HagaScoop. Coassistenten Special WETENSCHAPPELIJK TIJDSCHRIFT HAGAZIEKENHUIS. Nummer 1 - April 2013 jaargang 4

Nummer 1 - April 2013 | jaargang 4

Coassistenten Special

C o m m unicatie

WETENSCHAPPELIJK TIJDSCHRIFT HAGAZIEKENHUIS

T he m a

HagaScoop

HagaZiekenhuis van de coassistenten

Voorwoord

Communicatie Ter gelegenheid van het Nationaal Coassistenten Congres op 12, 13 en14 april 2013 is dit nummer van de HagaScoop tot stand gekomen. Bij het vorige congres in 2011 maakten we een special waarin coassistenten over hun coschap ervaringen bij diverse vakgroepen vertelden. Het werd een tijdschrift met mooie, leerzame en herkenbare verhalen. Deze HagaScoop heeft als thema Communicatie. In de opleiding tot arts gaat het om kennis én communicatie. Als je niet goed communiceert, kom je niet ver met je kennis. Het Latijnse werkwoord communicare betekent letterlijk gemeenschappelijk delen. Communicatie gaat dan ook niet alleen over het geven van informatie. Het gaat ook over zintuiglijk waarnemen (kijken, voelen, horen, ruiken en proeven), actief luisteren (LSD: luisteren-samenvatten-doorvragen), interpretatie (begrijpen en verwerken van de boodschap, het inpassen in bestaande kennis, het accepteren of afwijzen van de informatie)

en bejegening (inlevingsvermogen, omgaan met emoties). In deze HagaScoop geven coassistenten, arts assistenten en opleiders openhartig hun mening over hun ervaringen en elkaars verwachtingen. Het HagaZiekenhuis leidt graag coassistenten en semi-artsen op, want, zoals Marjolein Tasche, lid Raad van Bestuur, in het interview met semi-arts Daniëlle Eindhoven zegt: “Tussen organisatie en opleiden bestaat een cruciale wisselwerking. Als wij van coassistenten goede dokters willen maken, en dat is ons streven, moet ook onze organisatie daar aan voldoen.” Het opleiden van coassistenten gaat dus verder dan alleen de coassistent. Dat tot uitdrukking brengen is ook communicatie.

L. (Lilian) Brijson, coördinator medisch onderwijs E.G. (Elly) van Schaik, senior communicatieadviseur T.C.A.M. (Theo) van Woerkom, decaan HagaAcademie en affiliatiecoördinator HagaScoop | April 2013

1

Semi-arts Daniëlle Eindhoven (links), tevens lid van de Leidse Co-Raad, is in gesprek met Marjolein Tasche, lid Raad van Bestuur HagaZiekenhuis over de coassistent in de ziekenhuisorganisatie. Daniëlle: “Mentale ondersteuning van coassistenten is een actueel aandachtspunt voor de Co-Raad.”

“Goede patiëntenzorg is teamwork” Het HagaZiekenhuis profileert zich nadrukkelijk als opleidingsziekenhuis. En met succes. Jaarlijks krijgen ruim 400 studenten de kans om hun opleiding in de praktijk vorm te geven. Eén van hen is Daniëlle Eindhoven die bij KNO haar laatste coschap volgt. Als ervaringsdeskundige interviewt zij Marjolein Tasche, lid Raad van Bestuur, over het belang van coassistenten voor het ziekenhuis. Daarbij blijven verbeterpunten natuurlijk niet onbesproken. Nog voor het begin van het interview, blijkt dat de gespreks partners een gemeenschappelijke interesse delen: huisartsen geneeskunde. Marjolein Tasche begon haar carrière als huisarts en Daniëlle overweegt de huisartsenopleiding. Dit brengt het gesprek bij het maken van keuzes tijdens je opleiding. Daniëlle zegt daarover: “Tijdens de opleiding is er veel aandacht voor medisch inhoudelijke zaken. Het feit dat coassistenten en jonge artsen tijdens hun opleiding belangrijke keuzes voor hun toekomst moeten maken, komt amper aan bod. Ik ben ook lid van de Leidse Co-Raad en daar is mentale ondersteuning van jonge dokters nu een actueel aandachtspunt. Keuzedruk, het moeten waar maken van (te) hoge verwachtingen leidt in sommige gevallen tot grote stress met kans op een burn-out, nog voor je echt aan de slag bent. Als Leidse Co-Raad onder zoeken we of er onder coassistenten meer behoefte is aan mentale ondersteuning.” 2

HagaScoop | April 2013

Marjolein Tasche: “Als dokter moet je stevig op je benen staan om een regiefunctie in het zorgproces te nemen.”

