbinnen verwerende partij verplicht is om een samenvatting van haar standpunt mee te delen middels een geschrift (of door conclusies) houdende verzoekschrift 747 Ger. W. (In zekere zin een gemotiveerd verzoek tot uitstel dat voorzien is van een tijdschema voor instaatstelling, onder toezicht van de rechter);
69
-
Dat eisende partij, die de belangrijkste belanghebbende is, in haar dagvaarding een tijdschema voor instaatstelling voorstelt;
-
Dat verwerende partij op de inleidende zitting haar opmerkingen mondeling of schriftelijk kan doen gelden.
9.3 Andere voorstellen •
Organisatie en overlegstructuren
Voor de bedienden is er een minimale opleiding nodig op het vlak van onthaal, communicatie evenals de werking van de rechtbank waar ze actief zijn en van het gerechtelijk apparaat. De griffiers zouden een ruimere toegang moeten hebben tot opleiding om ze geschikt te maken om het soort taken uit te breiden die ze zouden kunnen uitvoeren. Bovendien dient in realiteit het hele systeem van de benoeming van griffiers en bediendenpersoneel herzien te worden in de zin van objectivering en efficiëntie; op dit moment is het systeem ondoorzichtig en kan er onmogelijk gecontroleerd worden wat de doorslag heeft gegeven bij de beslissing. Zich niet de financiële middelen geven voor zijn beleid is de grootste fout in hoofde van de staatmanager: ofwel moet hij een te ambitieus beleid terugschroeven naar bescheidener doelstellingen, ofwel moet hij de budgetten verhogen door keuzes te maken, in termen van prioriteit, binnen de globale budgettaire enveloppe. De verleiding voor de staat als manager is uiteraard groot om te rekenen op het management van de korpschef van de rechtbank om zijn eigen tekorten te compenseren: dat gebeurt te vaak in de praktijk; de korpschef, in plaats van dynamiseren, optimaliseren van de doelstellingen en krachtlijnen bepaald door de staat-manager, wordt zijn rol hierdoor gereduceerd tot “behelpen” om slecht in elkaar gestoken wetteksten, onvoldoende en onaangepaste lokalen, verouderde uitrustingen, onvoldoende budgetten die elk beleid van externe communicatie verhinderen, te ondervangen... De analyse en de bepaling van de rol van elkeen, vóór het van kracht worden van de nieuwe wet, zijn onontbeerlijk om de voorspelbare punten van disfunctie uit te klaren en te proberen deze te verhelpen: dat is onbetwistbaar een onderdeel van de rol van de manager, zowel van de Staat als van de korpschef van de rechtbank. Dat is niet gebeurd, voor wat betreft handelsonderzoeken, bij het wetsvoorstel van 17.7.1997; het is de hoogste tijd dat de staat-manager een en ander ernstig herziet: de rechtbanken kunnen het tekort niet beheren en moeten niet verantwoordelijk worden gesteld voor het disfunctioneren dat te wijten is aan de gebreken van de staat-manager. Schrapping van de dualiteit van leiding tussen de voorzitter en de hoofdgriffier en dit van zodra de voorzitter ontlast is van het personeelsbeheer omdat hij op dit moment volledig aangewezen is op de hoofdgriffier; De opleiding van magistraten wordt op weinig efficiënte manier verzorgd met tussenkomst van de Federale Overheidsdienst Justitie. Er wordt voorgesteld, zonder dat de aldus beoogde methode uniek zou zijn, dat elke magistraat zou kunnen beschikken over een tijdskrediet en over 70
opleidingsgeld dat hij ofwel besteedt aan seminaries, ofwel aan de aankoop van referentiewerken, waarbij de fondsen uiteraard slechts uitbetaald worden op voorlegging van bewijsstukken; •
Varia
Het is jammer dat artikel 49 van de wet van 3 mei 2003 voortaan de aanstelling verbiedt als plaatsvervangend magistraat, van gepensioneerde rechters in handelszaken. Gepensioneerde rechters in handelszaken aangesteld als plaatsvervangers zijn inderdaad extreem nuttig voor de goede werking van de rechtbanken van koophandel omdat ze ervaring hebben, het vertrouwen genieten van de Voorzitter van de rechtbank die ze aanduidt, ze vrijwilligers zijn en zeer beschikbaar omdat ze in het algemeen geen beroepsactiviteit meer uitoefenen. Het is dus zeer wenselijk dat de Voorzitters van de rechtbanken opnieuw plaatsvervangende rechters in handelszaken zouden kunnen aanduiden, die door hun toewijding, ervaring en beschikbaarheid sterk zouden bijdragen tot de goede werking van de rechtbanken van koophandel.
