Hoge Raad voor de Justitie

Hoge Raad voor de Justitie Conseil Supérieur de la Justice

Hoge Raad voor de Justitie ________ Jaarverslag 2000

31 juli 2002

Inhoudstafel WAAROM EEN HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE? .................................................................. 6 HOOFDSTUK 1 : VOORSTELLING VAN DE H.R.J...................................................................... 8 SECTIE 1 : ORGANISATIE VAN DE H.R.J....................................................................................... 9 SECTIE 2 : OPDRACHTEN EN WERKWIJZEN VAN DE H.R.J. .............................................................. 11 I. OPDRACHT VAN DE H.R.J. .................................................................................................. 11 1. Inleiding ............................................................................................................................................ 11 2. Tabel.................................................................................................................................................. 12 II. WERKWIJZEN VAN DE H.R.J.............................................................................................. 17 1. Het Bureau ........................................................................................................................................ 17 2. Werkgroepen en cellen...................................................................................................................... 17

2.1. De administratieve cel ...................................................................................................... 17 2.1.1. Mandaat van de administratieve cel................................................................................ 18 2.1.2. Werkzaamheden van de administratieve cel................................................................... 18 2.2. De werkgroep huishoudelijk reglement............................................................................ 19 2.3. De deontologische cel....................................................................................................... 19 2.4. De werkgroep «Evaluatie» ............................................................................................... 20 2.4.1. Wettelijke bepalingen ..................................................................................................... 20 2.4.2. Doelstellingen van de wet............................................................................................... 20 2.4.3. Methodologie en organisatie van het werk ..................................................................... 20 2.4.3.1. Algemeen .................................................................................................................... 20 2.4.3.2. De preambule .............................................................................................................. 21 2.4.3.3. De handleiding ............................................................................................................ 21 2.4.3.4. De criteria en de weging.............................................................................................. 21 2.4.3.5. De evaluatieformulieren.............................................................................................. 22 2.4.4. De resultaten ................................................................................................................... 22 2.5. De werkgroep «profielen» ................................................................................................ 22 2.6. De werkgroep «magistratenschool» ................................................................................. 23 2.7. Voorstel van wijziging van de wetgeving betreffende de Hoge Raad voor de Justitie onder voorbehoud van een evaluatie na een jaar werkzaamheden ................................... 24 2.7.1. De aanvang, de duur en de hernieuwing van het mandaat van de leden van de H.R.J... 24 2.7.2. De optimalisering van de werking van de (V.)B.A.C.’s................................................. 25 2.7.3. De optimalisering van de werking van de V.A.O.C. ...................................................... 25 2.7.4. De optimalisering van de werking van de H.R.J. en haar organen................................. 26 2.7.5. De optimalisering van de benoemingsen aanwijzingsprocedures ................................ 26 2.7.6. Opvolging ....................................................................................................................... 26 3. Analyse en synthese van de door de wet of bij verordening voorgeschreven verslagen die verband houden met de algemene werking van de rechterlijke orde .............................................................. 27 SECTIE 3 : DE BUDGETTAIRE MIDDELEN EN HET ADMINISTRATIEF PERSONEEL .............. 31 I. DE BUDGETTAIRE MIDDELEN .......................................................................................... 31 II. HET ADMINISTRATIEF PERSONEEL ............................................................................... 32 1. De wettelijke personeelsformatie ...................................................................................................... 32 2. De feitelijke situatie .......................................................................................................................... 32 INFORMATIEDAG OP 27 OKTOBER 2000 ............................................................................................. 33 HOOFDSTUK 2 : DE ACTIVITEITEN VAN DE COMMISSIES ................................................ 34 SECTIE 1 : DE VERENIGDE BENOEMINGS- EN AANWIJZINGSCOMMISSIE.......................................... 35 Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

2

SECTIE 2 : DE VERENIGDE ADVIES- EN ONDERZOEKSCOMMISSIE .................................................. 36 I. SAMENSTELLING V.A.O.C................................................................................................... 36 II. ORGANISATIE VAN HET WERK ........................................................................................ 37 III. OVERZICHT VAN DE BEVOEGDHEDEN VAN DE V.A.O.C. : ...................................... 37 1. Voorstellen en adviezen (art. 259bis-12, Ger. W.)............................................................................ 37 2. De standaardprofielen (art. 259bis-13, Ger. W.)............................................................................... 38 3. Algemeen toezicht op en bevordering van het gebruik van de middelen van interne controle binnen de rechterlijke orde (art. 259bis-14, Ger. W.) ................................................................................... 38 4. De behandeling van klachten (art. 259bis-15, Ger. W.).................................................................... 38 5. Bijzonder onderzoek naar de werking van de rechterlijke orde (art. 259bis-16, Ger. W.)................ 39 6. Doorlichting van de werking van de rechterlijke orde (art. 259bis-17, Ger. W.).............................. 40 IV. VOORWERP EN UITOEFENING VAN DE BEVOEGDHEDEN VAN DE V.A.O.C. ..... 40 1. Voorstellen en adviezen (art. 259bis-12 Ger. W.)............................................................................. 40

1.1. Bevoegdheid ..................................................................................................................... 40 1.2. Procedure .......................................................................................................................... 41 1.3. Adviezen ........................................................................................................................... 41 1.3.1. Advies over het voorontwerp van wet tot vaststelling van een tijdelijke personeelsformatie van raadsheren teneinde de gerechtelijke achterstand bij de hoven van beroep weg te werken............................................................................................... 41 1.3.1.1. Verzoek en sleuteldata ................................................................................................ 41 1.3.1.2. Inhoud.......................................................................................................................... 41 1.3.1.3. Gevolg gegeven aan het advies van de Hoge Raad..................................................... 42 1.3.2. Advies over het wetsontwerp tot wijziging van de artikelen 190, 194, 259bis-9, 259bis10, 259octies en 371 van het Gerechtelijk Wetboek, tot invoeging van de artikelen 191bis en 194bis in het Gerechtelijk Wetboek en tot wijziging van de voorschriften van het Gerechtelijk Wetboek die betrekking hebben op de opleiding en werving van magistraten. ..................................................................................................................... 42 1.3.2.1. Verzoek en sleuteldata ................................................................................................ 42 1.3.2.2. Inhoud.......................................................................................................................... 42 1.3.2.3. Gevolg verleend aan het advies van de H.R.J. ............................................................ 43 1.3.3. Advies betreffende het wetsvoorstel over het federaal parket ........................................ 44 1.3.3.1. Verzoek en sleuteldata ................................................................................................ 44 1.3.3.2. Inhoud.......................................................................................................................... 44 1.3.3.3. Gevolg verleend aan het advies van de H.R.J. ............................................................ 46 1.3.4. Advies betreffende artikel 20 van het wetsontwerp “tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de oprichting van een Algemene Vergadering van vrederechters en rechters in de politierechtbank” ........................................................... 46 1.3.4.1. Verzoek en sleuteldata ................................................................................................ 46 1.3.4.2. Inhoud.......................................................................................................................... 47 1.3.4.3. Gevolg verleend aan het advies van de H.R.J. ............................................................ 48 1.3.5. De problematiek van de toegevoegde rechters en de adjunct- en bijzondere mandaten (personeelsformatie van de magistraten)......................................................................... 48 2. De standaardprofielen (art. 259bis-13, Ger. W.)............................................................................... 49

2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7.

Het belang......................................................................................................................... 49 De termijnen ..................................................................................................................... 49 Het engagement ................................................................................................................ 50 De methodologie............................................................................................................... 50 Het resultaat: “van integriteit tot zin voor openbare dienstverlening” ............................. 52 De aanwending ................................................................................................................. 53 Een kritische noot ............................................................................................................. 53

3. Verslag over het gebruik van de middelen van interne controle binnen de magistratuur (art. 259bis14, Ger. W.)....................................................................................................................................... 53 Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

3

4. De behandeling van de klachten........................................................................................................ 55 HOOFDSTUK 3 : DE ACTIVITEITEN VAN DE COLLEGES .................................................... 56 HOOFDSTUK 4 : DE ALGEMENE VERGADERING .................................................................. 58 ALGEMENE CONCLUSIES............................................................................................................. 62 SECTIE 1

: DE HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE : EEN PROFESSIONELE ORGANISATIE ?............................................................................................................................................................. 64 SECTIE 2 : DE HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE: EEN HUIS VAN VERTROUWEN ? ...... 69 SECTIE 3 : DE HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE: EEN TE VERWERVEN POSITIE IN HET INSTITUTIONELE BELGIË................................................................................................... 75 BIJLAGEN .......................................................................................................................................... 77

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

4

Gebruikte afkortingen : C.S.J. H.R.J. A.O.C. C.A.E. C.A.E.R. V.A.O.C. B.A.C. C.N.D. V.B.A.C. C.N.D.R. A.V. K.B. B.S.

Jaarverslag H.R.J.

Conseil Supérieur de la Justice Hoge Raad voor de Justitie Advies- en Onderzoekscommissie Commission d'avis et d'enquête Commission d'avis et d'enquête réunie (= V.A.O.C.) Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie (= C.A.E.R.) Benoemings- en Aanwijzingscommissie Commission de nomination et désignation Verenigde Benoemings- en Aanwijzingscommissie (= C.N.D.R.) Commission de nomination et désignation réunie (= V.B.A.C.) Algemene Vergadering Koninklijk Besluit Belgisch Staatsblad

31/07/2002

5

WAAROM EEN HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE?

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

6

De vertrouwenscrisis naar aanleiding van de Dutroux-zaak vormt de onmiddellijke aanleiding tot het ontstaan van de Hoge Raad voor de Justitie. De dieper liggende oorzaken moeten evenwel gezocht worden in een aanhoudend en latent ongenoegen bij het publiek over de gebrekkige en archaïsche werking van ons politieel en justitieel apparaat. Terwijl zowel de privé-sector als verscheidene openbare diensten hun werking grondig hebben vernieuwd, bleef Justitie in een 19de eeuws bureaucratisch, proceduralistisch en hiërarchisch denkpatroon vastzitten. De regering en vervolgens het parlement hebben zich rekenschap gegeven van de ernst van de vertrouwensbreuk tussen de burger en de justitiële overheid. In hun hervormingen zijn zij dan ook veel verder gegaan dan om het even welk land in Europa. Zij beperkten zich niet tot de oprichting van een ‘Hoge Raad voor de Magistratuur’ – een concept met corporatistische bijklank – maar beslisten tot de oprichting van een Hoge Raad voor de Justitie. Door een wijziging van artikel 151 van de Grondwet kreeg deze onafhankelijke instelling zeer belangrijke bevoegdheden, die nooit eerder aan een soortgelijke instelling werden toegekend. Zo is de Hoge Raad bevoegd om kandidaten voor te dragen voor rechterlijke functies en voor het ambt van korpschef. Hij is bevoegd om adviezen te verlenen en voorstellen te doen die de werking van de rechterlijke orde raken. Hij waakt over de aanwending van de interne controlemiddelen binnen de rechterlijke orde, behandelt klachten over de werking van het gerecht en heeft ter zake een onderzoeksbevoegdheid. De oprichting van de Hoge Raad komt dus neer op een doortastende herschikking van bevoegdheden in ons bestel, en is erop gericht onze democratie te opwaarderen. Zij doet dit door leden van de burgerlijke samenleving uit te nodigen om met de magistraten samen te werken. Justitie is immers veel meer dan een instelling van magistraten alleen. Justitie is een principe, een fundamentele waarde die tot het publieke domein behoort en die de hele samenleving aangaat. De feitelijke toepassing van dit principe is niet het voorrecht van enkelen, maar de verantwoordelijkheid van ieder van ons. Met de oprichting van de Hoge Raad werd ook een einde gesteld aan het systeem van politieke benoemingen van rechters. De Hoge Raad functioneert immers in volle onafhankelijkheid van de uitvoerende macht, die zijn inmenging in de rechterlijke benoemingen heeft laten varen. Deze onafhankelijkheid geldt evenzeer in de relatie van de Hoge Raad tot de rechterlijke macht, die voor het eerst in zijn geschiedenis aan een externe controle wordt onderworpen. Van de magistraten wordt verwacht dat zij een inspanning leveren om hun tradities en corporatieve cultuur te overstijgen. Voor de H.R.J. bestaat de inzet in legitimiteit door onderhandeling. De Hoge Raad voor de Justitie mag door zijn taalkundige en tegelijk socio-professionele pariteit terecht een democratisch forum genoemd worden, dat plaats biedt aan alle opvattingen over het gerechtelijk ambt. Binnen de structuur van de Hoge Raad voor de Justitie zullen de actoren van de gerechtelijke wereld en van de burgerlijke samenleving elkaar ontmoeten en over het gerechtelijk beleid en de gerechtelijke organisatie samen debat voeren.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

7

HOOFDSTUK 1 : VOORSTELLING VAN DE H.R.J.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

8

SSECTIE ECTIE 11 :: O RGANISATIE V AN D EH .R .J. ORGANISATIE VAN DE H.R.J. Structuur en werkwijze van de Hoge Raad liggen vervat in de wet van 22 december 1998, die een aantal wijzigingen aanbracht in het Gerechtelijk Wetboek. De Hoge Raad bestaat uit 44 leden (22 magistraten verkozen door hun collega’s/22 nietmagistraten die door de Senaat worden benoemd met een meerderheid van twee derden van de uitgebrachte stemmen) die een mandaat bekleden voor vier jaar en verdeeld zijn in twee taalcolleges van elk 22 leden : 11 magistraten en 11 niet-magistraten. De dubbele taal- en socioprofessionele pariteit wordt doorgetrokken in de werking van alle organen van de Hoge Raad : zowel binnen de 28 leden tellende Benoemings- en Aanwijzingscommissie als binnen de 16 ledende tellende Advies- en Onderzoekscommissie en in het Bureau. De Nederlandstalige en Franstalige leden van de commissies vergaderen samen in verenigde commissie voor alle materies die gemeenschappelijke aangelegenheden betreffen en voor bicommunautaire of federale zaken. De 44 leden vormen samen de Algemene Vergadering van de Raad. Het Bureau is samengesteld uit 4 permanente leden, 2 magistraten, 2 niet-magistraten, telkens van verschillende taalrol. Zij zijn verkozen door de Raad en staan in voor de administratie en coördinatie van zijn werkzaamheden. Het voorzitterschap van de Raad wordt bij beurtrol telkens voor één jaar door de vier bureauleden verzekerd. De leden-magistraten werden verkozen in juni 1999, de leden niet-magistraat werden op 23 december 1999 door de Senaat aangesteld. Op 15 januari 2000 kwam de Algemene Vergadering een eerste maal samen. Er werden werkgroepen gevormd om een huishoudelijk reglement op te stellen, om een locatie te vinden, om contacten met andere overheden te leggen, om een begroting uit te werken, om na te denken over een personeelsbeleid. Alles moest van meet af aan opgebouwd worden ! Op 10 februari werd een verkiezingsprocedure voor de leden van het Bureau, voor de leden van de Benoemings- en Aanwijzingscommissie en de leden van de Advies- en Onderzoekscommissie uitgewerkt. Deze verkiezingen vonden plaats op 26 februari 2000. Het volgende organigram geeft de organisatie van de Hoge Raad voor de Justitie weer.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

9

Organigram Jaar 2000 - 2003 ALGEMENE VERGADERING 44 leden Dubbele taal- en beroepspariteit Verkozen magistraten en door de Senaat benoemde externen en taalpariteit

Bureau

Voorzitter

Karin Gerard - Jacques Hamaide - Kristine Kloeck - Edith Van den Broeck Samengesteld uit 4 voltijdse leden Paritair samengesteld: 2 Nederlandstaligen en Franstaligen, 2 magistraten en niet-magistraten

2000 : Karin Gerard 2001 : Kristine Kloeck 2002 : Jacques Hamaide 2003 : Edith Van den Broeck Het voorzitterschap wordt voor één jaar bekleed door elk Bureaulid

Verenigde adviesen onderzoekscommissie

Verenigde benoemingsen aanwijzingscommissie

2000-2001 : Kristine Kloeck - 2002-2003 : Karin Gerard 16 leden dubbele taal- en beroepspariteit

2000-2001 : Jacques Hamaide - 2002-2003 : Edith Van den Broeck 28 leden Dubbele taal- en beroepspariteit

Franstalige AOC

Nederlandstalige AOC

Franstalige BAC

Nederlandstalige BAC

Karin Gerard, magistraat 8 leden Beroepspariteit

Kristine Kloeck, niet-magistraat 8 leden Beroepspariteit

Jacques Hamaide, niet-magistraat 14 leden Beroepspariteit

Edith Van den Broeck, magistraat 14 leden Beroepspariteit

Karin Gerard Magistraat Alain Kaiser Magistraat Chantal Pensis Magistrat Jean-Claude Van Espen Magistraat Marie-Françoise Berrendorf Niet-magistraat Françoise Collard Niet-magistraat Foulek Ringelheim Niet-magistraat Jeanine Windey Niet-magistraat

Jaarverslag H.R.J.

Alain Bloch Magistraat Ghislain Londers Magistraat Walter Niewold Magistraat Frits Verhaeghe Magistraat Carl Bevernage Niet-magistraat Kristine Kloeck Niet-magistraat Baudewijn Bouckaert Niet-magistraat Lies Remans Niet-magistraat

Martine Castin Magistraat Anne-Marie Degive Magistraat Xavier De Riemaecker Magistraat Jacqueline Devreux Magistraat Priscillia Donny Magistraat Jean-Louis Franeau Magistraat Christiane Malmendier Magistraat Jean-François Cats Niet-magistraat Jacques Hamaide Niet-magistraat Nicole Jeanmart Niet-Magistraat Marc Preumont Niet-magistraat Jean-Paul Pruvot Niet-magistraat Jean-Claude Scholsem Niet-magistraat Pascal Vrebos Niet-magistraat

31/07/2002

Jozef Colpin Magistraat Kathleen Desaegher Magistraat Michel Rozie Magistraat Stefaan Raes Magistraat Rosette Vandenborne Magistraat Gaby Van Den Bossche Magistraat Edith Van Den Broeck Magistraat Pol Deltour Niet-magistraat Alain De Nauw Niet-magistraat Arlette Geuens Niet-magistraat Jacques Herbots Niet-magistraat Fernand Moeykens Niet-magistrat Lucien Potoms Niet-magistraat Myriam Van Vaerenbergh Niet-magistraat

10

SSECTIE ECTIE 22 :: O PDRACHTEN E NW ERKWIJZEN V AN OPDRACHTEN EN WERKWIJZEN VAN D EH .R .J. DE H.R.J. I.

OPDRACHT VAN DE H.R.J.

1. INLEIDING De opdrachten van de Hoge Raad worden bepaald door artikel 151 van de Grondwet en nader omschreven door de wet van 22 december 19981 tot wijziging van sommige bepalingen van deel II van het Gerechtelijk Wetboek met betrekking tot de Hoge Raad voor de Justitie, de benoeming en aanwijzing van magistraten en tot invoering van een evaluatiesysteem. Deze opdrachten komen verder in dit jaarverslag uitvoerig aan bod. De Algemene Vergadering is het “parlement” van de Hoge Raad. Alle bevoegdheden die door de wet niet uitdrukkelijk aan een ander orgaan van de Hoge Raad worden opgedragen, worden uitgeoefend door de Algemene Vergadering. Tal van aangelegenheden waarover de Algemene Vergadering een beslissing moet nemen zijn ofwel zeer technisch van aard, ofwel zeer complex, en vergen veelal een grondige voorbereiding. Daarom wordt vaak beslist2 tot de oprichting van werkgroepen en subwerkgroepen die deze aangelegenheden voorbereiden en de ontwerpteksten opstellen die later ter goedkeuring aan de Algemene Vergadering worden voorgelegd.

1 2

Belgisch Staatsblad van 2 februari 1999. Art. 22 van het huishoudelijk reglement bepaalt in dit verband : “Indien nodig richt de Algemene Vergadering in haar midden werkcellen op waarvan zij de taken bepaalt. De Algemene Vergadering bepaalt de omvang van de mandaten die zij toebedeelt aan één van haar organen of werkcellen.”

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

11

2. TABEL Onderstaande tabel geeft de verschillende opdrachten van de Hoge Raad voor de Justitie weer. OPDRACHTEN VAN DE HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE (ARTIKEL 259 BIS)

a)

De Algemene Vergadering (A.V.) Functies

259 bis–7§1

Ontvangen van de door de wet of bij verordening voorgeschreven verslagen die verband houden met de algemene werking van de rechterlijke orde.

259 bis–7§2

Goedkeuring van de handelingen van de Colleges en de Commissies: Goedkeuring van de examenprogramma’s (259 bis–9§3 Ger. W.) Vastleggen van de criteria en goedkeuring van de standaardprofielen voor de functies van korpschef (259 bis-13 al.2 Ger. W.) Goedkeuring van de voorgestelde adviezen (259 bis-12§1 Ger. W.) Jaarlijks verslag van de V.A.O.C. over de interne controle (259 bis-14§3 Ger. W.) Jaarlijks verslag van de twee A.O.C.’s over de klachten (259 bis-15§7 Ger. W.) Verslagen van de V.A.O.C over elk gevoerd onderzoek (259 bis-16§4 Ger. W.) Goedkeuring van de evaluatiecriteria voor magistraten en de weging van deze criteria (259 nonies, al.5 Ger. W.).

259 bis-13 al.1

Opstellen van de evaluatiecriteria voor magistraten en de criteria dienend als basis voor de opmaak van de standaardprofielen voor korpschefs door de V.A.O.C.

259 bis-7§3

Opstellen van het jaarlijks rapport over de algemene werking van de rechterlijke orde.

