ONTWIKKELING VAN HERSENEN EN VERSTORINGEN DE FYSIOTHERAPEUT Noord en Groot IJsselland 04.02.2013 in Heerenveen Hans van Dam, docent en consulent nah
[email protected]
PROGRAMMA • • • • •
Hersenen algemeen Hersenen in ontwikkeling Verwaarlozing, mishandeling en stress Laatste uitrijping (frontale brein) Specifieke gevolgen vroeg hersenletsel, speciaal in pubertijd • Adaptatie (dreigende) overvraging • Conclusies
VOORAF
“EEN MENS IS MEER DAN ZIJN STOORNIS” Alexander Luria (1902-1977)
HERSENEN (1) “All functions of the mind are functions of the Brain.” Eric Kandel, psychiater en hersenonderzoeker en winnaar Nobelprijs Geneeskunde 2000
HERSENEN (2) • Er is geen orgaan dat zo onder invloed staat door invloeden van buitenaf dan onze hersenen. • Invloeden vanuit het lichaam en uit omgeving • Brein is ‘gebruiksafhankelijk’, illustreert deels onze levensgeschiedenis (Bruce Perry, kinderen jeugdpsychioater, hersenonderzoeker).
HERSENEN: ZEER INGEWIKKELD NETWERK • Hersenen vormen een ingewikkeld nietlineair netwerk van 100 miljard cellen en 900 miljard steuncellen. • Er zijn ruim 1000 maal meer contactpunten dan cellen. • De totale bedrading omvat ongeveer 100.000 kilometer. • Gewicht: 1350-1500 gram
HET BEWUSTZIJN:
EEN VALSE BEDRIEGER!
HERSENEN ALGEMEEN • Hersenen realiseren hun functies op basis van gedistribueerde activiteit. • Lokalisatie is aansturing, functies niet op één plaats • Hoe ingewikkelder een functie, hoe meer samenwerking nodig is. • De ontwikkeling gaat van eenvoudig naar ingewikkeld
INGEWIKKELDE FUNCTIES(1) • Empathie (invoelingsvermogen) • Vooruit kunnen kijken/zich een beeld van de toekomst kunnen vormen. • Nadenken over jezelf en je eigen gedrag (zelfevaluatie) – zeker door de ogen van de ander! • Aandacht en concentratie • Kunnen schakelen van het ene naar het andere onderwerp
INGEWIKKELDE FUNCTIES(2) • • • • • •
De ander aanvoelen Strategisch denken Weloverwogen beslissen Gedrag uitstellen Interne motivatie Gedrag aanpassen op basis van wisselende omstandigheden • Emotieregulering
CENTRALE ROL FRONTALE BREIN • Frontale hersenen een sleutelrol in organisatie hoge functies. • Hoe meer naar frontale polen, hoe meer integratie van prikkels/informatie. • Aan frontale polen meer verbindingen, dichter opeen, bij minder cellen: geschikt voor complexe verwerking. • Frontale polen vooral verbindingen met gebieden die al meer complexe informatie verwerken (heteromodale schorsgebieden)
HERSENEN IN ONTWIKKELING (1) • Hersenontwikkeling is vanaf het begin bepaald door aanleg en omgeving en daarmee vanaf het begin adaptief • Hormonale toestand (o.a. schildklier), alcohol, roken, voedingstoestand, medicijngebruik, langdurige heftige stress beïnvloeden hersenontwikkeling • Problematische geboorte idem.
HERSENEN IN ONTWIKKELING (2) • Ontwikkelingsprocessen: Neurogenese (aanmaak cellen) Migratie (transport naar bestemming) Differentiatie Apoptosis (afsterven cellen) Synaptogenese (vorming synapsen) Synapsdynamiek Myelinisatie
HERSENEN IN ONTWIKKELING (3) • Aanmaak hersencellen in hoog tempo tijdens zwangerschap en, in wat lager tempo, na de geboorte. • Rondom vierde levensjaar is 90% van de hersencellen aanwezig. • De organisatie (rijping) gaat nog door tot 25. • De ontwikkeling gaat bottum-up
BOTTUM-UP ONTWIKKELING
HERSENEN IN ONTWIKKELING (4) • Testosteron stilmuleert de ontwikkeling van de rechterhersenhelft ten koste van de linker hersenhelft (Delfos) . • Verschillen zichtbaar in functiedifferentiatie mannen en vrouwen en in stoornissen: In het algemeen zijn functies bij meisjes meer over de hersenen verdeeld. dyslexie 60-80% jongens.