71
10. Arbeidsrechtbanken
10.1 Werklast I. Werklastverdeling 1. Hoe wordt tussen de magistraten van uw rechtscollege de werklast verdeeld ? Afhankelijk van de inhoud van de terechtzittingen (inleiding/pleidooien) en van de respectieve bevoegdheden ; rekening houdend met de omvang en de opsplitsing division van het rechtscollege. 2 : Is iedereen tevreden met die werklastverdeling ? Het antwoord is vrijwel unaniem « ja ». 3. Zo neen, hoe worden de moeilijkheden opgelost ? In voorkomend geval wordt de dienstorder gewijzigd en aangepast aan de geformuleerde wensen, na overleg met alle magistraten. 4. Houdt u toezicht op de werking van de zittingen, en hoe ? -
Aan de hand van de statistieken ;
-
Onderzoek van de redenen voor uitstel van de zaak die op de zittingsverslagen worden vermeld ;
-
Raadpleging van de lijsten die het aantal en de datum van de in beraad genomen zaken vermelden, de datum waarop de ontwerpen werden overhandigd en de datum van de uitspraak ;
-
Verslag van de incidenten door de afgevaardigden van de rechters in sociale zaken, van de griffiers, van het arbeidsauditoraat ;
-
Toezicht op de termijnen voor rechtsdagbepaling, indien de situatie uit de hand loop worden de rechters-kamervoorzitters opgeroepen en wordt gezocht naar de oorzaak/oorzaken ;
-
Vervanging(en) die af en toe gebeuren.
72
II. Werklastmeting 1. Heeft u vanuit uw ervaring suggesties voor een instrument voor werklastmeting bij de magistraten ? -
Zoals blijkt uit de beschrijving van de gerechtelijke opdracht is het niet evident om objectieve criteria vast te stellen ter meting van de intellectuele taken die gepaard gaan met het redigeren van vonnissen. Bovendien is een al dan niet snelle en gestructureerde toegang tot juridische documentatie bepalend voor de al dan niet snelle afhandeling van juridisch complexe dossiers;
-
Het is onmogelijk om een objectief en betrouwbaar meetinstrument toe te passen zolang er een overvloed is van – voornamelijk subjectieve - parameters die eigen zijn voor elkeen. De eerste vraag waaraan voldaan moet worden, is te bepalen voor welk gebruik een dergelijk meetinstrument bestemd is omdat het onmogelijk is om een instrument te zoeken waarvan men niet weet waarvoor het gaat dienen. De objectiviteit van de parameters voor de meting wordt bepaald door de functie waaraan het instrument moet beantwoorden. Het uitwerken van een dergelijk instrument dient gemeenschappelijk te gebeuren voor alle hoven en rechtbanken;
-
De werklast van de magistraten kan niet worden gemeten enkel en alleen op basis van het aantal gewezen vonnissen; deze vertegenwoordigen slechts het topje van de ijsberg, omdat het vonnis het resultaat is van enerzijds een heleboel voorafgaand werk, onder andere het bijhouden van documentatie, opzoekingen, opleiding, studie van het dossier, instaatstelling soms tijdens verschillende zittingen, het houden van de zitting, verzoening, onderzoeken, onderzoeksmaatregelen enz.... , en anderzijds werk achteraf, onder andere de beraadslagingen, het opstellen van het vonnis, het nalezen van het vonnis en de uitspraak; dit geheel omvat slechts het aantal gewezen vonnissen; het telt de samengevoegde zaken slechts als één enkel vonnis, het telt ook de weglatingen van de rol niet mee, noch de begroting van de gerechtskosten en de begroting van de honoraria.
2. Heeft u initiatieven in die zin genomen ? Zo ja, welke ? -
Elke meting van werklast zou moeten gebeuren per DOSSIER en niet per magistraat. Op basis van het aantal in rekening gebrachte dossiers zou men inderdaad per materie tot een gemiddelde werklast kunnen komen.;
-
Het is het zeer moeilijk om een objectief instrument uit te bouwen voor de werklastmeting bij de magistraten gezien het werk van een rechter sterk individueel wordt beïnvloed (korte of langere vonnissen, al of niet veel opzoekingen..). Het enige schijnbaar objectieve criterium is het aantal vonnissen, althans voorzover het gaat om vergelijkbare vonnissen. Het moet evenwel mogelijk zijn om een werklastsysteem uit te bouwen dat voor alle rechtbanken (of verfijnd voor de arbeidsrechtbanken in het bijzonder) kan toegepast worden, zoals het Lamicie-werklastmetingsmodel in Nederland. Een dergelijk systeem zal hoe dan ook gebaseerd zijn op gemiddelden en zal nooit de individuele verschillen tussen rechters in een klein korps kunnen uitvlakken;
-
De werklast wordt gemeten volgens een bepaald gewicht dat aan elk soort zaak, door de rechter behandeld, wordt toegekend volgens een puntensysteem; 73
-
De ervaring leert dat de werklastmeting een zeer moeilijke oefening is die niet door cijfers of methodes voor een evenwicht kan zorgen. Er zijn te veel factoren die niet in cijfers kunnen vertaald worden. De beste methode is deze van de onderlinge afspraak en een regelmatig open debat tussen de betrokkenen daar waar zich problemen zouden kunnen stellen.;
-
Het aantal binnenkomende en afgehandelde zaken is een belangrijke doch geen uitsluitende parameter voor werklast. Dit geldt voor de magistraten maar ook voor de griffie. Een aantal specifieke elementen, niet vervat in de statistiek van de binnenkomende en afgehandelde zaken, zijn onder meer: → de tussenvonnissen en diverse beschikkingen, → houden van persoonlijke verschijningen en getuigenverhoren, → evaluatieprocedures en voorbereiding van de algemene vergadering, → bijscholing en raadpleging vakliteratuur, → specifieke taken voor de voorzitter (o.a. deelname aan de arrondissementsrechtbank, formuleren van adviezen, beheer van het gebouw en representatie), → administratieve taken o.a. in verband met de sociale rechters, → bijwonen van vergaderingen op het niveau van het ressort en nationaal.
