Herstructurering Plan Zuid: een goede plek voor ouderen? Harlingen, 6 maart 2014 George de Kam Honorair hoogleraar VolkshuisvesBng en grondmarkt, met bijzondere aandacht voor het wonen van ouderen Rijksuniversiteit Groningen www.rug.nl/staff/g.r.w.de.kam www.wonenouderen.nl
Wat wil ik met u bespreken? • thema ouderen en wonen in de toekomst (demografisch, sociologisch, wensen en behoeNen, vormen) • wat is een woonservicegebied? • hoe breng je binding in een wijk en hoe kun je voorzieningen in een zone voor een hele wijk benuPen • Is het slim om op de gekozen plek een woonzorgzone te realiseren?
Erasmusheem gaat sluiten
Voorbeeld De Bogen te Harderwijk (1)
De nieuwe Bjd
1. Ouderen en wonen voor ouderen in de toekomst • Groot aandeel van de bevolking en huishoudens • Diversiteit leefsBjlen en inkomens > vraag van ouderen meer bepalend dan aanbod door instellingen • Hogere leeNijdsgroepen, in het laatst meer zorgbehoeNe • Wonen bijna allemaal zelfstandig (wens en beleid) • Welbevinden belangrijker dan zorg • SBjgende vraag naar geschikt en aangepast wonen • Maar woningen ook geschikt te maken door omgeving aan te passen
Vertaling in beleid • Scheiden van wonen en zorg >> andere kijk op prijs/kwaliteit verhouding • Extramuralisering door inperking reikwijdte AWBZ • Meer taken naar gemeente, maar budget wordt verlaagd • Groter beroep op burgers • Nieuwe opgaven: wat leert ervaring elders? 11
2. Wat is een Woonservicegebied • DefiniBe woonservicegebied:
– Wijk/dorp (5.000 tot 10.000 inwoners) – Gecoördineerd dienstenaanbod wonen, welzijn en zorg, t/m onplanbare 24-‐uurszorg, en aanpassingen aan de woning – Kwetsbare bewoners kunnen langer zelfstandig blijven wonen in hun eigen woning en/of woonomgeving à langer deelnemen aan vertrouwde samenleving – Verhuizen naar zorgwoning binnen het woonservicegebied mogelijk
• Doel woonservicegebieden: zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen te midden van anderen, zodat een levensloop bestendige leefomgeving ontstaat • Niet alleen voor ouderen, ook woon-‐ en andere voorzieningen voor mensen met beperkingen of behoeNe aan begeleiding zijn vaak onderdeel van het arrangement
12
13
Proe8uinen 1. Bilgaard, Leeuwarden 2. Krakeel, Hoogeveen 3. Berflo Es, Hengelo 4. Meulenvelden, Didam 5. Rond de Regenboog, Dronten 6. Dorp West, De Bilt 7. Zeevang, De Verbinding 8. Middelburg Noord-‐Oost 9. Hoge Vucht, Breda 10. Helden-‐Panningen Vergelijkingsgebieden • Kern Beuningen • Wolfskuil, Nijmegen 14
Woonservicegebieden: -‐ hardware
15
Woonservicegebieden: -‐soNware
16
Uitkomsten van belang voor Harlingen …… • Inzicht in wat zelfstandig wonende ouderen belangrijk vinden: 1.500 vragenlijsten, 400 interviews met ouderen • Inzicht in verscheidenheid arrangementen, en in wat werkt • >>… bijdrage aan antwoord op ontwikkeling doelgroepen en (rijks)beleid in Harlingen
17
Ouderen profielen (2) Extreem kwetsbaar Ervaren ernsBge klachten in verschillende domeinen, Mul>domein problema>ek Klachen in lichamelijk, psychisch, mobiliteit en cogniBe. Ervaren soms te weinig aandacht.
Complexiteit à
Lichamelijke en mobiliteit problemen Chronische aandoeningen en kunnen zich niet meer zelfstandig redden. Somber en gespannen Moeite met ouder worden, passief en onzeker. Wel eens psychosociale klachten en last van geheugen. Chronische aandoeningen, maar redden zich prima. Vitaal Begin chronische aandoeningen, maar verder geen beperkingen.
