Conseil supérieur de la Justice Hoge Raad voor de Justitie HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE

Conseil supérieur de la Justice Hoge Raad voor de Justitie

HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE ________ JAARVERSLAG 2004 Goedgekeurd door de algemene vergadering op 29 juni 2005

INHOUDSTAFEL

DEEL 1 : INSTITUTIONELE ASPECTEN ..................................................................... 1 1. Fundamentele doelstellingen ........................................................................................... 1 2. Organisatiestructuur......................................................................................................... 2 2.1. De samenstelling van de Hoge Raad voor de Justitie................................................................. 2 2.2. De hernieuwing van de Hoge Raad voor de Justitie................................................................... 2 2.2.1. De oproep tot de kandidaten ................................................................................................. 2 2.2.2. De verkiezing van de leden-magistraten van de Hoge Raad ............................................. 3 2.2.2.1. Het verloop van de verkiezing .................................................................................... 3 2.2.2.2. De verkiezingscampagne.............................................................................................. 3 2.2.2.3. De verkiezing ................................................................................................................. 4 2.2.2.4. De stemopneming en het resultaat van de verkiezing ............................................. 4 2.2.2.5. De eerste conclusies van de verkiezing...................................................................... 5 2.2.3. De aanwijzing van de leden niet-magistraten van de Hoge Raad..................................... 6 2.2.4. Samenstelling van de interne organen en installatie............................................................ 6 2.3. De werking van de Hoge Raad voor de Justitie .......................................................................... 8 2.3.1. De algemene vergadering........................................................................................................ 8 2.3.2. De taalcolleges.......................................................................................................................... 9 2.3.3. Het bureau ................................................................................................................................ 9 2.3.4. De administratieve cel ............................................................................................................. 9 2.3.5. De deontologische cel ........................................................................................................... 10 2.3.6. Het Meerjarenplan van de Hoge Raad voor de Justitie.................................................... 11 3. Mensen en middelen .......................................................................................................12 3.1. Mensen............................................................................................................................................. 12 3.2. Middelen.......................................................................................................................................... 13 4. Externe communicatie ....................................................................................................14 5. Externe samenwerking en overleg ..................................................................................15 6. Internationale relaties......................................................................................................16 DEEL 2 : OVERZICHT VAN DE ACTIVITEITEN 2004 ...............................................18 1. De uitbouw van een human resourcesbeleid voor de magistratuur - Verslag van de Verenigde benoemingsen aanwijzingscommissie ........................................................18 1.1. Inleiding........................................................................................................................................... 18 1.2. De uitbouw van een human resourcesbeleid voor de magistratuur ....................................... 19 1.2.1. Examens.................................................................................................................................. 19 1.2.1.1. Inleiding........................................................................................................................ 19 1.2.1.2. Organisatorische modaliteiten................................................................................... 19 1.2.1.3. Programma’s ................................................................................................................ 19 1.2.1.3.1. Examen inzake beroepsbekwaamheid........................................................ 20 i

1.2.1.3.2. Vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage........................ 21 1.2.1.3.3. De vergelijkende wervingsexamens voor de parketjuristen en de referendarissen ............................................................................................. 23 1.2.1.3.4. Commentaar................................................................................................... 23 1.2.2. Voordrachten voor benoeming en aanwijzing .................................................................. 24 1.2.2.1. Algemene statistieken .................................................................................................24 1.2.2.2. Franstalige benoemingsen aanwijzingscommissie ............................................... 33 1.2.2.2.1. Cijfergegevens................................................................................................ 33 a) Beslissing van de commissie geen kandidaat voor te dragen ................ 35 b) Beslissing van de Koning de voordracht te weigeren ............................ 36 1.2.2.2.2. Commentaar................................................................................................... 36 1.2.2.3. Nederlandstalige benoemings-en aanwijzingscommissie ...................................... 37 1.2.2.3.1. Cijfergegevens................................................................................................ 38 1.2.2.3.2. Commentaar................................................................................................... 41 1.2.2.4. Verenigde benoemingsen aanwijzingscommissie................................................. 42 1.2.2.4.1. Cijfergegevens................................................................................................ 42 1.2.2.5. Beroepen bij de Raad van State................................................................................. 43 1.2.2.5.1. Franstalige benoemingsen aanwijzingscommissie.................................. 43 a) Verwerpingsarresten van de Raad van State ............................................ 43 1.2.2.5.2. Nederlandstalige benoemingsen aanwijzingscommissie ....................... 44 a) Nietigverklaring door de Raad van State.................................................. 44 1.2.2.6. Algemene commentaar op de benoemingen en aanwijzingen ............................. 45 1.3. De opleiding.................................................................................................................................... 46 1.3.1. Richtlijnen en programma’s voor de permanente vorming van magistraten – Richtlijnen en programma’s voor de gerechtelijke stage ............................................... 46 1.3.1.1. Inleiding – wettelijk kader.......................................................................................... 46 1.3.1.2. De uitoefening van de bevoegdheid – Instelling van de subcommissie “opleiding”................................................................................................................... 46 1.3.1.3. Ontwikkeling van een langetermijnvisie .................................................................. 47 1.3.1.4. Activiteiten van de subcommissie “opleiding” ....................................................... 48 1.3.1.4.1. Permanente vorming van de magistraten en gerechtelijke stage ............ 48 1.3.1.4.2. Stages in het buitenland voor magistraten................................................. 52 a) Projecten 2003.............................................................................................. 52 b) Projecten 2004 ............................................................................................. 53 1.3.1.5. Problematiek van het ontwerpen en het implementeren van een samenhangend opleidingsbeleid voor magistraten................................................. 53 1.3.1.6. Europees netwerk voor justitiële opleiding............................................................. 54 1.3.1.6.1. Oprichting en doelstelling van het netwerk............................................... 54 1.3.1.6.2. Activiteiten in 2004 ....................................................................................... 55 a) Werkgroep 1 “Opleidingsprogramma’s”.................................................. 56 b) Werkgroep 2 “Website” ............................................................................. 57 c) Werkgroep 3 “Externe relaties”................................................................. 57 d) Stuurcomité .................................................................................................. 58 e) Algemene vergadering................................................................................. 58 2. Het verstrekken van adviezen en voorstellen tot verbetering van de algemene werking van de rechterlijke orde .................................................................................... 62 2.1. Stand van zaken.............................................................................................................................. 62 ii

2.2. Samenvatting van de verstrekte adviezen en gevolg ................................................................. 64 2.2.1. Advies over verschillende wetsvoorstellen betreffende de bemiddeling ....................... 64 2.2.2. Advies over de wetsvoorstellen tot toekenning aan de journalisten van het recht om hun informatiebronnen te verzwijgen ............................................................. 65 2.2.3. Advies over het ontwerp van wet houdende verschillende bepalingen betreffende de termijnen, het verzoekschrift op tegenspraak, de kennisgeving en de procedure van de collectieve schuldenregeling en het voorontwerp van wet tot wijziging van de artikelen 81, 104, 569, 578, 580, 583, 1395 van het Gerechtelijk Wetboek ......................................................................................................... 66 2.2.4. Advies over de gerechtskosten in strafzaken..................................................................... 67 2.2.5. Advies inzake de aanwending van de beschikbare financiële middelen voor de werking van de rechterlijke organisatie en voorstel voor de installatie van een werkgroep voor het ontwikkelen van het project “Zelfbeheer rechterlijke organisatie”........................................................................................................................... 68 2.2.6. Advies over het ontwerp van wet tot oprichting van de gegevensbank Phenix........... 70 2.2.7. Advies over de wenselijkheid de benoemingsvoorwaarden van raadsheer bij een hof van beroep of een arbeidshof en van substituut-procureur-generaal bij een parket-generaal al dan niet te wijzigen ................................................................. 71 2.2.8. Advies met betrekking tot de kadernota betreffende de versoepeling van het in gereedheid brengen van burgerlijke zaken en de regeling van een procedurekalender ............................................................................................................... 72 2.2.9. Advies over het wetsvoorstel houdende het Wetboek van Strafprocesrecht (ontwerp Franchimont) ...................................................................................................... 74 2.2.10. Advies met betrekking tot het wetsvoorstel tot wijziging van de artikelen 648, 652, 654, 655 en 656 van het Gerechtelijk Wetboek, met het oog op de vereenvoudigde onttrekking van de zaak aan de rechter die gedurende meer dan zes maanden verzuimt de zaak die hij in beraad heeft genomen, te berechten .............................................................................................................................. 78 2.2.11. Advies over het wetsontwerp tot instelling van advocaten voor minderjarigen, het wetsontwerp betreffende het recht van minderjarigen op toegang tot de rechter, het wetsontwerp tot wijziging van verschillende bepalingen over het recht van minderjarigen om door de rechter te worden gehoord, het voorontwerp van wet tot wijziging van de wetgeving betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd ...................................................................... 79 3. Het extern toezicht op de werking van de rechterlijke orde...........................................81 3.1. Klachtbehandeling ......................................................................................................................... 81 3.1.1. Inleiding................................................................................................................................... 81 3.1.2. Klachtbevoegdheid ................................................................................................................ 81 3.1.3. Concreet verloop van de klachtenbehandeling ................................................................. 82 3.1.3.1. Ontvangst van een klacht........................................................................................... 82 3.1.3.2. Ontvankelijkheidsonderzoek..................................................................................... 82 3.1.3.3. Bevoegdheidsonderzoek ............................................................................................ 83 3.1.3.4. Onderzoek van de klacht ........................................................................................... 85 3.1.3.5. Beoordeling en aanbeveling....................................................................................... 86 3.1.4. Analyse van de klachtendossiers in 2004............................................................................ 87 3.1.4.1. Terminologische verduidelijkingen........................................................................... 87 3.1.4.2. Algemeen overzicht ....................................................................................................88 iii

3.1.4.3. Nieuwe dossiers in 2004............................................................................................. 88 3.1.4.4. Nieuwe dossiers per kalenderjaar : evolutie 2000-2004......................................... 89 3.1.4.5. Afgesloten dossiers in 2004 ....................................................................................... 89 3.1.4.6. Dossiers afgesloten per kalenderjaar : evolutie 2000-2004 ................................... 90 3.1.4.7. Dossiers afgesloten in 2004, per jaar van indiening ............................................... 91 3.1.4.8. Behandelingsduur van de in 2004 afgesloten dossiers........................................... 92 3.1.4.9. Waarover handelden de klachten die in 2004 werden afgesloten ?...................... 93 3.1.4.10. Op welke materies hadden de in 2004 afgesloten dossiers betrekking ? .......... 94 3.1.4.11. De eindbeslissingen ..................................................................................................96 3.1.4.11.1. Onontvankelijkheid als eindbeslissing...................................................... 96 3.1.4.11.2. Onbevoegdheid als eindbeslissing ............................................................ 96 3.1.4.11.3. Beslissing tot afsluiting van het dossier wegens bevoegdheid (beslissing tot afsluiting wegens gegronde/ongegronde klacht) ........... 99 3.1.4.12. Andere redenen van afsluiting...............................................................................111 3.1.5. De aanbevelingen.................................................................................................................111 3.1.6. Beschouwingen ....................................................................................................................113 3.2. De andere toezichtmiddelen.......................................................................................................120 3.2.1. Verslag over de algemene werking van de rechterlijke orde..........................................120 3.2.2. Algemeen toezicht op en bevordering van het gebruik van de middelen van interne controle binnen de rechterlijke orde .................................................................120 3.2.3. Het onderzoek naar de werking van de rechterlijke orde ..............................................121 3.2.4. De doorlichting van de werking van de rechterlijke orde..............................................121 4. De Forums .....................................................................................................................124 4.1. Het Forum “Gerechtelijke Achterstand : geen noodzakelijk kwaad” ..................................124 4.1.1. Opzet en aanpak ..................................................................................................................124 4.1.2. Behandelde thema’s en de aanbevelingen ........................................................................125 4.2. Het Forum “Beeld van de justitie”............................................................................................127 5. De andere werkgroepen.................................................................................................128 5.1. De werkgroep “Gerechtelijke stage”.........................................................................................128 5.2. De werkgroep “Evaluatie”..........................................................................................................132 CONCLUSIES ..................................................................................................................134 1. De bevestiging van de positie van de Hoge Raad voor de Justitie ...............................134 2. De activiteiten van de Hoge Raad voor de Justitie .......................................................135 2.1. De klachtbehandeling ..................................................................................................................135 2.2. De doorlichting van de werking van de rechterlijke orde ......................................................136 2.3. De opleiding van de magistraten ...............................................................................................137 2.4. De toegang tot de magistratuur en de voordracht met het oog op benoeming .................137 3. Het engagement van de leden van het nieuwe mandaat van de Hoge Raad...............138

iv

DEEL 1 : INSTITUTIONELE ASPECTEN 1. FUNDAMENTELE DOELSTELLINGEN Artikel 151 van de Grondwet vermeldt de belangrijkste opdrachten van de Hoge Raad voor de Justitie (HRJ) : 1. de voordracht van de kandidaten voor een benoeming tot rechter of ambtenaar van het openbaar ministerie; 2. de voordracht van de kandidaten voor een aanwijzing tot korpschef; 3. de toegang tot het ambt van rechter of van ambtenaar van het openbaar ministerie; 4. de vorming van de rechters en de ambtenaren van het openbaar ministerie; 5. het opstellen van standaardprofielen voor de aanwijzing van de korpschefs; 6. het geven van adviezen en voorstellen inzake de algemene werking en de organisatie van de rechterlijke orde; 7. het algemeen toezicht op en de bevordering van het gebruik van de interne controlemiddelen; 8. de behandeling van klachten met betrekking tot de werking van de rechterlijke orde en het instellen van een onderzoek naar de werking van de rechterlijke orde. De artikelen 259bis-1 en volgende van het Gerechtelijk Wetboek bepalen de draagwijdte van de opdrachten van de Hoge Raad. Deze opdrachten kunnen in drie grote categorieën worden ondergebracht: -

de opdrachten met betrekking tot de loopbaan van de magistraten : o de toegang tot de magistratuur via examens of vergelijkende examens ; o de benoeming tot een ambt van magistraat van de zetel of van het parket via de voordracht van een kandidaat aan de minister van Justitie ; o de aanwijzing tot een mandaat als korpschef via de voordracht van een kandidaat bij de minister van Justitie ; o de opleiding van de magistraten door het samenstellen van opleidingsprogramma’s.

-

de opdrachten met betrekking tot de externe controle op de werking van de rechterlijke orde: o de behandeling van de klachten met betrekking tot de werking van de rechterlijke orde ; o toezicht op en bevordering van de aanwending van de middelen van interne controle via een jaarverslag ; o de werking van de jurisdicties en de korpsen via onderzoek van de werkingsverslagen, en het opmaken van een syntheseverslag ; o doorlichting en bijzonder onderzoek - op verzoek of ambtshalve - met betrekking tot de werking van de rechterlijke orde.

-

de adviserende opdracht ten aanzien van de wetgevende en de uitvoerende macht : o adviezen over voorontwerpen van wet, wetsontwerpen of -voorstellen betreffende de werking van de rechterlijke orde, op verzoek of ambtshalve; o aanbevelingen en voorstellen door de Hoge Raad betreffende alles wat de werking van de rechterlijke orde aanbelangt.

1

Voorliggend verslag is de synthese van de werkzaamheden van de Hoge Raad en zijn verschillende organen gedurende het jaar 2004 en binnen het bestek van de hiervoor vermelde opdrachten. In de eerste plaats is het de bedoeling de lezer een totaaloverzicht te bieden van de activiteiten van de Hoge Raad. Het is evenwel niet onbelangrijk op te merken dat een deel van de output, zoals de adviezen en aanbevelingen, de verslagen inzake bijzonder onderzoek, de werking van de rechtscolleges en korpsen, of nog de externe controle op het gebruik van de middelen van interne controle niet langer in dit jaarlijks verslag zijn opgenomen, omdat de volledige tekst ervan kan worden geraadpleegd via de internetsite van de Hoge Raad op het volgende adres: www.hrj.be. Het is natuurlijk steeds mogelijk bij de Hoge Raad een uitprint aan te vragen. 2. ORGANISATIESTRUCTUUR 2.1. DE SAMENSTELLING VAN DE HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE De Hoge Raad voor de Justitie telt 44 leden die een mandaat van 4 jaar uitoefenen: 22 magistraten worden verkozen door hun collega’s en 22 niet-magistraten worden verkozen door de Senaat met een meerderheid van twee derde van de stemmen. De leden worden onderverdeeld in twee taalcolleges, waarin telkens 22 leden zitten : 11 magistraten en 11 niet-magistraten. De dubbele taalpariteit en beroepspariteit geldt voor alle organen van de Hoge Raad. Binnen elke college worden twee commissies opgericht :

een benoemingsen aanwijzingscommissie (BAC), samengesteld uit 14 leden ; een advies- en onderzoekscommissie (AOC), samengesteld uit 8 leden.

Deze commissies komen ook samen in verenigde commissie :

de Verenigde benoemingsen aanwijzingscommissie (VBAC), samengesteld uit 28 leden ; de Verenigde advies- en onderzoekscommissie (VAOC), samengesteld uit 16 leden.

Het voorzitterschap van de Hoge Raad wordt beurtelings waargenomen door één van de vier leden van het bureau, die elk commissievoorzitter zijn. Zoals al in het jaarverslag 2003 werd vermeld, was mevrouw Edith Van den Broeck voorzitter tot 31 augustus 2004, toen het mandaat van de eerste leden van de Hoge Raad ten einde liep. De heer Xavier De Riemaecker, nieuw lid van het bureau van de Hoge Raad, neemt het voorzitterschap op zich van 7 september 2004 tot 6 september 2005. 2.2. DE HERNIEUWING VAN DE HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE 2.2.1. De oproep tot de kandidaten Overeenkomstig de toepasselijke bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek werd de procedure voor de hernieuwing van de Hoge Raad al opgestart in 2003, en duurde zij het hele eerste semester van 2004. Op 10 december 2003 verschenen in het Belgisch Staatsblad twee oproepen tot kandidaten :

2

- een eerste oproep, op initiatief van de Hoge Raad voor de Justitie, voor de verkiezing van de 22 magistraten-leden van de Hoge Raad: deze oproep tot kandidaten verstreek op 10 januari 2004. 55 magistraten (31 magistraten van de zetel en 24 parketmagistraten) dienden hun kandidatuur in. De administratie van de Hoge Raad was belast met de algemene organisatie van deze verkiezingen; - een tweede oproep, op initiatief van de Senaat, voor de benoeming van de 22 “niet-magistraten” leden van de Hoge Raad: deze oproep verstreek op 10 maart 2004. 35 Franstalige en 31 Nederlandstalige kandidaten meldden zich bij de voorzitter van de Senaat. 2.2.2. De verkiezing van de leden-magistraten van de Hoge Raad 2.2.2.1. Het verloop van de verkiezing In december 2003 heeft de Hoge Raad alle magistraten een vademecum gestuurd met daarin de nadere gegevens over de verkiezingsprocedure en de berekening van de verschillende termijnen overeenkomstig het koninklijk besluit van 15 februari 1999 houdende de vastelling van de verkiezingsprocedure voor de leden magistraten van de Hoge Raad voor de Justitie. Het bureau van de Hoge Raad heeft de verkiezingsprocedure die in het bovenvermelde koninklijk besluit werd vastgelegd, nauwkeurig toegepast. Gelet op de aard van zijn opdrachten en om iedere verdachtmaking met betrekking tot zijn beslissingen te vermijden – twee bureauleden waren immers kandidaat - te vermijden, heeft het bureau beslist om de leiding over alle verkiezingsverrichtingen, met uitzondering van de specifiek aan het bureau toegekende taken, in handen te geven van de twee administrateurs. In de loop van de maand februari vonden de volgende verkiezingsverrichtingen plaats :

vaststelling van de voorlopige kiezerslijst ; neerlegging van de kiezerslijsten in de griffies van de rechtbanken van eerste aanleg ; vaststelling van de definitieve kiezerslijst na onderzoek van de individuele bezwaren: de meeste bezwaren werden ingesteld door magistraten die op de kiezerslijst vermeld stonden in een ander arrondissement dan dat waar zij echt hun ambt uitoefenen ; definitieve vaststelling van de kandidatenlijst ; verzenden van de persoonlijke oproepingsbrieven aan de magistraten-kiezers ; vaststelling van het stembiljet en drukken ervan en bestelling van verkiezingsmateriaal (enveloppen, zegels, rode potloden, potloodslijpers, was, touw) ; verzenden van de instructies aan de voorzitters van de rechtbanken van eerste aanleg, die de voorzitters van de stembureaus zijn ; op 3 en 4 maart, neerlegging van het verkiezingsmateriaal bij de voorzitters van de stembureaus.

2.2.2.2. De verkiezingscampagne In de loop van de maand februari hebben de kandidaten campagne gevoerd bij de magistratenkiezers. Verschillende kandidaten hebben daartoe een verkiezingspamflet voorbereid en verspreid waarin zij hun kandidaatstelling motiveren en hun doelstellingen en voorstellen voor de Hoge Raad toelichten.

3

De Hoge Raad van zijn kant reserveerde op zijn website een aantal speciale pagina’s voor de verkiezing. Iedere kandidaat kon de Hoge Raad desgewenst vragen zijn verkiezingspamflet op de website te publiceren. Bovendien organiseerden de eerste voorzitters van de hoven van beroep, zoals bepaald is in het hoger vermelde koninklijk besluit, vergaderingen in de zetel van hun respectieve hoven. Maar daarnaast vonden in het hele land ook nog andere publieke of privévergaderingen plaats. 2.2.2.3. De verkiezing Op vrijdag 5 maart 2004 zijn alle magistraten van het Rijk naar de verschillende stembureaus in de rechtbanken van eerste aanleg getrokken voor de verkiezing van de 11 Nederlandstalige en de 11 Franstalige magistraten. Iedere kiezer beschikte, overeenkomstig de wet, over drie stemmen die hij als volgt diende te spreiden : ten minste één stem voor een lid van de zittende magistratuur, ten minste één stem voor een lid van het openbaar ministerie, en ten minste één stem voor een kandidaat van elk geslacht. De voorzitters of bijzitters van de onderscheiden stembureaus hebben de nodige maatregelen getroffen om de urnes met daarin de stembiljetten vervolgens nog dezelfde dag vóór 20 uur naar de zetel van de Hoge Raad te brengen, samen met het hen ter beschikking gestelde verkiezingsmateriaal. 2.2.2.4. De stemopneming en het resultaat van de verkiezing Op zaterdag 6 maart zijn de leden niet-magistraten van de Hoge Raad bijeengekomen om de stemmen te tellen. Na afloop van die telverrichtingen heeft de algemene vergadering van de Hoge Raad voor de Justitie – waaraan de leden-magistraten die kandidaat waren voor herverkiezing niet hebben deelgenomen – akte genomen van het resultaat van de stemopneming. 1227 Nederlandstalige magistraten (70 blanco en ongeldige stembiljetten) en 1016 Franstalige magistraten (74 blanco en ongeldige stembiljetten) hebben aan de verkiezing deelgenomen. De verkiezingsuitslag zag er als volgt uit :

4

Nederlandstalig kiescollege Stassijns

Eric

raadsheer

Van den Broeck

Edith

eerste substituut-procureur des Konings

Cottyn Rozie

Jean-Luc Michel

substituut-procureur-generaal kamervoorzitter

Merlin

Chantal


Colpin

Jozef


Goossens

Nadia

toegevoegd rechter

Vandenborne

Rosette


Carlens

Karin

substituut-procureur des Konings

Vanwinsen

Alfred

ondervoorzitter en beslagrechter

Brys

Kathelyne


in het Hof van Cassatie bij de rechtbank van eerste aanleg te Mechelen bij het hof van beroep te Gent in het hof van beroep te Antwerpen bij de rechtbank van eerste aanleg te Antwerpen bij de rechtbank van eerste aanleg te Brussel voor het rechtsgebied van het hof van beroep te Gent bij de rechtbank van eerste aanleg te Tongeren bij de rechtbank van eerste aanleg te Brussel in de rechtbank van eerste aanleg te Brussel bij de rechtbank van eerste aanleg te Brussel

320 stemmen

in het Hof van cassatie in het hof van beroep te Brussel bij het Hof van cassatie van het kanton Fleron in het hof van beroep te Luik bij de rechtbank van eerste aanleg te Namen bij de rechtbank van eerste aanleg te Dinant bij de rechtbank van eerste aanleg te Brussel in het hof van beroep te Brussel in de rechtbank van eerste aanleg te Brussel in de rechtbank van eerste aanel te Charleroi

273 stemmen 244 stemmen 198 stemmen 173 stemmen 172 stemmen

266 stemmen 241 stemmen 241 stemmen 191 stemmen 172 stemmen 145 stemmen 136 stemmen 128 stemmen 127 stemmen 125 stemmen

Franstalig kiescollege Matray Gerard De Riemaecker Prignon Malmendier

Christine Karin Xavier Jeanne Christiane

raadsheer kamervoorzitter advocaat-generaal vrederechter raadsheer

Macq

Vincent


Morandini

Philippe


Devreux

Jacqueline


Mandoux

Patrick JeanClaude

raadsheer

Annie

ondervoorzitter

Van Espen Philippart

ondervoorzitter en onderzoeksrechter

160 stemmen 144 stemmen 140 stemmen 130 stemmen 108 stemmen 107 stemmen

2.2.2.5. De eerste conclusies van de verkiezing 5 van de 7 uittredende Nederlandstalige leden werden herkozen. De 5 uittredende Franstalige leden zijn alle herkozen. Bovendien werden 12 vrouwen waarvan 6 Nederlandstaligen en 6 Franstaligen en 10 mannen waarvan 5 Nederlandstaligen en 5 Franstaligen verkozen. 55 % van de categorie van de magistraten is dus vrouw. De gemiddelde leeftijd van de 22 nieuwe leden-magistraten is 49 jaar (48 jaar voor de 11 Nederlandstaligen en 50 jaar voor de 11 Franstaligen). Bovendien kan worden vastgesteld dat :

5

− 11 magistraten van de zetel (4 Nederlandstaligen en 7 Franstaligen) en 11 magistraten van het parket (7 Nederlandstaligen en 4 Franstaligen) werden verkozen ; − 13 magistraten van een rechtbank of een parket van eerste aanleg (8 Nederlandstaligen en 5 Franstaligen) en 5 magistraten van een hof van beroep of parket-generaal (2 Nederlandstaligen en 3 Franstaligen) ; − 2 raadsheren in het Hof van cassatie (1 Nederlandstalige en 1 Franstalige) en 1 advocaatgeneraal bij het Hof van cassatie (Franstalige) ; − 1 vrederechter (Franstalige), werden verkozen. Tot slot dient ook te worden vastgesteld dat er geen magistraten van een arbeidsgerecht, een rechtbank van koophandel of een arbeidsauditoraat werden verkozen. In dit verband zou door de nieuw verkozen en aangewezen leden reflectie moeten worden gevoerd over het kiessysteem. 2.2.3. De aanwijzing van de leden niet-magistraten van de Hoge Raad Op donderdag 17 juni 2004 heeft de Senaat, nadat de zesenzestig kandidaten (vijfendertig Franstaligen en eenendertig Nederlandstaligen) werden gehoord in de Commissie voor de Justitie, met een meerderheid van twee derde van de stemmen, de 22 leden niet-magistraten van de Hoge Raad aangeduid. Werden benoemd tot lid van de Hoge Raad voor de Justitie : Voor het Nederlandstalige college : De dames en heren Carl Bevernage, Boudewijn Bouckaert, Ann Collin, Pol Deltour, Arlette Geuens, Lucien Potoms, Cathy Van Acker, Romain Vandebroek, Robert Vanosselaer, Myriam Van Varenbergh en Geert Vervaeke. Acht van de uittredende leden kregen dus een nieuwe aanwijzing als lid van de Hoge Raad, naast drie nieuwe leden. Voor het Franstalige college : De dames en heren Jean-François Cats, Françoise Collard, Édouard Delruelle, Benoît Frydman, Jacques Hamaide, Pierre Jadoul, Jacqueline Oosterbosch, Jean-Paul Pruvot, Nicole Roland, Pascal Vrebos en Rosita Winkler. Vijf van de uittredende leden werden zodoende opnieuw lid, naast zes nieuwkomers. 2.2.4. Samenstelling van de interne organen en installatie Overeenkomstig de wet heeft mevrouw de minister van Justitie de lijst van de effectieve en plaatsvervangende leden van de Hoge Raad bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 24 juni 2004. Nadien zijn de nieuw verkozen en benoemde leden twee keer bijeengekomen. Al op 25 juni immers kregen de nieuwe leden van de Hoge Raad de gelegenheid om elkaar beter te leren kennen tijdens een vergadering, waarop de vier leden van het voorlopige bureau werden aangeduid. De opdracht van dat voorlopige bureau bestaat erin, overeenkomstig het reglement betreffende de verkiezing van de bureauleden, die verrichtingen te doen die zullen leiden tot de verkiezing van het bureau en tot de samenstelling van de commissies.

6

Tijdens diezelfde vergadering ontvingen de nieuwe leden van de Hoge Raad een door de administratieve diensten voorbereid « Vademecum », dat opgevat is om hen doorheen de verschillende aspecten van de organisatie en de werking van de Hoge Raad te gidsen. Tijdens de tweede vergadering, op 3 september 2004, hebben de nieuwe leden van de Hoge Raad dan de leden van de interne organen verkozen en aangewezen. Na afloop van die verrichtingen heeft het Nederlandstalige college mevrouw Edith Van den Broeck en de heer Geert Vervaeke aangewezen als bureauleden, terwijl het Franstalige college de heren Xavier De Riemaecker en Jacques Hamaide als bureauleden aanduidde. De algemene vergadering heeft die beide aanwijzingen vervolgens bekrachtigd en eveneens het voorstel van de vier bureauleden over de beurtrol voor het voorzitterschap goedgekeurd : -

1e jaar : Xavier De Riemaecker 2e jaar : Edith Van den Broeck 3e jaar : Jacques Hamaide 4e jaar : Geert Vervaeke.

Tot slot heeft elk taalcollege nog zijn twee commissies samengesteld : Leden van de Nederlandstalige Benoemings- en aanwijzingscommissie Edith Van den Broeck, voorzitter, Ann Collin, Jozef Colpin, Jean-Luc Cottyn, Pol Deltour, Arlette Geuens, Chantal Merlin, Lucien Potoms, Michel Rozie, Rosette Vandenborne, Alfred Vanwinsen, Cathy Van Acker, Myriam Van Varenbergh en Robert Vanoselaer, leden. Leden van de Nederlandstalige Advies- en onderzoekscommissie Geert Vervaeke, voorzitter, Carl Bevernage, Boudewijn Bouckaert, Kathelijne Brys, Karin Carlens, Nadia Goossens, Eric Stassijns en Romain Vandebroek, leden. Leden van de Franstalige benoemingsen aanwijzingscommissie Jacques Hamaide, voorzitter, Jean-François Cats, Françoise Collard, Jacqueline Devreux, Karin Gerard, Vincent Macq, Patrick Mandoux, Philippe Morandini, Jacqueline Oosterbosch, Annie Philippart, Jeanne Prignon, JeanPaul Pruvot, Nicole Roland en Pascal Vrebos, leden. Leden van de Franstalige Advies- en onderzoekscommissie Xavier De Riemaecker, voorzitter, Edouard Delruelle, Benoît Frydman, Pierre Jadoul, Christiane Malmendier, Christine Matray, Jean-Claude Van Espen en Rosita Winkler, leden. Nu de wet op dit punt werd gewijzigd, geldt de bekendmaking van de organen van de Hoge Raad (bureau en commissies) in het Belgisch Staatsblad van 7 september 2004 als officiële installatie van het nieuwe mandaat van de Hoge Raad voor de Justitie. En om de installatie te officialiseren heeft de voorzitter van de Kamer van volksvertegenwoordigers, de heer Herman De Croo, de nieuwe leden van de Hoge Raad op 15 oktober 2004 ontvangen op een receptie in de salons van de Kamer, waarop ook de uittredende leden van de Hoge Raad uitgenodigd waren.

7

Algemene vergadering

44 leden dubbele taal- en beroepspariteit verkozen magistraten en door Senaat benoemde externen

Bureau

Xavier De Riemaecker- Edith Van den Broeck Jacques Hamaide - Geert Vervaeke Paritair samengesteld uit 4 permanente leden 2 Nederlandstaligen en 2 Franstaligen 2 magistraten en 2 niet-magistraten

Verenigde advies- en onderzoekscommissie

2004-2005 : Xavier De Riemaecker 2006-2007 : Geert Vervaeke 16 leden dubbele taal- en beroepspariteit

Franstalige AOC

Xavier De Riemaecker 8 leden Beroepspariteit

Nederlandstalige AOC Geert Vervaeke 8 leden Beroepspariteit

Voorzitterschap September 2004 : Xavier De Riemaecker September 2005 : Edith Van den Broeck September 2006 : Jacques Hamaide September 2007 : Geert Vervaeke Ieder bureaulid neemt gedurende 1 jaar het voorzitterschap waar

Verenigde benoemingsen aanwijzingscommissie

2004-2005 : Jacques Hamaide 2006-2007 : Edith Van den Broeck 28 leden dubbele taal- en beroepspariteit

Franstalige BAC Jacques Hamaide 14 leden Beroepspariteit

Nederlandstalige BAC Edith Van den Broeck 14 leden Beroepspariteit

2.3. DE WERKING VAN DE HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE 2.3.1. De algemene vergadering De algemene vergadering vormt het centrale orgaan van de Hoge Raad voor de Justitie. Haar bevoegdheden worden bepaald door de wet. Tijdens het jaar 2004 is de algemene vergadering tien keer samengekomen. De volgende documenten werden besproken en goedgekeurd : -

de adviezen voorbereid en aangenomen door de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie ; de richtlijnen en programma’s voor de gerechtelijke stage en voor de permanente opleiding van de magistraten ; de programma’s van het examen inzake beroepsbekwaamheid, van het vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage, en van het mondelinge evaluatie-examen ; het jaarverslag 2003 en de evaluatie van het eerste mandaat van de Hoge Raad; het jaarlijks verslag over het algemeen toezicht op en de bevordering van het gebruik van de middelen van interne controle binnen de rechterlijke orde (jaar 2002) ; de hervorming van het evaluatiestelsel van de magistraten; de voorstellen voor de gerechtelijke stage; de formulieren voor de werkingsverslagen van de rechtscolleges en de korpsen, in uitvoering van artikel 340 en 346 van het Gerechtelijk Wetboek; het meerjarenplan van de Hoge Raad voor de Justitie.

Regelmatig worden haar door het bureau verschillende punten voorgelegd die betrekking hebben op het human-resourcesbeleid van de Hoge Raad : vacantverklaring van betrekkingen, benoeming in vast verband en contractuele indienstneming van personeelsleden. Voorts heeft de algemene vergadering de rekeningen over het boekjaar 2003 en de begroting voor het jaar 2005 goedgekeurd. 8

Ten slotte heeft de algemene vergadering de effectieve en plaatsvervangende leden van de deontologische cel verkozen. Daarnaast dient te worden vermeld dat de voorzitters van de verenigde commissies regelmatig verslag hebben uitgebracht over hun commissie, zodat alle leden geïnformeerd werden over de activiteiten van de commissies waarvan ze geen deel uitmaken. Het betreft hier een tegemoetkoming aan de behoefte voor een betere informatiedoorstroming bij alle leden van de Hoge Raad. Bovendien heeft de algemene vergadering van het nieuwe mandaat van de Hoge Raad beslist om een beslissingsprocedure voor uiterste hoogdringendheid in te voeren. Zij voegde daartoe in het huishoudelijk reglement van de Hoge Raad een nieuw artikel 23bis1 in, dat als volgt luidt : « In geval van uiterste hoogdringendheid die door het bureau speciaal wordt gemotiveerd, raadpleegt de voorzitter via e-mail alle leden van de algemene vergadering. De leden worden telefonisch op de hoogte gebracht van het verzenden van die e-mail. In dit verband en overeenkomstig artikel 259bis-5, § 1, van het Gerechtelijk Wetboek is een beslissing aangenomen indien : 1. ten minste 22 leden zich formeel per e-mail of per fax uitspreken; 2. de meerderheid van deze personen het voorstel van beslissing goedkeurt. De tekst van voorliggend artikel 23bis wordt steeds bij de e-mail voor raadpleging gevoegd. » 2.3.2. De taalcolleges De twee taalcolleges van de Hoge Raad zijn op 3 september 2004 bijeengekomen in het kader van de verkiezing van de bureauleden en de samenstelling van de commissies voor het nieuwe mandaat 2.3.3. Het bureau Het bureau is het uitvoerend orgaan van de Hoge Raad. Het is paritair samengesteld uit twee Franstalige en twee Nederlandstalige leden, telkens één magistraat en één niet-magistraat. Tijdens het jaar 2004 is het bureau van de Hoge Raad vijfendertig keer bijeengekomen. Tijdens iedere bureauvergadering worden de verschillende activiteiten voor de komende week besproken, alsook de werkzaamheden van het personeel. Tijdens zijn vergaderingen coördineert het bureau de public relations en de externe vertegenwoordiging van de Hoge Raad. Ook de uitvoering van de beslissingen van de interne organen kan dan worden opgevolgd. Ten slotte heeft het bureau in 2004 het stabilisatiebeleid voor de administratieve diensten voortgezet, waarmee al in 2003 een aanvang werd gemaakt. Het creëren van een gunstig werkklimaat binnen het administratieve team vormde eveneens een prioriteit voor het bureau. Zo waren er vaak persoonlijke contacten met de medewerkers en zaten de bureauleden de regelmatig georganiseerde personeelsvergaderingen voor. 2.3.4. De administratieve cel De administratieve cel (artikel 22 van het huishoudelijk reglement) is bevoegd om het bureau bij te staan in alle administratieve en/of logistieke aangelegenheden.

1

Die wijziging werd bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 11 januari 2005. 9

In 2004 is de administratieve cel acht keer bijeengekomen voor de behandeling van agendapunten over het human-resourcesbeleid en de voorbereiding van de begroting en de rekeningen. Tijdens de eerste maanden van 2004 behelsde de hoofdbezigheid van de administratieve cel evenwel de ontwikkeling van de Hoge Raad op het vlak van de informatica. Na een doorlichting van de informatica heeft het bureau de administratieve cel voorgesteld om de servers van de Hoge Raad grotendeels extern onder te brengen via de formule van housing. Die beslissing was hoofdzakelijk ingegeven door de bekommernis van een efficiëntere dienstverlening aan de leden en de personeelsleden van de Hoge Raad en van inkrimping van de exploitatiekosten, onder meer door niet langer een beroep te doen op de via outsourcing ingehuurde informaticus. De commissarissen der rekeningen oefenden hun toezicht ex post op de regelmatigheid van de uitgaven uit. Daartoe voerden zij een grondig nazicht uit van de boekhoudkundige stukken die betrekking hebben op de rekeningen van het jaar 2003. Zij hebben hun conformiteitsverslag gerapporteerd aan de algemene vergadering van 30 juni 2004. Daarnaast heeft de algemene vergadering van het nieuwe mandaat van de Hoge Raad beslist, vanuit de bezorgdheid voor een doelmatig beheer van de personele en materiële middelen, om de administratieve cel een mandaat te verlenen voor alle beslissingen daarover, onder voorbehoud van bekrachtiging zonder debat door de algemene vergadering. 2.3.5. De deontologische cel De deontologische cel is belast met het onderzoek van de aangegeven veronderstelde tekortkomingen aan de deontologische verplichtingen in hoofde van de leden van de Hoge Raad voor de Justitie. De cel maakt vervolgens een verslag op voor de algemene vergadering. Tijdens het jaar 2004 werd de deontologische cel met geen enkele zaak gelast. Tijdens haar eerste bijeenkomst heeft de algemene vergadering van het nieuwe mandaat van de Hoge Raad de vier effectiev en de vier plaatsvervangende leden van de nieuwe deontologische cel aangewezen. Diezelfde algemene vergadering heeft een werkgroep ingericht die de vraagpunten betreffende de deontologie van de leden van de Hoge Raad diende te onderzoeken, met name de procedure (wet en huishoudelijk reglement), een gedragscode voor de leden en de publieke stellingname door de leden. De werkgroep bracht zijn verslag uit op de algemene vergadering van 26 januari 2005, die besliste om in het huishoudelijk reglement twee artikelen inzake deontologie te wijzigen2 : « Art. 34. De leden van de Raad oefenen hun opdrachten uit in alle onafhankelijkheid. Zij onderzoeken de hen voorgelegde dossiers met naleving van de principes van objectiviteit en gelijke behandeling. Zij hebben het recht om publiek standpunt in te nemen in eigen naam over onderwerpen die door de Hoge Raad worden behandeld. Dit recht wordt uitgeoefend met respect voor het beroepsgeheim inzake interne beraadslagingen, vertrouwelijke stukken en informatie en voor de plicht tot loyauteit ten aanzien van de Raad. De leden van de Raad doen geen afbreuk aan het vertrouwen van derden in de onafhankelijkheid en goede werking van de Hoge Raad. » 2

Die wijzigingen werden bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 19 april 2005. 10

« Art. 37. Een tekortkoming aan de deontologische regels wordt naar gelang van het geval door het bureau, een college, een commissie of een werkcel aangegeven bij de deontologische cel. De deontologische cel hoort het lid over de ingeroepen redenen en stelt een dossier samen dat bestaat uit : de aangifte, het verslag van het verhoor en de eventuele schriftelijke opmerkingen van het lid. De deontologische cel stelt een verslag op voor de algemene vergadering. Na onderzoek van het verslag en verhoor van de betrokkene kan de algemene vergadering besluiten om: -

ofwel het dossier te seponeren; ofwel een motie aan te nemen waarbij zij vaststelt dat het gedrag van het betrokken lid in strijd is met de deontologische regels die op hem toepasselijk zijn; ofwel de procedure bedoeld in de artikelen 259bis -3, § 4, en 259bis -19, § 2bis, van het Gerechtelijk Wetboek op te starten.

De leden van de deontologische cel nemen niet deel aan de beraadslaging en de stemming van de algemene vergadering.» Parallel aan de goedkeuring van die twee wijzigingen aan het huishoudelijk reglement keurde de algemene vergadering een motie goed die te beschouwen valt als een memorie van toelichting bij die wijzigingen aan het huishoudelijk reglement : “Overwegende dat: 1. de Hoge Raad voor de Justitie in de eerste plaats een forum is, een plaats die open staat voor het debat over alles wat de werking van het gerecht en het vertrouwen van de burger in justitie aangaat; 2. in dit verband de leden van de Hoge Raad in principe de waarborg moeten genieten van de algemene principes van de vrije meningsuiting; 3. naar aanleiding van de uitoefening van de vrije meningsuiting evenwel geen afbreuk mag worden gedaan aan “het vertrouwen van derden in de Raad”, dat wil zeggen dat geen afbreuk mag worden gedaan: o o o o

aan de naleving van het bij wet voor alle leden van de Hoge Raad geldende beroepsgeheim, ook wat de gedeelde informatie betreft; aan het vertrouwelijk karakter van de interne documenten van de Hoge Raad; aan de eer van de leden van de Hoge Raad; aan de loyauteit ten aanzien van de Hoge Raad.

Neemt de algemene vergadering van de Hoge Raad voor de Justitie de volgende deontologische principes aan: 1. elk lid van de Raad oefent zijn opdrachten uit in alle onafhankelijkheid ; 2. ieder lid kan vrij zijn mening publiek uiten over ieder onderwerp van algemeen belang betreffende justitie waarover binnen de Hoge Raad en zijn organen een debat wordt of kan worden gevoerd; deze vrijheid strekt zich niet uit tot de individuele dossiers die behandeld worden op de Hoge Raad; 3. in ieder geval, wanneer een lid zijn eigen mening uit en daarbij aangeeft lid te zijn van de Raad, moet duidelijk gepreciseerd worden dat hij in eigen naam spreekt en dat zijn uitspraken bijgevolg niet de Hoge Raad engageren; 4. zodra de Hoge Raad zich over het onderwerp heeft uitgesproken, wordt iedere mededeling terzake in de eerste plaats door het bureau gedaan; 5. in ieder geval onthoudt ieder lid zich ervan afbreuk te doen aan de externe geloofwaardigheid van de Hoge Raad en aan de eer van een van de leden.”

2.3.6. Het Meerjarenplan van de Hoge Raad voor de Justitie Op 21 mei 2003 keurde de algemene vergadering van de Hoge Raad een Managementplan voor de Hoge Raad goed.

11

Op 11 december 2004 zijn de leden van de Hoge Raad voor de Justitie in algemene vergadering bijeengekomen voor een « brainstorming », om te debatteren over de prioritaire werkpunten voor het nieuwe mandaat. Het bureau had op basis van een programmagewijze aanpak een voorbereidende nota uitgewerkt. De voorgestelde en besproken programma’s beogen vernieuwing. Parallel aan de uitvoering van dat plan zet de Hoge Raad zijn werkzaamheden voort op het vlak van werving, selectie, benoeming, opleiding, klachtenbehandeling, adviesverstrekking en doorlichting. Ongeacht hun doelstelling beogen al die programma’s uiteindelijk een betere dienstverlening aan de burger en een groter vertrouwen bij de burger in justitie. De algemene vergadeing heeft op 26 januari 2005 het Meerjarenplan 2005-2008 goedgekeurd3. 3. MENSEN EN MIDDELEN 3.1. MENSEN In de loop van 2004 heeft de Hoge Raad zijn personeelsbestand aangevuld om met name tegemoet te komen aan de noden inzake administratieve ondersteuning van de verschillende commissies. Een momentopname van de administratieve structuur op 1 januari 2005 levert volgend resultaat op : Leidinggevende ambtenaren - de heer Marc Bertrand, administrateur (F) - de heer Jean-Marie Siscot, administrateur (N). Dienst van de benoemingsen aanwijzingscommissies - 2 auditeurs (1 N en 1 F) - 4 adjunct-auditeurs (1 F en 3 N) - 1 bestuurschef (N) - 5 administratief assistenten (3 F en 2 N) - 1 administratief medewerker (N) Dienst van de advies- en onderzoekscommissies - 3 opdrachthouders, halftijds (1 F en 2 N) - 4 adjunct-auditeurs (2 N en 2 F) - 1 administratief deskundige (F) - 3 administratief assistenten (1 F en 2 N) - 1 administratief medewerker (F) Secretariaat van het bureau - 1 administratief deskundige (N) - 2 administratief assistenten (1 F en 1 N) - 1 administratief medewerker (F) Algemene diensten 1. Secretariaat van de administrateurs 3

Het Meerjarenplan kan worden geraadpleegd op de website van de Hoge Raad www.hrj.be. 12

- 1 administratief assistent (N) - 1 administratief medewerker (F) 2. Vertaling - 2 adjunct-auditeurs (vertaler) (1 F en 1 N) 3. Bibliotheek / Webmaster - 1 bestuurschef-bibliothecaris – preventieadviseur (F) 4. IT-department - 1 ICT-deskundige (F) - 1 administratief assistent (N) 5. Boekhouding - 1 financieel deskundige (F) 6. Onthaal - 1 administratief assistent (N) 7. Logistiek - 2 administratief medewerkers (1 F en 1 N) - 2 arbeiders voor de schoonmaak, halftijds (2 F) Verschillende personeelsleden hebben bij het Opleidingsinstituut van de Federale Overheid (OFO) opleidingen gevolgd, onder meer taal- en informaticacursussen. In uitvoering van de bepalingen van het statuut van het administratief personeel van de Hoge Raad voor de Justitie ten slotte hebben de twee administrateurs alle personeelsleden geëvalueerd. 3.2. MIDDELEN De Kamer van volksvertegenwoordigers kende de Hoge Raad voor het begrotingsjaar 2004 een dotatie toe van € 5 728 000 (waarvan € 5 036 000 ingeschreven in de Staatsbegroting). Daarnaast keurde de algemene vergadering van de Hoge Raad de rekeningen van het boekjaar 2003 goed. De uitgaven bedroegen € 4 830 191,13. Het Rekenhof heeft de rekeningen 2002 nagezien en kwam in zijn verslag van 6 oktober 2004 tot volgende bevinding €. “ Na kennis te hebben genomen van het verslag van de rekeningcommissarissen van de Hoge Raad voor de Justitie, de financiële toestand op 31 december te hebben geverifieerd, en aan de hand van steekproeven en gekruiste verificaties de op het begrotingsjaar aangerekende en/of in de loop van het begrotingsjaar vereffende uitgaven te hebben gecontroleerd, is het Rekenhof van oordeel dat de voorgelegde rekeningen steunen op deugdelijke verantwoordingsdocumenten en een volledig, juist en getrouw beeld geven van de uitgaven- en ontvangstenverrichtingen en van de thesaurietoestand. Het Rekenhof is van oordeel dat de voorgelegde rekeningen tot stand zijn gekomen binnen een adquate boekhoudorganisatie”. Tevens dient erop te worden gewezen dat de Hoge Raad het door het bureau tijdens het eerste mandaat aagevatte beleid heeft voortgezet. Enerzijds heeft het bureau de administratieve cel 13

voorgesteld – en heeft die laatste dat goedgekeurd – om de servers onder te brengen bij een externe firma – Belgacom – met het oog op een betere dienstverlening aan de leden en personeelsleden van de Hoge Raad. Anderzijds beschikken de nieuwe leden van de Hoge Raad – net zoals hun voorgangers tijdens het eerste mandaat van de Hoge Raad - over een draagbare computer en een beveiligde internetverbinding waarmee zij toegang hebben tot het intranet dat door het IT-department werd ontwikkeld. Dat intranet kreeg de naam Dike mee – naar de Griekse godin van de justitie – en zal zich ontwikkelen tot een instrument waar de leden van de Hoge Raad terecht kunnen voor informatie, communicatie, en werkzaamheden op netwerkniveau. Zo hebben zij nu al toegang tot de elektronische versie van de werkdocumenten die zij voor de uitoefening van hun opdracht als lid van de Hoge Raad nodig hebben. Er werden voor de leden aangepaste opleidingen georganiseerd zodat zij alle mogelijkheden van het informatica-instrument leerden kennen. 4. EXTERNE COMMUNICATIE In 2004 werd de website van de Hoge Raad verder ontwikkeld. De pagina’s over de opleiding van de magistraten genieten veel belangstelling van de betrokken personen. Zij bevatten alle opleidingsprogramma’s die door de subcommissie opleiding van de Hoge Raad werden voorbereid. Bovendien heeft de Hoge Raad op 15 september een persconferentie georganiseerd om het nieuwe bureau voor te stellen. Die ontmoeting met de pers werd tevens aangegrepen om het jaarverslag 2003 en het evaluatieverslag over het eerste mandaat 2000-2004 voor te stellen. Een tiental journalisten heeft die gelegenheid benut voor een veel concretere benadering van de werkzaamheden van de Hoge Raad. Tot slot heeft de Hoge Raad, zoals elk jaar, de overheden van de wetgevende en uitvoerende macht, net zoals alle korpschefs van de rechtscolleges, parketten en auditoraten een exemplaar bezorgd van de verschillende verslagen die hij bij wet verplicht is op te stellen :

het jaarlijks verslag van de advies- en onderzoekscommissies over de klachtenbehandeling; het jaarlijks verslag van de benoemingsen aanwijzingscommissies; het jaarlijks verslag over de interne controle; en ook nog, hoewel niet wettelijk daartoe verplicht, het jaarlijks activiteitenverslag over de werking van de Hoge Raad zelf.