10.2 Achterstand I. Algemene vragen Geef voor elke kamer van uw rechtscollege de termijn voor rechtsdagbepaling (in maanden ).. De gemiddelde termijn bedraagt 3 maanden en wordt als redelijk beschouwd.
II. Oorzaken van de achterstand 1. Vanuit uw ervaring, wat zijn de belangrijkste oorzaken van de vertraging in de procedures ? De verzoeken tot uitstel door de advocaten van de partijen (in het bijzonder wanneer veel tijd om te pleiten voorbehouden werd).
74
2. Maatregelen die de oorzaken van de gerechtelijke achterstand aanpakken 2. 1. De lege lata -
In mededeelbare zaken zijn de administraties of partijen traag met het geven van de gevraagde informatie. In het algemeen staan de agenda’s van advocaten vol, is het samenstellen van het voor te leggen dossier niet altijd gemakkelijk, vraagt het uitwisselen van de belangrijkste, aanvullende, tweede aanvullende, en de syntheseconclusies ... veel tijd; Voor het geval van onnodig vertragend gedrag van een mandaathouder om overbelasting te verbergen of andere meer laakbare oorzaken voor achterstand, zouden er deontologische normen moeten bestaan, waarvoor een sanctie bepaald is; indien de tussenkomst van de rechter toch nodig is bij de instaatstelling, moeten zijn beslissingen effectief dwingend zijn;
-
Het is goed de moeilijkheden te kennen waarmee artsen-experts kunnen worden geconfronteerd, de administratieve voortgang van een dossier met betrekking tot uitkeringen aan gehandicapten enz... Men dient aandacht te hebben voor de manier waarop een vonnis "ontvangen" wordt door de instellingen van de sociale zekerheid. Vandaar het belang van het opstellen van het beschikkende gedeelte opdat de beslissing de gewenste effecten zou hebben en er voor de betaling geen uitstel komt;
-
Nadenken over de gerechtelijke achterstand (en over de werklast) dient noodzakelijkerwijs uit te monden in de wijziging van de betrokken artikelen in het Gerechtelijk Wetboek. Ten aanzien van een studie die niet anders kan dan de traditionele opvatting van het werk van de rechter opnieuw in vraag te stellen, kan men alleen maar een algemene hervorming wensen en niet een herziening per artikel, gespreid in de tijd;
-
Indien bemiddeling een wettelijk kader gekregen heeft in twee materies: familiale geschillen (wet van 19 februari 2001) en collectieve schuldenregeling (wet van 5 juli 1998), dan zou men dat kunnen overwegen als procedurele manier tot regeling van het geschil door de rechter in zaken vallende onder het sociale recht;
10.3 Andere voorstellen De rechtbanken moeten een grotere financiële autonomie krijgen (enveloppenfinanciering) en ook een grotere bevoegdheid op het vlak van het personeelsbeleid.. -
In het huidig systeem wordt een rechtbank geleid binnen een duale structuur: de korpschef - voorzitter enerzijds en de hoofdgriffier anderzijds;
-
Een dergelijk systeem is niet werkbaar in veel gevallen. De eenheid van leiding is een absolute noodzaak voor een efficiënte en duidelijke werking;
-
Een echt beleid vergt ook een grote autonomie van iedere rechtbank betreffende de werkingsmiddelen en het personeel;
75
-
Er moet dringend werk gemaakt worden van het statuut van de griffier, vooral bij de definitie van de inhoudelijke opdrachten ervan;
-
Justitie en de werking ervan moet, in de huidige vorm, grondig herdacht worden. Tot op heden werden enkel maatregelen genomen m.b.t. de toegang tot de magistratuur. De andere medewerkers werden onaangeroerd gelaten (griffiers, personeel). Ook aan de structuur van de rechtbank en de middelen werd niets gewijzigd. De werking van justitie moet aangepast worden aan de begrippen van moderne efficiëntie. Aan rechtbanken moet de mogelijkheid gegeven worden om beter en sneller in te grijpen en zich te responsabiliseren. Dit vergt evenwel heel wat wetgevend werk;
-
De wetgever heeft bepaalde managementtechnieken ingevoerd in de gerechten zoals tijdelijke mandaten, functionerings- en evaluatiegesprekken met de magistraten. Belangrijke elementen van management blijven echter grotendeels dode letter: zeggenschap op gebied van personeelsbeleid en beheer van een eigen werkingsbudget. Hiervan moet werk gemaakt worden. Nu is een voorzitter “manager” zonder zeggenschap op het personeel en zonder centen;
-
Wel “mag” een voorzitter van de rechtbank zich inlaten met het beheer van het gerechtsgebouw waarin zijn rechtbank is ondergebracht. Die beheersopdracht kost de staat niets. Nochtans is die taak zeer belastend zowel voor de voorzitter beheerder als voor zijn secretariaat en tevens erg verantwoordelijkheidsvol. Die taak wordt uitgevoerd ten koste van het echte beleid van de rechtbank en van het juridische werk;
-
Beheer van een gerechtsgebouw veronderstelt meer en meer professionalisme (denk maar aan veiligheid) zodat het betrekken van professionelen bij dat beheer aangewezen is. Zij zouden bijvoorbeeld kunnen instaan voor het beheer van alle gebouwen in een gerechtelijk arrondissement en daartoe geschooid zijn;
-
De Arbeidsrechtbanken kunnen nog niet rekenen op de medewerking van referendarissen. Artikel l56ter van het Gerechtelijk Wetboek voorziet enkel referendarissen voor de Hoven van Beroep en de Rechtbanken van Eerste Aanleg. De Koning kan evenwel het toepassingsgebied uitbreiden naar de Arbeidsgerechten, de Rechtbanken van Koophandel en de Politierechtbanken;
-
Referendarissen staan de magistraten van de zetel bij: ze bereiden het werk van de magistraten op juridisch vlak voor, onder hun gezag en volgens hun aanwijzingen.