Kwetsbaarheid à 18
Ouderen aan het woord • Zeljepaling en zelfredzaamheid • Sociale kanten van welbevinden meer van belang dan fysieke • Openbare ruimte, voorzieningen dichtbij, veiligheid • Ondersteuning door buren en nabije verwanten • Eigen bijdragen, behoeNe aan wederkerigheid • Manifest van de thuiswonende oudere 19
Van belang voor zelfstandig wonen is: • Geschiktheid/aanpassingen woningen basis voorwaarde • Nabijheid voorzieningen en diensten (maar
bekendheid en gebruik voorzieningen en diensten verschilt per gebied / type voorziening)
• Woonomgeving, bereikbaarheid en verkeers – en sociale veiligheid 20
Van ‘langer’ naar ‘beter’ ? Ik ga niet meer alleen de deur uit 70 60 Percentage
50 40 30 20 10 0
21
Groot belang van informele zorg • Invloed kwetsbaarheid en financiële situaBe (hoe hoger inkomen, hoe minder informele zorg, met name in huishoudelijke hulp, persoonlijke verzorging, gezelschap, administraBe en klusjes in huis)
22
wat doet mantelzorger?
hulp huishoud
warm eten pers verz medische verz gezelschap vervoer geld/admin klusjes anders 23
wat doet vrijwilliger?
hulp huishoud warm eten pers verz medische verz gezelschap vervoer geld/admin klusjes anders
24
Kapitalisa>e vrijwilligerswerk
• • Het SCP berekende dat door het wegvallen van
mantelzorgers de kosten van de zorg met 4-‐7 miljard sBjgen. • Het RMO heeN onderzocht dat door het ontvangen van huisbezoek (circa 4x per jaar) de consumpBe van gezondheidszorg met 25% afneemt. (gegevens gepresenteerd door ChrisBne Linzel / de Zonnebloem 28 maart 2013 )
• In verpleging verzorging en thuiszorg jaarlijks 600 miljoen besparing aan zorgkosten door inzet mantelzorg (SCP, 2012)
25
Thuiszorg •
Latente variabele uit gebruik verpleegkundige van thuiszorg (10%), diensten huishoudelijke hulp (ongeveer 75%) en hebt u thuiszorg (20%)
• Invloed van kwetsbaarheid, beperkingen en het gebruik van informele zorg (hoe meer informeel, hoe meer thuiszorg), hebben van een partner (minder thuiszorg), en minder thuiszorg naarmate woning is aangepast
26
Conclusies woonservicegebieden (1) • Langer? > ‘zo volwaardig mogelijk zelfstandig wonen’ • Woonservicegebieden sluiten aan bij wensen van ouderen (zelfstandig, vertrouwd, nabij, netwerk, wederkerigheid, zekerheid, toegankelijk, advies, adequate zorg en ondersteuning. • Woonservicegebied werkt als ‘verzekering’... • Groot belang van geschiktheid woningen • Aandacht voor veiligheid en nabijheid voorzieningen • Meer respect en waardering voor eigen kracht, inbreng, wederkerigheid van ouderen • Inzet op alle aspecten van kwetsbaarheid 27
Conclusies woonservicegebieden (2) • Aangetoonde effecten: – Langer zelfstandig wonen – Meer extramuraal wonen – Minder ziekenhuisopname – Aanpassen woningen > (minder) thuiszorg – Beter omgaan met ziekte en gezondheid – ..’dempende werking’ op achteruitgang welbevinden – Dempend effect is sterker bij netwerk / brede infrastructuur die zowel formele als informele zorg en ondersteuning omvat, waarin oudere ‘gekend’ wordt 28
Uitkomsten in perspecBef van veranderend Rijksbeleid • Zelfstandig wonen uitgangspunt, ook voor mensen met (meer) beperkingen • Nadruk op lokale oplossingen > onderzoek laat zien dat lokaal beleid veel verschil kan maken en draagt bij aan inzicht hoe dat werkt • Nadruk op eigen kracht ouderen > onderzoek laat zien dat zij die zelf ook graag willen inzePen, maar daarin te weinig gehoord worden en daarin beter ondersteund kunnen worden • Benadering met kwetsbaarheidsprofielen onderlegger voor andere oriëntaBe in beleid en mogelijk besparingen bij zorgkosten 29
Nieuwe iniBaBeven: allerlei vormen • CoöperaBes voor wonen en zorg, bv Elsendorp • BurgeriniBaBeven, bv seniorensocieteit Andromeda in Eindhoven www.onsplasorm.tv/andromeda • Wijkondernemingen (Zwembad in Zwolle al 20 jaar door vereniging gerund…). • Kleine netwerken in eigen directe omgeving (Breda) • Gebruik nieuwe media, bijvoorbeeld www.wehelpen.nl , met inbreng zorgverzekeraars, in 5 gemeenten nu acBef… • 30
Wat te doen in Harlingen?