Aangezien 2004 het laatste jaar van het eerste mandaat van de Hoge Raad was, werd tevens een verslag « Evaluatie van het eerste mandaat 2000-2004 » opgesteld en aan diezelfde overheden gestuurd. Als gevolg van die toezending werden de bureauleden op 27 oktober 2004 ontvangen in de Commissie voor de Justitie van de Kamer en op 13 april 2005 in de Commissie voor de Justitie van de Senaat. Tijdens die gedachtenwisselingen kon de aandacht van de parlementsleden worden gevestigd op de onderscheiden problemen in de werking van justitie. Het is in dit verband belangrijk op te merken dat de Hoge Raad voor de Justitie de eer had de voorzitter van de Kamer van volksvertegenwoordigers, de heer Herman De Croo (in oktober 2004) en de voorzitter van de Senaat, mevrouw Anne-Marie Lizin (in november 2004) te ontvangen. Zij kwamen zich een concreet beeld vormen van onze instelling, die zij nog niet eerder hadden kunnen bezoeken. 14

Ook weze opgemerkt dat de Hoge Raad voor de Justitie in 2004 (en ook in 2005) aanwezig wilde zijn op de jobbeurzen die door Selor (het selectiebureau van de federale overheid) en de universiteiten of rechtsfaculteiten worden georganiseerd. Zo was de Hoge Raad op 1 en 2 oktober aanwezig op de jobbeurs van Selor, waar hij een stand deelde met de FOD Justitie. Die beurs trok meer dan 10.000 geïnteresseerden, waarvan er naar schatting meer dan tweehonderd personen bij de stand van de Hoge Raad halt hebben gehouden. Op 17 november 2004 was de Hoge Raad aanwezig op de jobbeurs van de Université Catholique de Louvain in Louvain-laNeuve, en op 20 december op de jobbeurs van de rechtsfactulteit van de Université de Liège, op de campus Sart-Tilman. Voorts werd een van de presentatiebrochures geactualiseerd en opnieuw uitgebracht, om er de namen van de nieuwe leden en van de nieuwe bureauleden in op te nemen. 5. EXTERNE SAMENWERKING EN OVERLEG 1. Zoals gehoopt werd, hebben de relaties met de minister van Justitie en met de leden van haar kabinet zich in positieve zin ontwikkeld. De dossiers die met hen werden besproken, hadden vooral betrekking op de opleiding van de magistraten, de gerechtelijke stage, het verbeteren van de procedure voor het aanvragen van adviezen over wetsontwerpen van de federale regering of over de verschillende moderniseringsprojecten die de minister voor Justitie heeft voorbereid. In dit verband wensen wij mevrouw de minister te citeren uit haar slottoespraak op het Forum « Gerechtelijke achterstand geen noodzakelijk kwaad » georganiseerd door de Hoge Raad :[vrij vertaald] « Op de Hoge Raad voor de Justitie natuurlijk, waarmee het partnerschap actief, constructief en aangenoaam is. Naast zijn traditionele bevoegdheden is er bij voorbeeld een nauwe samenwerking van de Hoge Raad met mijn ministerieel team om vóór het einde van de legislatuur een opleidingsinstituut op te starten. Ik zal die methode voortzetten want er wacht ons immens veel werk en indien men dan alleen staat, is men verloren. » 2. De Hoge Raad ontmoet op regelmatige basis de overheden van de verschillende rechtscolleges en korpsen, en ook andere justitiële actoren. Zo heeft het bureau van de Hoge Raad ontmoetingen georganiseerd met de eerste voorzitter van het Hof van Cassatie en met de procureur-generaal bij dat hof, met het College van procureursgeneraal, met de Raad van de procureurs des Konings, met het College van de eerste voorzitters van de hoven van beroep en de arbeidshoven, met de voorzitter van de directieraad van de Federale Overheidsdienst Justitie, en met de vertegenwoordigers van de Orde van Vlaamse Balies en van de « Ordre des barreaux francophones et germanophone ». Nu al zijn voor 2005 ontmoetingen gepland met de verenigingen van de voorzitters van de rechtbanken van eerste aanleg, met de arbeidsauditeurs, met de voorzitters van de rechtbanken van koophandel, met de voorzitters van de algemene vergaderingen van de vrederechters en van de rechters in de politierechtbank. Dankzij al die ontmoetingen konden de professionele relaties tussen de leden van het nieuwe bureau van de Hoge Raad en de korpschefs opgestart worden. Zij bieden telkens gelegenheid vragen van gemeenschappelijk belang te onderzoeken en, meer in het bijzonder, vragen met betrekking tot de bevoegdheden van de Hoge Raad inzake de voordracht van kandidaten voor een functie in de magistratuur, de behandeling van klachten en het opstellen van de verschillende wettelijk voorziene verslagen.

15

3. Tot slot moet ook het Colloquium van het Interuniversitair Centrum voor Gerechtelijk Recht worden vermeld, dat op 17 november 2004 werd georganiseerd in het Paleis der Academiën onder de titel « De Hoge Raad voor de Justitie na vier jaar gewogen ». Het bood gelegenheid tot een kritische evaluatie van de eerste vier werkingsjaren van de Hoge Raad, vanuit verschillende oogpunten. De handelingen werden in 2005 gepubliceerd4. 6. INTERNATIONALE RELATIES De internationale relaties van de Hoge Raad voor de Justitie hebben in 2004 een belangrijke ontwikkeling doorgemaakt. 1. Vooreerst kon dankzij de actieve deelname van de Hoge Raad aan de werkzaamheden van het Europees Netwerk voor Justitiële Opleiding5 een nieuwe dimensie worden toegevoegd aan de magistratenopleiding. Zo hebben verschillende Belgische magistraten opleidingsprogramma’s kunnen volgen die door de leden van dat netwerk werden georganiseerd. Hiermee wordt reëel tegemoetgekomen aan de gerechtelijke sector op het vlak van de ontwikkeling van de gerechtelijke samenwerking op het niveau van de Europese Unie. 2. Daarnaast werd in 2004 het in 2002 genomen initiatief van de Belgische Hoge Raad voor de Justitie, de Nederlandse « Raad voor de Rechtspraak » en de Ierse « Irish Courts Service » voor de oprichting van een Europees netwerk van de Hoge Raden voor de Justitie voortgezet. In mei 2004 vond in Rome de algemene vergadering tot oprichting van het netwerk plaats : goedkeuring van het charter, aansluiting van vijftien leden en toekenning van het statuut van waarnemer aan negen instellingen. Overeenkomstig artikel 3 van het charter wordt de hoedanigheid van lid toegekend aan alle nationale instellingen van de lidstaten van de Europese Unie die autonoom zijn of onafhankelijk van de wetgevende en uitvoerende macht, en die de rechterlijke macht ondersteunen in zijn opdracht van onafhankelijke rechtsbedeling. Het netwerk verenigt de meeste hoge raden van de magistratuur, hoge raden voor de justitie of raden van de rechterlijke macht en – in de landen waar dergelijke instellingen onbestaande zijn – de instellingen die, onafhankelijk van de wetgevende en uitvoerende macht, instaan voor het beheer van de rechterlijke macht. Bovendien heeft de Belgische Hoge Raad voor de Justitie samen met de Italiaanse hoge raad voor de magistratuur de opdracht gekregen om een werkgroep te animeren die moet proberen de opdracht en de visie voor een Raad voor de Justitie te definiëren. Daarnaast werd de Hoge Raad voor de Justitie ook om samenwerking verzocht in het kader van het onderzoek van de problematiek van de evaluatie en meer in het bijzonder de rol van de raden voor de justitie in de evaluatieprocedure van de magistraten. Al die verslagen zullen in het voorjaar 2005 in Barcelona op de eerstvolgende algemene vergadering van het netwerk worden voorgesteld. Nog steeds in dit verband heeft het voorzitterschap van het netwerk de Hoge Raad voor de Justitie tevens de opdracht gegeven het netwerk en zijn activiteiten voor te stellen aan de adviesraad van de Europese rechters van de Raad van Europa. Die voorstelling bood de beide instellingen de gelegenheid samenwerkingsrelaties op een meer regelmatige basis te overwegen over thema’s van gemeenschappelijk belang.

4 5

Uitgeverij Die Keure / La Charte. Zie hierna in het Verslag van de Benoemings- en aanwijzingscommissies, p. 54. 16

3. In november 2004 werd de Hoge Raad uitgenodigd om deel te nemen aan een in Straatsburg door het « Centre européen pour l’efficacité de la justice (CEPEJ) » georganiseerd seminarie. De vertegenwoordigers van de Hoge Raad hebben een verslag voorgesteld over het thema « Dysfonctionnements des juridictions : comment les repérer ? comment y porter remède ? L’expérience belge. ». Die presentatie vormde een eerste constructieve en reële stap tussen de Belgische Hoge Raad en de advieorganen die bij de Raad van Europa bestaan. 4. In 2004 werd de Hoge Raad voor de Justitie ten slotte ook zeer regelmatig door de Federale Overheidsdienst Justitie betrokken bij uitwisselingsprogramma’s met magistraten of justitiële actoren uit andere landen. Zo werden ondermeer buitenlandse delegaties ontvangen : de ondervoorzitter van de Raad van Justitie van Albanië (januari), magistraten en ambtenaren uit Algerije (mei), en magistraten uit Iran (november) en Roemenië (december).

17

DEEL 2 : OVERZICHT VAN DE ACTIVITEITEN 2004 1. DE UITBOUW VAN EEN HUMAN RESOURCESBELEID VOOR DE MAGISTRATUUR - VERSLAG VAN DE VERENIGDE BENOEMINGS- EN AANWIJZINGSCOMMISSIE 1.1. INLEIDING De wet bepaalt dat elke benoemingscommissie jaarlijks aan de algemene vergadering verslag over haar werkzaamheden doet (zie art. 259bis-10, § 3, Ger. W.). Zoals de vorige jaren werden om praktische redenen de verslagen met betrekking tot de activiteiten van de Nederlandstalige, de Franstalige en de verenigde benoemingscommissie gebundeld in een gemeenschappelijk verslag (met voor elke commissie een onderscheiden afdeling) dat door de verenigde benoemingscommissie werd goedgekeurd vooraleer het aan de algemene vergadering werd voorgelegd. Deze werkwijze biedt het voordeel dat vergelijkingen tussen de activiteiten van de verschillende commissies mogelijk zijn, te meer daar bij het opstellen van deze verslagen hetzelfde stramien werd gevolgd. Krachtens artikel 259bis-9, Ger. W. is de VBAC, die 28 leden telt (14 van de CND en 14 van de BAC) en volgens de pariteit magistraten/niet-magistraten is samengesteld, bevoegd om de programma’s vast te leggen van het examen inzake beroepsbekwaamheid en het vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage, alsook om de richtlijnen en de programma’s voor de permanente opleiding van de magistraten en de gerechtelijke stage voor te bereiden. De VBAC is eveneens bevoegd voor de voordracht van kandidaten voor een benoeming tot werkend of plaatsvervangend vrederechter, werkend of plaatsvervangend rechter in een politierechtbank of van toegevoegd rechter in een vredegerecht of een politierechtbank in het gerechtelijk arrondissement Brussel (art. 259ter, § 4, 6e lid, Ger. W., dat verwijst naar art. 43, § 4, van de wet op het gebruik van de talen in gerechtszaken), en voor een aanwijzing in het gerechtelijk arrondissement Brussel tot het ambt van voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg, de rechtbank van koophandel of de arbeidsrechtbank, van procureur des Konings, arbeidsauditeur, procureur-generaal bij het hof van beroep te Brussel, federale procureur, federale magistraat, bijstandsmagistraat, (art. 259quater, § 3, 2e lid, 2°, Ger. W., dat verwijst naar art. 43, § 4, 43bis, § 4, 1e lid, en 49, § 2, 1e en 4e lid in fine, van de wet op het gebruik van de talen in gerechtszaken, en art. 259sexies, § 1, 3°, 2e lid, Ger. W.). De VBAC heeft een reglement uitgevaardigd betreffende de procedure die de benoemingsen aanwijzingscommissies bij het onderzoek van de dossiers dienen te volgen. Dat reglement is bedoeld om de procedures van de verschillende benoemingscommissies (CND, BAC en VBAC) eenvormig te maken. Het zijn eigenlijk dynamische richtlijnen, dit wil zeggen vatbaar voor wijziging naargelang de oplossingen die voor de concrete problemen waarmee men wordt geconfronteerd, worden aangebracht. Tot 6 september 2004 werd het voorzitterschap van de VBAC waargenomen door de voorzitter van de Nederlandstalige BAC, en vanaf 7 september 2004 voor een termijn van twee jaar door de voorzitter van de Franstalige CND.

18

1.2. DE UITBOUW VAN EEN HUMAN RESOURCESBELEID VOOR DE MAGISTRATUUR 1.2.1. Examens 1.2.1.1. Inleiding Tijdens het academiejaar 2004-2005 stonden de benoemingscommissies in voor de organisatie van twee examens6: -

het examen inzake beroepsbekwaamheid, het vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage.

Beide examens zijn bedoeld als toegangspoort tot de magistratuur, maar hebben een ander doelpubliek: -

het vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage is gericht op jonge juristen die in principe slechts enkele jaren juridische beroepservaring hebben; het examen inzake beroepsbekwaamheid is, gelet op de moeilijkheidsgraad, bedoeld voor de meer ervaren juristen.

Opnieuw moet worden opgemerkt dat tal van kandidaten met weinig of geen ervaring zich voor beide examens hebben ingeschreven. Bovendien is gebleken dat vele kandidaten zich onvoldoende hebben voorbereid. De benoemingscommissies staan in principe ook in voor de organisatie van de vergelijkende wervingsexamens voor referendarissen en parketjuristen7. Deze examens worden enkel georganiseerd wanneer de minister van justitie hierom verzoekt. In de loop van 2004 hebben de benoemingscommissie van de minister van justitie geen dergelijk verzoek ontvangen. De wet van 7 april 2005 (B.S., 13 mei 2005) voorziet in een derde toegangsweg tot de magistratuur (een mondeling evaluatie-examen voor advocaten met minstens 20 jaar ervaring). Deze wet die de organisatie van het mondelinge evaluatie-examen toewijst aan de benoemingsen aanwijzingscommissies, treedt in werking op een door de Koning te bepalen datum en uiterlijk een jaar na de publicatie ervan in het Belgisch Staatsblad. 1.2.1.2. Organisatorische modaliteiten De modaliteiten en de voorwaarden voor de organisatie van het examen inzake beroepsbekwaamheid en van het vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage werden bepaald door het koninklijk besluit van 21 september 2000 (B.S., 30 september 2000). 1.2.1.3. Programma’s De programma’s van het examen inzake beroepsbekwaamheid en van het vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage voor het gerechtelijk jaar 2004-2005 werden voorbereid door de verenigde benoemingsen aanwijzingscommissie op 17 mei 2004. Zij werden op 26 mei 2004 goedgekeurd door de algemene vergadering van de Hoge Raad voor de Justitie en

6

De organisatie van deze jaarlijkse examens werd aan de benoemingscommissies toegekend door de Grondwet (art. 151, G.W.). 7 Wet van 24 maart 1999. 19

bekrachtigd bij ministerieel besluit van 24 augustus 2004 om te worden bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 15 september 2004. De programma’s van de examens zijn bij dit jaarverslag gevoegd8. 1.2.1.3.1. Examen inzake beroepsbekwaamheid Dit examen is bedoeld voor ervaren juristen. Hoewel de enige inschrijvingsvoorwaarde bestaat in het bezitten van een licentie in de rechten, moeten laureaten van dit examen een beroepservaring van ten minste 5 jaar doen gelden om nuttig te kunnen solliciteren voor een plaats bij het parket, en 10 jaar voor een plaats bij de zetel. Het getuigschrift van beroepsbekwaamheid is 7 jaar geldig nadat het werd behaald (te rekenen vanaf de datum van het proces-verbaal van het examen, cf. artikel 259bis-9, §1, van het Gerechtelijk Wetboek). Zoals vorig jaar werd het schriftelijk deel van het examen opgesplitst in twee proeven die op twee verschillende data plaats vonden. Iedere proef is eliminerend. De examensessie 2004-2005 gaf de volgende resultaten : EXAMEN INZAKE BEROEPSBEKWAAMHEID Zittijd Taalrol

Aantal Opkomst inschrijv. (A) 1e proef schrift. deel

20042005

Laureaten schriftelijk deel

Laureaten Slaagpermond. centage deel (B) (B/A)

Laureaten Laureaten Opkomst na 1e en na 1e e 2 proef proef 2e proef

N

335

264

81

80

39

18

6,8%

F

326

256

73

73

22

10

3,9%

Uit een vergelijking tussen de ingeschreven kandidaten en de laureaten van het examen blijken de volgende statistische gegevens :

8

Zie bijlage op p. 59 van dit verslag. 20

FRANSTALIG EXAMEN INZAKE BEROEPSBEKWAAMHEID

INGESCHREVEN KANDIDATEN : 326 EFFECTIEVE DEELNEMERS : 256

LAUREATEN : 10

Mannen : 43,87 % Vrouwen : 56,13 % Gemiddelde leeftijd : 35 jaar

Mannen : 30,00% Vrouwen : 70,00% Gemiddelde leeftijd : 36 jaar

Eindresultaat voor de licentie rechten : Voldoening : 57,40% Onderscheiding : 34,88 % Grote onderscheiding : 7,41 % Grootste onderscheiding : 0,31% 75,77% van de 326 ingeschreven kandidaten had balie-ervaring ; 24,23% niet.

Eindresultaat voor de licentie rechten : Voldoening : 30,00% Onderscheiding : 40,00% Grote onderscheiding : 30,00% Grootste onderscheiding : 0,00% 90,00% van de 10 laureaten had balieervaring ; 10,00% niet.

NEDERLANDSTALIG EXAMEN INZAKE BEROEPSBEKWAAMHEID


LAUREATEN : 18

Mannen : 44,18 % Vrouwen : 55,82% Gemiddelde leeftijd : 35 jaar

Mannen : 55,56 % Vrouwen : 44,44 % Gemiddelde leeftijd : 35 jaar

Eindresultaat voor de licentie rechten : Voldoening : 58,85% Onderscheiding : 35,44% Grote onderscheiding : 5,71 % 79,70 % van de 335 ingeschreven kandidaten had balie-ervaring; 20,30 % niet.

Eindresultaat voor de licentie rechten : Voldoening : 38,88 % Onderscheiding : 55,56 % Grote onderscheiding : 5,56 % 66,67 % van de 18 laureaten had balieervaring; 33,33 % niet.

1.2.1.3.2. Vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage Dit vergelijkend examen is bedoeld voor jonge juristen met weinig beroepservaring (minimum 1 jaar juridische ervaring) die snel een loopbaan als magistraat willen beginnen. Het vormt een onrechtstreekse toegangspoort tot de magistratuur omdat de laureaten van dit examen eerst nog een stage moeten doorlopen voor ze kunnen solliciteren. De laureaten van dit examen kunnen tot gerechtelijk stagiair worden benoemd uiterlijk 3 jaar na het afsluiten van het examen. Voor het gerechtelijk jaar 2005-2006 zijn er 22 Nederlandstalige en 18 Franstalige plaatsen van gerechtelijk stagiair vacant. De examensessie 2004-2005 gaf de volgende resultaten :

21

VERGELIJKEND TOELATINGSEXAMEN TOT DE GERECHTELIJKE STAGE Laureaten SlaagperAantal Opkomst Zittijd Taalrol Laureaten schriftelijk deel mond. centage inschrijv. (A) deel (B) (B/A) e Laureaten 1 proef Laureaten 2004Opkomst schrift. na 1e en na 1e e 2005 2 proef proef 2e proef deel N

298

250

67

66

40

21

8,4 %

F

332

262

63

62

20

10

3,8 %

Uit een vergelijking tussen de ingeschreven kandidaten en de laureaten van het examen blijken de volgende statistische gegevens : FRANSTALIG VERGELIJKEND TOELATINGSEXAMEN TOT DE GERECHTELIJKE STAGE


LAUREATEN : 10



Eindresultaat voor de licentie rechten: Voldoening : 41,39% Onderscheiding : 45,01% Grote onderscheiding : 12,69% Grootste onderscheiding : 0,91% 69,88% van de 332 ingeschreven kandidaten had balie-ervaring; 30,12% niet.

Eindresultaat voor de licentie rechten: Voldoening 0,00% Onderscheiding : 70,00% Grote onderscheiding : 20,00% Grootste onderscheiding : 10,00% 80,00% van de 10 laureaten had balie-ervaring; 20,00% niet.

NEDERLANDSTALIG VERGELIJKEND TOELATINGSEXAMEN TOT DE GERECHTELIJKE STAGE


LAUREATEN : 21

Mannen: 33,89 % Vrouwen: 61,11 % Gemiddelde leeftijd: 29 jaar

Mannen: 42,86% Vrouwen: 57,14% Gemiddelde leeftijd: 27 jaar

Eindresultaat voor de licentie rechten: Voldoening: 56,23% Onderscheiding: 37,37% Grote onderscheiding: 6,40 % 60,40 % van de 298 ingeschreven kandidaten had balie-ervaring; 39,60 % niet.

Eindresultaat voor de licentie rechten: Voldoening: 23,81% Onderscheiding: 57,14 % Grote onderscheiding: 19,05 % 47,62% van de 21 laureaten had balie-ervaring; 52,38% niet.

22

1.2.1.3.3. De vergelijkende wervingsexamens voor de parketjuristen en de referendarissen Deze vergelijkende examens zijn bedoeld voor kandidaten die zich aangesproken voelen door een functie als juridisch medewerker van de magistraten zonder evenwel de verantwoordelijkheden te willen dragen die inherent zijn aan het ambt van magistraat. Nochtans zien heel wat kandidaten zichzelf op lange termijn in een magistratenrol (de parketjuristen vooral bij het openbaar ministerie en de referendarissen bij de zetel9) maar geven zij er de voorkeur aan eerst vertrouwd te worden met de wereld van het parket et de zetel en meer ervaring op te doen. Deze examens worden enkel georganiseerd wanneer de minister van justitie hierom verzoekt. In de loop van 2004 hebben de benoemingscommissie van de minister van justitie geen dergelijk verzoek ontvangen, zodat voor 2004-2005 deze examens niet zijn georganiseerd. 1.2.1.3.4. Commentaar Het aantal ingeschreven kandidaten en het aantal effectieve deelnemers blijft ook in 2004 in stijgende lijn voor de beide magistratuurexamens. De Hoge Raad voor de Justitie was aanwezig op Talent@Public, de door Selor georganiseerde jobbeurs. Tijdens deze jobbeurs werd aan de aanwezigen informatie verstrekt over de door de Hoge Raad voor de Justitie georganiseerde examens. Bedoeling is deze activiteit uit te breiden tot jobbeurzen die aan de universiteiten worden ingericht voor de rechtenstudenten. Op deze manier kan men doelgericht en toekomstgericht bij waardevolle elementen, die anders misschien niet of moeilijk te bereiken zijn, de interesse opwekken voor een job binnen de magistratuur of als parketjurist en referendaris. Regelmatig wordt zwart-wit gesteld dat vaker deelnemen aan de door de HRJ georganiseerde examens de slaagkansen verhoogt. Het niet slagen in het examen is waarschijnlijk voor een deel te wijten aan het feit dat men onvoorbereid aan het examen deelneemt. Zoals bij ieder examen verhoogt ook bij de toekomstige magistraten de slaagkans wanneer men zich terdege heeft voorbereid. De benoemingscommissies organiseren daarom sinds 2 jaar informatievergaderingen, voorafgaand aan de examens (slechts een honderdtal kandidaten per taalrol gingen dit jaar in op onze uitnodiging – meer dan 600 inschrijvingen per taalrol). Uit de beschikbare cijfers blijkt echter dat het overgrote deel van de laureaten van de magistratenexamens slagen tijdens hun eerste of tweede deelname aan het examen. Er wordt ook vaak opgemerkt dat het slaagpercentage van de door de Hoge Raad voor de Justitie georganiseerde magistratuurexamens vrij laag ligt. Iedere vorm van selectie d.m.v. een examen is onvermijdelijk afhankelijk van de kandidaten die zich uiteindelijk voor het examen aanbieden. Het kandidatenaanbod is zonder meer bepalend voor het uiteindelijke slaagpercentage van een examen dat gericht is op de selectie van de meest bekwame kandidaten. Gelet op de maatschappelijke relevantie van de taken van een magistraat, dient de lat zo hoog mogelijk te worden gelegd.

9

De wet van 24 maart 1999 heeft er rekening mee gehouden door de invoering van bijzondere toegangsmodaliteiten tot de magistratuur voor personen die een dergelijke functie hebben uitgeoefend (vermindering van de duur van de voor laureaten van het examen inzake beroepsbekwaamheid vereiste ervaring om nuttig te kunnen solliciteren en kortere gerechtelijke stage voor de stagiairs). 23

De huidige selectiewijze moet kritisch worden onderzocht en herbekeken. De leden van de benoemingsen aanwijzingscommissies zijn zich ervan bewust dat het huidige examensysteem kan worden verbeterd. Zo dient te worden nagegaan of het niet is aangewezen, naast de vereiste juridische basiskwaliteiten, meer aandacht te besteden aan de intellectuele capaciteiten (b.v. analytisch vermogen, juridisch inzicht) en aan de persoonlijkheidskenmerken van de kandidaten (b.v. besluitvaardigheid, stressbestendigheid, communicatieve vaardigheden, beoordelingsvermogen). 1.2.2. Voordrachten voor benoeming en aanwijzing 1.2.2.1. Algemene statistieken In 2003 werd beslist om statistieken bij te houden over bepaalde kenmerken van de kandidaten voor een benoeming in de magistratuur. Deze statistieken worden hieronder weergegeven in de vorm van tabellen, die een aantal gegevens over de kandidaten opnemen, met name : -

professionele herkomst van de kandidaat: magistraat, advocaat, gerechtelijk stagiair of andere (notaris, jurist, …); onderverdeling per geslacht.

Deze informatie betreft de kandidaturen voor alle vacante plaatsen behandeld in 2004. De betrokken ambten werden onderverdeeld in volgende categorieën : -

werkende magistraten; toegevoegde magistraten; plaatsvervangende magistraten.

Het is de bedoeling van de benoemingscommissies om deze gegevens aan te wenden voor verdere analyse, ondermeer in het kader van een algemene reflectie over de loopbaan van de magistraten.

24

Kandidaturen die de CND heeft ontvangen voor de plaatsen van werkende magistraten van de zetel

100%

Magistraten

100,00%

100%

Gerechtelijk Stagiair 90,00%

Advocaten Andere

80,00%

70,00%

65%

60,00%

53% 50% 50,00%

44% 40% 40% 40,00%

35%

33% 29%

30,00%

26% 20%

20,00%

20%

20%

17%

10,00%

7% 1%

0,00%

Vrederechter

Rechter in de politierechtbank

Rechter rechtbank 1e aanleg gespecialiseerd in fiscale zaken

Rechter rechtbank 1e aanleg

80%

Rechter in de Raadsheer in het Raadsheer in het arbeidsrechtbank hof van beroep Hof van cassatie

80%

80%

67% 60%

55% 45%

55% 45%

40% 33% 20%

Vrouwen

20%

20%

Mannen

25

Kandidaturen die de BAC heeft ontvangen voor de plaatsen van werkende magistraten van de zetel Magistraten

100,00%

gerechtelijke stagiairs

92%

Advocaten

90,00%

Andere 80,00%

71% 70,00%

60,00%

50,00%

50%

49%

50%

48%

40,00%

36% 33% 30%

30%

30,00%

29%

26% 20%

19%

20,00%

7%

10,00%

1%

5% 3%

1%

0,00%

Vrederechter

Rechter in de rechtbank van eerste aanleg

Rechter in de rechtbank van koophandel

Rechter in de arbeidsrechtbank

Raadsheer in het hof van beroep

80%

76%

Rechter in de politierechtbank

76%

67% 60%

55% 45%

40% 33% 24%

20%

Vrouwen

24%

Mannen

26

Kandidaturen die de CND heeft ontvangen voor de plaatsen van werkende magistraten bij het parket

100%

Magistraten

100,00%

Gerechtelijk Stagiair 90,00%

Advocaten Andere

80,00%

70,00%

67%

67% 64%

60,00%

56%

50,00%

40,00%

33%

31%

33%

30,00%

20,00%

14% 11%

12%

10,00%

6%

6% 0%

0,00%

Substituut-procure ur de s Konings

Substituutarbe idsaudite ur

Substituut-procure ur de s Konings ge spe cialise e rd in fiscale zake n

Substituut-procure ur- Substituut-ge ne raal bij ge ne raal he t arbe idshof

100%

75% 67%

61% 39%

33%

67%

33%

25%

Vrouwen

Mannen

27

Kandidaturen die de BAC heeft ontvangen voor de plaatsen van werkende magistraten bij het parket 100%

Magistraten

100,00%

100%

100%

100%

gerechtelijke stagiairs 90,00%

Advocaten Andere

80,00%

70,00%

63% 60%

60,00%

50,00%

40,00%

36%

30,00%

21% 20,00%

16%

10,00%

2%

2%

0,00%

Substituut-procure ur des Konings

Substituuta rbe idsauditeur

Substituut-gene raa l Substituut-procureur- Advoca at-ge neraal bij he t Arbeidshof gene raa l bij het Hof Hof van Cassa tie van beroep 100%

91%

100%

Substituut-procureur des Konings (fiscale a angelege nhe den) 100%

79% 70%

30% 21% 9%

Vrouwen

Mannen

28

Kandidaturen die de CND heeft ontvangen voor de plaatsen van toegevoegde magistraten (zetel en parket)

Magistraten

100,00%

Gerechtelijk Stagiair Advocaten

90,00%

Andere 80,00%

70,00%

67%

61% 60,00%

57%

50,00%

40,00%

33%

32%

30,00%

22% 20,00%

10,00%

11%

10%

4%

4% 0,00%

Toe ge v oe gd re chte r v oor he t re chtsge bie d v an he t hof v an be roe p

Toe ge v oe gd re chte r v oor he t re chtsge bie d v an he t hof v an arbe idshof

Toe ge v oe gd substituut-procure ur de s Konings

75%

50%

54%

50%

46%

25%

Vrouwen

Mannen

29

Kandidaturen die de BAC heeft ontvangen voor de plaatsen van toegevoegde magistraten (zetel en parket) Magistraten

100,00%

gerechtelijke stagiairs Advocaten

90,00%

Andere

80% 80,00%

77%

70,00%

60,00%

50,00%

47% 41%

40,00%

30,00%

20% 20,00%

17% 12%

10,00%

6%

0,00%

Toe gevoegd re chter (Hof van beroep)

Toegevoegd politierechter

Toege voegd substituut-procure ur des Konings

80%

76%

52%

24%

48%

20%

Vrouwen

Mannen

30

Kandidaturen die de CND heeft ontvangen voor de plaatsen van plaatsvervangende magistraten van de zetel

100%

100,00%

100%

94%

92%

90,00%

89%

Magistraten Gerechtelijk Stagiair

80,00%

Advocaten Andere

70,00%

60,00%

50,00%

40,00%

30,00%

20,00%

11% 10,00%

8%

6%

0,00%

Plaatsv e rv ange nd re chte r in de re chtbank v an 1e aanle g

Plaatsv e rv ange nd re chte r in de re chtbank v an koophande l

Plaatsv e rv ange nd re chte r in de arbe idsre chtbank

Plaatsv e rv ange nd v re de re chte r

Plaatsv e rv ange nd raadshe e r in he t hof v an be roe p

75%

69,23%

66,67% 58% 49%

51,11%

41,67% 33%

31%

25,00%

Vrouwen

Mannen

31

Kandidaturen die de BAC heeft ontvangen voor de plaatsen van plaatsvervangende magistraten van de zetel 100%

100,00%

100%

100%

100%

100%

96%

Magistraten

90,00%

gerechtelijke stagiairs 80,00%

Advocaten Andere

70,00%

60,00%

50,00%

40,00%

30,00%

20,00%

10,00%

4% 0,00%

Plaatsvervangend rechter in de rechtbank van eerste aanleg

Plaatsvervangend rechter in de rechtbank van koophandel

Plaatsvervangend rechter in de arbeidsrechtbank

100%

Plaatsvervangend rechter in de politierechtbank

Plaatsvervangend vrederechter

Plaatsvervangend raadsheer in het Hof van beroep

100% 80%

75%

50%

50%

50%

50%

25%

Vrouwen

20%

Mannen

32

1.2.2.2. Franstalige benoemingsen aanwijzingscommissie De commissie kan, nadat zij de dossiers heeft onderzocht en, in voorkomend geval, de kandidaten heeft gehoord : -

hetzij een kandidaat voordragen omdat ze van oordeel is dat deze over de vereiste kwaliteiten beschikt; hetzij geen kandidaat voordragen (in dat geval wordt de vacante plaats opnieuw bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad door de Federale Overheidsdienst Justitie).

De voordracht wordt meegedeeld aan de Minister van Justitie. Vervolgens kan de Koning : -

hetzij “instemmen” met de keuze van de commissie door de kandidaat te benoemen; hetzij de voordracht weigeren bij gemotiveerd besluit (in dat geval wordt het dossier opnieuw overgemaakt aan de commissie die een nieuwe beslissing moet nemen); hetzij geen beslissing nemen binnen de voorgeschreven termijn van 60 dagen na de ontvangst van het proces-verbaal van voordracht (dit wordt geacht een afwijzende beslissing te zijn waartegen beroep bij de Raad van State kan worden ingesteld).

Twee gevallen worden nader toegelicht : -

de beslissing van de commissie geen kandidaat voor te dragen, de beslissing van de Koning de voordracht van een kandidaat te weigeren.

1.2.2.2.1. Cijfergegevens In de loop van het jaar 2004 is de Franstalige benoemingsen aanwijzingscommissie 25 keer bijeengekomen voor de behandeling van de benoemingsdossiers die de minister van Justitie had overgemaakt. De commissie heeft de dossiers van 428 kandidaten voor 145 vacant verklaarde plaatsen onderzocht en is overgegaan tot de voordracht van 110 kandidaten. 109 van die 110 voordrachten resulteerden in een effectieve benoeming bij koninklijk besluit.

Aantal vacante plaatsen

Aantal kandidaten

Aantal kandidaten die gevraagd hebben om te worden gehoord

Aantal voordrachten

Aantal benoemingen of aanwijzingen

145

428

364

110

109

Verdeling van de 145 vacante plaatsen :

33

Type vacante plaats Rechter rechtbank 1e aanleg Rechter in de rechtbank van 1e aanleg, gespecialiseerd in fiscale zaken Rechter in de arbeidsrechtbank Toegevoegd rechter voor het rechtsgebied van het hof van beroep Toegevoegd rechter voor het rechtsgebied van het arbeidshof


Aantal kandidaten die Aantal Aantal gevraagd kandidaten voordrachten hebben om te worden gehoord


20

108

82

13

13

8

15

13

2

2

1

11

11

1

1

6

63

59

6

6

1

6

4

1

1

Vrederechter

3

20

17

3

3

Politierechter Substituutprocureur des Konings Substituutprocureur des Konings, gespecialiseerd in fiscale zaken Substituutarbeidsauditeur Toegevoegd substituutprocureur des Konings

1

6

6

1

1

18

41

35

14

14

2

3

3

1

1

8

16

14

6

6

10

14

13

8

8

1

2

1

1

1

3

13

12

3

3

2

3

2

2

2

8

14

10

7

7

Arbeidsauditeur Plaatsvervangend rechter in de rechtbank van 1e aanleg Plaatsvervangend rechter in de rechtbank van koophandel Plaatsvervangend rechter in de

34

Type vacante plaats


Aantal kandidaten die Aantal Aantal gevraagd kandidaten voordrachten hebben om te worden gehoord


arbeidsrechtbank Plaatsvervangend vrederechter Raadsheer in het hof van beroep Plaatsvervangend Raadsheer in het hof van beroep Raadsheer in het arbeidshof Substituutprocureurgeneraal Substituutgeneraal bij het arbeidshof Procureurgeneraal bij het hof van beroep Advocaat-generaal bij het Hof van Cassatie Totaal

19

41

33

17

17

2

5

5

2

2

21

13

11

12

12

3

11

10

3

3

3

4

4

3

3

2

3

3

2

1

2

12

12

1

1

1

4

4

1

1

145

428

364

110

109

a) Beslissing van de commissie geen kandidaat voor te dragen Voor 35 vacante plaatsen heeft de Franstalige benoemingscommissie geen kandidaat voorgedragen. Er zijn verschillende redenen om te motiveren dat geen voordracht werd gedaan : 1. Er boden zich geen of in verhouding tot het aantal vacante plaatsen onvoldoende kandidaten aan (8 gevallen). 2. De kandidaten werden al voor een andere vacante plaats voorgedragen of zeer recent op een andere plaats benoemd (5 gevallen). Wanneer iemand die kandidaat is voor verschillende vacante plaatsen tegelijk al eerder werd voorgedragen (maar nog niet is benoemd), draagt de commissie die kandidaat gewoonlijk niet meer voor een andere vacante plaats voor, omdat zij een coherent voordrachtbeleid wil voeren. Het zou immers volkomen zinloos zijn een kandidaat voor te dragen die – naar alle waarschijnlijkheid – op korte termijn zal worden benoemd. 3. De commissie was van oordeel dat zij onvoldoende was voorgelicht om de bekwaamheden van de kandidaat (kandidaten) te beoordelen. (2 gevallen). 35

Het gaat om een vacante plaats van plaatsvervangend rechter in een vredegerecht en een plaats van plaatsvervangend rechter in een arbeidsrechtbank. 4. De kandidaten beschikten niet over de vereiste kwaliteiten (9 gevallen). De commissie kiest voor deze beslissing indien zij van oordeel is dat de competenties en de bekwaamheden van de kandidaten niet beantwoorden aan het profiel van de geambieerde functie. Deze keuze werd vooral gemaakt wanneer de kandidaten voor de zg. fiscale plaatsen geen titels of verdiensten konden voorleggen waaruit hun gespecialiseerde kennis van het fiscaal recht bleek. 5. De kandidaten voldeden niet aan de taalvoorwaarden (8 gevallen). 6. Geen van de kandidaten behaalde de vereiste tweederden meerderheid binnen de commissie (1 geval). Het gaat om de vacante plaats van procureur-generaal bij het hof van beroep te Luik (gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 2 februari 2004). Deze vacante plaats werd opnieuw gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 16 augustus 2004. 8 personen stelden zich kandidaat. Na de herpublicatie heeft de commissie Cédric Visart de Bocarmé voorgedragen voor de vacante plaats van procureur-generaal bij het hof van beroep te Luik. 7. In 2 gevallen trok de enige kandidaat voor de vacante plaats zijn kandidatuur in. b) Beslissing van de Koning de voordracht te weigeren Van de 110 voordrachten die de Franstalige benoemingscommissie deed in 2004 werden geen enkele geweigerd : Het verschil tussen het aantal voordrachten (110) en het aantal benoemingen en aanwijzingen (109) is te verklaren doordat de enige kandidaat voor een vacante plaats van substituut-generaal bij het arbeidshof nà de voordracht en vóór de benoeming alsnog zijn kandidatuur had ingetrokken. Onderstaande tabel geeft de evolutie weer van het aantal weigeringen van 2001-2004 :

Aantal voordrachten 2001 2002 2003 2004

99 132 150 110

Aantal benoemingen of aanwijzingen 89 129 147 109

Weigeringen 10 3 3 0

1.2.2.2.2. Commentaar a. De gevallen waarin geen voordracht werd gedaan omdat er geen of onvoldoende kandidaten waren, betroffen in hoofdzaak vacante plaatsen van substituut-procureur des Konings, tweetalig substituut-procureur des Konings te Brussel, tweetalig rechter te Brussel. Zoals vorig jaar reeds werd gesignaleerd zijn ook de vacante plaatsen van plaatsvervangend raadsheer in het hof van beroep te Luik bij gebrek aan voldoende kandidaten moeilijk in te vullen. 36

Dat er zich voor de vacante plaatsen van substituut in sommige (meestal “grote”) parketten onvoldoende of geen kandidaten aanmelden is geen nieuw probleem en vraagt om een structurele aanpak: imagoverbetering van de (grote) parketten naar de kandidaat-magistraten toe. De klemtoon moet daarbij worden gelegd op het belang, de verantwoordelijkheid en het dynamische karakter van de functie van parketmagistraat. Ook de vacante plaatsen voor tweetalig rechter te Brussel en tweetalig substituut-procureur des Konings te Brussel, waarvoor geen kandidaten in het bezit van het tweetaligheidsattest te vinden zijn, vormen een terugkerend probleem. De toestand is verbeterd ingevolge de inwerkingtreding van de wet van 18 juli 200210, die de voorwaarden voor de kennis van de tweede landstaal voor bepaalde magistraatsambten in Brussel heeft versoepeld. b. De twee vacante plaatsen van procureur-generaal bij het hof van beroep hebben betrekking op de twee publicaties voor de vacante plaats van procureur-generaal bij het hof van beroep te Luik. Omdat na de eerste publicatie geen van de kandidaten de vereiste meerderheid van twee derden van de in de Franstalige benoemingsen aanwijzingscommissie uitgebrachte stemmen had behaald, werd deze vacante plaats opnieuw in het Belgisch Staatsblad gepubliceerd. Deze tweede publicatie heeft dan geleid tot de voordracht van Cédric Visart de Bocarmé. c. Er werd een voortdurende stijging vastgesteld van het aantal kandidaten voor de niet-tweetalige vacante plaatsen binnen de zittende magistratuur. Zo heeft de Franstalige benoemingsen aanwijzingscommissie voor plaatsen van toegevoegd rechter dossiers behandeld met 12, 17 en 20 kandidaten. Voor plaatsen van rechter in een rechtbank van eerste aanleg waren er voor sommige dossiers tot 15, 16, 20 en 28 kandidaten. d. Geen van de in 2004 door de Franstalige benoemingsen aanwijzingscommissie gedane voordrachten werd door de Koning geweigerd. In 2002 en 2003 waren er 3 weigeringen, en 10 in 2001. 1.2.2.3. Nederlandstalige benoemings-en aanwijzingscommissie De commissie kan, nadat zij de dossiers heeft onderzocht en, in voorkomend geval, de kandidaten heeft gehoord : -

hetzij een kandidaat voordragen omdat ze van oordeel is dat deze over de vereiste kwaliteiten beschikt; hetzij geen kandidaat voordragen (in dat geval wordt de vacante plaats opnieuw bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad door de Federale Overheidsdienst Justitie).

De voordracht wordt meegedeeld aan de Minister van Justitie. Vervolgens kan de Koning : -

hetzij “instemmen” met de keuze van de commissie door de kandidaat te benoemen; hetzij de voordracht weigeren bij gemotiveerd besluit (in dat geval wordt het dossier opnieuw overgemaakt aan de commissie die een nieuwe beslissing moet nemen); hetzij geen beslissing nemen binnen de voorgeschreven termijn van 60 dagen na de ontvangst van het proces-verbaal van voordracht (dit wordt geacht een afwijzende beslissing te zijn waartegen beroep bij de Raad van State kan worden ingesteld).

Twee gevallen worden nader toegelicht : 10

Wet van 18 juli 2002 tot vervanging van artikel 43quinquies en tot invoeging van artikel 66 in de wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken (B.S. 22 augustus 2002). 37

-

de beslissing van de commissie geen kandidaat voor te dragen, de beslissing van de Koning de voordracht van een kandidaat te weigeren.

