Hersenen en geheugen: de kracht van grijze cellen
BusinessWise 7 october 2014 Douwe Draaisma
Hoeveel soorten geheugen? • • • • • • • •
Telling 2007: 256 Visueel geheugen Iconisch geheugen Semantisch geheugen Motorisch geheugen Akoestisch geheugen Impliciet geheugen Prospectief geheugen
• • • • •
Geurgeheugen Buffergeheugen Permastore Episodisch geheugen Autobiografisch geheugen • Sensorisch geheugen • Declaratief geheugen
Hoeveel soorten van vergeten?
Hoeveel soorten van vergeten? • Waarom hebben we zo’n slecht geheugen voor dromen?
Hoeveel soorten van vergeten? • Waarom hebben portretten de neiging onze herinneringen aan gezichten te verdringen?
Hoeveel soorten van vergeten? • Hoe kan het dat uw collega wel uw idee onthouden heeft, maar niet dat het úw idee was?
Lastige vragen over vergeten • Als er een vergeettechniek bestond, zou u daar dan gebruik van maken?
Hoeveel soorten van vergeten? • Hoe kan het dat uw collega wel uw idee onthouden heeft, maar niet dat het úw idee was?
Cryptomnesie • Ideeën die niet als herinneringen herkend worden • Huidige literatuur: ‘onbewust plagiaat’ • Titels, metaforen, operatietechnieken, uitvindingen, procedures, recepten, oplossingen, etc.
Cryptomnesie • ‘My sweet Lord’ (George Harrison, 1969) • Onbewust overgenomen: ‘He’s so fine’ (Chiffons, 1963) • Rechter: geval van ‘onopzettelijk copiëren van wat zich in Harrsions onbewuste geheugen bevond’
Cryptomnesie • Bronamnesie: vergeten wie/wat de bron was • Cryptomnesie: vergeten dat er een bron was
Cryptomnesie. Experiment: • Week 1: brainstorm-sessie • Week 2: koppelen van oplossingen aan personen • Uitkomst: te hoog percentage oplossingen genoteerd als ‘zelf bedacht’ • Te goeder trouw!
Cryptomnesie • • • •
Gefaciliteerd door: 1. bronnen die op elkaar lijken 2. next-in-line effect 3. verbetering van andermans ideeën (‘een beetje van mezelf en een beetje van…’)
Waarom doet uw collega dat?! • Uw collega slaat uw idee op in zijn semantisch geheugen (SG) • SG is slecht in bewaren context • Gevolg: • Uw collega onthoudt uw idee • En vergeet de bron – u • Oorzaak: discrepantie in houdbaarheid
Evolutionair arrangement? • Idee wordt onthouden, de bron vergeten • Beter zo dan andersom • Geheugen kiest voor het evolutionair beste alternatief
De kracht van grijze cellen
Het expertgeheugen
Battez Philidor!
Het geheugen van de schaker
André Philidor (1726-1795)
Het geheugen van de schaker
• 1783: 3 partijen blindsimultaan • 1937: 34 partijen (Koltanowski)
Het geheugen van de topschaker • • • •
Hebben schakers ‘fotografisch geheugen’? Hebben schakers een goed geheugen? Wat is aandeel geheugen in speelsterkte? Leeftijdgerelateerd zakken in ratings gevolg van verslechterend geheugen?
‘Fotografisch geheugen’?
• Alfred Binet: (1894) • Herinnering stelling geen ‘beeld’ maar ruimtelijk patroon • Herinnering als visuele copie zou contraproductief zijn
A.D. de Groot, Het denken van den schaker, 1946
• Experiment: proefpersonen krijgen 5 seconden om stelling in zich op te nemen en moeten hem dan reproduceren • Schaakmeesters presteren aanzienlijk beter dan clubspelers • Identieke experiment met onzinstelling • Superioriteit meester verdwenen
Geheugen: belang van patroon • Conclusie: wat de meester ziet en onthoudt is samenhang, patroon, niet de elementen • Herinneringsbeeld geen copie, maar bewerkte representatie • Bewerking is afhankelijk van kennis en ervaring • En dus ook van geïnvesteerde tijd
Het geheugen van de topschaker • • • •
Hebben schakers ‘fotografisch geheugen’? Hebben schakers een goed geheugen? Wat is aandeel geheugen in speelsterkte? Leeftijdgerelateerd zakken in ratings gevolg van verslechterend geheugen? • Schaakintelligentie?