259 bis-7§2

De A.V. alleen is bevoegd een einde te stellen aan het mandaat van een lid van de H.R.J. tijdens de duur van dit mandaat, hetzij om reden van wettelijke onverenigbaarheid, hetzij om een zwaarwichtige reden. Op disciplinair vlak is haar eveneens een bijzondere bevoegdheid verleend: ze mag tussenkomen door middel van advies (dat bij het dossier dient gevoegd te worden) wanneer een tuchtrechtelijke actie ondernomen wordt tegen een van haar leden en ze van oordeel is dat deze actie gebaseerd is op de activiteiten van betrokkene in de schoot van de Hoge Raad (259bis-20 Ger.w.).

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

12

b)

De Benoemings- en Aanwijzingscommissie 3 (B.A.C.) Functies

3

259bis-9 §1

Voorbereiden van de programma’ s voor het examen inzake beroepsbekwaamheid voor het vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage voor het vergelijkend examen voor de referendarissen en parketjuristen (art. 206 bis Ger. W. ingevoegd door art. 4 van de wet van 24 maart ’99).

259bis-9 §2

Voorbereiden van de richtlijnen en de programma’ s voor de permanente vorming van magistraten en de gerechtelijke stage.

259bis-10 §1, 1°

Voordracht van de kandidaat magistraten korpschefs bijstandsmagistraten federale magistraten

259bis-10§1, 2°

Organisatie van het examen inzake beroepsbekwaamheid het toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage het examen voor parketjuristen en referendarissen

259bis-10 §3

Opstellen van een jaarlijks verslag over zijn werkzaamheden.

Commissie per college: eentalig. Verenigde Commissie: tweetalig.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

13

Diensten van de Benoemings- en Aanwijzingscommissie4: Dienst die de opvolging verzekert van de Nederlandstalige benoemingsen aanwijzingsdossiers vanaf de publicatie in het Belgisch Staatsblad tot de voordracht.

Dienst van de Nederlandstalige B.A.C.:

Bereidt tevens het jaarlijks verslag voor dat bestemd is voor de A.V. Dienst van de Nederlandstalige subcommissie examen:

Dienst van de Franstalige B.A.C.:

Dienst die de Nederlandstalige examens zal organiseren op de wijze en onder de voorwaarden als bij K.B. bepaald.

Dienst die de opvolging verzekert van de Franstalige benoemingsen aanwijzingsdossiers vanaf de publicatie in het Belgisch Staatsblad tot de voordracht. Bereidt tevens het jaarlijks verslag voor dat bestemd is voor de A.V. Dienst die de Franstalige examens zal organiseren op de wijze en onder de voorwaarden als bij K.B. bepaald.

Dienst van de Franstalige subcommissie examen:

Dienst van de subcommissie programma’s en vorming:

Dienst die de examenprogramma’ s voorbereidt, hun goedkeuring door de A.V., bekrachtiging door de Minister en publicatie in het B.S. volgt. Bereidt tevens de richtlijnen en de programma’ s voor de permanente vorming en de stage voor. Onderhoudt hiervoor contacten met de bevoegde diensten van het Ministerie van Justitie.

4

Art. 259bis-10 §2 Ger. W. “Elke benoemingscommissie kan met een meerderheid van twee derden van haar leden besluiten om voor de uitoefening van de bevoegdheden bedoeld in §1,2°, en artikel 259bis-9 in haar midden een subcommissie in te stellen die evenveel magistraten als niet-magistraten telt.” Het betreft de organisatie van de examens en de voorbereiding van de examen- en vormingsprogramma’s.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

14

c)

De Advies- en Onderzoekscommissie (A.O.C.)5 Functies

259bis-12 §1

Adviezen en voorstellen over de algemene werking van de rechterlijke orde de wetsvoorstellen en -ontwerpen die een weerslag hebben op de werking van de rechterlijke orde de aanwending van de beschikbare middelen op verzoek van de A.V. van de H.R.J., de Minister van Justitie of de meerderheid van de leden van de Kamer of de Senaat.

259bis-13

Voorbereiden van de standaardprofielen voor de functies van korpschef (de Koning kan de verschillende categorieën van profielen vastleggen).

259bis-14 §1

Algemeen toezicht op en de bevordering van het gebruik van de middelen van interne controle binnen de rechterlijke orde. (Ontvangen van jaarlijks verslag opgesteld door overheden bevoegd voor het gebruik van die middelen van controle)

259bis-14 §3

Opstellen van een jaarlijks verslag over de wijze waarop de middelen van interne controle worden aangewend en hun werking kan worden verbeterd. De Hoge Raad dient de resultaten te evalueren alvorens aanbevelingen te formuleren aan de Minister.

259 bis 15 §1 Ontvangen van klachten over de werking van de rechterlijke orde en de opvolging ervan verzekeren. 259 bis-15 §7 Opstellen van een verslag over de opvolging van de ontvangen klachten (minstens eenmaal per jaar). 25 bis-16

Instellen van een bijzonder onderzoek naar werking van de rechterlijke orde (hetzij ambtshalve, hetzij op verzoek van de Minister van Justitie of de meerderheid van de leden van de Kamer of de Senaat). ofwel geeft de V.A.O.C. opdracht aan de korpschef of hiërarchische meerdere dit onderzoek te leiden en er haar verslag over uit te brengen, ofwel (in bepaalde gevallen) leidt zij zelf het onderzoek, in alle gevallen maakt zij over elk onderzoek een verslag op.

259 bis-17

In het kader van de uitoefening van haar bevoegdheden heeft de V.A.O.C. het recht de werking van de rechterlijke orde door te lichten.

259 bis 17 §2 Tuchtrechtelijke aangiften: de Hoge Raad dient aan de bevoegde gerechtelijke autoriteiten aan te geven: niet enkel de tuchtrechtelijke overtredingen die zij zou vaststellen lastens een lid van de rechterlijke orde: hetzij dat hij niet voldoet aan de plichten van zijn ambt of door zijn gedrag schade toebrengt aan de waardigheid van zijn beroep, volgens de formulering van het artikel 404 van het Gerechtelijk Wetboek, maar ook de weigering door dezelfde leden van de rechterlijke orde om mee te werken aan de onderzoeksmaatregelen die de V.A.O.C. zou voorschrijven in het kader van een controleonderzoek.

5

Commissie per college: ééntalig. Verenigde Commissie: tweetalig.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

15

De desbetreffende aangifte dient tezelfdertijd aan de Minister van Justitie te worden toegezonden. Waar de Hoge Raad aangifte mag doen aan de bevoegde autoriteiten van de tuchtrechtelijke overtredingen die hij toevallig zou vaststellen, is hij daarentegen wettelijk verplicht aan de procureur des Konings of aan de krijgsauditeur de misdaden of wanbedrijven te betekenen waarvan hij kennis zou krijgen bij de uitoefening van zijn opdrachten.

Diensten van de Advies- en Onderzoekscommissie: Dienst advies: (Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie) Dienst belast met de voorbereiding en het uitvoerend werk betreffende de ontwerpen van advies en de voorstellen er de algemene werking van de rechterlijke orde, de wetsontwerpen en -voorstellen die een weerslag hebben op de algemene werking van de rechterlijke orde en de aanwending van de beschikbare middelen, met inbegrip van de contacten met de wetgevende instanties en het voorleggen van de ontwerpadviezen aan de A.V. Dienst toezicht: (Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie) Dienst belast met de voorbereiding en het uitvoerend werk van het verslag betreffende het algemeen toezicht op en de bevordering van het gebruik van de middelen van interne controle binnen de rechterlijke orde, de bijzondere onderzoeken naar de ernstige disfuncties binnen de rechterlijke orde. Dienst Nederlandstalige klachten: Ontvangst en opvolging van Nederlandstalige klachten: in orde stellen van het dossier, nodige kennisgevingen, nodige gegevens verzamelen (o.a. statistieken) voor het opstellen van een jaarlijks verslag.

Dienst Franstalige klachten: Ontvangst en opvolging van Franstalige klachten: in orde stellen van het dossier, nodige kennisgevingen, nodige gegevens verzamelen (o.a. statistieken) voor het opstellen van een jaarlijks verslag.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

16

II.

WERKWIJZEN VAN DE H.R.J.

1. HET BUREAU Het Bureau is het uitvoerend orgaan van de Hoge Raad. Het coördineert de werkzaamheden van de Raad, zorgt voor de uitvoering van de beslissingen van zijn organen en is belast met het dagelijks bestuur6. Het verdeelt de taken onder het administratief personeel en coördineert hun werkzaamheden. Het Bureau vergadert op verzoek van de voorzitter van de Hoge Raad en zo vaak als zijn opdrachten vereisen. Het vergadert in beginsel wekelijks of op verzoek van ten minste twee van zijn leden. Het Bureau is bovendien belast met de externe communicatie van de Hoge Raad : elke mededeling naar de buitenwereld die betrekking heeft op een stellingname of beslissing van de Raad gebeurt in beginsel in de eerste plaats door het Bureau7. Het Bureau is samengesteld met inachtneming van de dubbele pariteit tussen Nederlandstaligen en Franstaligen en tussen magistraten en niet-magistraten. Het bestaat uit twee magistraten en twee niet-magistraten die door de Hoge Raad met een meerderheid van twee derden van zijn leden worden aangewezen8. Elk college draagt hiertoe een magistraat en een niet-magistraat voor. De Hoge Raad wijst tevens op voorstel van elk college met dezelfde meerderheid de commissies aan waarvan de leden van het Bureau het voorzitterschap bekleden. In tegenstelling tot de andere leden van de Raad oefenen de vier leden van het Bureau hun functie voltijds uit. Hoewel het mandaat van voorzitter van de Hoge Raad één jaar duurt, is het nuttig erop te wijzen dat deze taak wordt uitgeoefend in het kader van het collectief orgaan dat het Bureau is. Op deze wijze verzekert het Bureau de continuïteit van de werkzaamheden van de Hoge Raad.

2. WERKGROEPEN EN CELLEN De 44 leden van de Hoge Raad voor de Justitie zijn intensief betrokken bij de verschillende werkzaamheden van de commissies, werkgroepen en cellen. 2.1. De administratieve cel Op de Algemene Vergadering van 4 maart 2000 besliste de Hoge Raad een administratieve cel op te richten. Deze bestaat uit de 4 Bureauleden, 12 niet-permanente leden en de 2 commissarissen van de rekeningen.

6

Zie art. 15 van het huishoudelijk reglement (in bijlage). Zie art. 19 van het huishoudelijk reglement. 8 Zie art. 259bis-4, § 1, van het Gerechtelijk Wetboek. 7

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

17

2.1.1. Mandaat van de administratieve cel De administratieve cel is een werkcel in de zin van artikel 22 van het huishoudelijk reglement. Zij is bevoegd voor alle aangelegenheden van administratieve en/of logistieke aard behoudens deze die door de organieke wet aan de Algemene Vergadering zijn opgedragen en deze die de Algemene Vergadering aan de cel onttrekt. Het gaat bij voorbeeld om : 1) Personeel (met inachtneming van art. 259bis-6, § 2, Ger. W. en van art. 16 van het huishoudelijk reglement) : o.m. de inrichting van de examens voor de aanwerving van het statutair personeel, de aanwerving en opzeg van contractueel personeel. 2) Begroting en rekeningen : de voorbereiding, m.n. het opstellen van de begroting, de raming en verdeling van de kredieten. De begroting en de rekening van een afgesloten boekingsjaar worden evenwel goedgekeurd door de Algemene Vergadering. 3) Gebouwen en materieel : o.m. de huur van gebouwen, aankoop van materieel en van meubilair, de inrichting van de lokalen, bibliotheek, bekabeling, telefoon, verwarming, reiniging, enz. 4) Informatica : keuze van zowel de hardware als de software. 5) Beveiliging : de beveiliging van het gebouw, de toegang tot het gebouw, enz. 6) Verzekeringen : de af te sluiten verzekeringscontracten. 7) Geschillen : het aanstellen van een raadsman die de belangen van de H.R.J. bij eventuele geschillen moet behartigen, enz. 2.1.2. Werkzaamheden van de administratieve cel De administratieve cel is elfmaal bijeengekomen in 2000. Zij besliste dat de Hoge Raad voorlopig zijn intrek zou nemen in lokalen gelegen in de Belliardstraat 62 te 1040 Brussel en die door het ministerie van Buitenlandse Zaken ter beschikking gesteld werden. Daarnaast zette zij de nodige stappen om de kredieten van de Hoge Raad die ten onrechte op de begroting van het ministerie van Justitie werden ingeschreven, over te hevelen naar de begroting der dotaties. Zij nam de nodige beslissingen in verband met het personeel dat bij hoogdringendheid op contractuele basis moest aangeworven worden. Een ontwerp van personeelsformatie werd voorbereid en nadien aan de Algemene Vergadering voorgelegd. Er werd een logo voor de Hoge Raad gekozen en er werd een wagen gekocht. Een definitief onderkomen voor de Hoge Raad werd gevonden in de Louizalaan 65 (2de verdieping) te 1050 Brussel. De tweede verdieping van dit gebouw werd gehuurd voor een periode van 9 jaar. Het gebouw werd ingericht – waarbij de nadruk werd gelegd op de functionaliteit en de tijdloosheid van de kantoorinrichting – en met ingang van 19 juli 2000 in gebruik genomen. Voor elk van de in de personeelsformatie voorziene betrekkingen werd een examenprogramma uitgewerkt, rekening houdende met de overeenstemmende functiebeschrijving.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

18

Er werd een ontwerp van reglement voor de presentiegelden en de vergoedingen voor de verbetering van de examens en de behandeling van klachten voorbereid, dat op 20 december 2000 door de Algemene Vergadering werd goedgekeurd. De samenstelling en het mandaat van de “nieuwe9” administratieve cel werden nauwkeurig afgebakend. Dit mandaat werd op 20 december 2000 door de Algemene Vergadering bekrachtigd (zie punt 2.1.1). 2.2. De werkgroep huishoudelijk reglement10 Tot de oprichting van deze werkgroep werd beslist op de Algemene Vergadering van 4 maart 2000. De werkgroep kwam bijeen op 10 maart en 31 mei 2000 en stelde een eerste ontwerptekst op. Het huishoudelijk reglement werd goedgekeurd door de Algemene Vergadering op 4 oktober 2000 en bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 25 november 2000. 2.3. De deontologische cel Artikel 22 van het huishoudelijk reglement11 is de grondslag voor de oprichting van de deontologische cel en sluit aan bij artikel 259bis-3, § 4, van het Gerechtelijk Wetboek, dat bepaalt dat het mandaat van een lid om ernstige redenen kan worden opgeheven door de Hoge Raad die daarover beslist met een meerderheid van twee derden van de uitgebrachte stemmen in elk college. De instelling van een deontologische cel strekt ertoe een serene behandeling van een vermeende tekortkoming aan de deontologische plichten mogelijk te maken. Bij de uitoefening van haar bevoegdheden moet de deontologische cel echter de elementaire beginselen van de tuchtvordering in acht nemen : wie de vervolging doet of het onderzoek voert, mag nadien geen deel uitmaken van het orgaan dat moet oordelen, noch deelnemen aan de beraadslaging. De deontologische cel is permanent ingesteld zodat een vermeende tekortkoming aan de deontologische plichten niet onmiddellijk door de Algemene Vergadering behandeld moet worden. De samenstelling van de cel wordt jaarlijks gewijzigd; het mandaat van de leden is evenwel hernieuwbaar. De opdracht van de deontologische cel wordt nauwkeurig omschreven in artikel 37 van het huishoudelijk reglement : “Een tekortkoming aan de deontologische verplichtingen wordt naar gelang van het geval door het Bureau, een college, een commissie of een werkcel aangegeven bij de deontologische cel. De deontologische cel hoort het lid over de 9

Op de Algemene Vergadering van 4 maart 2000 werd beslist een administratieve commissie op te richten. Op 4 oktober 2000 werd het huishoudelijk reglement goedgekeurd. Tengevolge hiervan moesten de samenstelling en de bevoegdheden van de administratieve cel duidelijk worden omschreven. 10 Art. 259bis-6, § 3, Ger. W. bepaalt dat de Hoge Raad een huishoudelijk reglement opstelt dat de werkwijze van de Hoge Raad en het Bureau bepaalt. 11 Artikel 22, tweede lid van het huishoudelijk reglement bepaalt : “Elk jaar stelt de Algemene Vergadering in haar schoot een deontologische cel in die paritair is samengesteld uit een Nederlandstalige magistraat en nietmagistraat en een Franstalige magistraat en niet-magistraat.”

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

19

ingeroepen redenen en stelt een dossier samen dat bestaat uit: de aangifte, het verslag van het verhoor en de eventuele schriftelijke opmerkingen van het lid. De deontologische cel stelt een verslag op voor de Algemene Vergadering waarin zij een klassering zonder gevolg, een waarschuwing of de procedure bedoeld in artikel 259bis-3, § 4, van het Gerechtelijk Wetboek voorstelt. Tot klassering zonder gevolg of waarschuwing wordt beslist door de Algemene Vergadering bij geheime stemming met volstrekte meerderheid van stemmen, op voorwaarde dat ten minste de helft van de leden aanwezig is. De leden van de deontologische cel nemen niet deel aan de beraadslaging en de stemming van de Algemene Vergadering.” In 2000 heeft de deontologische cel, waarvan de leden verkozen werden in de Algemene Vergadering van 20 december 2000, geen vergadering gehouden. 2.4. De werkgroep «Evaluatie» 2.4.1. Wettelijke bepalingen Krachtens artikel 259nonies 5de lid van het Gerechtelijk Wetboek moet de H.R.J. aan de Koning voorstellen doen voor de evaluatiecriteria en de weging van deze criteria, rekening houdend met de eigenheid van de ambten en mandaten. 2.4.2. Doelstellingen van de wet Het doel van de evaluatie, die als een van de kernpunten van de hervorming werd beschouwd (Parl. Stukken Kamer, 97/98, 1591/2, blz. 267), bestaat erin om binnen elk rechtscollege een interne, periodieke kwaliteitscontrole door te voeren (Parl. Stukken Kamer, 97-98, 1677/1, blz. 22). 2.4.3. Methodologie en organisatie van het werk 2.4.3.1. Algemeen De werkgroep evaluatie telt 25 leden, zowel Franstaligen als Nederlandstaligen, en kreeg de opdracht om de evaluatiecriteria voor de magistraten voor te bereiden, wat voor België een primeur is. De werkgroep vergaderde 17 keer van april tot juni 2000. Gelet op de omvang van de opdracht en de korte termijn om deze te realiseren, heeft de werkgroep beslist een beroep te doen op een externe consultant. De keuze viel op de v.z.w. « Centre pour la Formation et l’Intervention Psychologique » uit Brussel. Dit Centrum en zijn personeel hebben de H.R.J. bijstand verleend in de voorbereiding van werkmiddelen en in de organisatie van reflectieseminaries.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

20

Daarnaast heeft de H.R.J. in Frankrijk en Nederland inspiratie geput uit de aldaar bestaande evaluatiemethodes en -procedures. De zeer korte beschikbare termijn liet de H.R.J. niet toe overleg te plegen met de magistraten en hen bij de werkzaamheden te betrekken. 2.4.3.2. De preambule De H.R.J. achtte het noodzakelijk om m.b.t. de evaluatiecriteria een preambule op te stellen waarin dubbelzinnigheden, leemten en gebreken werden vermeld die aanleiding tot moeilijkheden kunnen geven en de verwezenlijking van het beoogde doel ernstig in gevaar kunnen brengen. De H.R.J. vindt het vooropgestelde doel dubbelzinnig aangezien wordt gesteld dat de evaluatie de interne, periodieke kwaliteitscontrole binnen de rechtscolleges beoogt, terwijl de klemtoon finaal ligt op het aspect “sanctie”. Er wordt eveneens vastgesteld dat de evaluatie volgens artikel 259nonies van het Gerechtelijk Wetboek niet mag slaan op de inhoud van de rechterlijke beslissingen, en zodoende het principe van de onafhankelijkheid van de magistraten van de zetel eerbiedigt. Nochtans lijkt het moeilijk om te stellen dat de hoofdtaak van de rechter – vonnissen en arresten wijzen – hiermee aan elke kritiek of elke aanzet tot verbetering in het kader van de evaluatie zou ontsnappen. Zonder te raken aan het beschikkend gedeelte van de beslissing, waarover de magistraat als enige heer en meester blijft, kan bij voorbeeld de vorm van het vonnis, de structuur ervan, de zin voor synthese, de gebruikte formulering, de manier waarop wordt geantwoord op de argumenten van de partijen, enz. toch wel het voorwerp uitmaken van evaluatie. Ten slotte heeft de H.R.J. een reeks bijzondere opmerkingen geformuleerd over met name het verband tussen de periodieke evaluatie en de evaluatie van de mandaten, over de plaatsvervangende beoordelaars, over de keuze van de beoordelaars, over het ontbreken van een mogelijkheid tot hoger beroep, enz. 2.4.3.3. De handleiding De H.R.J. besliste om als leidraad bij de verschillende stappen van de evaluatie voor de beoordelaars en de te evalueren magistraten een handleiding op te stellen. De handleiding moet eveneens bijdragen tot een harmonisering van de praktische werkwijzen binnen de verschillende rechtscolleges. 2.4.3.4. De criteria en de weging De criteria die als basis voor de evaluatie dienen werden uitgewerkt aan de hand van een “typeprofiel” met de kwaliteiten van een magistraat van de zetel en een magistraat van het