Regiefunctie vervullen Dit voorbeeld bevestigt volgens Marjolein dat opleiden meerdere dimensies omvat. “Naast het aanleren van vakinhoudelijke vaardigheden en competenties als samenwerken en goed communiceren, moet er ook ruimte zijn voor ontdekken waar je talenten liggen, welke richting je zou moeten opgaan. Dokter worden is dan ook meer dan leren goed te zijn in je vak en aardig te zijn voor patiënten. Je moet ook stevig op je benen staan om een regiefunctie in het zorgproces in te nemen. Het is belangrijk om dat allemaal te kunnen leren. Wederzijdse reflectie en feedback in de opleidingsfase zijn daarbij cruciaal. En niet alleen met opleiders en directe begeleiders, maar bijvoorbeeld ook met verpleegkundigen. Goede patiëntenzorg is vooral teamwork. Daarom onderzoeken we of verpleegkundigen meer bij de opleiding van co-assistenten te betrekken zijn. Dat is nog niet vanzelfsprekend. Het is zaak om daarvoor op alle niveaus open te staan. Onder andere met gezamenlijke intervisie van artsen en verpleging bij incidenten.” In de praktijk merkt Daniëlle dat de relatie met verpleegkundigen voor coassistenten soms beter kan. Dat geldt voor alle ziekenhuizen. “Ik heb de indruk dat zij vinden dat de arts alles moet weten. Aan die verwachting kunnen coassistenten zeker niet voldoen. Het zou goed zijn om de verpleging nauwer te betrekken bij het opleiden van coassistenten in de vorm van het formuleren van leerdoelen. Wat kunnen en willen verpleegkundigen de coassistent leren en meegeven? Op die manier is het makkelijker om nu en later ook echt als team te werken.”

Marjolein: “Als topklinisch ziekenhuis krijgen we veel patiënten met complexe pathologie binnen en de manier waarop we die behandelen en benaderen, dragen we over op de nieuwe generaties.”

Opleidingsziekenhuis Na deze ongeplande start van het interview is Daniëlle toch heel benieuwd naar de rol van de coassistent in het HagaZiekenhuis. Marjolein vertelt: “Het HagaZiekenhuis is geen ziekenhuis met daarnaast opleidingen, maar uitdrukkelijk een opleidingsziekenhuis, een lerende organisatie. Door op te leiden blijven we allemaal leren en daardoor scherp. We willen een open cultuur waarin niets vanzelfsprekend is. Een belangrijk aspect daarbij is het volgende. Als wij van coassistenten goede dokters willen maken, en dat is ons streven, moet ook onze organisatie daar aan voldoen. De coassistent moet ervaren dat hij of zij bij ons in een organisatie is opgenomen die goede patiëntenzorg biedt. Met andere woorden, tussen organisatie en opleiden bestaat een cruciale wisselwerking. Daaraan te voldoen is onze taak en de

coassistent helpt daar aan mee. Als topklinisch ziekenhuis krijgen we veel patiënten met complexe pathologie binnen en de manier waarop we die behandelen en benaderen, dragen we over op de nieuwe generaties.”

Daniëlle Eindhoven: “Het zou goed zijn om de verpleging nauwer te betrekken bij het opleiden van coassistenten in de vorm van het formuleren van leerdoelen. Op die manier is het makkelijker om nu en later ook echt als team te werken.”

Planetree Daniëlle wil graag weten hoe het HagaZiekenhuis deze doelen vertaalt naar het onderwijsaanbod. Marjolein: “Ons leerhuis, de HagaAcademie, richt zich volledig op het faciliteren en ondersteunen van goed medisch onderwijs. Maar het perspectief is breder. Terwijl ik dat zeg, besef ik wel dat we op dat vlak nog veel werk hebben. De medische zorg is vandaag de dag aan sterke veranderingen onderhevig, zowel op basis van wetenschappelijke als maatschappelijke inzichten. Die veranderingen doorvoeren, zodanig dat die niet ten koste gaan van onze zorg voor de patiënt, van ons besef wat patiënten in hun ziek zijn doormaken, vraagt om een opleidingscultuur waar alle medewerkers van ons ziekenhuis van doordrongen moeten zijn en die veel verder gaat dan alleen aandacht voor het vakinhoudelijke. Onze keuze voor het Planetreeconcept is daarbij bijvoorbeeld een belangrijke richtlijn. Als een MRI-verpleegkundige tien keer per dag een patiënt naar de scan begeleidt, blijft het belangrijk om te beseffen wat het voor die patiënt betekent. Die vindt het waarschijnlijk reuze spannend. Dit is een simpel voorbeeld, maar heeft wel alles te maken met respect voor de patiënt. Dat principe willen we zo vroeg mogelijk in de opleiding meenemen.”

