Uit de geschiedenis van de Enschedese horeca
Het markante 'Café Top' j ohan H em ken
In n Sli epst een 83 (herfst 2 005) h eeft u uitgebreid k ennis kunnen n emen v an de geschied enis van h e t v o o r m alig e hotel D e Gouden Kl omp op d e hoek va n d e teg enwoordige D e Heurn e en De Klomp. Dat op de tegen ove rl igg en d e hoek, waar nu d e HEMA is, ook een hotel-caférestaurant was g eves tigd z al alleen de oudere lezers onder ons n o g bekend zijn . Dit eigentijdse en karakteristieke bouwwerk mag d an niet zo'n rijke historie h ebben al s De Gouden Klomp, toc h was het destijds een begrip in heel Enschede e n v er d aarbuiten . We hebben h et hier o ver C afé Centraal, beter b ekend als ' C afé Top'.
Een kijkje vanuit de Lançcstraat in een rusticlee Cronausrhrstraat, met op de lillkel" hoek Hotel "De Klouui " en daal" regmOl'el" "C!fè Centraal ''. Dez e 0p/la/lle dateert /lall 1902; uit de rijd dar
bijronders 11 'as. Daal" gillgj e eens lIirge"I"eid "ij staan kijken... , T'( (!el/I/'oMd((! is di: n llkje straat beter beieend als De Klomp. Ansiclu: calleeticJohan Heinkeu
cm JJfO,(!I"'lI!f/n de straat 1I0g iets
H et 'Vo llesparle ' Op de ee rste j uli van het j aar I ~~ S vestigde zich in Ensc he de , ko me nde van Stad Alm elo, d e to en zo -ja rige bierbottelaar G eurt G erritsen . Hij we rd ge bo re n in Arnhem o p 17 juni 111 S() uit het hu wel ijk van Andrianu s M arinus G erritsen en j o hann a C h ristina j ansen. Aanva nkel ijk oe fende hij zij n beroe p uit aan de Veen straat. later aan de G ro nausestraa t. N aar aller waa rschij nlij khe id he eft hij da ar o o k zijn latere ec htge no te M argarcth a j oh anna ter 1)0 0 ler en kenn en . di e hotel "De Klomp"
GRONAUSCHEST R AAT
daar w oo nac h tig was. Z ij was ee n nazaat van de uitbater van d e vroegere h erber g T er Boo . dat voo rheen same n met D e G o ud en Klom p voo r d e stadspoo rte n van Ensche de aan de weg naar G ro na u was gelege n. Ge rritse n had du idelijk me er in zij n mars. wa nt o p 27 februari 1 1I ~ 1I vo lgde hij Karel C hristiaan Fcu n op als restaurateu r van het 'Volkspa rk ' . En kele maand en later, o p 13 juni I 8 8~ . stapt e hij m et de tw ee j aar o ud er e mejuffro uw T er 130 0 in het hu wel ij ksbo otj e. D e zake n ginge n voorspoed ig en hij nam relati ef ve el per son eel aan, dat on der meer beston d ui t ee n ko k. h uisknecht, bufTetj uffi-ou w , die nstbo ek en m eer der e kelner s. O pva llend daarbij was dat velen van hen . waa rschij nlijk do o r zij n vroegere relaties. uit Alm elo afko mstig w aren .
Veelhewogell cl!.csc!zledenis o ""-- - - \
café " Centraal" ("Top'~
.., Een close-lip l'aII een srq/kaart van de .(!ellieellfe Enscucdc uit 19 13 . Collectie: Gemeente Enschede
In 1119 I ko cht Ge ur t Ge rritse n van zijn zwager H endrik Laurens ter Bo o het pand en de gro nd gelegen o p de ho ek van de toen ma lige Kaland erstraat en de Gronausestraat (te gen woo rd ig D e Klomp gehete n).