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

21

parket.Op grond daarvan werden tien criteria vastgelegd die met het oog op de weging in drie categorieën zijn opgedeeld (A, B, C volgens graad van belangrijkheid). Deze criteria worden verduidelijkt door middel van indicatoren. Binnen iedere categorie is er geen verband tussen het belang van de criteria en de volgorde ervan. De algemene criteria werden aan de verschillende ambten aangepast door weglating of toevoeging van indicatoren en/of criteria. Zodoende is de evaluatie aangepast aan de ambten die de geëvalueerde magistraten uitoefenen. De vermeldingen – “zeer goed”, “goed”, “voldoende” of “onvoldoende” voor de periodieke evaluatie, en “goed” of “onvoldoende” voor de bijzondere of de adjunct-mandaten – worden door de wetgever opgelegd. Om bij de evaluatie tot de ene of de andere eindvermelding te komen, vond de H.R.J. het nodig om voor de verschillende criteria een cijfergebonden evaluatie uit te dokteren, waarbij de weging ermee rekening houdt of het criterium tot de ene of de andere van de drie categorieën (A, B, C) behoort. Aan de hand van de som van die verschillende cijfers kan het evaluatiecollege de eindvermelding van de evaluatie te bepalen. 2.4.3.5. De evaluatieformulieren Om de evaluatie concreet aanschouwelijk te maken, ontwierp de H.R.J. formulieren die de evaluatiestappen zo eenvormig en gemakkelijk mogelijk moeten maken. 2.4.4. De resultaten De evaluatiecriteria, in werkgroep voorbereid zowel voor de magistraten van de zetel als voor de parketmagistraten, werden tijdens de AV van 14 juni 2000 besproken, geamendeerd en goedgekeurd. Ook de regels voor de weging werden goedgekeurd, tijdens de A.V. van 28 juni 2000. De evaluatiecriteria werden opgenomen in een K.B. dat in Ministerraad werd besproken op 20 juli 2000, en werd bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 2 augustus 2000. In de loop van het eerste semester van 2001 hield de H.R.J. overlegvergaderingen met beoordelaars, teneinde een eerste balans op te maken over de concrete toepassing van deze evaluatie- en wegingscriteria. De H.R.J. – die deze evaluatiecriteria in slechts enkele maanden heeft uitgewerkt terwijl daar in andere landen verschillende jaren voor nodig waren – beseft maar al te goed dat het evaluatiesysteem voor verbetering vatbaar is en niet anders dan voorlopig kan zijn. 2.5. De werkgroep «profielen» De werkzaamheden van deze werkgroep worden in detail behandeld op blz. 57, Sectie 2, hoofdstuk IV, punt 2 “Standaardprofielen” aangezien het één van de wettelijke bevoegdheid bevoegdheden van de V.A.O.C. betreft.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

22

2.6. De werkgroep «magistratenschool» In de “octopusakkoorden” was overeengekomen dat per gemeenschap een magistratenschool zou worden opgericht onder de vorm van een interuniversitair centrum, dat ook een functionele band met de H.R.J. zou hebben. Daartoe werden samenwerkingsakkoorden tussen de minister van Justitie en de Gemeenschappen in het vooruitzicht gesteld (Parl. St. Senaat 1997/1998 994/2 en Kamer 1997/1998, 1568/2, blz. 27). Het wetsvoorstel betreffende de oprichting van de H.R.J. hernam de bepalingen van het “Octopusakkoord” (Parl. Stukken, Kamer, 1997/1998, 1677/1, blz. 8). Het betrof een principeverklaring, die niet werd overgenomen in de tekst die ter goedkeuring werd voorgelegd. Tenslotte bepaalt de Grondwet (artikel 151 § 3) terzake de bevoegdheden van de H.R.J., met name: − de toegang tot het ambt van rechter of van ambtenaar van het openbaar ministerie, − de vorming van de rechters en de ambtenaren van het openbaar ministerie. Deze grondwettelijke bevoegdheden worden ontwikkeld en verduidelijkt in de wet van 22 december 1998 en meer in het bijzonder in de artikelen 259bis-9 en 10 van het Gerechtelijk Wetboek, waarvan de tekst als volgt luidt: − De verenigde benoemingscommissie bereidt de programma’s voor het examen inzake beroepsbekwaamheid en het vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage voor. − De verenigde benoemingscommissie bereidt de richtlijnen en de programma’s voor de permanente vorming van magistraten en de gerechtelijke stage voor. − De bevoegde dienst bij het ministerie van Justitie zorgt in samenwerking met de verenigde benoemingscommissie voor de uitvoering van de programma’s en de logistieke ondersteuning op de wijze door de Koning bepaald. De Koning kan daartoe leden van de zittende magistratuur of magistraten van het openbaar ministerie aanstellen. De examenprogramma’s van het examen inzake beroepsbekwaamheid en van het vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage en de hierboven vermelde richtlijnen en programma’s worden, na goedkeuring door de Algemene Vergadering, bekrachtigd door de Minister van Justitie en bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad. Uit een en ander volgt dat de H.R.J. algemeen en uitsluitend bevoegd is voor de toegang tot de magistratuur, en eveneens voor de gerechtelijke stage en de richtlijnen en programma’s voor de permanente vorming van de magistraten. De H.R.J. vindt het noodzakelijk dat, naast de uitwerking van de eigenlijke vorming van de magistraten en de gerechtelijk stagiairs, wordt nagedacht over de oprichting, op middellange termijn, van een eigen instelling die afhangt van de H.R.J. en die belast is met de vorming van de magistraten en de toekomstige magistraten. Vanzelfsprekend vormen de voorbeelden uit het buitenland de beste inspiratiebron. Op 18 november 2000 werd op de zetel van de H.R.J. dan ook een studiedag over dat onderwerp

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

23

georganiseerd, met sprekers uit zowel Frankrijk als Nederland, aan wie de leden vragen konden stellen. Daarenboven heeft de H.R.J. op 16 december 2000 een ontmoeting gehad met vertegenwoordigers van de Gemeenschapsministers die bevoegd zijn voor het voortgezet onderwijs en met vertegenwoordigers van zowel de Franstalige als de Nederlandstalige universiteiten van het land. Deze laatsten waren voornemens een bijkomende gespecialiseerde opleiding “rechtsbedeling” in te richten. Begin 2001 formuleerde de H.R.J. de aanbeveling dat de H.R.J. zelf zou worden belast met de tenuitvoerlegging van de door hem goedgekeurde opleidingsprogramma’s én daarbij zou kunnen beschikken over de nodige middelen om deze programma’s te realiseren. Bovendien wordt ook de oprichting aanbevolen van een afzonderlijke nationale instelling, die speciaal belast zou worden met de uitvoering van de vormingsprogramma’s, in samenwerking met de universiteiten en onder het toezicht van de H.R.J. De concrete uitwerking van dit voorstel wil de H.R.J. met de universiteiten bespreken. 2.7. Voorstel van wijziging van de wetgeving betreffende de Hoge Raad voor de Justitie onder voorbehoud van een evaluatie na een jaar werkzaamheden Op 7 februari 2001 heeft de Algemene Vergadering van de Hoge Raad voor de Justitie een reeks voorstellen onder vorm van amendementen goedgekeurd tot wijziging van de wettelijke bepalingen in het Gerechtelijk Wetboek die het statuut en de bevoegdheden van de H.R.J. regelen. Het betreft wijzigingen die dringend worden geacht en geen afbreuk doen aan latere voorstellen die desgevallend zullen voortvloeien uit een evaluatie na een jaar werking van de H.R.J. Deze “dringende” voorstellen tot wetswijziging hebben onder meer betrekking op: 2.7.1. De aanvang, de duur en de hernieuwing van het mandaat van de leden van de H.R.J. Een eerste voorstel houdt in dat de lijst van de nieuwe leden van de H.R.J. in de toekomst voldoende tijd voor hun installatie bekendgemaakt wordt, zodat zij reeds de verkiezing van hun voorzitters, het Bureau en de commissies kunnen voorbereiden. Ingevolge het huidige tijdsverloop tussen de bekendmaking van de ledenlijst van de H.R.J. – wat geldt als installatie – en de aanwijzing van het Bureau, de colleges, de commissies en de voorzitters bedraagt het mandaat in realiteit immers minder dan vier jaar, wat ondermeer de toepassing van de één- en tweejarige rolbeurten voor de verschillende voorzitters bemoeilijkt. Een tweede voorstel houdt in dat omwille van de continuïteit van de werkzaamheden de leden van het Bureau en van de beide commissies in ieder geval aanblijven tot het nieuwe Bureau en de nieuwe commissies zijn aangesteld. Een derde voorstel beoogt de eenmalige verlenging van het eerste mandaat van de H.R.J. dat normalerwijze verstrijkt op 30 december 2003, tot 31 augustus 2004. Bedoeling hiervan is de

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

24

hernieuwing van dit mandaat voor de toekomst te laten samenvallen met de aanvang van het academische en gerechtelijke jaar, onder meer met het oog op een efficiënte organisatie van de toegangsexamens voor de magistratuur. Een vierde voorstel beoogt de opheffing van het systeem dat op het einde van het eerste mandaat van de Hoge Raad slechts de helft van de leden, bij loting aangewezen, zich opnieuw verkiesbaar of vernoembaar kunnen stellen. Dit systeem dreigt er immers toe te leiden dat het mandaat van slechts een zeer beperkt aantal leden zal worden hernieuwd. Bovendien zullen sommige leden de leeftijdsgrens (63 j.) hebben overschreden terwijl anderen, om diverse redenen, geen kandidaat meer zullen zijn. 2.7.2. De optimalisering van de werking van de (V.)B.A.C.’s De voorstellen hebben in hoofdzaak betrekking op de organisatie van de wervingsexamens. Zo wordt met het oog op de objectieve en subjectieve onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de leden van de H.R.J. bij de organisatie van de toegangsexamens voor de magistratuur voorgesteld dat leden van de H.R.J. en van het administratief personeel enkel aan deze examens deelnemen mits zij op voorhand ontslag nemen. Bovendien kunnen leden van het administratief personeel, naar analogie met de regeling die reeds voor de leden van de H.R.J. geldt, zich enkel mits ontslag kandidaat stellen voor een ambt of functie in de magistratuur. Een tweede voorstel betreft de mogelijkheid voor de B.A.C.’s om beroep te kunnen doen op externe deskundigen voor de ondersteuning van de examenjury’s. Deze behouden evenwel de eindverantwoordelijkheid. 2.7.3. De optimalisering van de werking van de V.A.O.C. Deze voorstellen hebben in hoofdzaak betrekking op de adviesbevoegdheid van de V.A.O.C. betreffende wetsvoorstellen en – ontwerpen die een weerslag hebben op de algemene werking van de rechterlijke orde (art. 259bis-12 §3 Ger.W.). De bestaande procedure, waarbij elk advies van de V.A.O.C. moet worden goedgekeurd door de Algemene Vergadering, is niet werkbaar wanneer de instanties die de H.R.J. om advies verzoeken dit op korte termijn wensen, bijvoorbeeld in het kader van een parlementaire behandeling. Er zou een spoedprocedure kunnen worden ingevoerd, waarbij de V.A.O.C. onmiddellijk een advies kan uitbrengen, zonder tussenkomst van de Algemene Vergadering. Een advies dat enkel van de V.A.O.C. uitgaat biedt evenveel waarborgen van objectiviteit en degelijkheid als wanneer de Algemene Vergadering haar goedkeuring geeft. De V.A.O.C. bestaat immers uit 16 leden volledig paritair samengesteld zowel wat de taal betreft als wat de verhouding magistraten en niet-magistraten betreft. Wel hebben de andere leden van de H.R.J. de gelegenheid hun opmerkingen over te maken aan de verslaggevers van de V.A.O.C.. De keuze of een advies spoedeisend is ligt niet bij de V.A.O.C. of de Algemene Vergadering maar bij de adviesvragende instantie. De termijnen waarbinnen de adviezen moeten worden

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

25

afgeleverd, moeten het voorwerp uitmaken van protocolakkoorden met de minister van Justitie, de Kamer en de Senaat. Een tweede voorstel betreft de opname in de wet van de bestaande praktijk dat adviezen van de H.R.J. worden opgenomen in de parlementaire stukken. Wil de adviesbevoegdheid van de Hoge Raad immers een werkelijke bijdrage leveren tot een betere werking van justitie, dan is de nodige publiciteit vereist. 2.7.4. De optimalisering van de werking van de H.R.J. en haar organen Een belangrijk voorstel strekt tot veralgemening van de bestaande mogelijkheid voor de H.R.J. om bepaalde tekortkomingen die zij in het kader van het uitvoeren van haar opdrachten vaststelt bij de bevoegde tuchtoverheden, aan te klagen (artikel 259bis- 17 Ger.W.). Concreet wordt voorgesteld dat wanneer de H.R.J. bij het uitvoeren van zijn opdrachten van mening is dat een lid of een derde niet voldoet aan de plichten van zijn ambt, door zijn gedrag schade toebrengt aan de waardigheid van zijn beroep of weigert zijn medewerking te verlenen, de H.R.J. dit in voorkomend geval ter kennis brengt van de bevoegde tuchtoverheden met het verzoek te onderzoeken of een tuchtprocedure dient te worden ingesteld, en dit terzelfdertijd meedeelt aan de minister van Justitie in de gevallen bij de wet bepaald. De tuchtoverheden moeten vervolgens de H.R.J. op een met redenen omklede wijze in kennis stellen van het gevolg dat hieraan is gegeven.Dit voorstel moet ondermeer de (V.)B.A.C. toelaten op te treden tegen de instanties die wettelijk verplicht zijn een advies te verlenen voor benoemingen en aanwijzingen, maar nalaten dit tijdig te doen of hun adviezen onvoldoende motiveren. 2.7.5. De optimalisering van de benoemingsen aanwijzingsprocedures Meerdere punctuele voorstellen hebben onder meer betrekking op het gebruik van door de H.R.J. opgestelde standaardformulieren door de adviesverleners evenals op het horen van de kandidaten. 2.7.6. Opvolging Deze voorstellen werden na de goedkeuring door de Algemene Vergadering van de H.R.J. overgemaakt aan de Minister van Justitie om, samen met andere voorstellen, te worden opgenomen in een voorontwerp van wet dat in de loop van 2001 in het federale parlement zal worden neergelegd.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

26

3. ANALYSE EN SYNTHESE VAN DE DOOR DE WET OF BIJ VERORDENING VOORGESCHREVEN VERSLAGEN DIE VERBAND HOUDEN MET DE ALGEMENE WERKING VAN DE RECHTERLIJKE ORDE Art. 259bis-7 §1 Ger.W. bepaalt dat de Hoge Raad rechtstreeks van de bevoegde instanties de door de wet of bij verordening voorgeschreven verslagen ontvangt die verband houden met de algemene werking van de rechterlijke orde. Deze verslagen kunnen in vier categorieën worden ingedeeld. Een eerste categorie betreft de verslagen met voorstellen van de Algemene Vergadering van alle rechtscolleges en de korpsvergaderingen bij deze rechtscolleges, op te stellen voor 15 oktober van elk jaar, over de werking van het rechtscollege en de parketten bij deze rechtscolleges (art. 340 §2 2° en 346 §2 2° Ger.W.). Deze verslagen hebben ondermeer tot doel een permanente opvolging en doorlichting van de werking door de rechtstreeks betrokkenen tot stand te brengen en een instrument aan te bieden om eventuele disfuncties snel te identificeren en aan te pakken. Bovendien vormen deze verslagen een belangrijk gegeven voor de beleidsplannen van de toekomstige korpschefs en de evaluatie ervan.12 Een tweede categorie betreft de verslagen van de Algemene Vergadering die verband houden met de activiteiten, de gerechtelijke achterstand en de hangende zaken bij het Hof van Cassatie. Deze verslagverplichtingen zijn indertijd ingevoerd door de Wet van 6 mei 1997 strekkende tot bespoediging van de procedure voor het Hof van Cassatie aan het Hof en zijn ongewijzigd overgenomen door de Wet van 22 december 1998.13 Het gaat om drie verslagen: − Een jaarlijks activiteitenverslag op te maken en bekend te maken door de Algemene Vergadering dat onder meer een stand van de hangende zaken bevat. (art. 340 §4 2° Ger.W.). − Een vierjarenplan te formuleren door de Algemene Vergadering met maatregelen die, zonder dat zij afbreuk doen aan het vervullen van de rechtsprekende taak, kunnen bijdragen tot het wegwerken van de gerechtelijke achterstand van het Hof van Cassatie (art. 340 §4 3° Ger.W.). − Een verslag, uit te brengen door de Algemene Vergadering tegen uiterlijk 15 oktober aan de Minister van Justitie en de voorzitters van de Kamer van Volksvertegenwoordigers en de Senaat, over het onderzoek uit te voeren in de loop van de maand september over de stand van zaken die hangende zijn. (art. 340 §4 4° Ger.W.). De derde categorie betreft de verslagen die deels naar analogie met het Hof van Cassatie verband houden met de activiteiten, de hangende zaken en de gerechtelijke achterstand bij de hoven van beroep. − Een verslag van de Algemene Vergadering, op te stellen uiterlijk op 15 oktober, over het onderzoek van de hangende zaken in de loop van de maand september (art. 340 §3 lid 2 2° Ger.W.).

12 13

Parl.St. Kamer 1997-98, nr. 1677/1, 91 B.S. 25 juni 1997

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

27

− Een verslag van de Algemene Vergadering met betrekking tot de gerechtelijke achterstand binnen het hof, dat, wanneer het verslag betrekking heeft op de werking van het hof van beroep, aangevuld wordt met de vaststellingen en voorstellen van de eerste voorzitter (art. 340 §3 lid 3 3° Ger.W.) De procureur-generaal zendt dit verslag aan de H.R.J. en de minister van Justitie. De minister deelt dit mee aan de Ministerraad, de Senaat en de Kamer van Volksvertegenwoordigers (art. 340 §3 lid 3 Ger.W.) − Een meerjarenplan van de Algemene Vergadering met maatregelen die strekken tot het wegwerken van achterstand in het rechtsgebied. (art. 340 §3 lid 2 4° Ger.W.). De vierde categorie betreft de verslagen, andere dan de werkingsverslagen en de aanvullende verslagen, van instanties die nauw betrokken zijn bij de werking van de rechterlijke orde en op wie ingevolge een specifieke wettelijke of reglementaire bepaling eveneens een verslagverplichting rust. Daarbij volgt de mededeling aan de H.R.J. uit artikel 259bis-7 §1 Ger.W. Het betreft onder meer het activiteitenverslag van de eerste voorzitter van de hoven van beroep dat onder meer moet nagaan wat het effect is van de maatregelen die genomen zijn om de gerechtelijke achterstand weg te werken (art. 112 Ger.W.) en het jaarlijks verslag van het College van Procureurs-generaal dat onder meer een toelichting bevat over zijn activiteiten, een beoordeling van het opsporings- en vervolgingsbeleid in het voorbije jaar en de prioritaire doelstellingen voor het komende jaar (art. 143bis §7 Ger.W). De mededeling van deze verslagen aan de H.R.J. heeft een dubbele doelstelling. In de eerste plaats beschikt de H.R.J. aldus over voldoende informatiebronnen die een noodzakelijk instrument zijn om zijn bevoegdheden naar behoren te kunnen uitoefenen14. In tweede instantie moet de Algemene Vergadering van de H.R.J. op basis van een analyse en een evaluatie van deze verslagen – en andere in het kader van haar opdracht verzamelde informatie – een jaarlijks verslag over de werking van de rechterlijk orde opstellen, dat wordt meegedeeld aan de Minister van justitie, de Kamer van Volksvertegenwoordigers, de Senaat en de korpschefs van de hoven en het openbaar ministerie bij deze hoven (art. 259bis-7 §3 Ger.W.). Dit kadert in de globale opdracht van de H.R.J. om in het belang van de goede werking van justitie een brug te slaan tussen de drie Staatsmachten. Het verslag heeft geen bindende kracht maar heeft een belangrijke signaalfunctie voor het beleid dat zich niet achter het bestaan van de H.R.J. kan verschuilen om hun verantwoordelijkheden ontlopen.15 De verwerking van deze verslagen is door de omvang ervan (meer dan 150 verslagen die samen duizenden pagina’s beslaan) en het absolute gebrek aan formele en inhoudelijke uniformiteit moeizaam verlopen. Vele gegevens zijn als gevolg hiervan niet vergelijkbaar, wat tevens in de hand is gewerkt door de onduidelijkheid bij de rechtscolleges en parketten omtrent de periode die in het verslag moet worden behandeld. Zo heeft de H.R.J. verslagen ontvangen over het kalenderjaar 1999, het kalenderjaar 2000 (pas overgemaakt in de loop van 2001), het gerechtelijk jaar 1999-2000 of over de verschillende periodes samen. Desondanks heeft de H.R.J. gestreefd naar een grondige methodologische en inhoudelijke analyse en synthese. Het is immers de eerste maal dat alle rechtscolleges en parketten van het land informatie verschaffen over hun werking en dat dit in één document wordt verwerkt. Bovendien heeft de H.R.J. deze informatie bijkomend getoetst aan de vaststellingen die de 14 15

Parl. St. Kamer, 1997-98, nr. 1677/1, 53. Parl. St. Kamer 1997-98, nr. 1677/1, 4.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

28

H.R.J. naar aanleiding van zijn andere bevoegdheden heeft gedaan. Dit eerste verslag is dan ook fundamenteel voor de verdere ontwikkeling van het beleid en moet als basis kunnen dienen voor de navolgende jaarverslagen. Een en ander heeft er dan ook toe geleid dat de H.R.J. er voor geopteerd heeft haar eerste jaarlijkse verslag over de werking van de rechterlijk orde uit te brengen in september 2001, voor de aanvang van het parlementaire en gerechtelijke jaar.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

29

C IJFERMATERIAA OT 331 1 D ECEMBER 22000 0 00 CIJFERMATERIA ALL T TOT DECEMBER Zoals uit onderstaande tabel blijkt, hield de H.R.J. tijdens het jaar 2000, 263 vergaderingen : 13 Algemene Vergaderingen, 43 vergaderingen van de Benoemings- en Aanwijzingscommissies, 82 vergaderingen van de Advies- en Onderzoekscommissies en 125 vergaderingen van het Bureau en van de administratieve cel. Gemiddeld waren er dus 22 vergaderingen per maand.

Maand

A.V.

V.B.A.C.. V.B.A.C.

Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Agustus September Oktober November December

Totaal

2 1 2 1 1 2 1 1 1

B.A.C..

4 1 4

2

1 2 3 1

1 2 2 6

13

8

20

13

V.A.O.C. Andere

8 4 2

1

15

V.A.O.C.

A.O.C.

2 1 2 2 2 5 3 5 3

1 6 5 6

22

21

43

82

Andere

9 20 5 1 2 2

39

Bureau en Adm. Commissie. Adm. Andere Com.

Totaal

Bureau

4 3 4 4 2 3 6 5 3 3 37

maand

2 1 6 2

2 1 4 2

2 8 8 11 6 25 12 4

12

76

1

23 43 30 18 14 43 35 27 21

263

125

In deze tabel verwijst de vermelding “Andere” naar werkgroepen i.v.m. onderwerpen die betrekking hebben op de overeenkomstige commissie; de belangrijkste van die werkgroepen werden behandeld onder punt II.2 van sectie 1.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

30

S ECTIE 33 :: D E B UDGETT I RE M IDDELEN E N SECTIE DE BUDGET TA AIRE MIDDELEN EN H ET AD MINISTRATIEF PPE ER SONEE AD ER HET DMINISTRATIEF RSONE ELL I.

DE BUDGETTAIRE MIDDELEN

Het aanvankelijk geplande budget van de H.R.J. bedroeg 58,1 miljoen BEF, en was ondergebracht op de begroting van het ministerie van Justitie. Zowel naar de letter als naar de geest van de wet tot oprichting van de H.R.J., zouden en mochten zijn financiële middelen nochtans niet afkomstig zijn van het ministerie van Justitie, dat tot de uitvoerende macht behoort, maar wel van de Kamer voor Volksvertegenwoordigers, in het kader van een dotatie. Overigens werd al snel duidelijk dat het oorspronkelijke bedrag, dat zonder enige verantwoording was bepaald, volledig ontoereikend was. Aangezien de H.R.J. bovendien bepaalde bevoegdheden overnam die voorheen aan andere instellingen of instanties waren toevertrouwd (vorming van de magistraten, wervingscollege van de magistraten, enz. …), diende hij logischerwijze te beschikken over de budgettaire middelen die daar vroeger werden voor uitgetrokken. Dankzij de steun van het Rekenhof kon een budget worden opgesteld dat naar de vorm vergelijkbaar is met dat van de Kamer en dat van het Arbitragehof. Voor 2000 werd het budget opgemaakt naar analogie van dat van het Arbitragehof (dat nochtans heel andere opdrachten heeft dan de H.R.J.). De H.R.J. diende dit budget te bepalen zonder over een eerdere ervaring te beschikken en zonder de precieze noden te kennen. Uiteindelijk werd aan de H.R.J. een budget van 175 miljoen BEF toegekend, volgens een verdeling van 134 miljoen BEF voor lopende uitgaven en 41 miljoen BEF kapitaaluitgaven. Dat bedrag van 175 miljoen BEF stemt overigens overeen met de voorlopige raming die naar aanleiding van de indiening van het wetsvoorstel tot oprichting van de H.R.J. werd gedaan (Parl. St., Kamer, 97/98, 1677/1, blz. 25). We moeten hier onderstrepen dat het boekjaar 2000 van begin maart tot eind december loopt, en dat in de kapitaaluitgaven de meeste kosten voor de installatie van de H.R.J. in de lokalen aan de Louizalaan in juli 2000 begrepen zijn. Het spreekt bovendien voor zich dat de personeelskosten beperkt waren, aangezien de voorziene personeelsformatie door de voorlopige aanwervingen op arbeidsovereenkomst verre van ingevuld was. Uiteindelijk werd op 22 juni 2000 in plenaire vergadering het budget aangenomen dat door de Commissie ad hoc van de Kamer werd goedgekeurd. In oktober 2000 keurde de Kamer bepaalde budgettaire bijsturingen goed, zonder evenwel de globale enveloppe van de dotatie te wijzigen.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

31

II.

HET ADMINISTRATIEF PERSONEEL

1. DE WETTELIJKE PERSONEELSFORMATIE Artikel 259bis-6 §2 bepaalt dat de Hoge Raad voor de Justitie over eigen personeel beschikt dat belast is met de ondersteuning van zijn werkzaamheden en de organisatie van de verkiezingen van de magistraten-leden. De personeelsformatie en het taalkader dienen eerst door de H.R.J. te worden vastgesteld en daarna te worden goedgekeurd bij in Ministerraad beraadslaagde K.B.’s. Zo werden bij K.B. van 17 juli 2000 (B.S. 27/07/2000) de personeelsformatie evenals het taalkader goedgekeurd (zie bijlagen). Bovendien werd op dezelfde datum een K.B. genomen tot goedkeuring van het reglement met betrekking tot het geldelijk statuut van het administratief personeel van de Hoge Raad voor de Justitie. Dat K.B. bepaalt in het bijzonder de mogelijkheid om aan de personeelsleden een toelage toe te kennen als compensatie voor de onregelmatige werkuren evenals de geldelijke waardering van de anciënniteit. Deze toelage laat de H.R.J. toe personeel met administratieve ervaring in ofwel de private ofwel de openbare sector aan te werven.

2. DE FEITELIJKE SITUATIE Toen hij zijn werkzaamheden aanvatte, had de H.R.J. lokalen noch personeel. Hij diende dus snel – vanaf april 2000 – personeel aan te werven. De aanwerving gebeurde bij arbeidsovereenkomst. Het was immers onmogelijk de organisatie en de resultaten van de wervingsexamens af te wachten. Met het oog op deze wervingsexamens werden in het Belgisch Staatsblad van 25 november 2000 verschillende oproepen tot kandidaten bekendgemaakt (die rekening hielden met de verschillende functies uit de personeelsformatie). Niet minder dan 1099 kandidaten (voor 18 vacatures!) schreven zich in. De examens worden in 2001 georganiseerd, in samenwerking met Selor. De H.R.J. hoopt om zijn statutaire personeelsleden nog in de loop van 2001 te kunnen benoemen. Op 31 december 2000 zag de personeelstoestand er als volgt uit : − Niveau 1: − Niveau 2+: − Niveau 2:

− Niveau 3: − Niveau 4: Jaarverslag H.R.J.

5 adjunct-adviseurs waarvan 4 juristen 1 vertaler-revisor 1 programmeringsanalyst 1 directiesecretaris 2 secretarissen voor het secretariaat van het Bureau 2 secretarissen voor de (V.)B.A.C. 2 secretarissen voor de (V.)A.O.C. 1 secretaris voor het onthaal 1 klerk 1 beambte-chauffeur 31/07/2002

32

IINFORMATIEDAG NFORMATIEDAG O P 227 7 O KTOBER 000 ER 22000 OP OKTOBE Ter gelegenheid van de ingebruikname van zijn nieuwe lokalen in de Louizalaan te Brussel organiseerde de Hoge Raad op 27 oktober 2000 een informatievergadering waarop meer dan 600 personen werden uitgenodigd. Als piepjonge instelling wilde de Hoge Raad zich voorstellen aan een ruim publiek van zowel rechtstreekse gesprekspartners en actoren als vertegenwoordigers van de samenleving. Tezelfdertijd werd toelichting gegeven bij de werking van de Hoge Raad en de activiteiten van de eerste maanden. Tal van vertegenwoordigers van de magistratuur, niet alleen uit België maar ook uit andere lidstaten van de Europese Unie, van de politieke wereld (zowel van de wetgevende als van de uitvoerende macht), van de balies, van de universiteiten, van de pers en van tal van openbare en andere instellingen namen deel aan deze vergadering. Na de verwelkoming hadden de gasten de gelegenheid een kijkje te nemen in de kantoren van de Hoge Raad en werden de verschillende commissies voorgesteld in workshops. Het geheel werd afgesloten met een receptie.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

33

HOOFDSTUK 2 : DE ACTIVITEITEN VAN DE COMMISSIES

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

34

S ECTIE 11 :: D E V ERENIGDE B ENOEMINGS- E N SECTIE DE VERENIGDE BENOEMINGSEN A WIJZINGSCOMMISSIE AA AN NWIJZINGSCOMMISSIE De activiteiten van deze commissie maken, bij toepassing van art. 259bis-10 §3 Ger. W., deel uit van een afzonderlijk rapport. Dit verslag wordt als bijlage aan onderhavig verslag gevoegd.

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

35

S ECTIE 22 :: D E V ERENIGDE A DVIES- E N SECTIE DE VERENIGDE ADVIESEN O NDERZOEKSCOMM SSI E ONDERZOEKSCOM MIISSIE I.

SAMENSTELLING V.A.O.C.

§1 Elk college stelt in zijn midden een Advies- en Onderzoekscommissie in die bestaat uit acht leden, waarvan de helft magistraten en de helft niet-magistraten zijn. Het voorzitterschap van elke Advies- en Onderzoekscommissie wordt bekleed door het daartoe aangewezen lid van het Bureau. Bij diens afwezigheid wordt het voorzitterschap waargenomen door het oudste aanwezige lid. Elke Advies- en Onderzoekscommissie kan slechts geldig beraadslagen wanneer ten minste zes leden aanwezig zijn. §2 De Advies- en Onderzoekscommissies vormen samen de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie. Het voorzitterschap van de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie wordt voor een termijn van twee jaar beurtelings bekleed door de voorzitters van de Advies- en Onderzoekscommissies, te beginnen met de oudste. Bij diens afwezigheid wordt het voorzitterschap waargenomen door het oudst aanwezige lid van de commissie waartoe de voorzitter in functie behoort. De Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie kan slechts geldig beraadslagen wanneer ten minste zes leden van elke commissie aanwezig zijn.

Naast de dubbele pariteit (magistraten/ niet-magistraten en Nederlandstaligen/ Franstaligen) zijn in de beide commissies zowel bij de magistraten als bij de niet-magistraten de verschillende beroepscategorieën vertegenwoordigd (leden van de rechtbanken, hoven, openbaar ministerie, advocaten, professoren,..). Bovendien is er – voor wat de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie aangaat - vrijwel een evenwicht tussen vrouwelijke en mannelijke leden (7 vrouwen en 9 mannen). De concrete samenstelling ziet er uit als volgt: De Nederlandstalige Advies- en Onderzoekscommissie 2 vrouwen en 6 mannen, waarvan 2 advocaten, 1 gewoon hoogleraar (RUG), 1 sociocriminologe, 1 raadsheer in het Hof van cassatie, 1 onderzoeksrechter (Gent), 1 vrederechter (kanton Hasselt) en 1 eerste substituut-procureur des Konings ( Kortrijk). De Franstalige Advies- en Onderzoekscommissie 5 vrouwen en 3 mannen, waarvan 2 advocaten, 1 voorzitter van de kruispuntbank voor sociale zekerheid,1 ambtenaar van het directoraat-generaal van de strafinrichtingen, 1 raadsheer bij het hof van beroep (Brussel), 1 rechter bij de rechtbank van eerste aanleg (Luik), 1 onderzoeksrechter (Brussel) en 1 eerste substituut-procureur des Konings (Brussel).

Jaarverslag H.R.J.

31/07/2002

36

II.

ORGANISATIE VAN HET WERK

De commissies vergaderen wekelijks, naargelang de behoeften gewoonlijk afwisselend maar soms opeenvolgend in V.A.O.C. en in C.A.E./A.O.C. Het zwaartepunt van de activiteiten ligt hoofdzakelijk in de verenigde commissie (V.A.O.C.). De Advies- en Onderzoekscommissies vergaderen per taalrol (C.A.E., A.O.C.) wanneer vooral klachten worden behandeld. De beide taalcommissies vergaderen op hetzelfde tijdstip om de voorbereidende behandeling van sommige klachten in verenigde commissie te vergemakkelijken en om bepaalde kwesties die de beide commissies aanbelangen te kunnen bespreken zonder de V.A.O.C. noodzakelijkerwijze te moeten samenroepen. Sommige activiteiten gebeuren in werkgroepen : voorbereiding van procedures, adviezen, beslissingen, voorstellen, aanbevelingen, enz.

III. OVERZICHT VAN DE BEVOEGDHEDEN VAN DE V.A.O.C. :

1. VOORSTELLEN EN ADVIEZEN (ART. 259bis-12, GER. W.) De Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie bereidt adviezen en voorstellen voor, hetzij ambtshalve, hetzij op verzoek van de Algemene Vergadering, van de minister van Justitie of van de meerderheid van de leden van de Kamer van Volksvertegenwoordigers of van de Senaat. Deze adviezen en voorstellen handelen over de algemene werking van de rechterlijke orde, over de wetsvoorstellen en –ontwerpen die een weerslag hebben op de algemene werking van de rechterlijke orde, en over de aanwending van de beschikbare middelen. De Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie kan hiertoe alle nuttige informatie inwinnen. Zij brengt de korpschefs en hiërarchische meerderen nochtans vooraf op de hoogte van ieder verzoek tot informatie dat zij over hun betrokken rechtsmacht aan de leden van de rechterlijke orde richt. Is het lid van de rechterlijke orde geen magistraat, dan kan de V.A.O.C. slechts de gevraagde informatie inwinnen na goedkeuring door de korpschef van de betrokken rechtsmacht/rechtscollege. De voorstellen en adviezen van de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie moeten schriftelijk worden geformuleerd. Zij hebben bindende noch schorsende werking.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

37

2. DE STANDAARDPROFIELEN (ART. 259bis-13, GER. W.) De Koning legt de verschillende categorieën van standaardprofielen vast op voorstel van de minister van Justitie. De Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie bereidt de standaardprofielen van de korpschefs voor op basis van de objectieve criteria die door de Hoge Raad voor de Justitie werden vastgelegd (organisatorische vaardigheden en andere vereiste kwaliteiten). Deze profielen worden daarna ter goedkeuring voorgelegd aan de Algemene Vergadering en bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad. Zowel de goedkeuring door de Algemene Vergadering als de bekendmaking in het B.S. en bieden de kandidaten en de rechtzoekenden waarborgen van transparantie.

3. ALGEMEEN TOEZICHT OP EN BEVORDERING VAN HET GEBRUIK VAN DE MIDDELEN VAN INTERNE CONTROLE BINNEN DE RECHTERLIJKE ORDE (ART. 259bis-14, GER. W.) De doelstelling van deze opdracht bestaat erin een beroep te doen op het verantwoordelijkheidsgevoel van de korpschefs alsook een betere aanwending van de middelen inzake interne controle in de hand te werken. Voor deze opdracht moet de V.A.O.C. een globale doorlichting en evaluatie uitvoeren aangezien zij geen enkele bevoegdheid heeft om de toepassing van de bepalingen inzake interne controle in welbepaalde individuele gevallen te controleren. Dit extern toezicht houdt dus een versterking van het bestaande intern toezicht in, zonder evenwel de eigenlijke bevoegdheden van de persoon die met de uitvoering van de interne controle belast is, aan te tasten. De V.A.O.C. baseert zich op de jaarverslagen van de overheden die met de toepassing van de middelen van interne controle belast zijn. Zo er te weinig informatie beschikbaar is, kan de V.A.O.C. die overheden om nadere inlichtingen verzoeken zonder dat deze gewag moeten maken van het concrete geval waarop de interne controleactie betrekking heeft. De Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie verwerkt de verschillende verslagen tenslotte in een jaarlijks verslag dat zij met haar opmerkingen en suggesties voor een betere werking van de middelen van interne controle aan de minister van Justitie richt. Dit verslag moet de anonimiteit waarborgen en in algemene bewoordingen geformuleerd zijn.

4. DE BEHANDELING VAN KLACHTEN (ART. 259bis-15, GER. W.)16 Naast de verslagen van de bevoegde overheden over de werking van de rechterlijke orde kan de rechtzoekende zelf bron van informatie zijn over eventuele disfuncties bij het gerecht. Daarom werd de Hoge Raad voor de Justitie de taak toebedeeld om de individuele klachten van de rechtzoekenden te behandelen (klachten die voor de oprichting van de H.R.J. over 16

Zie hiervoor het afzonderlijk verslag over de behandeling van de klachten.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

38

diverse instanties waren verspreid) en om een jaarlijks verslag op te stellen over de opvolging van de klachten. Voor iedere onderzoeks- en adviescommissie bestaat de eerste fase van het onderzoek van de klachten in het beslissen over de ontvankelijkheid van de klacht aan de hand van de in de wet vermelde ontvankelijkheidscriteria (de klacht moet schriftelijk, gedateerd, en ondertekend zijn en de volledige identiteit van de klager vermelden). In de tweede fase wordt de inhoud van de klacht geanalyseerd teneinde de bevoegdheid van de commissie te bepalen. Volgens de wetgever zijn de commissies niet bevoegd in de vijf volgende gevallen: – – – – –

klachten die behoren tot de strafrechtelijke of tuchtrechtelijke bevoegdheid van andere overheden; klachten met betrekking tot de inhoud van een rechterlijke beslissing; klachten waarvan het doel via het aanwenden van een (buiten)gewoon rechtsmiddel kan of kon worden bereikt; klachten die reeds zijn behandeld en geen nieuwe elementen bevatten; klachten die kennelijk ongegrond zijn17.

Iedere Advies- en Onderzoekscommissie moet haar beslissing om een klacht niet te behandelen, motiveren; tegen die beslissing staat geen enkel rechtsmiddel open. De betrokken Advies- en Onderzoekscommissie verwijst de klager dan zo mogelijk door naar de bevoegde overheden, die verplicht zijn de Advies- en Onderzoekscommissie op gemotiveerde wijze in te lichten over het gevolg dat aan de klacht werd gegeven. Wanneer de A.O.C. bevoegd is, behandelt zij de klacht om de gegrondheid of ongegrondheid ervan te onderzoeken. Wordt de klacht gegrond verklaard, dan formuleert de commissie aanbevelingen en voorstellen om de bestaande situatie te verhelpen. De A.O.C. deelt de behandelde klachten mee aan de korpschef van de betrokken rechtsmacht en aan de korpschefs of hiërarchische oversten van de personen tegen wie de klacht werd ingediend. De personen tegen wie een klacht werd ingediend, worden ingelicht wanneer de tijd daarvoor rijp wordt geacht.

5. BIJZONDER ONDERZOEK NAAR DE WERKING VAN DE RECHTERLIJKE ORDE (ART. 259bis-16, GER. W.) De Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie kan een dergelijk onderzoek instellen, maar heeft geen enkele strafrechtelijke en tuchtrechtelijke bevoegdheid. Het onderzoek wordt gevoerd onder leiding van een lid-magistraat. De Verenigde Onderzoeks- en Adviescommissie is ertoe gehouden om na ieder onderzoek een verslag op te stellen.

17

De voorbereidende werken citeren als voorbeeld : verzonnen of fantasierijke klachten.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

39

6. DOORLICHTING VAN DE WERKING VAN DE RECHTERLIJKE ORDE (ART. 259bis-17, GER. W.) Voor de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie vormt de doorlichting van de werking van de rechterlijke orde een van de middelen om de opdrachten die haar door de wetgever werden toegekend, tot een goed einde te brengen, aangezien zij zich op het terrein kan begeven om zich een concreet beeld te vormen van de bestaande problemen. Wanneer de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie bij een van de actoren van de Justitie een disfunctie waarneemt, kan zij de tuchtrechtelijke overheden daarvan op de hoogte brengen met het verzoek te onderzoeken of een tuchtprocedure dient te worden ingesteld. De tuchtrechtelijke overheden moeten de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie op een met redenen omklede wijze in kennis stellen van het gevolg dat aan dat verzoek werd gegeven.

