HersenletselCongres 2014 – 3 november
Opening – Douwe Draaisma
Disclosure belangen sprekers
De kracht van grijze cellen: hersenen en herinneringen
(potentiële) belangenverstrengeling
Geen
De betrokken relaties bij dit project zijn:
Geen
Sponsoring of onderzoeksgeld:
Geen
Honorarium of andere (financiële) vergoeding:
St. SSS
Aandeelhouder:
Geen
Andere relatie, namelijk:
Geen
Douwe Draaisma 2
De kracht van grijze cellen: hersenen en herinneringen
HersenletselCongres 3 november 2014 Douwe Draaisma
Hoeveel soorten geheugen? • • • • • • • •
Telling 2007: 256 Visueel geheugen Iconisch geheugen Semantisch geheugen Motorisch geheugen Akoestisch geheugen Impliciet geheugen Prospectief geheugen
• • • • •
Geurgeheugen Buffergeheugen Permastore Episodisch geheugen Autobiografisch geheugen • Sensorisch geheugen • Declaratief geheugen
1
HersenletselCongres 2014 – 3 november
Opening – Douwe Draaisma
Profijtelijke letsels • • • •
Henry M. autobiografisch geheugen, impliciet leren Prof. P.Z. temporele gradiënt retrograde amnesie
Henry Molaison (1926-2008) • Op 16e zware epileptische insulten
Henry Molaison (1926-2008) • Op 16e zware epileptische insulten • In 1953 consult Dr. Scoville, lobotomist • Stelt ‘experimentele’ operatie voor: dubbelzijdige verwijdering amygdala en deel hippocampus
2
HersenletselCongres 2014 – 3 november
Opening – Douwe Draaisma
Consequenties operatie • • • •
Volledige anterograde amnesie Gedeeltelijke retrograde amnesie Intact korte-termijngeheugen (ca. 30 sec) Bewijs: intacte hippocampus noodzakelijk voor opslag herinneringen, niet voor reproductie • Gespaard: motorisch geheugen, semantisch geheugen (kruiswoordpuzzels) • (Afgesloten) woordenschat: ‘rocketeers’ • Onderscheid impliciet en declaratief geheugen
Henry M. • Henry leerde spiegelschrift lezen, spiegeltekenen • Henry ontkende die vaardigheden te beheersen (declaratief geheugen) of er les in te hebben gehad (episodisch geheugen)
3
HersenletselCongres 2014 – 3 november
Opening – Douwe Draaisma
Henry M: leven in het nu • Suzanne Corkin, Living in the present tense. • Persoonlijkheid onveranderd: coöperatief, bescheiden • Periodieke frustratie • Confabulatie
Henry Molaison • Kruiste pad Scoville op slechtst denkbare moment • Paar jaar eerder: geen lobotomie • Paar jaar later: psychochirurgie heeft plaatsgemaakt voor farmacologische behandeling epilepsie
Syndroom van Korsakov volgens Korsakov
Het verstoorde geheugen: Korsakov
• Sergei Korsakov (1854-1900)
Syndroom van Korsakov (heden) • • • • • • •
Oorzaak: deficiëntie vitamine B1 Meestal als gevolg van alcoholisme Maar ook als complicatie van: Maagverkleining Overmatig overgeven Anorexia Hongerstaking
• • • • • • •
Polyneuritis Kan ontstaan door Koolmonoxide-vergifting Overmatig overgeven tijdens zwangerschap Alcoholisme Arsenicumvergiftiging (na zelfmoordpoging) Loodvergiftiging
Syndroom van Korsakov • Anterograde amnesie • Gedeeltelijke retrograde amnesie • Relatief gespaard semantisch geheugen • ‘Confabuleren’ • Bronamnesie
4
HersenletselCongres 2014 – 3 november
Methodologische problemen • Ideale controlegroep: alcoholisten zonder Korsakov • Wat bevond zich vóór de Korsakov in het geheugen? • Standaardtest: beroemde gezichten • Complicatie: datering van herinnering • Uitkomst: tijdsgradiënt retrograde amnesie
Toetsing: geval prof. P.Z. • • • • • •
Geboren 1916 Vanaf dertigste alcoholist Hoogleraar in een bèta-discipline Publiceert autobiografie in 1979 1981 acute Korsakov (65e) Proefpersoon geheugenonderzoek
Toetsing: geval prof. P.Z. • Experiment 2: autobiografisch geheugen • Belevenissen met familie, vrienden • Na 1960 geen herinneringen meer
Opening – Douwe Draaisma
Hypothese: • Is de retrograde amnesie gevolg van toenemende anterograde amnesie tijdens afgelopen periode van alcoholisme? • Er wordt niet achteraf gewist, maar al lange tijd steeds minder geregistreerd
Toetsing: geval prof. P.Z. • Experiment 1: • Persoonlijke test: 75 ‘beroemde wetenschappers’ (ontleend aan autobiografie en collegiale contacten) • Driedeling: voor 1965, rond 1965, na 1965 • Gradiënt: na 1965 vrijwel geen herinneringen
Toetsing: geval prof. P.Z. • Experiment 3: semantisch geheugen • Overhoord over 35 wetenschappelijke termen uit eigen werk • Identieke gradiënt • Grafiek:
5
HersenletselCongres 2014 – 3 november
Opening – Douwe Draaisma
Percentage juiste antwoorden
Vergeten bij het syndroom van Korsakov
Je toekomst is open, je verleden ligt vast
80 70 60 50 40 30 20 10 0 19161930
19301940
19401950
19501960
19601970
19701980
De kracht van grijze cellen: hersenen en herinneringen
‘Iets wat in de jeugd gebeurd is, is dikwijls het gevolg van een voorval op latere leeftijd.’ - Marten Toonder (75)
Hersenletsel Congres 3 november 2014 Douwe Draaisma
6