Opleiden, een langdurig proces Daniëlle: “Dit is een mooi streven, maar als je als coassistent een groot ziekenhuis zoals het HagaZiekenhuis binnenkomt, ben je in eerste instantie nogal overdonderd door de dynamiek. Bovendien heb je al je aandacht nodig voor de vakinhoudelijke aspecten. Daar is je beoordeling op gebaseerd.” Marjolein Tasche onderkent deze reactie van coassistenten, maar zegt tot slot: “de opleiding is een langdurig proces van vallen en opstaan, geleidelijk aan leer je de verschillende aspecten te integreren. Dat wordt niet anders in de fase van assistent en zelfs niet als je huisarts of specialist bent geworden. Maar aan het eind van je loopbaan, zul je met voldoening terugzien op wat je toen geleerd en vervolgens bereikt hebt.” HagaScoop | April 2013

3

Leren presenteren

Coassistent Julia Clabbers geeft een presentatie over transient global amnesia

Presenteren is een vak apart. Tijdens het coschap op de neurologie van het HagaZiekenhuis wordt er veel aandacht aan besteed. Coassistenten krijgen de opdracht om, voordat ze het coschap afronden, een presentatie voor te berei den en deze voor te dragen voor de opleiders, arts assistenten en mede coassistenten. Voor coassistent Julia Clabbers was het best een spannend moment op 7 maart 2013. Zij hield ’s middags een voordracht voor de neurologen, arts assistenten en mede coassistenten. Julia: “Bij elk coschap moet je op zijn minst één keer een presentatie houden. Ik heb hier al enige ervaring mee.” Julia’s eindpresentatie neurologie ging over het ziektebeeld transient global amnesia. Hierbij kunnen patiënten, meestal eenmalig, plotseling uren lang geen nieuwe herinneringen opslaan in het langetermijngeheugen. Hierdoor vergeten ze alles wat er om hen heen gebeurt. Voor patiënten en hun omgeving is dit een buitengewoon verwarrende en beangstigende gebeurtenis. Ze weten ook niet hoe lang het gaat duren. In haar presentatie lichtte Julia de verschillende hypothesen toe over de oorzaak van transient global amnesia. Julia koos voor dit onderwerp, omdat zij op de polikliniek een patiënt zag die dit ziektebeeld mogelijk had doorgemaakt. Ze zocht op Pubmed naar reviews over het onderwerp en zo kreeg ze een goed inzicht in wat er op dit moment over bekend is. 4


Feedback Na haar presentatie kreeg Julia te horen dat ze het goed had gedaan. Haar presentatie zag er helder en goed verzorgd uit. Van belang is de opzet van de presentatie, de hoeveelheid informatie op de dia’s, de uitleg daarbij en de woordkeus. “Na afloop kreeg ik meerdere vragen van het publiek, die ik dankzij mijn voorbereiding goed kon beantwoorden. Ik denk dat het voor iedereen interessant was, want transient global amnesia komt niet vaak voor, maar is wel een indrukwekkende aandoening. Zelf had ik er ook nog nooit van gehoord, dus voor mij was het erg leerzaam om me hierin te verdiepen. Het maken van een presentatie erover helpt daarbij.”

Onderwijsklimaat Over het onderwijsklimaat op de neurologie is Julia zeer tevreden. “Ik vond het contact met de neurologen en assistenten plezierig en laagdrempelig. Ik heb veel patiënten op de poli kliniek gezien, die ik vervolgens met de neuroloog zelf kon bespreken. Van die gegeven feedback heb ik veel geleerd.

Daarnaast hadden we bijna dagelijks onderwijs van een van de neurologen of assistenten, waar ik ook veel aan heb gehad. Elke week is er een patiëntendemonstratie, zoals we tijdens onze studie ook hadden. Bij de andere coschappen die ik tot nu toe heb gelopen, gebeurde dat niet, dus dat vond ik op neurologie dan ook erg goed.”