IV. VOORWERP EN UITOEFENING VAN DE BEVOEGDHEDEN VAN DE V.A.O.C.

1. VOORSTELLEN EN ADVIEZEN (ART. 259bis-12 GER. W.) 1.1. Bevoegdheid Zoals reeds aangegeven, bepaalt artikel 259bis-12 van het Gerechtelijk Wetboek dat de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie de adviezen en voorstellen voorbereidt betreffende: – – –

de algemene werking van de rechterlijke orde; de wetsvoorstellen en –ontwerpen die een weerslag hebben op de algemene werking van de rechterlijke orde; de aanwending van de beschikbare middelen

Deze adviezen en voorstellen kunnen worden geformuleerd hetzij ambtshalve, hetzij op verzoek van de Algemene Vergadering van de Hoge Raad, van de minister van Justitie, of van een van de Wetgevende Kamers. Een V.A.O.C.-werkgroep bereidt de adviezen en voorstellen voor in commissie, en moet deze dan ter goedkeuring toezenden aan de Algemene Vergadering. Deze stuurt ze op haar beurt door aan de verantwoordelijken van de wetgevende, de uitvoerende, en de rechterlijke macht. De adviezen en voorstellen hebben een algemene draagwijdte en onderscheiden zich van de bijzondere onderzoeksopdracht die aan de V.A.O.C. wordt toegekend bij artikel 259bis-16 van het Gerechtelijk Wetboek. Zij hebben bindende noch schorsende werking. In de parlementaire werkzaamheden worden hiervoor continuïteitsredenen ingeroepen: de Hoge Raad voor de Justitie kan een beleidsbeslissing nooit blokkeren of opdringen. Het statuut van de Hoge Raad voor de Justitie geeft eveneens een verklaring voor deze beleidskeuze: “Het is

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

40

ondermeer een orgaan dat een brug kan slaan tussen enerzijds de rechterlijke macht (…), en anderzijds de uitvoerende en de wetgevende macht. (…) Zij kunnen enkel de signalen die de Hoge Raad voor de Justitie uitzendt aangrijpen om hun beleid beter te besturen.” 18 1.2. Procedure In april 2000 werd een werkgroep opgericht met als opdracht een doeltreffende procedure voor de uitoefening van de adviesbevoegdheid uit te werken en te bepalen welke personeelsformatie nodig is om de leden bij te staan. Op 8 juni 2000 werd een reglement door de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie goedgekeurd. Volgende elementen uit dit procedurereglement zijn vermeldenswaard: – Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de bevoegdheid om enerzijds op verzoek en anderzijds ambtshalve advies te verlenen. – In beide gevallen schrijft het reglement de oprichting voor van een werkgroep, waarvan een of meerdere aangeduide verslaggevers een ontwerpadvies opstellen en voorleggen aan de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie (die de werkzaamheden coördineert) en aan de Algemene Vergadering (die de adviezen goedkeurt). – De procedure verloopt hoofdzakelijk schriftelijk, met name tijdens de twee goedkeuringsfasen (V.A.O.C. – A.V.) (amendementen, vragen, opmerkingen). 1.3. Adviezen 1.3.1. Advies over het voorontwerp van wet tot vaststelling van een tijdelijke personeelsformatie van raadsheren teneinde de gerechtelijke achterstand bij de hoven van beroep weg te werken 1.3.1.1. Verzoek en sleuteldata Dit advies kwam er op verzoek van de minister van Justitie d.d. 6 juni 2000. Het advies werd op 28 juni 2000 door de V.A.O.C. en door de Algemene Vergadering goedgekeurd. 1.3.1.2. Inhoud Het voorontwerp van wet dat aan de Hoge Raad voor de Justitie werd voorgelegd beoogt de oprichting van een tijdelijke personeelsformatie van raadsheren om de gerechtelijke achterstand in de hoven van beroep weg te werken. De Hoge Raad voor de Justitie onderschreef dit ontwerp. 18

Parl. St. Kamer, 97/98, 1677/1, 4

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

41

Nochtans leek het aangewezen om in de aan de Raad voorgelegde tekst van het voorontwerp enkele aanpassingen of verduidelijkingen aan te brengen. De Raad maakte de volgende opmerkingen : – – – –

de benoemingsvoorwaarden voor de toegevoegde raadsheren zouden identiek moeten zijn aan die voor de werkende raadsheren; de wettelijke personeelsformatie dient bij Koninklijk Besluit en niet in de wet zelf te worden vastgesteld, om een flexibele aanpassing aan de evolutie van de gerechtelijke achterstand toe te laten; een wetenschappelijke methode voor de werklastmeting dringt zich op, aangezien het Koninklijk Besluit dat in de tijdelijke personeelsformatie zal voorzien, op basis van zo’n meting zal worden genomen; de weerslag van het voorontwerp op de andere personeelsformaties van het gerechtelijk personeel (met name griffiepersoneel) dient in rekening te worden gebracht.

1.3.1.3. Gevolg gegeven aan het advies van de Hoge Raad Dit advies werd in grote mate gevolgd door de Kamer. Bij de redactie van dit jaarverslag, moest het debat hieromtrent in de Senaat nog plaatsvinden. 1.3.2. Advies over het wetsontwerp tot wijziging van de artikelen 190, 194, 259bis-9, 259bis-10, 259octies en 371 van het Gerechtelijk Wetboek, tot invoeging van de artikelen 191bis en 194bis in het Gerechtelijk Wetboek en tot wijziging van de voorschriften van het Gerechtelijk Wetboek die betrekking hebben op de opleiding en werving van magistraten. 1.3.2.1. Verzoek en sleuteldata Dit advies gaat in op een verzoek van de minister van Justitie d.d. 6 juni 2000. Het werd goedgekeurd op 28 juni 2000 door de V.A.O.C. en door de Algemene Vergadering. 1.3.2.2. Inhoud Het wetsontwerp strekt er enerzijds toe zo snel mogelijk de vacatures van substituut-procureur des Konings in te vullen, en anderzijds het wervingsbereik voor de plaatsen die in de personeelsformatie van de zetel bepaald zijn, uit te breiden.Daarom werden een aantal maatregelen betreffende de benoeming, de opleiding en de werving van de magistraten voorgesteld. Algemeen kan vermeld worden dat de Hoge Raad voor de Justitie van mening was dat de voorgestelde maatregelen de dieperliggende oorzaken van de huidige malaise niet zouden kunnen oplossen. Een structureel probleem is immers niet op te lossen d.m.v. gerichte

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

42

maatregelen, die enkel tot een positief resultaat op korte termijn leiden, zonder een oplossing voor de fundamentele problemen te bieden. De H.R.J. heeft bovendien gemeend dat de voorgestelde maatregelen wel eens ongewenste effecten zouden kunnen inhouden, die de doelstellingen van het wetsontwerp zouden tegenwerken of zelfs tenietdoen. De voorgestelde maatregelen gaven aanleiding tot de volgende opmerkingen : − De invoering van een minimumleeftijd om tot rechter te kunnen worden benoemd (wijziging van het artikel 190 van het Gerechtelijk Wetboek). Gelet op het arbitraire en discriminerende karakter van de voorgestelde maatregel, heeft de Hoge Raad voor de Justitie aanbevolen om geen voorwaarde inzake een minimumleeftijd in te voeren. Hij heeft daarentegen voorgesteld om voor de pas benoemde rechters een voortgezet en verplicht vormingsprogramma in te voeren, binnen hun rechtsmacht zelf. − De versoepeling van de benoemingsvoorwaarden voor de substituut-procureurs des Konings die gespecialiseerd zijn in fiscale zaken (wijziging van artikel 194, §4, van het Gerechtelijk Wetboek). De Hoge Raad voor de Justitie was van oordeel dat het wetsontwerp een verantwoorde wijziging voorstelde. − De toegang tot het ambt van substituut-procureur des Konings voor benoemde parketjuristen (invoeging van een artikel 194bis in het Gerechtelijk Wetboek en wijziging van het artikel 259octies van het Gerechtelijk Wetboek). De Hoge Raad voor de Justitie heeft gemeend dat de voorgestelde maatregel tegenover de gerechtelijke stagiairs een onaanvaardbare ongelijkheid creëerde, onvoldoende waarborgen bood op het vlak van de vorming, en de deur voor politieke benoemingen binnen de magistratuur openzette. − De toegang tot de magistratuur voor advocaten met meer dan twintig jaar balie die geen laureaat van het examen voor beroepsbekwaamheid (invoeging van een artikel 191bis in het Gerechtelijk Wetboek en wijziging van de artikelen 259bis-9, § 1, en 259bis-10, § 1, van het Gerechtelijk Wetboek). Deze nieuwe toegangsmogelijkheid tot de magistratuur werd door de Hoge Raad voor de Justitie verantwoord geacht. − De toegang tot de magistratuur voor plaatsvervangende rechters (wijziging van artikel 21, 4de lid, van de wet van 18juli 1991 tot wijziging van de voorschriften van het Gerechtelijk Wetboek die betrekking hebben op de opleiding en de werving van magistraten). De Hoge Raad voor de Justitie heeft deze geplande wetswijziging eveneens positief geadviseerd. 1.3.2.3. Gevolg verleend aan het advies van de H.R.J. Dit advies werd in ruime mate gevolgd door de Kamer. Het debat hierover in de Senaat had nog niet plaatsgevonden bij de redactie van dit verslag.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

43

1.3.3. Advies betreffende het wetsvoorstel over het federaal parket 1.3.3.1. Verzoek en sleuteldata Het verzoek tot dit advies kwam van de Kamer op 9 november 2000. Het advies werd door de V.A.O.C op 27 november 2000 en door de Algemene Vergadering op 6 december 2000 goedgekeurd. De H.R.J. diende zijn advies op zeer korte termijn te verlenen. De Hoge Raad heeft bijgevolg niet de diepgaande reflectie kunnen voeren die voor een dergelijke opdracht vereist is. 1.3.3.2. Inhoud In dit wetsvoorstel wordt een van de hoofdlijnen van de octopusakkoorden concreet uitgewerkt, door het federaal parket een preciezere inhoud te geven overeenkomstig de beginselen van de wet van 22 december 1998 betreffende de verticale integratie van het openbaar ministerie, het federaal parket en de raad van de procureurs des Konings19. Het principe zelf van de oprichting van een federaal parket betreft, wordt door de H.R.J. goedgekeurd en ondersteund in de mate het federaal parket bijdraagt tot de veiligheid en tot een betere Justitie, als waarborg van onze democratie. In het kader van zijn opdracht om over de kwaliteit van de wetgeving te waken, heeft de H.R.J. nochtans met klem gewezen op het gevaar op rechtsonzekerheid dat het wetsvoorstel inhoudt: sommige bepalingen zijn onduidelijk, verwijzen zelf naar andere wetsbepalingen die pas onlangs werden gewijzigd, waarvoor nog geen uitvoeringsbesluiten werden genomen of die nog niet definitief zijn. De H.R.J. heeft naast een artikelsgewijze bespreking van de tekst, volgende opmerkingen geformuleerd:

algemene

− Met betrekking tot de plaats van het federaal parket in de institutionele structuur van ons rechtssysteem. De H.R.J. meent dat het structurele evenwicht tussen de uitvoerende en rechterlijke machten en ambten dreigt aangetast te worden in het nadeel van de rechterlijke macht en dat bijgevolg de vraag rijst of de bevoegdheden van de federale procureur zoals zij in het wetsvoorstel werden bepaald, te verzoenen zijn met artikel 151 van de Grondwet. Het onderzoek van een aantal bepalingen van het wetsvoorstel wijst immers uit dat de procureurs des Konings en de procureurs-generaal bij de hoven van beroep in bepaalde gevallen in zekere zin onder de voogdij van de federale procureur worden geplaatst. Deze laatste heeft enorm ruime bevoegdheden inzake de strafvordering en diens ambt evolueert meer in de richting van de uitvoerende dan van de rechterlijke macht. Die situatie zal de impact van de minister op het parket en, indirect, op de werking van de hoven en rechtbanken aanzienlijk doen toenemen. 19

Belgisch Staatsblad van 10 februari 1999.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

44

De H.R.J. onderstreept dan ook dat indien de indieners van het wetsvoorstel en/of de regering, het openbaar ministerie, niettegenstaande zijn bijzondere band met de minister van Justitie, nog steeds beschouwen als een onderdeel van de magistratuur, die opinie dan ondubbelzinnig moeten weergeven in het wetsvoorstel, dit om iedere interpretatie die in tegenstrijd is met artikel 151 van de Grondwet te vermijden. − Met betrekking tot de bevoegdheden die aan de federale procureur worden toegekend (bevoegdheid om de strafvordering uit te oefenen) : De H.R.J. heeft er principiële bezwaren tegen dat de federale procureur als enige bevoegd zou zijn om de strafvordering uit te oefenen in de gevallen bepaald in artikel 144ter van het Gerechtelijk Wetboek (artikel 7 van het wetsvoorstel). − In bijkomende orde, en voor zover het Parlement beslist om de bevoegdheid voor uitoefening van de strafvordering aan de federale procureur voor te behouden, heeft de H.R.J. volgende opmerkingen geformuleerd: De doelmatigheid van het federaal parket zal onder meer afhangen van de middelen die daadwerkelijk worden uitgetrokken voor de federale procureur en de achttien federale magistraten, met het oog op de uitvoering van de zeer zware opdrachten waarmee zij belast zijn. Er valt te vrezen dat de federale procureur zich zal inmengen in het interne beheer van de parketten-generaal, de parketten en de arbeidsauditoraten, terwijl tegelijk, precies een grotere verantwoordelijkheid voor de lokale parketten wordt beoogd (cfr. de wet van 22 december 1998 betreffende de verticale integratie van de parketten). De H.R.J. meent dat het hier om een cruciaal punt gaat: delegaties en detacheringen moeten zo veel mogelijk worden beperkt; en moet vermeden worden dat de beste mensen van de lokale parketten aan hun normale lokale taken worden onttrokken. Er zullen onvermijdelijk bevoegdheidsconflicten met de procureurs van eerste aanleg zijn, met risico op disfuncties. De conflicten zullen des te scherper zijn naarmate de lokale parketten, die hun lokale verantwoordelijkheden met de daaruit voortvloeiende werklast behouden, hun nieuwe wettelijke opdracht zullen moeten opnemen zonder over de nodige middelen daarvoor te beschikken aangezien heel wat magistraten en politiemensen aan de dienst van het federaal parket zullen worden toegewezen. Indien men toch een bevoegdheid tot strafvordering aan het federaal parket toekent, treedt de H.R.J. het standpunt bij geformuleerd door procureur-generaal Schins. Hij stelt dat de bevoegdheden van de lokale parketten en het federaal parket bij voorkeur volledig concurrerend zouden zijn, en de wet de materies bepaalt die bij voorrang door het federaal parket worden behandeld. Op dat ogenblik wordt ook de evaluatie van het College van procureurs-generaal zinvol: dit zal moeten nagaan of de federale procureur zich inderdaad bij voorrang bezig gehouden heeft met de hem wettelijk toevertrouwde materies. Maar bovenal sluit het elke potentiële bevoegdheidsbetwisting a priori uit. Volgens het wetsvoorstel beschikt de federale procureur, naast het parket van eerste aanleg en de parketten-generaal, over de meest uitgebreide bevoegdheden voor de uitoefening of de sturing van de strafvordering. De inhoud van zijn bevoegdheden blijft evenwel onduidelijk. Het voorgestelde artikel 144ter, §1, van het Gerechtelijk Wetboek (artikel 7 van het wetsvoorstel) bepaalt in welke gevallen de strafvordering rechtstreeks door de federale procureur zal worden uitgeoefend “indien een goede rechtsbedeling het vereist”.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

45

Die laatste formulering is te vaag. Bovendien is de lijst van inbreuken soms niet duidelijk in de mate dat naar andere wettelijke bepalingen wordt verwezen. Het voorgestelde artikel 144ter, §2, van het Gerechtelijk Wetboek (artikel 7 van het wetsvoorstel) bepaalt dat de procureur des Konings – zonder enige andere verwijzing naar de arbeidsauditeur – de federale procureur ambtshalve inlicht wanneer hij kennis neemt van een misdrijf bedoeld in §1, 2de lid, waarvan in het wetsvoorstel geen spoor te vinden is20. Deze tekst is nochtans noodzakelijk nu dit de federale procureur de bevoegdheid verleent om te beslissen op de procureurs des Konings of hijzelf de strafvordering zal uitoefenen in bepaalde gevallen van concurrerende bevoegdheden, naar het voorbeeld van het bepaalde in artikel 155 van het Gerechtelijk Wetboek. Het is essentieel deze situaties duidelijk te omschrijven, om de rechtszekerheid te waarborgen. Deze bepaling zal tot gevolg hebben dat alle parketten een massa aan informatie zullen doorsturen op basis waarvan de federale procureur zal moeten beslissen of “de goede rechtsbedeling” vereist dat hij of de procureur des Konings optreedt. Noch de toelichting, de bespreking of de eigenlijke tekst van het wetsvoorstel verschaffen duidelijkheid over de draagwijdte, de inhoud en de modaliteiten van de relatie tussen de federale procureur en zijn parket enerzijds, en de procureurs-generaal, het College van procureurs-generaal, de procureurs des Konings, de arbeidsauditeurs en de magistraten van de zetel anderzijds. In het belang van de rechtszekerheid ware zulks wenselijk. 1.3.3.3. Gevolg verleend aan het advies van de H.R.J. Dit advies werd niet gevolgd door de Kamer. Bij de redactie van dit verslag was de bespreking van dit wetsvoorstel in de Senaat aan de gang. 1.3.4. Advies betreffende artikel 20 van het wetsontwerp “tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de oprichting van een Algemene Vergadering van vrederechters en rechters in de politierechtbank” 1.3.4.1. Verzoek en sleuteldata Het betreft een advies dat door de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie ambtshalve werd voorbereid en tijdens haar vergadering van 31 januari 2001 werd goedgekeurd. De V.A.O.C. was immers van mening dat ze dit wetsontwerp ambtshalve moest onderzoeken aangezien het aanleiding geeft tot een uitbreiding van de inmenging van de H.R.J. bij de benoemingen en aanwijzingen. Dit advies werd door de Algemene Vergadering van de Hoge Raad voor de Justitie goedgekeurd op 7 februari 2001.

20

Tenzij er “2°” moet gelezen worden.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

46

1.3.4.2. Inhoud Artikel 20 van het wetsontwerp “tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de oprichting van een Algemene Vergadering van vrederechters en rechters in de politierechtbank” strekt tot invoeging van een artikel 10bis in de wet van 22 december 1998 tot wijziging van sommige bepalingen van deel II van het Gerechtelijk Wetboek met betrekking tot de Hoge Raad voor de Justitie, de benoeming en aanwijzing van magistraten en tot invoering van een evaluatiesysteem voor magistraten, dat als volgt luidt: “De procedures tot invulling van de vacatures van korpschef en deze van houder van een adjunct-mandaat die voor 2 augustus 2000 werden aangevat en die nog niet zijn afgehandeld op 1 februari 2001 worden ab initio hernomen overeenkomstig de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek die op dat ogenblik van kracht zijn. Voor alle plaatsen die vacant waren voor 2 augustus 2000 en die bij gebrek aan kandidaten na 1 februari 2001 opnieuw worden bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad, zal de benoeming of aanwijzing geschieden overeenkomstig de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek die op dat ogenblik van kracht zijn.” De H.R.J. was in eerste instantie verbaasd over de gebruikte wetgevingstechniek : inderdaad, in een wetsontwerp waarvan het voorwerp totaal niets met deze aangelegenheid te maken heeft, wordt een wetsbepaling ingevoegd die de overgangsmaatregelen van de wet van 22 december 1998 grondig wijzigt of die op zijn minst de concrete toepassing ervan omgooit. De Hoge Raad merkt bovendien op dat de terminologie van de voorgestelde tekst niet duidelijk is en soms afwijkt van de terminologie die in de wet van 22 december 1998 wordt gebruikt. Wat de grondwettelijkheid van de maatregel betreft, merkt de H.R.J. op dat de voorgestelde wettelijke bepaling eigenlijk, zonder begrenzing in de tijd, een retroactieve werking toekent aan de bepalingen betreffende de benoeming en de aanwijzing voor mandaten, zoals die bij de wet van 22 december 1998 in het Gerechtelijk Wetboek werden ingevoegd. Onder voorbehoud van deze opmerking betreffende de ongrondwettelijke retroactiviteit, beschouwt de Hoge Raad voor de Justitie de betrokken voorgestelde maatregel als opportuun. De H.R.J. formuleert nochtans volgende opmerkingen m.b.t. de mogelijke gevolgen van de tekst: − Ingevolge de toepassing van artikel 101bis zal de benoemingsen aanwijzingsprocedure voor bepaalde vacatures die lang open stonden (vacatures die, per definitie, sinds ten minste 2 augustus 2000 openstaan) integraal worden overgenomen. Heel wat vacatures die al geruime tijd openstaan, zullen nog enkele maanden oningevuld blijven. Wanneer het voorgestelde artikel 101bis wet wordt, zullen eerst al de benoemingen en aanwijzingen waarop dat artikel van toepassing is, moeten worden geïnventariseerd. Voortdurend uitstel van benoemingen voor plaatsen die al geruime tijd vacant zijn, is zeker geen doeltreffende remedie voor het probleem van de gerechtelijke achterstand.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

47

− De voorgestelde tekst van artikel 101bis, eerste lid, is dubbelzinnig, in de mate dat hij enkel de “procedures tot invulling …” vermeldt, om nog te zwijgen over de toepasselijke benoemingsvoorwaarden. De wetgever moet dit punt verduidelijken. Zo ontstaat natuurlijk een situatie die zeer onrechtvaardig is tegenover de kandidaten die zich op volkomen regelmatige wijze kandidaat hebben gesteld en die, tijdens de benoemingsen aanwijzingsprocedure plots vaststellen dat de spelregels, om redenen waar zij totaal niets mee te maken hebben, zich tegen hen hebben gekeerd. De voorgestelde tekst kan tussen de kandidaten een echte ongelijkheid kan creëren, wat eventueel zou kunnen leiden tot een annulatieberoep bij het Arbitragehof. − In de gevallen waarin zowel het (oude) artikel 151 en de overgangsmaatregelen van artikel 151 (nieuw) de voorafgaande voordracht van kandidaten bepalen en die voordrachten ook daadwerkelijk hebben plaatsgevonden, mag de wetgever niet, bij een gewone wet, ieder juridisch gevolg van die voordrachten opheffen. 1.3.4.3. Gevolg verleend aan het advies van de H.R.J. Het Parlement heeft dit advies niet gevolgd. 1.3.5. De problematiek van de toegevoegde rechters en de adjunct- en bijzondere mandaten (personeelsformatie van de magistraten) De Advies- en Onderzoekscommissie van de Hoge Raad voor de Justitie werd gelast met de problematiek die met name verband houdt met de tijdelijke toewijzing aan toegevoegde rechters van bijzondere mandaten, hetzij het ambt van onderzoeksrechter, jeugdrechter, of beslagrechter. Na een eerste analyse van de juridische en openbare gevolgen van deze problematiek besliste de Advies- en Onderzoekscommissie om een lijst met verscheidene bedenkingen en vragen aan de minister van Justitie te sturen. Op grond van haar reflecties, heeft de Advies- en Onderzoekscommissie de minister te kennen gegeven dat zij op de hoogte wil worden gebracht van de oplossingen die zijn ministerie overweegt, en bereid was in te gaan op ieder verzoek tot advies in deze materie.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