1.2.2.3.1. Cijfergegevens In 2004 heeft de Nederlandstalige benoemingsscommissie 22 maal op dinsdagnamiddag vergaderd voor de behandeling van de benoemingsdossiers die de Minister van Justitie had overgemaakt. De commissie heeft de dossiers van 774 kandidaten voor 152 vacant verklaarde plaatsen onderzocht, en heeft 132 voordrachten gedaan. Voor 2004 resulteerden 130 van de 132 voordrachten in een effectieve benoeming of aanwijzing. Aantal Aantal kandidaten die Aantal Aantal Aantal Aantal vacante gevraagd hebben om te benoemingen kandidaten voordrachten weigeringen plaatsen worden gehoord of aanwijzingen 152 774 293 132 1 130 Verdeling van de 152 vacante plaatsen :

Type vacante plaats Rechter in de rechtbank van eerste aanleg Rechter in de rechtbank van koophandel Rechter in de arbeidsrechtbank Toegevoegd rechter hof van beroep Voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg Voorzitter van de rechtbank van koophandel Voorzitter van de arbeidsrechtbank Vrederechter Politierechter Toegevoegd rechter in de

Aantal kandidaten Aantal Aantal die gevraagd vacante kandidaten hebben om te plaatsen worden gehoord

Aantal voordrachten

Aantal Aantal Weige- benoemingen of ringen aanwijzingen

17

240

76

17

17

3

27

11

3

3

3

20

11

3

3

2

17

9

2

2

1

2

2

1

1

2

5

5

2

2

1

2

2

1

1

8 4

74 31

49 12

8 4

8 3

2

5

4

2

1

2 38

Type vacante plaats


Aantal voordrachten


politierechtbank Substituutprocureur des Konings Substituutprocureur des Konings fiscale aangelegenheden Toegevoegd substituutprocureur des Konings in het hof van beroep Substituutarbeidsauditeur Procureur des Konings bij de rechtbank van eerste aanleg Plaatsvervangend rechter in de rechtbank van eerste aanleg Plaatsvervangend rechter in de rechtbank van koophandel Plaatsvervangend rechter in de arbeidsrechtbank Plaatsvervangend rechter in de politierechtbank Plaatsvervangend rechter in het vredegerecht Raadsheer in het hof van beroep Substituutprocureurgeneraal bij het hof van beroep Substituutgeneraal bij het arbeidshof

27

132

34

24

24

1

1

0

1

1

24

96

27

9

9

8

19

12

8

8

1

3

3

1

1

2

6

0

2

2

1

2

0

1

1

3

4

2

3

3

1

1

0

1

1

19

28

3

19

19

8

38

21

8

8

8

11

4

5

5

1

1

1

1

1 39

Type vacante plaats Plaatsvervangend raadsheer in het hof van beroep Advocaatgeneraal bij het Hof van Cassatie Procureurgeneraal bij het Hof van Cassatie Totaal


Aantal voordrachten


3

5

2

3

3

1

3

2

1

1

1

1

1

1

1

152

774

293

132

1

130

De beslissing van de commissie geen kandidaat voor te dragen Voor 20 vacante plaatsen werd geen voordracht gedaan door de Nederlandstalige benoemingscommissie. Verschillende redenen kunnen worden aangevoerd voor deze beslissing : 1. alle kandidaten werden reeds voor een andere vacante plaats voorgedragen of zeer recent op een andere plaats benoemd (7 gevallen). 2. Er waren geen of onvoldoende kandidaten voor alle vacante plaatsen (10 gevallen). 3. De kandidaten voldeden niet aan de benoemingsvoorwaarden (3 gevallen). Intrekken van de kandidatuur van de door de commissie voorgedragen kandidaat In 1 geval kon niet tot een benoeming worden overgegaan omdat de voorgedragen kandidaat nà de voordracht en vóór de benoeming alsnog zijn kandidatuur had ingetrokken. Beslissing van de Koning de voordracht te weigeren Van de in 2004 gedane voordrachten werd er 1 geweigerd. In 1 geval werd door de Koning geweigerd omdat de benoemings– en aanwijzingscommissie volgens de Koning (lees: minister van justitie) de afweging van titels en verdiensten van de onderscheiden kandidaten niet op correcte wijze had doorgevoerd. De commissie had beslist dat één van de kandidaten zich van de andere kandidaten onderscheidde door zijn ruimere relevante ervaring in het algemeen, en zijn in casu relevantere ervaring als plaatsvervangend politierechter in het bijzonder. Volgens de Raad van State bepaalt de bevoegde overheid, in casu de bevoegde benoemingsen aanwijzingscommissie, zelf de beoordelingscriteria en het gewicht dat aan de verschillende criteria moet worden gehecht. De commissie heeft dezelfde kandidaat dan ook een tweede maal voorgedragen, waarna de Koning ook deze tweede voordracht weigerde om dezelfde redenen als 40

de eerste weigering11. In zijn arrest nr. 145.477 dd. 6 juni 2005 heeft de Raad van State de koninklijke besluiten tot weigering van de voordracht echter geschorst. Onderstaande tabel geeft de evolutie weer van het aantal weigeringen van 2001-2004 :

Aantal Aantal benoemingen voordrachten of aanwijzingen 2001 2002 2003 2004

225 172 142 132

210 167 140 130

Weigeringen 14 22 2 1

1.2.2.3.2. Commentaar a. Ook dit jaar dient te worden vastgesteld dat voor de invulling van de effectieve plaatsen binnen de zittende magistratuur zich geen enkel probleem stelt op het niveau van eerste aanleg. Voor iedere vacante plaats zijn er ruim voldoende kandidaten. Voor de effectieve plaatsen in de hoven van beroep is het beeld genuanceerder. Voor de hoven van beroep te Brussel en Antwerpen blijft ook in 2004 het aantal geïnteresseerden merkbaar lager dan voor de vacante plaatsen in het hof van beroep te Gent. b. Een groot deel van de gevallen waarin de Nederlandstalige benoemingsen aanwijzingscommissie geen voordracht heeft gedaan omdat er geen of onvoldoende kandidaten waren, zijn nog steeds vacante plaatsen van (toegevoegd) substituut-procureur des Konings. Hetzelfde stelt men vast bij het aantal in het Belgisch Staatsblad gepubliceerde vacante plaatsen die opnieuw dienen te worden gepubliceerd omdat zich geen kandidaten hebben gemeld. Vooral het vinden van kandidaten voor een vacante plaats van substituut-procureur des Konings bij het parket bij de rechtbank van eerste aanleg te Brussel, alsook van kandidaten voor vacante plaatsen van toegevoegd substituut-procureur des Konings in het rechtsgebied van de hoven van beroep te Brussel en te Gent vormden in 2004 een blijvend probleem. In de toestand voor de vacante plaatsen van tweetalig substituut-procureur des Konings te Brussel is wel enige verbetering merkbaar. Deze is te wijten aan de inwerkingtreding van de wet van 18 juli 200212, die de voorwaarden voor de kennis van de tweede landstaal voor bepaalde magistraatsambten in Brussel heeft versoepeld. Het probleem van een tekort aan kandidaten voor vacante plaatsen in sommige (vooral grote) parketten is niet nieuw, en dient structureel te worden aangepakt: het verbeteren van het huidige imago van de (grote) parketten naar de kandidaat-magistraten toe, waarbij de nadruk dient te worden gelegd op het belang, de verantwoordelijkheid en het dynamische karakter van de functie van een parketmagistraat. Volledigheidshalve dient te worden opgemerkt dat er in 2004 blijkbaar ook geen kandidaten te vinden waren voor sommige vacante plaatsen van substituut-arbeidsauditeur te Turnhout en substituut-procureur des Konings en substituut-arbeidsauditeur te Dendermonde. 11 12

Deze tweede voordracht en weigering vond plaats in 2005. Wet van 18 juli 2002 tot vervanging van artikel 43quinquies en tot invoeging van artikel 66 in de wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken (B.S. 22 augustus 2002). 41

Het in 2003 reeds vastgestelde probleem van het tekort aan kandidaten voor de vacante plaatsen van plaatsvervangend raadsheer in het hof van beroep wordt bevestigd in 2004. Dit blijkt uit het aantal in het Belgisch Staatsblad gepubliceerde plaatsen die wegens een gebrek aan kandidaten werden geannuleerd. Deze problematiek blijkt dus niet van tijdelijke aard te zijn. De grootste problemen bij het vinden van kandidaten voor het ambt van plaatsvervangend raadsheer stellen zich nog steeds voor de vacante plaatsen in het hof van beroep te Gent (hetgeen in schril contrast is met de effectieve plaatsen van raadsheer binnen ditzelfde hof). Er moet worden geijverd om het ambt van plaatsvervangend raadsheer voor de rechtsgebieden waar zich de grootste problemen stellen, opnieuw aantrekkelijk te maken. c. De neerwaartse trend inzake het aantal weigeringen zet zich in 2004 voort en blijft in dalende lijn lager dan in 2001-2003 (14 in 2001, 22 in 2002, 2 in 2003). 1 weigering op 132 voordrachten houdt in dat 0,75 % van alle gedane voordrachten werden geweigerd. De vorig jaar ingezette procentuele daling van het aantal weigeringen zet zich dus door (14,14% in 2001, 12,79% in 2002 en 1,41% in 2003). Bovendien stond de enige weigering volledig los van de kwaliteit van de voordracht door de benoemingscommissie. 1.2.2.4. Verenigde benoemingsen aanwijzingscommissie 1.2.2.4.1. Cijfergegevens In 2004 is de Verenigde Benoemings- en aanwijzingscommissie 5 keer bijeengekomen voor de behandeling van de benoemings- of aanwijzingsdossiers die de Minister van Justitie had overgemaakt. De commissie heeft de dossiers van 7 kandidaten voor 6 vacante plaatsen onderzocht en heeft 5 kandidaten voorgedragen. Voor 2004 resulteerden alle voordrachten in een effectieve benoeming of aanwijzing.


Aantal kandidaten

6

7

Aantal kandidaten die gevraagd hebben Aantal om te worden voordrachten gehoord 6 5

Aantal benoemingen of aanwijzingen 5

Verdeling van de 6 vacante plaatsen :

Type vacante plaats Federaal procureur Federaal magistraat Toegevoegd rechter in een vredegerecht

Aantal Aantal kandidaten die Aantal Aantal voorvacante gevraagd hebben kandidaten drachten plaatsen om te worden gehoord 1 1 1 1 1 1 1 1

Aantal benoemingen of aanwijzingen 1 1

2

3

3

1

1

plaatsvervangend vrederechter

2

2

1

2

2

Totaal

6

7

6

5

5 42

De beslissing van de commissie geen kandidaat voor te dragen Voor 1 vacante plaats werd geen voordracht gedaan omdat de enige kandidaat na het overmaken van de dossiers door de Federale Overheidsdienst Justitie zijn kandidatuur alsnog had ingetrokken. Beslissing van de Koning de voordracht te weigeren Van de in 2004 gedane voordrachten werd er geen enkele geweigerd. 1.2.2.5. Beroepen bij de Raad van State 1.2.2.5.1. Franstalige benoemingsen aanwijzingscommissie Inzake de door de Franstalige benoemingsen aanwijzingscommissie in 2004 gedane voordrachten werden volgen vorderingen ingesteld : -

Een vordering tot schorsing werd ingediend tegen een koninklijk besluit tot benoeming van een advocaat-generaal bij het Hof van Cassatie. Het betreft een verzoek dat werd ingediend door iemand die volledig vreemd is aan de zaak en die dit wel vaker doet. De auditeur stelt in zijn verslag trouwens de verwerping voor op grond van een gebrek aan belang.

-

Een verzoekschrift tot nietigverklaring werd ingediend tegen een koninklijk besluit tot benoeming van een rechter in de arbeidsrechtbank te Hoei. In deze zaak is er nog geen verslag van de auditeur. Er dient te worden opgemerkt dat de verzoeker intussen is benoemd tot arbeidsauditeur.

-

Een kandidate heeft een vordering tot schorsing en een verzoekschrift tot nietigverklaring ingediend tegen een koninklijk besluit tot benoeming van een toegevoegd rechter voor het rechtsgebied van het hof van beroep te Luik. De verzoekster is een gerechtelijk stagiair op het einde van de tweede verlenging van haar stage. Zij is van oordeel dat haar kandidatuur meer troeven bood dan de kandidatuur van de voorgedragen kandidate. Bovendien meent zij dat de vergelijking van de bekwaamheid en de geschiktheid van de verschillende kandidaten in de motivering van de voordracht niet op een adequate wijze is gebeurd. Deze beroepen (die in 2005 werden ingediend) hebben nog niet het voorwerp uitgemaakt van een arrest van de Raad van State.

a) Verwerpingsarresten van de Raad van State Bij arrest van 18 november 2004 heeft de Raad van State drie vorderingen tot schorsing verworpen van drie koninklijke besluiten tot benoeming van een toegevoegd rechter voor het rechtsgebied van het hof van beroep te Brussel. Het ging om zeven plaatsen van toegevoegd rechter waarvoor zich vijftien personen kandidaat hadden gesteld. De commissie had zeven kandidaten voorgedragen, hetgeen heeft geleid tot zeven door de Koning genomen benoemingsbesluiten. Een niet voorgedragen kandidaat had tegen slechts drie van deze zeven benoemingsbesluiten een vordering ingesteld. In zijn arrest heeft de Raad van State geoordeeld dat [vrij vertaald] « het feit voorgedragen noch benoemd te worden terwijl er toe te kennen plaatsen vacant bleven, kon een morele schade uitmaken die een ernstig en moeilijk te herstellen nadeel vormt, terwijl in de voorliggende zaken alle vacante plaatsen werden ingevuld en de kandidatuur van de verzoekende partij werd geweerd ten gevolge van een procedure waarbij alle kandidaturen werden onderzocht om te bepalen van welke kandidaten de kwaliteiten het meest aansluiten bij de in te vullen 43

plaatsen », dat « noch de door de koning genomen benoemingsbesluiten noch de voordrachten van de Franstalige voordracht- (sic) en aanwijzingscommissie van de Hoge Raad voor de Justitie, noch de adviezen waarop deze commissie zich heeft gebaseerd, bewoordingen bevatten die denigrerend zijn voor de persoon van de eiser of die zijn eer aantasten” en “dat het risico op een ernstig moeilijk te herstellen nadeel derhalve niet is bewezen.” Bij arrest van 25 juni 2004 heeft de Raad van State de vordering tot schorsing verworpen van een koninklijke besluit tot benoeming van een vrederechter. In zijn beslissing stelt de Raad van State dat de tegenpartij (de Belgische Staat, vertegenwoordigd door de minister van justitie) volledig in overeenstemming was met de rechtspraak van de Raad van State die stelt dat geen rekening mag worden gehouden met de ervaring die een kandidaat heeft verworven op basis van een benoeming die het voorwerp heeft uitgemaakt van een nietigverklaring. De Raad van State was van oordeel dat oordeel dat de aangehaalde nadeel louter hypothetisch was en dat het risico op een ernstig en moeilijk te herstellen nadeel niet was aangetoond. 1.2.2.5.2. Nederlandstalige benoemingsen aanwijzingscommissie Inzake de door de Nederlandstalige benoemingsen aanwijzingscommissie in 2004 gedane voordrachten werd volgende vordering ingediend : -

Een kandidaat heeft een vordering tot schorsing ingediend tegen een koninklijk besluit tot benoeming van de procureur des Konings bij de rechtbank van eerste aanleg te Veurne. In deze zaak is er nog geen verslag van de auditeur.

a) Nietigverklaring door de Raad van State Bij arrest nr. 136.607 dd. 25 oktober 2004 vernietigde de Raad van State een koninklijk besluit tot aanwijzing van een voorzitter van een rechtbank van eerste aanleg voor een mandaat van zeven jaar. In zijn arrest stelt de Raad van State dat een vernietigingsberoep dat rechtstreeks is gericht tegen de voordracht door de Nederlandstalige benoemingsen aanwijzingscommissie onontvankelijk is. De Koning had in casu de motieven waarop de Nederlandstalige benoemingsen aanwijzingscommissie haar voordracht had gebaseerd echter expliciet overgenomen. De Raad van State stelde dat uit de voordracht impliciet maar zeker bleek dat de Nederlandstalige benoemingsen aanwijzingscommissie in casu de aanspraken van de verzoeker had afgewogen met die van de uiteindelijk voorgedragen (en benoemde) kandidaat. Het middel van verzoeker was in die mate dan ook ongegrond. Uit de motivering van de voordracht in samenlezing met de gegevens van het dossier bleek volgens de Raad van State echter niet dat de Nederlandstalige benoemingsen aanwijzingscommissie het standaardprofiel bij haar beoordeling had betrokken. Het middel van verzoeker was in die mate dan ook gegrond. Gelet op het feit dat niet bleek dat het standaardprofiel bedoeld in artikel 259bis-13, van het Gerechtelijk Wetboek betrokken was bij de beoordeling van de kandidaten, vernietigde de Raad van State het vermelde benoemingsbesluit.

44

1.2.2.6. Algemene commentaar op de benoemingen en aanwijzingen a. Sinds de oprichting van de Hoge Raad voor de Justitie hebben de benoemingsen aanwijzingscommissies hun plaats binnen het institutionele landschap ten volle bevestigd. De benoemingsen aanwijzingscommissies leggen zichzelf bij het motiveren van de voordracht uiterst hoge kwaliteitseisen op inzake juridische correctheid, gelet op het belang van de voordrachten zowel op maatschappelijk als op strikt juridisch vlak. De wet en de rechtspraak van de Raad van State dienen hierbij als leidraad. De benoemingsen aanwijzingscommissies hanteren een positieve motiveringsstijl die, vertrekkende vanuit de kwaliteiten van de meest bekwame en geschikte kandidaat, een vergelijking maakt met de niet voorgedragen kandidaten op basis van de motieven die tot grondslag van de keuze voor de voorgedragen kandidaat hebben gediend. Door blijvend te werken aan de verbetering van de kwaliteit van de wijze waarop de kandidaten worden voorgedragen, bevestigt de benoemingsen aanwijzingscommissie de hoge verwachtingen die op dit vlak in haar waren en zijn gesteld. b. Het lijkt er sterk op dat het aantal in het Belgisch Staatsblad gepubliceerde vacante plaatsen in de zittende magistratuur, zal volstaan om de gerechtelijke stagiairs van de lichting 2001 die de lange stage hebben doorlopen voor het einde van de tweede en laatste verlenging van hun stage (30 september 2005) te kunnen voorgedragen en te benoemen. Toch valt het niet uit te sluiten dat voor een zeer beperkt aantal van de gerechtelijke stagiairs van deze laatste lichting zich mogelijk toch een probleem zal stellen om vóór het einde van de tweede verlenging van hun stage te worden benoemd. Hoewel het probleem zich langs Nederlandstalige zijde minder scherp stelt dan de voorgaande jaren (hetgeen o.m. een gevolg is van de gevoerde strenge selectiepolitiek tijdens het vergelijkend toelatingsexamen), benadrukken de benoemingsen aanwijzingscommissies nogmaals dat voor dit structureel probleem zo spoedig mogelijk een oplossing dient te worden gevonden. Opnieuw kan worden herhaald dat bovenstaande problemen deels lijken te zijn veroorzaakt door het gebrek aan een duidelijke visie bij het bepalen van het aantal vacante stageplaatsen voor gerechtelijke stagiairs. Om te vermijden dat men structureel een aantal gerechtelijke stagiairs krijgt die niet benoembaar zijn wegens een gebrek aan vacante plaatsen, lijkt het in de eerste plaats dan ook aangewezen dat de huidige berekeningswijze van het aantal vacante stageplaatsen voor gerechtelijke stagiairs wordt herbekeken en aangepast. Er kan eventueel ook worden nagegaan of het niet aangewezen is om bij het openstellen van het aantal stageplaatsen rekening te houden met het aantal plaatsen dat beschikbaar is voor de korte stage (en die enkel kunnen leiden tot een benoeming tot parketmagistraat) en het aantal plaatsen beschikbaar voor de lange stage (mogelijke benoeming zetel/parket). Verder dient een oplossing te worden voorzien voor de gerechtelijke stagiairs die hun stage met gunstig gevolg hebben doorlopen, en die door een gebrek aan vacante plaatsen niet vóór het einde van de tweede verlenging van hun stage kunnen worden benoemd. Op dat moment eindigt hun stage immers onherroepelijk. Tot slot moet worden opgemerkt dat de benoemingscommissies de kandidaturen van alle kandidaten voor een vacante plaats steeds op gelijke voet behandelen, zodat de gerechtelijke stagiairs voor ieder vacante plaats ook in concurrentie treden met andere kandidaten die houder zijn van het getuigschrift van beroepsbekwaamheid voor de uitoefening van gerechtelijke functies, of van kandidaten die reeds magistraat zijn. Iedere categorie van kandidaten voor een vacante plaats (gerechtelijke stagiairs, beroepsbekwaamheid en magistraten) heeft zijn eigen specifieke kwaliteiten en bekwaamheden. Vanuit de zorg om de voor iedere vacante plaats de meest bekwame en geschikte kandidaat voor te dragen, maken de benoemingscommissies voor 45

iedere plaats afzonderlijk de delicate afweging tussen de verschillende kandidaten van de verschillende voormelde categorieën. Hierbij wordt onder meer rekening gehouden met de bijzonder kenmerken van iedere vacante plaats en de bijzonder behoeften van het rechtscollege waar de plaats vacant is. De benoemingscommissies stellen echter vast dat het huidige aantal gerechtelijke stagiairs dat het einde van hun stage nadert, de afweging tussen de bijzondere en specifieke kwaliteiten van de kandidaten uit de verschillende categorieën er niet eenvoudiger op maakt. De optie een welbepaald aantal vacante plaatsen voor te behouden voor de gerechtelijke stagiairs dient dan ook serieus te worden onderzocht. De benoemingsen aanwijzingscommissies dringen er op aan dat voor de problematiek van de gerechtelijke stagiairs zo spoedig mogelijk een oplossing wordt gevonden. In dit opzicht kan worden verwezen naar de aanbeveling betreffende de gerechtelijke stage, zoals goedgekeurd door de algemene vergadering van de Hoge Raad voor de Justitie van 30 juni 200413. 1.3. DE OPLEIDING 1.3.1. Richtlijnen en programma’s voor de permanente vorming van magistraten – Richtlijnen en programma’s voor de gerechtelijke stage 1.3.1.1. Inleiding – wettelijk kader Artikel 259bis-9, §§ 2 en 3, van het Gerechtelijk Wetboek bepaalt : “§ 2. De verenigde benoemingscommissie bereidt de richtlijnen en de programma’s voor de permanente vorming van magistraten en de gerechtelijke stage voor. De bevoegde dienst bij het ministerie van Justitie zorgt in samenwerking met de verenigde enoemingscommissievoor de uitvoering van de programma’s en de logistieke ondersteuning op de wijze door de Koning bepaald. De Koning kan daartoe leden van de zittende magistratuur of magistraten van het openbaar ministerie aanstellen. § 3.De examenprogramma’s bedoeld in § 1 en de richtlijnen en programma’s bedoeld in § 2 worden na goedkeuring door de algemene vergadering bekrachtigd door de Minister van Justitie en bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad.” Artikel 259bis-10, § 2, eerste alinea van het Gerechtelijk Wetboek voegt daaraan toe : “§ 2. Elke benoemingscommissie kan met een meerderheid van twee derden van haar leden besluiten om voor de uitoefening van de bevoegdheden bedoeld in § 1, 2°, en artikel 259bis-9, in haar midden een subcommissie in te stellen die evenveel magistraten als niet-magistraten telt.” 1.3.1.2. De uitoefening van de bevoegdheid – Instelling van de subcommissie “opleiding” De mogelijkheid om een subcommissie “opleiding” in te stellen binnen de Verenigde Benoemings- en Aanwijzingscommissie is voorzien door artikel 259bis-10, § 2, van het Gerechtelijk Wetboek; zij maakt het mogelijk om aan die subcommissie een grotere bewegingsvrijheid en doeltreffendheid te geven in het beheer van de programma’s en om de nuttige beslissingen te nemen. De nieuwe subcommissie “opleiding” die op 9 september 2004 door de Verenigde Benoemingsen Aanwijzingscommissie werd opgericht, heeft de taken overgenomen van de eerste subcommissie "opleiding", die sedert 24 januari 2001 actief was. Zoals haar voorgangster, is de 13

Zie p. 128 van dit verslag. 46

nieuwe subcommissie “opleiding” samengesteld uit acht leden en respecteert zij zowel de taalpariteit als de pariteit magistraten/niet-magistraten die binnen de HRJ bestaat. De richtlijnen en programma’s van de permanente vorming van de magistraten van het jaar 2005 werden door de subcommissie “opleiding” voorbereid in de loop van het tweede semester van het jaar 2004 en afgewerkt tijdens haar vergadering van 10 januari 2005. Die richtlijnen en programma’s werden op 26 januari 2005 goedgekeurd door de algemene vergadering van de Raad en op 27 januari 2005 aan de minister van Justitie overgemaakt teneinde te worden bekrachtigd en gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Die richtlijnen en programma’s werden uitgewerkt met de bedoeling om tegemoet te komen zowel aan de doelstellingen die de HRJ nastreeft, en die volgens hem in de opleiding van de magistraten een bevoorrechte uitvoeringswijze vinden, als aan de verwachtingen en behoeften die geuit werden door de effectieve en plaatsvervangende magistraten, via de jaarlijkse behoeftenpeiling die in 2004 gehouden werd, en door hun korpschefs. De richtlijnen en programma’s voor de gerechtelijke stage werden voorbereid door de subcommissie “opleiding” van 27 maart 2002. Zij werden op 24 april 2002 door de algemene vergadering van de HRJ goedgekeurd. Bij besluit van 13 november 2002 heeft de minister van Justitie de richtlijnen en programma’s voor de gerechtelijke stage bekrachtigd. De richtlijnen en programma’s voor de gerechtelijke stage werden gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 20 november 2002. 1.3.1.3. Ontwikkeling van een langetermijnvisie In 2003 had de subcommissie “opleiding” zich van een actieplan voorzien, en had zich daarbij laten leiden door voorbeelden van de opleidingsinstituten voor magistraten die in andere landen van de Europese Unie werkzaam zijn. Dat actieplan voorzag met name de volgende projecten : -

-

de principes bepalen die een opleidingsbeleid dragen, in het kader van een wijziging van de wet die tot doel zou hebben de bevoegdheden van uitvoering van de opleidingsprogramma’s over te dragen van de FOD Justitie aan de HRJ, en eventueel in een latere fase een federaal instituut voor de magistratenopleiding oprichten; functieprofielen uitwerken waarmee specifieke opleidingsmodules zouden kunnen worden gecreëerd voor elk van de functies die in de magistratuur bestaan; een concreet opleidingsprogramma uitwerken dat op drie jaar gestructureerd is, met behoud van een bewegingsruimte die nodig is voor de integratie van actualiteitsopleidingen (zoals de begeleiding van nieuwe wetgeving); prioriteit verlenen aan de initiële vorming, die betrekking heeft op de gerechtelijke stagiairs, maar eveneens op de recentelijk via het examen inzake beroepsbekwaamheid benoemde magistraten of ook nog op de magistraten die van functie veranderen.

Die projecten vonden een aanzet tot concretisering in de richtlijnen en programma’s voor de opleiding van de magistraten in 2005. Met de bedoeling om een meer globale en gestructureerde visie van de opleiding te ontwikkelen en te geven, wenste de HRJ zich inderdaad niet te beperken tot het jaar 2005, maar een aanzet te geven tot een meerjarenaanpak. Op termijn wenst de HRJ aan de magistraten een zicht te kunnen geven op de opleidingsprogramma’s waarover zij op langere termijn zullen kunnen beschikken. De precieze data en inhoud kunnen uiteraard niet zo lang op voorhand worden medegedeeld, in het bijzonder rekening houdend met de nieuwe 47

wetgeving, de meer punctuele behoeften en de beschikbaarheid van de lesgevers. Een gestructureerd algemeen kader zou echter stap voor stap kunnen worden ingevoerd. In het licht van een visie op langere termijn op de opleidingen, heeft de subcommissie “opleiding” in de loop van het tweede semester van het jaar 2004 beslist om twee keer per jaar een brochure uit te geven met daarin alle specifieke opleidingsactiviteiten bestemd voor de magistraten en de gerechtelijke stagiairs voor een semester. Alle effectieve magistraten en gerechtelijke stagiairs hebben begin 2005 een exemplaar ontvangen van de eerste uitgave van die brochure, en de korpschefs werden ingelicht over de mogelijkheid om bijkomende exemplaren te bestellen voor de plaatsvervangende magistraten. Bovendien zou de opleiding van magistraten zich moeten ontwikkelen volgens een methodologie op basis van progressieve opleidingsmodules (basisopleiding - grondige opleiding - uitwisseling van beroepservaring en/of opvolgingscursussen), ontworpen in functie van het leerplan van een bepaald functieprofiel in de magistratuur. De Hoge Raad zal deze methodologie stap voor stap, doch resoluut, invoeren. De Hoge Raad wenst eveneens het concept “Zomercursussen” te ontwikkelen, hetgeen de magistraat toelaat om, buiten de druk van zijn beroepsactiviteiten, meer beschikbaar te zijn voor de lessen of de uitwisseling van beroepservaring die hij gekozen heeft. Een eerste experiment zal plaatsvinden in de zomer van 2005. Tot slot, wenst de Hoge Raad de mogelijkheden te onderzoeken die worden geboden door “elearning” (opleidingen die gebruik maken van de moderne communicatietechnieken) en “opleiding op afstand”, bijzonder geschikt voor bepaalde opleidingen. De Hoge Raad steunt overigens ieder initiatief dat ertoe strekt de deelname van magistraten aan opleidingen verplicht te maken, in het bijzonder voor recent benoemde magistraten, die weliswaar nu al kunnen deelnemen aan de jaarlijkse residentiële seminaries voor de gerechtelijke stagiairs. De Hoge Raad bewijst aldus dat hij, door het ontwikkelen van conceptuele en professionele aspecten van de opleiding van magistraten, meer en meer investeert in dit belangrijke aspect van het human-resourcesbeheer van de magistratuur. 1.3.1.4. Activiteiten van de subcommissie “opleiding” 1.3.1.4.1. Permanente vorming van de magistraten en gerechtelijke stage In de loop van het jaar 2004 heeft de subcommissie “opleiding” tot 77 keer toe werkgroepen bijeengebracht teneinde de programma’s van de hieronder vermelde opleidingen voor te bereiden: I. A. -

FUNCTIEGEBONDEN OPLEIDINGEN Opleidingen bij het opnemen van een functie Opleiding voor de recentelijk benoemde magistraten van het parket en van het arbeidsauditoraat (voorjaarsseminarie van de gerechtelijke stagiairs); Opleiding voor de leden van de kamers van inbeschuldigingstelling en van de parkettengeneraal; Residentieel seminarie van de gerechtelijk stagiairs; Opleiding voor toekomstige onderzoeksrechters. 48

B. II. A. B. C. D. E. F. -

Uitwisseling van beroepservaringen Uitwisseling van beroepservaringen tussen parketmagistraten gespecialiseerd in het gebruik van bijzondere opsporingsmethoden; Uitwisseling van beroepservaringen omtrent specifieke problemen van strafprocesrecht; Uitwisseling van beroepservaringen tussen onderzoeksrechters; Uitwisseling van beroepservaringen tussen onderzoeksrechters en parketmagistraten gespecialiseerd in het gebruik van bijzondere opsporingsmethoden. THEMATISCHE OPLEIDINGEN Samenleving en hedendaagse problemen Gelijkheid tussen vrouwelijke en mannelijke werknemers, pesterijen en discriminatie. Strafrecht, strafprocesrecht en criminologie Alternatieve maatregelen; Gerechtskosten in strafzaken; Voorwaardelijke invrijheidstelling; Bewijs in strafzaken en technische en wetenschappelijke vooruitgang; Verhoor van een anonieme getuige; Internationale samenwerking in strafzaken (basisopleiding); Economisch en financieel strafrecht; Plaats van het slachtoffer in het strafrechtelijk bestel; Mensenhandel. Gezin en minderjarigen Opleiding voor de jeugdmagistraten; Adoptie; Het ontwricht gezin en geld (Basisopleiding); Grondige opleiding voor de berekening van het alimentatiegeld. Sociaal recht Grondige opleiding voor magistraten in sociale zaken. Economisch en handelsrecht Fiscaal recht. Europees en internationaal recht Europees mededingingsrecht na 1 mei 2004; Rechten van de mens; Internationaal humanitair recht; Verkrijging van het bewijs in de strafrechtelijke ruimte van de Europese Unie; Internationale samenwerking in strafzaken: bevriezen van activa en bewijzen en verbeurdverklaring in grensoverschrijdende strafzaken; Samenwerking met de structuren van het Europees justitieel netwerk, Eurojust en Europol.

49

G. H. III. IV. -

Grondwettelijk en administratief recht Milieurecht (gespecialiseerde opleiding). Werkbezoeken Federale politie. OPLEIDINGEN OVER ANDERE THEMA’S Notariaat; Conflicten beslechten in een pluralistische maatschappij; Ethische, economische en maatschappelijke beschouwingen in de rechterlijke motivering. METHODOLOGISCHE OPLEIDINGEN Verhoortechnieken; Managementtechnieken; Management en kwaliteit van het gerechtelijk beheer; Opleiding voor stagemeesters; Gerechtelijk schrijven (basisopleiding); Strategie en praktijk van het gerechtelijk schrijven; Basisopleiding mondelinge communicatie.

In de loop van het jaar 2004 werden de volgende opleidingen gehouden: I. A. B. -

FUNCTIEGEBONDEN OPLEIDINGEN Opleidingen bij het opnemen van een functie Opleiding voor de recentelijk benoemde magistraten van het parket en van het arbeidsauditoraat (miniseminarie van de gerechtelijke stagiairs); Opleiding voor de leden van de kamers van inbeschuldigingstelling en van de parkettengeneraal; Residentieel seminarie van de gerechtelijk stagiairs; Opleiding voor toekomstige onderzoeksrechters; Opleiding voor politierechters; Basisopleiding voor jeugdmagistraten. Uitwisseling van beroepservaringen Uitwisseling van beroepservaringen tussen parketmagistraten gespecialiseerd in het gebruik van bijzondere opsporingsmethoden; Uitwisseling van beroepservaringen omtrent specifieke problemen van strafprocesrecht; Uitwisseling van beroepservaringen tussen magistraten van de arbeidsgerechten; Uitwisseling van beroepservaringen omtrent de strafrechtelijke aansprakelijkheid van rechtspersonen; Uitwisseling van beroepservaringen tussen magistraten bevoegd in familiezaken; Uitwisseling van beroepservaringen omtrent het ouderlijk gezag en de voogdij.

50

II. A. B. C. D.

THEMATISCHE OPLEIDINGEN Samenleving en hedendaagse problemen Gelijkheid tussen vrouwelijke en mannelijke werknemers, pesterijen en discriminatie. Strafrecht, strafprocesrecht en criminologie Alternatieve maatregelen; Gerechtskosten in strafzaken; Bewijs in strafzaken en technische en wetenschappelijke vooruitgang; Verhoor van een anonieme getuige; Internationale samenwerking in strafzaken (basisopleiding); Economisch en financieel strafrecht; Plaats van het slachtoffer in het strafrechtelijk bestel; Mensenhandel; Slachtofferonthaal in de parketten en rechtbanken; Informaticacriminaliteit; Politiediensten (Basisopleiding). Gezin en minderjarigen Het ontwricht gezin en geld (Basisopleiding); Familierecht (Basisopleiding); Sociaal recht

(zie “Uitwisseling van beroepservaringen tussen magistraten van de arbeidsgerechten”). E. F. G. H. III. -

Economisch en handelsrecht Faillissement. Europees en internationaal recht Europees mededingingsrecht na 1 mei 2004; Rechten van de mens; Samenwerking met de structuren van het Europees justitieel netwerk, Eurojust en Europol; Europees recht (basisopleiding). Grondwettelijk en administratief recht Milieurecht (gespecialiseerde opleiding). Werkbezoeken Federale politie. OPLEIDINGEN OVER ANDERE THEMA’S Ethiek en economie van het recht in de motivering van de gerechtelijke handelingen: Deontologie van de magistraten. 51

IV. -

METHODOLOGISCHE OPLEIDINGEN Verhoortechnieken; Managementtechnieken; Gerechtelijk schrijven (basisopleiding); Strategie en praktijk van het gerechtelijk schrijven; Basisopleiding mondelinge communicatie; Luisteren en communicatie in een onderhoud en tijdens een zitting (basisopleiding – grondige opleiding – opvolging); Contacten met de pers (Basisopleiding – grondige opleiding); Stressbeheersing.

De programma’s van de geplande specifieke opleidingen worden bekendgemaakt op de website van de HRJ (www.hrj.be>Activiteiten>Opleiding>Programma’s), alsook de programma’s van de opleidingen die worden georganiseerd door de externe instanties die zijn goedgekeurd door de subcommissie “opleiding" in het kader van de opleiding van de magistraten en/of de gerechtelijke stagiairs. 1.3.1.4.2. Stages in het buitenland voor magistraten De Koning Boudewijnstichting (KBS) heeft gedurende vier jaar (van 1998 tot 2001) het project ‘stages in het buitenland voor magistraten’ geleid. Dat initiatief was een groot succes. Aan het einde van haar programma “Burger, recht en samenleving”, wilde de KBS een einde stellen aan haar project ‘stages in het buitenland voor magistraten’ en stelde zij de bevoegde autoriteiten voor om dit initiatief in een gestructureerd kader over te nemen en het te integreren in de permanente vorming van de magistraten. De Hoge Raad voor de Justitie (HRJ) heeft het project met de steun van de KBS voortgezet en uitgevoerd. a) Projecten 2003 De eerste projectoproep werd gedaan op 30 juni 2003 via een omzendbrief gericht aan alle korpschefs van het land. De projectoproep werd eveneens gepubliceerd op de website van de Hoge Raad. In 2003 werden er 7 projecten ingediend, waaruit de jury, bestaande uit 4 leden aangesteld door de HRJ (Martine Castin, Jacques Hamaide, Michel Rozie en Edith Van den Broeck) en 2 leden aangesteld door de KBS (Serge Brammertz en Yvette Merchiers), de volgende geselecteerd heeft: -

THIERRY PAPART EN ERIC DESMEDT, “De betalingsopdracht … een vergelijkende studie” (Zwitserland, Nederland, Frankrijk); ANNE DE POORTERE, “Het belang van het kind in burgerlijke procedures, in het bijzonder het horen van het kind” (Frankrijk); FABIEN CLEMENT, “ Kinderpornografie op het internet : De Amerikaanse ervaring ten bate van de Belgische gerechtelijke praktijk ” (Verenigde Staten).

Al die stages werden beëindigd in 2004. De samenvattingen van de stageverslagen werden gepubliceerd op de website van de Hoge Raad (www.hrj.be/NL/ac/index.asp). De magistraten kunnen de volledige verslagen verkrijgen door een aanvraag te sturen naar het secretariaat “stages in het buitenland” (Hoge Raad voor de Justitie, ter attentie van Mevrouw Louise Dauphin, Louizalaan 65 bus 1, 1050 Brussel - [email protected]). 52

b) Projecten 2004 In 2004 werden er 10 projecten ingediend, waaruit de jury de volgende geselecteerd heeft: -

-

YVES MOINY EN FRÉDÉRIC LUGENTZ, “van de mechanismen voor inbeslagneming en verbeurdverklaring in het kader van de strijd tegen het witwassen” (Luxemburg, Zwitserland en Jersey); EMMANUEL CAPRASSE EN MARC DEWART, “Het financieel beheer van de gewone rechtscolleges” (Frankrijk, Duitsland); HENRY FUNCK, “De verzoening en de bemiddeling in sociale zaken (in het bijzonder in verband gebracht met de dwingende voorschriften of de voorschriften van openbare orde en de problematiek van de bevoegdheid voor de organen en overheidsdiensten, om tot een vergelijk te komen” (Canada – Quebec); DAMIEN VANDERMEERSCH EN PATRICIA JASPIS, “Het Internationaal Strafgerechtshof en de Belgische rechtscolleges : samenwerking en complementariteit” (Nederland); PIM VANWALLEGHEM, “Studie van de manier waarop de Venezolaanse politionele en justitiële overheden aan drugsbestrijding doen” (Venezuela); STEFAN LUYTEN, “Nagaan op welke manier het mentorschap in Nederland in de praktijk werkt”

De meeste van die stages werden uitgevoerd, maar nog niet alle verslagen werden ingediend. 1.3.1.5. Problematiek van het ontwerpen en het implementeren van een samenhangend opleidingsbeleid voor magistraten In de praktijk veroorzaakt de splitsing van de bevoegdheden een reeks van moeilijkheden en onsamenhangendheden in alle stadia van de organisatie van de opleidingen. Er stellen zich regelmatig problemen, hetgeen leidt tot betreurenswaardige gevolgen en ieder werkelijk samenhangend beleid in de weg staat. De samenwerkingsmodaliteiten worden echter regelmatig herzien en geëvalueerd, zonder dat het vooruitzicht van een optimale manier opduikt, aangezien het probleem hoofdzakelijk structureel van aard is. De eindbalans van de Raad komt overeen met de conclusie die de minister van Justitie formuleerde toen zij antwoordde op de vraag die mevrouw T'Serclaes haar op 8 januari 200414 stelde in plenaire zitting van de Senaat, namelijk dat: “de hele organisatie van de opleiding van magistraten op een coherente wijze moet worden gestructureerd en de procedure moet worden vereenvoudigd”. De minister heeft sedertdien haar standpunt bevestigd en leek de visie van de Hoge Raad te delen daar waar hij de oprichting van een autonoom opleidingsinstituut voorstaat, toen zij in de commissie justitie van de Kamer van volksvertegenwoordigers antwoordde op de vragen van de Heren De Groote en Laeremans, door te stellen: “Om alle inmenging van de uitvoerende macht te vermijden, verdedig ik de oprichting van een onafhankelijk instituut, los van het departement en van de FOD Justitie, voor de permanente beroepsopleiding van de magistraten en van de gerechtelijke stagiairs”15. Zij had er eerst aan herinnerd dat de opleiding een grondwettelijke bevoegdheid van de Hoge Raad is en dat het artikel dat de bevoegdheden van de Hoge Raad regelt niet kan worden gewijzigd en dus niet voor herziening vatbaar is.

14 15

Hand. Senaat 2003-2004, 8 januari 2004, pp. 34-35. Parl. St., Kamer, 2004-2005, 51 COM 471, p. 3. 53

Om een versnippering te vermijden van de inspanningen die op een nuttige wijze in een constante verbetering van het opleidingssysteem gestoken zouden kunnen worden, blijft de Hoge Raad voor de Justitie eveneens pleiten voor het bijeenbrengen van de bevoegdheden inzake opleiding in handen van één enkele instantie, die onafhankelijk is van de drie machten. Dat is de conditio sine qua non voor een optimale doeltreffendheid van het opleidingssysteem. De HRJ ijvert dagelijks voor de oprichting van dat instituut waarvan de principes gesteund zijn op de aanbevelingen van de “Conseil consultatif des Juges européens”16 en op de overtuigende ervaringen van andere lidstaten. Men kan enkel maar de doeltreffendheid van een dergelijke structuur vaststellen. Men zou als overtuigende tests kunnen vermelden: capaciteiten van de Hoge Raad om alleen de volledige organisatie van opleidingen te beheren, twee seminaries die de Hoge Raad in 2004 zelfstandig georganiseerd heeft, dankzij een subsidie van de Europese Commissie en met de financiële, maar niet de logistieke steun van de FOD Justitie : -

een seminarie met betrekking tot het Europees mededingingsrecht na 1 mei 2004, georganiseerd van 12 tot 14 mei 2004, waaraan een veertigtal Belgische magistraten deelnamen; een internationaal seminarie dat van 15 tot 18 juni 2004 gehouden werd over het thema “Samenwerking met de structuren van het Europees justitieel netwerk, Eurojust en Europol”. Op dat seminarie waren er 30 Belgische deelnemers en 60 deelnemers van de andere lidstaten aanwezig.

De beleidsnota van 19 november 2004 van Mevrouw de Minister van Justitie17 maakt het mogelijk optimistisch te concluderen en een nabije ontknoping tegemoet te zien, aangezien zij, bij de te nemen maatregelen voor de modernisering van het gerechtelijk apparaat, de oprichting vermeldt van een Opleidingsinstituut voor de Rechterlijke Orde, dat vanaf 2006 zou kunnen functioneren: “De modernisering van het gerechtelijk apparaat noodzaakt gerechtelijk personeel dat beschikt over specifieke professionele kwalificaties van hoge kwaliteit. Het is onontbeerlijk voor de magistratuur en voor het personeel dat de magistraten bijstaat in hun gerechtelijke opdracht permanente vorming aan te bieden. Sedert de installatie van de Hoge Raad voor de Justitie zijn de opleidingen geprofessionaliseerd. Ik kan me alleen verheugen over deze gunstige evolutie voor de magistratuur. Ik ben echter van mening dat men nog verder moet gaan in de professionalisering en daarom wens ik dat er een Opleidingsinstituut voor de Rechterlijke Orde wordt opgericht. Het zou bevoegd zijn voor al het personeel van het gerechtelijk apparaat. Ik ben voorstander van een onafhankelijk Instituut, met een federale structuur van twee directies (magistraten – niet-magistraten). Er zal begin 2005 een voorontwerp van wet voorgelegd worden aan de Regering en ik hoop dat het Instituut vanaf 2006 kan functioneren.” 1.3.1.6. Europees netwerk voor justitiële opleiding 1.3.1.6.1. Oprichting en doelstelling van het netwerk De verschillende instellingen van de 15 lidstaten van de Europese Unie die met de vorming van de magistraten zijn belast, hebben gedurende verschillende jaren vergaderingen gehouden om een Europees netwerk voor justitiële opleiding (European Judicial Training Network - EJTN) op te richten. De bedoeling is om ten behoeve van de leden van de Europese gerechtelijke korpsen een vormingsprogramma met een echte Europese dimensie te bevorderen (jaarlijks actieprogramma, ontwikkeling van de talenkennis van de magistraten, coördinatie van initiatieven van de leden in

16 17

CCJE (2003) Op. n° 4. Parl. St., Kamer, 2004-2005, 51, 1371/018, p. 11. 54

de verschillende bevoegdheidssectoren, verspreiding van de resultaten van de studies en vormingsprogramma’s, enz.). Op 14 oktober 2000 werd in Bordeaux de tekst van het oprichtingscharter voor dit netwerk goedgekeurd door de verschillende betrokken instellingen, waaronder de Hoge Raad. Bij koninklijk besluit van 3 juni 2003 werd het EJTN als internationale vereniging erkend (zie BS, 18 juni 2003) zodat het rechtspersoonlijkheid verkreeg en in dialoog kon treden met de verschillende instellingen van de Europese Unie, in het bijzonder met het oog op het verkrijgen van werkingsfondsen. De Raad van de Europese Unie sprak tijdens de Raad Justitie en Binnenlandse Zaken van 5 en 6 juni 2003 haar steun uit voor het EJTN en wees op het grote belang van de opleiding van magistraten voor de totstandkoming van een ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid. De Raad riep de lidstaten op om het EJTN te versterken en van de nodige financiële en menselijke middelen te voorzien. De incorporatie van het EJTN in een internationale vereniging naar Belgisch recht werd door de leden beschouwd als een voorlopige oplossing in afwachting van de omvorming tot een publiekrechtelijk orgaan van de Europese Unie. Hoop kan worden geput uit het feit dat het Ontwerp-Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa van de Europese Conventie ook het belang erkent van de opleiding voor de justitiële samenwerking in burgerlijke zaken en strafzaken, en uitdrukkelijk voorziet in de mogelijkheid van de Europese Unie om wetgevende maatregelen te nemen ter ondersteuning van de opleiding van magistraten en justitieel personeel (art.III-170 en III-171). 2004 was een zeer moeilijk jaar voor het netwerk, aangezien de Europese Commissie om louter formele en administratieve redenen enkele projecten weigerde waardoor de financiering van het netwerk in het gedrang kwam. Om tegemoet te komen aan de bezwaren van de Europese Commissie en om de financiering van het netwerk veilig te stellen, drongen zich enkele belangrijke structurele en statutaire wijzigingen op, zoals het oprichten van een zelfstandig secretariaat en de invoering van een lidgeld. Gelet op de toetreding op 1 mei van tien nieuwe lidstaten tot de Europese Unie werd ook het netwerk uitgebreid met de opleidingsinstellingen hiervan. De Algemene Vergadering van december 2004 in Den Haag had dan ook een zeer volle agenda, te meer omdat ook de mandaten van de Secretaris-generaal en de leden van de organen van het EJTN afliepen. 1.3.1.6.2. Activiteiten in 2004 Het netwerk bestaat uit een algemene vergadering, een stuurcomité en een Secretaris-generaal. De activiteiten van het netwerk worden voorbereid in drie werkgroepen : -

de werkgroep 1 “Opleidingsprogramma’s”; de werkgroep 2 “Informatie en website”; de werkgroep 3 “Externe betrekkingen”.

De Hoge Raad is lid van het stuurcomité, van werkgroep 1 en van werkgroep 3.

55

a) Werkgroep 1 “Opleidingsprogramma’s” De belangrijkste verwezenlijkingen van werkgroep 1, die wordt geleid door de Franse “Ecole Nationale de la Magistrature” en die in 2004 vier maal samenkwam, waren : 1) De coördinatie van internationale opleidingen en het wederzijds openstellen van nationale opleidingen In het kader van EJTN werken de leden al vanaf het begin samen voor de organisatie van activiteiten met een Europese dimensie, zoals seminaries over de Europese samenwerking in straf- en burgerlijke zaken. In de meeste gevallen gaat het om projecten die medegefinancierd worden door de Europese Commissie. Belgische magistraten hebben aldus al regelmatig kunnen deelnemen aan seminaries georganiseerd door andere leden van EJTN. Naast deze internationale activiteiten, hebben de leden van EJTN in 2003 beslist om ook bepaalde nationale opleidingen open te stellen voor de magistraten van andere leden van EJTN. Dit initiatief werd voortgezet en verbeterd. De catalogus voor het jaar 2004 bevatte in totaal 82 opleidingen van 10 leden. In totaal hebben er +/- 600 magistraten aan deelgenomen, waarvan vijftig Belgische magistraten aldus opleidingen hebben gevolgd in het buitenland. Het seminarie dat de HRJ in juni 2004 in Durbuy organiseerde over Europol en Eurojust werd bijgewoond door 32 Belgische magistraten en 56 buitenlandse magistraten. De meest recente lijst met alle activiteiten (zowel nationale, als internationale) is beschikbaar op de website van de HRJ (www.hrj.be) onder de rubriek “opleidingenÆprogramma’s”. Geïnteresseerde magistraten vinden er ook praktische informatie over hoe zij een aanvraag tot deelneming aan deze activiteiten kunnen indienen. 2) Project “Uitwisseling van magistraten” De Europese Commissie heeft in 2004 een projectoproep gepubliceerd waarbij er stages in gerechten werden voorgesteld voor 200 rechters en procureurs, uit te voeren in 2005. Het programma omvat drie onderdelen: -

Een deel A dat gericht is op het organiseren van uitwisselingen ter attentie van de magistraten en waarvan de eerste fase (2005) een “experimentele” fase op kleine schaal zal zijn. Een deel B dat gericht is op het ontwikkelen en on line verspreiden van grondig studiemateriaal. Een deel C dat bestaat uit regelmatige ontmoetingen tussen verantwoordelijken van opleidingsinstellingen, met het oog op gedachtewisselingen en discussie.