• -
Varia
De bevoegdheden van de arbeidsrechtbanken moeten uitgebreid worden tot alle domeinen en materies die te maken hebben met onze specifieke biotopen: het arbeidsrecht, de sociale zekerheid en de sociale bijstand.
76
11. Arbeidsauditoraten 11.1 Werklast I. Verdeling werklast: Algemeen De werk(last)verdeling is ook bij de arbeidsauditoraten sterk afhankelijk van het personeelskader en vooral de personeelsbezetting. Meerdere arbeidsauditeurs wijzen op de tijdelijke of structurele onderbezetting van hun (meestal kleine) korps. Sommige arbeidsauditoraten bestaan amper uit twee magistraten. De algemene stijging van de werklast (bijkomende taken die het auditoraat de laatste jaren werden opgelegd, stijgende moeilijkheidsgraad van de dossiers, meer « pleitzaken »,…), enerzijds, en de problemen van personeelsverloop, niet (tijdige) vervanging, onderbezetting, (lange) afwezigheden enz., anderzijds, maken het niet gemakkelijk om een behoorlijke werklastverdeling te organiseren. Niettegenstaande deze onderbezetting stellen de meeste korpschefs dat zij toch productief zijn, dankzij de inzet van alle medewerkers, en dat hun auditoraat op een bevredigende wijze haar taak volbrengt. 1. Hoe wordt de werklast verdeeld? -
In de meeste korpsen wordt het werk verdeeld rekening houdend met de dubbele taak die een arbeidsauditoraat te vervullen heeft:
A. Op strafrechtelijk vlak: -
-
een vast aantal substituten behandelen de strafzaken volgens een beurtrol voor de opsporingsprojecten en een beurtrol waarbij pakketten strafzaken tussen de substituten worden verdeeld. De vast bepaalde omvang van elk pakket wordt verminderd met de in de andere roulementen verdeelde zaken, om aldus toch een globaal evenwichtige verdeling waar te maken. Er is een beurtol waarbij alle magistraten éénmaal om de vier weken van dienst zijn en de strafrechtelijke zaken afhandelen die binnenkomen.
77
B. Op burgerlijk vlak: -
een vast aantal substituten behandelen de burgerlijke zaken. De weging van een burgerlijke zaak in de ene materie met een van een andere materie is objectief moeilijk bepaalbaar, de verdeling geschiedt dan ook voornamelijk op grond van de zittingen, waarvan uit ervaring ongeveer geweten is hoeveel voorbereiding- en afwerkingtijd deze met zich meebrengen. Zo kan iedere magistraat zich in bepaalde materies verdiepen. Er wordt gestreefd naar een dialoog met de betrokken magistraten om aldus tot een billijke verdeling te komen;
-
In andere korpsen verdelen de werkende magistraten onder elkaar de taken volgens de criteria van de afdelingen (burgerlijk en strafrechtelijk) en nemen zij respectievelijk zitting in burgerlijke en in strafzaken ;
-
De deelnames aan de overlegorganen (belangrijke impact op de werklast) worden vaak verdeeld;
-
Dankzij een goede collegialiteit wordt onderling bijgesprongen wanneer zich onverwachte omstandigheden voordoen;
-
In sommige arbeidsauditoraten zijn ze amper met twee. Het werk wordt dan meestal inhoudelijk verdeeld tussen de twee: de ene verleent adviezen inzake de artikelen 578, 580 (RSZ en ocmw-zaken) 582 en 583 Ger. W., de andere verleent adviezen inzake de artikelen 579, 580 (alles behalve RSZ en ocmw-zaken) en 581 Ger. W. .