48

2. DE STANDAARDPROFIELEN (ART. 259bis-13, GER. W.) “De Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie bereidt de standaardprofielen voor de functies van korpschef voor op basis van de criteria bepaald door de Hoge Raad. De standaardprofielen worden binnen een maand na goedkeuring door de Algemene Vergadering bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad. De Koning kan de verschillende categorieën van profielen vastleggen.” Het opstellen van standaardprofielen voor korpschefs is een van de meest in het oog springende wettelijke opdrachten voor de V.A.O.C.. Het kadert volledig in haar opdracht om bij te dragen tot het herstel van het vertrouwen in de justitie en tot verbetering van de werking van het gerecht. 2.1. Het belang Het goed functioneren van een rechtscollege, aldus de wetgever, is in belangrijke mate afhankelijk van de korpschef. Zijn positie en rol zijn bepalend voor de professionaliteit evenals de beleidsmatige en dienstverlenende kwaliteit, en indirect dus ook voor de beeldvorming van de gerechtelijke organisatie. Voor een behoorlijk functioneren van Justitie volstaat het dus niet dat alle rechters en parketmagistraten zelf de gewenste capaciteiten hebben. De diverse korpsen in het gerechtelijke apparaat moeten ook nog goed geleid worden. Een modern management is op zijn plaats. Daarom is bij de recente hervorming van Justitie uitdrukkelijk bepaald dat de korpschefs moeten beantwoorden aan het profiel van een korpschef-manager. De korpschefnieuwe-stijl moet op een efficiënte manier leiding kunnen geven. In dat licht wordt hij of zij voor een beperkte periode van zeven jaar aangesteld. Elke rechtbank, elk hof, elk parket en elk parket-generaal heeft voortaan zo’n korpsoverste. Onder de korpschef ressorteren van het begin af magistraten met een zogenaamd adjunctmandaat: de ondervoorzitter van een rechtscollege, de kamervoorzitter of de afdelingsvoorzitter, de (eerste-) advocaat-generaal of de eerste substituut. Ook zij moeten leidinggevende bekwaamheden hebben. De (Verenigde) Benoemings- en Aanwijzingscomissies zullen bij hun voordracht immers rekening houden met de standaardprofielen, die de V.A.O.C. vooraf voor elke functie van korpschef opgesteld heeft. 2.2. De termijnen Voor de uitvoering van deze delicate en complexe opdracht heeft de wetgever evenwel aan de Hoge Raad voor de Justitie een zeer krap tijdsbestek toegemeten. De twintig categorieën van standaardprofielen, vastgelegd in het Koninklijk Besluit van 15 maart 2000, werden gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 30 maart 2000 (tevens de datum van inwerkingtreding van het besluit). De Hoge Raad diende vervolgens deze profielen te

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

49

ontwerpen met het oog op hun toepassing vanaf het ogenblik dat de benoemingsen aanwijzingsprocedures voorzien in voormelde wet in werking treden, nl. 2 augustus 2000 (art.109). Dit had tot gevolg dat de orthodoxe logica van het competentiemanagement bij de opbouw van deze profielen niet kon worden gevolgd. Een systematische werkwijze bij de opbouw van standaardprofielen werd onder meer wel in Nederland gevolgd, waar het reorganisatieproces van het Openbaar Ministerie van start ging einde 1994 en finaal vier en een half jaar en zeven voortgangsrapportages verder - zijn formeel-juridisch beslag kreeg in een nieuwe wet op de Rechterlijke Organisatie, die op 1 juni 1999 in werking trad. 2.3. Het engagement Niettegenstaande het zeer krap tijdsbestek is de Hoge Raad, tijdens haar Algemene Vergadering van 5 april 2000, het engagement aangegaan om aan haar wettelijke opdracht binnen de gestelde termijn te voldoen. Daarom werd geopteerd voor een meer pragmatische aanpak die zich noodzakelijk inschrijft in een ontwikkelingsproces, dat op korte en (middel)lange termijn dient te worden verder gezet. De objectivering van de benoemingen, de aanwijzing van korpschefs op basis van standaardprofielen en de evaluatie van de magistraten zijn immers slechts onderdelen van een meer omvattend competentiemanagement. In de nabije toekomst zal de nodige aandacht worden besteed aan de procesmatige opvolging van de toepassing van deze standaardprofielen, de terugkoppeling naar een te ontwikkelen visie en missieverklaring, en de verdere verfijning ervan. Ook de ontwikkeling van een loopbaanplanning en mobiliteitsbeleid, een gericht opleidings- en vormingsbeleid, kwantitatieve en kwalitatieve prestatie-indicatoren en waarderingssystemen verdienen de aandacht. Al deze instrumenten moeten de gerechtelijke overheden toelaten op termijn en op flexibele wijze de eigen organisatie en de leden binnen de organisatie te sturen op gewenste resultaten in functie van vooropgestelde doelen. 2.4. De methodologie De opgerichte ‘werkgroep profielen’, heeft bij het voorbereiden van de werkzaamheden en het opstellen van de standaardprofielen in ruime mate gebruik gemaakt van de in Nederland ontwikkelde methodiek en opgedane ervaring. De leden van de werkgroep en vooral de animatoren (zie hieronder) werden ingewijd in de methodiek door middel van een tweedaagse opleiding georganiseerd door het consultantBureau GITP. In de aanloop naar en bij het begin van de sessies werden zij daarenboven bijgestaan door de heer Eric Louwman, senior loopbaanadviseur bij het Nederlandse ministerie van Justitie en in die hoedanigheid medewerker aan de recente hervorming van het Nederlandse openbaar ministerie. Centraal in het ontstaansproces van de standaardprofielen voor korpsoversten staan de “ontwerpsessies”. Dit zijn “ronde tafels” van een hele namiddag waarop via een dynamisch

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

50

ontwikkelingsproces tussen de werkgroep en diverse actoren getracht wordt het standaardprofiel voor elk type korpsoverste op te bouwen. Op deze sessies waren steeds aanwezig: 1.

2.

3. 4.

Functiehouders: telkens één Franstalige en één Nederlandstalige magistraat die de desbetreffende functie van korpsoverste momenteel uitoefenen. De keuze van deze functiehouders gebeurde in functie van de taalpariteit, geografische spreiding, omvang van de rechtsmacht en beschikbaarheid. Van hen werd verwacht dat zij openhartig praten over hun functie, de ermee verbonden resultaatgebieden en de competenties die vereist zijn om deze functie optimaal te vervullen. Respondenten: drie tot vijf verschillende personen die vanuit hun functie relevante medespelers zijn op het beroepsveld van de functiehouder (magistraten, stafhouders, advocaten, griffiers, parketsecretarissen…). Zij bevragen de functiehouders en reageren kritisch op hun uitspraken omtrent de functie-invulling en de gewenste competenties. Getuigen: twee of drie deelnemers -leden van de H.R.J.- die observeren en participeren in het ontwikkelingsproces. Animatoren: twee leden van de H.R.J. (een Nederlandstalige en een Franstalige) die de ontwerpsessie theoretisch inleiden en methodisch begeleiden.

Zo werden tussen half april en einde mei 2000 in totaal 8 sessies georganiseerd waaraan, naast leden van de werkgroep, niet minder dan 16 korpsoversten en 30 respondenten deelnamen. Daarnaast werden voor een aantal zeer specifieke standaardprofielen aanvullende interviews georganiseerd. Bij elke sessie werd volgende werkwijze gevolgd: een ontwerp van functiebeschrijving, door de Hoge Raad ontwikkeld, werd getoetst aan de visie van de functiehouders en respondenten. Dit kon leiden tot een bijsturing of aanvulling, met als essentieel doel de functie binnen de organisatie, evenals de voornaamste taken en verantwoordelijkheden, kernachtig te omschrijven. Vanuit die functiebeschrijving en via de formuleringen van de verwachtingen van externe en interne klanten werden een aantal resultaatgebieden van de functie omlijnd. Resultaatgebieden zijn de producten, diensten of resultaten (output) die geleverd moeten worden aan de klant21. Vervolgens werden de competenties bepaald die voor de functie van belang zijn. Onder “competenties” verstaan we hier: de meetbare, observeerbare gedragsvaardigheden of persoonseigenschappen die nodig zijn om de functie optimaal uit te oefenen. Tenslotte werd binnen de competenties een onderscheid gemaakt tussen “kerncompetenties”, met name de gedragscriteria die essentieel zijn voor de functie van korpsoverste in het

21

In de voorbereidende werkzaamheden stond het begrip ‘klant / client’ fel ter discussie. Het begrip klant, hoewel niet gebruikelijk in de gerechtelijke wereld, werd in het Nederlands toch aangehouden omdat voor deze generieke term geen juridisch equivalent bestaat. Zowel de personen / instanties binnen de gerechtelijke organisatie (interne klanten) met wie de korpschef functionele relaties onderhoudt, als rechtszoekenden, waarnemers met inbegrip van de media (externe klanten) worden hiermee gevat. Gelet op de hoofdzakelijk commerciële connotatie van de Franse term “client” werd deze niet gebruikt in de Franse teksten, maar vervangen door enerzijds “les professionnels de la justice” (interne klanten) en anderzijds “les usagers et les observateurs, en ce compris les médias” (externe klanten).

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

51

algemeen, en “specifieke competenties” of competenties die eigen zijn aan een specifieke categorie van korpsoverste (vb. eerste voorzitter van een hof van beroep, krijgsauditeur,…). Voor de bepaling van de competenties werd gebruik gemaakt van een lijst van 39 gedragscriteria, die zijn nut reeds op diverse terreinen heeft bewezen. Deze gedragscriteria werden gedefinieerd en in observeerbare indicatoren omschreven, zodat begripsverwarring werd voorkomen. Voor het vastleggen van de specifieke competenties werd bovendien uitgegaan van kritieke situaties, d.w.z. moeilijke of lastige werkomstandigheden die extra eisen stellen aan de functiehouders om hun resultaten te bereiken. Op basis van in deze sessies ingewonnen informatie werd een eerste ontwerp van standaardprofielen opgemaakt. Dat ontwerp werd op 16 juni 2000 voorgelegd aan alle korpschefs en twee vertegenwoordigers per magistratenvereniging op een grootschalige informatienamiddag. De profielen werden er voorgesteld, ontleed en bediscussieerd. Zowel tijdens die dag als de weken erna gaven vele korpschefs en andere magistraten hun mening en maakten zij hun kritiek en suggesties over aan de Hoge Raad. Deze nieuwe gegevens werden in de mate van het mogelijke verwerkt en er werd vooral aandacht besteed aan de uniformisering van de verschillende profielen. De definitieve ontwerp-profielen werden een eerste maal aan de Algemene Vergadering ter stemming voorgelegd op 28 juni 2000. Deze konden echter niet meteen goedgekeurd worden gezien een uitgebreide bespreking en een aantal amenderingen noodzakelijk bleken. 2.5. Het resultaat: “van integriteit tot zin voor openbare dienstverlening” Op zijn Algemene Vergadering van 4 september 2000 keurde de Hoge Raad op voorstel van de V.A.O.C. de twintig ontworpen profielen goed. Op 16 september 2000 werden ze gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad (ed.1) samen met een begeleidende tekst. De profielen waaraan de (ideale) korpschefs moeten beantwoorden, behelzen vier resultaatgebieden. Van hen wordt verwacht dat ze (1) een beleid voeren, (2) een goed werkende organisatie weten op te zetten en te leiden, (3) een toegankelijke en (4) een kwalitatieve dienstverlening (doen) realiseren. Dit vertaalt zich in acht algemene competenties: integriteit (in de zin van loyauteit, consequent optreden), visie, omgevingsbewustzijn, groepsgericht leiderschap, kunnen plannen en organiseren, voortgangscontrole, besluitvaardigheid, en zin voor openbare dienstverlening. Hier worden voor elk van de twintig leidinggevende functies in de magistratuur nog eens enkele specifieke competenties aan toegevoegd. De volledige tekst en de twintig standaardprofielen zijn terug te vinden in het Belgisch Staatsblad van 16 september 2000 (ed.1, blz. 31485 tot 31564).

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

52

2.6. De aanwending De voorliggende standaardprofielen zullen zoals gezegd de Benoemings- en Aanwijzingscommissies van de Hoge Raad dienstig zijn bij de voordracht van de kandidaten voor de diverse functies van korpschef die binnen de magistratuur te begeven zijn. Elke B.A.C. is er immers toe gehouden de conformiteit van de kandidaten aan deze profielen te toetsen. Kandidaten hebben er dus alle belang bij hun kandidatuur te motiveren, en met name aan te tonen dat hun persoonlijke competenties beantwoorden aan het vereiste standaardprofiel. 2.7. Een kritische noot Gezien het engagement om in een zeer krap tijdsbestek aan haar wettelijke opdracht te voldoen, werd voor de opbouw van de standaardprofielen noodzakelijkerwijs gekozen voor een pragmatische aanpak. De Hoge Raad is er zich terdege van bewust dat deze werkwijze niet ideaal is. Het opstellen en publiceren van de standaardprofielen is te beschouwen als een aanzet tot een ontwikkelingsproces. Zowel op korte als op (middel)lange termijn zal de toepassing ervan opgevolgd, geëvalueerd en verder verfijnd moeten worden. Vorming zal nodig zijn om dergelijke profielen ook adequaat toe te passen. De publicatie van de standaardprofielen betekent dus geen eindpunt, maar een eerste stap naar een meer omvattend competentiemanagement.

3. VERSLAG OVER HET GEBRUIK VAN DE MIDDELEN VAN INTERNE CONTROLE BINNEN DE MAGISTRATUUR (ART. 259bis-14, GER. W.) Hoewel deze bevoegdheid al sinds 1 maart 1999 van kracht is (art. 109 Wet 22 december 1998), kon de H.R.J. haar slechts vanaf oktober 2000 daadwerkelijk uitoefenen, wegens de talrijke taken die de wetgever de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie heeft opgelegd. De bedoelde commissie is dus belast met het “algemeen toezicht en de bevordering van het gebruik van middelen van interne controle” die aan het openbaar ministerie, de Algemene Vergaderingen van de hoven en rechtbanken, de tuchtrechtelijke overheden, en de korpsvergaderingen werden toegekend. De bevoegdheid van de H.R.J. in deze materie mag de onafhankelijkheid van de magistraten in geen geval aantasten. De middelen van interne controle worden opgesomd in de wet: 1. 140 Ger. W. : waken over de regelmatigheid van de dienst. 2. 340 Ger. W.: de opdrachten van de Algemene Vergaderingen van de hoven en rechtbanken. 3. 398 Ger. W.: hiërarchie en toezicht op de hoven en rechtbanken.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

53

4. 399 Ger. W.: handhaving van de orde en de tucht, regelmatige uitoefening van de dienst, tenuitvoerlegging van de wetten en verordeningen in de hoven en rechtbanken. 5. 400 Ger. W.: hiërarchie en toezicht binnen het openbaar ministerie. 6. 401 Ger. W.: mededeling van afwijking van de plichten van hun staat voor leden van het openbaar ministerie. 7. 402 Ger. W.: toezicht op de leden van de parketten, in hun hoedanigheid van officier van gerechtelijke politie. 8. 402bis Ger. W.: toezicht op de referendarissen bij het Hof van cassatie. 9. 403 Ger. W.: toezicht op de leden en het personeel van de griffies en de leden van het parket. 10. 404 tot 414 Ger. W.: tuchtrechtelijke bevoegdheid. 11. 651 Ger. W.: onttrekking van de zaak aan de rechter om reden van openbare veiligheid. 12. 652 Ger. W.: onttrekking van de zaak aan de rechter wegens te lang beraad. 13. 838 Ger. W.: wraking. 14. 1088 Ger. W.: vernietiging wegens een overschrijding van de bevoegdheid. 15. 441 W. Sv.: aangifte van rechterlijke beslissingen op bevel van de minister van Justitie. 16. 442 W. Sv.: cassatieberoep in het belang van de wet. Om het bedoelde verslag op te stellen moet de V.A.O.C. een externe controle uitoefenen op de bovenvermelde middelen van interne controle. De door de wetgever uitgewerkte procedure voor externe controle verloopt als volgt: 1. de overheden die met het intern toezicht belast zijn, dienen een jaarlijks verslag op te stellen ter attentie van de V.A.O.C. (art. 259bis-14, Ger. W.); 2. de V.A.O.C. kan deze overheden om alle nuttige informatie verzoeken (art; 259bis-14, § 2, 2de lid, Ger. W.); 3. de V.A.O.C. stelt een jaarlijks verslag op; 4. het verslag wordt voor goedkeuring toegezonden aan de Algemene Vergadering van de Hoge Raad (art. 259bis-18, Ger. W.); 5. na goedkeuring wordt het verslag toegezonden aan de minister van Justitie, aan de Kamer van volksvertegenwoordigers, aan de Senaat en aan de korpschefs van de hoven en van het openbaar ministerie bij die hoven (art. 259bis-18, Ger. W.). De middelen van interne controle worden nu eens door een welbepaald orgaan, dan weer door een gehele rechtbank of door de kamers van een rechtbank uitgeoefend. Voor andere controlemiddelen is de inmenging van een enkele of van verschillende overheden vereist. De V.A.O.C. heeft er daarom voor gekozen om alle betrokken instanties te raadplegen. Zij opteerde er eveneens voor om zich tot de korpschefs te richten in het kader van de bevoegdheden die door hun respectieve rechtsmachten worden uitgeoefend. Voor de inzameling van de gegevens m.b.t. het gebruik van de interne controlemiddelen werd in werkgroep een methode uitgewerkt. Er was immers nood aan een procedure die vergelijkbare gegevens zou opleveren. En bovendien moest de invoering van een uniform werkinstrument de systematische registratie van de relevante gegevens binnen de rechtsmachten voor de toekomst waarborgen22. 22

Voor het eerste verslag over het gebruik van de interne controlemiddelen tijdens het jaar 1999 bleken heel wat gegevens “niet beschikbaar”.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

54

Er werd geopteerd voor het gebruik van formulieren en gelet op de diversiteit van de functies werd voor elk ambt van korpschef een ander formulier uitgewerkt. Dit systeem heeft evenwel zijn beperkingen: het is afhankelijk van de loyale medewerking van de controlerende instanties en van de nauwkeurigheid en volledigheid van de verkregen antwoorden. Begin oktober 2000 werden de formulieren aan 152 korpschefs gestuurd. Overeenkomstig artikel 259bis-14 § 2; 2de lid Gerechtelijk Wetboek, werd de minister van Justitie gelijktijdig in kennis gesteld dat om informatie werd verzocht. De antwoordtermijn werd vastgesteld op 1 november 2000 en nadien tot 15 november 2000 uitgesteld om ook de talrijke antwoorden, die na de eerst geplande einddatum ingekomen waren, te kunnen verwerken. Rekening houdende met deze uiterste datum voor de indiening van de formulieren, kon de V.A.O.C. 118 antwoorden op 152 verstuurde formulieren behandelen. Het verslag werd opgesteld in een geest van openheid en transparantie en met respect voor de persoonlijke levenssfeer van de betrokken personen. Het berust uitsluitend op de gegevens van de overheden. De H.R.J. is zich ervan bewust dat deze methode gebreken vertoont. Niets belet dat in de toekomst de informatie die aan de V.A.O.C. wordt toegezonden vooraf aan de Algemene Vergaderingen van de hoven en rechtbanken of aan de korpsvergaderingen van de parketten wordt voorgelegd. In zijn verslag houdt de H.R.J. een pleidooi voor de ontwikkeling van de Algemene Vergaderingen van de hoven en rechtbanken en van de korpsvergaderingen van de parketten tot instrumenten van dialoog. De H.R.J. pleit ook voor overleg tussen de betrokken overheden met het oog op de uniformisering van de interpretatie van de wettelijke bepalingen die de interne controle regelen, de manier waarop deze moeten worden toegepast en de manier waarop daarover verslag dient te worden uitgebracht bij de V.A.O.C. Op 11 december 2000 werd het eindverslag van de werkgroep goedgekeurd door de V.A.O.C. Op 10 januari 2001 keurde de Algemene Vergadering het verslag van de V.A.O.C. goed en op 17 januari 2001 werd het verslag toegezonden aan de minister van Justitie, aan de Kamer van volksvertegenwoordigers, aan de Senaat en aan de korpschefs van de hoven en van het openbaar ministerie bij die hoven.

4. DE BEHANDELING VAN DE KLACHTEN Dit onderwerp wordt behandeld in een afzonderlijk verslag overeenkomstig art. 259bis-15 Ger. W. Dit verslag wordt als bijlage aan onderhavig verslag gevoegd.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

55

HOOFDSTUK 3 : DE ACTIVITEITEN VAN DE COLLEGES

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

56

Artikel 259bis-1 van het Gerechtelijk Wetboek regelt de samenstelling van de Hoge Raad voor de Justitie. Een essentieel kenmerk van de Hoge Raad is de dubbele pariteit tussen Nederlandstaligen en Franstaligen en tussen magistraten en niet-magistraten. De Hoge Raad bestaat uit een Nederlandstalig en een Franstalig college van elk tweeëntwintig leden. Elk college telt elf magistraten en elf niet-magistraten. De groep magistraten bestaat per college minstens uit : 1° 2° 3° 4°

een lid van een hof of van het openbaar ministerie bij een hof; een lid van de zittende magistratuur; een lid van het openbaar ministerie; een lid per rechtsgebied van het hof van beroep.