O p dat m oment had het pan d al een ve elbewoge n geschiede nis ac hte r zich. In de ee rste helft van de negenti ende eeuw was het eige ndo m van Lauren s Lasouder . di e hier m et zij n vrou w En neken H eddendorp ee rst ee n w in kel in grutterswaren dr eef Later we rd het o mgebo uw d tot ee n lo gem ent m et tapperij . K on d I ~ SO gi ng het over naar hun do chter Hermin a Lasonder di e in 1~ 4 7 was ge h uwd m et j an H endrik ter Bo e . D eze T er Bo o w as van beroep postilIon en vrac htr ij d er. H ij reed voo rna melij k o p Duitsland, zelfs to t aan Münster en verder. De ge de clareerde goede re n di e hij daar vandaa n m eebra cht, we rde n in zij n pakhuis. de vr o eger e tapp erij . o pgeslagen . Vanaf daar ko nd en deze dan ve rde r worde n ge transpo rtee rd naar gea dressee rde n in he t hele land . T o en hij in 11I S1I o p 39-ja rige leeftij d kwam te overlijden . liet hij ee n vro uw m et tw ee zo o ns en tw ee do chter s achter. D e w edu w e. H ermin a Lasonder. trouwde reeds in het daarop vo lgende j aar met de in Goo r ge bo re n vrac h trijde r Ge rrit j an van Omm en . T ij dens de grote stadsbrand van 7 m ei 11
Slirpstccn 9 1 /s
Hotel "De Klomp " en "Cc?(é Centraal" samen op een ansichtkaart van
I/Oor 1900 .
An sicht : collectieJohall Hemhen. I 862 viel ook h et hui s va n de fami lie Van O m me n- Lasonde r ten pro oi aan de vlam m e nzee . H et we rd weld ra h erbouwd , ec h te r ni et m eer als opslagru im te, m aar als 'tapperij m et stalho u derij' . M et h et overlij de n van Ge rrit J an va n O m men in 1879 werd H ermina Lasonde r ten tw eed e m ale weduw e. Samen m et haar tw ee zoo ns, H endrik Lauren s ter 130 0 uit haar ee rste hu w elijk e n Aren d J an va n O m men uit het tw eed e hu w elijk , bleef zij no g wel in het pand wo ne n. In 1879 kw am oo k zij te overlij de n. I-laar o udste zoo n , de o ngeh uwde H endrik Lauren s te r 130 0 , was, het voorbe eld va n zijn vade r vo lge nd, eve nee ns vrach trijder. Vandaar dat de horecafun cti e va n h et pan d o pn ie uw het veld m oe st ru im en o m plaats te
m aken voor de o p- en overslag va n goede re n. Omdat haar zoo n de am bitie had o m 'bu ite naf te gaan wo ne n , bood hij in 189 I h et pand aan zij n zuste r M argareth a J ohanna ter 130 0 en zij n zwage r Ge ur t Gerritse n te koop aan.
Café 'C entraal' D at Ge rritsen het oog h ad laten valle n o p dit ge de elte va n de stad, was ni et zo ve rwo nde rlijk . Dit was im mers ee n va n de d ruks te kruispunten va n Ensc he de, zo ni et h et drukste! H ier kwamen de wege n van en n aar O lde nzaa l, Gronau en Alstätt e bij een . Een stra tegische beslissin g du s. W at er m et h et doo r he m aangekoc hte pan d m o est ge be uren, daarover twij felde
Ge rritsen b lijkbaar gee n m om ent: op deze plaats m o est ee n hotel verrijze n . Z ij n hotel! H elem aal naar eige n id ee. Wa t hem h eeft geï nsp ireerd of wie de bouwer erva n is geweest, is helaas ni et m eer te achte rhalen . In ied er geva l we rd het ee n stijlvol en An ton Picck- ach tig ge bouw met vele ve rsie rsele n en uitb o uwtj es. H et m eest ka rakte ristie ke is wel de uitbou w met h et typi sch e to re ntje op de h o ek . Dit torentj e m aakt e tevens deel uit va n het leefged eelte va n de h otelie r en zij n vrouw. Op de ze ho e k bevo nd zich ook de hoofdinga ng. Een tw eede in gan g b ev on d zic h aan de lange zijge vel, ge lege n aan de Kalanderstra at . D aar bevo nd en zich aanva n kelijk ook de stallen. H et ge he el was ge bouwd vo lge ns de to en gelde nde norm en en de ni eu wst e snu fjes wa re n e r dan ook in ve rwe rkt. Z o had het destijds al closetinrichtingen m et w ate rspoeling(!) e n porselein en urin oi rs, alle inpan di g en direct aanges lo te n o p het ge mee nteriool. D it m arkante b ouw w erk o nde rsche idde zic h ste rk van de an de rs zo strak en stijf uit gevo er de ge bo uwe n d ie Ensc he de des tijds rijk was . Kortom ee n sie raad voor de stad! Ee n naam voor het nie uwe hotel-café-restaurant werd ge vo nde n in 'Cen traal' . N aar aller waarschij nlij khe id liet G erritscn zich in spirer en do o r de centrale ligging ervan .