(1) Deel A: Uitwisselingen De Europese Raad die in oktober 1999 bijeen was in Tampere heeft geconcludeerd dat de wederzijdse erkenning van gerechtelijke beslissingen “de hoeksteen vormt van de oprichting van de Europese justitiële ruimte”. Die erkenning vergt een hoog niveau van wederzijds vertrouwen tussen de gerechtelijke stelsels en tussen de rechtspractici. Dat vertrouwen zal gemakkelijker tot stand gebracht kunnen worden indien er ontmoetingen tussen de rechters en de procureurs worden georganiseerd in omstandigheden waarin elk van hen werkelijk kan deelnemen aan de gerechtelijke werkzaamheden in de verschillende landen van de Unie.

56

Gelet op de structurele problemen die het netwerk in 2004 gekend heeft, werd dat project ingevoerd en gestuurd door de ENM, maar met de samenwerking van de andere leden van het netwerk. De Europese Commissie heeft dat project in aanmerking genomen, dat georganiseerd is rond verschillende uitwisselingsbewegingen : -

Uitwisseling van 15 magistraten van het Franse Hof van cassatie en de Europese opperste gerechtshoven (sturen van zes magistraten van het Hof van cassatie naar Europa en onthalen van 9 magistraten van de Europese opperste gerechtshoven bij het Hof van cassatie); Sturen van 40 gerechtsauditeurs of jonge magistraten bij het begin van hun loopbaan en 50 ervaren magistraten naar gerechten van lidstaten van de Europese Unie; Onthalen van 25 toekomstige Europese magistraten en 50 ervaren magistraten in Franse gerechten; Uitwisseling van 24 niet-Franse magistraten in gerechten van lidstaten van de Europese Unie buiten Frankrijk; Uitwisseling van 12 lesgevers (6 Franse en 6 Europese) in structuren voor gerechtelijke opleiding van de lidstaten van de Europese Unie.

Die uitwisselingen zullen in 2005 plaatsvinden. Het project voorziet eveneens een haalbaarheidsstudie en een evaluatie die het mogelijk moet maken te beoordelen hoe dit initiatief in de toekomst voort te zetten en te institutionaliseren. (2) “Forum over gerechtelijke vorming” Op initiatief van werkgroep 1 besliste de Algemene Vergadering in december 2003 om, onder leiding van de “Escuela Judicial de España”, een colloquium te organiseren met het oog op het “opleiden van de opleiders”. Dit forum zou in oktober 200418 plaatsvinden in Barcelona en zou de mogelijkheid bieden om ervaringen op het gebied van opleiding van magistraten uit te wisselen en richtlijnen op te stellen. Helaas weigerde de Europese Commissie, opnieuw om formalistische redenen, dit ambitieuze project. De fakkel werd evenwel overgenomen door de “Consiglio Superiore della Magistratura” die met succes een vergelijkbaar, maar iets ambitieuzer, project indiende onder het luik C van de oproep van de Europese Commissie. Het project voorziet in de creatie van vier werkgroepen die zullen werken rond volgende thema’s: “de opleiding van de opleiders”, “de uitwerking van gemeenschappelijke opleidingsprogramma’s”, “methodologie en taalkundige problemen” en “de evaluatie van uitwisselingsprogramma’s”. Het project zal begin 2005 starten en eind 2005 uitmonden in een synthesevergadering in Rome. b) Werkgroep 2 “Website” Het EJTN beschikt over een eigen website (www.ejtn.net) waarop alle leden van EJTN worden voorgesteld en alle activiteiten worden aangekondigd. c) Werkgroep 3 “Externe relaties” Deze werkgroep, onder leiding van “Escuela Judicial de España”, legde de contacten met de opleidingsinstellingen in de tien kandidaat-lidstaten die op 1 mei 2004 tot de EU zijn toegetreden. Verschillende van deze instellingen namen al in 2003 als waarnemer deel aan bepaalde EJTN18

Onder voorbehoud van financiering door de Europese Unie. 57

vergaderingen. Op de algemene vergadering van december 2004 traden een hele reeks nieuwe leden toe tot het EJTN (zie www.ejtn.net onder “members”). d) Stuurcomité Gelet op de genoemde financiële en structurele verwikkelingen diende de Stuurgroep in 2004 verschillende keren samen te komen, in het bijzonder ter voorbereiding van de Algemene Vergaderingen van december 2004. e) Algemene vergadering De algemene vergadering van december 2004 diende een aantal beslissingen te nemen die cruciaal waren voor de verdere ontwikkeling van het EJTN. Onder het vakkundige voorzitterschap van het “Studiecentrum Rechtspleging” werden volgende beslissingen genomen: -

Wijzingen van de statuten met het oog op een structurele hervorming van het netwerk teneinde tegemoet te komen aan de formele bezwaren van de Europese Commissie; Wijziging van de statuten met het oog op de invoering van een lidgeld gebaseerd op het bruto nationale inkomen van de Lidstaten; Vaststelling van het lidgeld voor 2005; Toetreding van de nieuwe leden ingevolge de uitbreiding van de Europese Unie (zie www.ejtn.net onder “members”); Verkiezing van een nieuwe Secretaris-generaal en nieuwe leden van de organen van het netwerk : o Als nieuwe Secretaris-generaal werd Gilles Charbonnier, Frans magistraat, verkozen. Hij vervangt Armando D’Alterio, Italiaans magistraat, die het EJTN met succes door de eerste levensjaren heeft geleid; o De HRJ werd verkozen tot lid van de stuurgroep, van werkgroep I en van werkgroep III.

58

Bijlage : Examenprogramma’s voor het gerechtelijk jaar 2004-2005

Voorbereid door de verenigde benoemingsen aanwijzingscommissie tijdens haar vergadering van 17 mei 2004. Goedgekeurd door de algemene vergadering van de Hoge Raad voor de Justitie op 26 mei 2004. Afdeling 1 Vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage Het vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage bestaat uit twee delen : 1° een schriftelijk deel dat twee proeven omvat : a) eerste proef : het opstellen van een korte inhoud van een rechterlijke beslissing, het aanduiden van de trefwoorden die haar kenmerken en het opstellen van een commentaar. De kandidaten hebben de keuze uit drie materies : − burgerlijk recht, met inbegrip van gerechtelijk recht, − strafrecht, met inbegrip van strafprocesrecht, − sociaal recht, met inbegrip van gerechtelijk recht. Zij vermelden hun keuze in hun aanvraag tot deelneming aan het examen. De kandidaten beschikken over vier uren. b) tweede proef : het opstellen van een verhandeling van maximum vier bladzijden over een opgelegd actueel onderwerp van sociale, economische, politieke of culturele aard in verband met het recht. De kandidaten beschikken hiervoor over vier uren. 2° een mondeling deel dat omvat : a) een bespreking vertrekkende vanuit een casus die de kandidaten wordt voorgelegd, en die zij gedurende maximum 60 minuten mogen voorbereiden. De kandidaten hebben de keuze uit drie materies : − burgerlijk recht, met inbegrip van gerechtelijk recht, − strafrecht, met inbegrip van strafprocesrecht, − sociaal recht, met inbegrip van gerechtelijk recht. Zij vermelden hun keuze in hun aanvraag tot deelneming aan het examen. Zij mogen hun wetboeken meebrengen. 59

b) eventueel, een gedachtewisseling over het schriftelijke deel. De kandidaten die ten minste 60 % van de punten hebben behaald op de eerste proef van het schriftelijke deel, worden toegelaten tot de tweede proef. De kandidaten die ten minste 60 % van de punten hebben behaald op de tweede proef van het schriftelijke deel worden toegelaten tot het mondelinge deel. Worden gerangschikt, de kandidaten die voor het mondelinge deel ten minste 60 % van de punten hebben behaald. Afdeling 2 Examen inzake beroepsbekwaamheid Het examen inzake beroepsbekwaamheid bestaat uit twee delen : 1° een schriftelijk deel dat twee proeven omvat : a) eerste proef : het opstellen van een, zowel vormelijk als inhoudelijk, correct vonnis over een zaak waarvan de gegevens in de vorm van een volledig dossier ter beschikking worden gesteld. De kandidaten hebben de keuze uit drie materies : − burgerlijk recht, met inbegrip van gerechtelijk recht, − strafrecht, met inbegrip van strafprocesrecht, − sociaal recht, met inbegrip van gerechtelijk recht. Zij vermelden hun keuze in hun aanvraag tot deelneming aan het examen. De kandidaten beschikken over vijf uren. Zij mogen hun wetboeken meebrengen. b) tweede proef : het opstellen van een verhandeling van maximum vier bladzijden over een opgelegd actueel onderwerp van sociale, economische, politieke of culturele aard in verband met het recht. De kandidaten beschikken hiervoor over vier uren. 2° een mondeling deel dat omvat : a) een bespreking vertrekkende vanuit een casus die de kandidaten wordt voorgelegd, en die zij gedurende maximum 60 minuten mogen voorbereiden. De kandidaten hebben de keuze uit drie materies : − burgerlijk recht, met inbegrip van gerechtelijk recht, − strafrecht, met inbegrip van strafprocesrecht, − sociaal recht, met inbegrip van gerechtelijk recht. Zij vermelden hun keuze in hun aanvraag tot deelneming aan het examen. 60

Zij mogen hun wetboeken meebrengen. b) eventueel, een gedachtewisseling over het schriftelijke deel. De kandidaten die ten minste 60 % van de punten hebben behaald op de eerste proef van het schriftelijke deel, worden toegelaten tot de tweede proef. De kandidaten die ten minste 60 % van de punten hebben behaald op de tweede proef van het schriftelijke deel worden toegelaten tot het mondelinge deel. Behalen het getuigschrift van beroepsbekwaamheid, de kandidaten die voor het mondelinge deel ten minste 60 % van de punten hebben behaald.

61

2. HET VERSTREKKEN VAN ADVIEZEN EN VOORSTELLEN TOT VERBETERING VAN DE ALGEMENE WERKING VAN DE RECHTERLIJKE ORDE

2.1. STAND VAN ZAKEN Tijdens het jaar 2004 werd er door de Hoge Raad voor de Justitie over de volgende thema’s advies verstrekt :

ADVIEZEN Ontwerp of voorstel 1. Advies over verschillende wetsvoorstellen betreffende de bemiddeling 2. Advies over de wetsvoorstellen tot toekenning aan de journalisten van het recht om hun informatiebronnen te verzwijgen 3. Advies over het ontwerp van wet houdende verschillende bepalingen betreffende de termijnen, het verzoekschrift op tegenspraak, de kennisgeving en de procedure van de collectieve schuldenregeling en het voorontwerp van wet tot wijziging van de artikelen 81, 104, 569, 578, 580, 583, 1395 van het Gerechtelijk Wetboek

Goedkeuring Stand van de behandeling door de Type door de wetgevende algemene vergaderingen vergadering Op verzoek 4 februari 2004 Wet van 21 februari 2005 tot van mevrouw wijziging van het de minister Gerechtelijk Wetboek in van Justitie verband met de bemiddeling (B.S. 22.03.2005) Op verzoek 4 februari 2004 Wet van 7 april 2005 tot van mevrouw bescherming van de de minister journalistieke bronnen (B.S. van Justitie 27.04.2005)

Op verzoek 24 maart 2004 van mevrouw de minister van Justitie

4. Advies over de Ambtshalve gerechtskosten in strafzaken

Goedgekeurd door de Kamer van volksvertegenwoordigers op 26 mei 2005 Evocatie door de Senaat

24 maart 2004

62

ADVIEZEN Ontwerp of voorstel

Type

5. Advies inzake de Ambtshalve aanwending van de beschikbare financiële middelen voor de werking van de rechterlijke organisatie en voorstel voor de installatie van een werkgroep voor het ontwikkelen van het project “Zelfbeheer rechterlijke organisatie”

Goedkeuring door de algemene vergadering 24 maart 2004

Stand van de behandeling door de wetgevende vergaderingen

6. Advies over het ontwerp Op verzoek 26 mei 2004 van wet tot oprichting vna de van mevrouw gegevensbank Phenix de minister van Justitie 7. Advies over de Op verzoek 26 mei 2004 wenselijkheid de van mevrouw benoemingsvoorwaarden van de minister raadsheer bij een hof van van Justitie beroep of een arbeidshof en van substituut-procureurgeneraal bij een parketgeneraal al dan niet te wijzigen 8. Advies met betrekking tot de kadernota betreffende de versoepeling van het in gereedheid brengen van burgerlijke zaken en de regeling van een procedurekalender

Op verzoek 26 mei 2004 van mevrouw de minister van Justitie

9. Advies over het Ambtshalve wetsvoorstel houdende het Wetboek van Strafprocesrecht (ontwerp Franchimont)

23 juni 2004

Bespreking door de Commissie voor de Justitie van de Senaat

63

ADVIEZEN Ontwerp of voorstel 10. Advies met betrekking tot het wetsvoorstel tot wijziging van de artikelen 648, 652, 654, 655 en 656 van het Gerechtelijk Wetboek, met het oog op de vereenvoudigde onttrekking van de zaak aan de rechter die gedurende meer dan zes maanden verzuimt de zaak die hij in beraad heeft genomen, te berechten 11. Advies over het wetsontwerp tot instelling van advocaten voor minderjarigen, het wetsontwerp betreffende het recht van minderjarigen op toegang tot de rechter, het wetsontwerp tot wijziging van verschillende bepalingen over het recht van minderjarigen om door de rechter te worden gehoord, het voorontwerp van wet tot wijziging van de wetgeving betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd

Goedkeuring door de Type algemene vergadering Op verzoek 23 juni 2004 van de senaatsvoorzi tter

Op verzoek 24 november van mevrouw 2004 de minister van Justitie

Stand van de behandeling door de wetgevende vergaderingen

Bespreking door de Commissie voor de Justitie van de Kamer van volksvertegenwoordigers

2.2. SAMENVATTING VAN DE VERSTREKTE ADVIEZEN EN GEVOLG Alle adviezen van de Hoge Raad voor de Justitie kunnen worden geraadpleegd op de website www.hrj.be => Publicaties = > Adviezen. 2.2.1. Advies over verschillende wetsvoorstellen betreffende de bemiddeling Overeenkomstig zijn advies van 9 oktober 2002 verdedigt de HRJ het beginsel van de veralgemening van de buitengerechtelijke bemiddeling (zowel vóór als tijdens de procedure), voor alle materies waarin partijen een dading kunnen aangaan. Vermits bemiddeling een alternatieve wijze van geschillenbeslechting is met als specifiek kenmerk dat ze zich buiten de gerechtelijke procedure situeert, kan de bemiddelaar geen magistraat zijn. 64

De bepalingen die het gemeen recht van de bemiddeling vormen en die in een nieuw deel 7 van het Gerechtelijk Wetboek zouden worden ingevoegd, maken het gemakkelijker om een beroep te doen op bemiddeling. Deze bepalingen creëren immers een algemeen kader dat de partijen de noodzakelijke rechtszekerheid biedt. Om de doelstellingen te bereiken die de auteurs van de wetsvoorstellen voorop stellen, dringen zich maatregelen op enerzijds om de informatie van de rechtzoekende en de actoren van het gerechtelijke gebeuren te waarborgen, en anderzijds om een frequenter beroep op deze alternatieve geschillenbeslechting te stimuleren. De meeste aanbevelingen uit het advies van de Hoge Raad werden omgezet in de wet van 21 februari 2005 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek in verband met de

bemiddeling.

2.2.2. Advies over de wetsvoorstellen tot toekenning aan de journalisten van het recht om hun informatiebronnen te verzwijgen Het recht van de journalist om zijn vertrouwelijke informatiebronnen te verzwijgen is essentiële voorwaarde voor reële informatie- en communicatievrijheid, en als dusdanig voor democratie. Zonder dit zwijgrecht, zouden journalisten exclusief aangewezen zijn op officiële nieuwsbronnen in de vorm van woordvoerders, communiqués en persconferenties, wat een wezenlijke verarming van de informatiestromen zou inhouden en accurate verslaggeving over de werkelijkheid in al haar aspecten onmogelijk zou maken. Artikel 10, lid 2 van het Europese Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden bepaalt dat beperkingen of sancties bij de uitoefening van het recht op vrije meningsuiting bij wet moeten worden voorzien. De afwezigheid van een duidelijke regelgeving heeft regelmatig tot aanvaringen geleid tussen het gerecht en de pers (waarvan een opsomming te vinden is in de toelichting bij het wetsvoorstel Bourgeois). Dergelijke aanvaringen zijn noch bevorderlijk voor de goede werking van de justitie, noch voor het imago dat over die werking wordt verspreid. Verder heeft deze toestand geleid tot verschillende veroordelingen van België door het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. De Hoge Raad voor de Justitie is voorstander van een wettelijke regeling voor het toekennen aan journalisten van een recht om hun informatiebronnen te verzwijgen. Dit vormt een substantieel element van de informatievrijheid in een democratie. De HRJ preciseert dat het om een recht van de journalist gaat en niet om een plicht. Hierbij mag niet uit het oog verloren worden dat de journalist ten overstaan van zijn vertrouwelijke informatiebron aan wie hij vertrouwelijkheid toezegt, wel degelijk deontologisch verplicht is zich aan die toezegging te houden. In dit verband dringt de Hoge Raad voor de Justitie er bij de Franstalige media op aan dat zij de nodige maatregelen zouden treffen voor de oprichting van een gemengd orgaan en de invoering van een deontologische toezichtprocedure naar het voorbeeld van wat sinds 2002 in het Vlaamse landsgedeelte bestaat. Hij onderstreept daarnaast dat die organen bij het vervullen van hun rol het 65

evenwicht tussen de uitoefening van de fundamentele persvrijheid enerzijds en de belangen van de burgers anderzijds voor ogen moeten hebben. De uitoefening van dit recht mag evenwel niet leiden tot een strafrechtelijke of burgerrechtelijke immuniteit. Met naleving van de vereisten van proportionaliteit en subsidiariteit beveelt de Hoge Raad voor de Justitie aan dat ook de burgerlijke rechter gebruik zou kunnen maken van de ruime onderzoeksbevoegdheden die hij heeft binnen de regels van de bewijslast. De uitzonderingen die op strafrechtelijk gebied in het wetsvoorstel Bourgeois zijn bepaald, mogen niet beperkt blijven tot de gevallen waar de fysieke integriteit van één of meer personen in het gedrang dreigt te komen. Weliswaar moet steeds voldaan zijn aan de vereiste dat het belang om de informatie vrij te geven primeert boven het algemeen belang tot geheimhouding. Vastgesteld wordt dat de wetgever de visie van de Hoge Raad voor de Justitie absoluut niet heeft gevolgd. Over een van de fundamentele punten bepaalt artikel 4 van de wet van 7 april 2005 tot bescherming van de journalistieke bronnen dat de rechter enkel bevoegd is van de journalist te vorderen zijn bronnen vrij te geven « indien die van aard zijn

misdrijven te voorkomen die een ernstige bedreiging opleveren voor de fysieke integriteit van één of meer personen».

2.2.3. Advies over het ontwerp van wet houdende verschillende bepalingen betreffende de termijnen, het verzoekschrift op tegenspraak, de kennisgeving en de procedure van de collectieve schuldenregeling en het voorontwerp van wet tot wijziging van de artikelen 81, 104, 569, 578, 580, 583, 1395 van het Gerechtelijk Wetboek Het eerste ontwerp kadert in de regeringsverklaring van 14 juli 2003, waarin vooropgesteld wordt dat om de toegang tot het gerecht te bevorderen de gerechtskosten voor de burgers verder moeten dalen, onder meer door de inleiding van vorderingen bij verzoekschrift op tegenspraak te veralgemenen in alle materies die tot de bevoegdheid van de arbeidsgerechten behoren, en dat de kennisgeving van de vonnissen en arresten bij gerechtsbrief de termijn doet ingaan om tegen die vonnissen en arresten hoger beroep in te stellen. Tenslotte heeft een belangrijk deel van het ontwerp betrekking op de procedure van collectieve schuldenregeling, aangezien er sprake is van een aantal toepassingsproblemen Het tweede ontwerp kadert eveneens in de regeringsverklaring van 14 juli 2003, die zegt dat de bevoegdheid van de arbeidsrechtbanken uitgebreid zal worden tot geschillen met betrekking tot schuldenoverlast. Het ontwerp regelt deze overdracht van bevoegdheid door voortaan de materie van de collectieve schuldenregeling aan de arbeidsgerechten toe te vertrouwen. Voor de Hoge Raad is het niet wenselijk deze bevoegdheden over te hevelen naar de arbeidsgerechten. De beslagrechters hebben terzake een belangrijke expertise opgebouwd in een materie die toch een zekere techniciteit heeft (o.a. de zekerheidsrechten). Bovendien sluit deze materie nauw aan bij de rest van hun bevoegdheden (o.m.het executierecht). In geval van overdracht valt het te vrezen dat zich regelmatig bevoegdheidsconflicten zullen voordoen tussen de arbeidsgerechten en de beslagrechters. Er moeten maatregelen worden genomen om de supplementaire werklast die deze materie met zich brengt voor de beslagrechters op te vangen : -

doorgedreven informatisering, meer administratief personeel, 66

-

inschakeling van referendarissen in de grote arrondissementen.

De Hoge Raad is voorstander van de uitbreiding van de bevoegdheden van de arbeidsgerechten indien het gaat om bevoegdheden die nauw aansluiten bij de kerntaken van de arbeidsgerechten (arbeidsrelaties, sociale zekerheidsrecht). Als het parlement toch zou beslissen om de problematiek van de collectieve schuldenregeling over te hevelen naar de arbeidsgerechten, dan dringt de Hoge Raad er op aan dat althans de nodige middelen voor personeel en informatica worden vrijgemaakt voor de arbeidsgerechten. Met betrekking tot de veralgemening van het verzoekschrift op tegenspraak tot alle materies die tot de bevoegdheid van de arbeidsgerechten behoren, is de Hoge Raad van mening dat die veralgemening niet zal bijdragen tot een grotere rechtszekerheid. In plaats van de toegang tot het gerecht te bevorderen door de inleiding van vorderingen bij verzoekschrift op tegenspraak te veralgemenen, zou men volgens de Hoge Raad evengoed de kosten die verbonden zijn aan een dagvaarding kunnen verminderen of afschaffen. Tot slot lijkt het wenselijk, rekening houdend met de snelheid waarmee uitspraak gedaan moet worden in de problematiek van de collectieve schuldenregeling, de figuur van de alleenzetelende rechter in de arbeidsgerechten te introduceren. Vastgesteld wordt dat het advies van de Hoge Raad niet werd gevolgd. Op 26 mei 2005 heeft de Kamer van volksvertegenwoordigers het wetsontwerp van de regering ongewijzigd aangenomen. Het ontwerp wordt momenteel besproken in de Senaat. 2.2.4. Advies over de gerechtskosten in strafzaken Bepaalde kosten zijn in het huidig stelsel onbeheersbaar: de beslissing over gerechtskosten is de beslissing van een onafhankelijke magistraat, in een individuele zaak. Het globaal budget wordt evenwel beheerd door de administratie. De steeds groeiende budgetpost voor de gerechtskosten bedroeg in 2003 initieel niet minder dan 60.533.000 EUR19, waarin de telefoontap en de expertises (in het bijzonder de DNAonderzoeken) een belangrijke plaats innamen. Thans is er aan het maken van gerechtskosten geen grens, zodat het beheer van het budget voor gerechtskosten vrijwel onmogelijk is. Om het probleem van de gerechtskosten in strafzaken aan te pakken stelt de Hoge Raad een beleid voor dat drie sporen volgt: infrastructuur, vorming van magistraten en nieuwe regelgeving. Met betrekking tot de infrastructuur moet de uitbouw van centrale diensten, zoals een centrale tapkamer20 en de herwaardering en volwaardige uitbouw van het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie (NICC) door schaalvoordelen verzekeren dat men in het kleine rechtsgebied dat België is, op de beste middelen aan zo voordelig mogelijke voorwaarden kan rekenen, los van commerciële belangen. Begin december bedroegen de gerechtskosten voor 2003 71,1 miljoen euro (Handelingen van de Senaat : 5 december 2003, mondelinge vragen nrs. 3-94 en 3-97). 20 Doc. Kamer, 50, 2081/022, p. 23, beleidsnota van het ministerie van Justitie inzake de algemene uitgavenbegroting voor het begrotingsjaar 2003. 19

67

Met betrekking tot de opleiding van de magistraten stelt de Hoge Raad voor dat de magistraten beter geïnformeerd zouden worden en aangezet zouden worden tot meer aandacht voor de kosten en baten van de onderzoekshandelingen die zij bevelen. Daarnaast zou een vergelijkende studie over de deskundigen per discipline de magistraten kunnen inlichten over de gemiddelde prijs van de prestaties van een bepaalde deskundige (met dien verstande dat alle deskundigenonderzoeken in eenzelfde vakgebied zijn niet vergelijkbaar). Met betrekking tot de kostenbeheersing is de Hoge Raad van mening dat de onafhankelijkheid van de magistraat een waarborg is voor de waarheidsvinding. Niettemin moet afgestapt worden van het huidig systeem waarbij aan de gerechtskosten geen grenzen zijn. Een systeem moet bedacht worden waarbij de magistraten niet alleen instaan voor het maken van gerechtskosten, maar ook verantwoordelijk zijn voor het beheer van de beschikbare middelen, zonder aan hun fundamentele onafhankelijkheid noch aan de waarheidsvinding te raken. De Hoge Raad stelt vast dat mevrouw de minister van Justitie recentelijk een initiatief heeft genomen tot instelling van referentiemagistraten inzake gerechtskosten. Dat initatief komt niet tegemoet aan ons voorstel om de magistraten een algemene opleiding over die materie aan te bieden. 2.2.5. Advies inzake de aanwending van de beschikbare financiële middelen voor de werking van de rechterlijke organisatie en voorstel voor de installatie van een werkgroep voor het ontwikkelen van het project “Zelfbeheer rechterlijke organisatie” Met dit advies heeft de Hoge Raad de basis gelegd voor zijn opvatting over het management van de rechterlijke organisatie. De wetgever heeft een aantal maatregelen genomen die noodzakelijk zijn om een echt managementsbeleid te ontwikkelen in de rechterlijke orde:

de oprichting in 1998 van mandaatfuncties voor de leidinggevenden in de magistratuur (de korpschefs); de objectivering van de aanwijzing tot een mandaat van korpschef; de verplichting om een beleidsplan te maken om in een dergelijk mandaat te kunnen worden aangewezen; het informeren (afleggen van verantwoording) over de werking van een rechtscollege of korps bij wijze van jaarlijkse werkingsverslagen, die voor goedkeuring aan de algemene vergadering of korpsvergadering moeten worden overgelegd.

Die maatregelen zijn echter deelmaatregelen. Ze laten de korpschefs niet toe hun rechtscollege of parket/auditoraat met voldoende autonomie en verantwoordelijkheid te beheren om de werking van de rechterlijke organisatie te optimaliseren. De financiële middelen vormen de basis voor het bestaan zelf van de rechterlijke organisatie en voor de realisatie van haar doelstellingen. Maar die financiële middelen hangen niet af van de rechterlijke macht zelf. Sommige zijn budgetten van de rechterlijke organisatie onderdeel van het globale budget van de Federale Overheidsdienst Justitie (FOD Justitie). Andere budgetten zoals deze voor de herinrichting en hernieuwing van de gebouwen worden beheerd door andere overheidsdiensten zoals de Regie der Gebouwen; deze voor de selectie en promotie van magistraten, referendarissen en parketjuristen worden beheerd door de Hoge Raad. De uitgaven 68

voor personeel en materieel van de rechterlijke organisatie worden quasi volledig beheerd door de FOD Justitie, i.c. een orgaan van de uitvoerende macht. Om dit doel te realiseren is het onzes inziens aangewezen:

dat de verantwoordelijken van de rechterlijke organisatie zelf een strategisch beleid kunnen voeren. Dit beleid evenals de prioritaire strategische en operationele doelen moeten gefundeerd zijn op een dynamische visie op justitie, die met alle beleidsverantwoordelijken wordt onderhandeld en gedeeld; dat de korpschefs beschikken over de noodzakelijke middelen om dit strategisch beleid te kunnen voeren.

Op lange termijn staat de Hoge Raad het model van integraal management voor ogen : de implementatie van een dergelijk model heeft uiteraard heel wat voeten in de aarde, want het veronderstelt:

het verdelen van de budgettaire middelen (voor personeel, materieel, huisvesting en onderhoud, enz.) van de rechterlijke organisatie over de rechtscolleges en korpsen volgens een verdeelsleutel die bijvoorbeeld rekening houdt met een combinatie van werklast, geleverde prestaties en vooropgestelde jaardoelen; een systeem van afspraken tussen de verdeler van de middelen (het verantwoordelijke koepelorgaan gelinkt aan de rechterlijke organisatie) en de ontvanger ervan over de te leveren prestaties; een systeem voor meting van de werklast en van het prestatieniveau van de rechtscolleges en korpsen; het opzetten van een besturingssysteem voor een goed beheer van alle middelen ; het opzetten van interne controlesystemen voor de opvolging, evaluatie en bijsturing van het gevoerde beleid; in dit kader de oppuntstelling van een financieel informatiesysteem met het oog op financiële rapportage en externe controle; het herstructureren van de rechterlijke organisatie met aandacht voor de meest gepaste schaalvergroting en specialisatiegraad in functie van een optimale dienstverlening; de uitbouw van competente multidisciplinaire managementteams; de uitbouw van een centrale ondersteuning voor de bedrijfsvoering, rol die aan de Hoge Raad zou kunnen worden toevertrouwd.

Dit werk van lange adem - waarvoor een gefaseerd veranderingsproces op gang moet worden gebracht - mag geenszins uitsluiten dat korte termijnverbeteringen worden ingevoerd, die de verstarde en betuttelende werkwijze van vandaag kunnen doorbreken: 21

bewerkstelligen van een grotere transparantie bij de toebedeling van de middelen; voorzien in een strikt voorbehouden budget voor de rechterlijke organisatie (door in de algemene uitgavenbegroting een aparte sectie te creëren voor de rechterlijke organisatie); onmiddellijk delegeren van alle uitgaven die enkel een a posteriori controle vereisen, aan de korpschefs (verruiming van het thans bestaande systeem voor de kleine uitgaven en representatiekosten); ontwikkelen van ondersteunende activiteiten inzake middelenbeheer en opmaken van SLA’s (service level agreements21 ); hervormen van het systeem voor de gerechtskosten; Dit zijn afspraken tussen de FOD Justitie en de rechterlijke organisatie betreffende het kwaliteitsniveau van dienstverlening dat de rechterlijke organisatie mag verwachten van de FOD Justitie. 69

instellen van een formeel overleg met de Hoge Raad en de magistratuur bij de opmaak van de begroting.

Om een dergelijk veranderingsproces op gang te brengen stelt de Hoge Raad voor dat zo snel mogelijk een gemengde werkgroep wordt geïnstalleerd voor het ontwikkelen van het project “Zelfbeheer rechterlijke organisatie”. Gelet op de materie en haar complexiteit is een multidisciplinaire benadering van meet af aan nodig (vertegenwoordigers van de minister van Justitie, de rechterlijke organisatie, de Hoge Raad en externe experten). Dit initiatief zou moeten worden genomen door de minister van Justitie, die vanuit haar positie en bevoegdheden in deze materies het best geplaatst is om als opdrachtgever voor het project te fungeren. Het is de bedoeling dat de werkgroep het projectresultaat globaal definieert. De Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie van de Hoge Raad kan systematisch over de opeenvolgende tussenresultaten van het project adviseren. Hoe dan ook, de Hoge Raad voor de Justitie wil elk voorstel dat hij in het advies heeft geformuleerd voor het moderniseren van de rechterlijke organisatie, verder uitwerken. De Hoge Raad zal zelf daartoe het initiatief nemen. De Hoge Raad zal dat initiatief in nauwe samenwerking met de rechterlijke organisatie ontplooien. Daardoor zal het doorvoeren van echte autonomie grotendeels op vraag van de rechterlijke organisatie zelf kunnen gebeuren. De minister van Justitie heeft onlangs haar “Themisplan” tot hervorming van de gerechtelijke organisatie bekendgemaakt. De Hoge Raad zal zich uitspreken over de voorgestelde oriëntaties. 2.2.6. Advies over het ontwerp van wet tot oprichting van de gegevensbank Phenix Volgens de memorie van toelichting behelst het Phenix-project zes doelstellingen : 1. 2. 3. 4. 5.

de interne en externe communicatie vereist voor de werking van justitie; beheer en bewaring van dossiers; invoering van een elektronische rol ; aanleggen van een gegevensbank inzake de rechtspraak ; uitwerking van statistieken, zowel wat de werklast van de rechterlijke organisatie als de criminaliteit betreft; 6. bijstand bij het beheer en het bestuur van de hoven en rechtbanken.

Met betrekking tot de terminologie heeft de Hoge Raad aanbevelingen gedaan. Met betrekking tot de organen voor beheer en controle is de Hoge Raad voor de Justitie van oordeel :

dat het voorzitterschap van het beheerscomité moet worden voorbehouden aan een magistraat ; dat het aangewezen zou zijn dat de voorzitter van het beheerscomité, indien hij in een spoedeisend geval alleen beslist, verplicht is het beheerscomité in kennis te stellen van zijn beslissing, zodat het comité a posteriori alsnog de niet collegiaal genomen beslissing kan bekrachtigen ; dat de Hoge Raad voor de Justitie moet toegevoegd worden aan de lijst van instanties voorzien in de artikelen 14 en 20 ; dat de onverenigbaarheden beter moeten worden bepaald ; 70

dat het controlecomité voor de toegang tot de gerechtelijke dossiers de toestemming moet bekomen volgens de gebruikelijke regels ; dat het noodzakelijk is een klachtenprocedure voor de gebruikers van Phenix te bepalen.

Het aan de Hoge Raad voorgelegde wetsontwerp lijkt zeer algemeen. Het rekent op een grote mate van grondwetsgetrouwheid vanwege de diverse organen die voor de werking en de financiering van Phenix worden opgericht. De vraag stelt zich of dit vertrouwen voldoende waarborgen biedt in het licht van artikel 8 van het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens. Bovendien is de Hoge Raad voor de Justitie van oordeel dat wanneer wordt overgeschakeld op Phenix de haalbaarheid van het werken met elektronische dossiers absoluut moet gegarandeerd zijn. De gebruiksvriendelijkheid van het informatiesysteem zal immers de condition sine qua non zijn voor het succes ervan. Het wetsontwerp werd door de Kamer van volksvertegenwoordigers aangenomen en vervolgens geamendeerd in de Senaat om uiteindelijk opnieuw te worden besproken in de Kamer. De tekst die momenteel wordt besproken bevat een aantal suggesties die door de Hoge Raad voor de Justitie werden geformuleerd. In dit verband heeft de Hoge Raad geen ambtshalve advies verstrekt over het ontwerp van wet tot invoering van de elektronische procedure (dat gekoppeld is aan het ontwerp Phenix), in de mate dat hij voorstander is van de ontwikkeling van Phenix en dat ontwerp enkel bedoeld is om de concrete uitwerking ervan mogelijk te maken. Het spreekt voor zich dat er overgangsmaatregelen moeten worden genomen aangezine de informatisering niet voor alle actoren van het gerecht een feit is. 2.2.7. Advies over de wenselijkheid de benoemingsvoorwaarden van raadsheer bij een hof van beroep of een arbeidshof en van substituut-procureur-generaal bij een parketgeneraal al dan niet te wijzigen Uit de artikelen 207, § 3, juncto 209, § 2, van het Gerechtelijk Wetboek betreffende de voorwaarden om te kunnen worden benoemd tot substituut-procureur-generaal of tot raadsheer in het hof van beroep of in het , dat voor kandidaten die reeds magistraat zijn, volgt dat een onderscheid wordt gemaakt naargelang de kandidaat in de magistratuur is benoemd na het doorlopen van de gerechtelijke stage, dan wel na te zijn geslaagd voor het examen inzake beroepsbekwaamheid De eerste categorie kandidaten moet dus dus zeven jaar ervaring als magistraat kunnen voorleggen. Voor de tweede categorie kandidaten wordt vijftien jaar ervaring vereist, waarvan de laatste vijf jaar in hoedanigheid van magistraat. Die laatste voorwaarde geldt echter enkel in het geval de wettelijk vereiste ervaring niet volledig bestaat uit een gecumuleerde ervaring als ten minste vijftien jaar als advocaat en magistraat. Dit onderscheid wordt door sommige kandidaten die in de magistratuur werden benoemd na het slagen voor het examen inzake beroepsbekwaamheid, als discriminerend ervaren. Vanuit de vaststelling dat er objectieve redenen kunnen worden aangevoerd voor de door de wet gewilde gedifferentieerde behandeling tussen de magistraten die kandidaat zijn voor een benoeming in een hof van beroep, een arbeidshof of een parket-generaal, naargelang zij de hoedanigheid van magistraat hebben verworven via de gerechtelijke stage of het examen inzake beroepsbekwaamheid, is de Hoge Raad voor de Justitie van oordeel dat het niet wenselijk is die differentiatie te wijzigen. 71

Ten slotte wil de Hoge Raad ook nog onder de aandacht brengen dat een wijziging aan de in artikel 207, § 3 juncto 209, § 2, Ger. W. vervatte gedifferentieerde behandeling en, derhalve, aan het door de wetgever gewilde evenwicht, impliceert dat ook alle andere bepalingen die op dat onderscheid berusten moeten worden gewijzigd (zie de artikelen 189, 190, 193 en 194, Ger. W.). Uit hetgeen hiervoor werd uiteengezet, blijkt dat er in werkelijkheid slechts sprake kan zijn van enig verschil in behandeling in de enkele, eerder theoretische gevallen dat een kandidaat die zijn diploma van licentiaat in de rechten behaalt op de leeftijd 23 jaar en daarna na vijf jaar (minimum beroepservaring + lange stage) of na drie en een half jaar (minimum beroepservaring + korte stage) magistraat wordt en zeven jaar later respectievelijk op de leeftijd van 35 en van 33,5 jaar benoemd kan worden tot raadsheer of substituut-procureur-generaal. Het door sommigen aangeklaagde verschil in behandeling kan in dit particulier geval weggewerkt worden door bijvoorbeeld een minimum leeftijd in te voeren van 38 jaar voor de functie van substituut-procureur-generaal en van raadsheer. De Hoge Raad voor de Justitie is echter geen voorstander van dergelijke alleenstaande maatregel die het risico inhoudt dat onbewust nieuwe discriminaties in het leven worden geroepen. De Hoge Raad voor de Justitie geeft er daarom de voorkeur aan dat het geheel van de benoemingsvoorwaarden voor de onderscheiden gerechtelijke functies zouden herzien worden in het breder kader van de globale problematiek van de loopbaan van de magistraat. Met dit doel heeft de Hoge Raad voor de Justitie een werkgroep opgericht belast met het bestuderen van alle vragen die zich stellen rond de loopbaan van de magistraat en het uitwerken van een geheel van coherente hervormingsvoorstellen. Vanuit de overweging uiteindelijk terzake geen ontwerp van wet werd ingediend, kan redelijkerwijze worden aangenomen dat mevruw de minister afgezien heeft van een wijziging van de toepasselijke regels. 2.2.8. Advies met betrekking tot de kadernota betreffende de versoepeling van het in gereedheid brengen van burgerlijke zaken en de regeling van een procedurekalender De kadernota stelt zich tot doel om, via een aanpassing van de bestaande teksten veeleer dan via een volledig nieuw concept, mogelijk te maken dat de instaatstelling van een zaak en de vaststelling van een rechtsdag voor de pleidooien sneller verlopen. Om de doelstelling van versnelde instaatstelling van de zaak te bereiken stelt de kadernota twee afzonderlijke wijzen van instaatstelling voor. De eerste daarvan, die ten principale moet worden toegepast, behelst werkelijk het gerechtelijk in staat te stellen, dat al vanaf de inleidende terechtzitting zal gebeuren door een tussenkomst van de rechter voor de vaststelling van het tijdschema voor de uitwisseling van de conclusies. De tweede wijze van instaatstelling die de kadernota voorstelt moet subsidiair worden toegepast en maakt het de partijen mogelijk te beslissen dat hun zaak naar de rol wordt verwezen. De verwijzing naar de rol wordt zo de uitzondering op de regel Wat de wegwerking van de gerechtelijke achterstand sensu stricto betreft (zie hoger), suggereert de kadernota tal van maatregelen voor een vlotter verloop van de zaken voor de hoven en rechtbanken: teruggrijpen naar de schriftelijke rechtspleging, in toom houden van het aantal conclusies, indienen van stukken bij de rechtbank voor de terechtzitting, invoeren van een sanctie op de overschrijding van de termijn voor beraadslaging en op misbruiken van de rechtspleging. 72

De Hoge Raad voor de Justitie staat achter de geest van de voorgestelde hervorming, waarbij geopteerd wordt voor modernisering en verbetering van de bestaande mechanismen op basis van “good practices” liever dan voor een complexe hervorming waarvan men de risico’s amper kan inschatten. Wat de instaatstelling overeenkomstig artikel 747, § 2, Gerechtelijk Wetboek betreft kan de Hoge Raad voor de Justitie zich aansluiten bij het beginsel dat artikel 747, §2, van het Gerechtelijk Wetboek, in navolging van de intussen gegroeide praktijk, de basis moet vormen van de gemeenrechtelijke instaatstelling. Dit betekent concreet dat, behoudens wanneer de partijen het eens zijn om op de inleidingszitting de zaak naar de algemene rol te verzenden, de procedure verloopt volgens een kalender bepaald op voorstel van de partijen of vastgesteld door de rechter indien daaromtrent geen overeenstemming tussen partijen bestaat. Wat de neerlegging en de mededeling van conclusies betreft, is de Hoge Raad van oordeel dat niet geheel duidelijk wat er ter zake bedoeld wordt in de kadernota. Inderdaad, nu reeds bepaalt artikel 745, eerste lid, Ger.W.: “ Alle conclusies worden aan de tegenpartij of aan haar advocaat gezonden terzelfder tijd als zij ter griffie worden neergelegd”. Wat de kadernota dus voorstelt is niet nieuw en lost de controverse waarnaar verwezen wordt niet op. Om verdere discussie dienaangaande te vermijden zou het wenselijk zijn dat de wetgever bepaalt dat het feit dat laattijdige conclusies “ambtshalve” uit de debatten worden geweerd, overeenkomstig artikel 747, §2, Ger.W., er niet aan in de weg staat dat partijen kunnen afzien van die sanctie. Dit zou een wettelijke regeling zijn van de thans bestaande rechtspraak van het Hof van Cassatie. Wat de voorafgaande terbeschikkingstelling van de stukken van partijen betreft, is de Hoge Raad van mening dat, aangezien een rechter toch nooit de zaak lange tijd voor de terechtzitting voorbereidt en in ieder geval niet voordat de laatste termijn om te concluderen is verstreken, lijkt het beter te bepalen dat de partijen het geheel van hun geïnventariseerde bewijsstukken zullen moeten neerleggen samen met hun laatste conclusie c.q. syntheseconclusie. Wat de zuivering van de procedurele onregelmatigheden betreft, zou de zuiveringsprocedure voor incidenten die niet in limine litis moeten worden opgeworpen, duidelijker kunnen worden gemaakt. Naar het oordeel van de Hoge Raad voor de Justitie moet die zuiveringsprocedure of voor de invoering van een “specifieke” instaatstelling voor de regeling van bepaalde procedureincidenten de bevoegdheid worden van een kamer van instaatstelling, waarbij de gespecialiseerde pleitkamers niet langer worden overstelpt met alles wat louter de instaatstelling van een zaak aanbelangtIn dit verband verwijst de Hoge Raad voor de Justitie naar zijn vorige adviezen, waarin hij ervoor pleitte dat de inleidingskamers zouden worden omgevormd tot kamers gelast met de in staatstelling van zaken. De argumenten voor een dergelijk systeem worden in die adviezen uitvoerig uiteengezet. Wat de versoepeling van artikel 748 van het Gerechtelijk Wetboek betreft, kan de Hoge Raad voor de Justitie de afschaffing van de termijn van 30 dagen die is bepaald in artikel 748, § 2, van het Gerechtelijk Wetboek enkel toejuichen. Zo wordt immers tegemoetgekomen aan de noodwendigheden van de praktijk. Wat de herwaardering van de rechtspleging in korte debatten betreft, is de Hoge Raad voor de Justitie geen voorstander van die maatregel en vindt hij et wenselijker de rechtspleging in korte 73

debatten af te schaffen. In de praktijk heeft de rechtspleging in korte debatten immers nooit het verwachte effect gehad. Voor het geval men de voorgestelde regeling voor procedure in korte debatten toch zou behouden, dient men, behalve voor de gevallen van bindende korte debatten, te bepalen dat de verwerende partij eveneens voor de inleidingszitting mag vragen dat korte debatten worden gehouden. In dat geval moet ook het probleem van haar conclusies worden geregeld omdat de gedinginleidende akte of het tegensprekelijk verzoekschrift zouden gelden als eerste conclusie van de eisende partij. Wat de aanmoediging en de versoepeling van de schriftelijke procedure betreft, is de Hoge Raad van oordeel dat het, alvorens op dit vlak te legifereren, wellicht aangewezen is na te gaan wat de redenen of oorzaken zijn van het gebrek aan succes en in ieder geval na te gaan of de toepassing van die procedure voordelen biedt daar waar ze thans reeds systematisch wordt toegepast. Wat de opheffing van de artikelen 751 en 752 van het Gerechtelijk Wetboek betreft, is de Hoger Raad onvoorwaardelijk voorstander. Die artikelen worden inderdaad overbodig bij een veralgemening van de in staatstelling op grond van artikel 747 Ger.W. dat voldoende sancties voorziet in het geval er niet of laattijdig wordt geconcludeerd of wanneer een partij op de vastgestelde rechtsdag niet verschijnt. Wat de beperking van het aantal conclusies en het verplichtend stellen van de syntheseconclusies betreft, is de Hoge Raad voor de Justitie van mening ten einde het debat in de eindfase van de procedure opnieuw tot de essentie te herleiden en dus de pleidooien en het werk van de rechter te vergemakkelijken, dat het aangewezen is, wanneer de partijen elk een hoofd- en een aanvullende conclusie hebben genomen, dat de volgende conclusie een syntheseconclusie moet zijn. Wat de termijn van beraad betreft, is de Hoge Raad van oordeel dat het tot de fundamentele taken (plichten) van de betrokken rechter behoort om de wettelijke termijn van het beraad zo goed mogelijk te eerbiedigen en van de betrokken korpschef om systematisch toezicht uit te oefenen op die naleving. Hij vindt het dan ook aangewezen dat in de wet wordt ingeschreven dat de partijen het recht hebben om de bevoegde overheden het onredelijk uitstel van de uitspraak te melden. Wat de mogelijkheden tot sanctioneren van het procesmisbruik betreft, is de Hoge Raad niet gekant tegen het inrichten van deze finale remedie tegen onbehoorlijk procesgedrag, maar wenst hij hierbij toch een aantal meer gerichte aanbevelingen te doen. Tot op vandaag heeft mevrouw de minister van Justitie nog geen ontwerp van wet ingediend waarin de hoofdstukken uit de door de Ministerraad goedgekeurde kadernota verder worden ontwikkeld. 2.2.9. Advies over het wetsvoorstel houdende het Wetboek van Strafprocesrecht (ontwerp Franchimont) Het wetsvoorstel houdende het Wetboek van Strafprocesrecht behelst een volledige herziening van het Wetboek van strafvordering. Bij de redactie van haar wetsvoorstel houdende het Wetboek van Strafprocesrecht heeft de Commissie Franchimont, zoals zij zelf aangeeft, een streven naar coördinatie en leesbaarheid voor ogen gehad. 74

De commissie heeft in één tekst de belangrijkste wettelijke bepalingen die het strafprocesrecht betreft, willen samenbrengen (met inbegrip van een aantal bijzondere wetten zoals de wet op de voorlopige hechtenis) en ook een aantal algemene principes (rechten van de verdediging, redelijke termijn, vermoeden van onschuld, …), teneinde deze materie toegankelijker, duidelijker, en leesbaarder te maken. De Hoge Raad voor de Justitie, die eveneens ernaar streeft dat de werking van het gerechtelijk apparaat begrijpelijker wordt voor de rechtzoekende, juicht dit initiatief en de aanmerkelijke codificatie-inspanning toe. Hij dringt er eveneens op aan dat de nieuwe wetten die na de indiening van het voorontwerp van wetboek werden bekendgemaakt, in het wetboek zouden worden geïntegreerd. De werkzaamheden van de Commissie Franchimont hebben zeker een vernieuwend resultaat opgeleverd. In het wetsvoorstel dient – aldus de memorie van toelichting – “nog diepgaander te worden gezocht naar het evenwicht tussen enerzijds, de doeltreffendheid in de opsporing en de vervolging van delinquenten en anderzijds, de rechten van deelnemers aan het strafproces, slachtoffers en verdachten, alsook de rechten van de burgers.” Sommige van de in dit verband voorgestelde oplossingen zijn zeker vernieuwend. De Hoge Raad deelt de bezorgdheden van de Commissie Franchimont en haar streven naar steeds evenwichtiger oplossingen, maar merkt niettemin op dat sommige van de voorgestelde hervormingen, naast een niet te verwaarlozen meerkost, wel eens een grote weerslag kunnen hebben in termen van langere procedurelooptijd. Die punten moeten volgens hem bijzondere aandacht krijgen. Zonder naar exhaustiviteit te willen dingen heeft de Hoge Raad zijn bemerkingen gegeven bij een aantal van de belangrijkste innovaties uit het wetsvoorstel houdende het Wetboek van Strafprocesrecht. De HRJ staat gunstig tegenover de invoering van een theorie van het bewijs en een theorie van de nietigheden die de regels van respectievelijk de bewijslevering en de nietigheden nader bepaalt. Naar de mening van de HRJ kan het ontwerp van wetboek de rechtsleer vervat in de arresten van het Hof van cassatie van 14 oktober 2003 en 23 maart 2004 niet terzijde laten. De nietigheden vormen een sanctie op de niet naleving van een aantal bepalingen of principes bij de bewijslevering of procesvoering. De theorie van de nietigheden, zoals voorgesteld door de Commissie Franchimont, is te weinig flexibel. Een zuiver tekstueel systeem is immers minder gemakkelijk aan te passen aan nieuwe onderzoeksmethoden dan een jurisprudentieel systeem. Het opstellen van een exhaustieve lijst van alle nietigheden is bovendien onbegonnnen werk. De Hoge Raad voor de Justitie is dan ook voorstander van een gemengd systeem. Enerzijds omvat zo’n systeem een limitatieve maar exhaustieve lijst van de nietigheden van openbare orde die de sanctie zijn voor niet naleving van de essentiële waarden van een proces. Anderzijds laat het de rechter toe te oordelen over het gevolg dat moet worden verleend aan bewijzen verkregen of handelingen gesteld in strijd met de andere wettelijke bepalingen dan die uit de lijst van nietigheden van openbare orde, in strijd met de loyauteit van het proces of de algemene rechtsbeginselen. Mocht die onregelmatigheid evenwel de betrouwbaarheid van het aldus verkregen bewijs aantasten of in strijd zijn met het principe van een eerlijk proces, dan wordt het bewijs onvermijdelijk gesanctioneerd met nietigheid en in voorkomend geval uit de debatten geweerd.