De magistraten van het Hof van Cassatie, van de militaire rechtscolleges, de bijstandsmagistraten en de federale magistraten worden geacht deel uit te maken van het hof van beroep te Brussel. De groep niet-magistraten telt per college ten minste vier leden van elk geslacht en bestaat uit ten minste : 1° vier advocaten met een beroepservaring van ten minste tien jaar balie; 2° drie hoogleraren aan een universiteit of een hogeschool in de Vlaamse of Franse Gemeenschap met een voor de opdracht van de Hoge Raad relevante beroepservaring van ten minste tien jaar; 3° vier leden die houder zijn van ten minste een diploma van een hogeschool van de Vlaamse of Franse Gemeenschap met een voor de opdracht van de Hoge Raad relevante beroepservaring van ten minste tien jaar op juridisch, economisch, administratief, sociaal of wetenschappelijk vlak. Ten minste één lid van het Franstalig college moet het bewijs leveren van de kennis van de Duitse taal. De taken van de colleges worden omschreven in artikel 259bis-4 van het Gerechtelijk Wetboek en artikel 26 van het huishoudelijk reglement van de Hoge Raad. Elk college vergadert ten minste eenmaal per jaar. In het licht van de dubbele pariteit van de Hoge Raad staan de colleges in voor de samenstelling van het Bureau. Elk college draagt hiertoe een magistraat en een niet-magistraat voor. De colleges gingen over tot de samenstelling van het Bureau in hun vergadering van 26 februari 2000. Daarna vergaderde het Franstalig college nog op 22 maart 2000 en het Nederlandstalig college op 30 maart 2000. Eens de samenstelling van het Bureau achter de rug is, bestaat de rol van de colleges hoofdzakelijk in het voorlichten van de leden van een zelfde taalgroep over de activiteiten van de verschillende commissies.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

57

HOOFDSTUK 4 : DE ALGEMENE VERGADERING

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

58

Hieronder wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste beslissingen van de Algemene Vergadering. Algemene Vergadering van 15 januari 2000 Overeenkomstig artikel 259bis-2, § 5, vierde lid, van het Gerechtelijk Wetboek wordt de lijst met alle aantredende leden van de Hoge Raad en hun opvolgers door de Minister van Justitie in het Belgisch Staatsblad bekendgemaakt. Deze bekendmaking geldt als installatie. Aangezien deze lijst op 31 december 1999 in het Belgisch Staatsblad werd gepubliceerd, werd een allereerste Algemene Vergadering van de Hoge Raad belegd op 15 januari 2000. Een voorlopig Bureau, met inachtneming van de dubbele pariteit tussen Nederlandstaligen en Franstaligen en tussen magistraten en niet magistraten, werd opgericht. Het bestond uit Martine Castin, raadsheer in het hof van beroep te Bergen, Jos Colpin, eerste substituutprocureur des Konings bij de rechtbank van eerste aanleg te Brussel, Lucien Potoms, griffier van het Arbitragehof, en Jean-Claude Scholsem, gewoon hoogleraar aan de Universiteit Luik. Algemene Vergadering van 26 januari 2000 Goedkeuring van een kiesreglement voor de samenstelling van het Bureau. Algemene Vergadering van 26 februari 2000 Aanwijzing van de leden van het Bureau. Goedkeuring van de voordracht, door de colleges, van de voorzitters van de commissies. Werden aangewezen als voorzitter : − − − −

van de Franstalige Advies- en Onderzoekscommissie : mevr. Karin Gerard; van de Franstalige Benoemings- en Aanwijzingscommissie : de heer Jacques Hamaide; van de Nederlandstalige Advies- en Onderzoekscommissie : mevr. Kristine Kloeck; van de Nederlandstalige Benoemings- en Aanwijzingscommissie : mevr. Edith Van den Broeck.

Mevr. Gerard werd als eerste voorzitter van de Hoge Raad aangewezen. Algemene Vergadering van 4 maart 2000 Oprichting van : − − − −

de administratieve cel; de werkgroep “huishoudelijk reglement”; de werkgroep “evaluatie”; de werkgroep “standaardprofielen van korpschefs”.

Algemene Vergadering van 29 maart 2000 Goedkeuring van de personeelsformatie en het taalkader.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

59

Algemene Vergadering van 5 april 2000 Goedkeuring van het principe van de organisatie, eind november 2000, van het residentieel seminarie van de gerechtelijke stagiairs. Algemene Vergadering van 14 juni 2000 Goedkeuring van : 1) de evaluatiecriteria van de magistraten, van de titularissen van een adjunct-mandaat en van een bijzonder mandaat; 2) de handleiding voor de evaluatieprocedure; 3) de inleiding; 4) de evaluatieformulieren. Algemene Vergadering van 28 juni 2000 Goedkeuring van : 1) de regels voor de weging van de evaluatiecriteria van magistraten; 2) de programma’s voorbereid door de Verenigde Benoemings- en Aanwijzingscommissie met betrekking tot : 2.1. de permanente vorming van magistraten voor het jaar 2001, 2.2. het programma van het residentieel seminarie van de gerechtelijke stagiairs van november 2000, 2.3. het programma van het examen inzake beroepsbekwaamheid en van het vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage voor het gerechtelijk jaar 2000-2001; 3) de adviezen voorbereid door de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie met betrekking tot : 3.1. het voorontwerp van wet tot vaststelling van een tijdelijke personeelsformatie van raadsheren ten einde de gerechtelijke achterstand bij de hoven van beroep weg te werken, 3.2. het wetsontwerp tot wijziging van de artikelen 190, 194, 259bis-9, 259bis-10, 259octies en 371 van het Gerechtelijk Wetboek, tot invoeging van de artikelen 191bis en 194bis in het Gerechtelijk Wetboek en tot wijziging van artikel 21 van de wet van 18 juli 1991 tot wijziging van de voorschriften van het Gerechtelijk Wetboek die betrekking hebben op de opleiding en werving van magistraten Algemene Vergadering van 13 juli 2000 Bespreking van de standaardprofielen voor de functies van korpschef. Algemene Vergadering van 4 september 2000 Goedkeuring van : 1) de standaardprofielen voor de functies van korpschef, voorbereid door de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie;

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

60

2) de ontwerpbegroting voor het jaar 2001. Algemene Vergadering van 4 oktober 2000 Goedkeuring van het huishoudelijk reglement. Algemene Vergadering van 6 december 2000 Goedkeuring van het advies omtrent het wetsvoorstel inzake het federaal parket, voorbereid door de Verenigde Advies- en Onderzoekscommissie. Algemene Vergadering van 20 december 2000 Bespreking van een voorstel van wet tot wijziging van de wetgeving betreffende de Hoge Raad voor de Justitie, onder voorbehoud van een evaluatie na een jaar van de werkzaamheden. Beslissing m.b.t. de aanvang van de mandaten van voorzitter van de H.R.J.: − Voorzitters van de colleges en van de verenigde commissies. Goedkeuring van : 1) het mandaat van de administratieve cel, 2) het reglement voor de presentiegelden en de vergoedingen voor de verbetering van de examens en de behandeling van klachten, 3) het profiel van de leidinggevend ambtenaar van de Hoge Raad voor de Justitie; Verkiezing van : 1) twee commissarissen der rekeningen; 2) de leden van de administratieve cel; 3) de leden van de deontologische cel.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

61

ALGEMENE CONCLUSIES

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

62

Bijdragen tot herstel van het vertrouwen in de Justitie en tot een optimale werking van de Justitie als openbare dienst, zo luidt de missie die de wetgever de Hoge Raad voor de Justitie bij zijn oprichting in 1998 meegaf. De Hoge Raad heeft er nu ruim één jaar werking op zitten. Dit jaarverslag geeft een beeld van de (startende) organisatie van de Raad en een overzicht van de werkzaamheden in algemene vergadering, commissies en werkcellen. We zijn tevreden over het gepresteerde werk: het is een zwaar jaar geweest, maar we hebben de hindernissen van het begin van het parcours vrij goed genomen. De wetgever had immers geen tijd voorzien voor de noodzakelijke materiële, personele en infrastructurele uitbouw van de Raad. Bijgevolg moesten van meet af aan en gelijktijdig met alle beslommeringen van de opstartfase en de voorbereiding van de commissiewerkingen (o.m. op punt stelling van een huishoudelijk reglement), ook de wettelijke opdrachten worden vervuld. Tijdens dit eerste werkjaar werd behoorlijk wat arbeid verzet: het ontwerpen van profielen voor korpschefs en een evaluatie-instrument t.b.v. de magistratuur, de organisatie van vergelijkende toelatingsexamens tot de gerechtelijke stage en de examens beroepsbekwaamheid, voordrachten met het oog op benoemingen en aanwijzingen, adviezen omtrent wetsvoorstellen en wetsontwerpen, een verslag over de interne controle in de magistratuur, de behandeling van honderden klachten… Dit alles in een mum van tijd tot een goed einde brengen was niet evident, temeer dat de leden van de Hoge Raad nog nooit met elkaar hadden samengewerkt . We zijn er ons van bewust dat onze werkwijzen en resultaten kunnen verbeterd worden in het kader van een verdere verduidelijking van onze bevoegdheden. Dit is wellicht leergeld dat we betalen voor het op gang trekken van een nieuwe instelling die een heel eigen plaats inneemt binnen ons staatsbestel. Voor een evaluatie in de eigenlijke betekenis van het woord is het nog te vroeg. Maar toch is het belangrijk deze terugblik te besluiten met een kritische blik op het eerste werkingsjaar.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

63

S ECTIE E H OGE R A AD V O OR D E J USTITIE :: IE 11 :: D SECTI DE HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE E EN PPROFESSIONELE ROFESSIONELE O RGANISATIE ?? EEN ORGANISATIE 1.

De werking van de Hoge Raad wordt verzekerd door zijn verschillende organen met name de Algemene Vergadering, de taalcolleges, de twee commissies en het Bureau – die daarin worden bijgestaan door het administratief personeel23.

Met uitzondering van de voordrachten van kandidaat-magistraten, waarover de Benoemingsen Aanwijzingscommissies zelf beslissen, evenals de klachten die autonoom door de Adviesen Onderzoekscommissies worden behandeld, is de Algemene Vergadering de beslissende instantie. De commissies staan in voor de voorbereiding van haar werkzaamheden ; het Bureau verzekert de coördinatie van de werkzaamheden en het dagelijks bestuur. De taalcolleges hebben geen specifieke wettelijke bevoegdheden tenzij bij de samenstelling van het Bureau. 2.

Een kritische kijk op de werking in de praktijk leert ons de sterkten en zwakten van deze organisatiestructuur.

2.1. Wat de taalpariteit betreft. Gegeven het federale karakter van de justitie moet de samenstelling van de Hoge Raad weerspiegelen dat ons land uit taalgemeenschappen bestaat. De samenwerking tussen de twee taalgemeenschappen is ongetwijfeld verrijkend, maar heeft ook haar prijs : voor elke tekst en elke vergadering zijn vertalingen vereist, wat niet enkel een dure maar ook een arbeidsintensieve en tijdrovende aangelegenheid is. Dankzij de vaste wil van alle betrokkenen om samen het project “H.R.J.” tot een goed einde te brengen, slaagden we erin, zelfs in moeilijke tijden, de meningsverschillen en de confrontatie tussen (filosofische, politieke en) communautaire gevoeligheden, te overstijgen. 2.2. Wat de beroepspariteit aangaat. Ook de gemengde samenstelling (magistraten/niet-magistraten) is een positieve ervaring en draagt er toe bij dat de opdrachten met een grotere openheid en maatschappelijke betrokkenheid worden benaderd. Vraag is of hiermee de wil van de wetgever wordt waargemaakt, met name de synthese te realiseren van een veelheid aan benaderingen die in de maatschappij leven. We stellen vast dat de leden-magistraten over het algemeen meer mogelijkheden hebben om hun tijd te beheren dan hun collega’s niet-magistraten, en bijgevolg meer beschikbaar blijken. 23

De personeelsformatie bestaat uit 30 eenheden die het statuut van de vastbenoemde rijksambtenaren genieten.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

64

Bovendien heeft een overweldigende meerderheid van de leden rechten gestudeerd24. Dit komt ongetwijfeld ten goede aan de behandeling van zeer technische aangelegenheden, maar waarborgt dit ook een reële reflectie van de gevoeligheden en bekommernissen van een heterogene burgerlijke maatschappij ? 2.3. Wat de uitoefening van de bevoegdheden aangaat. 2.3.1. Het Bureau, dat instaat voor het dagelijks bestuur van de instelling, heeft blijk moeten geven van een grote dosis engagement, transparantie en loyaliteit t.o.v. de Algemene 25 Vergadering. Het zorgt voor de interne en externe informatiedoorstroming en voor de logistieke ondersteuning van de leden. Dit alles vergt vanwege de vier bureauleden een echt collegiale opstelling. 2.3.2. De werking van de commissies verloopt efficiënt en resultaatgericht, al slaagt de Advies- en Onderzoekscommissie er voorlopig niet in al haar opdrachten binnen de gestelde tijd te realiseren (cf. verder). De samenwerking en afstemming tussen de commissieleden vlot over ’t algemeen bijzonder goed, hoewel onderlinge verschillen niet te vermijden zijn. Deze hangen samen met verschillende bevoegdheden (benoemingen zijn van alle tijden een heet hangijzer) en cultuurverschillen (de enen zijn geneigd het debat te intellectualiseren, de anderen zijn nu eenmaal zakelijker én pragmatischer). Het feitelijke overwicht van de magistraten – een homogene en sterk geprofileerde beroepsgroep – kenmerkt evenwel de commissiewerkingen. Dit wordt versterkt door het feit dat de werkzaamheden, vooral deze van de (Verenigde) Advies- en Onderzoekscommissie, vaak worden voorbereid in werkcellen waarvan de paritaire samenstelling niet wettelijk is opgelegd en in de praktijk soms moeilijk haalbaar is. Verder is de zeer zware belasting van de commissieleden een vaststelling waar men niet aan voorbij kan. De uitvoering van de vele opdrachten - examens verbeteren, kandidaten horen en voordragen voor benoemingen, adviezen uitbrengen, audits of bijzondere onderzoeken uitvoeren, klachten behandelen…- vraagt een grote beschikbaarheid. In werkelijkheid komt het erop neer dat de leden ongeveer 1/3 werktijd besteden aan de opdrachten van de H.R.J. Aangezien voor velen daartoe op de werkvloer geen faciliteiten werden voorzien, doen zij dit bovenop hun normale activiteiten in de magistratuur, de advocatuur of enig ander beroep voor wat de “externe” leden aangaat. Tijdens het eerste werkingsjaar draaide de H.R.J. voortdurend op volle toeren, ook tijdens de weekends. Ondanks de inzet van de leden was het niet altijd makkelijk om de ontwerpteksten tijdig af te krijgen, om de debatten in goede banen te leiden, en om tot kritiekbestendige beslissingen of adviezen te komen.

24 25

Met name 41 van de 44 leden. In de loop van het eerste werkjaar werd in kranten en gespecialiseerde bladen regelmatig aandacht besteed aan de H.R.J. en werden een tweetal persconferenties gehouden. Begin mei 2001 werd een perscommuniqué uitgegeven dat de « buitenwacht » op gestructureerde wijze informeert over de werkzaamheden van de Hoge Raad. Een werkgroep “externe communicatie” buigt zich over de vormgeving aan een communicatiebeleid en de ontwikkeling van een eigen website.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

65

2.3.3. In de Algemene Vergadering zitten de Verenigde Benoemingscommissie en de Verenigde Advies– en Onderzoekscommissie samen rond de tafel teneinde de in commissie voorbereide voorstellen te bekrachtigen. De uitwisseling van ideeën en benaderingen, het open debat dat voortvloeit uit de confrontatie van verschillende visies is ongetwijfeld een rijkdom. Maar het moet gezegd dat de Algemene Vergadering – met zijn 44 leden uit diverse professionele, culturele en taalgemeenschappen – ook een loodzware beslissingsmachine is ! Wegens haar ruime bevoegdheden en de noodzaak om voldoende gelijke tred te houden (met name in het kader van de adviesbevoegdheid), moet de Algemene Vergadering eens per maand samenkomen. De organisatie van deze vergaderingen is een dure aangelegenheid26. Bovendien valt deze werkwijze moeilijk te verzoenen met de verwachtingen die de wetgevende en de uitvoerende macht stellen wanneer zij om een dringend advies verzoeken of een onderzoek of een audit vragen binnen een termijn van twee of drie maanden. Wil de Algemene Vergadering niet herleid worden tot een orgaan dat de werkzaamheden van de commissies alleen maar bekrachtigt, dan moet men aanvaarden dat over de ontwerpen van adviezen en beslissingen diepgaande besprekingen worden gevoerd, met het risico dat de consensus die in de commissies werd bereikt eventueel wordt verbroken, en dat het hele dossiers opnieuw naar de betrokken commissie wordt verzonden. 3.

De Hoge Raad onderzoekt hoe deze structurele problemen kunnen worden opgelost, maar wellicht is een wetgevend ingrijpen vereist.

3.1. De volledige invulling van het administratief personeelskader, ter ondersteuning van de werkzaamheden van de H.R.J., is een absolute prioriteit voor het tweede werkjaar. In een eerste fase, en in afwachting van de inrichting van examens die toegang geven tot een statutaire benoeming, werd beslist maximaal de helft van het 30 eenheden tellende personeelskader op contractuele basis aan te werven. Het werd een soms ontmoedigende zoektocht naar bekwame mensen die bereid waren zich samen met de leden van de H.R.J. ten volle te engageren in de uitbouw van deze nieuwe instelling. Daarnaast vergde het wachten op de organisatie van de examens door Selor, de 27 wervingsdienst van de federale overheid, meer dan engelengeduld . Op 1 mei 2001 had de H.R.J. niet eens de helft van haar personeel contractueel in dienst. Bovendien groeit het inzicht dat, ondanks de ietwat gunstigere regeling die de H.R.J. kon bedingen (cf. hoger), het statuut van de vastbenoemde ambtenaar van het Rijk niet echt aangepast is voor een instelling als de H.R.J.. Gegeven de complexe, gespecialiseerde en vaak aan strikte termijnen gebonden opdrachten zou de Raad – naast “juniormedewerkers”- ook 26

Een voltallige Algemene Vergadering van meer dan vier uur kost ongeveer 450.000 fr (presentiegelden, verplaatsingskosten en tolken); duurt de vergadering minder dan vier uur, dan daalt dit bedrag tot ongeveer 230.000 fr. 27 Deze examens konden uiteindelijk in het tweede kwartaal 2001 plaatsvinden. De indiensttredingen zijn gepland voor het najaar 2001.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

66

moeten kunnen rekenen op juristen met administratieve, juridische of beleidservaring. De missie zelf van de H.R.J. evenals de maatschappelijke verwachtingen t.a.v. deze nieuwe instelling laten immers niet toe 5 à 10 jaar tijd te nemen om tot een professionele organisatie uit te groeien. Gelet op het korte mandaat van de leden (max. de helft plus twee van hen kan éénmaal voor een termijn van vier jaar vernieuwd worden), zal de administratie bovendien voor de noodzakelijke continuïteit moeten zorgen, wat de keuze voor een sterke administratieve onderbouw kracht bijzet. 28 Een vergelijking met de andere (grond)wettelijke instellingen die genieten van een dotatie , leert trouwens dat de H.R.J. er inzake het statuut van zijn medewerkers minder goed aan toe is. Het Bureau van de Raad, hierin bijgetreden door de administratieve commissie, wil dan ook ijveren voor een personeelsstatuut gelijkwaardig aan wat in vergelijkbare instellingen van kracht is. De beschikking over voldoende en voldoende gekwalificeerde medewerkers moet toelaten het opzoekwerk voor de commissies door de administratie te laten gebeuren en de redactie van sneuvelteksten voor een deel aan hen over te laten. Ook het aantal thematische werkcellen zou verminderen omdat gekwalificeerde medewerkers deze opdrachten kunnen opnemen. Met de huidige wetgeving is het evenwel een illusie hier alle heil van te verwachten. De taken die voor delegatie in aanmerking komen zijn beperkt in aantal, de noodzakelijke tijdsinvestering voor de leden zal onmiskenbaar belangrijk blijven en de algemene vergadering wenst zich ook in de toekomst niet tot een loutere bekrachtigingsinstantie te laten herleiden. 3.2. Een denkpiste die een aantal leden van de Hoge Raad voorstaat, bestaat erin het kader van de referendarissen en parketjuristen wettelijk uit te breiden en deze in te zetten ter ondersteuning van de magistraten–leden van de H.R.J. in het kader van hun beroepsactiviteit. Administratieve personeelsleden van de Hoge Raad voor de Justitie zouden de leden die geen magistraat zijn dan in ruimere mate ondersteunen bij de voorbereiding en de opvolging van hun activiteiten binnen de H.R.J. 3.3. De wet voorziet in de mogelijkheid een beroep te doen op externe experts29. Tot nu toe werd hier in zeer beperkte mate gebruik van gemaakt: enkel bij het uitwerken van het evaluatiesysteem voor de magistratuur en de standaardprofielen voor korpsoversten werd voor een nauwkeurig omschreven bijdrage een consultant ingeschakeld. De ervaring leert dat een zekere weerstand leeft tegen externe expertise, omdat enerzijds de rechterlijke orde een specifiek karakter heeft, en omdat anderzijds binnen de H.R.J. eveneens deskundigheid voorhanden is waarop een beroep kan worden gedaan. De uitbouw van samenwerkingsverbanden met diverse universitaire onderzoeksinstellingen op korte termijn verdient de nodige aandacht. Daarnaast wekt de recente oprichting van een academische 28 29

Arbitragehof, Rekenhof, Comité P en I, Federale Ombudsdienst. Artikel 259bis-6§1.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

67

30

talentenbank - een ontmoetingsplatform voor vraag en aanbod m.b.t. onderzoeks–, opleidings– en adviesvragen – uiteraard onze belangstelling. 3.4. De wetgever voorzag in de mogelijkheid om bij (in ministerraad overlegd) K.B. het aantal voltijdse leden van het Bureau uit te breiden mocht de werklast te groot blijken31. Deze vraag wordt in de schoot van de Hoge Raad bestudeerd. 3.5. De nadelen van de logge besluitvorming in Algemene Vergadering - zoals we die vandaag kennen - kan gedeeltelijk opgelost worden mits voorzien wordt in een kortere procedure voor spoedadviezen. In het voorstel tot “reparatiewet” waaraan de Hoge Raad zijn medewerking verleende, werd een spoedprocedure uitgewerkt. Hier komen we verder op terug .

30

Academic Management Consultants Clearing House – een initiatief van Roger Blanpain, prof. emeritus van de K.U. Leuven. 31 Artikel 259bis-4§1,tweede lid.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

68

S ECTIE 22 :: D E H O GE R AAD V OOR D E SECTIE DE HOGE RAAD VOOR DE J USTITIE: E U IS V AN V ERTROUW EN ?? UW JUSTITIE: EE EN NH HUIS VAN VERTROU WEN 1.