Opcning enschede - Kalanderstraat.
ECIl k !i~ie
in de Kalanderm aat riclitinç Oldcneaalscstraat rond Centraal ", later beter bekelld als "Café Top ".
91 / 4
I/
Slicl'.
Aan het einde rechts "Café Ans icht: collectieJolllJ/1 Hemleen
19 10 .
Eind 189 I vo nd m et veel to eters e n be llen d e offi ciële o pe n ing plaats. H et bleek ee n goede ze t te zij n geweest. H et ni eu w e pand vo ldeed aan alle ve rwach tingen en de beh o efte aan m eer ee t- en logeergele genh eid binne n de ge m ee ntegre ns. N aast h e t ho recagebeuren oe fen de Gcrritsen oo k no g steeds zij n o ude ve rtro uwde va k va n bi erbottelaar uit. Bovendien had hij ook no g ee n goedlo pe nde m in eraa I\vatcrfabriek. D at aan d e overzij de van de straat no g ee n ge re no m meerd h o tel lag, m aakte Gerritse n ni et zo ve el ui t. H ij richtte zic h o p ee n h eel an de re do elgro ep: de middenklasse, terwijl in hotel ' De Goude n Klomp ' m eer de upper ten kw am. D e be ide uitbaters
h ebben h et blij kb aar best wel goed m et elkaar kunnen vin de n, ge tu ige d e ansic h t di e ze gezam en lij k h ebben uitgege ven m et daaro p de afbeeld ing va n b eid e eta blisseme nten.
Uithater Top Op 15 decem be r I l) 13 kwa m Ge urt Gc rri tsc n ge he el plotselin g te overl ijde n, op de no g jonge leeftijd va n 54 jaar. D e weduwe bo od daaro p het h otcl- café -restau rant te ko op aan. Korte tijd later hu w de zij m et H endrik Eijhuse n, ee n o udw erk ne mer. D e ni eu w e ex plo itant en uitbat er va n h et café was Ake T op. Hij we rd op 5 april [ 887 in het G ro n ingse Oldek erk ge bo re n . D at T op d e zaak p er direct ove rna m was o p zic h ni et zo ve rwo nde rlij k: hij kend e het bedrijf Olll dat hij reeds sinds Il) I 0 als keln er in dienst was b ij de r;mlÏlie Gerritsen. L3 ij d e familie To p kon m en ni et allee n ter echt o m er o p ee n aange na me w ijze zij n dorst te lessen e n va n ee n goede burgerl ijke keuk en te ge n ieten, m aar m en vo nd c r ook o nde rda k. D o ordat het ho tel re de lijk in h et ce n tru m was gelegen, heeft het altijd de n odi ge hotelgasten ge had. D e k am ers wa re n pr akti sch co ntin u bezet. Mede do or de nabij gelegen texti el fabri ek va n N .J. M enk o m aakten monteurs en handelsreiziger s va n Duitse en En gelse texti elmachines hi er dan oo k ve elv u ldig ge b ru ik va n. D e zo rg voor h et w elbe hage n va n de ho tel gasten lag in han den va n de ec htge no te van de h otelie r/ kastelein , Gri etj e Wi llemina H o ender ken . wa t ni et altij d ee n eve n ge ma k kelij ke opgave was . Ake e n G rie tje Top w aren hard w erken de m ens en , di e heel hun ziel e n zalighe id in de zaak legd en . Bo ven di en hebben zij er ee n ècht h o tel va n ge maa kt. W ant tot dan to e lag het accent m eer o p het café restaurant ge be uren. Beetj e bij beetj e werd h et hotel-restaurant o p ee n ho ger ni veau ge tild .