HERSENEN IN ONTWIKKELING (5) • De hersenen van meisjes ontwikkelen sneller dan van jongens (o.i.v. oestrogeen) • De rechterhersenhelft ontwikkelt zich sneller dan de linkerhelft (evolutionair logisch) • De linker hersenhelft ontwikkelt zich deels door verbindingen vanuit de rechter hersenhelft (rechterhersenhelft bevat veel spoelcellen)
CONSEQUENTIES BIJ VROEGE TRAUMATISCHE ERVARING(EN) • Ervaringen worden opgeslagen in de rechter hersenhelft - bij overbelasting bv conversie, bijna altijd linkszijdige uitval! • Emoties vaak non-verbaal of via gedrag geuit en minder in taal • Op articulatieniveau vaak andere informatie dan wat het brein in feite stuurt (“Het gaat goed.”) • In non-verbale therapie het andere verhaal!
MIJN HOOFD…..
HERSENEN EN IMMUUNSYSTEEM • Hersenontwikkelingsstoornissen en aanhoudende stress verhogen kans op ontregeling immuunsysteem a. Onderreactie: vatbaar voor ziekten, moeilijker herstel, vaker bij jongens b. Overreactie: allergieën en autoimmuunziekten, vaker bij meisjes. c. Onrijpheid: atopisch syndroom (voedselallergie, atypisch exceem) , vaker bij jongens, vanwege trage rijping.
OMGEVINGSINVLOEDEN • Hersenen zijn aangelegd op invloed van buitenaf – epigenetica is belangrijk, reikt tot in de genexpressie! • In rijpingsperiode bijzondere gevoeligheid • Gedoseerde stimulering in veilige omgeving optimaliseert ontwikkeling • Verkeren in angst en onveiligheid remt ontwikkeling en kunnen venijnige hersenveranderingen veroorzaken.
VERMINDERDE GROEI BIJ ERNSTIGE VROEGE VERWAARLOZING
GEVOLGEN VERWAARLOZING EN MISHANDELING (1) • Langdurige stress in de hersenen • Remmen van groei hersenen (cortisol drukt groeifactoren en remt dus hersengroei) • Verstoring genetisch ‘geplande’ organisatie van de hersenen. • Hyperarousal – scannen omgeving! • Verminderd denken • Emotieregulatiestoornissen
GEVOLGEN VERWAARLOZING EN MISHANDELING (2) • Hersenen reageren met adaptatiegedrag – veiligheidzoekend gedrag • Bijvoorbeeld: agitatie, agressie,‘uitproberen’, ‘uitlokking’, automutilatie, dissociatie. • Gedragingen én adaptatiegedrag vaak gerelateerd aan ontwikkeling die gaande is tijdens verwaarlozing/mishandeling • Vaak verkeerd begrepen!!
BOTTUM-UP ONTWIKKELING
OUDE PATRONEN • Oude reactie- en handhavingspatronen blijven altijd in het brein – idem ooit doorgemaakte angst, ook bij succesvolle behandeling. • In gunstige omstandigheden kan het jarenlang goed gaan. • Maar bij heftige stress of hersenschade, kunnen oude reactie/handhavingspatronen voluit aanwezig zijn!
SAMENVATTEND: • Het brein is een historisch orgaan: het weerspiegelt onze levensgeschiedenis. • De aanleg is een beschermende of risicofactor; de omgeving idem! • De hersenen ontwikkelen zich gebruiksafhankelijk: wat aangesproken is blijft, wat verwaarloost is verdwijnt. • Ontwikkelde patronen gaan altijd deels mee door het hersenletsel heen.
VROEGE HERSENBESCHADIGING: DRIE PROBLEMEN 1. Ontwikkeling die gaande is op moment letsel wordt verstoord – vaak aardig gecompenseerd door hoge flexibiliteit jonge hersenen 2. Ontwikkeling die volgt kan vertraagd en anders in volgorde verlopen 3. Laatste rijping (van frontale hersenen, in puberteit) moeizaam/haperend/onvolledig.