2. Is iedereen tevreden met deze werklastverdeling? Gelet op het feit dat de werklast nooit voor 100 % gelijkmatig kan verdeeld worden, wordt er soms geklaagd over de werkverdeling. Vermits niet alle burgerlijke zittingen dezelfde moeilijkheidsgraad vertonen, zal iedere verdeling steeds voor discussie vatbaar zijn. De geuite klachten blijven echter meestal binnen de perken en doen zich vooral voor wanneer de ene of de andere magistraat , door omstandigheden, plots meer te lijden heeft van werkdruk. Over het algemeen zijn er echter weinig klachten. In een klein auditoraat zien de magistraten de instroom van het aantal dossiers en zij zijn er zich van bewust dat ze dienen afgehandeld te worden. Door bv. de langdurige afwezigheid van één van de twee substituten is er niet veel keuze... De werkdruk van de magistraten van een klein auditoraat is volgens een arbeidsauditeur hoger dan van een groot auditoraat omdat men op een klein auditoraat verplicht is van quasi alle materies te kennen. Dit houdt in dat men veel meer moet lezen en studiedagen volgen en ook veel meer moet opzoeken dan wanneer men zich werkelijk in één of enkele takken van het sociaal recht kan doorspecialiseren, wat in grotere auditoraten kan. 3. Zo neen, hoe lost u de moeilijkheden op? Als er al klachten zijn, worden die gewoonlijk opgelost via overleg. Meestal wordt er vrij snel een vergelijk gevonden. Indien nodig wordt een herschikking doorgevoerd.
78
4. Houdt u toezicht op de werking van de zittingen? De meeste arbeidsauditeurs houden inderdaad toezicht op de werking van de zittingen. 5. Hoe wordt dit toezicht uitgeoefend? Het toezicht wordt meestal uitgeoefend door middel van een combinatie van factoren: -
De zittingsmagistraten oefenen een permanente controle uit op het regelmatig verloop van de zittingen (OM is op praktisch alle zittingen aanwezig);
-
Door maandelijkse controle van alle zittingsbladen;
-
Door nazicht van de vonnissen;
-
Door controle op de tijdige uitspraak van de vonnissen;
-
Door controle van de dienstregeling.
II. Werklastmeting 1. Heeft u vanuit uw ervaring suggesties voor een instrument voor werklastmeting bij de magistraten? Een arbeidsauditeur meent dat de moeilijkheidsgraad van de dossiers zo verschillend is dat er geen geschikt meetinstrument voor werklastmeting bij de magistraten van het arbeidsauditoraat bestaat. Een andere arbeidsauditeur stelt dat al door meerdere leden van zijn arbeidsauditoraat onderzoek werd gevoerd naar een exact meetinstrument (o.a. tijdens managementopleidingen) maar dat er geen doeltreffend meetinstrument werd gevonden. Iedere vorm van meting is subjectief en vooral de verhouding kwaliteit/kwantiteit is een heikel punt. Bij een arbeidsauditoraat is het bijzonder moeilijk uit te maken, hoeveel juridisch werk er uiteindelijk werd gedaan om een advies op te stellen. Opzoekingen via computer of in de bibliotheek zijn zeer tijdrovend, haast oncontroleerbaar en onmeetbaar. Andere arbeidsauditeurs geven toch volgende suggesties mee: -
Alleen voortgaan op statistieken en cijfermateriaal i.v.m. de behandelde zaken geeft geen correct beeld van de werklast. Er moet ook rekening gehouden worden met de ingewikkeldheid van de zaken en met het aantal materies die een magistraat dient te beheersen. Ook met de tijd besteed aan het bijwonen van vergaderingen moet rekening gehouden worden;
-
Het bijhouden van timesheets zou een goed instrument zijn om de werklast te meten.
2. Heeft u initiatieven in die zin ondernomen? De meeste arbeidsauditeurs namen geen initiatieven op dit vlak. Volgens een arbeidsauditeur is dit ook niet nodig met een bestand van twee magistraten die zich beiden inzetten. Enkele anderen namen wel initiatieven.
79
3. Zo ja, welke? Zoals reeds hierboven vermeld, werd in managementopleidingen hierover meermaals nagedacht en kwam dit meetsysteem ter sprake in de gemaakte managementseindwerken. Een arbeidsauditeur meldt dat zijn arbeidsauditoraat begonnen is met een analyse van de werkprocessen om tot een mogelijk meetinstrument te komen.