Kruispunt De Klomp .~ez ie n vanuit de Cronauscstraat (t920). De bocrenkar met melkbussen staat I'oor "Café Centraal", Daar te,~e/l(JiJe r, I'oor hotel "De Klomp ", is duidelijk één van de tl/Jee stadsklokken te z ien, die bekend z ijn 1'(11/ het "I'an klok naarklok ".flaneren. EC/1 ,~e licfile bez (~h e id aan het bc.~i/l van de twintiçstc CC/lU'. A nsicht: colleeticJohan HemkCII
da arbuiten m ee r be ke n d he id ge krege n o nde r de naam Ca fé T op . N aast h et h o tel- e n restaurantgebeuren werd Café T op m eer e n m e er ee n ce ntru m voo r ui teenl opende act ivite ite n e n b ijeenk om sten . O ok di verse ve re niginge n en clubs vo nde n er o nde rda k. Een plaatselij ke mu ziek vereni gin g en een gy rn nas tie kve re n iging, di e hi er oe fende n en teven s hun jaarlijkse uitvoeringen hi elden , m aakten er dankbaar ge bru ik va n . O ok bo od het ruimsch oots de ge lege n he id voor de alo m b ek ende T w entse bruiloften ,
di e e r dan ook m et de regelm aat van de klok w erden ge ho ude n . M aar ook indi vidueel kon m en zic h er kos te lijk verma ke n op de weke lij kse dan savond en! N et als dat destijds in ve el Ensc hedese horecagele genheden geb ru ikelij k wa s, werd oo k h ier uit sluitend ge dans t o p live mu ziek van dans- en srem m ingso rkes te n m et vo or di e tijd exotische nam en als ' "J71e R edlkh Band ' , "!7Ie FOll r Boys' of ' "J71e S ilvcr L adics '. D aarn aast k on er met regelmaat geswing d w orden o p de m uzikal e klanken va n Tops eige n huisork est 'H et Ce ntraal T rio'.
Dansparadijs Ondanks het feit dat de naam va n deze horecagelegenheid altij d o fficieel Ce nt raal is geweest, h eeft h et bij de Ensc he dese bevolkin g e n ver
"Gronauscstraat met ucriiccrsscin De Klomp "(1937), Achter de panden van hel unnlecluiarcnltuis H ElvJA is het typische tOI<'II(;e 1'1111 "C4é Centraal" duidelijk te herkennen, Ansicht: colleetic[oli an Heinteen 11
Sliepsteen 9 t / 5
. Waarsch ijn lijk mede door zijn ligging, werde n deze dansavonden druk bezocht. Menig Enschedeër heeft op ee n va n deze gezellige dansavo nde n bij Ca fé Top zijn of haar latere leven spartner ler en kennen . Bij druk cafébezoek eri/ o f bij fee stje s ginge n de tafels e n de stoele n ter zijd e en werd er naar hartelust ge da nst, gezongen én na tuurlijk gedro nken. Alhoewel ik persoon lijk meer geloof hecht aan een andere volgorde: eerst d ri nken, waarna her zi ngcn en da nse n dan meestal vanzelf wel kome n , . . .. In ie de r geva l m o et het er erg gczcllig e n gastv rij zijn geweest. W an t zelfs de m ed ew erke rs va n he t aa n d e O lde nzaa lsestraat ge legen café De H alve M aan waren er. nadat ze hu n d ie ns ttijd crop had d en zitten, veelvuldig te vi nden, om samen met hun co llega's va n Café Top nog een afzakkertje te n em en. Ook ginge n des tijds ve le stadge noten na h et ke rk bezoek h ier even binn en o m er ee n glaasje te drinken. De Kaland erstraat sto nd dan overvol met tie ntallen fietse n .
Opsp!its ilig Op maandag 2<) januari I t) 3.J. overleed Ake Top, na ' ee n lan gdurig doc h ge du ldig lijde n ", slec hts .J. ()jaar jo ng. Hij liet ee n vro uwe n tw ee minderjari ge kinderen ac hte r. Ruim tw inti g j aar was hij eige naa r en ex plo ita n t geweest va n een van de beke ndste ho recagel egen he de n die Ensc he de destij ds rijk w as.