Why bother, who cares? ‘....dan komt er bijvoorbeeld iemand binnen met een religieus islamitische vrouw en dan is er toch sprake van een stuk gêne. Niet alleen voor de coassistent, maar ook voor de patiënt natuurlijk. Dan denk je als man: Ja, ik moet zo meteen een lichamelijk onderzoek doen. O jee, als ze straks zegt: ‘Nee, ik wil dat niet’ of dat ze weigert of wat dan ook. Als zo’n patiënt binnenkomt en die weigert al om je een hand te geven, dan wordt het geen gemakkelijk verhaal...’ Zomaar een praktijkvoorbeeld van een coassistent in het HagaZiekenhuis.

Alle ogen zijn gericht op Julia als zij haar presentatie houdt

Leren feedback te krijgen hoort er ook bij. Op de foto geeft neuroloog dr. Keunen commentaar

Artsen krijgen in toenemende mate te maken met patiënten met andere culturele achtergronden, andere gebruiken, normen en waarden. Hoe ga je daar als professional eigenlijk mee om? De patiëntenpopulatie van het HagaZiekenhuis bestaat uit mensen met uiteenlopende culturele-, ethnische- en sociaal economische achtergronden. Dat biedt een kleurrijke leer- en werkomgeving en maakt (leren) omgaan met culturele diversiteit dus dagelijks werk. In 2001 was Universitair Medisch Centrum Utrecht één van de eerste universiteiten die haar geneeskunde studenten een interculturele training gaf door letterlijk bij de doelgroep thuis te kijken. Ook het Leids Universitair Medisch Centrum is voornemens interculturele communicatie op te nemen in het curriculum van de studie geneeskunde. Aanleiding voor het HagaZiekenhuis om coassistenten te vragen naar hun eigen kennis, omgang en competenties op het gebied van andere culturen en te peilen of er behoefte is aan onderwijs op het gebied van interculturele communicatie. De peiling liet zien dat coassistenten zichzelf als competent beschouwen op het gebied van interculturele communicatie maar desondanks regelmatig worstelen met de wijze waarop ze in de dagelijkse beroepspraktijk en met name in hun rol als arts moeten handelen. Ze zijn kritisch op subjectieve indrukken van artsen en medestudenten. Die zijn cultuurafhankelijk, intersubjectief en contextgebonden wat wil zeggen dat een persoon in bepaalde interacties zijn gedrag als competent kan beschouwen terwijl anderen daarover een andere mening kunnen hebben. Zowel mannen als vrouwen zijn van mening dat het thema te weinig aandacht krijgt in de opleiding tot arts. Met name mannen vinden het belangrijk om dit thema in de coschappen aan bod te laten komen. Met het project Kleurrijk Opleiden onderzoekt de HagaAcademie daarom de kansen die culturele diversiteit biedt voor ons ziekenhuis. Via de methodiek van een spiegelbijeenkomst start medio juni een vervolgonderzoek onder patiënten van de afdeling Gynaecologie. Goede patiëntenzorg is immers waar het in de leeromgeving van een opleidingsziekenhuis in essentie om gaat.

1 Wieringen, van J.C.M., Schulpen, T.W.J. en Kuyvenhoven, M.M. (2001), Intercultural training of medical students, Medical Teacher, Vol. 23, No. 1. 2 W.A. Shadid, Interculturele communicatieve competentie, Psychologie en Maatschappij, Een goede voorbereiding van de presentatie is het halve werk

jrg. 24, no.1, 2000, pp 5-14.


5

Arts-seksuoloog Mieke Poelsma (rechts) legt uit wat de gevolgen kunnen zijn van ongewenst gedrag

Help, ik word dokter! Jonge dokters-in-spee staan tijdens hun coschappen voor de ingewikkelde opdracht om de tot dan verworven kennis om te zetten in verantwoord medisch handelen in het directe contact met patiënten in de alledaagse hectiek binnen het ziekenhuis. Ze leren daarbij gelijk dat een dokter het nooit alleen doet; op allerlei manieren zijn er andere mensen bij betrokken. Samenwerking is onontbeerlijk en dat vergt goede communicatie en omgangsvormen, die bevorderend zijn voor die samenwerking.

Veel meer dan een arts-patiënt relatie Tijdens de coschappen wordt geleerd hoe om te gaan met verschillende soorten patiënten, en met hun begeleiders en wat de omgangsvormen met collega’s en de andere medewerkers zijn. Dat laatste gebeurt lang niet altijd weldoordacht en georganiseerd. Veel artsen leren die kunst door het af te kijken van meer of minder aansprekende opleiders, specialisten en AIOS. In de huidige competentieprofielen wordt communicatie6


vaardigheid en professioneel gedrag expliciet genoemd en deze competenties krijgen dan ook aandacht in het onderwijs.

