HET INTERNATIONAAL PRIVAATRECHTELIJK PROCESRECHT Europees internationaal bevoegdheidsrecht Brussel I verordening in burgerlijke en handelszaken (Br I Vo) * Toepassingsgebied Br I Vo -
temporeel : rechtsvorderingen ingesteld na 1 maart 2002 (art. 66 juncto 76 Br I Vo)
-
materieel : bevoegdheid + erkenning & tenuitvoerlegging in burgerlijke & handelszaken
-
ruimtelijk : Voor de rechters v/d lidstaten v/d EU! Opm. : Wijziging voor Denemarken door Overeenkomst : Sinds 01/07/07 ook van toepassing op Denemarken.
A. ALGEMEEN FORUM = FORUM REI Woonplaats verweerder (artikel 2 Brussel I-Vo) o Ongeacht zijn nationaliteit o Bepalen woonplaats : - Natuurlijke persoon : adhv het interne recht v/d lidstaat v/h forum woonplaats nagaan (art. 59, lid 1 Br. I Vo). Indien geen woonplaats gevonden ahv interne recht v/d lidstaat v/h forum, interne recht v andere lidstaten (art 59, lid 2 Br. I Vo). -
Vennootschap & rechtspersonen : plaats v statutaire zetel, van hun hoofdbestuur of van hun hoofdvestiging (art. 60 Br. I Vo) Opm. : indien ≠ lidstaten : eiser kiest !
B. ALTERNATIEVE FORA
(art 5, lid 1 Br I Vo)
1) Alternatieve forum inzake verbintenissen uit OK Artikel 5 lid 1 a) Brussel I-Vo = Forum executionis = plaats waar de verbintenis moet worden uitgevoerd Conflictenrechtelijke methode: “Waar moet de verbintenis worden uitgevoerd? “ >> bepalen aan de hand van de lex causae (het recht dat van toepassing is op de OK) >> welk recht is van toepassing op de OK? >> kijken naar verwijzingsregels van de aangesproken rechter 1
! Verschillende gelijkwaardige verbintenissen verschillende rechters bevoegd. ! Verbintenis = onthoudingsplicht Artikel 5 kan geen alternatief bieden!
Art 5 lid 1 b) Brussel I Vo
Koop-verkoop roerende lichamelijke zaken Verstrekking van diensten = plaats van levering van goederen of verstrekken van diensten volgens betreffende ovk - Doch kan anders worden overeengekomen
NT indien plaats levering NT binnen lidstaat is gelegen in dat geval : opnieuw art. 5 lid 1, a. Br I Vo
H.v.J.: Verschillende leveringsplaatsen? => Plaats van hoofdlevering = plaats waar band geschil – rechter het nauwst is. => Geen hoofdlevering? Plaats van gedeelde levering naar keuze.
2) Alternatieve forum inzake verbintenissen uit onrechtmatige daad art. 5, lid 3 Br. I Vo Forum delicti commisi : voor rechter waar schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of waar het zich kan voordoen (preventief) Valt uiteen in twee plaatsten: Locus acti: Plaats waar handeling werd gesteld Locus damni: Plaats waar schade zich heeft gemanifesteerd (enkel de schade van de rechtstreeks gelaedeerde, enkel de schade die zich aanvankelijk manifesteerde, HVJ) o Als beide plaatsen niet samenvallen is er bevoegdheid bij meerdere rechters. ! Men kan in het forum delicti vergoeding vorderen voor ALLE door eiser geleden schade ook indien OD slechts voor een deel heeft plaatsgevonden. Indien OD ook strafbaar feit : Slachtoffer kan vordering ook instellen voor rechter waarbij strafvordering aanhangig is (art. 5, lid 4 Br. I Vo) voor zover de nationale bevoegdheidsregels toelaten dat de nationale rechter kennis neemt van de burgerlijke vordering. o Van belang bij verkeersongevallen!