75

De Hoge Raad voor de Justitie is van oordeel, anders dan het wetsvoorstel voorstaat, dat het niet opportuun is een einde te stellen aan het traditionele gezag van gewijsde in strafzaken ten aanzien van de burgerlijke rechtsvorderingen. De Hoge Raad is van mening dat de strafgerechten niet in diskrediet mogen worden gebracht door het in vraag stellen van hun uitspraken. Tevens is het aangewezen vast te houden aan de huidige regel, vervat in artikel 4 van de voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering, dat “le pénal tient le civil en état” (met de afhandeling van de burgerlijke belangen moet worden gewacht tot er een definitieve uitspraak is op strafrechtelijk vlak). In de ogen van de HRJ, die voorstander is van een behoud van de regels de lege lata, is het niet nodig de regels over de aanvang van de strafvordering te wijzigen en aldus de termijn voor ieder feit afzonderlijk te laten aanvangen in geval van ideële samenloop, van misdrijven of bij een collectief misdrijf. De Hoge Raad voor de Justitie begrijpt de bezorgdheid van de Commissie Franchimont om het recht van de benadeelde persoon substantieel te verbeteren door deze bijzondere informatierechten toe te kennen in het stadium van het opsporingsonderzoek. De HRJ is veeleer van mening dat de benadeelde persoon de garantie moet hebben dat het opsporingsonderzoek niet te lang zal aanslepen. De HRJ is er dan ook voorstander van een artikel in te voegen dat bepaalt dat ieder opsporingsonderzoek moet worden afgesloten binnen een bepaalde termijn, die men op basis van de praktijk in het buitenland kan vastleggen. In de ogen van de Hoge Raad voor de Justitie vormen de maatregelen, die het ontwerp van wetboek voorstelt om burgerlijke-partijstellingen van meet af aan niet-ontvankelijk te verklaren teneinde misbruiken tegen te gaan, een evenwichtig systeem. Hij is evenwel van oordeel dat ook andere manieren overwogen moeten worden, onder meer het niet langer strafbaar maken van een aantal weinig betekenisvolle feiten of van feiten met een overwegend burgerrechtelijke inslag. De ondervraging van de inverdenkinggestelde door de onderzoeksrechter systematisch verplicht maken, zoals het ontwerp van wetboek voorstelt, lijkt niet werkbaar. De Hoge Raad voor de Justitie acht het dan ook meer realistisch om vast te houden aan de huidige regels en het recht op een samenvattende ondervraging, in het bijzijn van een advocaat, te beperken tot de rechtspleging inzake voorlopige hechtenis. Weliswaar zal het verhoor van de slachtoffers door de onderzoeksrechter bijdragen tot het afbouwen van het imago van een koude en harteloze justitie, toch moet men voor ogen houden dat de beschikbare middelen beperkt zijn. Het lijkt dan ook evenwichtig dat dit verhoorrecht wordt voorbehouden aan de slachtoffers van bijzonder zware inbreuken. Het nieuwe ontwerp van wetboek bepaalt de mogelijkheid voor de raadkamer en de kamer van inbeschuldigingstelling om ten gronde uitspraak te doen bij de regeling van de rechtspleging, niet alleen om de opschorting van de uitspraak te gelasten, maar ook om een boete of gevangenisstraf waarvan de duur één jaar niet te boven gaat, uit te spreken. De instemming van de inverdenkinggestelde is vereist, de terechtzitting is openbaar en de inverdenkinggestelde moet worden bijgestaan door een raadsman. Voor zover die vernieuwing de vonnisgerechten zal ontlasten en het om minder zware delicten gaat, treedt de Hoge Raad voor de Justitie die vernieuwing bij. De nieuwe rechten voor de personen die worden aangehouden, de voorwaarden voor toegang tot een advocaat, lijken onduidelijk. De HRJ is voorstander van het recht – naar Frans voorbeeld – voor iedere aangehouden persoon om gedurende 30 minuten met een advocaat te spreken zodat men hem over zijn fundamentele rechten kan informeren. 76

Het wetsvoorstel maakt een eventuele opsplitsing van het strafproces in twee fasen mogelijk. Daarbij zal aanvankelijk uitspraak worden gedaan over het bestaan van de feiten en over de schuldvraag van de verdachte, en later over de eventuele straf en burgerlijke vergoedingen. De Hoge Raad voor de Justitie begrijpt de bezorgdheid van de Commissie Franchimont om het debat over de schuldvraag verstoken te houden van iedere beoordeling over de persoonlijkheid van de beklaagde, maar is niettemin van oordeel dat zo’n voorstel de gerechtelijke achterstand zou doen toenemen en de kostprijs van de procedure en de kosten voor de rechtzoekende de hoogte in zou jagen. Het automatisch verzenden van een kopie van het vonnis of het arrest aan de partijen wordt zonder voorbehoud door de HRJ goedgekeurd. De verplichting die de voorgestelde wetgeving doet om de vonnissen van de politierechtbanken te motiveren is eveneens een toe te juichen innovatie aangezien de rechtzoekende zodoende de beslissing zal aanvaarden zonder het gevoel te hebben arbitrair te zijn berecht. Daarnaast wil de Hoge Raad voor de Justitie bepaalde problemen aankaarten die in het voorstel houdende het Wetboek van Strafprocesrecht niet of onvoldoende aan bod kwamen. De Hoge Raad voor de Justitie is van mening dat het wenselijk is het parket te verplichten foute informatie in de pers recht te zetten. Ondanks de steeds grotere belangstelling voor gerechtelijke dossiers, geeft de pers niet altijd blijk van voldoende zin voor nuancering. Het publiek verwacht dat de beslissing van het gerecht dan ook zal stroken met wat in de pers te lezen was. Een betere voorlichting van het publiek (d.w.z. met de nodige voorzorg en objectiviteit) door de gerechtelijke wereld zelf, zal waarschijnlijk leiden tot minder kritiek op justitie en op de gewezen beslissingen, en zal vermijden dat het principe van het vermoeden van onschuld wordt geschaad. Zowel de onderzoeksrechter of de partijen zouden om informatieverstrekking aan de pers kunnen verzoeken, en de procureur des Konings zou hoogstens kunnen weigeren in de gevallen waar de gevraagde gegevensverstrekking schadelijk kan zijn voor het goede verloop van het opsporingsonderzoek. Tevens zou men zo de relaties tussen justitie en pers kunnen verbeteren, door pro-actief op te treden en bij voorbeeld de akte van inbeschuldigingstelling of vonnissen of arresten ter beschikking van de pers te stellen. De Hoge Raad voor de Justitie dringt erop aan dat het toepassingsveld van een bepaalde maatregel niet langer zou worden bepaald door te verwijzen naar een bepaling die voor een ander soort van maatregel het toepassingsveld bepaalt. Die wijze van wetgeven houdt immers gevaar in wanneer het toepassingsveld van de bepaling waarnaar wordt verwezen, uitgebreid wordt. Volgens de huidige wetgeving dient de kamer van inbeschuldigingstelling binnen de 15 dagen uitspraak te doen op beschikkingen gewezen in strafrechtelijk kort geding, toegang tot het onderzoeksdossier, of het uitvoeren van een aanvullende onderzoekshandeling. Op de overschrijding van die termijn staat geen sanctie, hetgeen geen noemenswaardig belang vertoont. De Hoge Raad voor de Justitie stelt voor om die termijnen te verlengen tot een maand en om bij overschrijding van de termijn de grond van het verzoekschrift automatisch te verklaren als een gunstig antwoord. Het ontbreken van een dwingende termijn waarbinnen het parket zijn vordering met het oog op de regeling van de rechtspleging moet opstellen vormt een probleem. De Hoge Raad voor de Justitie is in dit verband van oordeel dat men de gelegenheid moet aangrijpen om een redelijke 77

termijn te bepalen, waarbij men bij overschrijding van die termijn zelf de regeling van de rechtspleging kan in gang zetten. De Hoge Raad voor de Justitie betreurt dat de Commissie Franchimont de voorgestelde hervorming niet heeft aangegrepen om een einde te stellen aan de uiteenlopende interpretaties van de exacte draagwijdte van het toezicht dat de kamer van inbeschuldigingstelling ambtshalve kan of moet uitoefenen op het goede verloop van een gerechtelijk onderzoek, en het statuut van de bij die gelegenheid meegedeelde bescheiden. Tot slot acht de Hoge Raad voor de Justitie het wenselijk het stelsel te veralgemenen dat voor het hof van assisen geldt, waarbij de burgerlijke partij die in het ongelijk wordt gesteld, tot de kosten kan, maar niet noodzakelijk hoeft, te worden veroordeeld. De leden van de Verenigde Advies- en onderzoekscommissie werden door de Commissie voor de Justitie van de Senaat gehoord. De Senaat is nog steeds bezig met de bespreking van het wetsvoorstel. 2.2.10. Advies met betrekking tot het wetsvoorstel tot wijziging van de artikelen 648, 652, 654, 655 en 656 van het Gerechtelijk Wetboek, met het oog op de vereenvoudigde onttrekking van de zaak aan de rechter die gedurende meer dan zes maanden verzuimt de zaak die hij in beraad heeft genomen, te berechten Het wetsvoorstel heeft een dubbel doel : -

de onttrekking van de zaak aan de rechter wegens het verzuim de zaak te berechten ook mogelijk maken op verzoek van de in de procedure betrokken partijen; de procedure van onttrekking van de zaak aan de rechter op grond van artikel 648, 4° Ger.W. vereenvoudigen.

De Hoge Raad voor de Justitie deelt de bezorgdheid van de indieners van het wetsvoorstel en heeft er reeds op gewezen dat wanneer een zaak in beraad is genomen, het voor de rechtzoekende van het grootste belang is dat het vonnis of arrest binnen een redelijke termijn wordt uitgesproken. Het is immers zeer frustrerend voor de rechtzoekende dat de uitspraak herhaaldelijk wordt uitgesteld. Die uitstellen zijn ook van aard om bij de rechtszoekende een zekere achterdocht te doen ontstaan nu in die fase van de procedure de partijen en hun advocaten geen zicht meer hebben op het dossier. De HRJ is er zich evenwel van bewust dat in zaken van een zeker belang en met een zekere moeilijkheidsgraad, die behandeld worden door drie rechters, de termijn van een maand bepaald in artikel 770, eerste lid, Ger.W. moeilijk haalbaar is, rekening gehouden met het noodzakelijk beraad dat moet plaatsvinden en dat ook in het belang is van de rechtzoekende. In het besef dat de partijen aarzelen om een van die maatregelen te treffen omdat zij vrezen dat die demarche de rechter tegen hen zou kunnen innemen, heeft de Hoge Raad voor de Justitie in een recent advies zijn instemming betuigd met een maatregel voorgesteld in de kadernota van de minister van Justitie Mevrouw Onkelinx en die er toe strekt dat in de wet uitdrukkelijk wordt ingeschreven dat de partijen het recht hebben om de bevoegde overheden het onredelijk uitstel van de uitspraak te melden.

78

De Hoge Raad voor de Justitie is slechts voorstander om het verzoek tot onttrekking van de zaak aan de rechter op grond van artikel 648, 4° Ger.W. open te stellen voor de partijen, wanneer dit verzoek uitgaat van alle in het geding betrokken partijen. De Hoge Raad voor de Justitie is van oordeel dat het toezicht op de naleving van de termijn voor de uitspraak tot een der belangrijkste beheerstaken van de korpschefs van de onderscheiden rechtscolleges behoort en dat de procureurs-generaal hun wettelijk voorzien intern toezicht op dit vlak effectief en in alle transparantie moeten opnemen. De Hoge Raad voor de Justitie is voorstander om de procedure tot onttrekking van de zaak aan de rechter op grond van artikel 648, 4° Ger.W. te vereenvoudigen en in één schriftelijke procedure af te handelen. Het advies van de Hoge Raad voor de Justitie werd door de Commissie voor de Justitie van de Senaat kritisch onderzocht. De commissie heeft rekening gehouden met een aantal van de in het advies gedane suggesties. Het voorstel werd door de Senaat goedgekeurd op 10 maart 2005 en ligt momenteel ter bespreking voor in de Commissie voor de Justitie van de Kamer. 2.2.11. Advies over het wetsontwerp tot instelling van advocaten voor minderjarigen, het wetsontwerp betreffende het recht van minderjarigen op toegang tot de rechter, het wetsontwerp tot wijziging van verschillende bepalingen over het recht van minderjarigen om door de rechter te worden gehoord, het voorontwerp van wet tot wijziging van de wetgeving betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd De teksten werden getoetst op hun weerslag op de werking van de rechterlijke orde of op de beeldvorming over justitie. De HRJ wenste het parlement en mevrouw de minister van Justitie te wijzen op de vier volgende algemene aandachtspunten: -

de voorgestelde hervormingen kunnen slechts slagen indien voor de praktische uitwerking ook de nodige middelen worden vrijgemaakt; de HRJ is, net zoals de Raad van State, van oordeel dat niet alle in de teksten behandelde materies tot de bevoegdheid van de federale overheid behoren; er wordt niet of nauwelijks vermeld welke impact de voorgestelde hervormingen zullen hebben op de werklast van de magistraten; er wordt niet gepreciseerd welke financiële middelen moeten worden uitgetrokken voor de opleiding van de gespecialiseerde magistraten.

Na kennisneming van de onderscheiden standpunten van de actoren van het terrein doet de HRJ de volgende aanbevelingen : Met betrekking tot het wetsontwerp tot instelling van advocaten voor minderjarigen is de HRJ verheugd dat overal in het land minderjarigen een beroep zullen kunnen doen op gespecialiseerde advocaten. Voor laatstgenoemden moet een horizontale opleiding (opleiding in alle domeinen waarin de minderjarige kan betrokken zijn) worden georganiseerd en er moet een specifiek budget worden uitgetrokken om die hervorming tot een goed einde te brengen. Met betrekking tot het wetsontwerp betreffende het recht van minderjarigen op toegang tot de rechter staat de HRJ niet achter dit hervormingsvoorstel omdat het de minderjarige 79

verantwoordelijkheden toemeet die deze niet zou mogen opnemen: hij wordt immers beschouwd als onbekwaam in de wettelijke zin van het woord. De huidige wetgeving biedt voldoende middelen en waarborgen om de minderjarige rechtstoegang te verlenen via een voogd ad hoc. Het lijkt dan ook overbodig de wetgeving te wijzigen Met betrekking tot het wetsontwerp tot wijziging van verschillende bepalingen over het recht van de minderjarigen om door de rechter te worden gehoord, stemt de HRJ in met de doelstelling van het wetsontwerp maar vindt het wenselijk dat de wet nader zou preciseren in welke zaken de minderjarige moet worden gehoord en volgens welke procedure. Zoniet bestaat het risico op bijkomende debatten in de rechtszaal. Met betrekking tot het voorontwerp van wet tot wijziging van de wetgeving betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd onderstreept de HRJ dat de wet van 8 april 1965 een degelijke wet is – de rechter heeft immers een ruime beoordelingsvrijheid inzake de te nemen aangepaste maatregelen - maar dat de middelen vereist voor de toepassing ervan nooit werden uitgetrokken. De HRJ is verheugd dat de pragmatische bemiddeling die in sommige parketten werd ontwikkeld, een wettelijk kader krijgt. De HRJ pleit ervoor dat de bemiddeling op identieke wijze in praktijk zou worden gebracht op het niveau van het parket en van de zetel. De HRJ juicht het initiatief toe dat de minderjarige de jeugdrechter een geschreven project kan voorleggen met de maatregel(en) waaraan hij zich wenst te onderwerpen. Hij merkt niettemin op dat het welslagen van zo’n akkoord zal afhangen van de middelen die de bevoegde sociale instellingen zullen ontvangen voor de controle op de uitvoering van zo’n akkoord. De HRJ vindt het goed dat de hervorming de bevoegdheid inzake minderjarige geesteszieken, ongeacht of zij al dan niet een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd - terug bij de jeugdrechtbank wil leggen. Niettemin vindt hij het jammer dat geen voorafgaande studie is gebeurd naar de impact van zo een maatregel op het vlak van opvolging. De verplichte oproeping van de ouders is een goede zaak maar er zijn vragen bij het concept van de ouderstage, nu het voorontwerp van wet daarover vaag blijft. De HRJ onderschrijft het principe van uithandengeving van de zaak door de jeugdrechtbank vanaf de dag dat de beslissing tot uithandengeving definitief is geworden. Dat systeem houdt in dat het de correctionele rechtbank is die bevoegd is voor ieder als misdrijf omschreven feit dat de minderjarige na de beslissing tot uithandengeving zou plegen. De HRJ is van oordeel dat de minderjarigen een categorie vormen die een bijzondere bescherming moeten genieten. De inrichting van specifieke kamers in de correctionele rechtbanken en in de correctionele kamers van de hoven van beroep is dan ook noodzakelijk. De HRJ is niettemin van mening dat het voorontwerp van wet in de kleine arrondissementen een onnodig dure uitbreiding van de personeelsformaties tot gevolg zal hebben. Dat de jeugdrechters een verplichte opleiding genieten is interessant, maar de HRJ is van oordeel dat die gespecialiseerde opleiding moet worden georganiseerd in het kader van de opleiding van de magistraten, die tot de bevoegdheid van de HRJ behoort.

80

De onderscheiden ontwerpen van wet liggen momenteel ter discussie voor in de Commissie voor de Justitie van de Kamer van volksvertegenwoordigers.

3. HET EXTERN TOEZICHT OP DE WERKING VAN DE RECHTERLIJKE ORDE 3.1. KLACHTBEHANDELING 3.1.1. Inleiding Omdat tijdens het afgelopen kalenderjaar 2004 de wettelijke bepalingen die de klachtenbehandeling regelen ongewijzigd bleven, wijkt voorliggend verslag over de concrete klachtenbehandeling inhoudelijk maar weinig af van het klachtenverslag over 2003. Daarnaast wordt, in het belang van een vlotte lectuur en om terugverwijzing naar verslagen over vroegere kalenderjaren te vermijden, sommige informatie herhaald. 3.1.2. Klachtbevoegdheid De klachtenbehandeling maakt deel uit van het bevoegdheidspakket van de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie (VAOC) van de Hoge Raad, en vormt één van de instrumenten waarover deze commissie beschikt om haar toezichtbevoegdheid op de werking van de rechterlijke orde uit te oefenen. De klachtbevoegdheid ligt vervat in artikel 259bis-15 van het Gerechtelijk Wetboek22. Elke klacht die betrekking heeft op disfuncties in het gerecht, kan bij de Hoge Raad ingediend worden. Het is de taak van de Hoge Raad om die klachten te behandelen, de opvolging ervan te verzekeren en aanbevelingen te formuleren. Binnen de VAOC gebeurt de klachtenbehandeling per taalcommissie, namelijk door de Franstalige klachtencommissie (CAE) en de Nederlandstalige klachtencommissie (AOC). Zo worden de klachten over de werking van de rechterlijke orde langs Nederlandstalige kant behandeld door de AOC. De klachten die dan weer betrekking hebben op de rechterlijke orde langs Franstalige en Duitstalige kant worden door de CAE behandeld. De klachten die zowel de Nederlandstalige als de Franstalige taalrol betreffen, worden voorgelegd aan de VAOC, die kan beslissen om zelf de klacht te behandelen dan wel om ze door te verwijzen naar de Franstalige of de Nederlandstalige commissie. In principe verloopt de communicatie met de klager in de taal waarin de klacht werd opgesteld.

22

Zie bijlage 1, p. 117. 81

3.1.3. Concreet verloop van de klachtenbehandeling

3.1.3.1. Ontvangst van een klacht Elke binnenkomende klacht wordt door het secretariaat geregistreerd en voorzien van een referentienummer. Binnen de tien dagen wordt er een ontvangstbevestiging van de klacht, samen met een informatiebrochure23 over de klachtenprocedure bij de Hoge Raad, aan de klager bezorgd. 3.1.3.2. Ontvankelijkheidsonderzoek Het ontvankelijkheidsonderzoek filtert de klachten hoofdzakelijk op grond van de vorm: enkel schriftelijke, ondertekende en gedagtekende klachten die de volledige identiteit van de klager bevatten, komen in aanmerking voor behandeling (art. 259bis-15, §2, Gerechtelijk Wetboek). Deze vormvoorwaarden worden niettemin zo ruim mogelijk geïnterpreteerd om de drempel tot de Hoge Raad voor iedereen zo laag mogelijk te houden. Zo wordt bijvoorbeeld een fax met handtekening aanvaard. Een klacht die niet aan een van de formele voorwaarden voor ontvankelijkheid beantwoordt, wordt gedurende een maand in beraad gehouden om de klager de gelegenheid te bieden zijn 23

Zie bijlagen 2 en 3, p. 118 en 119. 82

klacht te regulariseren. Daarna is de klacht ofwel ontvankelijk, ofwel definitief onontvankelijk. Zo is bijvoorbeeld een klacht die binnenkomt per e-mail in principe niet ontvankelijk wegens het ontbreken van de handtekening24. Toch zal in dat geval aan de klager gevraagd worden zijn klacht schriftelijk te bevestigen: een gehandtekende afdruk van de e-mail volstaat in dat geval. Bij de ontvankelijkheidstoets van een klacht wordt ook nagegaan of de klager de vereiste hoedanigheid heeft, d.w.z. dat de klacht in principe moet uitgaan van de klager zelf. De klager is “iemand die een (persoonlijk) belang heeft bij de klacht”. De meeste problemen inzake ontvankelijkheid houden hiermee verband. Bij gerechtelijk onbekwamen of minderjarigen kan de klacht door een vertegenwoordiger worden ingediend. Ook een raadsman kan in naam van zijn cliënt klacht indienen. Is er onduidelijkheid omtrent het belang van de indiener van de klacht, dan wordt deze verzocht de klacht mee te laten ondertekenen door de “eigenlijke klager” of deze een volmacht te laten ondertekenen tot vertegenwoordiging in het kader van de klachtenprocedure voor de Hoge Raad. Zo wordt enerzijds verhinderd dat iemand ongewenst uit naam van een derde (benadeelde) klacht indient en kunnen anderzijds mensen die niet in staat zijn hun klacht duidelijk te formuleren, zich laten vertegenwoordigen door een bloedverwant of een vertrouwenspersoon. Anonieme klachten zijn eerder zeldzaam en kunnen per definitie niet geregulariseerd worden. 3.1.3.3. Bevoegdheidsonderzoek25 Het bevoegdheidsonderzoek is de tweede filter en betreft de grond van de klacht. De Hoge Raad is alleen bevoegd voor klachten die de werking van de rechterlijke orde betreffen (artikel 259bis-15, §1, Gerechtelijk Wetboek). Zelfs indien een klacht duidelijk de werking van de rechterlijke orde betreft, moet de klachtencommissie nog vijf bijkomende onbevoegdheidsgronden in acht nemen. Meer bepaald moet zij zich krachtens artikel 259bis-15, §3, van het Gerechtelijk Wetboek in de vijf volgende gevallen onbevoegd verklaren: 1)

Klachten die behoren tot de strafrechtelijke of tuchtrechtelijke bevoegdheid van andere overheden (art. 259bis-15, § 3, 1° Gerechtelijk Wetboek)

Het betreft hier vooral klachten die onder de strafrechtelijke bevoegdheid van de procureur des Konings of onder de tuchtrechtelijke bevoegdheid van de korpschef vallen26. De wet voorziet dat de klager in dergelijke gevallen doorverwezen wordt naar de bevoegde overheden. Indien de klacht duidelijk en welomschreven is, stuurt de Hoge Raad ze vaak rechtstreeks door aan de bevoegde overheid. Meestal wordt hiervoor eerst de goedkeuring van de klager gevraagd, tenzij de klachtencommissie meent dat de beweerde feiten absoluut voor onderzoek aan de

Zie punt 3.1.6. “Beschouwingen”. Concrete voorbeelden zijn te vinden in punt 3.1.4.11.2. “Afsluiting wegens onbevoegdheid ”. 26 Artikel 404 van het Gerechtelijk Wetboek bepaalt: “Op diegenen die hun ambtsplichten verzuimen of door hun gedrag afbreuk doen aan de waardigheid van hun ambt, kunnen de tuchtstraffen […] worden toegepast. De tuchtstraffen […] kunnen tevens worden opgelegd aan personen die de taken van hun ambt verwaarlozen en zodoende afbreuk doen aan de goede werking van justitie of aan het vertrouwen in die instelling.” 24 25

83

bevoegde overheid moeten worden aangegeven.27 Deze laatste is - overeenkomstig de bepaling van artikel 259bis-15, §3, laatste lid van het Gerechtelijk Wetboek - op haar beurt gehouden de Hoge Raad op gemotiveerde wijze in te lichten over het gevolg dat aan de klacht werd gegeven. De mogelijkheid tot doorverwijzing is niet beperkt tot de klachtbevoegdheid, maar wordt herhaald in artikel 259bis-17, §2 van het Gerechtelijk Wetboek dat betrekking heeft op al de bevoegdheden van de Hoge Raad. Wanneer de Hoge Raad bij het uitoefenen van zijn opdrachten vaststelt dat de tuchtrechtelijke aansprakelijkheid van een lid van de rechterlijke orde mogelijks betrokken is, moeten deze gegevens worden overgemaakt aan de bevoegde tuchtoverheid. De tuchtoverheid beslist weliswaar autonoom welk gevolg hieraan gegeven wordt, maar moet de Hoge Raad hierover op gemotiveerde wijze informeren. 2)

Klachten met betrekking tot de inhoud van een rechterlijke beslissing (art. 259bis-15, §3, 2° Gerechtelijk Wetboek)

De Hoge Raad mag zich niet inlaten met klachten aangaande rechterlijke beslissingen vermits dit zou indruisen tegen de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Het begrip ‘rechterlijke beslissing’ wordt ruim geïnterpreteerd en omvat niet alleen beschikkingen, vonnissen en arresten uitgesproken door een rechter, maar slaat op iedere gerechtelijke beslissing die in het kader van een gerechtelijke procedure wordt genomen28. 3)

Klachten waarvan het doel via het aanwenden van een gewoon of buitengewoon rechtsmiddel kan of kon worden bereikt (art. 259bis-15, §3, 3° Gerechtelijk Wetboek)

Een klacht komt in principe slechts in aanmerking voor behandeling wanneer alle andere ter beschikking staande wettelijke middelen en procedures zijn uitgeput. “Hieronder worden niet alleen de klassieke rechtsmiddelen begrepen, maar al de rechtsmiddelen en procedures die de burger ter beschikking heeft (of had) om het gewenste doel te bereiken.”2930 De Hoge Raad moet zich dus onbevoegd verklaren indien de klager zijn doel kan of kon bereiken via het aantekenen van verzet, hoger beroep of cassatieberoep, maar bijvoorbeeld ook indien overeenkomstig de artikelen 793 tot 801 van het Gerechtelijk Wetboek een vordering tot uitlegging of verbetering van een beslissing kan worden ingesteld, in het geval er in de gewezen beslissing verschrijvingen of misrekeningen voorkomen. Ander voorbeeld is een klacht van een burgerlijke partij of een inverdenkinggestelde over het lang aanslepen van een gerechtelijk onderzoek. Artikel 136 van het Wetboek van Strafvordering voorziet de mogelijkheid om de zaak aanhangig te maken voor de kamer van inbeschuldigingstelling, die een aantal bevoegdheden heeft om aan een trage rechtsgang te verhelpen. Indien de burgerlijke partij of inverdenkinggestelde (nog) geen gebruik heeft gemaakt van dit middel kan de Hoge Raad de klacht evenmin behandelen. De klager wordt in dit geval uiteraard op de hoogte gebracht van het bestaan van deze rechtsmiddelen en er wordt hem geadviseerd deze mogelijkheden te bespreken met een advocaat.

Artikel 259bis-19, §2 van het Gerechtelijk Wetboek bepaalt: “Wanneer een lid van de Hoge Raad bij de uitoefening van zijn opdrachten kennis krijgt van een misdaad of wanbedrijf, moet hij overeenkomstig artikel 29 van het Wetboek van Strafvordering de bevoegde procureur des Konings onverwijld in kennis stellen”. 28 Voor concrete voorbeelden, zie punt 3.1.4.11.2. c). 29 Parl. St., Kamer, 1997-98, nr. 1677/1, 13. 30 Zie punt 3.1.6. “Beschouwingen”. 27

84

4)

Klachten die al zijn behandeld en die geen nieuwe gegevens bevatten (art. 259bis-15, §3, 4° Gerechtelijk Wetboek)

Indien een klager na een beslissing van de klachtencommissie in een schrijven aandringt om de beslissing te herzien, zal dit eerder als een navolgend stuk in het oorspronkelijk dossier worden behandeld. Er wordt met andere woorden geen nieuw dossier voor geopend. De commissie zal dan nagaan of er in dit navolgend schrijven door klager voldoende elementen worden aangereikt om het dossier eventueel te heropenen. Is dit het geval, dan wordt de klager op de hoogte gebracht van de heropening van het dossier. Is dit niet het geval, dan wordt meegedeeld dat de commissie haar beslissing handhaaft. 5)

Klachten die kennelijk ongegrond zijn (art. 259bis-15, §3, 5° Gerechtelijk Wetboek)

Wanneer al bij de eerste lezing niet duidelijk is waarop een klacht slaat of blijkt dat ze volkomen onsamenhangende gegevens bevat, zal de Hoge Raad de klacht niet behandelen en als “kennelijk ongegrond” afwijzen. Indien een klacht onduidelijk is geformuleerd of te weinig concrete gegevens bevat, zal de commissie steeds om verduidelijking binnen een bepaalde termijn vragen. Die werkwijze is nuttig gebleken want meestal komt hierop binnen de gevraagde termijn een antwoord en wordt de klacht verder in overweging genomen. Blijkt uit de overgemaakte stukken dat de klager wordt bijgestaan door een advocaat, dan kan eventueel contact opgenomen worden met deze laatste teneinde de klacht te laten verduidelijken, uiteraard met instemming van de klager zelf. Aan de klager wordt soms ook aangeraden om zich te laten bijstaan door een familielid of een justitiehuis om de klacht helder te formuleren. Slechts indien de indiener van de klacht (of zijn raadsman) – ondanks herhaaldelijk aandringen – niet reageert binnen een bepaalde termijn of indien de aanvullende informatie geen verduidelijking brengt, wordt de klacht kennelijk ongegrond bevonden. 3.1.3.4. Onderzoek van de klacht Voor elk klachtdossier wordt binnen de commissie een rapporteur aangesteld die het dossier voorbereidt. Deze rapporteur stelt voor welke eventuele informatie bij wie wordt opgevraagd. Eens hij van oordeel is dat er voldoende gegevens voorhanden zijn, legt hij het dossier voor aan de commissie die beslist of zij bevoegd is. Als ook de commissie meent dat het onderzoek volledig is gevoerd, wordt er een eindbeslissing genomen. Soms beslist de commissie evenwel dat er toch nog bijkomende informatie moet opgevraagd worden, voordat een eindbeslissing kan worden genomen. In eerste instantie tracht de klachtencommissie steeds zoveel mogelijk informatie op te vragen bij de klager zelf. Zo wordt regelmatig een kopie gevraagd van rechterlijke beslissingen of van officiële stukken. De klager is evenwel niet steeds in het bezit van deze documenten. Vaak vraagt de commissie dan aan de klager of ze voor verdere informatie contact mag opnemen met zijn of haar raadsman. In eerder uitzonderlijke gevallen wordt de klager uitgenodigd om zijn klacht mondeling te komen toelichten. 85

Wanneer de klacht handelt over bijvoorbeeld een strafonderzoek, het verloop van een procedure of de houding van een magistraat, heeft de klager dikwijls niet zelf de nodige informatie of gegevens. De commissie is dan aangewezen op de ‘goodwill’ van de gerechtelijke overheden om deze informatie te bekomen. Doorgaans is het geen probleem wanneer het rechtscollege wordt verzocht om vragen over de procedure te beantwoorden. Niettemin kan het voorvallen dat de magistratuur zich weigerachtig opstelt wanneer men haar vraagt om die gegevens door te sturen. Soms moeten er aan het betrokken rechtscollege tal van herinneringsbrieven worden gestuurd. Ook kan het gebeuren dat het antwoord geheel of ten dele naast de kwestie is, zodat een nieuwe briefwisseling nodig is. Moeilijker wordt het wanneer informatie wordt opgevraagd over een strafrechtelijk onderzoek. Soms blijkt het immers een zeer delicate aangelegenheid om de etappes af te bakenen en na te gaan hoever het staat met het verloop van de procedure zonder daarbij het geheim van het onderzoek in het gedrang te brengen31. De commissie is van oordeel dat, zo nodig, rechtstreeks informatie kan gevraagd worden aan de betrokken magistraat zelf. Uiteraard wordt de directe korpschef hiervan ook steeds op de hoogte gebracht32. 3.1.3.5. Beoordeling en aanbeveling Wordt de klacht door de klachtencommissie als ongegrond afgewezen, dan wordt dit schriftelijk meegedeeld aan de klager samen met de redenen voor deze beslissing. Het dossier wordt hiermee afgesloten. Volgens de wet bestaat tegen deze beslissing van de commissie geen enkel rechtsmiddel. Wordt de klacht gegrond verklaard, dan stelt de klachtencommissie de klager uiteraard in kennis van deze beoordeling. De commissie kan aan de betrokken instanties (en zodoende indirect ook de andere rechtscolleges) en de minister van Justitie aanbevelingen doen die het bedoelde probleem kunnen oplossen, en voorstellen formuleren ter verbetering van de algemene werking van de rechterlijke orde. Deze aanbevelingen en voorstellen worden rechtstreeks ter kennis gebracht van de betrokken instanties en tevens gepubliceerd in het jaarverslag.33 De gegronde en ook sommige van de ongegronde klachten die een probleem met het functioneren van justitie aan het licht brengen, kunnen de Hoge Raad inspireren tot reflectie in het kader van zijn ambtshalve adviezen. Zij kunnen eveneens een bron van inspiratie zijn voor het Parlement en de minister van Justitie wanneer deze de aanbevelingen van de Hoge Raad aanwenden om voor de aangeklaagde problemen een meer algemene oplossingen te ontwikkelen. De behandeling van een klacht kan tenslotte ook aanleiding geven tot het opstarten van een bijzonder onderzoek. We zien dus dat een gegronde klacht wel aanleiding kan geven tot verschillende initiatieven vanuit de Hoge Raad, maar dat betekent niet automatisch dat de klager hiermee geholpen is in zijn individuele geval. Het individuele geval wordt hier overstegen en de klager ziet dat niet steeds. Aan de beoordeling van de Hoge Raad zijn immers geen rechtsgevolgen verbonden: zijn bevoegdheden zijn louter van bemiddelende en adviserende aard. Het is belangrijk dat de mensen dit op voorhand weten en tijdens de procedure voor ogen houden. Anders kan dit voor de klager Zie punt 3.1.6. “Beschouwingen”. Zie punt 3.1.6. “Beschouwingen”. 33 Zie punt 3.1.5. “Aanbevelingen”. 31 32

86

die zich met (te) hoge verwachtingen tot de Hoge Raad heeft gewend tot grote teleurstelling of ergernis leiden. 3.1.4. Analyse van de klachtendossiers in 2004 3.1.4.1. Terminologische verduidelijkingen

Een dossier kan bestaan uit een of meerdere klachten. Nemen we het voorbeeld van iemand die klaagt : -

over de traagheid van een rechtsgang ; over het tussengekomen vonnis ; over de partijdigheid van de rechter.

In dit geval zal de commissie slechts één enkel dossier openen, dat drie klachten omvat die binnen hetzelfde dossier worden behandeld.34 Het voordeel van dit onderscheid bestaat eruit dat de klager per aparte klacht binnen zijn dossier een antwoord ontvangt, zodat hij de diverse aspecten van zijn dossier kan begrijpen, en een duidelijke toelichting kan krijgen over het type klachten waarvoor de Hoge Raad bevoegd is. We verduidelijken dat het niet altijd gemakkelijk is om de diverse klachten binnen eenzelfde dossier van elkaar te onderscheiden en ze in categorieën op te delen. Een dossier dat diverse klachten omvat, wordt pas afgesloten wanneer voor elk van de klachten in het dossier een eindbeslissing gewezen is. De dossiers waarin ten minste één klacht nog niet afgesloten is op 31 december 2004, worden dus in de tabel vermeld als "hangende"35. Het feit dat verschillende eindbeslissingen worden genomen binnen eenzelfde dossier, verklaart dat men in de gegevenstabel meer eindbeslissingen dan afgesloten dossiers vindt.36 We verstaan onder :

Indien de klager met tussenpozen echter diverse klachtenbrieven naar de Hoge Raad stuurt, die allen betrekking hebben op verschillende zaken, zullen er verschillende dossiers worden geopend. 35 Zie tabel 1, kolom 3. 36 Zie tabel 1, kolom 2 (287 afgesloten dossiers) en tabel 4 (381 eindbeslissingen). 34

87

-

nieuwe dossiers : de dossiers die binnen het kalenderjaar worden geregistreerd. Daarbij geldt de datum van ontvangst van de klacht bij de Hoge Raad als criterium; afgesloten dossiers : de dossiers waarbij voor elk van de klachten een eindbeslissing is gewezen uiterlijk op 31 december van het jaar. Deze dossiers kunnen ofwel in datzelfde jaar of in de voorgaande jaren geopend zijn ; hangende dossiers : de dossiers die nog niet waren afgesloten op 31 december van het jaar, en die ofwel in datzelfde jaar, ofwel in één van de voorgaande jaren geopend waren; behandelingsduur : de termijn tussen de datum waarop een dossier is geopend en de datum van afsluiting van een dossier.

3.1.4.2. Algemeen overzicht Tabel 1:

Nieuwe dossiers, afgesloten dossiers en hangende dossiers in 2004 2004

NIEUWE DOSSIERS

AOC 116 CAE 138 0 VAOC ----------------------254 TOTAAL

AFGESLOTEN DOSSIERS

AOC 144 CAE 143 0 VAOC ------------------------287 TOTAAL waarvan: ¾5 dossiers ingediend tijdens kalenderjaar 2000 ¾7 dossiers ingediend tijdens kalenderjaar 2001 ¾ 11 dossiers ingediend tijdens kalenderjaar 2002 ¾ 73 dossiers ingediend tijdens kalenderjaar 2003 ¾ 191 dossiers ingediend tijdens kalenderjaar 2004

HANGENDE DOSSIERS

per 31/12/2004 AOC 24 CAE 46 0 VAOC ----------------------70 TOTAAL waarvan: ¾4 dossiers ingediend tijdens kalenderjaar 2001 ¾3 dossiers ingediend tijdens kalenderjaar 2003 ¾ 63 dossiers ingediend tijdens kalenderjaar 2004

3.1.4.3. Nieuwe dossiers in 200437 In de loop van het jaar 2004, werden 254 nieuwe dossiers geopend: 116 bij de AOC en 138 bij de CAE. 96,06% (n=244) van deze dossiers werden door burgers ingediend. 0,79% van de nieuwe dossiers (n=2) werden door een lid van de rechterlijke orde bij de klachtencommissie ingediend. 3,15% van de nieuwe dossiers (n=8) werden door advocaten ingediend38. 37 38

Zie definitie onder 3.1.4.1. Zie punt 3.1.6. “Beschouwingen”. 88

3.1.4.4. Nieuwe dossiers per kalenderjaar39 : evolutie 2000-2004 Grafiek 1: Nieuwe dossiers per kalenderjaar : evolutie 200040- 2004 Totaal

450

AOC

CAE

410

400

350

300

290

282

288

Nieuwe dossiers

254

250

222 188

200

167

157 142

133

150

146

138

115

116

100

50

0

2000 (5m)

2001

2002

2003

2004

Totaal

282

410

290

288

254

AOC

167

222

157

142

138

CAE

115

188

133

146

116

Men kan een lichte daling van het aantal nieuwe dossiers vaststellen dat in 2004 werd geregistreerd ten opzichte van 2003 (288 nieuwe dossiers in 2003 – 254 nieuwe dossiers in 2004)41. 3.1.4.5. Afgesloten dossiers42 in 2004 In de loop van het jaar 2004 werden er 287 nieuwe dossiers afgesloten: 144 bij de AOC en 143 bij de CAE.

Zie definitie onder 3.1.4.1. De klachtencommissies waren operationeel op 2 augustus 2000. De statistieken dekken dus slechts 5 maanden van dit jaar 2000. 41 Zie punt 3.1.6. “Beschouwingen”. 42 Zie definitie onder 3.1.4.1. 39 40

89

3.1.4.6. Dossiers afgesloten per kalenderjaar43 : evolutie 2000-2004 Grafiek 2: Dossiers afgesloten per kalenderjaar : evolutie 200044-2004 442

Totaal

450

AOC

CAE

400 334

350

312 287

Afgesloten dossiers

300 241

250 204

201

188

200 146

144

143

150 108

100

67 31

50

0

36

2000 (5m)

2001

2002

2003

2004

Totaal

67

312

442

334

287

AOC

31

108

201

188

144

CAE

36

204

241

146

143

Men kan een lichte daling zien van het aantal in 2004 afgesloten dossiers ten opzichte van 2003 (334 dossiers afgesloten in 2003 – 287 dossiers afgesloten in 2004). Dat is onder andere te verklaren door het feit dat het aantal nieuwe dossiers voor het derde jaar op rij daalt.

43 44

Zie definitie onder 3.1.4.1. De klachtencommissies waren operationeel op 2 augustus 2000. De statistieken dekken dus slechts 5 maanden van dit jaar 2000. 90

3.1.4.7. Dossiers afgesloten in 200445, per jaar van indiening Grafiek 3 : Dossiers afgesloten in 2004 per jaar van registratie Totaal n=191 n=93

70 %

AOC

CAE

n=98

60 %

Afgesloten dossiers in 2004

50 %

40 %

30 %

n=73

n=39 n=34

20 %

10 % n=5

0%

n=0

n=5

n=7

n=4

n=3

n=11

n=8 n=3

Geregistreerd in 2000





Totaal

1,74 %

2,43 %

3,84 %

25,44 %

66,55 %

AOC

0,00 %

2,77 %

5,55 %

27,08 %

64,60 %

CAE

3,50 %

2,10 %

2,10 %

23,77 %

68,53 %

66,55% (n=191) van de in 2004 afgesloten dossiers waren nieuwe dossiers van 2004. 25,44% (n=73) van de in 2004 afgesloten dossiers waren dossiers die in 2003 waren geopend. 3,84% (n=11) van de in 2004 afgesloten dossiers waren dossiers die in 2002 waren geopend. 2,43% (n=7) van de in 2004 afgesloten dossiers waren dossiers die in 2001 waren geopend. 1,74% (n=5) van de in 2004 afgesloten dossiers waren dossiers die in 2000 waren geopend.

45

Zie definitie onder 3.1.4.1. 91

3.1.4.8. Behandelingsduur46 van de in 2004 afgesloten dossiers47 Grafiek 4 : Duur van de behandeling van de in 2004 afgesloten dossiers Totaal

60 % n=157

n=79

AOC

CAE

n=78


50 %

40 %

30 %

n=60 n=31

n=29

20 %

n=25 n=11

10 %

n=14

n=12

n=16

n=7

n=7

n=9

n=5

n=7 n=8

n=5 n=1

0%

n=2

n=3

n=4

n=4 n=0

0 tot 3 mnd

4 tot 6 mnd

7 tot 9 mnd

10 tot 12 mnd

13 tot 24 mnd

25 tot 36 mnd

37 tot 48 mnd

49 tot 60 mnd

Totaal

54,70 %

20,91 %

8,72 %

4,18 %

5,57 %

2,79 %

1,74 %

1,39 %

AOC

55,24%

20,98%

7,69%

4,89%

4,90%

4,90%

1,40%

0,00%

CAE

54,55%

20,28%

9,79%

3,50%

6,29%

0,70%

2,10%

2,79%

54,70% (n=157) van de in 2004 afgesloten dossiers werden afgesloten binnen een termijn van 0 tot 3 maanden. 20,91% (n=60) van de in 2004 afgesloten dossiers werden afgesloten binnen een termijn van 4 tot 6 maanden. 8,72% (n=25) van de in 2004 afgesloten dossiers werden afgesloten binnen een termijn van 7 tot 9 maanden. 4,18% (n=12) van de in 2004 afgesloten dossiers werden afgesloten binnen een termijn van 10 tot 12 maanden. 5,57% (n=16) van de in 2004 afgesloten dossiers werden afgesloten binnen een termijn van 13 tot 24 maanden. 2,79% (n=8) van de in 2004 afgesloten dossiers werden afgesloten binnen een termijn van 25 tot 36 maanden. 1,74% (n=5) van de in 2004 afgesloten dossiers werden afgesloten binnen een termijn van 37 tot 48 maanden. 1,39% (n=4) van de in 2004 afgesloten dossiers werden afgesloten binnen een termijn van 49 tot 60 maanden.