De kunst afkijken en trainen Deze twee: de kunst afkijken op de werkvloer en specifiek op communicatie gericht onderwijs lijken niet altijd in elkaars verlengde te staan. Veel specialisten en AIOS zijn nooit gericht bezig geweest met hun eigen gedrag en attitudes en zijn zich daardoor ook te weinig bewust van het effect dat zij hebben op de mensen in hun werkomgeving, patiënten, medewerkers en opleidelingen.

Een aantal zaken betreffen gewone beleefdheid, zoals begroeten, jezelf voorstellen en uitleggen wat je rol of taak is. Voor je vertrekt nagaan of er nog vragen zijn, eventueel afspraken maken – mits je die na kunt komen. Aantekeningen maken, rapporteren en afscheid nemen. Het lijkt dermate vanzelfsprekend, dat het geen aandacht meer krijgt. Spreek duidelijk en matig het tempo daarvan, maak oogcontact en wees je bewust van non-verbale communicatie, zoals houding, mimiek, bewegingen. Je bent zelf het belangrijkste instrument in de gezondheidszorg, waarbij respect en belangstelling, met een professionele afstand basisvoorwaarden zijn.

Buiten de boot Coassistenten komen tijdens de coschappen voor korte tijd op veel verschillende afdelingen meekijken en zo ervaring opdoen. Op de afdeling hebben ze vooral te maken met een hiërarchische relatie met de specialisten en AIOS: ze kijken mee, krijgen opdrachten en worden door hen beoordeeld. Daarnaast is er contact met verpleging en ondersteunend personeel. Omdat er continu wisselingen zijn zal het persoonlijke contact vaak nihil zijn.

Ongewenste gedragingen Dat maakt coassistenten kwetsbaar voor ongewenste gedragingen, zoals die in de Arbo-wet zijn benoemd. De onderscheiden vormen zijn: ■■ geweld en agressie, inclusief verbale agressie, intimidatie en pestgedrag; ■■ seksuele intimidatie, seksueel getinte opmerkingen en aanraking, tot aanranding en verkrachting; ■■ discriminatie, onterecht onderscheid op grond van ras, godsdienst, geslacht, handicap, levensovertuiging en/of seksuele geaardheid. Het belangrijkste kenmerk van ongewenst gedrag is, dat het tot doel, of als gevolg heeft dat de werkprestaties van de bejegende persoon worden aangetast en/of dat een intimiderende, vijandige of onaangename werkomgeving wordt gecreëerd. Dat geldt eens te meer voor een leeromgeving; als de sfeer niet veilig is, houd je je mond. Als je meemaakt dat een collega wordt vernederd, belachelijk gemaakt, uitgekafferd probeer je te voorkomen dat jij de volgende bent. Bij coassistenten kun je spreken over ‘hiërarchische intimidatie’: de aard van de opleidingssituatie brengt machtsverschillen met zich mee. Vormen van intimiderend gedrag kunnen zijn: onterechte of willekeurige beoordelingen, inzetten op lager gekwalificeerd werk, niet het werk maar de persoon beoordelen, opdragen van niet-zinvolle taken, herhaald aangeven dat de coassistent teveel is, in de weg loopt, hinderlijk is. Een coschap is continue opleiding, daar horen vragen bij en tijd om die te stellen en te beantwoorden.

Gevolgen van ongewenst gedrag Ongewenste gedragingen leiden tot vermijding van confrontaties, verhoogd ziekteverzuim, twijfel aan eigen vermogens en het kopiëren van het gedrag. De betrokkenheid en motivatie verminderen en het ziekenhuis, of de afdeling of betrokken specialisten krijgen een slecht imago. Dat geldt voor zowel de geïntimideerde coassistent zelf, als voor degenen die er getuige van zijn, of er over horen. Het Centraal Bureau Statistiek heeft gepubliceerd dat het meemaken van ongewenste gedrag door collega’s en leiding

gevenden in 2011 in de sectoren Zorg en Welzijn is gestegen tot 16% van de werknemers. Daarbij worden intimidatie en pestgedrag het meest genoemd: Pesten is niet beperkt tot schoolkinderen!