11.2 Achterstand I. Algemene vragen 1. Aantal zaken inzake sociaal strafrecht en burgerlijk recht. Een minderheid van arbeidsauditeurs geeft concrete cijfers over het aantal binnengekomen zaken, gewezen vonnissen, geseponeerde zaken, minnelijke schikkingen, mondelinge en schriftelijke adviezen,... Uit deze cijfers blijkt dat voor bepaalde deelmateries er meer zaken binnenkomen dan de voorgaande jaren (bv. “illegaal verblijf vreemdelingen”). Voor de meeste andere deelmateries is het aantal binnengekomen zaken de laatste jaren echter gedaald (bv. “bescherming loon”) of relatief stabiel gebleven (bv. “sociale documenten”). Voor sommige materies is de output lichtjes hoger geweest dan de input, voor andere materies net omgekeerd. In elk geval lijken de verschillen tussen input en output meestal zo klein dat er weinig zinvolle conclusies uit getrokken kunnen worden. De instroom wordt in grote mate mee bepaald door de graad van prioriteit die de politiediensten of andere overheden aan een bepaalde materie geven. Zo resulteert een opgevoerde strijd tegen de mensenhandel in een stijging van het aantal pv’s inzake illegaal verblijf en de tewerkstelling van vreemdelingen. Tijdelijke gerichte controles op inbreuken op rij- en rusttijden zorgen dan weer voor een grotere instroom van dergelijke zaken in die periode. Enkele korpschefs wijzen ook op de invloed van de economische conjunctuur op de instroom. Als deze stagneert of in crisis verkeert, zijn er opvallend meer dossiers inzake sociale bijdragen, gezien werkgevers en zelfstandigen hun sociale bijdragen niet (zo vlot) betalen en de RSZ bijgevolg meer moet overgaan tot dagvaarden. In een iets latere fase komen er ook meer werkloosheids- en ocmw-dossiers binnen. De instroom van de zaken kan zo worden gezien als een soort barometer voor de economische conjunctuur. Geen enkele korpschef maakt melding van achterstand.
80
2. Vindt u de huidige termijn voor behandeling redelijk? De meerderheid van de arbeidsauditeurs vindt de behandelingstermijn zeker redelijk, maar er zijn maar weinig concrete cijfers hiervan bekend. Een korpschef stelt dat zaken bij verzoekschrift (sociale zekerheidsgeschillen) in de regel in minder dan een jaar volledig worden afgehandeld (vonnis). Een andere korpschef zegt erover te waken dat alle verzoekschriften uiterlijk binnen de 6 maanden (maximale termijn, in de meeste gevallen veel sneller) aan de griffie worden overgemaakt, zelfs al is het onderzoek nog niet afgelopen, om de partijen het meesterschap over hun zaak niet af te nemen.
II. Oorzaken van de achterstand 1. Wat zijn volgens u, gelet op uw ervaring, de belangrijkste oorzaken van de achterstand in de procedures ? Aangezien er over het algemeen weinig of geen achterstand is, noch op burgerlijk vlak, noch op (sociaal) strafrechtelijk vlak, delen de meeste korpschefs geen oorzaken van achterstand mee. Wel geven enkele korpschefs aan welke oorzaken aan de basis liggen van een vertraging in de procedure: A. in burgerlijke zaken: -
Vertraging doordat de administratieve instellingen talmen met hun antwoord op het verzoek van het auditoraat om overzending van dossiers en/of inlichtingen;
-
Tijdens de procedures wordt een andere deskundige genomen omdat de eerste deskundige de opdracht weigert aan te nemen om reden van de barema’s van de erelonen;
-
Verzoek van de partijen tot uitstel van de zaak voor instaatstelling van het dossier;
-
Wachttijd voor de eerste rechtsdagbepaling in de materies sociale zekerheid loontrekkenden;
-
Zeer trage opvolging van de onderzoeken door de inspectiediensten.
B. in sociaal strafrecht -
verschillende maanden van wachten vooraleer de opdrachten die aan de inspectiediensten werden voorgeschreven, uitgevoerd worden;
-
verzoek van de partijen tot uitstel van de zaak voor instaatstelling van het dossier.
-
Trage opvolging van de onderzoeken die aan de onderscheiden inspectiediensten worden gevraagd.
-
Er moeten veel rappelbrieven worden verstuurd voor de gevraagde onderzoeken ;.
-
Ontoereikende personeelsbezetting van de magistraten.
81
2. Maatregelen om de oorzaken van achterstand aan te pakken Aangezien er over het algemeen geen achterstand is, noch op burgerlijk vlak, noch op strafrechtelijk vlak, dienen er volgens de meeste korpschefs geen structurele maatregelen te worden genomen. Een korpschef suggereert niettemin volgende maatregelen: -
Wetgeving invoeren die het mogelijk maakt afwezigheden van of tekort aan magistraten op te vangen.
-
De gerechtelijke procedure hervormen om via maatregelen die voor de partijen dwingend zijn, de procedures te versnellen. De auditeurs zouden aanvullende bevoegdheden moeten krijgen.
11.3 Andere voorstellen •
Personeel
Een aantal arbeidsauditoraten klagen erover dat het kader van magistraten en administratief personeel ontoereikend is en daarenboven structureel onderbezet, dit bij een steeds stijgende werkdruk. Als oplossingen wordt o.a. naar voor geschoven: -
De uitbreiding van het kader, met een of meerdere magistraten (eventueel toegevoegde substituten), parketjuristen en administratief medewerkers;
-
Het aanwerven van meer contractuele juristen die langdurige afwezigheden kunnen opvangen;
-
Un informaticien qualifié dans chaque ressort de cours pour apporter son aide;
-
Snellere benoemingen. Een arbeidsauditoraat heeft acht maanden moeten wachten op de benoeming van een substituut, d.w.z. dat gedurende die periode het auditoraat gehalveerd was. De benoemingspolitiek dient anticipatief te gebeuren, zodat de voltalligheid van een kader kan gegarandeerd worden;
-
Herdenking van de administratieve functies gezien de invoering van de tekstverwerking en het toegenomen belang van geactualiseerd kennisbeheer. Sommige onderscheiden zijn nog van gering belang, andere functies ontbreken, voor nog andere functies ontbreekt de noodzakelijke permanente vorming.