46 47

Zie definitie onder 3.1.4.1. Zie definitie onder 3.1.4.1. 92

Uit bovenstaande grafieken 3 en 4 blijkt dat de meeste dossiers (88 ,51%) afgesloten worden binnen een termijn van 12 maanden, wat een aanvaardbare termijn is. Niettemin wordt 11,49% van de dossiers afgesloten binnen een termijn van 13 maanden48 of langer. 3.1.4.9. Waarover handelden de klachten die in 2004 werden afgesloten ?4950 Tabel 2 geeft de uitsplitsing per trefwoord van de in 2004 afgesloten dossiers (alleen trefwoorden die meer dan 5% van de dossiers vertegenwoordigen, zijn opgenomen; de andere zijn niet betekenisvol). Wij merken op dat in eenzelfde dossier meer dan een aspect aan bod kan komen en bijgevolg onder verschillende trefwoorden kan worden geregistreerd (eenzelfde dossier kan een kritiek op een gewezen rechterlijke beslissing bevatten en op traagheid van de rechtsgang). Op basis van de trefwoorden waren er voor 2004 inderdaad 412 treffers (zie tabel 2 hierna) voor 28751 afgesloten dossiers. Tabel 2 : Aantal trefwoorden voor de in 2004 afgesloten dossiers TREFWOORDEN

TOTAAL

(in volgorde van voorkomen)

Aantal

Kritiek op de beslissing rechter /(PK)

%

AOC Aantal

CAE %

Aantal

%

87

21,12%

48

22,64%

39

19,50%

78

18,93%

38

17,92%

40

20,00%

Communicatie met justitie / houding / gebrek aan eerbied

55

13,35%

21

9,91%

34

17,00%

Verloop van de procedure

49

11,89%

9

4,25%

40

20,00%

Persoonlijke grieven, partijdigheid van de rechter / PK / deskundige

47

11,41%

32

15,10%

15

7,50%

Grieven ten aanzien van de advocaat / stafhouder / notaris / gerechtsdeurwaarder

42

10,19%

23

10,85%

19

9,50%

Voorwerp van de klacht heeft geen uitstaans met de werking van de rechterlijke orde

25

6,07%

22

10,37%

3

1,50%

Andere

29

7,04%

19

8,96%

10

5,00%

Totaal aantal trefwoorden

412

100%

212

100%

200

100 %

Traagheid van achterstand

de

rechtsgang

/

21,12 % van de ontvangen klachten (n=87) heeft betrekking op een kritiek bij een rechterlijke beslissing, inclusief sepont door het parket.

Zie punt 3.1.6. « Beschouwingen ». Zie definitie onder 3.1.4.1. 50 Zie punt 3.1.6. “Beschouwingen”. 51 Zie tabel 1- kolom 2. 48 49

93

18,93% (n=78) heeft betrekking op de traagheid van de rechtsgang. De andere klachten hebben betrekking op de communicatie met justitie (13,35 %, n=55), op het verloop van de rechtsgang (11,89 %, n=49), op persoonlijke grieven /partijdigheid van de magistraat (11,41 %, n=47), op kritiek ten aanzien van een advocaat, stafhouder, notaris of gerechtsdeurwaarder (10,19 %, n=42) of op een voorwerp dat geen uitstaans heeft met de werking van de rechterlijke orde (6,07%, n=25). Net zoals de vorige jaren gaat het grootste deel van de klachten ook in 2004 over een rechterlijke uitspraak of een beslissing tot sepot waarmee men het niet eens is. De klager ziet het sepot door het parket vaak als een weigering om een ingediende klacht ernstig te onderzoeken. De indruk ontstaat dan dat het parket de persoon tegen wie de klacht gericht is, vrijpleit. Vervolgens komen de klachten over de traagheid van de rechtsgang. Procedures slepen vaak lang, soms zelfs onaanvaardbaar lang aan. Meerdere redenen kunnen hier aan de basis leggen, en dikwijls blijkt de oorzaak niet of niet alleen bij de rechterlijke orde te liggen (we verwijzen hier naar de analyse van de afgesloten klachten waarvoor de klachtencommissie zich bevoegd heeft verklaard)52. Een ander delicaat punt – dat eveneens tijdens de vorige werkjaren werd vastgesteld –, is de omgang met justitie. Hier wordt vooral de "klantonvriendelijkheid van justitie" op de korrel genomen : mensen voelen zich beledigd of onheus behandeld door een magistraat, krijgen geen antwoord op brieven, worden niet ontvangen door een magistraat, enz. 3.1.4.10. Op welke materies hadden de in 2004 afgesloten dossiers53 betrekking ? De commissies hebben een gemeenschappelijke lijst met materies opgesteld waarop de dossiers betrekking hadden. Tabel 3 klasseert de diverse materies in functie van de frequentie waarin ze voorkomen. De lijst met materies is geënt op de grote rechtstakken. We plaatsen de volgende bemerkingen bij deze lijst : "Familie- en -echtscheidingsrecht" wordt onderscheiden van "algemeen burgerlijk recht", gezien zijn eigen kenmerken en de frequentie van het aantal klachten dat daarop betrekking heeft. De materie "jeugd" omvat zowel de maatregelen die ter bescherming van de minderjarige in gevaar worden genomen, als de maatregelen die tegenover de delinquente minderjarige worden genomen. Het "strafuitvoeringsrecht" omvat zowel de externe rechtspositie van de gedetineerde (de bijzondere modaliteiten van de strafuitvoering en de mogelijkheden tot vervroegde invrijheidstelling) als zijn interne rechtspositie (de intramurale voorwaarden van de hechtenis en de strafuitvoeringsvoorwaarden). De categorie "diversen" omvat de klachten waarvan de materie kon worden bepaald, maar die niet in één der grote rechtstakken passen.

52 53

Zie punt 3.1.4.11.3. Zie definitie onder 3.1.4.1. 94

"Onmogelijk vast te stellen" omvat de klachten waarvan de materie niet duidelijk vastgesteld kon worden. Tabel 3 geeft een verdeling van de in 2004 afgesloten dossiers per materie weer. Het aantal weerhouden materies (n=298) ligt hoger dan het aantal afgesloten dossiers (n= 287). Eenzelfde dossier kan immers diverse materies omvatten. Het kan bijvoorbeeld gebeuren dat een klager betrokken is in een echtscheidingsprocedure (categorie “familie-en echtscheidingsrecht") en dat er een strafrechtelijke klacht tegen hem werd neergelegd wegens de niet-naleving van het recht op persoonlijk contact met de kinderen (categorie strafrecht). Tabel 3 : Aantal materies voor de in 2004 afgesloten dossiers MATERIES (in volgorde van voorkomen)

TOTAAL

AOC

Aantal

%

105

35,23%

51 32,90%

54 37,76%

Algemeen burgerlijk recht

78

26,17%

42 27,09%

36 25,18%

FamilieEchtscheidingsrecht

32

10,73 %

14

9,03%

18 12,59%

Onmogelijk vast te stellen

19

6,38%

10

6,45 %

9

6,29%

Handels- en economisch recht

18

6,04%

11

7,09 %

7

4,90%

Diversen

12

4,03%

8

5,17%

4

2,79%

Strafuitvoeringsrecht

11

3,69%

6

3,87%

5

3,49%

Sociaal recht

10

3,36%

4

2,58%

6

4,20%

Jeugdrecht

7

2,35%

6

3,87%

1

0,70%

Fiscaal recht

4

1,34%

2

1,30%

2

1,40%

Regeling van burgerlijke belangen in een strafrechtelijke zaak

1

0,34%

0

0%

1

0,70%

Publiek recht

1

0,34%

1

0,65%

0

0%

298

100%

155

100%

143

100%

Strafrecht

Totaal van de materies

Aantal

CAE %

Aantal

%

Uit tabel 3 blijkt dat de meeste afgesloten dossiers te maken hebben met het strafrecht (35,23 %, n=105) en met het algemeen burgerlijk recht (26,17 %, n=78). Zijn eveneens frequent, de klachten met betrekking tot het familie- en echtscheidingsrecht (10,73 %, n=32). In mindere mate volgen de klachten in verband met het handels- en het economisch recht (6,04 %, n=18), alsook met het sociaal recht (3,36 %, n=10). De tendensen van de afgelopen jaren worden in hoge mate bevestigd. We merken tot slot op dat de cijfers die in de tabel voorkomen, louter een beeld geven van de juridische materies in het kader waarvan de rechtzoekenden uiting hebben gegeven aan hun ongenoegen door een klacht in te dienen bij de Hoge Raad. 95

Dat betekent geenszins dat andere procedures niet tot ontevredenheid hebben geleid, maar dat werd niet vertaald in een klacht die bij de Hoge Raad werd ingediend, hetzij omdat de rechtzoekende geen uiting heeft gegeven aan zijn grieven, hetzij omdat hij ze bij een andere instanties heeft ingediend. 3.1.4.11. De eindbeslissingen We herinneren eraan dat één dossier één of meerdere klachten kan omvatten, en dat voor elke klacht een eindbeslissing wordt gewezen. Dat er verschillende eindbeslissingen in eenzelfde dossier worden genomen, verklaart dat men meer eindbeslissingen dan afgesloten dossiers in de overzichtstabel kan aantreffen.54 We herinneren er ook aan dat het hier gaat om eindbeslissingen voor in 2004 afgesloten dossiers, maar die ook in de loop van de periode 2000-2004 ingediend kunnen geweest zijn. De eindbeslissingen worden hierna opgesomd en besproken. Tabel 4: Aantal eindbeslissingen in 2004 TOTAAL

EINDBESLISSING

AOC

CAE

aantal

%

aantal

%

aantal

%

Onontvankelijk

9

2,36%

3

1,44%

655

3,47%

Onbevoegd

225

59,06%

120

57,69%

105

60,69%

Bevoegd

110

28,87%

62

29,81%

48

27,75%

Gegrond

28

7,35%

18

8,66%

10

5,78%

Ongegrond

82

21,52%

44

21,15%

38

21,97%

Andere reden afsluiting Totaal

van 37

9,71%

23

11,06%

14

8,09%

381

100%

208

100%

173

100%

3.1.4.11.1. Onontvankelijkheid als eindbeslissing56 Slechts een zeer klein gedeelte (2,36 %, n=9) van de ingediende klachten werd onontvankelijk verklaard. 3.1.4.11.2. Onbevoegdheid als eindbeslissing57 De klachtencommissies dienden zich in 59,06 % van de gevallen (n=225) onbevoegd te verklaren, tegenover 65,20% van de gevallen (n=296) in 2003. Zie tabel 1, kolom 2 (287 afgesloten dossiers) en tabel 4 (381 eindbeslissingen). Dit hogere aantal beslissingen wegens onontvankelijkheid door de CAE betrof hoofdzakelijk niet ondertekende klachten (die bijgevolg niet voldeden aan alle ontvankelijkheidsvoorwaarden) die na een brief waarin de Hoge Raad de klager op het probleem wees, niet werden geregulariseerd. 56 Zie punt 3.1.3.2 ‘onderzoek van de ontvankelijkheid’. 57 Zie punt 3.1.3.3. ‘onderzoek van de bevoegdheid’. 54

55

96

Grafiek 5: Verdeling van de klachten per onbevoegdheidsgrond in 2004 n=97 n=52

45,00%

Totaal

n=45

AOC

CAE

40,00%


35,00%

30,00%

n=29

n=31

25,00%

20,00%

n=42 n=13

n=41

n=18

n=16

15,00% n=23

n=10

n=22

n=6

10,00% n=5

5,00%

0,00%

a) Niet werking rechterlijke orde

b) Andere overheden

c) Inhoud rechterlijke beslissing

d) Andere rechtsmiddelen

e) Kennelijk ongegrond

f) Geen nieuwe elementen

Totaal

18,22%

18,67%

43,11%

10,22%

9,78%

0,00%

AOC

26,00%

10,50%

43,50%

15,00%

5,00%

0,00%

CAE

9,50%

27,50%

43,00%

5,00%

15,00%

0,00%

a) Klachten die geen uitstaans hebben met de werking van de rechterlijke orde (artikel 259bis-15, § 1 Gerechtelijk Wetboek) In 2004 werden opnieuw veel klachten afgesloten die geen betrekking hadden op de werking van de rechterlijke orde, en die dus absoluut niet tot de bevoegdheid van de Hoge Raad behoren. Deze klachten handelen bijvoorbeeld over het optreden van de politie, de behandeling van een gedetineerde of geïnterneerde in een gevangenis of instelling, beslissingen van de Commissie voor voorwaardelijke invrijheidstelling en de Commissie tot bescherming van de maatschappij, administratieve beslissingen, ... Uit bovenstaande grafiek valt af te leiden dat bij de AOC 26,00 % (n = 31) en bij de CAE 9,50 % (n = 10) van alle klachten waarvoor de Hoge Raad niet bevoegd is, om deze reden werd afgesloten. De Hoge Raad legt in voorkomend geval steeds uit waarom hij niet bevoegd is en verwijst de klager door naar de instantie die wel bevoegd is om zijn klacht te behandelen of stuurt de klacht aan die instantie. Zo zal bij klachten over de politie doorverwezen worden naar het Comité P of de algemene Inspectie van de federale politie en de lokale politie, en elke klacht tegen een advocaat zal aan de bevoegde stafhouder worden overgemaakt. Zo worden klachten over de behandeling in de penitentiaire instelling of inrichting tot bescherming van de maatschappij, doorverwezen naar de Federale Overheidsdienst Justitie, Directoraat-Generaal uitvoering van straffen en maatregelen. Vaak wordt ook naar een advocaat of een justitiehuis doorverwezen. Het feit dat dergelijke klachten nog vaak bij de Hoge Raad voor Justitie worden ingediend, toont aan dat de burger nog niet vertrouwd is met de klachtbevoegdheid van de Hoge Raad. Dit kan misschien worden verklaard door het feit dat de benaming “Hoge Raad voor Justitie" op zich

97

dubbelzinnig is, in die zin waarin de Raad uitsluitend bevoegd is voor de werking van de rechtelijke orde, en niet voor de werking van alle actoren uit de Justitie. b) Klachten die behoren tot de strafrechtelijke of tuchtrechtelijke bevoegdheid van andere overheden (artikel 259bis-15, § 3, 1° Gerechtelijk Wetboek) Deze categorie vertegenwoordigt voor de AOC 10,50 % (n = 13) en voor de CAE 27,50 % (n = 29) van alle klachten waarvoor deze commissies onbevoegd zijn. Deze cijfers liggen in dezelfde lijn als vorig jaar. Het valt zelden voor dat een klager de Hoge Raad in kennis stelt van strafbare feiten die nog niet werden gemeld aan de politie of aan het openbaar ministerie. Indien dit toch het geval is, wordt de klacht meteen voor verder gevolg overgemaakt aan het openbaar ministerie. Het komt vaker voor dat de Hoge Raad kennis krijgt van feiten die zich mogelijk situeren in de tuchtrechtelijke sfeer. Hierbij valt op te merken dat tuchtrechtelijke inbreuken geen welomschreven definities kennen, zodat de afbakening tussen de klachtbevoegdheid van de Hoge Raad en tuchtbevoegdheid van de korpschef niet steeds duidelijk te maken is. Bij twijfelgevallen zal de Hoge Raad ofwel eerst meer informatie vragen bij de klager, ofwel de klacht meteen overmaken aan de tuchtrechtelijke overheid (bijvoorbeeld de korpschef indien het over magistraten gaat), met het verzoek om na te gaan of er aanleiding is tot het instellen van een tuchtonderzoek. De tuchtoverheid dient de Hoge Raad in elk geval in te lichten over het resultaat van het onderzoek58. c) Klachten met betrekking tot de inhoud van een rechterlijke beslissing (artikel 259bis-15, § 3, 2° Gerechtelijk Wetboek) Deze categorie vertegenwoordigt 43,50 % van de gevallen (n = 52) voor de AOC en 43,00 % (n = 45) voor de CAE. Deze eindbeslissing komt traditioneel het vaakst voor. Nog steeds zijn de meeste klachten te herleiden tot een kritiek op een rechterlijke beslissing: men is het oneens met een vonnis of arrest, met de aanstelling van een deskundige, met de seponering van een klacht door de procureur, met het niet stellen van onderzoeksdaden door de onderzoeksrechter, enz. Er kan alleen uit worden geconcludeerd dat de burger de Hoge Raad nog steeds – verkeerdelijk – ziet als een soort "beroepsinstantie", die rechterlijke beslissingen kan wijzigen of ongedaan maken. Vermelden we tenslotte dat het niet steeds ondubbelzinnig uit te maken valt of de klacht gaat over een beslissing waarmee men zich niet kan verzoenen, dan wel over de manier waarop de zaak is verlopen, de luisterbereidheid die men ondervond bij justitie, de bejegening en de informatie/communicatie doorheen de rechtsgang. Bij klachten over een "partijdige behandeling ter zitting" of een "partijdige rechterlijke beslissing" is het bijvoorbeeld dikwijls moeilijk uit te maken of de klacht in essentie gaat over de inhoud van de rechterlijke beslissing, waarmee de klager zich niet kan verzoenen, dan wel over het gedrag van de betrokken magistraat. De praktijk wijst uit dat na het bekomen van meer concrete informatie, de klacht vaak te herleiden is tot een ongenoegen over de beslissing.

58

Zie punt 3.1.6. “Beschouwingen”. 98

d) Klachten waarvan het doel via het aanwenden van een gewoon of buitengewoon rechtsmiddel kan/kon worden bereikt (artikel 259bis-15, § 3, 3° Gerechtelijk Wetboek) Deze categorie vertegenwoordigt 15,00 % van de gevallen (n = 18) voor de AOC en 5,00 % (n = 5) voor de CAE van de klachten waarvoor de Hoge Raad zich onbevoegd verklaard heeft. Ook deze eindbeslissing moet ruim worden geïnterpreteerd59. Ze komt in werkelijkheid wel meer voor dan de bovenstaande cijfers weergeven. Dit wordt verklaard door het feit dat deze categorie van klachten dikwijls samenvalt met de categorie "klachten met betrekking tot de inhoud van een rechterlijke beslissing". Wie niet tevreden is met een rechterlijke beslissing, heeft immers vaak nog de mogelijkheid om hoger beroep aan te tekenen tegen deze beslissing. Om redenen van statistische verwerking, wordt in dit geval de klacht enkel geregistreerd onder "klachten met betrekking tot de inhoud van een rechterlijke beslissing". e) Klachten die manifest ongegrond zijn (artikel 259bis-15, § 3, 5° Gerechtelijk Wetboek) Deze categorie komt weinig voor, namelijk 5,00 % (n=6) voor de AOC en 15,00 % (n = 16) voor de CAE. Het betreft hier in hoofdzaak klachten die niet duidelijk of concreet genoeg zijn, en waarin de klager niet reageert op de herhaalde vragen van de commissies om toelichtingen. Daarnaast is er nog een kleiner aantal klachten waarvan duidelijk is dat ze totaal uit de lucht gegrepen zijn en die als manifest ongegrond werden beschouwd. f) Klachten die reeds behandeld zijn en die geen nieuwe elementen bevatten (artikel 259bis-15, § 3, 4° Gerechtelijk Wetboek) Deze categorie werd in 2004 geen enkele keer vastgesteld, niet bij de AOC en niet bij de CAE. Het gebeurt echter dat een klager, die zich niet kon neerleggen bij de eindbeslissing van de commissie, in een nieuwe brief dezelfde feiten nog eens aanklaagt. Dergelijk schrijven wordt door de commissies echter beschouwd als een stuk dat tot het oorspronkelijke dossier behoort. De klager wordt er dan van op de hoogte gebracht dat dit stuk geen enkel nieuw element aanbrengt op basis waarvan het dossier zou kunnen worden heropend. Er wordt voor deze nieuwe brief dus geen nieuw dossier geopend en geen nieuwe eindbeslissing genomen die als dusdanig geregistreerd wordt. 3.1.4.11.3. Beslissing tot afsluiting van het dossier wegens bevoegdheid (beslissing tot afsluiting wegens gegronde/ongegronde klacht) Wanneer de klachtencommissies zich bevoegd hebben verklaard, rijst onvermijdelijk de vraag naar de gegrondheid of de ongegrondheid van de klacht(en) in het dossier.

59

Zie punt 3.1.3.3. 3). 99

Tabel 5: Aantal gegronde /ongegronde klachten in 2004 TOTAAL Aantal

%

AOC Aantal

CAE %

Aantal

%

KLACHTEN WAARVOOR

DE ZICH BEVOEGD HEEFT VERKLAARD

HRJ

110

100,00%

62

100,00%

48

100,00%

¾ GEGROND

28

25,50%

18

29,03%

10

20,83%

¾ NIET GEGROND

82

74,50%

44

70,97%

38

79,17%

waarvan :

De AOC heeft zich voor 29,81 % (n = 62) van de klachten bevoegd verklaard, en de CAE voor 27,75 % (n = 48) van de gevallen60; de cijfers liggen iets hoger dan de statistieken van de vorige jaren. De AOC had zich in 2003 immers voor 27,70 % (n = 77) van de klachten, en in 2002 voor 24,60% (n = 74) van de klachten bevoegd verklaard. De CAE daarentegen had zich in 2003 voor 25,40 % (n = 45) van de gevallen, en in 2002 voor 21,30% (n = 70) van de gevallen bevoegd verklaard. De onderstaande tabel geeft de verdeling weer van de afgesloten klachten waarvoor de Hoge Raad bevoegd was, met een onderscheid tussen gegronde klachten en ongegronde klachten. Dat geeft het volgende beeld: van de 110 klachten waarvoor de Hoge Raad bevoegd was, waren 82 (74,50 % van de klachten waarvoor de Hoge Raad bevoegd was, dus 21,52%61-62 van alle afgesloten klachten) niet gegrond, en 28 (dus 25,50 % van de klachten waarvoor de Hoge Raad bevoegd was, zijnde 7,35 %63-64 van alle afgesloten klachten) wel gegrond. ONGEGRONDE KLACHTEN Van de klachten waarvoor de AOC zich bevoegd heeft verklaard, bleek 70,97% (n = 44) ongegrond65. Van de klachten waarvoor de CAE zich bevoegd heeft verklaard, bleek 79,17% (n = 38) niet gegrond66. Het gaat ofwel om klachten waarvan men heeft kunnen aantonen dat ze onterecht waren, vermits het onderzoek van de klacht geen onregelmatigheden heeft aangetoond, ofwel om klachten waarvoor de commissies niet met zekerheid hebben kunnen vaststellen of ze terecht of onterecht Zie tabel 4. tabel 4. 62 Tegen 17,50 % in 2003. 63Zie tabel 4. 64 Tegen 5,40 % in 2003. 65 Zie tabel 5. 66 Zie tabel 5. 60

61Zie

100

waren. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer een klager beweert onbeleefd te zijn aangesproken door een magistraat. Indien de magistraat in kwestie zich hiervan niets meer herinnert of de beweerde feiten ten stelligste ontkent, en er geen andere getuigen van het beweerde "incident" zijn, dan kunnen de klachtencommissies niet anders dan de klager antwoorden dat er onvoldoende elementen zijn om de klacht gegrond te verklaren. De klager kan bij dergelijke beslissingen de indruk hebben dat de commissies de magistraten de hand boven het hoofd houden. In de statistieken worden deze klachten als ongegrond opgenomen. Net zoals de voorgaande jaren, werd er vaak geklaagd over de traagheid van de gerechtelijke procedure. Hoewel in bepaalde gevallen de lange duur wel degelijk toegeschreven kan worden aan de gerechtelijke instanties zelf, stelt men algemeen vast dat de partijen zelf of hun raadslieden (mee) verantwoordelijk zijn voor de trage rechtsgang. Zo bleek in het onderzoek van een klacht over het procedureverloop, dat diverse uitstellen op vraag van de (raadsman van de) klager zelf werden verleend. De rechtbank kan dan vanzelfsprekend weinig verweten worden. GEGRONDE KLACHTEN (AOC) Van de klachten waarvoor de AOC zich bevoegd heeft verklaard, werd 29,03% (n = 18) gegrond verklaard67. Hierna volgt een beknopte samenvatting van die klachten : ¾ Klacht over de lange duur van een opsporingsonderzoek. Dit dossier maakt deel uit van een geheel van ongeveer 300 dossiers die in 2001 door het parket in beslag werden genomen in het kader van de regularisatieprocedure, wegens onderzoek naar fraude met regularisatiedocumenten. Zolang het parket zijn onderzoek niet heeft afgerond ligt de regularisatieprocedure stil. Uit het onderzoek dat de HRJ deed, bleek dat de regularisatiedossiers geruime tijd hebben stilgelegen omdat deze enerzijds tijdelijk niet waren toebedeeld aan een parketmagistraat met het oog op de behandeling ervan en anderzijds aanzienlijk vertraagd werden door de interne discussies van de politiediensten om uit te maken wie zich moest gelasten met het verdere onderzoek. In de tussentijd werd er een coördinatievergadering gehouden op het parket-generaal waarbij de regularisatiedossiers werden verdeeld over de verschillende politiediensten en werd er overeengekomen dat de politiediensten het parket regelmatig op de hoogte zouden houden van de stand van het onderzoek. Niettemin is de Hoge Raad van oordeel dat het te lang aanslepen van het onderzoek een disfunctie is in de werking van de rechterlijke orde en werd de klacht gegrond bevonden. Na onderzoek blijkt dat de behandelende magistraat op een gegeven moment aan de procureur liet weten dat hij zich niet meer bezig kon houden met deze dossiers gezien de omvang van zijn ander werk. De dossiers werden pas geruime tijd later, oktober 2002, toebedeeld aan een andere magistraat met het oog op verdere behandeling. Na moeizame en langdurige onderhandelingen met de federale politie ging deze akkoord om de behandeling op zich te nemen in samenwerking met de lokale politie. Pas in maart 2004 en na tussenkomst van het parket-generaal werden de dossiers verdeeld onder de verschillende politiediensten en kon het onderzoek worden gestart . De HRJ besloot tot de gegrondheid van de klacht en deelde de procureur mee dat het wenselijk is de nodige stappen te ondernemen om al deze dossiers zo snel mogelijk af te ronden. Gezien er ook bij de CAE gelijkaardige klachten werden ingediend, werd deze problematiek eveneens aangekaart bij de betrokken procureur naar aanleiding van een onderhoud.

67

Zie tabel 5. 101

¾ Klacht over de lange duur van een zaak voor het hof van beroep. De zaak werd in september 1995 ingeleid. In juni 2001 was de zaak klaar om gepleit te worden en werd een rechtsdag aangevraagd. De behandeling van de zaak wordt echter pas voorzien in december 2004, dus meer dan drie jaar na de instaatstelling. Volgens de eerste voorzitter van het hof was een deel van de vertraging in de behandeling van de zaak te wijten aan de partijen zelf, die zeven jaar na de uitspraak van de eerste rechter nodig hadden om hun zaak in staat te stellen. Het andere deel is te wijten aan het hof zelf, waar wegens een gebrek aan mensen en middelen bij bepaalde kamers (zeer) lange wachtlijsten bestaan, dat meer dan drie jaar nodig had om een zaak die in staat was, effectief te behandelen. De klacht werd bijgevolg gegrond verklaard. ¾ Klacht over de lange duur van de termijn van beraad in een zaak die gepleit werd voor een plaatsvervangend vrederechter. De zaak werd in beraad genomen in maart 1999 en pas uitgesproken in april 2000. Na onderzoek bleek dat de oorzaak voor de lange duur te wijten was aan feitelijke omstandigheden. Naar aanleiding van belangrijke veranderingswerken in het kantoor van de advocaat/plaatsvervangend vrederechter werd overgegaan tot de verhuis van de dossiers. Het proceduredossier dat was terecht gekomen in een reeks andere dossiers van zijn kantoor, heeft hij pas teruggezien wanneer, na de werken, de dossiers terug werden geklasseerd in de nieuw geplaatste kasten. De voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg wees deze plaatsvervangend vrederechter reeds eind 2001 op zijn plichten en lichtte tevens de eerste voorzitter van het hof van beroep in. Enige tijd later werd aan betrokkene ontslag verleend uit zijn ambt van plaatsvervangend vrederechter. De Hoge Raad verklaarde de klacht gegrond, maar oordeelde geen aanbeveling te moeten doen gezien het optreden van de voorzitter van de rechtbank en het feit dat de betrokkene inmiddels niet meer werkzaam is als plaatsvervangend vrederechter. ¾ Klacht over de lange duur van een gerechtelijk onderzoek. Na onderzoek bleek dat het dossier van klager op een gegeven moment werd gevoegd aan een ander dossier met de bedoeling een gezamenlijke eindvordering op te maken. In oktober 2002 wordt door het parket aan klager meegedeeld dat het gerechtelijk onderzoek recentelijk werd beëindigd door de onderzoeksrechter en dat het voor eindvordering werd meegedeeld aan het parket. Begin 2004 is er echter nog steeds geen eindvordering opgesteld. De procureur des Konings deelt mee dat er begin 2002 een aanzienlijk groter aantal voor eindvordering meegedeelde dossiers waren, als gevolg van een samenloop van omstandigheden: vacatures, onderzoeksrechters die hun kabinetten “opkuisten”, elders benoemde magistraten/stagiaires wiens dossier aan de collega’s dienden toebedeeld. In de meeste zaken kon dus niet binnen een redelijke termijn eindvordering worden opgesteld. Daarop werden aanzienlijke inspanningen geleverd om dit aantal te doen dalen. Waar begin 2002 dit aantal 150 bedroeg, was dit begin 2003 gedaald tot 50 en eind 2003 tot 16. De Hoge Raad verklaarde de klacht gegrond, maar oordeelde anderzijds dat door de aanzienlijke inspanningen van het parket het aantal inmiddels reeds substantieel werd teruggebracht waardoor geen verdere aanbeveling nodig was. ¾ Klacht over de lange duur van de termijn van beraad in een zaak voor de rechtbank van eerste aanleg (beslagrechter). In oktober 2003 werd de zaak in beraad genomen en in maart 2004 was er nog geen uitspraak. Kort nadat de Hoge Raad bij de voorzitter van de rechtbank informeerde naar de stand van zaken in de procedure van klager, begin mei 2004, werd dan toch uitspraak verleend. Niettemin werd vastgesteld dat de termijn tussen het in beraad nemen van de zaak en de uitspraak meer dan zes maanden bedroeg. De voorzitter van de rechtbank deelde mee dat de betrokken magistraat een achterstand heeft in het uitspreken van zaken die in beraad zijn genomen omdat die gedurende een paar maanden ernstig ziek is geweest, wat het hem onmogelijk maakte om in die periode 102

projecten van vonnissen af te werken. Van zodra de precieze omvang van de achterstand hem bekend is geworden, heeft de voorzitter maatregelen genomen om hieraan te verhelpen (waaronder de magistraat ontlasten van bepaalde zittingen, het opmaken van een planning en controle). De Hoge Raad heeft de klacht gegrond verklaard, maar aangezien het om een probleem ging van individuele aard, namelijk de gezondheidstoestand van een rechter, en de voorzitter al de nodige maatregelen getroffen had, achtte de Hoge Raad het niet nodig om nog een aanbeveling te doen. ¾ Klacht over de lange duur tussen het moment dat de zaak in staat is om gepleit te worden en het moment waarop de zaak effectief gepleit kan worden, in een burgerlijke zaak voor het hof van beroep. De zaak was in september 2004 in staat om gepleit te worden maar er kon pas veertien maanden later een pleitdatum worden verleend. Dit oorzaak hiervan ligt in de reeds langer bekende structurele gerechtelijke achterstand bij het hof. De klacht werd niettemin gegrond bevonden. ¾ Klacht over de lange duur van de termijn van beraad in een zaak voor de rechtbank van eerste aanleg. De zaak werd in beraad genomen op 19 november 2003 en pas uitgesproken op 19 mei 2004, zijnde zes maanden later. De voorzitter van de betrokken rechtbank verklaarde dat de oorzaak van de onaanvaardbare vertraging te wijten is aan de overbelasting van de betrokken rechter. De voorzitter heeft maatregelen genomen om dergelijke vertraging in de toekomst te vermijden en paste de dienstregeling van deze rechter aan. ¾ Klacht over de lange duur van de vereffenings– verdelingsprocedure voor een rechtbank van eerste aanleg. Het trage verloop van de procedure was deels te wijten aan de partijen zelf, deels aan het optreden van de notaris, maar werd ook veroorzaakt door verschillende problemen binnen de rechtbank. De klacht over de notaris werd op aanraden van de Hoge Raad door de klager overgemaakt aan de Nederlandstalige Benoemingscommissie voor het Notariaat die de Hoge Raad ook heeft geïnformeerd over het gevolg dat aan de klacht werd verleend. In juli 1994 legde de notaris het PV van vereffening en zwarigheden neer op de griffie en werd er aan de zaak een algemeen rolnummer toegewezen. Bij vonnis van december 1996 verwees de rechtbank het PV terug naar de notaris om behoorlijk aangevuld te worden. In september 1999 werd dan het aanvullend PV van vereffening en zwarigheden door de notaris neergelegd. De rechtbank kende evenwel een nieuw algemeen rolnummer toe aan dit aanvullend PV. Drie terechtzittingen (tussen oktober 1999 en juni 2000) en de heropening van de debatten waren nodig om tot de vaststelling te komen dat het om dezelfde zaak ging. Eenmaal vastgesteld dat het om dezelfde zaak ging, werden de beide zaken eigenaardig genoeg opgeroepen voor de derde burgerlijke kamer waarvan de voorzitter zich diende te onthouden van de zaak omdat hij als onderzoeksrechter reeds kennis zou hebben gehad van de zaak. In december 2001 werd uiteindelijk een eindvonnis uitgesproken. In totaal werden er 20 zittingen aan de ene zaak besteed en 11 zittingen aan de andere (uitstellen inbegrepen). De klacht werd gegrond bevonden omdat een nauwkeurige voorbereiding van het dossier door de rechter had kunnen vermijden dat er enerzijds drie zittingen nodig waren om vast te stellen dat er twee rolnummers waren toegekend aan eenzelfde zaak en anderzijds dat de zaak was toegewezen aan een rechter die zich moest onthouden. Aan de rechtbank werd bijgevolg aanbevolen dat de dossiers nauwgezetter moeten worden voorbereid. ¾ Klacht over de vertraging bij het overzenden van een rogatoire opdracht naar Duitsland voor de uitvoering van een medische expertise die door de Arbeidsrechtbank te Brussel op 30 oktober 1998 werd bevolen. Klager informeerde de Arbeidsrechtbank dat 103

de Duitse overheid beweerde nooit de rogatoire opdracht ontvangen te hebben. Hierop werd op 23 maart 2000 door het auditoraat bij de Arbeidsrechtbank opnieuw een rogatoire opdracht verstuurd naar de Belgische autoriteiten (het auditoraat-generaal) met de bedoeling deze door te zenden naar Duitsland. Deze opdracht zou zonder gevolg zijn gebleven. Aangezien het auditoraat-generaal bleef stilzitten, had het arbeidsauditoraat op 5 maart 2001 het vonnis van 30 oktober 1998 aan één der partijen in Duitsland laten betekenen met het verzoek om een exequaturprocedure op te starten om in Duitsland de aanstelling van een deskundige te bekomen. Dit bleek evenwel niet te lukken en klager meldde telefonisch aan het arbeidsauditoraat dat het Duitse gerecht haar had meegedeeld dat de Belgische rechtbank zelf een deskundige diende aan te stellen. Het arbeidsauditoraat stelde uiteindelijk aan de klager voor om een vaststelling te vragen voor de Arbeidsrechtbank om een Belgische deskundige aan te stellen die zich kan laten bijstaan door een Duitse deskundige naar keuze. Deze zaak werd op 20 juni 2003 vastgesteld. Ondertussen had de klager zelf een Duitse deskundige aan het werk gezet met als doel dit medisch verslag voor te leggen aan de Arbeidsrechtbank. Dit verslag werd niet meer door de verwerende partij in vraag gesteld waardoor de uitvoering van een medische expertise via ambtelijke opdracht overbodig werd. Bij vonnis van 27 juni 2003 werd de rechtsvordering van klager behandeld en gegrond verklaard. De Hoge Raad verklaarde de klacht gegrond. Het auditoraat-generaal had blijkbaar nooit uitvoering gegeven aan de vraag tot overzending van de rogatoire opdracht naar Duitsland en hierdoor had de zaak gedurende jaren nodeloos stilgelegen. De Hoge Raad heeft tussen februari 2003 en november 2003 het auditoraat-generaal driemaal aangeschreven voor uitleg over het uitblijven van de rogatoire opdracht. Het auditoraat-generaal heeft evenwel nooit geantwoord. Uiteindelijk werd aan de procureurgeneraal om meer uitleg gevraagd over deze zaak. Intussen bleek evenwel de betrokken magistraat op rust te zijn en de procureur-generaal verzekerde dat hij de toestand intussen terug onder controle had. ¾ Klacht van een advocaat over de onredelijke duur van het beraad in een zaak voor een Rechtbank van Eerste Aanleg. Op 25 november 2002 was de zaak voor de 7de kamer van deze rechtbank gepleit en op 14 januari 2004 was er in deze zaak nog steeds geen vonnis tussengekomen. De voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg deelde ons mee dat de achterstand in de termijn van beraad in deze kamer een structureel probleem betrof: de betrokken rechter kon de normale werkdruk niet aan en had een hele achterstand opgelopen. Op 9 februari 2004 werd uiteindelijk toch een vonnis geveld en in april 2004 was de achterstand in de termijn van beraad in deze kamer – door de tussenkomst van en controle door de voorzitter – volledig weggewerkt. De klacht werd door de Hoge Raad gegrond bevonden. De voorzitter verzekerde de Hoge Raad een verscherpt toezicht te houden op deze magistraat zodat geen nieuwe achterstand zou worden opgelopen. ¾ Klacht over het bewust laten verjaren van een strafdossier door een parket. Klager diende in 1988 een klacht in met burgerlijke partijstelling. In 1996 werd het dossier de laatste maal voor eindvordering overgemaakt aan het parket. Deze eindvordering werd uiteindelijk opgemaakt in juli 2003, nadat de verjaring in mei 2003 was ingetreden. De onderzoeksrechter liet weten dat de lange duur van het gerechtelijk onderzoek te wijten was aan verschillende gelijklopende en parallellopende gerechtelijke onderzoeken uitgaande van de (ex)vrouw van klager. Bovendien werden verschillende tijdrovende onderzoeksdaden gesteld. De procureur des Konings liet weten dat het inderdaad beter zou geweest zijn indien er al in 1996 een eindvordering was genomen tot buitenvervolgingstelling wegens geen misdrijf, maar dat dit niet gebeurd was. De klacht werd gegrond bevonden aangezien het parket volgens de Hoge Raad 7 jaar eerder een eindvordering had kunnen en moeten nemen. 104

¾ Klacht over de trage en onduidelijke afhandeling van een opsporingsonderzoek. Klager werd regelmatig aangesteld als gerechtsdeskundige voor een rechtbank van koophandel. In december 2002 bemerkte klager dat hij niet meer als deskundige werd aangesteld en bevroeg hierover de rechtbank. Men deelde hem mee dat in een lopende procedure waarin hij als expert optrad één der partijen tegen hem klacht had ingediend (in maart 2002) en dat de voorzitter beslist had om hem niet meer aan te stellen als expert zolang er geen duidelijkheid kwam over deze klacht. Via een omweg vernam hij dat het parket de klacht terug zou overgemaakt hebben aan de rechtbank zonder commentaar of stellinginname. Aangezien de expert niets meer hoorde, ging hij op 19 januari 2004 naar het parket om zijn dossier in te kijken. Daar werd hem meegedeeld dat een opsporingsonderzoek was ingesteld. Op 23 februari 2004 schreef de expert de AOC aan met de vraag of het parket niet gewoon vergeten was stelling te nemen in het strafdossier en dit aan de rechtbank mee te delen. Het parket liet ons weten dat er inderdaad drie klachten door één der parijen werden ingediend. Het parket had de strafbundel reeds in augustus 2002 overgemaakt aan de rechtbank omdat er bij de eerste lezing geen strafbare feiten lastens de expert werden vastgesteld. In november 2002 maakte de rechtbank de bundel terug over aan het parket en het parket stelde toen pas een opsporingsonderzoek in. Vanaf december kreeg de behandelende magistraat evenwel andere opdrachten en was het dossier niet meer prioritair. In november 2003 maakte de raadsman van de indiener van de strafklacht het tussenvonnis van de rechtbank van koophandel over aan het parket waarin duidelijk stond dat het handelsgeschil werd geschorst in afwachting van de beslissing in het strafonderzoek. Dan pas werd het opsporingsonderzoek opnieuw verder gezet. Het onderzoek liep dan weer vertraging op doordat een kantschrift te laat aan de GDA werd opgestuurd. Deze weigerden bovendien het kantschrift uit te voeren, waardoor dezelfde opdracht nu aan de lokale politie werd overgemaakt Uiteindelijk werd de klacht geseponeerd op 29 april 2004 wegens onvoldoende bewijzen. De Hoge Raad heeft de klacht gegrond bevonden voor de lange duur van het opsporingsonderzoek. Het opsporingsonderzoek heeft uiteindelijk meer dan twee jaren geduurd terwijl het blijkbaar om een vrij eenvoudige zaak ging: het parket had iets actiever mogen optreden in dit dossier. Door deze zaak werd klager gedurende twee jaren niet als expert aangesteld met het bijhorende financieel verlies tot gevolg. ¾ Klacht over het verloop van een gerechtelijk onderzoek. In oktober 2003 legt klager klacht neer met burgerlijke partijstelling bij de onderzoeksrechter. In januari 2004 informeert hij schriftelijk naar de stand van zaken in zijn onderzoek. De onderzoeksrechter antwoordt dat hij na neerlegging van de klacht meteen het advies van het parket heeft gevraagd over de ontvankelijkheid van de klacht maar nog geen antwoord mocht ontvangen, ondanks verschillende herinneringsbrieven. Na onderzoek bleek dat na een periode van zes maanden het parket nog niet had geantwoord aan de onderzoeksrechter, ondanks zes herinneringsbrieven. Van het parket ontvangt de Hoge Raad (na een herinneringsbrief) de uitleg dat klager in 2002 al een klacht met burgerlijke partijstelling heeft neergelegd bij een andere onderzoeksrechter en dat de nieuwe klacht feiten bevat die “zouden kunnen worden beschouwd als deeluitmakend van de eerste klacht”. Volgens de onderzoeksrechter die de eerste klacht behandelt en de behandelende magistraat van het parket is dit echter niet het geval en moet de klacht afzonderlijk behandeld worden. De onderlinge contacten stellingnames tussen de verschillende onderzoeksrechters en parketmagistraten hebben er voor gezorgd dat er een zekere tijd is verlopen bij de behandeling van de laatste klacht, die juridisch-technisch niet evident lijkt te zijn – reden waarom de klacht voor advies aan het parket werd overgemaakt. Het parket stelde wel klager eerstdaags te zullen uitnodigen om de klacht te verduidelijken. De Hoge Raad verklaarde de klacht gegrond t.a.v. het parket, het niet antwoorden draagt immers niet bij tot een efficiënte behandeling van de zaak en heeft mee de vertraging in de behandeling veroorzaakt. De Hoge Raad verklaarde de klacht eveneens gegrond t.a.v. 105

de onderzoeksrechter, het feit dat het parket niet antwoordde op zijn vraag om advies was geen voldoende reden om - intussen bijna een jaar na het neerleggen van de klacht – geen enkele daad te stellen in de klacht. ¾ Klacht van een advocaat over de werking van een parket. De advocaat probeerde sedert december 2001 te weten te komen waar het strafdossier van haar cliënt zich bevond en schreef hiervoor diverse malen het parket en de onderzoeksrechter aan. De onderzoeksrechter verwees haar telkenmale naar het parket en het parket beweerde het dossier nog niet van de onderzoeksrechter ontvangen te hebben. In mei 2003 schreef de Hoge Raad de procureur des Konings hierover aan. Na drie herinneringsbrieven, antwoordde de procureur des Konings uiteindelijk in november 2003. Het bleek dat het dossier sinds 2000 bij het parket berustte, maar de betrokken magistraat had nooit tijd gehad voor het opstellen van een eindvordering. Intussen was de betrokken magistraat, samen 4 andere collega’s benoemd in het Federaal Parket. Deze 5 magistraten maakten allen deel uit van de cel “zware en georganiseerde criminaliteit”. Doordat deze cel nu van 12 naar 7 magistraten was herleid, konden vele dossiers niet meer worden behandeld. De procureur had hierop richtlijnen uitgevaardigd over welke dossiers prioriteit diende te krijgen en dit dossier behoorde niet tot de prioriteiten en kon dus voorlopig niet worden behandeld. De procureur zou wel de nodige maatregelen nemen zodat de advocaat onmiddellijk recht op inzage en kopie-name van het dossier zou krijgen. Eind januari 2004 meldde de advocaat aan de Hoge Raad dat zij nog steeds niets had vernomen van het parket. Hierop contacteerde de Hoge Raad opnieuw de procureur des Konings. Uiteindelijk bleek dat de procureur wel in november 2003 opdracht had gegeven om de partijen een inzagerecht in het dossier te verlenen. Door een administratieve fout was klager als enigste partij hiervan evenwel niet verwittigd. De klacht werd door de Hoge Raad gegrond bevonden. Het is immers onaanvaardbaar dat strafdossiers gedurende jaren op het parket liggen te wachten op een eindvordering. Bovendien is het helemaal onaanvaardbaar dat partijen in het ongewisse worden gelaten over de stand van hun dossiers en zelfs telkens foutieve informatie ontvangen wanneer zij hierom verzoeken. De Hoge Raad had zowel de procureur des Konings als de procureur-generaal verzocht om verder ingelicht te worden over de afhandeling van deze achterstandsdossiers inzake zware en georganiseerde criminaliteit. In december 2004 werd meegedeeld dat in dit betrokken dossier de gepaste eindevorderingen zouden worden genomen. ¾ Klacht over gebrekkige communicatie van een procureur des Konings. Klager, een buitenlander die als diplomaat in België werkte, werd in 1998 het slachtoffer van een carjacking. Klager is nooit geïnformeerd geweest over het onderzoek en komt pas na verschillende contactnames met verschillende politiediensten eind 2001 te weten dat de wagen in het buitenland teruggevonden zou zijn en er verkocht. Alle diensten verwijzen voor meer informatie door naar het parket, maar daar wordt niet geantwoord op de schriftelijke vragen van klager. De HRJ informeert bij de procureur. Pas na vier herinneringsbrieven en acht maanden later antwoordt de procureur dat in 1998 enkel een stuk van de nummerplaat van de wagen werd teruggevonden in een kanaal in België en dat het dossier in 1999 al werd geklasseerd wegens “dader onbekend”. De HRJ schrijft de procureur opnieuw aan en deelt alle door klager meegedeelde refertes mee (politie, Sirene,…). De procureur antwoordt in eerste instantie opnieuw dat er geen sprake is van een terugvondst van de wagen. Na een nieuw onderzoek (en een herinneringsbrief van de HRJ) bij de politiediensten blijkt dat de wagen toch in het buitenland werd teruggevonden. De politie werd hiervan ingelicht. Nadien verwittigde ook Interpol de lokale politie dat die de eigenaar moest contacteren om zijn wagen te recupereren. De procureur noch de politie kan bevestigen of dit ook effectief gebeurd is. Blijkbaar na toestemming van de 106

procureur, ook hiervan echter geen spoor in het dossier, werd de wagen toevertrouwd aan een hersteldienst in België. Deze haalde het voertuig echter niet op, blijkbaar omdat de politie geen gevolg gaf aan de vraag om de nodige documenten af te leveren, waarop het voertuig ter plaatse werd verkocht. De Hoge Raad kwam tot de vaststelling dat de coördinatie tussen het ambt van de procureur, de politiediensten en de hersteldienst in deze zaak grondig is misgelopen, waardoor het slachtoffer de kans heeft gemist om zijn voertuig te recupereren. Daarbij komt dat pas door tussenkomst van de HRJ het slachtoffer vele jaren later te weten is gekomen wat er met zijn voertuig precies is gebeurd. ¾ Klacht over een voorzitter van de Rechtbank van Eerste Aanleg en een procureur des Konings die geen van beide antwoordden op de brieven van klager. Klager had verschillende burgerlijke procedures lopen voor de rechtbank. Zijn zaken werden telkenmale aan dezelfde kamer toebedeeld en hij had geen vertrouwen meer in een onpartijdige behandeling door deze kamer van de rechtbank. Meermaals had hij zijn bezorgdheid hierover aan de procureur en de voorzitter overgemaakt, zonder ooit enige reactie te mogen ontvangen. Zowel de voorzitter als de procureur gaven als uitleg dat de klager gekend was in de gerechtelijke kringen omdat hij iedereen verweet partijdig te zijn en steevast de verzending van zaken naar een ander arrondissement vroeg. Hij zou de magistraten ook bestoken met allerlei bijlagen en steeds zijn gelijk willen halen. Zij stelden dat korpsoversten hun verantwoordelijkheid dienen op te nemen door het stellen van prioriteiten. Het beantwoorden van brieven van mensen die de gerechtelijke instanties voor het uitvechten van persoonlijke vetes gebruiken zoniet misbruiken, is geen prioriteit. De Hoge Raad is van mening dat er niet verwacht wordt dat men blijft antwoorden op brieven die kennelijk onredelijk zijn of geen nieuwe elementen aanbrengen maar een duidelijk antwoord op een eerste brief kan er voor zorgen dat men niet nodeloos brieven blijft schrijven. Is dat wel het geval, dan volstaat het duidelijk aan te geven dat op de volgende brieven niet meer zal geantwoord worden. De klacht werd bijgevolg gegrond bevonden voor het feit dat noch de procureur, noch de voorzitter klager ooit geantwoord hadden. ¾ Klacht van een advocaat over het uitblijven van een antwoord van een Rechtbank van Eerste Aanleg op een verzoek tot rechtsdagbepaling. Op 29 september 2003 diende de advocaat een verzoek in tot toepassing van artikel 747, § 2 van het Gerechtelijk Wetboek (verzoek tot het vastleggen van een conclusiekalender en het bepalen van een rechtsdag). Zijn verzoek zou pas op 21 januari 2004 aan de andere partijen zijn overgemaakt. De voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg deelde de Hoge Raad mee dat hij pas in mei 2004 dit verzoek kon behandelen en dat de rechtsdag bepaald was op 30 november 2004. Deze vertraging was volgens de voorzitter te wijten aan een tijdelijke onderbezetting van de rechtbank. Intussen was de personeelsformatie van het magistratenkader en de griffie terug voltallig en kon de rechtbank weer normaal functioneren. De opgelopen achterstand zou omstreeks juni 2005 ingelopen zijn. De Hoge Raad heeft erop aangedrongen dat de aanvragen tot een rechtsdag onmiddellijk zouden worden behandeld. De klacht werd gegrond bevonden. De Hoge Raad is van oordeel dat een (tijdelijk) personeelstekort geen beletsel kan vormen voor het beantwoorden van een verzoek tot het verkrijgen van een rechtsdag, zeker gezien dit niet zoveel tijd in beslag moet nemen. ¾ Klacht over de afhandeling van een procedure voor een politierechtbank naar aanleiding van een dodelijk verkeersongeval. De dochter van de klagers werd op 7 december 2001 het slachtoffer van een dodelijk verkeersongeval. Zij beklaagden zich over de organisatie en het verloop van de zitting van de politierechtbank. Zo beklaagden 107

zij zich over de te weinig gepersonaliseerde benadering die hen te beurt viel wat mede het gevolg was van het feit dat eenvoudige verkeersongevallen en ernstige ongevallen - waar serieuze debatten moeten worden gevoerd - door elkaar behandeld worden. De Hoge Raad heeft deze klacht gegrond bevonden en naar aanleiding hiervan een structurele aanbeveling geformuleerd voor een betere organisatie van de zittingen inzake verkeersongevallen op de politierechtbank (zie aanbevelingen). GEGRONDE KLACHTEN (CAE) Van de klachten waarvoor de CAE. zich bevoegd heeft verklaard, bleek 20,83 % gegrond (n = 1068). Hierna volgt de beknopte samenvatting van die klachten: ¾ Klacht over de trage rechtsgang in het kader van een echtscheidingsprocedure. Uit het onderzoek door de Hoge Raad bleek dat de zaak vastgesteld was voor rechtsdag. Volgens de voorzitter van de rechtbank was de termijn tussen de kennisgeving van de vordering en het opmaken van de beschikking tot bepaling van de conclusietermijnen en van een pleitdatum te wijten aan het gebrek aan administratief griffiepersoneel. De griffie had versterking gekregen van ambtenaren van het Belgisch Instituut voor Postdiensten en Telecommunicatie. Een beambte van de griffie had de opvolging van de verzoekschriften tot regeling van de conclusietermijnen overgenomen en probeerde de vertraging weg te werken. De Hoge Raad heeft die klacht gegrond verklaard aangezien de vertraging waarmee het verzoek tot regeling van de conclusietermijnen werd behandeld te groot was, zoals de voorzitter van de rechtbank had toegegeven. ¾ Een klacht die een stafhouder ingediend had betrof de achterstand in de uitspraak van vonnissen door een vrederechter: de vonnissen werden niet op de vooropgestelde data gewezen, maar zonder enige verantwoording verschillende keren uitgesteld. De voorzitter van de betrokken rechtbank van eerste aanleg heeft de Hoge Raad erop gewezen dat zowel de eerste voorzitter van het hof van beroep als hijzelf een brief van de klager ontvangen hadden en dat hij, na een aanmaning van de betrokken vrederechter, snel een oplossing voor het hem verweten probleem van vertraging probeerde te vinden. De Hoge Raad heeft de klacht gegrond verklaard omdat de uitspraak van de vonnissen ontoelaatbare vertraging had opgelopen. ¾ Klacht over de traagheid van een hof om zijn arrest uit te spreken na de laatste pleidooien (één jaar) in het kader van een zaak betreffende de bijdragen die een werkgever (de klager) verschuldigd was aan de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid. Uit het onderzoek bleek dat de voorzitster van de kamer waarbij de zaak aanhangig was tussen 2000 en eind 2001 meerdere ziekenhuisopnames had moeten ondergaan, wat vertragingen in de behandeling van haar dossiers had veroorzaakt. Ze had verder veel moeite gehad om het ritme van de zittingen vol te houden. Ze had zich echter aanzienlijk ingespannen om de gerechtelijke achterstand weg te werken De Hoge Raad heeft de klacht niettemin gegrond geacht vanwege de abnormale termijn van één jaar. . ¾ Klacht over de trage rechtsgang om een zaak met betrekking tot een voorlopige bewindvoering vast te stellen. Uit het onderzoek bleek dat de betrokken rechter over het verwachte psychiatrische expertiseverslag nog steeds niet beschikte; de zaak kon aldus niet worden vastgesteld. De 68