Schaakintelligentie • Vloeibare intelligentie: vermogen volstrekt nieuwe problemen op te lossen • Gekristalliseerde intelligentie: vermogen op basis van ervaring problemen op te lossen • Vloeibare IQ neemt af bij ouder worden • Gekristalliseerde IQ neemt toe • Grafiek: gekruiste zwaarden
Schaakintelligentie • Bij gelijke talenten: ‘late’ beginners in het nadeel • Echt late beginners: dalende vloeibare IQ en te weinig gekristalliseerde IQ • Voormalige topspelers profiteren nog lang van hoog niveau gekristalliseerde IQ • Jonge late beginners blijven verliezen van oude vroege beginners • Ontmoetingen op de berg
Geheugen van de expert: • • • • • •
1. selectief 2. modulair 3. begint (bij voorkeur) vroeg 4. eerder absorberen dan leren 5. voor groot deel impliciet 6. hoe voller, hoe beter
‘Iedereen wil oud worden, niemand wil het zijn.’
‘Je streefde ernaar om het te bereiken, je verlangde ernaar het te bereiken, je was soms bang dat je het niet zou bereiken, en nu, nu het zover is, beklaag je jezelf. Iedereen wil oud worden, niemand wil het zijn.’
Bernardino van Siena
Bernardino van Siena (1380-1444)
Het verstoorde geheugen: ouderdom
Wat gaat achteruit?
Wat gaat achteruit? De top 3: • • • • •
1. Niet op namen kunnen komen 2. Niet op woorden kunnen komen 3. Je plannen vergeten Oorzaak volgens ouderen: leeftijd Oorzaak volgens jongeren: druk leven
Grijze cellen • MAAS-studie: geen relatie tussen geheugenklachten en feitelijke kwaliteit geheugen • Geheugenklachten: depressief en zorgelijk • Belangrijk: herstel vertrouwen in geheugen
Grijze cellen • Curve van de kwaliteit van het geheugen lijkt op die van een transatlantische vlucht: • Dalen is wat anders dan neerstorten
‘Bovendien heeft onderzoek aangetoond dat mensen die intellectueel stimulerende activiteiten beoefenen minder risico lopen op de ziekte van Alzheimer’
• Verwijzing naar artikel in neurologisch tijdschrift. Uitkomst: • Bij hoger opgeleiden wordt de diagnose Alzheimer later gesteld dan bij lager opgeleiden • Kop had ook kunnen luiden: • ‘Hoger opgeleiden overlijden sneller na diagnose Alzheimer’
De markt van het grote vergeten • OV normaal. Dementie is ziekte. • OV vervelend. Dementie maakt hulpbehoevend • OV is geheugenstoornis. Dementie verstoort ook andere functies. • OV kan herinnerd worden aan wat is vergeten. Dementerende niet.
Het geheugen op leeftijd • Reminiscenties
Novum: reminiscentie-effect • > 60 jaar: • naar verhouding veel herinneringen uit periode 15-25 jaar • Veroorzaakt in grafieken ‘reminiscentiehobbel’
Günter Grass, De rokken van de ui, 2007 • • • • • • • •
Aantal pagina’s per levensjaar 0-16 jaar: gemiddeld 5 pagina’s per jaar 16-17: 46 17-18: 96 18-19: 35 19-20: 35 20-21: 35 22-32: gemiddeld 15 pp per jaar
Reminiscentie-effect: verklaringen • • • • •
1. Biologische verklaring: conditie geheugen Probleem: emigratie laat ‘hobbel’ verschuiven 2. Memorabele periode: ‘eerste-keer ervaringen’ 3. Periode van vorming Vgl. ‘memorabele leeservaringen’
Reminiscenties en ‘mijn tijd’
Mijn tijd was de beste
‘Mijn tijd’ • • • •
Films die ‘mijn tijd’ typeren: Uitgekomen rond je twintigste Wie was de beste James Bond? Sean Connery, Roger Moore, Timothy Dalton, Pierce Brosnan, Daniel Craig? • Die hem speelde toen je twintig was • Appreciatie popmuziek
Lastige vragen over vergeten • Als er een vergeettechniek bestond, zou u daar dan gebruik van maken?
Lastige vragen over vergeten • Hebt u wel eens een herinnering aan uzelf uit het geheugen van iemand anders willen verwijderen? Eén voorbeeld volstaat.
Dus… • Niet kunnen vergeten, ook niet wat je graag zou willen vergeten, is een verkapte zegen.
•Onthou dat!!