Sfccrp laat]: van lic! /.:t1 tis]Jlttll "De 1-\.10/11/' " ge: icl1 vanuit de Lauvestraat in hel j aar 1920 .
/
Kort daarop werd de zaak door de weduwe te koop aangeboden. AI snel meldde zich een gegad igde . H et was de u it het Du itse Wcsc l afkoms tige R ich ar d Paul Kumm cr , wed uw naa r va n M agd alen a R onx. Beide partij en kwa m e n al snel to t een zakel ij ke overeenko mst. Dit blijkt te meer uit het feit, dat de toen sa-jarige K urnmcr reeds op 19 februari daaropvolgend, dus binnen drie weken na het overlijden van Ake Top, een groo t he ropeningsfccst gaf In d e tu ssenli gge nde tijd was het h otel-café-restaurant 'ge heel naar de cische n des tijd s ge res ta uree rd' . Van af dat m om en t zo u he t etab lissement o nder de n.i.un 'Café Ce ntraa l - H ansa R estauran t' verder de geschiede nis in gaa n.
ECII op11a111e uit J 95 J I'llIl /lcl.~el1(l{:~ de::e[fde plaats , niet daar op de "o]JCII.~el'a/le// plc):" lI'aar eCIIs hel lmraletrristicl«: "C4; Centraal" ( "T op ") /ie~!; .~waa l1. .' I11Si(hl: colleetic ) Ohl111 Hemhen
A nsicut: colleeticJ ohal1 llcmkcn
Naast een ' prim a ke u ken tege n billijke prijzen' tapte me n er ' I c klas Dortrnundcr H ansa-B ie ren '. Als specialiteit kon men er voor het tegen w o ord ig niet m eer voor te ste llen bedrag va n slec h ts la N ed erl andse ce nte n deeln em en aa n ee n koud buffet. Een 'warm ontbijt' kon m e n er al va naf 30 ce nt n uttige n. Samen m e t zijn 28 jaar jongere, ui t het D u itse Stcttin afko ms tige h uis ho uds ter M arth a M irn a Maria Vcudlandt, ex ploitee rde Kumm er het hotel-café-restau rant. H et tw eet al w er d daarbij bij gestaan door vo o ral D u itse perso neelslede n, d ie zelfs helemaal ui t Berlijn kwa me n. D e zaken gingen blijkbaar n iet helemaal naar we ns, want reeds enkele maanden na de officiële he ro pe nin g gaf Ku m m e r te ke nnen het pan d in tweeën te wi llen delen. H et ac hte rste gedeelte, dat tevens h et groo tste was e n aan de Kaland erstr aat w as ge lege n, b leef zijn horecab esremm in g hou de n , terwijl voor het voo rste (ho e kjgcd eelte m et het typisch e torentje, gelegen aan de Gro na uscs traat , een andere eigenaar d ien de te worden gezocht. Nog da tzelfde j aar vo nd hij een gegad igd e. H et was de j j -j arige in Ensc he de gebo ren Arend Bult. Same n m et zij n vro uw M ari ctjc R.oel ofj e T empelman begon hij hi er zijn wi n ke l in ' fijne lederw aren ' , beter beke nd als (Ma.Rasill de Paris '. Voordien was deze aan de Lan gestraat nummer 6 gevestigd . 11
Slicl's/cCII 9 J 17
I
'f I
!