Het vertrouwen van de bevolking / de burger.

1.1. De Hoge Raad voor de Justitie werd opgericht om bij te dragen tot een betere werking van de Justitie en het vertrouwen van de burger te herstellen. Dat is een gigantische opdracht, gelet op de vaststelling dat het met het vertrouwen van de bevolking in het gerecht blijkbaar niet zo goed gesteld is32. Maar ook omdat de probleemstelling zelf heel wat vragen oproept die vooraf een antwoord vereisen. Wie is “de burger/de bevolking”? Welke diversiteit aan actoren dekken deze begrippen? Wat wordt hier verstaan onder “Justitie”? Gaat het over het institutionele aanbod dan wel over de waarden en idealen waarnaar de notie “Justitie” verwijst? Wat verwacht de burger van Justitie en op welke wijze kan aan deze verwachtingen worden voldaan? Wat betekent juist “vertrouwen in de Justitie”? Is er ooit wél vertrouwen geweest ? In welke mate hangt dit samen met het vertrouwen in andere instellingen binnen ons staatsbestel? Een interuniversitair onderzoek, dat momenteel loopt op initiatief van de federale 33 diensten voor wetenschappelijke, technische en culturele aangelegenheden (DWTC) , wil aan het gebrek aan theoretische en empirische kennis ter zake tegemoet komen. Ook de Hoge Raad voor de Justitie zal hieruit wellicht inzichten kunnen putten voor zijn actie. 1.2. De wettelijke bevoegdheden van de H.R.J. reiken hefbomen aan om de werking van de Justitie te verbeteren en bijgevolg het vertrouwen van de burger te winnen of minstens te vergroten. We denken hierbij vooral aan de objectivering van de benoemingen, het realiseren van een grotere transparantie in de werking van de rechterlijke orde en de consequente behandeling van klachten. 1.2.1. De depolitisering van de benoemingen van de magistraten was een van de belangrijkste hervormingen die werden goedgekeurd. In 1991 al werd met de oprichting van het Wervingscollege gedeeltelijk tegemoetgekomen aan deze bekommernis. De opdracht van deze onafhankelijke instelling bestond in de organisatie van de wervingsexamens en de vergelijkende toelatingsexamens tot de gerechtelijke stage, waarvoor de kandidaatmagistraten dienden te slagen, wilden ze geldig kunnen solliciteren naar een vacant ambt.

32

Slechts 20,1% van de Vlamingen (22,8% van de mannen en 17,2% van de vrouwen) heeft zeer veel tot veel vertrouwen in het gerecht. De Vlaamse pers en de Vlaamse maar vooral de Waalse politieke partijen scoren nog (veel) lager. Zie hierover VRIND 2000 – Vlaamse Regionale Indicatoren, een uitgave van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Vergelijkbare gegevens m.b.t. de Franstalige bevolking zijn ons niet bekend. 33 Zie voor het onderzoeksconcept :”Justitie in vraag gesteld: onderzoeksconcept omtrent de verwachtingen van de burgers ten aanzien van Justitie” – DWTC februari 2000.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

69

De wet van 22 december 1998 hevelt deze aangelegenheid over naar de Benoemings- en Aanwijzingscommissies van de Hoge Raad voor de Justitie, en verleent hem eveneens de bevoegdheid om voor iedere vacature van magistraat de beste kandidaat te selecteren en voor te dragen met het oog op benoeming door de Koning. De minister van Justitie heeft slechts twee opties: ofwel laat hij de kandidaat benoemen die door de Benoemings- en Aanwijzingscommissies werd voorgedragen, ofwel weigert hij via een gemotiveerd advies en stuurt hij het dossier terug aan de betrokken commissie, die op haar beurt ofwel bij haar standpunt kan blijven ofwel een andere kandidaat kan voordragen. Ingeval van patsituatie wordt het vacante ambt opnieuw in het Belgisch Staatsblad bekendgemaakt en wordt de procedure herbegonnen. De Benoemings- en Aanwijzingscommissies beheren dus op twee manieren de toegang tot de magistratuur: enerzijds via de examens inzake beroepsbekwaamheid en de vergelijkende toelatingsexamens tot de stage, en anderzijds via de voordracht van kandidaten voor de vacant verklaarde ambten. De wet heeft bovendien voor de Benoemings- en Aanwijzingscommissies een hoog quorum vastgelegd voor beslissingen over kandidaturen : twee derden van de leden van de commissies moeten aanwezig zijn (hetzij 10 van de 14 leden), en de beslissingen moeten bij meerderheid van twee derden worden genomen. Zodoende wordt verhinderd dat een kandidaat die niet over de vereiste kwaliteiten beschikt, zou worden voorgedragen. Door de paritaire samenstelling van de commissies (de helft magistraten en de helft niet-magistraten) worden de kandidaten wellicht ook op andere dan louter juridische kwaliteiten getoetst. De commissies hebben trouwens meer dan eens bewust niemand voorgedragen, aangezien zij meenden dat geen enkele kandidaat alle vereiste kwaliteiten voor het betrokken ambt in zich droeg. Om de dossiers van de verschillende kandidaten te onderzoeken, beschikken de commissies enkel over de adviezen van de betrokken korpschefs, de vertegenwoordigers van de balies en, in het geval van een benoeming tot magistraat bij een hof van beroep, over het advies van de algemene korpsvergadering. In de gevallen waarin de kandidaten vragen gehoord te worden, hebben de commissies nog deze bijkomende bron. Het is dus van het grootste belang dat de uitgebrachte adviezen relevant, helder en onderbouwd zijn. Vooral de Franstalige kandidaten (± 65 %) en in veel mindere mate de Nederlandstalige kandidaten (< 40 %) vragen om te worden gehoord. Sommigen pleiten ervoor het horen van de kandidaten te veralgemenen, om niet in te gaan tegen het gelijkheidsbeginsel. Zo’n algemene verplichting zou het werk van de Benoemings- en Aanwijzingscommissies beslist logger doen verlopen, en is wellicht niet voor iedere kandidaat gerechtvaardigd. De kandidaten kunnen immers zelf vragen om gehoord te worden. Over deze hoorzittingen rijst nog een andere vraag : is het nodig er een proces-verbaal van op te stellen, zodat over de werkzaamheden van de commissies volledige openheid zou bestaan ? Het risico bestaat evenwel dat een proces-verbaal onoverkomelijke interpretatieproblemen zou meebrengen (hoe kan men een gesprek van een half uur samenvatten zonder bepaalde uitlatingen te verdraaien of weg te laten ?).

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

70

De commissies wensen ook dat deze gesprekken vlot en zonder overdreven formalisme verlopen. Een proces-verbaal opstellen zou het spontane karakter ervan belemmeren en de vertrouwelijkheid aantasten. Die bekommernis zou eventueel op te lossen zijn door het opnemen van deze gesprekken, waardoor tegelijk de openheid ten behoeve van democratische controle gewaarborgd zou blijven. 1.2.2. Het transparant maken van de werking van de rechterlijke orde kan er eveneens toe bijdragen het vertrouwen in de Justitie te herstellen. De externe controle die de Hoge Raad uitoefent op het gebruik van de interne controlemiddelen in de magistratuur34, wil alleszins de interne gang van zaken binnen de rechterlijke orde inzichtelijk maken, bijdragen tot een uniforme toepassing van de interne controle en stimuleren dat de algemene vergaderingen van de hoven en rechtbanken en de korpsvergaderingen van de parketten uitgebouwd worden tot instrumenten van wezenlijke dialoog. Ook de (vergelijkende) analyse van de activiteitsverslagen van hoven en rechtbanken zal de transparantie van de werking van de rechterlijke orde in belangrijke mate bevorderen. Dit is althans een toekomstverwachting, omdat de zeer grote heterogeniteit van deze activiteitsverslagen en van het daarin besloten cijfermateriaal elke vergelijking en elke gefundeerde besluitvorming m.b.t. de effectiviteit en efficiëntie van de werking van de rechterlijke orde op dit ogenblik ernstig hypothekeert. 1.2.3. De behandeling van klachten De H.R.J. meent dat een meer communicatieve en participatieve justitie, die overleg, toegankelijkheid en begrijpbaarheid in het vaandel draagt, heel wat onwetendheid en misverstanden, wantrouwen en ongenoegen bij de burger zou voorkomen of wegnemen. In een aantal gevallen heeft de tussenkomst van de Hoge Raad effectief geleid tot een bevredigende verklaring, een toenemende transparantie van de gang van zaken, zelfs een deblokkering van het dossier. Naar aanleiding van andere klachten, die structurele problemen blootlegden, formuleert de Hoge Raad aanbevelingen voor wetgever of beleid. Op termijn en optimistisch gesproken kan dit bijdragen tot een meer optimale werking van de justitie, maar voor de klager zelf komt dit alleszins te laat. De vaststelling evenwel dat de Raad in ongeveer 9 op 10 klachten onbevoegd is om aan het ongenoegen van de burger ook maar iets wezenlijks te doen, laat staan een bijdrage te leveren tot herstel, is ontgoochelend voor burger én commissieleden. De laagdrempeligheid van de klachtencommissie staat dus in schril contrast met de beperkte bevoegdheidsgronden dit de wetgever voorziet. De burger wordt na een kortstondige hoop op zichzelf terug geworpen en ervaart de Hoge Raad als “boerenbedrog” 35. Voor de leden van de VAOC zelf is het een dure, arbeidsintensieve maar weinig productieve tijdsinvestering, die dan ten koste gaat van andere belangrijke opdrachten. Leidt de vaststelling van onze stelselmatige onbevoegdheid dan tot het besluit dat de klachtenbevoegdheid een lege doos is en de wetgever valse verwachtingen heeft gecreëerd ? 34

O.m. het toezicht op de regelmatigheid van de dienst, het hiërarchisch toezicht, het tuchtrecht, de wraking,…Zie hierover het verslag van de H.R.J., goedgekeurd door de Algemene Vergadering van 10 januari 2001. 35 Er kwamen reeds enkele woedende brieven van gefrustreerde klagers toe op de Hoge Raad.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

71

Deze pessimistische conclusie is o.i. voorbarig. Wel valt aan de vraag hoe aan deze bevoegdheid van de Raad meer zin en inhoud kan worden gegeven, niet te ontkomen. De bestaansreden zelf en het grote aantal opdrachten van de Hoge Raad voor de Justitie moeten de aanzet vormen voor een ernstig onderzoek van de grenzen van onze klachtenbevoegdheid en voor een maximaal bespelen van deze begrenzingen. De afbakening ten aanzien van de rol van de rechtsbijstand en dus noodzakelijkerwijze van de advocaat, is hier zeker aan de orde. Voor de VAOC loert terreinoverschrijding hier constant om de hoek. Maar in de praktijk komt het niet begrijpen van een gerechtelijke beslissing vaak neer op een “niet aanvaarden” (van het eigen ongelijk), om reden dat de gerechtelijke beslissing geen probleemoplossing biedt en niet tegemoet komt aan de eigenlijke behoefte van de rechtzoekende. In die gevallen vergroot het justitiële optreden de problematiek of wordt de sociale uitsluiting nog versterkt. De Hoge Raad voor de Justitie wordt dan terecht betrokken, want zijn missie bestaat erin de kloof met de burger te dichten en het vertrouwen in de Justitie te herstellen. In die gevallen zou de Hoge Raad voor de Justitie dan ook een echte ombudsfunctie opnemen waartoe hem nu de middelen en instrumenten in ruime mate ontbreken. 2.

De erkenning door mede-actoren

Voor het eerst in de geschiedenis van ons land werd aan een onafhankelijk en paritair samengesteld grondwettelijk orgaan de opdracht toevertrouwd om controle uit te oefenen op de rechterlijke macht, om bij middel van adviezen of aanbevelingen deel te nemen aan de activiteiten van de twee overige staatsmachten, en om als aanspreekpunt voor klachten van burgers over de werking van de justitie te fungeren. Deze maatschappelijke en beleidsbepalende rol – de H.R.J. participeert in het bestuur, in de ruime zin van het woord, van onze samenleving – wordt uitgeoefend op het trefpunt van de drie staatsmachten met het maatschappelijk middenveld, aan wie een discussieforum wordt geboden. Deze bijzondere positie is geen vanzelfsprekendheid en stuitte bij de start begrijpelijkerwijze op wantrouwen bij de andere actoren. Het komt de Raad toe zelf via zijn dagdagelijkse actie deze positie te legitimeren. Wat valt er – na één jaar werking - te zeggen over de respons en medewerking van de andere actoren op het toneel van onze instellingen ? 2.1. De rechterlijke macht - Tussen de Hoge Raad en de rechterlijke overheden groeide of groeit er gaandeweg een samenwerking o.m. rond de opmaak van standaardprofielen voor de korpsoversten36, de 36

In de nabije toekomst zullen profielen worden opgemaakt voor de diverse functies binnen de magistratuur.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

72

toepassing van het evaluatiesysteem voor magistraten dat door de Hoge Raad werd ontworpen, de externe controle op het gebruik van interne controlemiddelen, de opmaak van activiteitsverslagen door de hoven, rechtbanken en parketten. Stuk voor stuk gaat het hier om belangrijke vernieuwingen die de magistraten uitnodigen om hun corporatieve cultuur en tradities te overstijgen. Deze goede samenwerking tussen de magistratuur en de H.R.J. vormt gaandeweg de basis voor een grotere transparantie en een constructieve dialoog met het oog op verdere fundamentele hervormingen in de werking van de Justitie. - Hoewel de Hoge Raad voor de Justitie voor de magistraten strikt genomen een spreekbuis is voor hun problemen, bestaat zijn opdracht er niet in hun statuut te verdedigen. Net zo min is de Hoge Raad een representatieve instelling voor de magistratuur. Dat is de rol van de Adviesraad van de magistratuur, die door de wet van 8 maart 1999 werd opgericht maar nog niet operationeel is. Nochtans werd de inwerkingtreding op ongeveer hetzelfde tijdstip als de Hoge Raad voor de Justitie geprogrammeerd. Deze situatie is zorgwekkend aangezien de magistraten – terecht – wensen dat werk wordt gemaakt van vele heikele punten van hun statuut. 2.2. De wetgevende en de uitvoerende machten ? Voornamelijk via zijn adviesbevoegdheid m.b.t. wetsontwerpen en wetsvoorstellen, ontwikkelt de Hoge Raad een samenwerkingsrelatie met de wetgevende en de uitvoerende macht. Hoewel de ervaring nog beperkt is zijn volgende inzichten vermeldenswaard: 2.2.1. Er is nood aan een samenwerkingsprotocol tussen de H.R.J. enerzijds, de wetgevende en uitvoerende macht anderzijds, dat de regels vastlegt inzake de verzoeken tot advies (timing, informatie-uitwisseling,…). Dat protocol kan er pas komen na een wetswijziging in verband met de adviesbevoegdheid van de Hoge Raad en de invoering van een spoedprocedure. 2.2.2. Een tweede bedenking betreft de mate waarin met de adviezen van de Hoge Raad wordt rekening gehouden. Onze adviezen hebben een tweevoudige doelstelling voor ogen: ieder later risico op disfunctie vermijden, en de werking van de rechterlijke orde en van de openbare dienst Justitie verbeteren. In sommige gevallen had de politieke overheid oor naar de adviezen van de Hoge Raad. Aan andere adviezen, waarbij de H.R.J. in fundamentele aangelegenheden een noodkreet slaakte, werd geen gevolg gegeven. (Een voorbeeld zijn de beschouwingen rond de oprichting van een federaal parket.)

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

73

2.2.3. Door de samenstelling van de Hoge Raad voor de Justitie op een pluralistische leest te schoeien heeft de wetgever duidelijk willen vermijden dat deze nieuwe instelling een louter technische of corporatistische inslag zou hebben. De Hoge Raad vindt het dan ook vanzelfsprekend om zijn standpunten ter kennis van de burgers te brengen en om zijn adviezen niet alleen onder de grondwettelijke machten te verspreiden. 2.2.4. Ook de functionele relatie met de uitvoerende macht en meer in het bijzonder met de minister van Justitie moet beslist duidelijker worden. Dat is met name nodig voor de opleidingsprogramma’s voor de magistraten : deze worden wel vastgelegd door de Hoge Raad voor de Justitie, maar moeten bekrachtigd en uitgevoerd worden door de minister van Justitie. Dat er geen Koninklijk besluit is waarbij de modaliteiten van deze samenwerking worden vastgelegd, zoals nochtans door de wet werd voorzien, toont aan hoe moeilijk het is de wederzijdse bevoegdheden af te bakenen En hoewel de wet eveneens in die mogelijkheid voorziet, heeft de minister van Justitie evenmin de verbindingsmagistraten aangesteld die zouden waken over de coherentie tussen de programma’s die door de Hoge Raad voor de Justitie worden uitgewerkt, en de uitvoering ervan door het ministerie van Justitie. Deze aangelegenheid moet beslist onder de aandacht van de beleidsverantwoordelijken worden gebracht. Met het oog op de doelmatigheid en de coherentie in de werking is het wenselijk dat de Hoge Raad bevoegd zou worden voor de uitvoering van de opleidingsprogramma’s die hij goedkeurt, én daartoe over de nodige middelen zou beschikken. Zodoende wordt bovendien vermeden dat twee administraties worden bekostigd die (zoals in sommige gevallen is gebleken) concurrerende doelstellingen beogen. Een dergelijke oplossing vereist natuurlijk een duidelijke omschrijving van het kader waarbinnen de Hoge Raad voor de Justitie deze opdracht moet uitvoeren. Ook de samenwerking met de universiteiten is hierbij onmisbaar. Het zou echter fout zijn om de opleiding van de magistraten in handen te geven van de gemeenschapsoverheden. Deze opleiding valt immers niet te herleiden tot eindtermen in het onderwijs, zij moet zich op de praktijk richten en een federale bevoegdheid blijven. Het is dan ook een absolute noodzaak dat op federaal niveau, in samenwerking met de universiteiten wel te verstaan maar niet binnen hun structuren, een specifiek instituut wordt opgericht, dat de opdracht krijgt om onder de rechtstreekse verantwoordelijkheid van de Hoge Raad voor de Justitie in te staan voor de opleiding van de magistraten.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

74

S ECTIE 33 :: D E H O GE R AAD V OOR D E SECTIE DE HOGE RAAD VOOR DE J USTITIE: E E V ERWERVEN PPOSI OSIT IE IIN N IT JUSTITIE: EE EN NT TE VERWERVEN TIE H ET IINSTITUTIONELE NSTITUTIONELE B ELGIË HET BELGIË De Hoge Raad was het doelwit van verschillende vormen van kritiek, waarop wij hier een antwoord willen geven. 1.

Een ondemocratische Hoge Raad ?

Zoals gezegd is de Hoge Raad voor de Justitie een grondwettelijke instelling met een sui generis karakter: hij beschikt over een eigen dotatie, eigen personeel, een eigen huishoudelijk reglement en bekleedt een onafhankelijke positie t.a.v. de drie machten. Deze “eigen aard” riep bij sommigen vragen op naar het democratisch karakter en de legitimiteit van deze nieuwe instelling. Deze opmerking is onjuist om volgende redenen37: 1° De H.R.J. is geen beslissende maar een adviserende instantie, zowel inzake de algemene werking van de rechterlijke orde als de benoemingen en de aanwijzingen van magistraten. 2° De quorumvereisten voor een geldige stemming versterken de legitimiteit van de adviezen, voorstellen, aanbevelingen en voordrachten van de Raad. 3° De H.R.J. is democratisch samengesteld. Het is geen select clubje dat geen voeling zou hebben met de samenleving. 4° De H.R.J. ontsnapt niet aan elk democratisch toezicht: de jaarlijkse dotatie wordt goedgekeurd door het parlement, de besteding ervan evenals het jaarverslag maken het voorwerp uit van een jaarlijkse parlementaire controle, de rekeningen worden nagekeken door het Rekenhof, alle adviezen en rapporten worden overgemaakt aan de drie machten. 2.

De Hoge Raad voor de Justitie : politieke bliksemafleider 38of krachtige motor ?

De Hoge Raad voor de Justitie staat voor de enorme uitdaging zich binnen het geheel van onze instellingen te profileren en zijn heel eigen positie waar te maken.

37 38

Bouckaert, B., “Hoge Raad voor de Justitie : bescheiden, kritisch en tevreden.” , Juristenkrant, 8-5-2001, blz.2. Ontleend aan De Groote, B., “De Octopus van Octopus – Hoge Raad voor de Justitie : schoonmoeder of paus?” in A.J.T., 2000-01, 761 De Corte R., « Hoge Raad voor de Justitie : stap vooruit of achteruit ? », Juristenkrant, 27-2-2001, blz. 2.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

75

Tot hiertoe heeft de Hoge Raad zich teveel moeten laten leiden door deadlines en praktische beslommeringen. Er was onvoldoende tijd voor reflectie en voor een pro-actief beleid. Een goede interne en externe communicatie en een totale transparantie van de werking moeten de Hoge Raad toelaten zijn maatschappelijke functie te profileren en zijn plaats tussen de instellingen te verwerven. Uiteraard kan de Hoge Raad voor de Justitie slechts één van de motoren zijn van de modernisering van de Justitie. De hervorming van de Justitie vergt immers een totaalplan voor de magistratuur. De minister van Justitie en de regering hebben de hefbomen daartoe in handen. De Hoge Raad voor de Justitie kan en wil hierin een partner zijn.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

76

BIJLAGEN

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

77

BIJLAGEN : − −

Bijlage 1 : De Verenigde Benoemings- en Aanwijzingscommissie. Annexe 2 : Verslag over de behandeling van klachten – jaarverslag 2000.

Jaarverslag H.R.J.

9/10/2001

78

Hoge Raad voor de Justitie

Recommend Documents