-
Vanuit een gestegen belang van mobiliteit moeten aangepaste oplossingen gevonden worden, die niet meer enkel door delegaties vanuit de ‘grote’ auditoraten worden opgelost. De toekenning van toegevoegde substituten moet op objectieve normen gebeuren, zodat deze daar benoemd worden, waar de noden objectief het meest acuut zijn.
-
Voor de continuïteit van het kader dienen stagiairs vertrouwd gemaakt te worden met de werking van de arbeidsauditoraten. Het is nuttig in elke stage steeds een periode in te bouwen, waarbij de stagiairs in beide parketten worden opgevangen. Door deze 82
kennismaking wordt een kans vergroot dat op grond hiervan stagiairs bij het einde van hun stage gemotiveerd en met kennis van zaken voor een loopbaan bij de Auditoraten opteren. •
Logistieke middelen
Wat de informatica betreft zijn volgens de meeste auditeurs nog vele verbeteringen mogelijk. Zoals bij voorbeeld: -
beschikken over informaticaondersteuning, onder meer om een zoekmotor uit te werken voor de rijkgevulde juridische database van het auditoraat en om de statistische gegevens vlotter bijeen te kunnen brengen
-
Toegang, voor de magistraten en het personeel, tot alle rubrieken van het rijksregister, het wachtregister, de kruispuntbank van de sociale zekerheid, de kruispuntbank van de ondernemingen
-
pc’s uitrusten met recentere software. De huidige is vaak hopeloos verouderd, waardoor o.a. niet optimaal gebruik gemaakt kan worden van de mogelijkheid geboden door de website http://www.staatsbladclip.be die toelaat zich in te schrijven op de dagelijkse verzending van het Belgisch Staatsblad per e-mail. Nu de papieren versie niet meer bestaat zou dit een bruikbaar alternatief kunnen betekenen. Bovendien blijkt de browser ook niet in staat de reeds uitgewerkte delen van het “Phenixproject” (versie 1.1.) correct weer te geven waardoor het zelfs niet mogelijk is die versie te evalueren;
-
de informatica zou ook moeten kunnen aangewend worden in het kader van gerechtelijke procedures, o.a. voor het verspreiden van besluiten van partijen (advocaten), het ter beschikking stellen van de adviezen van het openbaar ministerie, het corresponderen met alle actoren binnen en zelfs buiten de gerechtelijke wereld (o.a. griffies, parketten en auditoraten, advocaten, deurwaarders, enz...), maar ook met politie- en inspectiediensten.
Wat de documentatie betreft moet een betere rangschikking en aanvulling van de documentatie de efficiëntie verder opdrijven. Het gebrek aan geschoold personeel en de beperkingen van de toebedeelde ruimte beperken echter de mogelijkheden. Met de zetel wordt gestreefd naar een zo optimaal mogelijke samenwerking en uitwisseling van documentatie, rechtspraak en rechtsleer. Op termijn zou ieder magistraat van zetel en parket, naar nood en belangstelling, de bijzondere opvolging en uitdieping van een deel van de wetgeving, documentatie, precedenten en literatuur voor zijn rekening moeten nemen en de collega’s daarover berichten, alsook de nodige aanwijzingen aan de administratieve diensten geven met het oog op bewaring en rangschikking op een voor de raadpleging vriendelijke wijze. Wat het budget betreft lijkt het aangewezen dat de auditeurs (en andere korpsoversten) over een ruim werkingsbudget zouden kunnen beschikken om zelf hun organisatie volwaardig te runnen zonder voor iedere (kleine) uitgave van de FOD Justitie afhankelijk te zijn of de administratieve molen te moeten starten. Dit voorstel is in de beleidskringen inmiddels voldoende gekend. •
De organisatie
Enkele voorbeelden van interessante voorstellen om de organisatie te verbeteren: -
Om de versnippering van bevoegdheden bij de verbalisanten tegen te gaan dient de inrichting van een overkoepelende algemene sociale inspectie met globale bevoegdheid overwogen te
83
worden. Deze zou de gesprekspartner zijn van de sociale parketten en zou dan zelf moeten instaan om zich gebeurlijk door de relevante bijzondere inspectiediensten te laten bijstaan. -
Om de versnippering binnen het OM tegen te gaan zou de onderbrenging van beide parketten in een zelfde gerechtsgebouw een goede maatregel zijn. Thans bestaan er al tal van samenwerkingsverbanden met het gewoon parket, die echter nuttiger kunnen verlopen, wanneer hiervoor geen externe verplaatsingen nodig zijn.
-
In de inrichting van de burgerlijke gerechten, waaronder de arbeidsgerechten, kan als pijnpunt aangegeven worden dat een concrete jurisdictie steeds een soort ‘joint venture’ is tussen twee of drie autonome korpsen (zetel, griffie, openbaar ministerie). Voor de maatschappelijke opdracht die zij in hun synergie dienen te vervullen zijn geen beleidsorganen voorzien. Deze gezamenlijke werking is derhalve volledig afhankelijk van de persoonlijke band en afspraken die tussen de korpsoversten gemaakt worden. Het zou nuttig zijn per jurisdictie een Jurisdictieraad te voorzien, aan welke bepaalde bevoegdheden, opdrachten en werkmethodes worden toegekend.