3) Alternatieve forum voor geschillen betreffende de exploitatie v/e filiaal art. 5, lid 5 Br. I Vo Rechter van de plaats van het filiaal
2
! Enkel voor V en rechtspersonen die hun woonplaats binnen de lidstaten hebben. Op V & rechtspersonen die hun woonplaats buiten de lidstaten hebben is Brussel I-Vo niet van toepassing. ! Exploitant kan er zich niet op beroepen als eiser (enkel als verweerder).
C. AANVULLENDE FORA * Meerdere verweerders? >> Heeft deze medeverweerder woonplaats in een lidstaat? >> NEE: nationale IPR >> JA: art. 6, 1 Brussel I-Vo: Woonplaats van een van de verweerders Voorwaarde: Samenhang tussen de vorderingen = wanneer een risico bestaat op onverenigbare beslissingen * Vrijwaring en tussenkomst Art. 6, 2 Brussel I-Vo Derde persoon met woonplaats in een lidstaat kan worden opgeroepen in gedwongen tussenkomst of vrijwaring voor de rechter van een lidstaat waar een procedure aanhangig is.
1)
2) 3) 4) 5)
o Beperkingen: Mag niet worden gebruikt om een derde voor een andere rechter te dagen dan diegene waarvoor hij op grond van de andere bevoegdheidsregels zou kunnen worden opgeroepen (art. 6, 2 in fine). Een nieuwe, eigen vordering t.a.v. die derde zelfstandig bepalen welke rechter bevoegdheid kan opnemen. Vordering die tot exclusieve bevoegdheid behoort (art. 22 & 23 Brussel I-Vo) Autonome afdeling is van toepassing Niet in Duitsland, Hongarije & Oostenrijk. Daar gelden de nationale procedureregels inzake de litis denuntiatio waarmee een beslissing over de hoofdvordering tegenwerpelijk kan worden gemaakt aan derden.
* Tegenvorderingen Verweerder met woonplaats in lidstaat kan tegenvordering instellen voor dezelfde rechter als hoofdeis aanhangig is (art. 6, lid 3 Br. I Vo) voorwaarde : zeer nauw verband tussen hoofdeis en tegenvordering (samenhang onvoldoende) o Uitzonderingen 1) Vordering onder toep. gebied exclusief forum ! (art 22 & 23 Br I Vo) 2) Vorderingen onder autonome afdeling (maar in autonome afdelingen zijn tegenvorderingen geregeld) 3
* Een beperkt forum connexitatis causarum
(art. 6, lid 4 Br. I Vo)
o Principe : GEEN forum voor samenhangende zaken. Samenhangende vorderingen kunnen in principe slechts voor hetzelfde forum worden gebracht als ze dat elk individueel kunnen. o Uitzondering: Zakelijke vordering mbt onroerend goed + contractuele vordering. ** Voorwaarden : - beide vorderingen tegelijkertijd worden ingesteld - door dezelfde eiser - tegen dezelfde verweerder die woonplaats heeft binnen lidstaat - voldoende samenhang tussen vorderingen Dit forum kan niet worden aangewend indien voor een contractuele vordering een exclusief forumbeding in de zin van artikel 23 Brussel I-Vo geldt. Dan kan de contractuele vordering niet worden gebracht voor de rechter van de plaats van een onroerend goed.
D. EXCLUSIEVE FORA A) Exclusieve bevoegdheden
(art. 22 Br. I Vo)
o Sluit alle andere bevoegdheidsgronden van de verordening (forum rei, forumkeuze, alternatieve fora, fora uit artikel 6) uit! o Een gerecht dat wordt geconfronteerd met een dergelijke vordering moet zich onbevoegd verklaren (artikel 25 Br. I Vo)
(1) Zakelijke rechten op onroerende goederen gerechten v/d lidstaat waar onroerend goed gelegen is.
(art. 22, lid 1 eerste zin)
(2) Huur – verhuur en pacht v onroerende goederen gerechten v/d lidstaat waar onroerend goed gelegen is.