Zie tabel 5. 108

Hoge Raad heeft de kalcht evenwel gegrond verklaard omdat de rechter een actieve rol heeft in het toezicht op het verloop van de expertises. De Hoge Raad had bij zijn reflectie over de problematiek van de expertises de magistraten aanbevolen om een agenda van de expertises bij te houden. Een herinnering van deze aanbeveling is naar de betrokken rechter gestuurd. ¾ Klacht over de traagheid van een medische expertise. De zoon van de klagers had zware complicaties ondervonden na een heelkundige ingreep. Volgens de advocaat van de klagers was het door de onderzoeksrechter op 19 april 2002 aangeduid college van deskundigen in gebreke gebleven om zijn conclusies neer te leggen ondanks de hem toegestuurde herhalingen. De onderzoeksrechter heeft de abnormale vertraging in het verloop van de expertise erkend. De onderzoeksrechter heeft gepreciseerd dat de deskundigen op 27 januari 2004 moesten vergaderen om het kind te onderzoeken en hun verslag neer te leggen. Op 1 april 2004 deelde een van de de artsen de onderzoeksrechter mee dat het college zijn opdracht had beëindigd maar dat het bepaalde bijkomende onderzoeken wenste te voeren alvorens zijn conclusies af te werken. Op 13 mei 2004 preciseerde één van de deskundigen – die door de CAE was aangemaand – dat de vertraging aan de volgende factoren te wijten was: o complexiteit van het dossier; o tegenstrijdigheid van bepaalde laboresultaten; o belangrijk aantal vergaderingen en briefwisseling; o het leek nuttig om een groot aantal inlichtingen te kunnen verkrijgen alvorens de ouders te ontvangen en het kind te onderzoeken; o de leden van het college waren geografisch ver van elkaar verwijderd; De CAE achtte die redenen irrelevant en verklaarde de klacht gegrond. ¾ Klacht over de trage rechtsgang in een zaak van autodiefstal. De klaagster wachtte al 7 jaar op de afhandeling van haar zaak (het betrokken parket had nog geen eindvordering genomen). De voor de rechtbank van eerste aanleg gedagvaarde verzekeraar weigerde haar te vergoeden zolang de strafzaak, die haar niet persoonlijk betrok (en die betrekking had op een dossier van georganiseerde criminaliteit met verschillende beklaagden), niet afgehandeld was. Uit de uitgevoerde onderzoeken bleek dat de vertraging in de behandeling van de procedure te wijten was aan structurele problemen die verband hielden met een nood aan personeel bij het betrokken parket. De situatie was bijzonder erg in de cel “zware en georganiseerde criminaliteit” die het dossier beheerd had. De procureur-generaal had er bij de procureur des Konings op aangedrongen dat dit dossier dat in ontstentenis was gebleven zijn oorspronkelijke titularis bij het federaal parket was aangewezen aan een andere collega zou toebedeeld worden en behandeld zou worden naargelang de prioriteiten die in het kader van de ondersteuning van de cel bepaald zijn. Bovendien vestigde hij de aandacht van de procureur des Konings op de noodzaak van contact tussen zijn ambt en de advocaat van de klaagster om deze alle informatie te geven in verband met de aan dit dossier gegeven oriëntaties. De Hoge Raad heeft de klacht gegrond verklaard: ongeacht de bijzondere omstandigheden die het parket opwerpt, is de vertraging die het nemen van de vorderingen heeft opgelopen onbegrijpelijk. ¾ Klacht over het verloop van verschillende procedures inzake faillissement. Na het onderzoek van het dossier formuleerde de CAE de volgende bemerkingen: 109

De extreme complexiteit van dit dossier, het vermengde karakter van de verschillende procedures en de verlopen tijd (meer dan 15 jaar) maakten het onderzoek van het dossier zeer moeilijk. De Franstalige CAE wees op nalatigheden en traagheid te wijten aan de partijen in het geding, aan bepaalde curators of magistraten, en verklaarde de klacht bijgevolg gegrond. De CAE kon anderzijds slechts vaststellen dat de wetgever destijds de rechterlijke macht heel weinig instrumenten gaf om een efficiënte controle te kunnen uitoefenen op het verloop van handelszaken, zoals deze van de klaagster. De CAE heeft de klaagster gewezen op de positieve wetgevende initiatieven op het gebied van controle van faillissementen en dat de HRJ zulke initiatieven toejuichte en ondersteunde, zoals hij elke aanpak strekkend tot verbetering van de gerechtelijke expertise in ons land ondersteunt. Ze heeft de klaagster ook gewezen op het feit dat de HRJ deze werkzaamheden van nabij volgde. De klacht was immers niet uniek en de Raad werd telkens opnieuw geconfronteerd met vroegere toestanden waarbij negatieve gevolgen zich voordeden zonder dat het, op het ogenblik van het onderzoek van een klacht mogelijk was concrete oplossingen aan te dragen die de rechtzoekende zouden bevredigen. ¾ Een door een advocaat neergelegde klacht betrof de weigering door een raadkamer om een zaak inzake een lasterlijke aangifte “om persoonlijke redenen” uit te stellen. In tegenstelling tot wat de griffier van de onderzoeksrechter geschreven had, meende de klager dat de behandeling van dit dossier op de vastgestelde terechtzitting absoluut niet dringend was. De klager was van oordeel dat zijn cliënt, de benadeelde partij, de schijn van een tegensprekelijk debat had kunnen krijgen. Uit het onderzoek bleek dat, in overeenstemming met en ter ondersteuning van de procureur des Konings, de voorzitter van de rechtbank een doeltreffend beheer van de zittingen voerde met een heel bijzondere gestrengheid in het aanvaarden van de verzoeken tot uitstel, vooral deze om louter persoonlijke redenen. De Commissie heeft de klacht gegrond verkaard. Zij achtte dat een doeltreffend beheer van de zittingen helemaal niet belette begrip te vertonen voor een verzoek tot uitstel. Ze deelde dit aan de voorzitter en eerste voorzitter van het hof van beroep mee. ¾ Klacht over namelijk de kost van de deskundigenonderzoeken in een zaak over een door huiszwam aangetast gebouw. De Commissie heeft de grondslag van deze klacht gegrond verklaard en heeft de klager gepreciseerd dat de Hoge Raad in oktober 2002 een advies uitgebracht had over het voorontwerp van wet tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek inzake de rechtspleging. Ze voegde eraan toe dat de Hoge Raad in zijn advies namelijk meende dat het noodzakelijk zou zijn – behalve uiteraard als de hoogdringendheid het belette – om de definitieve aanwijzing van een deskundige te laten voorafgaan door een contact tussen de magistraat, de deskundige en de partijen. Dit contact zou de deskundige toelaten, na een eerste raadpleging van de dossiers van de partijen, zich een beeld te vormen van de opdracht en dus ook van de tijd die de opdracht in beslag zou nemen en de kosten die deze met zich zou meebrengen. De partijen zouden derhalve de mogelijke gevolgen van de expertisemaatregel beter kunnen evalueren. De klager werd ertoe uitgenodigd om de integrale tekst van het advies op de website van de Hoge Raad te raadplegen. De Commissie heeft de klacht gegrond verklaard aangezien tussen de magistraat, de geraadpleegde deskundige en de partijen geen voorafgaand contact werd georganiseerd. ¾ Klacht over de racistische uitlatingen van een vrederechter tijdens een zitting in het kader van een geschil over huishuur. 110

De Hoge Raad heeft de voorzitter van de betrokken rechtbank van eerste aanleg verzocht hem alle nuttige inlichtingen voor de behandeling van die klacht mee te delen. Ingevolge dat verzoek heeft de voorzitter van de rechtbank de betrokken rechter doen horen door een ondervoorzitter van de rechtbank en een tuchtprocedure opgestart. Het tuchtdossier werd aan de eerste voorzitter overgezonden, die het tenslotte aan de procureur-generaal verzond. De procureur-generaal was van oordeel in casu geen conclussies te moeten nemen. De voorzitter van de betrokken rechtbank van eerste aanleg heeft de vrederechter evenwel de noodzakelijke waarschuwingen gemaakt. De Commissie heeft de klacht gegrond verklaard aangezien de uitlatingen van de vrederechter een magistraat onwaardig waren. 3.1.4.12. Andere redenen van afsluiting69 11,06 % (n = 23) van de Nederlandstalige klachten, en 8,09 % (n = 14) van de Franstalige klachten werden afgesloten om een andere reden dan de onontvankelijkheid van de klacht, onbevoegdheid van de Hoge Raad, gegrondheid of ongegrondheid van de klacht. Het gaat om : -

klachten die bij nader inzien geen echte klachten bleken te zijn ; klachten die zonder voorwerp zijn (geworden).

In het eerste geval gaat het om brieven die op het eerste gevoel een klacht lijken, of zelfs uitdrukkelijk vermelden dat het om een klacht gaat, maar die bij nader inzien geen concrete klacht bevatten. De klager wordt bijvoorbeeld geconfronteerd met een bepaald probleem en vraagt aan de Hoge Raad welke procedure hij best opstart, welke de toepasselijke wetgeving is, welke zijn kansen zijn, enz. Deze klacht is eerder een vraag om juridisch advies. De Hoge Raad kan dan wel algemene informatie geven en de klager doorverwijzen, maar kan uiteraard niet zelf in de plaats treden van advocaten of andere adviesverlenende instanties. In het tweede geval gaat het bijvoorbeeld om klachten die zonder voorwerp zijn geworden omdat het probleem werd opgelost vooraleer de Hoge Raad over voldoende elementen beschikte om zijn bevoegdheid te onderzoeken. 3.1.5. De aanbevelingen De meeste disfuncties in de werking van de rechterlijke orde die via de klachtenbehandeling in 2004 aan de oppervlakte kwamen, waren al gekend uit voorgaande jaren. Daarom werden naar aanleiding van gegronde klachten de vroegere aanbevelingen in herinnering gebracht. Het is daarom wellicht nuttig om deze aanbevelingen ook in dit verslag te herhalen. a) De gerechtelijke achterstand Ook in 2004 behandelde de Hoge Raad verscheidene klachten over de gerechtelijke achterstand. Vooral de lange duur tussen de instaatstelling van een zaak (het moment dat ze volledig klaar is om gepleit te worden) en de rechtsdag (de dag waarop ze effectief gepleit kan worden), valt daarbij op. De termijn bedroeg in bepaalde gevallen zelfs enkele jaren. Ook de termijn van beraad duurt soms onredelijk lang.

69

Zie tabel 4. 111

De gerechtelijke achterstand is een structureel probleem in al de hoven van beroep en in enkele rechtbanken. De Hoge Raad organiseerde op 4 en 5 juni 2004 een colloquium dat daaraan was gewijd en waarop tal van aanbevelingen werden geformuleerd. Wij verwijzen in dit verband naar pagina 125 van voorliggend verslag. De Hoge Raad zal de voorstellen die hij in het kader van de uitvoering van zijn meerjarenplan geformuleerd heeft, blijven verdedigen. b) De communicatie met de burgers In het eerste jaarverslag van de Hoge Raad werd al volgende aanbeveling geformuleerd: “Een goede communicatie vereist zeker dat elke brief van de rechtzoekende aan de gerechtelijke instanties een antwoord bekomt”. Hoewel de meeste gerechtelijke instanties de laatste jaren hier duidelijk meer aandacht voor hebben, ontvangt de Hoge Raad nog steeds klachten over het niet reageren op briefwisseling. De Hoge Raad is er zich terdege van bewust dat het beantwoorden van brieven een bijkomende werklast veroorzaakt voor de - al regelmatig overbelaste – diensten, maar het beantwoorden van brieven blijft daarom niet minder een basisvereiste voor iedere openbare dienstverlening. De Hoge Raad kan dan ook begrip opbrengen voor de verontwaardiging van burgers die geen enkele reactie ontvangen van een, vaak verschillende keren, aangeschreven gerechtelijke instantie. Vanzelfsprekend hoeft niet noodzakelijk elk antwoord even uitgebreid te zijn, het kan soms volstaan om kort uit te leggen waarom niet ingegaan kan worden op wat de briefschrijver vraagt. Er mag ook niet worden verwacht dat men blijft antwoorden op onredelijke brieven of brieven die geen nieuwe elementen aanbrengen. In dat geval moet men de betrokkene wel op de hoogte brengen van het feit dat aan verdere briefwisseling geen gevolg meer gegeven zal worden. Communicatie met de burger gaat uiteraard veel verder dan het beantwoorden van brieven. Ook de taal waarin gecommuniceerd wordt en waarin rechterlijke beslissingen zijn opgesteld speelt hierin een belangrijke rol. Momenteel is deze problematiek ter studie op het kabinet van de minister van Justitie. c) De gerechtelijke expertise De Hoge Raad heeft, onder meer in het kader van de klachtenbehandeling, vastgesteld dat de uitkomst van een procedure vaak vertraging oploopt, wat ook de partijen ontevreden maakt, wanneer door een hof of een rechtbank een deskundigenonderzoek werd bevolen. Aan de hand van de informatie die hij bij de bevoegde personen op het terrein inzamelde (magistraten, advocaten, gerechtsdeskundigen, vertegenwoordigers van beroepsverenigingen van deskundigen) heeft de Hoge Raad aanbevelingen geformuleerd over de gerechtelijke expertise in burgerlijke, sociale en strafzaken (adviezen van 9 oktober 2002 en 14 mei 2003). We stippen hierna de belangrijkste punten daaruit aan :

De Hoge Raad betreurt het ontbreken van een officiële erkenningsprocedure voor gerechtsdeskundigen. Dat zou een kwaliteitsnorm in termen van kwalificatie en competentie waarborgen;

Het is wenselijk twee soorten van nationale deskundigenlijsten aan te leggen: enerzijds een lijst van « generalisten », en anderzijds een lijst van « specialisten » op wie de eerstgenoemde 112

soort deskundigen een beroep zou kunnen doen in specifieke materies. Er moet een permanent toezicht op de kwaliteit van de op de lijst opgenomen deskundigen gebeuren;

In burgerlijke zaken moet de rechter een actievere rol krijgen. Hij zou bevoegd moeten worden om (zelfs ambtshalve) iedere onregelmatigheid in het deskundigenonderzoek te hervormen, en uitspraak te doen over iedere betwisting die zich tijdens het deskundigenonderzoek zou voordoen;

In strafzaken en sociale zaken zouden die deskundigen een voldoende aantrekkelijk barema per uur moeten genieten. Er moet bovendien een strenger toezicht door de magistraat op het verloop van het deskundigenonderzoek worden georganiseerd. Het moet mogelijk worden dat deskundigen, indien zij binnen de drie maanden na de neerlegging van hun staat van erelonen en kosten niet werden betaald, verwijlinteresten kunnen vragen.

De Hoge Raad heeft ook vastgesteld, in het kader van het onderzoek van twee klachten, dat de expertises traag verlopen, en dat de partijen in onwetendheid werden gelaten wanneer een deskundige was aangesteld. Daarom heeft de Hoge Raad aanbevolen om een agenda voor expertises bij te houden, waarmee de magistraten eventuele vertragingen zouden kunnen vaststellen die de aangestelde expert oploopt. De Hoge Raad meende ook dat het wenselijk was (net zoals hij dat reeds had gedaan in een advies dat in oktober 2002 werd verleend met betrekking tot een voorontwerp van wet tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek in verband met de procedure) – behalve uiteraard wanneer de hoogdringendheid dit belet – om vóór de definitieve aanstelling van de deskundige, een voorafgaand contact te organiseren tussen de magistraat, de bevraagde deskundige en de partijen. Bij dit contact zou de deskundige, na een eerste raadpleging van het dossier der partijen, zich een beeld kunnen vormen van zijn taak, en dus ook van de tijd die deze taak in beslag zou nemen, en van de kosten die ze met zich mee zou brengen. Zo zouden de partijen de mogelijke gevolgen van de maatregel van de expertise beter kunnen inschatten. d) De behandeling van de verkeersdossiers door de rechtbank De Hoge Raad acht het aangewezen in het kader van de behandeling van verkeersdelicten voor de rechtbank, eenvoudige zaken uit te splitsen van ernstige verkeersongevallen met zwaar gewonden of dodelijke slachtoffers. Men moet immers rekening houden met de bijzonder moeilijke omstandigheden van de slachtoffers of nabestaanden en vermijden dat zij in de zittingszalen lang moeten wachten. Eventuele uitstellen in de behandeling van de zaak dienen vermeden te worden of ten minste dient de familie hiervan zo mogelijk op voorhand te worden verwittigd. De implementatie van deze aanbeveling beoogt een herstel van het vertrouwen in Justitie. 3.1.6. Beschouwingen Sinds 31 augustus 2004 hebben de nieuwe leden van de Hoge Raad de klachten die op de Hoge Raad binnenkomen onderzocht volgens de methode die tot op vandaag door de leden van het vroegere mandaat werd gehanteerd. De nieuwe leden hebben reflectie gevoerd over zowel de gevolgde methodologie als over de algemene behandeling van de klachten en hun finaliteit. 1. Artikel 259bis-15, § 2, van het Gerechtelijk Wetboek behelst dat wordt nagegaan of de klacht de formele ontvankelijkheidsvoorwaarden vervult: enkel schriftelijke, gedateerde, en ondertekende klachten die de volledige identiteit van de klager vermelden worden in aanmerking genomen voor behandeling. Welnu, vandaag krijgt de Hoge Raad heel wat klachten binnen die als 113

e-mail70 werden verstuurd en die niet als klacht kunnen worden behandeld aangezien zij niet voldoen aan alle voorwaarden om ontvankelijk te worden verklaard. Nu de huidige communicatiemiddelen steeds verder geëvolueerd zijn en binnen eenieders bereik, kan men zich afvragen of het niet geraadzaam zou zijn de klachten die per e-mail worden overgezonden te kunnen behandelen, zoals bij voorbeeld bij het College van de Federale Ombudsmannen gebeurt. Een wetswijziging is in dit verband nodig, gelet op de restrictieve bewoordingen van artikel 259bis- 15, § 2, van het Gerechtelijk Wetboek. 2. Volgens artikel 259bis-15, § 3, 3 van het Gerechtelijk Wetboek dient de Hoge Raad zich onbevoegd te verklaren voor de klachten die via toepassing van een gewoon of een buitengewoon rechtsmiddel konden behandeld worden. Dat betekent dat een klacht slechts mag worden behandeld wanneer alle andere beschikbare rechtsmiddelen en wettelijke procedures uitgeput zijn. Er zal reflectie worden gevoerd over de vraag of al die rechtsmiddelen als gelijkwaardig moeten worden beschouwd71. 3. Om de klachten te kunnen behandelen dient de Hoge Raad zich, wanneer de klager niet zelf over die noodzakelijke gegevens beschikt, tot de betrokken gerechtelijke overheden te richten voor aanvullende informatie72 (artikel 259bis-15, § 5). Soms moeten tal van herinneringsbrieven worden gestuurd. Het gebeurt ook wel dat niet of niet helemaal op de vraag wordt geantwoord, zodat een nieuwe briefwisseling nodig is. Er zal een grondige reflectie worden gevoerd om de bestaande situatie te verbeteren. In dit verband kan worden gedacht aan overleg met de korpschefs en met name aan het afsluiten van protocolakkoorden. 4. Deze problematiek houdt verband met de vraag tot wie de Hoge Raad zich precies moet richten om inlichtingen te verkrijgen73. Volgens artikel 259bis-15, § 4, 1e lid van het Gerechtelijk Wetboek worden de klachten die door de advies- en onderzoekscommissies worden behandeld, ter kennis gebracht van de korpschef van het rechtscollege en van de korpschefs of de hiërarchische meerderen van de personen tegen wie de klacht is gericht. Onverminderd de bevoegdheden van de korpschef of de hiërarchische meerdere brengen de advies- en onderzoekscommissies, op het ogenblik dat zij dat nuttig achten, de klacht ter kennis van de persoon tegen wie zij is gericht of voor wie zij nadelig is. De commissies zijn dan ook van mening dat de informatie indien nodig rechtstreeks aan de betrokken magistraat kan worden gevraagd. Het spreekt voor zich dat de korpschef steeds wordt ingelicht. Sommige procureurs-generaal wensen evenwel systematisch door de Hoge Raad op de hoogte te worden gebracht van elke klacht betreffende een magistraat van hun rechtsgebied, hoewel dat niet door de wet werd bepaald. In het kader van een concrete klacht heeft de Hoge Raad het principe goedgekeurd dat hij de procureur-generaal een kopie van de briefwisseling met de parketten van eerste aanleg zal bezorgen wanneer hij een antwoord van de rechtstreeks betrokken magistraat ontvangt. Dat de Hoge Raad deze afwijking van de wet voor het openbaar ministerie aanvaardde, houdt verband met de (toekomstige) bevoegdheid van de procureur-generaal inzake

Zie punt 3.1.3.2. Zie punt 3.1.3.3. 3). 72 Zie punt 3.1.3.4. 73 Zie punt 3.1.3.4. 70 71

114

integrale kwaliteitszorg. De Hoge Raad was van oordeel dat er geen reden toe was om voor de zetel een afwijking van de wettelijke bepalingen toe te staan. De procureur-generaal te Antwerpen heeft dit voorstel eind 2003 voorgelegd aan het College van procureurs-generaal met het oog op een uniforme praktijk op nationaal vlak. De Hoge Raad blijft overleg met de korpschefs noodzakelijk vinden om de meest geschikte werkwijze te kunnen bepalen. 5. Uit de analyse van de statistieken blijkt eveneens dat in 2004 een klein percentage van klachten (3,15%) door advocaten werd toegestuurd74. Ongeacht de veronderstelling dat de advocaten de Hoge Raad miskennen, lijkt de vrees van de advocaten om later voor een van de betrokken magistraten te moeten pleiten, een van de redenen voor dat zwakke cijfer. Men kan zich bijgevolg afvragen of het niet beter is dat de wet een systeem zou bepalen waarbij het mogelijk is klacht in te dienen via bij voorbeeld de stafhouder. De Hoge Raad heeft het voornemen daarover met de betrokken ordes reflectie te voeren. 6. Op een niveau dat dat van de individuele klachtenbehandeling overstijgt, moet worden opgemerkt dat zelfs de ongegrond verklaarde klachten aanleiding kunnen geven tot een algemene thematische reflectie. De klachten vormen voor de Hoge Raad bijgevolg een noodzakelijk gegeven om te zien wat er echt leeft bij de bevolking. Iedere centralisatie van de klachten buiten de Hoge Raad om zou er immers op neerkomen dat de Hoge Raad een onmisbaar instrument wordt ontnomen. 7. 11,49% van de in 2004 afgesloten dossiers werden pas afgesloten na een termijn van meer dan 13 maanden75. Deze vertraging in de behandeling van de dossiers is mogelijk te wijten aan verschillende factoren of aan een combinatie van factoren: zo kan een klager of een korpschef wachten met het overzenden van de gevraagde informatie of documenten, is een dossier ingewikkeld en daardoor bijzonder moeilijk te analyseren, of nog, ligt het probleem van de vertraging bij de klachtencommissies die het dossier binnen een onaanvaardbare termijn hebben behandeld. De klachtencommissies hebben de nodige maatregelen getroffen om de vertraging die aan hun optreden te wijten is, te verhelpen. Die maatregelen beginnen nu hun vruchten af te werpen, want de achterstand is grotendeels weggewerkt. 8. De trefwoorden die de Hoge Raad totnogtoe gebruikte bij de redactie van het jaarlijks verslag over de afgesloten dossiers lijken onvoldoende precies en maken het bijgevolg moeilijk om conclusies te trekken76. Bovendien ware het interessant, bij wijze van voorbeeld, om te weten tegen wie de klachten gericht zijn (advocaat, griffier, notaris, hoofd van een rechtscollege, …) en hoeveel klachten, want die cijfers blijken niet uit de huidige statistieken. Een nieuw en meer verfijnd systeem voor de klachtenregistratie zal worden ingevoerd om betere resultaten/gegevens te verkrijgen. 9. Volgens artikel 259bis-15, § 3, 1° van het Gerechtelijk Wetboek is de Hoge Raad niet bevoegd om de klachten te behandelen die tot de strafrechtelijke of tuchtrechtelijke bevoegdheid van

Zie punt 3.1.4.3. Zie punten 3.1.4.7. en 3.1.4.8. 76 Zie punt 3.1.4.9. 74 75

115

andere instanties behoren77. Het overzenden van een klacht die onder de strafrechtelijke of tuchtrechtelijke bevoegdheid van andere instanties valt heeft bij die instanties soms vragen opgeroepen omdat zij inmenging in hun bevoegdheden vreesden. Wanneer een dergelijke klacht overgezonden wordt of er voorafgaandelijk aan het overzenden informatie over wordt gevraagd, wil dat niet zeggen dat de Hoge Raad wil dat er daadwerkelijk een tuchtonderzoek wordt gevoerd. De Hoge Raad past hier enkel artikel 259bis-15, § 3, 1° van het Gerechtelijk Wetboek toe. Een hele andere hypothese is die waarbij de Hoge Raad van oordeel is dat een lid van de rechterlijke orde tekort komt aan de plichten van zijn ambt of weigert mee te werken, en waarbij de Hoge Raad zich speciaal tot de tuchtrechtelijke overheid richt met het verzoek te onderzoeken of een tuchtrechtelijke procedure overeenkomstig artikel 259bis-19, § 2bis, moet worden ingesteld. Die bepaling werd tijdens de betrokken periode niet gebruikt. 10. De statistieken tonen een dalende trend in het aantal nieuwe dossiers per kalenderjaar.78 De Hoge Raad beschikt niet over de nodige gegevens om de oorzaken van die daling te kunnen appreciëren. Die trend kan toe te schrijven zijn aan verschillende oorzaken zoals miskenning van deze bevoegdheid van de Hoge Raad of, omgekeerd, aan ontmoediging van de burger die zich geconfronteerd ziet met de grote onbevoegdheid van de Hoge Raad, aan een verminderd aantal overgezonden klachten die uitgaan van andere overheden… De Hoge Raad ijvert voor een grootschalige reorganisatie van het klachtenbeheer. Het betreft het uitwerken van een getrapte formele klachtenbehandeling: de klachten worden eerst binnen het betrokken rechtscollege behandeld ; indien de burger ontevreden blijkt over de behandeling van zijn klacht, kan hij zich tot de Hoge Raad richten ; op die twee niveaus wordt dezelfde procedure gevolgd voor de behandeling van de klacht. De eenvormige klachtenregistratie, die werd uitgewerkt met de steun van de Programmatorische Overheidsdienst Wetenschapsbeleid, vormt het vertrekpunt voor het verslag dat ieder rechtscollege zal dienen op te stellen en op basis waarvan de Hoge Raad een syntheseverslag zal opstellen met aanbevelingen ter attentie van het parlement en de gerechtelijke overheden. De Hoge Raad voor de Justitie is ervan overtuigd dat deze reorganisatie van de klachtenbehandeling tot een situatie zal leiden die alle betrokkenen ten goede zal komen: de burger zal zijn klacht dicht bij de bron van zijn ontevredenheid behandeld zien ; de magistratuur kan korter op de bal spelen en kan zijn verantwoordelijkheid opnemen ; de Hoge Raad voor de Justitie zal eindelijk de ontevredenheid van de burger over de werking van de rechterlijke orde kunnen identificeren en de relevante aanbevelingen voor de bevoegde overheden kunnen formuleren. Een coherent uitgewerkt systeem van klachtenbeheer moet het mogelijk maken het vertrouwen van de bevolking in justitie gedeeltelijk te herwinnen.

77 78

Zie punt 3.1.4.11.2 b). Zie punt 3.1.4.4. 116

Bijlage 1 : Art. 259bis-15 Gerechtelijk Wetboek § 1. Elke advies- en onderzoekscommissie ontvangt de klachten over de werking van de rechterlijke orde en verzekert de opvolging ervan. § 2. Om ontvankelijk te zijn moeten de klachten schriftelijk, ondertekend en gedagtekend zijn en de volledige identiteit van de klager bevatten. § 3. Komen niet in aanmerking voor behandeling: 1° Klachten die behoren tot de strafrechtelijke of tuchtrechtelijke bevoegdheid van andere overheden; 2° Klachten met betrekking tot de inhoud van een rechterlijke beslissing; 3° Klachten waarvan het doel via het aanwenden van een gewoon of buitengewoon rechtsmiddel kan of kon worden bereikt; 4° Klachten die reeds zijn behandeld en geen nieuwe elementen bevatten; 5° Klachten die kennelijk ongegrond zijn. Tot de niet-behandeling van de klacht wordt besloten bij gemotiveerde beslissing waartegen geen enkel beroep openstaat. In voorkomend geval wordt de klager doorverwezen naar de bevoegde overheden die gehouden zijn de advies- en onderzoekscommissies op gemotiveerde wijze in te lichten over het gevolg dat aan de klacht werd gegeven. § 4. De klachten die de advies- en onderzoekscommissies zelf behandelen worden, al naar gelang, ter kennis gebracht van de korpschef van het rechtscollege en van de korpschefs of hiërarchische meerderen van de personen die het voorwerp zijn van de klacht. Onverminderd de bevoegdheden van de korpschef of de hiërarchische meerdere, delen de advies- en onderzoekscommissies de klacht op het ogenblik dat dit nuttig wordt geacht mee aan de persoon tegen wie de klacht gericht is of voor wie de klacht bezwarend is. § 5. De personen die in kennis zijn gesteld van de klacht hebben het recht om hierover aan de advies- en onderzoekscommissies mondelinge of schriftelijke verklaringen af te leggen. De advies- en onderzoekscommissie kunnen deze personen om bijkomende inlichtingen verzoeken op voorwaarde dat hun korpschef of hiërarchische meerdere gelijktijdig wordt verwittigd. § 6. De advies- en onderzoekscommissies lichten de klager schriftelijk in over het gevolg dat aan de klacht gegeven werd. Bij gegronde klachten kunnen de advies- en onderzoekscommissies aanbevelingen doen ter oplossing van het gestelde probleem en voorstellen ter verbetering van de algemene werking van de rechterlijke orde formuleren ten behoeve van de betrokken instanties en de minister van Justitie. § 7. Elke advies- en onderzoekscommissie stelt minstens eenmaal per jaar een schriftelijk verslag op over de opvolging van de ontvangen klachten.

117

Bijlage 2 : Ontvangstbevestiging AAN ***

O./ref : *** U./ref : Brussel,***

Geachte heer, mevrouw Betreft: uw brief van *** Uw brief van ***, gericht aan de Hoge Raad, mocht op onze volle aandacht rekenen. Uw schrijven werd overgemaakt aan de bevoegde Advies- en Onderzoekscommissie, die dit zal onderzoeken. Uw dossier draagt het refertenummer ***. De procedure voor de behandeling van klachten bestaat uit drie stappen: onderzoek van de ontvankelijkheid, onderzoek van de bevoegdheid van de Hoge Raad en tenslotte de behandeling van de klacht zelf. Ingesloten vindt u een brochure, waarin de procedure voor behandeling van klachten wordt toegelicht. U zal vanzelfsprekend op de hoogte gehouden worden van de genomen beslissingen in uw dossier. Met de meeste hoogachting,

Geert VERVAEKE Voorzitter van de Nederlandstalige Advies- en Onderzoekscommissie

118

Bijlage 3 : Informatiebrochure

119

3.2. DE ANDERE TOEZICHTMIDDELEN 3.2.1. Verslag over de algemene werking van de rechterlijke orde Het Gerechtelijk Wetboek bepaalt dat de Hoge Raad voor de Justitie van de hoven, rechtbanken, parketten en auditoraten jaarlijkse verslagen over de algemene werking van de rechterlijke orde ontvangt. Die verslagen moeten enerzijds een bestendige opvolging en controle van deze algemene werking door de rechtstreeks betrokkenen mogelijk maken, en zijn anderzijds ook opgevat als instrument om eventuele disfuncties snel te identificeren en aan te pakken. Bovendien vormen zij een belangrijk gegeven voor de beleidsplannen van de korpschefs en de evaluatie79 ervan. Aan de hand van een analyse en evaluatie van de werkingsverslagen maakt de Hoge Raad voor de Justitie zijn jaarlijks verslag op over de werking van de rechterlijke orde, ten behoeve van de minister van Justitie, de Kamer van volksvertegenwoordigers, de Senaat en de korpschefs van de hoven en het openbaar ministerie bij die hoven. De artikelen 340 en 346 van het Gerechtelijk Wetboek, die werden gewijzigd bij de wet van 3 mei 2003 tot wijziging van sommige bepalingen van deel II van het Gerechtelijk Wetboek80, en bij de wet van 22 december 2003 houdende diverse bepalingen, bepalen dat de werkingsverslagen van de rechtscolleges en de korpsen moeten worden opgesteld volgens een standaardformulier waarvan de Hoge Raad voor de Justitie het model moet uitwerken. Het model werd in juni 2004 goedgekeurd door de algemene vergadering en op 22 februari 200581 goedgekeurd door mevrouw de minister van Justitie. Het zal worden gebruikt voor de verslagen over 2004. Het verslag over de werking van de rechterijke orde voor de jaren 2002-2003 kon in de loop van 2004 niet volledig worden afgewerkt. Het zal in 2005 ter goedkeuring aan de algemene vergadering worden voorgelegd. 3.2.2. Algemeen toezicht op en bevordering van het gebruik van de middelen van interne controle binnen de rechterlijke orde In de loop van het jaar 2004 bracht de Hoge Raad opnieuw verslag uit over de aanwending van de interne controlemiddelen binnen de rechterlijke orde. Dit verslag werd opgemaakt op basis van gegevens die werden meegedeeld door de korpschefs via ingevulde vragenlijsten. Gezien de verslaggeving over de middelen van interne controle tot nog toe met een jaar vertraging gebeurde, werd ervoor geopteerd om deze keer via een inhaalbeweging de beide kalenderjaren 2002 en 2003 te behandelen. In de vorige verslagen kwam reeds duidelijk naar voor dat de wijze waarop de wetteksten zijn opgemaakt zeer weinig aanwijzingen geeft aan de korpschefs aangaande de inhoud van de uit te voeren controle. Het gevolg is dat de aanwending van de interne controlemiddelen erg uiteenlopend is. In het verslag dat de Hoge Raad in 2004 publiceerde, wordt getracht, naast de cijfermatige gegevens, een beschrijving te geven van de verschillende manieren waarop de interne controlemiddelen door de korpschefs worden aangewend en – waar mogelijk - een soort van “eerste richtlijnen” te distilleren om de controlemiddelen inhoudelijk meer vorm te geven. In een artikelsgewijze bespreking van de middelen van interne controle werd telkens nagegaan: Parl. St., Kamer, sessie 1997-98, nr. 1677/1, p. 91. Belgisch Staatsblad van 2 juni 2003, p. 29906. 81 Ministerieel besluit van 22 februari 2005, Belgisch Staatsblad 3 maart 2005. 79

80

120

1. 2. 3. 4.

wat de doelstelling van de wet is; hoe het toezicht in concreto binnen de rechterlijke organisatie wordt uitgeoefend; welke tekortkomingen er door de korpschefs werden vastgesteld; welke opmerkingen en aanbevelingen de Hoge Raad hierbij formuleert.

Ook deze keer werd gewerkt met voorgestructureerde formulieren (vragenlijsten) om de gegevens m.b.t. de toepassing van de verschillende wetsartikelen inzake interne controle te verzamelen. De formulieren werden opnieuw herwerkt of verfijnd om meer expliciete antwoorden te verkrijgen en om ze beter te laten aansluiten op de langetermijnvisie van de Hoge Raad, namelijk geen uitsluitend kwantitatieve maar een in hoofdzaak kwalitatieve analyse (praktijken) van de middelen van interne controle. Zo werden bij voorbeeld de vragen over artikel 400 en 402 Ger. W. samengebracht in één formulier en de vragen over artikel 404 tot 414 Ger. W. (tuchtrecht) niet meer in een apart formulier gesteld, maar opgenomen in de andere formulieren. Hoewel gevraagd werd op alle vragen een volledig antwoord te geven, werd opnieuw vastgesteld dat de kwaliteit van de antwoorden zeer variabel is. Sommige korpschefs antwoordden zeer summier of zeer vaag op bepaalde vragen, anderen antwoordden uitgebreid. Conclusies konden dan ook alleen met de nodige voorzichtigheid geformuleerd worden. Het verschillend invullen van de formulieren wijst immers niet altijd op verschillen bij de korpschefs in de aanwending van de controlemiddelen. Het verslag telt 49 pagina’s en is integraal consulteerbaar op de website van de Hoge Raad (www.hrj.be). 3.2.3. Het onderzoek naar de werking van de rechterlijke orde In 2003 besliste de VAOC om een werkgroep te belasten met de redactie van een vragenlijst om een beter inzicht te verwerven in de werking van de rechtbanken van koophandel en meer bepaald in de toepassing van de wetten op het gerechtelijk akkoord en het faillissement. Deze beslissing werd genomen naar aanleiding van een aantal klachten dienaangaande. Dit zal de Hoge Raad voor de Justitie toelaten om waar nodig verbeteringen van wetgevende en operationele aard te suggereren. De definitieve vragenlijst werd aan alle voorzitters van de rechtbanken van koophandel gestuurd. De antwoorden op de vragen werden verwerkt en voorgelegd aan de nieuwe werkgroep die ondertussen naar aanleiding van het nieuwe mandaat van de Hoge Raad binnen de nieuw samengestelde Verenigde advies- en onderzoekscommissie werd opgericht. In 2005 zal de analyse van de resultaten in een verslag worden gebundeld. 3.2.4. De doorlichting van de werking van de rechterlijke orde In het kader van de werkgroep “gerechtelijke achterstand” van de Hoge Raad voor de Justitie (HRJ), werden de hoven van beroep van het Rijk bevraagd over hun termijnen voor rechtsdagbepaling en beraadslaging. Uit hun antwoorden op die bevraging, alsook uit hun jaarlijkse verslagen, de AGORA-statistieken en de klachtenbehandeling binnen de HRJ, is gebleken dat alle hoven van beroep een 121

gerechtelijke achterstand kenden, maar dat de situatie van het Hof van beroep te Brussel het meest uitgesproken was. De HRJ besliste het Hof van beroep te Brussel door te lichten om na te gaan of de middelen van het hof inzake personeel en infrastructuur adequaat worden aangewend om de instroom van dossiers behoorlijk af te handelen. Tevens worden naar aanleiding van de audit aanbevelingen geformuleerd met betrekking tot zowel de interne organisatie van het hof als de context waarin het hof werkt. Die aanbevelingen zijn: Algemene aanbevelingen 1. Ten behoeve van de magistratuur: in het justitiepaleis de nodige kantoorruimte ter beschikking stellen voor de magistraten en het ondersteunend personeel; integratie en professionalisering van de bibliotheken; en een efficiënte informatie- en computertechnologie. 2. Betere informatiedoorstroming vanuit de diverse overlegvergaderingen naar de basis. 3. Optimalere inzet van de griffie/de ondersteunende diensten en efficiëntere samenwerking met de magistratuur: aanwerving van beter gekwalificeerd administratief personeel; uitbouw van een managementteam onder leiding van de korpschef; stroomlijning van de administratieve processen, om overbodige stappen en handelingen uit te schakelen … 4. Betere samenwerking tussen de balie en de magistratuur: het afsprakenprotocol met de balie consequent toepassen en zo nodig aanscherpen; conclusies meedelen op elektronische drager, met toevoeging van een kopie van de aangehaalde rechtspraak en rechtsleer; concluderen volgens een overeengekomen model met duidelijke uiteenzetting van de middelen. Aanbevelingen met betrekking tot de burgerlijke kamers 1. Optimale specialisatie. Eventuele herziening en aanvulling van de materies per kamer. Billijke werklastverdeling: in de mate van het mogelijke de vacatures in de kamers invullen met magistraten die al ervaring hebben in de materies die zij zullen behandelen; nagaan of de over de jaren heen gehanteerde indeling van de materies nog aangepast is; eventueel nagaan of een billijker werklastverdeling onder de magistraten van de onderscheiden kamers mogelijk is. 2. Optimale organisatie van de kamers met een alleenzetelend raadsheer: overwegen om niet complexe zaken door kamers met een alleenzetelend raadsheer te laten behandelen, voorzover dit binnen het kader van de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek mogelijk is. 3. Systematische controle van de termijn van beraad van drie maanden. 4. Optimaal formaat voor conclusies – Beheer van de duur van de debatten: overleg met de balie over de “ordening” van de conclusies in hoger beroep; opleggen van een vervangende syntheseconclusie vanaf de dupliek, en meer discipline in de handhaving van de aangekondigde duur van de pleidooien. 5. Betere inzet van de referendarissen en het griffiepersoneel: bevorderen van het betrekken van de referendarissen bij bepaalde onderdelen van de redactie van de arresten.