Beleid inzake ongewenst gedrag In de Arbo-wet is beleid inzake psycho-sociale arbeidsbelasting verplicht gesteld. Onder psycho-sociale arbeidsbelasting vallen ook andere zaken, zoals bijvoorbeeld de werkdruk. Beleid inzake ongewenste gedragingen kent een aantal, opeenvolgende, fasen. Het begint met het vaststellen wat gewenst gedrag is. Het HagaZiekenhuis werkt vanuit de kernwaarden van Planetree ‘Zorgzaamheid, innovatie en samenwerking’. Hieruit wordt een Gedragscode ontwikkeld. Leidinggevenden dragen de kernwaarden uit en zijn verantwoordelijk voor de werksfeer en daarmee voor de omgangsvormen. Indien iemand ongewenst gedrag ervaart is de leidinggevende dan ook de eerst aangewezen persoon om hiervan melding te maken en om hulp of advies te vragen. Omdat dat niet zo eenvoudig is als het klinkt, zijn er in het HagaZiekenhuis twee Vertrouwenspersonen Ongewenste gedragingen aangesteld. Iedereen kan bij de Vertrouwenspersonen melding maken van ongewenst gedrag. De Vertrouwenspersonen beginnen met goed luisteren, ze kunnen advies geven, de dader aanspreken, bemiddelen, of iemand adviseren een klacht in te dienen en daarbij assisteren. Voor dat laatste is voor medewerkers een Klachtencommissie ingesteld. Ook voor managers en andere leidinggevenden staat de deur van de vertrouwenspersonen open voor advies, bemiddeling en informatie.

Vragenlijst-onderzoek Er zijn in de afgelopen jaren geen meldingen door coassistenten over ongewenst gedrag gedaan, niet bij de vertrouwenspersonen en niet bij de HagaAcademie. Dat betekent niet dat zij daar immuun voor zijn; integendeel, door hun tijdelijke aanwezigheid en de geringe verbondenheid met het ziekenhuis hebben ze minder neiging tot melden, terwijl ze een verhoogd risico lopen. Daarom is gestart met een onderzoek naar het voorkomen van ongewenst gedrag tijdens de coschappen. Een jaar lang wordt twee keer per maand, eenmaal op de locatie Leyweg en eenmaal op de locatie Sportlaan, na een korte presentatie aan de coassistenten een vragenlijst over hun ervaringen met ongewenst gedrag voorgelegd. Inmiddels zijn in negen maanden tijd bijna 200 lijsten ingevuld. Door 12% werd aangegeven dat er sprake was geweest van ongewenst gedrag, zoals de Arbo-wet dat definieert. De voorlopige resultaten worden al serieus genomen en dat heeft op een van de afdelingen tot een werkbespreking geleid. Als het onderzoek is afgerond zullen de uitkomsten worden besproken en volgen waar nodig gesprekken en trainings trajecten. Met de bewustwording is de eerste stap gezet.

Tenslotte We leren onze coassistenten graag mores: die van onze kernwaarden: zorgzaamheid dus, ook naar de aanstaande dokters, en van samenwerking. Daarvoor is veiligheid nodig, zodat we leren elkaar aan te spreken op een professionele wijze. Mieke Poelsma, arts-seksuoloog NVVS en vertrouwenspersoon ongewenste gedragingen HagaZiekenhuis coassistenten HagaScoop | April 2013

7

Op de foto van links naar rechts: Geert Labots, AIOS Interne Geneeskunde, Annemijn Algra, coassistent Interne Geneeskunde, Ivo Beets, AIOS Heelkunde en Sumit Gokoel, coassistent Interne Geneeskunde. Ivo: “Sinds de start van mijn opleiding, drie jaar geleden, heeft het ‘wij/zij-denken’ vlak na de fusie van Leyweg, JKZ en Sportlaan, nu plaats gemaakt voor een sterk wij-gevoel, het HagaZiekenhuis.”

Communicatie op 1 Communicatie staat centraal in de persoonlijk zorg die het HagaZiekenhuis patiënten wil bieden. Het doel om in alle contacten, intern en extern, helder en effectief te commu niceren komt ook terug in het leerklimaat dat de Haga Academie nastreeft. Maar lukt dit ook in de praktijk?

gewoon zelf. Toen ik een jaar of vijf geleden ANIOS in het HagaZiekenhuis was, waren er duidelijke bloedgroepen onder artsen en verplegend personeel. Dat had vooral te maken met de fusie van het Rode Kruis Ziekenhuis en het Leyenburg,. Sinds de start van mijn opleiding, drie jaar geleden, heeft het ‘wij/ zij-denken’ plaats gemaakt voor een sterk wij-gevoel.”