(art 22 lid 1 Br I Vo)
Opmerking: indien voor tijdelijk particulier gebruik + max. 6mnd : ook gerechten woonplaats verweerder indien eigenaar eveneens in die lidstaat woont. ! Onroerend goed in verschillende lidstaten in beginsel is elk van de gerechten exclusief bevoegd t.a.v. het op hun grondgebied gelegen deel. Uitzondering: (H.v.J.): Onroerend goed vormt een fysieke eenheid, ligt grotendeels in één lidstaat en is het voorwerp van één en dezelfde huur- of pachtovereenkomst. (3) Geldigheid, nietigheid of ontbinding v vennootschappen en rechtspersonen of besluiten van hun organen met plaats vestiging in lidstaat (art. 22, lid 2) gerechten v/d lidstaat.
4
! Plaats van vestiging bepaald adhv regels v/h internationaal privaatrecht v/h forum; NIET art 60 !
(4) Geldigheid van inschrijvingen in openbare registers gerechten v/d lidstaat waar registers gehouden worden
(art. 22, lid 3)
(5) Registratie van intellectuele eigendomsrechten gerechten v/d lidstaat waar registers gehouden worden
(art. 22, lid 4)
(6) Tenuitvoerlegging van beslissingen (art. 22, lid 5) gerechten v/d lidstaat waar tenuitvoerlegging wordt verzocht.
B) De door partijen aangewezen rechter = RECHTSKEUZE
(art. 23)
o 2 voorwaarden voor een geldige rechtskeuze: 1) Aangewezen rechter zetelt in een lidstaat 2) Minstens 1 vd partijen heeft woonplaats op het grondgebied van een van de lidstaten Indien geen van de partijen wonen in een lidstaat en er is rechtskeuze gedaan, mogen gerechten van andere lidstaten geen kennis nemen van het geschil zolang de aangewezen rechter zich niet onbevoegd heeft verklaard (art. 23 lid 3) ** Aangewezen rechter in een niet-lidstaat / geen van de partijen woonplaats in LS Nationaal IPR o Rechtskeuze is niet mogelijk voor: - Materies waarvoor uitsluitende bevoegdheden zijn vastgelegd (art. 22) - Autonome afdelingen ** Sanctie? Rechtskeuze heeft geen rechtsgevolg o Geldigheid enkel adhv de vereisten in artikel 23, met uitsluiting van het nationaal recht. o Indien nietigheid van de OK waarvan forumclausule deel uitmaakt wordt gevorderd, neemt dit niet weg dat de internationale bevoegdheid op die clausule kan gesteund worden. o Draagwijdte + interpretatie van forumbeding worden bepaald door het op de betrokken OK toepasselijke recht.
5
C) Het stilzwijgend aanvaarde forum
(artikel 24)
= Rechtskeuze door berusting: Verwerende partij verschijnt in het door de eiser gekozen forum en maakt daar geen bezwaar tegen. Er zijn geen voorwaarden aan verbonden. -
Geldt ook al bestaat er een geldig bevoegdheidsbeding Geldt niet wanneer een andere rechter op basis van art. 22 exclusief bevoegd is.