122

6. Optimale inzet van het aantal effectieve magistraten: reflectie over het aantal magistraten die welbepaalde taken van coördinatie en personeelsbeleid voor rekening kunnen nemen, en nagaan of het mogelijk is het aantal externe delegaties in te perken. 7. Kwaliteitsopvolging van de rechtspraak van eerste aanleg: oproepen tot dialoog tussen de eerste voorzitter van het hof van beroep en de voorzitter van het betrokken rechtscollege in eerste aanleg met het oog op een betere kwaliteitscontrole in graad van eerste aanleg. 8. Reflectie over de mogelijkheden tot beperking van het (tergend) hoger beroep: erop wijzen dat de wet de mogelijkheid biedt een sanctie op te leggen voor “dilatoire” hogere beroepen. 9. Eventuele invoering via wettelijke weg van het systeem “leave to appeal”: al is die Engelse variante wellicht niet aangepast of aanpasbaar aan het Belgische systeem van burgerlijke rechtspleging, zij verdient niettemin nadere studie. 10. Reflectie voer het behoud van het centrale systeem van inleiding en instaatstelling: de aanbeveling in dit verband van de HRJ in zijn advies van 9 oktober 2002 met betrekking tot het voorontwerp van wet tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek inzake de rechtspleging kan wellicht voor verdere verbetering zorgen. 11. Reflectie over de beperking van de motiveringsplicht: de contacten tussen de eerste voorzitters van de hoven van beroep en het Hof van cassatie over de juiste draagwijdte van de motiveringsplicht hernemen. 12. Duidelijke omschrijving van de gewenste kwalificatie of specialisatie in het kader van de benoemingsadviezen: betere invulling van de vacante plaatsen door een betere omschrijving, door het betrokken hof van beroep, van de specialisatie of kwalificatie die van de kandidaat wordt verwacht. 13. Reflectie over hoe de plaatsvervangende magistraten het best kunnen worden ingezet en hoe hun termijn van beraad kan worden ingekort: hun de “gewone” achterstandszaken toevertrouwen, hen na wegwerking van de achterstand uitsluitend inzetten voor de behandeling van uitzonderlijke pieken in de werklast van de gewone kamers. Een oplossing bieden voor hun termijnen voor beraad, die over het algemeen te lang zijn. 14. Bepalen van een kalender voor het inlopen van de achterstand: rekening houdend met de momenteel volledig ingevulde personeelsformatie van 62 magistraten en de uitbreiding ervan met 9 magistraten, zoals bepaald in het protocol, met de verhoging van het aantal effectief inzetbare magistraten in burgerlijke zaken door het beperken van de delegaties en met de huidige de facto prestatienorm van 100 arresten per magistraat per jaar, moet het mogelijk zijn (zonder evenwel de 16 000 hangende zaken in aanmerking te nemen) om de gemiddelde wachttijd van de niet dringende zaken in te perken tot 12 maanden en de gemiddelde termijn voor beraad terug te brengen tot 3 maanden. Aanbevelingen in strafzaken 1. De behandeling van de strafzaken kent geen onaanvaardbare achterstand. Niettemin, om de termijn voor rechtsdagbepaling van de Nederlandstalige strafzaken in te korten, lijkt het aangewezen een bijkomende kamer te organiseren (zo mogelijk tijdelijk). Om te vermijden dat justitie met twee snelheden werkt (een voor gemakkelijke zaken en een voor complexe zaken), zouden de korpschefs (zowel van eerste aanleg als in graad van hoger beroep) 123

in onderling overleg en rekening houdend met de aard van de zaken, een evenwichtige verdeling van de zaken moeten verzekeren. Het inkorten van de totale doorlooptijd van strafzaken vereist een aantal ingrepen op het niveau van eerste aanleg, zowel op het parket als op de rechtbank. Een voorbehoud moet worden geformuleerd in verband met de rechtsdagbepaling van de zaken voor de kamer van inbeschuldigingstelling (KI). Waar de behandeling van de zaken door de zetel binnen een kort bestek gebeurt, kan worden vastgesteld dat er een vertraging optreedt op het niveau van het parket-generaal. 2. Enkele wetgevende initiatieven zijn wenselijk: een eenvormige toepassing van de artikelen over het toezicht op het onderzoek verzekeren, een realistische termijn voor de behandeling van de hogere beroepen in de zogenaamde “Franchimont-procedures” invoeren en een sanctie voor overschrijding van die termijn, via een wetswijziging de mogelijkheid bepalen voor het openbaar ministerie om afstand te doen van het hoger beroep, reflectie voeren over hoe de procedure voor het hof van assisen vlotter kan verlopen. 3. Bovendien moeten er aanbevelingen worden geformuleerd voor een beter begrip van de huidige situatie of een verbetering van de bestaande praktijken: de nodige statistische gegevens verzamelen over de totale doorlooptijd van de zaken, de termijn voor beraad en het aantal zaken dat op een rechtsdag voor de kamer van inbeschuldigingstelling wacht. Tussen de zetel en het parket-generaal overleg organiseren over de rechtsdagbepalingen (zowel voor de kamer van inbeschuldigingstelling als voor de behandeling van de zaak ten gronde), en ook overleg met de balie organiseren over het beheer van de zitting. Het experiment van namiddagzittingen voor zaken met gedetineerde beklaagden veralgemenen indien het positief wordt geëvalueerd. De Verenigde advies- en onderzoekscommissie heeft beslist na te gaan welk gevolg werd verleend aan de door de Hoge Raad geformuleerde aanbevelingen. 4. DE FORUMS Eén van de meerdere operationele doelstellingen van het Managementplan van de Hoge Raad voor de Justitie wordt als volgt opgesteld : “De dialoog tussen de samenleving en justitie organiseren (forumfunctie), om zo de wederzijdse verwachtingen op elkaar af te stemmen en bij te dragen tot een meer communicatieve justitie.” Twee beperkte projecten werden voorgesteld : -

een Forum organiseren over de gerechtelijke achterstand ; een Forum organiseren over de wijze waarop de bevolking justitie percipieert.

4.1. HET FORUM “GERECHTELIJKE ACHTERSTAND : GEEN NOODZAKELIJK KWAAD” 4.1.1. Opzet en aanpak In de schoot van de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie werd reeds in 2001 een werkgroep opgericht met als doel mogelijke oplossingen te formuleren die een einde zouden moeten stellen aan het structureel probleem van gerechtelijke achterstand. De werkgroep had van bij de aanvang aangekondigd de resultaten van haar werkzaamheden voor te stellen op een

124

forum. Dit voornemen heeft uiteindelijk geresulteerd in twee studiedagen die op vrijdag 4 en zaterdag 5 juni 2004 plaatsvonden in het Internationaal Perscentrum Residence Palace. De voorgestelde hervormingen waren het resultaat van een langdurige, gezamenlijke reflectie van de leden van de Hoge Raad met talrijke magistraten en advocaten. De voorstellen situeren zich voornamelijk op twee essentiële vlakken: het rationaliseren van het beheer van de zaken en het verbeteren van de kwaliteit van de beslissingen. Vertrekkend vanuit een alomvattende benadering werd er gedurende deze twee dagen gereflecteerd over de werkwijzen en de procedures in iedere fase van de rechtsgang. Voor elk van deze fasen werd getracht de belangrijkste bronnen van achterstand bloot te leggen en hiervoor concrete maatregelen voor te stellen. Telkens werd een lid van de Hoge Raad aan het woord gelaten waarna een magistraat vanuit de praktijk zijn bevindingen toetste aan de voorstellen van de Hoge Raad. Dit resulteerde vaak in een grote eensgezindheid tussen de verschillende sprekers, maar leidde soms ook tot interessante discussies en verschillende benaderingen. 4.1.2. Behandelde thema’s en de aanbevelingen82 Bij de aanvang van de eerste studiedag werden de resultaten bekendgemaakt van het onderzoek van de Hoge Raad naar de gerechtelijke achterstand in burgerlijke zaken. Er werd een overzicht gegeven van de fixatietermijnen83 van de burgerlijke rechtscolleges anno begin 2004. Hieruit bleek dat de vredegerechten, de arbeidsrechtbanken en -hoven en de rechtbanken van koophandel vrijwel geen achterstand84 kennen. De meeste rechtbanken van eerste aanleg daarentegen kennen voor één of meerdere materies een achterstand en voor de hoven van beroep kan gesteld worden dat zij allen in meerdere of mindere mate met een structurele achterstand te kampen hebben. Voor de gerechtelijke achterstand in strafzaken zijn er momenteel geen vergelijkbare cijfers voorhanden. Er bestaat momenteel zelfs geen eensgezindheid over wat onder achterstand in strafzaken moet worden verstaan. De procureur-generaal te Antwerpen zette uiteen hoe het Hof van beroep te Antwerpen tracht de ‘redelijke termijn‘ te respecteren in zoveel mogelijk strafzaken. Hierbij wordt voorrang verleend worden aan de maatschappelijk relevante dossiers en wordt er afgestapt van het principe first in –first out. Vervolgens werd de paradox behandeld tussen een zo laagdrempelig mogelijke justitie en de

noodzakelijke beperking van de instroom van zaken.

Er werden denkpistes gegeven om de rechtsbijstand te verruimen door bv. het optrekken van de inkomensgrenzen voor rechtshulp zonder dat dit evenwel tot een overconsumptie van het gerecht mag leiden. Om de instroom van de zaken te beperken bestaan er verschillende mogelijkheden. Zo werd ondermeer voorgesteld om de mogelijkheid van hoger beroep af te schaffen tegen beschikking in kort geding waarbij de vordering wordt afgewezen. Een uitbreiding van het gebruik van bemiddeling zou ook tot een daling van de input in het traditionele gerechtelijk circuit moeten leiden. Zowel de gerechtelijke als de buitengerechtelijke bemiddeling kwamen ruim aan bod en werden voorgesteld als volwaardige alternatief voor de gerechtelijke procedure. De Hoge Raad is evenwel geen voorstander van de magistraat -

Zie HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, Gerechtelijke Achterstand: geen noodzakelijk kwaad, Brussel, Bruylant, 2004, 437 p. 83 De fixatietermijn is de termijn tussen de aanvraag van de rechtszoekende voor een rechtsdag aan de rechtbank en de rechtsdag zelf waarop de zaak door de rechtbank kan behandeld worden. 84 Voor de Hoge Raad voor de Justitie is er sprake van gerechtelijke achterstand in burgerlijke zaken wanneer een rechtbank geen rechtsdag kan geven binnen de vier maanden, oftewel wanneer de fixatietermijn langer dan vier maanden is. 82

125

bemiddelaar omdat beide functies tegengesteld zijn aan elkaar en uiteindelijk tot rolverwarring kunnen leiden.

Een goed beheer van de zaken werd als één van de belangrijkste maatregelen naar voren geschoven. Een goed rechtbank- of korpsmanagement is noodzakelijk om een tijdige en kwaliteitsvolle justitie te realiseren. Dit wil zeggen het sturen naar een doelgerichte en doelmatige werking van de jurisdictie, door de optimale inzet van de beschikbare (personele en materiële) middelen en door de organisatie van een voortgangscontrole in alle fasen van de rechtsgang. Hieraan gekoppeld een externe oriëntatie en een netwerkmanagement, om alle partners en belanghebbende in een vlotte rechtsbedeling te betrekken. Een voorbeeld van goed management uit de praktijk werd toegelicht door de voorzitter van de Rechtbank van Eerste Aanleg te Charleroi Maar ook de individuele rechter moet zijn zaken kunnen beheren. Een meer actieve invulling van de taak van de rechter tijdens het verloop van de burgerlijke procedure werd dan ook sterk benadrukt. De abnormaal lange duur van sommige deskundigenonderzoeken werd als één van de oorzaken van gerechtelijke achterstand aangewezen. Een betere regeling rond de aanwijzing van gerechtsdeskundigen en een degelijke controle van de rechter op het verloop van de expertise zijn dan ook noodzakelijk. De tweede studiedag startte met de vraag: Hoe een uitspraak binnen een redelijke termijn

verzoenen met de kwaliteit ervan?

Hier stelde de Hoge Raad voor om de huidige motiveringsverplichting van de rechter te beperken tot een positieve motivering waarbij de beslissing enkel die middelen aanduidt waarop de rechter zijn beslissing baseert, zowel in rechte als in feite. De rechter moet dus niet meer antwoorden op de overige middelen en motieven die door de partijen worden aangebracht, maar die door de rechter worden verworpen. Dit voostel werd door de mevrouw Regout, raasheer in het Hof van Beroep te Brussel, niet helemaal bijgetreden. Volgens haar kan men de huidige motiveringsplicht niet beperken tot een louter positieve motivering. De verplichting om alle middelen van de partijen te beantwoorden strekt er immers toe de rechtzoekende te beschermen tegen willekeur en de hogere rechtscolleges in staat te stellen de vonnissen die hun ter herziening worden voorgelegd te beoordelen. Zij stelde daarentegen dat er wel nog andere mogelijkheden zijn om de huidige motiveringsplicht nog te beperken zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit van de beslissing. Over het bewaken van de kwaliteit kwamen de procureur-generaal bij het Hof van cassatie en de Eerste Voorzitter van het Arbeidshof te Luik een uiteenzetting geven. Vervolgens werd de informatisering van Justitie behandeld. De heer Verougstraete, voorzitter in het Hof van Cassatie en bezieler van het phenix-project kwam toelichten welke mogelijkheden de informatisering van het gerechtelijk apparaat zullen meebrengen om tot een verbetering van de werkprocessen en een efficiëntere justitie te komen. De tweede studiedag werd tenslotte afgesloten met een toespraak van Mevrouw de Minister van Justitie, Laurette Onkelinx. De Hoge Raad heeft zich tevens voorgenomen om na een bepaalde periode te evalueren in hoeverre de aanbevelingen van deze studiedag in de praktijk werden opgevolgd en of zij ook het beoogde doel hebben kunnen bereiken. De verschillende voorstellen die ter gelegenheid van dit forum werden geformuleerd, zullen in het kader van een project uit het Meerjarenplan 2005-2008 van de Hoge Raad onderzocht worden. 126

4.2. HET FORUM “BEELD VAN DE JUSTITIE” De Hoge Raad voor de Justitie wilde aanknopen bij de dynamiek van de gezamenlijke studie die de Leuvense en de Luikse universiteit in een financiering van het Federaal Wetenschapsbeleid voerden over het standpunt van de bevolking ten aanzien van justitie. Zo hebben vertegenwoordigers van de Hoge Raad deelgenomen aan de werkzaamheden van het wetenschappelijk begeleidingscomité van dit universitair project. Niettemin was de Hoge Raad van oordeel dat zijn opdracht zich niet mocht beperken tot het deelnemen aan wetenschappelijke activiteiten, maar ook een concrete dimensie diende te krijgen. Daarom besliste de Hoge Raad om een interne reflectie over de beeldvorming over justitie in ons land op stapel te zetten, die uiteindelijk zou uitmonden in een discussieforum voor een ruim publiek. In het kader van de voorbereiding van dat forum organiseerde de Hoge Raad op 15 en 16 maart 2004 rondetafels met honderd twintig personen met een verschillende professionele achtergrond. De rondetafels werden per taalrol en per beroepsgroep georganiseerd : magistraten, advocaten, griffiers en parketsecretarissen, justitieassistenten en vertegenwoordigers van de burgermaatschappij. De deelnemers waren niet de officiële vertegenwoordigers van die verschillende categorieën maar werden “arbitrair” geselecteerd aan de basis. De debatten verliepen zeer dynamisch, creatief en constructief. De deelnemers werd gevraagd de volgende vragen te beantwoorden: “Welk beeld hebt u van justitie?”, “Wat roept de notaie Belgische justitie bij u op ?”, “Welke eigenschappen, sterkten en zwakten schrijft u toe aan justitie?, “Hoe komt het dat de bevolking zo denkt (met verwijzing naar verschillende inzichten uit de justitiebarometer)?”, “Wat moet er prioritair veranderen om dit beeld in positieve zin om te buigen?” Uit al die bijzonder verrijkende debatten heeft de voorbereidende werkgroep van het forum stellingen gedistilleerd waarover op het forum discussie zou worden gevoerd: 1) met betrekking tot de werking van het gerecht : - justitie communiceert slecht ; - de hiërarchische en bureaucratische justitie en haar afstandelijke, introverte cultuur staan haaks op onze snel veranderende samenleving ; - justitie werkt te traag en is te duur ; 2) met betrekking tot de burger en de rechtzoekende : - de burger heeft te hoge, vaak onrealistische verwachtingen t.a.v. justitie ; - de magistraat past het recht toe, de burger verwacht gerechtigheid ; - rechtspraak leidt onvermijdelijk tot ontevredenen ; 3) met betrekking tot de maatschappelijke context : - justitie deelt in het wantrouwen t.a.v. alle instellingen ; - de media, weldaad en gesel voor het beeld van justitie. Op 11 juni 2004 hebben bijna 200 personen deelgenomen aan het forum in de gebouwen van het Internationaal Perscentrum Residence Palace in Brussel. Na een toespraak waarin het initiatief van de Hoge Raad werd toegelicht en een uiteenzetting over de lessen die de Hoge Raad uit vier jaar klachtenbehandeling kon trekken, hebben de 127

deelnemers hun standpunten en commentaar mogen geven over met name de reflecties die door twaalf door de Hoge Raad gekozen bevoorrechte getuigen werden aangereikt (journalisten, advocaten, magistraten, griffiers, justitieassistenten). Deze activiteit kwam kennelijk tegemoet aan een vraag die bij herhaling door tal van partners van de Hoge Raad was geuit. Het is nu aan de nieuw verkozen leden van de Hoge Raad om het meest gepaste gevolg daaraan te verlenen, gelet op de verwachtingen van de burgermaatschappij, die graag in dialoog zou treden met de Hoge Raad voor de Justitie. De follow-up van dit forum zal gebeuren in het kader van een bijzonder project dat is opgenomen in het meerjarenplan 2005-2008 van de Hoge Raad. 5. DE ANDERE WERKGROEPEN 5.1. DE WERKGROEP “GERECHTELIJKE STAGE” Binnen de Hoge Raad heeft de werkgroep “gerechtelijke stage” zich gebogen over de problematiek van de gerechtelijke stage. Het doel van deze werkgroep is een antwoord te vinden voor alle problemen die zich op korte of middellange termijn bij de gerechtelijke stage stellen of kunnen stellen. De werkgroep heeft in 2004 drie maal vergaderd. Er werd gewerkt aan het opstellen van een overzichtsnota van de problemen die de gerechtelijke stage momenteel kenmerken. Het uiteindelijke doel is om per probleemgebied interne aanbevelingen of aanbevelingen naar de beleidsmakers toe te formuleren. De door de werkgroep voorbereide overzichtsnota werd op 30 juni 2004 als aanbeveling ter goedkeuring van de algemene vergadering voorgelgd. Hierna volgen de aanbevelingen. AANBEVELINGEN VAN DE HRJ AAN DE BELEIDSMAKERS

INTERNE AANBEVELINGEN BINNEN DE HRJ / PRIORITEITEN

1. Afschaffing onderscheid korte – lange stage 1.1. Het onderscheid tussen de korte en de lange 1.1. De HRJ bepleit bij de beleidsmakers de stage moet worden afgeschaft. afschaffing van het onderscheid tussen de korte 1.2. De stage dient een gemeenschappelijk en de lange stage. onderdeel te bevatten en tegelijkertijd 1.2. De HRJ waakt er over dat de initiële opleiding multidisciplinair te zijn. Ze moet op een voor alle gerechtelijke stagiairs identiek is, en stelt gelijkaardige wijze verlopen voor alle zijn richtlijnen en programma’s voor de gerechtelijke stagiairs. gerechtelijke stage in die zin op. 1.3. De HRJ creëert een positief imago van een loopbaan binnen de magistratuur (zowel zetel als parket).

2. Toegangsvoorwaarden 2.1. De berekeningswijze van het aantal vacante

2.1.

De

huidige

door

de

wet

gestelde 128

plaatsen voor gerechtelijke stagiairs moet worden herbekeken en worden aangepast, en moet een coherent benoemingsbeleid inzake gerechtelijke stagiairs toelaten.

ervaringsvereisten zijn een minimum. 2.2. De HRJ moet aandringen op een coherent beleid inzake het openstellen van stageplaatsen voor gerechtelijke stagiairs. Door zijn voordrachtenbeleid dient hij een nog actievere rol spelen in het benoemingsbeleid betreffende de gerechtelijke stagiairs.

3. Examens 3.1. De potentiële deelnemers aan de jaarlijkse examens dienen duidelijk en volledig te worden ingelicht. Daartoe zal een korte uiteenzetting van de vereisten voor die proeven moeten worden opgesteld en bekendgemaakt op de website van de HRJ.

4. Voorrangsregeling bij keuze van de stageplaatsen 4.1. De huidige voorrangsregeling moet worden

afgeschaft. De niet nuttig gerangschikte kandidaten en de kandidaten die de stage niet wensen aan te vangen in het jaar waarin zij het examen hebben afgelegd, verliezen het voordeel van hun slagen in dit examen.

5. Gedeeltelijke stagevrijstelling voor parketjuristen en referendarissen 5.1. De gedeeltelijke vrijstelling voor parketjuristen 5.1. De HRJ moet er over waken dat de gerechtelijke en referendarissen moet worden afgeschaft. stage voor iedereen op gelijkaardige wijze verloopt.

6. Inhoud binnenstage parket 6.1. De basisopleiding dient binnen alle parketten 6.1. De richtlijnen en de programma’s voor de op gelijkaardige wijze te verlopen, onder gerechtelijke stage (opleidingsen begeleiding van goed opgeleide en stageprogramma’s) moeten duidelijk en coherent gemotiveerde stagemeesters. zijn. 6.2. De gerechtelijke stagiairs moeten een deel van 6.2. De HRJ moet blijvend nagaan welke de sterke en hun gerechtelijke stage op een parket-generaal de zwakke punten van de basisopleiding zijn, en of een auditoraat-generaal kunnen doorlopen. zijn richtlijnen en programma’s waar nodig 6.3. Het is aangewezen om de modaliteiten voor aanpassen. het vervullen van de gerechtelijke stage te 6.3. De HRJ moet het belang van goed opgeleide en regelen bij een op advies van de Hoge Raad gemotiveerde stagemeesters benadrukken. voor de Justitie genomen koninklijk besluit.

7. Inhoud binnenstage zetel 7.1. De basisopleiding dient binnen alle 7.1. De richtlijnen en de programma’s voor de rechtbanken op gelijkaardige wijze te verlopen, gerechtelijke stage (opleidingsen 129

onder begeleiding van goed opgeleide en stageprogramma’s) moeten duidelijk en coherent gemotiveerde stagemeesters. zijn. 7.2. De gerechtelijke stagiairs moeten een deel van 7.2. De HRJ moet blijvend nagaan welke de sterke en hun gerechtelijke stage in een hof van beroep de zwakke punten van de basisopleiding zijn, en of een arbeidshof kunnen doorlopen. zijn richtlijnen en programma’s waar nodig 7.3. Het is aangewezen om de modaliteiten voor aanpassen. het vervullen van de gerechtelijke stage te 7.3. De HRJ moet het belang van goed opgeleide en regelen bij een op advies van de Hoge Raad gemotiveerde stagemeesters benadrukken. voor de Justitie genomen koninklijk besluit.

8. Buitenstage duur-inhoud-tijdstip 8.1. Er moet worden voorzien in een ruim aanbod aan stageplaatsen. De buitenstage moet worden doorgebracht op meerdere stageplaatsen. 8.2. De gerechtelijke stagiairs die geen balieervaring hebben, dienen een externe stage in een advocatenkantoor te doorlopen. 8.3. Het is aangewezen om de modaliteiten voor het vervullen van de gerechtelijke stage te regelen bij een op advies van de Hoge Raad voor de Justitie genomen koninklijk besluit.

8.1. De richtlijnen en de programma’s voor de gerechtelijke stage (opleidingsen stageprogramma’s) moeten duidelijk en coherent zijn. 8.2. De HRJ moet blijvend nagaan welke de sterke en de zwakke punten van de basisopleiding zijn, en zijn richtlijnen en programma’s waar nodig aanpassen. 8.3. De HRJ moet het belang van goed opgeleide en gemotiveerde stagemeesters benadrukken. 8.4. De HRJ moet bij het samenstellen van opleidingsprogramma’s voor de stagemeesters aandacht besteden aan de vorming van laatstgenoemden om de behoeftepeiling bij de verschillende stagiairs te kunnen uitvoeren (welke zijn de ideale stageplaatsen voor een welbepaalde stagiair).

9. Evaluatie van de stagiair 9.1. Een continue en werkelijke begeleiding en 9.1. De HRJ moet een model-stageverslag voor de evaluatie van de stagiair is noodzakelijk. De gerechtelijke stagiairs opstellen. stage van stagiairs die niet voldoen moet 9.2. De HRJ dient een lijst van de bekwaamheden te effectief worden beëindigd. worden opgesteld die de gerechtelijke stagiairs dienen te verwerven (criteria, kwaliteit). 9.3. De HRJ sensibiliseert de stagemeesters en de korpschefs voor het belang om minder goede elementen snel op te sporen. 9.4. De HRJ moet bij het samenstellen van opleidingsprogramma’s voor de stagemeesters aandacht besteden aan de vorming van laatstgenoemden om de stagiairs optimaal te begeleiden, en om de minder goede elementen tijdig op te sporen en waar mogelijk eventueel snel bij te sturen.

10. De stagemeesters 10.1. Een goede basisopleiding voor de 10.1. De HRJ moet het belang van goed opgeleide en gerechtelijke stagiairs is enkel mogelijk indien gemotiveerde stagemeesters benadrukken. men beschikt over goed opgeleide en 10.2. De HRJ moet profielen opstellen van de 130

gemotiveerde stagemeesters. Er is nood aan bekwaamheden waarover een stagemeester dient een adequatere opleiding van de te beschikken voor de begeleiding van de stagemeesters. Er dient een attest voor gerechtelijke stagiairs. stagemeesters te worden ingevoerd. 10.3. De lijst van de stagemeesters dient om de drie 10.2. Er is nood aan voldoende stagemeesters. Het jaar te worden herbekeken. aantal stagiairs per stagemeesters dient te 10.4. De HRJ moet ervoor zorgen dat de worden beperkt tot een maximum van drie. stagemeesters openstaan voor de HRJ-visie op 10.3. De gerechtelijke stagiairs moeten hun de opleiding van gerechtelijke stagiairs. stagemeesters kunnen evalueren. 10.5. De stagemeesters dienen nauwer te worden betrokken bij het opstellen van de richtlijnen en de programma’s van de initiële opleiding.

11. Vrije keuze van de stagiair om te postuleren voor zetel/parket en arrondissement 11.1. Het is aangewezen dat de FOD Justitie de gerechtelijke stagiairs niet meer systematisch aanspoort om voor het merendeel van de vacante plaatsen te postuleren.

12. Statuut van de verlengde stage 12.1. Voor de periode tussen het eind van hun stage en hun eventuele benoeming tot magistraat moet voor de gerechtelijke stagiairs die hun stage op gunstige wijze hebben doorlopen worden voorzien in een bijzonder statuut. 12.2. De gerechtelijke stagiairs moeten de keuzemogelijkheid hebben tussen een verlenging op het parket of op de zetel. 12.3. De laatste zin van artikel 259octies, § 6, laatste lid, Ger.W. dient te worden gewijzigd.

13. Vergoeding(en) voor de stagiair 13.1.

De voorafgaande ervaring van de gerechtelijke stagiairs moet pecuniair worden gevaloriseerd.

14. Vorming en opleiding Door de oprichting van een opleidingsinstituut voor de magistratuur (met eventuele uitbreiding naar alle personeel van de rechterlijke organisatie) zou een nieuw elan kunnen gegeven worden aan de opleiding van de gerechtelijke stagiairs. Zo zou dit instituut een belangrijke rol moeten spelen in de opleiding van de gerechtelijke stagiairs, onder meer voor volgende punten: -

alle gerechtelijke stagiairs een algemene, multidisciplinaire en eenvormige opleiding verstrekken; duidelijke opleidingsen stageprogramma’s uitwerken; de stagemeesters een (verplichte) gepaste opleiding verstrekken; het hele opleidingsparcours van de gerechtelijke stagiair volgen. (In dit verband zou men voor iedere gerechtelijk stagiair een opleidingsdossier moeten aanleggen, waarin de stagiair alle gevolgde opleidingen en zijn opmerkingen over die opleidingen moet vermelden. De stagiair legt dat dossier regelmatig voor aan de stagemeesters, die de gemaakte opmerkingen goedkeuren en eventueel hun 131

-

eigen opmerkingen toevoegen. Zo kunnen de achtereenvolgende stagemeesters zich een duidelijk beeld vormen van de vorige fasen van de stage, met inbegrip van de buitenstage. Eventueel kan een kopie van dat opleidingsdossier aan de HRJ worden gestuurd, om als basis te dienen bij de hoorzitting voor een eerste kandidatuur.) in dit verband kan een systeem van eindevaluatie worden ingevoerd.

Mevrouw de minister van Justitie heeft aangekondigd dat zij in de loop van 2005 een algemene nota over de hervorming van de gerechtelijke stage zou neerleggen. 5.2. DE WERKGROEP “EVALUATIE” Ter herinnering, tijdens het eerste semester van 2001 hield de Hoge Raad voor de Justitie een grootschalige enquête bij de magistratuur met de bedoeling de concrete toepassing te evalueren van de bij koninklijk besluit van 20 juli 200085 vastgestelde evaluatie- en wegingscriteria. Er werden een aantal vergaderingen belegd waarop de korpschefs en de magistraten-beoordelaars werden uitgenodigd. Daarnaast werd binnen de magistratuur een vragenlijst verspreid om van de magistraten te vernemen wat zij vinden van de manier waarop de evaluatie na de inwerkingtreding van de wet van 22 december 199886 in de praktijk werd gebracht. In de loop van het jaar 2002 werden de besprekingen met de korpschefs en de antwoorden op de vragenlijst geanalyseerd, waarna een syntheseverslag werd opgesteld dat de positieve en de negatieve aspecten van de evaluatiepraktijk in kaart bracht en deze praktijk tevens toetste aan de doelstellingen van de wetgever. Het syntheseverslag werd door de algemene vergadering goedgekeurd op 26 februari 2003. Na onderzoek van het verslag is de algemene vergadering van de Hoge Raad voor de Justitie tot het besluit gekomen dat het huidige evaluatiesysteem vervangen diende te worden door een systeem met functioneringsgesprekken ten einde de arbeidskwaliteit van de magistraten te verbeteren. Er werd vervolgens een werkgroep opgericht die de opdracht kreeg in die zin concrete voorstellen tot hervorming te formuleren. In het kader van de verder gevoerde reflectie heeft de werkgroep evenwel opgeworpen dat het niet mogelijk is voor te stellen het evaluatiesysteem van de magistraten gewoonweg af te schaffen, aangezien het principe zelf van de evaluatie bepaald is in artikel 151, § 6, van de Grondwet. Daarom werd geopteerd om voorstellen te formuleren die de zwakten van het huidige systeem kunnen wegwerken. De werkgroep legde zijn voorstellen voor aan de algemene vergadering van 24 maart 2004. Na grondige reflectie besliste de algemene vergadering om haar beslissing van 26 februari 2003 te amenderen en “het huidige evaluatiesysteem met cijfermatige weging te vervangen door een kwalitatieve evaluatie waarin de functioneringsgesprekken een centrale plaats zouden innemen, ten einde de arbeidskwaliteit van de magistraten te verbeteren.”

85 86

Koninklijk besluit tot vaststelling van de nadere regels voor de evaluatie van magistraten, de evaluatiecriteria en hun weging (BS 2 augustus 2000). Wet tot wijziging van sommige bepalingen van deel II van het Gerechtelijk Wetboek met betrekking tot de Hoge Raad voor de Justitie, de benoeming en aanwijzing van magistraten en tot invoering van een evaluatiesysteem. 132

Het voorstel tot hervorming dat aan de algemene vergadering werd voorgelegd, behelst de volgende krachtlijnen : 1. De evaluatie van de magistraten is een managementinstrument dat het moet mogelijk maken de personele middelen op de meest geschikte wijze in te zetten en te valoriseren. 2. De functioneringsgesprekken moeten een centrale plaats innemen in het evaluatiesysteem van de magistraten. 3. Er wordt voorgesteld om de financiële sanctie en het cijfermatig wegingssysteem af te schaffen, nu zij geen enkele meerwaarde bieden in het evaluatiesysteem. 4. De functioneringsgesprekken moeten worden opgevat als een echte dialoog tussen de betrokken magistraat en het evaluatiecollege, en wel met een dubbele doelstelling : enerzijds het beter functioneren van de magistraat en anderzijds de betere interne werking van het betrokken korps. 5. De evaluatie- en functioneringsgesprekken moeten een verplicht karakter krijgen om een gelijke behandeling van alle magistraten te waarborgen. 6. De procedure moet eenvoudiger worden en er moeten soepeler structuren worden opgezet. 7. Het evaluatiecollege moet een “variabele” samenstelling hebben, dat wil zeggen dat de samenstelling moet kunnen variëren naargelang het ambt van de te evalueren magistraat. 8. Het evaluatiecollege moet de mogelijkheid hebben om informatie te verzamelen over de te evalueren magistraat en in dat verband een beroep te doen op personen die beroepshalve met hem in contact staan (“referentiepersonen”). De betrokken magistraat moet toegang krijgen tot die informatie-uitwisseling. Daarnaast moet hij ook de gelegenheid hebben zelf nuttige gegevens aan te brengen over de wijze waarop hij zijn ambt uitoefent. 9. De evaluatie moet om de drie jaar plaatsvinden. Zij moet ook gebeuren één jaar na de eedaflegging in een nieuwe functie. Niettemin, indien uit de evaluatie blijkt dat de doelstellingen niet of slechts ten dele werden gehaald, dan moet na maximum één jaar een nieuw evaluatiegesprek plaatsvinden. 10. Tussen de evaluatie en het tuchtrecht mag geen rechtstreeks verband bestaan. 11. Voor de evaluatie van de adjunct-mandaten en de bijzondere mandaten is het aangewezen vast te houden aan een verband tussen de evaluatie en de verlenging van het mandaat. 12. In het belang van een nog grotere objectivering van de voordrachten wordt voorgesteld te bepalen dat de korpschefs hun adviezen over de kandidaat-magistraten zouden meedelen aan de twee andere leden van het evaluatiecollege, zodat laatstgenoemden, indien zij dat nodig achten, opmerkingen kunnen formuleren. Die opmerkingen zouden aan de benoemingsen aanwijzingscommissie en aan de betrokken magistraat worden meegedeeld. 13. De vraag naar de noodzaak van een specifieke opleiding voor de leden van de evaluatiecolleges moet worden onderzocht. Er dreigen in dit verband onder meer problemen op het vlak van kosten te ontstaan, gelet op het groot aantal betrokken magistraten en het tijdelijk karakter van hun functie als lid van het evaluatiecollege. 14. Er wordt voorgesteld om een rechtsmiddel open te stellen tegen het resultaat van de evaluatie. Tot nu toe werd nog geen gevolg gegeven aan de geformuleerde voorstellen.

133

CONCLUSIES 1. DE BEVESTIGING VAN DE POSITIE VAN DE HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE 2004 zal in de annalen van de nog jonge geschiedenis van de Hoge Raad voor de Justitie beslist opgetekend worden als een bijzonder jaar. Redelijkerwijze mag worden vastgesteld dat de Hoge Raad zijn positie heeft bevestigd in zowel het institutionele landschap van België als op internationaal niveau. Vooreerst was 2004 het jaar waarin de verkozen en aangeduide leden van de Hoge Raad werden hernieuwd. De kiescampagne van de magistraten heeft duidelijk getoond welk belang de Hoge Raad vertegenwoordigt voor de ongeveer tweeduizend vierhonderd magistraten van het land. Bijna de helft van de uittredende magistraten (tien van de tweeëntwintig) werd herverkozen. Daaruit blijkt dat de meeste magistraten-kiezers veel belang hechten aan een continuïteit in het werk dat door de uittredende leden was opgestart. De Senaat van zijn kant, die eveneens een gedeelte van de Hoge Raad diende te vernieuwen, heeft zich van die opdracht gekweten met veel aandacht voor de goede werking van onze instelling. Hij heeft alle kandidaten gehoord en de nodige tijd uitgetrokken om de persoonlijke kwaliteiten van ieder van hen te beoordelen. Al werd bij de aanwijzingen, overeenkomstig de Belgische democratische gebruiken, rekening gehouden met de onderscheiden politieke en filosofische gevoeligheden, de keuze van de Senaat reflecteert diezelfde bezorgdheid om continuïteit aangezien hij dertien van de uittredende leden niet-magistraten van de Hoge Raad opnieuw heeft aangewezen voor het nieuwe mandaat. Van de vernieuwingsprocedure van de Hoge Raad moet een kritische balans worden opgemaakt. De procedure is zeker geslaagd te noemen, maar strekt zich uit over een dermate lange periode dat wel moet worden vastgesteld dat zij de voortzetting en de afronding van de werkzaamheden van de Hoge Raad gedurende bijna een jaar (een kwart van het mandaat) kan hinderen. Niettemin werden de door de commissies voorbereide dossiers dankzij de persoonlijke inzet van de leden van het eerste mandaat en met de ondersteuning van de personeelsleden afgewerkt. In 2004 heeft de Hoge Raad ook twee forums georganiseerd : een eerste over de gerechtelijke achterstand, en een tweede over het beeld van justitie. Het forum « De gerechtelijke achterstand : geen noodzakelijk kwaad » heeft ertoe bijgedragen dat de Hoge Raad als een bevoorrecht gesprekspartner wordt beschouwd in de strijd tegen deze – reële of overroepen - « pest » die iedere hervorming bedoeld om het vertrouwen van de burger te herstellen, ondermijnt. Het forum kwam tegemoet aan een vaststaande verwachting van de justitiële actoren, en leverde een groot aantal voorstellen op, die even zoveel denkpistes aanreiken. Met zijn forum over het beeld van justitie wilde de Hoge Raad veeleer luisteren naar wat alle betrokkenen, niet alleen de justitiële actoren maar ook verschillende vertegenwoordigers van de burgermaatschappij, kwijt wilden over justitie. Het forum was sterk op inspraak gericht, en de Hoge Raad heeft zijn imago van instelling die bekommerd is om de grootste uitdaging van 134

justitie, met name het herstel of het hernieuwen van het vertrouwen van de burgers, kunnen bevestigen. Daarnaast heeft de Hoge Raad in 2004 bijgedragen tot de installatie van het Europees Netwerk van de Raden voor de Justitie, en heeft hij actief deelgenomen aan de werkzaamheden van het Europees Netwerk voor Justitiële Opleiding dat alle instellingen van Europa die zich met magistratenopleiding bezighouden, groepeert. Die twee netwerken werden overigens erkend door de Europese Unie, aangezien de Europese Raad die op 4 en 5 november 2004 in Brussel vergaderde, onderstreepte dat «de Unie (…) steun » dient « te geven aan netwerken van justitiële organisaties en instellingen, zoals het netwerk van de Raden voor de rechtspraak,het Europees netwerk van Hoge Raden en het Europees netwerk voor justitiële opleiding ». Door zijn vastberaden engagement en zijn actieve participatie in die beide netwerken heeft de Hoge Raad voor de Justitie een eersterangspositie verworven op Europees niveau. De werkzaamheden van die netwerken bieden de Hoge Raad de gelegenheid voor een concrete benadering van de « best practices » in de andere Europese landen, waardoor hij zich kan laten inspireren. 2. DE ACTIVITEITEN VAN DE HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE 2.1. DE KLACHTBEHANDELING In januari 2004 werd het wetenschappelijk onderzoek over de behandeling van klachten die betrekking hebben de werking van de rechterlijke orde, dat met de steun van het Federaal Wetenschapsbeleid wordt gevoerd door een onderzoeksteam van de Universiteit Gent en de VUB, op verzoek van de Hoge Raad voor de Justitie voortgezet. De resultaten worden verwacht tegen 31 juli 2005. De doelstelling bestaat erin om, na een wetenschappelijke evaluatie van de situatie en de uitvoering van een proefproject, de haalbaarheid te toetsen van een systeem van eerstelijns- en tweedelijnsklachtenbeheer en van uniforme gegevensregistratie. De eerste lessen die uit het onderzoek kunnen worden getrokken, sterken de Hoge Raad in zijn oorspronkelijke idee van een klachtenbehandeling op twee niveaus: een eerste lijn op het niveau van het rechtscollege of het korps, en een tweede op het niveau van de Hoge Raad. Hoewel het model dat oorspronkelijk door het wetenschappelijk team wordt voorgesteld licht afwijkt van het model waarover op de Hoge Raad de eerste reflectie werd gevoerd, is zowel het ene als het andere model op dezelfde principes gestoeld. De klachten, die als dusdanig worden gerepertorieerd, moeten – wil men snel kunnen werken eerst worden behandeld op het niveau van het betrokken rechtscollege ; indien de burger ontevreden blijkt over de behandeling van zijn klacht kan hij zich vervolgens tot de Hoge Raad wenden. Dankzij de geïnformatiseerde registratie zou de Hoge raad al van bij aanvang op de hoogte zijn dat een klacht werd ingediend. Die principes werden voor het overige al overgenomen in wetsvoorstellen87. De Hoge Raad voor de Justitie is van oordeel dat een reorganisatie van de klachtenbehandeling op twee niveaus, waarbij de rechtscolleges verplicht zijn na verloop van een bepaalde termijn 87

Parl. St., Senaat, 2003-2004, nr. 3 – 286/1 en Parl. St., Senaat, 2003-2004, nr. 3 – 440/1. 135

automatisch verslag te doen aan de Hoge Raad, gunstig zal zijn voor alle betrokkenen. De magistratuur kan in tal van gevallen sneller inspelen op de geuite ontevredenheid, de burger zal de waarborg hebben dat de Hoge Raad zijn dossier opvolgt en de Hoge Raad zelf ten slotte zal over de nodige gegevens beschikken om relevante voorstellen of aanbevelingen te formuleren ter attentie van de betrokken overheden, de minister en het parlement. In de toekomst moet onderzocht worden welke de mogelijkheden zijn om dit model te ontwikkelen voor de behandeling van alle klachten. Terwijl sommigen de oprichting van een centraal klachtenbureau overwegen, is de Hoge Raad van oordeel dat hij een zekere controle over alle klachten moet bewaren omdat deze een onmisbaar instrument vormen voor interne reflectie over de perceptie van justitie door de burgers. Naar aanleiding van het onderzoek van de individuele klachten in 2004 kon debat worden gevoerd over belangrijke vraagpunten, zoals het dragen van een islamitische hoofddoek in een rechtzaal, de redactie van de vonnissen als vorm van schriftelijke communicatie, of nog de mondelinge communicatie op de terechtzitting. Het gaat erom een reflectie los te maken over vraagpunten die de burgers aanbelangen in hun contact met het gerecht en die al te vaak bij de rechtzoekenden onbegrip over justitie teweegbrengen. In het kader van de door de wetgever aan de Hoge Raad toevertrouwde opdracht een brug te slaan tussen de burgers en justitie, vormen de klachten een onmisbaar instrument. 2.2. DE DOORLICHTING VAN DE WERKING VAN DE RECHTERLIJKE ORDE Zowel artikel 151, § 3, 8°, van de Grondwet als artikel 259bis-17, § 1, van het Gerechtelijk Wetboek kennen de Hoge Raad voor de Justitie uitdrukkelijk de bevoegdheid toe om doorlichtingen van de werking van de rechterlijke orde uit te voeren. De doorlichtingen die de Hoge Raad tot nog toe uitvoerde, gebeurden op verzoek van de minister van Justitie of op eigen initiatief. Op basis van die doorlichtingen konden niet alleen aanbevelingen voor het betrokken rechtscollege of korps worden geformuleerd, maar ook meer structurele aanbevelingen ter attentie van de wetgever, die eventueel voor alle rechtscolleges en korpsen kunnen gelden. Zoals de Hoge Raad in zijn verslag “Evaluatie van het eerste mandaat 2000-2004” al aangaf in het luik over zijn doorlichtingsfunctie, wil hij “een ondersteunende en stimulerende rol vervullen, bijvoorbeeld door de “best practices” die navolging verdienen, in het licht te stellen, zodat gelijkgerichtheid en onderlinge afstemming kunnen groeien; door interne en externe expertises samen te brengen om – met respect voor de noodzakelijke verscheidenheid – eenvormige werkwijzen en werkinstrumenten te ontwikkelen (…). De uitoefening door de Hoge Raad van zijn taken van doorlichting van de werking van de rechterlijke orde zou verder geprofessionaliseerd moeten worden.” In het Meerjarenplan 2005-2008 dat door de huidige leden van de Hoge Raad voor de Justitie werd besproken en goedgekeurd, worden de programma’s en projecten beschreven die praktische uitvoering moeten geven aan verschillende aspecten van het in 2003 goedgekeurde Managementplan, waaronder de auditfunctie. Het Meerjarenplan legt dan ook een zeer bijzonder accent op de ontwikkeling van die auditfunctie, en schrijft deze in in een veel pro-actievere visie.

136

Vanwege zijn grondwettelijke onafhankelijkheid en zijn wettelijke doelstellingen is de Hoge Raad ideaal geplaatst om interne doorlichtingen van de rechterlijke organisatie uit te voeren. Het grote aantal entiteiten binnen de rechterlijke organisatie (> 350) is tevens een argument pro de oprichting van een enkele auditdienst. Hoewel de Hoge Raad een bestendige auditfunctie heeft, zou hij de doorlichtingen volgens een welbepaalde kalender kunnen uitvoeren. Gewapend met een dergelijke bevoegdheid zal men de korpschefs er kunnen toe aanzetten binnen hun organisatie verbeteringsprocessen in te voeren. Een en ander zal verder worden ontwikkeld in het jaarverslag 2005 van de Hoge Raad. 2.3. DE OPLEIDING VAN DE MAGISTRATEN Het instituut voor de opleiding van de magistraten dat de Hoge Raad al jarenlang wenst op te richten is nog steeds geen realiteit, ondanks de aanmoedigende signalen die in dat verband regelmatig door de minister worden uitgezonden. De Hoge Raad voor de Justitie dringt er andermaal op aan dat de ondoelmatige bevoegdheidsverdeling inzake magistratenopleiding tussen enerzijds de Hoge Raad zelf en anderzijds de Federale Overheidsdienst Justitie snel zou worden opgeheven. Het komt hem voor dat het noodzakelijk is de verschillende bevoegdheden in deze materie te groeperen binnen de Hoge Raad, waar een autonome afdeling zich met de uitvoering van de opleiding van de magistraten zou bezighouden. De relaties van die autonome afdeling met de rest van de Hoge Raad zouden in alle transparantie worden vastgelegd. Vervolgens zou de beslissing over de definitieve structuur van het instituut toekomen aan de beleidsverantwoordelijken, net als de beslissing over de toe te kennen – met name budgettaire – middelen, en over het vaststellen van de rol van de Hoge Raad in de werking ervan. In zijn nieuwe richtlijnen heeft de Hoge Raad erop gewezen dat de opleiding van de magistraten moet worden ingeschreven in een nieuwe strategie die gericht is op een optimaler professionaliseren van de magistraten. Wil men tot een betere justitie komen, dan is de opleiding van de justitiële actoren een van de noodzakelijke actiepunten. De beroepsopleiding van de magistraten vormt immers een belangrijke inzet aangezien zij een verbetering van het gerechtelijk werk nastreeft in termen van kwaliteit, efficiëntie en snelheid. 2.4. DE

TOEGANG TOT DE MAGISTRATUUR EN DE VOORDRACHT MET HET OOG OP BENOEMING

De modaliteiten van de toegang tot de magistratuur blijven een gevoelig onderwerp. Naast het vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage en het examen inzake beroepsbekwaamheid heeft de wetgever nu ook, onlangs, een “derde” toegangsweg tot de magistratuur ingevoerd: het mondeling evaluatie-examen dat open staat voor advocaten die meer dan twintig jaar beroepservaring kunnen voorleggen. De Hoge Raad heeft nu al bepaald dat het geen loutere formaliteit zal zijn maar dat de kandidaten reëel zullen worden getoetst op hun verschillende bekwaamheden om magistraat te kunnen worden. 137

In 2005 zou de gerechtelijke stage grondig hervormd moeten worden. Bedoeling is de opleiding van die jonge juristen, die onmiddellijk het ambt van magistraat van het openbaar ministerie of van de zetel dienen uit te oefenen, te optimaliseren. Die nieuwe stage zou moeten evolueren naar een eenvormige stage, met evaluatiemomenten op regelmatige tijdstippen, waarbij men afwisselend opleidingen geniet over enerzijds de theorie en anderzijds de verschillende interessedomeinen van het gerecht. Aan het einde van de stage zou dan normaliter een benoeming volgen. De namen van de kandidaten die werden voorgedragen met het oog op een benoeming in de magistratuur worden daags na de beraadslaging van de commissie bekendgemaakt op de website van de Hoge Raad. De benoemingscommissies geven op die manier uiting aan hun bereidheid tot een bestendig beleid van transparantie. Niettemin blijven sommigen desondanks van mening dat een beslissing die na discussie en geheime stemming wordt genomen met een meerderheid van twee derde van de stemmen van een commissie bestaande uit veertien leden, en die bovendien duidelijk wordt gemotiveerd, nog onvoldoende waarborgen biedt inzake objectiviteit. In dit verband worden de aandacht en de ernst waarmee de leden van de benoemingscommissies de meest geschikte kandidaat voor een welbepaalde plaats selecteren, bevestigd door het bijzonder beperkte aantal bij de Raad van State ingestelde vernietigingsberoepen, door de Raad van State gewezen vernietigingsarresten van benoemingen, en weigeringsbesluiten van de minister van Justitie. 3. HET ENGAGEMENT VAN DE LEDEN VAN HET NIEUWE MANDAAT VAN DE HOGE RAAD De vierenveertig magistraten, advocaten, hoogleraren, en andere vertegenwoordigers van de burgermaatschappij die in 2004 werden verkozen en aangewezen om het mandaat van lid van de Hoge Raad voor de Justitie uit te oefenen, hebben de ambitie om de visieverklaring die in het Managementplan van de Hoge Raad werd bepaald te verwezenlijken : « De Hoge Raad voor de Justitie wil uitgroeien tot de referentie die door zijn algemeen erkende expertise er wezenlijk toe bijdraagt dat justitie zich ontwikkelt tot een efficiënte en kwaliteitsvolle openbare dienst, die het vertrouwen van de burgers geniet. » Zij zijn vastberaden daartoe concreet op te treden. In dat verband hebben zij dan ook een Meerjarenplan 2005-2008 aangenomen dat gebaseerd is op drie programma’s, met name “De relatie tussen de burger/de maatschappij en justitie verbeteren”, “Verbetering werking rechterlijke organisatie », en“Verbetering dienstverlening Hoge Raad voor de Justitie », die uitgesplitst werden over vierentwintig projecten. De vier komende jaren zal het persoonlijk engagement van de leden van de Hoge Raad leiden tot daadwerkelijke resultaten. De Hoge Raad voor de Justitie zal aldus bijdragen tot het bewerkstelligen van een reële wijziging in de relatie tussen de burger en justitie, in de rechterlijke organisatie en in de eigen organisatie. Tevens zal hij op die manier een positieve bijdrage leveren tot de verwezenlijking van zijn doelstellingen en van zijn visie, opdat de burgers opnieuw vertrouwen zouden stellen in justitie.

138

Conseil supérieur de la Justice Hoge Raad voor de Justitie HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE

Recommend Documents