-
Deskundigheid is de eerste voorwaarde voor een goede werking van een arbeidsauditoraat. Dit vereist een uitgewerkt ‘kennisbeheer’ waarbij de informatica en de netwerking essentieel zijn. Door een goede toepassing ervan zou aan ‘kleine’ auditoraten een zelfde kennisaanbod verzekerd kunnen worden als aan ‘grote’. Dit zou haalbaar zijn door bijvoorbeeld op provinciaal niveau kernauditoraten te concipiëren, die dit kennisaanbod kunnen opvolgen en beheren, en de opgebouwde kennis kunnen ter beschikking stellen aan de anderen.
-
Wat de bevoegdheid van de arbeidsgerechten betreft dient opgemerkt dat in de huidige structuur de arbeidsauditeur de strafvordering uitoefent voor de correctionele rechtbank en voor de politierechtbank en niet voor de arbeidsrechtbank, deze heeft geen strafrechtelijke bevoegdheid. De specialisatie van het vervolgingsorgaan ging dus niet gepaard met de specialisatie van het vonnisgerecht. Nochtans zou, mede inachtgenomen het specifieke en samenhangend karakter van het sociaal recht, de behandeling van sociaalrechtelijke misdrijven bij voorkeur integraal binnen de arbeidsgerechten, zowel in eerste aanleg als in hoger beroep, gesitueerd moeten worden. De arbeidsgerechten zijn - véél meer dan de strafrechtbanken - vertrouwd met de complexe (en vaak zeer technische) sociale wetgeving en waarborgen op dit vlak een beter aanvoelen van het dossier alsmede een juistere bestraffing. •
De overlegstructuren
-
Het voornemen in de toekomst bij belangrijke wijzigingen in een wet of bij de introductie van nieuwigheden inzake technologisch onderzoek ( bv. betreffende computergestuurde leesapparatuur voor tachograafschijven) iemand van deze dienst op het auditoraat uit te nodigen, of een bepaalde dienstafvaardiging naar de desbetreffende dienst te sturen (bv. naar RSZ — Dimona wetgeving).
-
Het contact met de verschillende inspectiediensten zal worden verzorgd onder meer via de vergaderingen van de arrondissementele cel.
-
Ondanks het feit dat er nog geen wettelijke regeling bestaat, zal de maandelijkse vergadering van de arrondissementele cel vanaf heden worden voorgezeten door de arbeidsauditeur.
-
Voorstel om een maandelijkse kruisbestuivingsvergadering met de magistraten van de zetel te organiseren om over belangrijke juridische problemen in burgerlijke aangelegenheden van gedachten te wisselen
84
CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN De Hoge Raad stelt vast dat het aantal voorstellen dat jaar na jaar door de gerechten, parketten en auditoraten geformuleerd wordt, toeneemt. Hij stelt tevens vast dat heel wat voorstellen evenwel jaar na jaar worden herhaald terwijl de concrete realisatie van voorstellen eerder beperkt is. Hij is zich terdege bewust van het feit dat sommige ervan niet uitsluitend door een initiatief van de rechterlijke orde kunnen worden verwezenlijkt, maar de medewerking vereisen van belanghebbende partijen waarvan sommige zeer belangrijke bevoegdheden met betrekking tot de werking van de rechterlijke organisatie vervullen, zoals de FOD Justitie, de regering en het parlement. De Hoge Raad is van oordeel dat de uitvoering van het Themisplan voor de hervorming van de rechterlijke organisatie een uitstekende opportuniteit kan zijn om de gedane voorstellen te realiseren. Initiatieven voor het verbeteren van de interne processen moeten maximaal worden aangemoedigd. De Hoge Raad beveelt de gerechten, parketten en auditoraten aan: - Interessante voorstellen met betrekking tot de verbetering van de werking van een korps, in het bijzonder met betrekking tot de verdeling van de werklast en het wegwerken van de gerechtelijke achterstand daadwerkelijk uit te voeren; of er zich te laten door inspireren; - De uitvoering ervan daarom te plannen; - Magistraten en medewerkers van het korps daarbij te betrekken; - Tussen korpsen overleg te plegen, zowel in de officiële overlegstructuren als informeel, niet alléén om de beste keuzen te maken maar ook om van elkaar te leren hoe de uitvoering ervan aan te pakken. - Opleiding te volgen in het aanmaken en uitvoeren van beleidsplannen: hierbij zal vooral het accent worden gelegd op het formuleren van prioriteiten, het opteren voor gepaste verbeteracties, en hoe ze ten uitvoer brengen; - Opleiding te volgen in projectmanagement voor het doorvoeren van concrete verbeteracties. Bovendien zouden de geformuleerde voorstellen nuttig kunnen zijn om managementopleidingen inzake de voornoemde onderwerpen te ontwikkelen.
85