E) AUTONOME AFDELINGEN
(1) Verzekeringsgeschillen (art. 8 – 14 Brussel I-Vo) ! Niet van toepassing op de verhouding tussen onderlinge beroepsverzekeraars Verzekeraar kan gedaagd worden voor o Gerechten v zijn eigen woonplaats (art 9 lid 1, a) o Gerecht v/d woonplaats v/d eiser indien het de verzekerde, verzekeringnemer of een begunstigde betreft (art. 9, lid 1, b) o Gerecht v/d woonplaats tg 1e verzekeraar indien medeverzekeraar (art. 9, lid 1, c) Plaats waar schadebrengend feit zich heeft voorgedaan (art. 10) o Plaats waar rechtsvordering v/d getroffene tegen verzekerde (art. 11, lid 1) Vordering door verzekeraar o woonplaats verweerder (art. 12, lid 1) o indien tegenvordering : gerecht v oorspronkelijke vordering (art 12 lid 2) Bevoegdheidsbeding mogelijk indien artikel 13 lid 1 – artikel 14 (2) Consumentengeschillen (art. 15 – 17 Brussel I - Vo) Art 16 : Onderscheid naargelang consument als eiser of als verweerder: Eiser : KEUZE (art 16, lid 1) : - gerechten in lidstaat waar zelf woonplaats (forum actoris) - gerechten v/d lidstaat waar wederpartij woonplaats heeft Verweerder : voor de gerechten waar consument woonplaats heeft (art 16 lid 2) Uitzondering: Tegenvorderingen (art 16 lid 3) Bevoegdheidskeuze: indien voldaan aan de voorwaarden uit artikel 17
6
(3) Arbeidsgeschillen (artikel 18 – 21) Onderscheid naargelang werknemer als eiser of als verweerder: WN = Eiser: KEUZE a. Gerechten v/d lidstaat waar werkgever woonplaats heeft (art. 19, lid 1) b. Gerecht van de plaats van gewoonlijke tewerkstelling (ruim) (art. 19, lid 2, a) c. Gerecht van de plaats van aanwerving (uitzonderlijk) (art. 19, lid 2, b) WN = verweerder d. Gerechten v/d lidstaat waar de werknemer woonplaats heeft (art. 20, lid 1) Uitzondering: Tegenvorderingen (art 20 lid 2) Bevoegdheidskeuze: indien voldaan aan de voorwaarden uit artikel 21 ! Twee werkgevers? De mogelijkheid om de ene WG te dagen voor de plaats waar gewoonlijk wordt gewerkt voor de tweede WG indien de eerste WG ten tijde van de sluiting van de tweede OK zelf belang heeft bij de uitvoering van de prestaties voor de tweede WG.
F) FORUM INZAKE VOORLOPIGE MAATREGELEN Welke rechter is bevoegd om voorlopige maatregelen te nemen? -
De rechter die ten gronde bevoegd is op grond van art. 2 en art. 5 – 23 Brussel I-Vo geen voorwaarden
-
De rechter van iedere lidstaat die men wenst, ook al zijn de gerechten van een andere lidstaat bevoegd ten gronde (artikel 31 Br I-Vo) Twee voorwaarden (HvJ): Reële band en Bevolen maatregelen moet een voorlopig & bewarend karakter hebben.
G) AANHANGIGHEID & SAMENHANG Artikel 30 bepaalt op welk moment een zaak moet worden geacht bij een gerecht aanhangig te zijn gemaakt. Artikel 29 bepaalt dat indien verschillende gerechten exclusief bevoegd zijn voor de vorderingen, de partijen moeten verwezen worden naar het eerst aangezochte gerecht. Als er toch twee tegenstrijdige beslissingen ontstaan artikel 34, 3 Brussel I-Vo Gezag van gewijsde beslissing uit aangezochte staat > vreemde beslissing wrvr men exequatur vraagt
7
(1) Exceptie v aanhangigheid
(art 27)
Drie cumulatieve voorwaarden: 1) Dezelfde partijen 2) Dezelfde oorzaak 3) Hetzelfde onderwerp (2) Exceptie v samenhang
(art 28)
Het moet gaan om vorderingen waartussen een zodanig nauwe band moet bestaan dat een goede rechtsbedeling de gelijktijdige behandeling door één gerecht vraagt. Beoordeling omtrent het toepassen van de exceptie van samenhang = discretionair oordeel van de aangesproken rechter de laatst aangesproken rechter KAN de zaak aanhouden (( aanhangigheid))
8
Belgisch gemeenrechtelijk bevoegdheidsrecht * Algemene bepalingen inzake de internationale bevoegdheid
WIPR
(1) Ambtshalve onderzoek v internationale bevoegdheid (art 12 WIPR) (2) Interne bevoegdheid binnen België (art 13 WIPR) (3) Exceptie van internationale aanhangigheid (art 14 WIPR) 3 voorwaarden: 1) Er is reeds een vordering aanhangig voor een buitenlandse rechter 2) Nieuwe vordering moet identiek zijn ( = partijen, = onderwerp, = oorzaak) 3) Er kan voorzien worden dat de buitenlandse beslissing in België zal worden erkend of ten uitvoer gelegd. Rechter KAN, maar is niet verplicht om de exceptie van internationale aanhangigheid te aanvaarden en zich dan onbevoegd te verklaren. * Algemene bevoegdheidsregels A. Forum woonplaats / gewone verblijfplaats verweerder
(art 5, §1 lid 1 WbIPR)
Wat is woonplaats / gewone verblijfplaats? zie art. 4 WbIPR dit wordt bepaald aan de hand van administratieve voorschriften / feitelijke gegevens.