Her lI'illkclll'arCII/lllis H E,HA op de hoek van de Kalanderstraat CII De Kloll/p (I'wcger Cronauscstraat}. N iets herinnen lieden ten dl/,\!c lI {\~ I/ I1Il het stijlvolle ClI mareante ,\!cbo11 11 1'1/11 "C!(c; Centraal " ("Top"]. FM(! ; Johall Hemken (2 0 0 6) I
Bombardentent De tweede wereldoorlog heeft ook op Café Centraal, zoals het offic ieel heett e, d uidelijk ee n gro te invloed ge had. Er was stee ds minder te krij gen. Dat beetj e w at da n nog te koop was, moest veela l duur wo rde n betaald . H ierd oor hadd en de gaste n minder te bested en en naarmate de oorl og voortschreed , bleven er stee ds me er gasten w eg. N et als voor zo v clc n, was het oo k voor uitbater Kumm el' en zij n huish oudster een m oeil ijk e tijd o m de zaak draaiende te houden . Het abso lute dieptepunt w as o p 22 februari 1944. O p deze dag we rd Ensc hede, voor de tw eed e keer binn en vijf maande n, getroffen doo r ee n van de ram pzaligste bombardem enten uit de oorlogsjare n. H et was een treurige vergissing van de geallieerde n , die o p vele plaatsen in de stad ee n allesvernieti gen d spoor naliet. O p die bewu ste dag vielen er m aar liefst veertig doden en even zov ele gewo nde n te betreuren . On geveer dui zend percelen we rde n die bewuste middag tot aal ve rwoest. Ook het pand van 'Café T op ' viel hieraan helaas ten otTer, het eigentij dse en kar akt eri stiek e bouwwerk dat vele decennia kenm erk end was geweest voor het kru ispunt De Klomp . Sindsdien is het krui spunt no oit m eer het 'oude ' geworde n en vana f dat m om ent is alles ste rk ve rande rd . 9 1/8
11
Sliepsteen
Door de verni etiging van het pand was oo k Ala,,,!asill de Paris ge noodzaakt o m we er om te zien naar ee n ande r o nderkomen . R eeds kort daarop nam het zij n in trek in he t tege noverligge nde hoekp and , waa rin tegen w oo rdig de kledi ng zaak van Cool Cat is gevestigd. R ond 1900 was dit pand eigendo m van de familie Nerdbeek. Later hebben hi er achtereenvolgens apoth eek S ytsctna iVla,,,!asill de Paris en meerdere kledingzaken hun o nde rko me n gehad. I
Verandering N a het o pruimen van de o verblij fselen van wa t eens 'Café T o p' was, bleef deze ho ek braakliggend terrein. Daarn a hee ft het jarenlang diens t gedaa n als 'o penlu cht' fietsens talling . M eni g Enschedeër zal zich o nge twijfel d de wit ge pleiste rde m uur van de toenmalige H EM A nog goed voo r de gees t kunnen halen . So ms ligt ee n terr ein zo lan g bra ak , dat langzam erh and allee n de o ude re garde zich nog herinnert hoe het destijds w as. M aar liefst tot [9ÓÓ heeft deze situati e hier geduur d ; toen werd de ze plek opgevuld do or nieuwbouw van het winkelwarenhuis H EMA . Deze nieuwbouw, naar ee n o ntwe rp van het architec te nburea u Elzas uit Am sterdam, sloot aan bij het al bestaande H EMA-pand , dat o m de
hoek gelege n was aan de G ronausestraat nr. S. M aar al w eer werd gesloopt in 1977. Ook werd in j anuari 1977 een begin ge m aakt met de sloop van een aanta l, m eest 'grillige' pandjes gelegen aan de Kalanderstraat. Deze moeste n het veld ru im en voor de 'n ieuwe H EM A' zoa ls w e die vandaag de dag kenn en . Dit doo r de in Emm en geves tigde architect Arno Ni colai o ntwo rpe n pand werd in [9 78 officieel in gebru ik genomen . Volgen s zeggen w erd hierdoor 'een fraaie aansluiting' m et het bestaand e stadserf ve rkrege n. Eén di ng is zeker, he t heeft het krui spun t De Klomp ee n totaal ander aanz icht gegeven . ... O o k voor het 'i n de o penlu ch t' stallen van rijwielen is deze plek . na al die jaren. nog stee ds erg in trek . Voor passanten en klante n van de H EMA is er soms geen doo rko men aan. Wie het kruispunt in vroeger ja ren hee ft gekend , zal kunnen beam en eb t de veranderi nge n hier giga ntisch zij n geweest. Wie de o ude situatie niet heeft geke nd , kan zic h hiervan ee n voorstelling maken aan de hand van de illustratie s bij dit artikel. Bronnen:
Ge mee nte Archie f Ensche de Archief De Twcntsche Courant T ubant ia L.A. Stro in k, Stad en Land van Twent e ( 1')(,2 )