LAATSTE UITRIJPING • Laatste uitrijping betreft het frontale brein • Veel overtollige verbindingen gesnoeid, gevolgd door (re)organisatie frontale brein. • Frontale hersenen vormen een voorwaarde voor realisatie hoogste functies, zoals empathie, vooruitzien, schakelen, genuanceerde oordeelsvorming, zelfevaluatie, uitstel van behoeften, planning en organisatie, strategisch, intentioneel gedrag.
DUBBELFUNCTIE FRONTALE BREIN • De realisatie van ingewikkelde functies gebeurt deels door het frontale brein zelf en deels door inschakeling aantal andere hersengebieden. • Deze dubbelslag is alleen mogelijk als frontale brein is uitgerijpt, dus nog niet in pubertijd! • Hoge functies vaak wel van pubers gevraagd, waardoor frontale brein overbelast raakt.
IN DE PUBERTEIT…. • Bij hersenbeschadiging in de puberteit vallen de drie problemen samen – problematisch! • Bij matig en ernstig letsel vaak stagnatie of teruggang van sociaal-emotionele ontwikkeling. • Patroon sociaal-emotioneel functioneren na hersenletsel: terugval – enig herstel – fixatie • Bij goede verbale vermogens: groot risico op (zelf)overschatting.
IN DE PUBERTEIT…. • Bij hersenbeschadiging in de puberteit vallen de drie problemen samen – problematisch! • Bij matig en ernstig letsel vaak stagnatie of teruggang van sociaal-emotionele ontwikkeling. • Patroon sociaal-emotioneel functioneren na hersenletsel: terugval – enig herstel – fixatie • Bij goede verbale vermogens: groot risico op (zelf)overschatting.
ADAPTATIE • Hersenen adpateren – veiligheidzoekend gedrag in situaties van stress, dreigend controleverlies en (dreigend) overvragen. • Bij kinderen en jongeren is leven in ontwikkeling, waardoor groot risico op overvagen: door zichzelf en omgeving. • Kinderen/jongeren hebben interne ‘drive’ en ouders stimuleren – NORMALE REACTIES!
35
CONCLUSIES (1) • Hersenontwikkeling is altijd samenspel van aanleg en omgeving en dus adaptief • De hersenen ontwikkelen zich bottum-up, van eenvoudig naar ingewikkeld • Binnen vier jaar is 90% van de hersencellen aanwezig, de hersenorganisatie zet nog lang door • De rechterhersenhelft ontwikkelt zich eerder en sneller en bij jongetjes sterker
CONCLUSIES (2) • De hersenen zijn in ontwikkeling zijn zeer gevoelig voor invloed van buitenaf. • Verwaarlozing en mishandeling kan ernstige hersenveranderingen veroorzaken, ondermeer verminderde groei en veranderde stressregulering, met vaak slecht begrepen adaptatiegedrag. • Er is relatie tussen hersenontwikkeling en immuunsysteem, met seksegebonden verstoringen
CONCLUSIES (3) • De discongruente hersenontwikkeling heeft gevolgen voor behandeling van trauma – ervaringen geboekstaafd in rechter hersenhelft, articulatie vaak moeilijk en/of niet overeenkomstig ervaringen die nonverbaal worden geuit • Stress heeft uiteenlopende en deels seksegebonden gevolgen, ook in adaptatiegedrag
CONCLUSIES (4) • De laatste uitrijping betreft het frontale brein. • Eerst snoeien van veel overtollige verbindingen, daarna (re)organisatie. • Frontale brein heeft een sleutelrol in aansturing hoogste functies – realiseert die deels zelf en deels dor uitbesteding. • Niet uitgerijpt brein plus beschadigd brein; dubbelfunctie niet mogelijk
CONCLUSIES (5) • Hersenletsel op jonge leeftijd geeft problemen in de ontwikkeling die gaande is, de ontwikkeling die volgt en in de laatste ontwikkeling • Kinderen en jongeren leven in drive tot ontwikkeling, wardoor permanent gevaar van (zelf)overvraging. • De hersenen ontwikkelen persoonlijke adatatie op dreigende en aanwezige overvraging. • Naasten beïnvloeden herstel en adaptatiegedrag
LEES BRUCE PERRY!!