B. Forum indien er meerdere verweerders zijn
(art 5, §1 lid 2 WbIPR)
Belgische rechters zijn bevoegd als 1 v/d verweerders woonplaats of gewone verblijfplaats heeft in België. Uitzondering : als eerste vordering werd ingesteld om andere gedaagde te onttrekken aan rechter v zijn woonplaats.
C. Forum voor vorderingen betreffende de exploitatie door nevenvestigingen v/e rechtspersoon (art 5 lid 3 WbIPR)
D. Overeengekomen forum tot prorogatie of derogatie a) Forumclausule wijst een Belgische rechter aan
(art 6 WbIPR) (artikel 6, § 1, 1 WbIPR)
Er moet aan twee voorwaarden worden voldaan: 9
1) Partijen moeten beschikken over de rechten waarop de clausule betrekking heeft of men kan beschikken over rechten wordt bepaald door het Belgisch recht 2) Overeenkomst moet geldig tot stand zijn gekomen of de OK geldig tot stand is gekomen wordt beoordeeld adhv het op het beding toepasselijke recht Zo de forumkeuze aan de voormelde voorwaarden voldoet is de Belgische rechter exclusief bevoegd.
*** Stilzwijgende forumkeuze door vrijwillige verschijning (artikel 6 § 1, 2 WbIPR) De Belgische rechter voor wie de verweerder verschijnt is bevoegd om kennis te nemen van de tegen hem ingestelde vordering tenzij de verschijning tot voornaamste doel heeft de bevoegdheid te betwisten. UITZONDERING: Theorie van het forum non conveniens (slechts in uitzonderlijke gevallen) Indien een Belgische rechter wordt aangewezen, dan kan deze zich alsnog onbevoegd verklaren wanneer blijkt dat het geschil geen enkele betekenisvolle band met België heeft.
b) Forumclausule waarbij een vreemde rechter wordt aangeduid
(art 7 WbIPR)
Twee voorwaarden moet eveneens voldaan zijn De Belgische rechter voor wie de zaak in weerwil van de forumkeuze aanhangig is gemaakt, moet zijn uitspraak uitstellen, tenzij a. Kan voorzien worden dat de buitenlandse beslissing in België niet zal kunnen worden erkend of ten uitvoer gelegd b. De Belgische rechters ondanks het bevoegdheidsbeding toch bevoegd zullen zijn op basis van het noodforum in artikel 11.
E. Forum voor vorderingen tot vrijwaring of tot tussenkomst en tegenvorderingen (art 8 WbIPR)
F. Forum gebaseerd op samenhang
(art 9 WbIPR)
= indien vorderingen zo nauw verbonden zijn dat het wenselijk is om ze samen te behandelen en te berechten, teneinde te voorkomen dat de beslissingen onverenigbaar zouden zijn wanneer ze apart worden berecht.
10
G. Forum voor voorlopige en bewarende maatregelen en uitvoeringsmaatregelen (art 10 WbIPR) in dringende gevallen, zelfs indien krachtens WIPR niet bevoegd. Voorwaarde: Enkel maatregelen betreffende personen of goederen die zich in België bevinden bij de instelling van de vordering. H.v.J. vereist een voldoende aanknopingselement met het grondgebied van het forum.
H. Noodforum:
(art 11 WbIPR)
Twee voorwaarden: 1) Nauwe band met België 2) Onredelijk om in het buitenland te procederen. Subsidiair en in uitzonderlijke omstandigheden!
11