Feedback geven

Hoe ervaren coassistenten en arts-assistenten de communicatie binnen onze organisatie? Om dat uit te vinden en te kijken waar nog winst te behalen is, ging een groep van coassistenten en arts-assistenten met elkaar in gesprek onder leiding van Hella de Wit, coach/trainer HagaAcademie.

De sfeer Coassistent: “Het HagaZiekenhuis heeft een open cultuur waarbinnen iedereen vrij makkelijk te benaderen is. De opvang van startende coassistent is strak geregeld en je werkt volgens een duidelijk programma. Dit zorgt ervoor dat je niet het idee hebt, dat je in het diepe springt. In deze prettige sfeer krijg je als coassistent het idee dat je een concrete bijdrage kunt leveren en dat je nodig bent.” Arts-assistent: “Hoewel het HagaZiekenhuis een groot ziekenhuis is, bestaan er tussen de verschillende vakgroepen nauwelijks drempels. Overleg met collega’s uit andere vakgroepen regel je 8


Van links naar rechts: Banne Németh, coassistent Heelkunde, Lennard Karger, coassistent Neurologie en Indira Tewari, coassistent KNO-heelkunde luisteren met veel aandacht naar de medeco’s en arts assistenten. Indira: “Je moet zelf durven vragen om feedback”.

Coassistent “Van goede feedback leer je het meest, maar die krijg je niet zo maar. Als je echt wilt weten hoe je functioneert, moet je zelf op zoek naar een reactie van een arts-assistent of specialist. De manier waarop je die feedback krijgt, is in het algemeen goed gedoseerd. Zowel positieve en kritische punten komen evenwichtig aan bod.” Arts-assistent “Bij heelkunde geven we tijdens operaties sowieso directe feedback aan elkaar. Daar vraagt de situatie om. In de hectiek van de dagelijkse praktijk is het niet altijd eenvoudig om coassistenten meteen feedback te geven. Daarbij moeten coassistenten niet vergeten dat ze zelf hun opleiding vorm moeten geven. Als je wilt weten hoe je functioneert, moet je actief op zoek naar feedback.”

Elkaar aanspreken Banne Németh , coassistent Heelkunde: “Je bepaalt voor het grootste deel zelf wat je van je coschap leert door in je houding en gedrag een actieve betrokkenheid te tonen.”

‘Je hebt zelf de meeste invloed op het succes van je coschap.’

In het midden op de foto Amber Hoek, AIOS Spoedeisende Hulp. Amber: “Op de SEH word je regelmatig geconfronteerd met heftige dingen zoals een trauma of reanimatie. Na afloop nemen we de coassistent die erbij was, altijd even apart om zijn/haar verhaal te kunnen doen.”

Coassistent “Een opleider aanspreken op een mogelijke fout zorgt vaak voor een dilemma. Als coassistent is het lastig om zulke dingen aan te kaarten. Dat is eenvoudiger als de patiëntveiligheid in het geding is. Maar als het om meer arbitraire zaken gaat zoals wel of geen horloge dragen, is het veel lastiger. Hiërarchische verhoudingen leiden dan snel tot onzekerheid.”

Arts-assistent “Een gevarieerd programma tijdens een coschap is op zich interessant. Tegelijkertijd bestaat het risico dat iemand die minder op de voorgrond treedt letterlijk onzichtbaar is voor arts-assistenten of specialisten. Bij vakgroepen zoals heelkunde of interne geneeskunde, komt dat zeker voor. Het is zaak om daar in de begeleiding alert op te zijn en bijvoorbeeld in overleg het programma aan te passen. Het gebeurt ook dat we in dat geval een coassistent aan een vaste arts-assistent koppelen. Dan zijn er in ieder geval vaste contacten evaluatiemomenten. Er zijn plannen om coassistenten een vaste mentor te geven. Dan krijg je een beter beeld van het functioneren van een coassistent en weet je beter wat hem of haar bezighoudt.”

Communicatie met patiënten

Arts-assistent “Het is relatief eenvoudig om elkaar op hele concrete zaken aan te spreken. Bijvoorbeeld als je ziet dat een instrument niet meer steriel is bij een operatie. Dat wordt in de meeste gevallen zelfs gewaardeerd. De patiëntveiligheid is hierbij inderdaad de bepalende factor.”