Versterk de bestanddelen die zorgen dat een woonservicegebied ‘werkt’!
• Sluit aan bij de vragen van ouderen • SBmuleer welbevinden ouderen = winst voor allen • Versterk netwerk van ouderen en mensen met beperkingen met sociale omgeving, vrijwilligers en professionals • Inzet mantelzorgers en vrijwilligers beter ondersteunen • Aandacht /maatregelen veiligheidsbeleving ouderen • Neem als richtpunt: wat draagt bij aan kwaliteit en beleving van zelfstandig wonen van ouderen en mensen met een beperking in hun eigen wijk? 31
3. Hoe breng je binding in een wijk en hoe kun je
voorzieningen in een zone voor een hele wijk benuPen
• Begin bij mensen (jong en oud) die er al wonen en hun dagelijkse ervaringen • Vraag wat zij nu al doen (welzijn, informele zorg), en wat versterkt kan worden > ‘kwar2ermakers’ • SBmuleer aanbieders van zorg om meer verbindingen te leggen met informele zorg/vrijwilligers • Inventariseer met elkaar welke aanvullende wensen er zijn en hoe die gerealiseerd kunnen worden • Kijk goed welke ruimten en voorzieningen beschikbaar zijn en mogelijk met anderen gedeeld kunnen worden • Denk bijvoorbeeld aan relaBe met school (pauzewinkeltje, overblijffaciliteit, het tussenuur, maatschappelijke stages…? Gemeenschappelijk gebruik faciliteiten; voorziening in het staBon…
(vervolg) • Aandacht voor kwaliteit, dagelijks gebruik, beheer en mogelijkheden openbare ruimte • Pak aan wat op korte termijn verbeterd kan worden • Organiseer communicaBe, ontmoeBngen en samen-‐doen • Maak samen een wijkvisie wonen zorg en welzijn – met bewoners, gemeente, scholen, aanbieders zorg en welzijn, organisaBes en ondernemers in/ rond de buurt, Bouwvereniging
4. Is het slim om op de gekozen plek een woonzorgzone te realiseren? • Ja……
• Mits……
SSKK-‐model (voorbeeld voor rond de Regenboog Dronten) Omgeving
Individu
Faciliterend STEUN Verhuismogelijkheden in de buurt (aangepast) Bereikbaarheid voorzieningen Ondersteuning van vrijwilligers en mantelzorgers Goed aanbod zorg in/aan huis
Inhiberend STRESS Bestaande woningvoorraad (nog) niet aangepast Lange wachtlijst voor seniorenwoningen AcBviteitenaanbod sluit niet precies aan op doelgroep Centrum minder goed bereikbaar Verspreide ligging belangrijke voorzieningen Geen integraal ouderenadvies Wisselend personeel thuiszorg
KRACHT Sterk verbonden met de buurt (deels) Tevredenheid woonsituaBe Copingmechanisme ouder worden
KWETSBAARHEID Omgaan met moeilijke situaBes Ontbreken diepgaande contacten Afstand tot familie Ondersteuning vragen is lasBg
SSKK-‐model (aanzet voor invulling plan Zuid?) Omgeving
Individu
Faciliterend STEUN Nieuwe woningen met laag energieverbruik Bereikbaarheid voorzieningen Goede OV bereikbaarheid Mogelijkheden voor contacten in de buurt Toevoegen zorgsteunpunt Toevoegen maalBjdvoorziening
Inhiberend STRESS Bestaande woningvoorraad voldoende aangepast? Onzekerheid over verhuizing Onzekerheid over woonlasten Onzekerheid over conBnuiteit in zorg
KRACHT Sterk verbonden met Harlingen / plan zuid (deels) PerspecBef op verbetering in plan Zuid Copingmechanisme ouder worden
KWETSBAARHEID Omgaan met moeilijke situaBes Ontworteling in Almenum