Zichtbare coassistenten Coassistent “Het is je eigen verantwoordelijkheid om als coassistent actief en proactief te zijn. Natuurlijk is goede begeleiding essentieel, maar je hebt altijd zelf de meeste invloed op het succes van je coschap. Het is je eigen keuze om wat meer op de achtergrond mee te lopen of initiatief te nemen.”

Mostafa Khalilzada, AIOS Neurologie (op de voorgrond): “Bij neurologie van het HagaZiekenhuis experimenteren we om de communicatie met patiënten te analyseren en te verbeteren. Bijvoorbeeld door consults te filmen en te evalueren.”


9

Coassistent “Dit onderwerp krijgt tijdens de opleiding al veel aandacht. In simulaties leer je problemen herkennen en gesprekken voeren. Tijdens de coschappen is er op dat vlak weinig begeleiding. Er wordt verwacht dat je zelfstandig aan de slag gaat. Onderzoeken en anamneses doe je meestal alleen. Bij nabesprekingen ligt het zwaartepunt bij de vakinhoudelijk aspecten. Je gedrag en communicatie als arts blijft daarbij onderbelicht. Zeker in het begin is het prettig als iemand meekijkt en feedback geeft.”

wel ingebed in de procedures. Maar ondanks zo’n procedure is het vooral belangrijk om je te realiseren dat het voor een coassistent geen routine is. Op dat gebied is zeker nog winst te behalen in het begeleidingsproces. De arts-assistent kan en moet daar als opleider een actievere rol in nemen.”

De rol van de HagaAcademie

Arts-assistent “Ook in de opleiding moet je heel zelfstandig werken. Maar ook als AIOS is het prettig als er af en toe iemand over je schouder meekijkt. Bij de SEH is de situatie anders. Bij trauma’s kijkt er altijd iemand mee en is er veel overleg. Daarnaast krijgt communicatie daar veel aandacht, bijvoorbeeld met speciale trainingen. Andere vakgebieden, waaronder neurologie, experimenteren om de communicatie met patiënten te analyseren en te verbeteren. Bijvoorbeeld door consults te filmen en te evalueren. Daarnaast zijn er vaste afspraken om regelmatig een poli samen met een collega te doen. Dat kan waardevolle inzichten en leerpunten opleveren.”

Heftige gebeurtenissen

Sumit Gokoel, coassistent Interne Geneeskunde, merkt dat hij bij patiënten van niet Nederlandse afkomst sneller ‘to the point’ komt bij het afnemen van een anamnese. Sumit: “Ik merk dat veel van mijn medeco’s daar meer moeite mee hebben. Door mijn eigen achtergrond begrijp ik deze patiëntengroep beter en dat werkt sneller.”

Coassistent “De introductie voor coassistenten is bij het HagaZiekenhuis goed geregeld. De informatievoorziening is goed. Je weet vooraf waar je terecht komt en ook praktische zaken zijn in orde. Ook als je eenmaal aan het werk bent, houdt de begeleiding niet op. Het is bijvoorbeeld fijn om tijdens de coassistentenlunch ervaringen uit te wisselen of vragen te kunnen stellen.”

Wat is de ideale coassistent?

Banne Németh , coassistent Heelkunde (links op de voorgrond): “Ingrijpende gebeurtenissen tijdens het coschap bespreek ik het liefste met mijn medeco’s’. Iedereen vult dat naar eigen behoefte in, er is geen standaardaanpak voor.”

‘Het is belangrijk je in de positie van een coassistent te verplaatsen’ Coassistent “Hoewel ik aangrijpende gebeurtenissen meestal met een arts-assistent meemaak, bespreek ik dit toch liever met mijn mede-coassistenten. Zij kennen de situatie vanuit mijn perspectief, waardoor ik mijn verhaal beter kwijt kan. Ik heb niet gemerkt dat er een standaardaanpak voor dergelijke situaties bestaat. Hoe je er mee omgaat, hangt sterk van de persoon af. ” Arts-assistent “Deze reactie is wel herkenbaar. Door de drukte en een bepaalde mate van gewenning, lukt het niet altijd om bijvoorbeeld na een reanimatie of lijkschouw naar de ervaringen van een coassistent te vragen. Dit kan natuurlijk heftig zijn. Die evaluatie is bij de SEH 10


De coassistenten en arts assistenten zijn het er met elkaar over eens. Humor is in de communicatie en hoe je met elkaar omgaat een belangrijke factor om zo af en toe te kunnen ontspannen in de toch wel hectische en emotionele momenten van de studie.

Arts-assistent “Als iemand proactief en geïnteresseerd is, bouw je sneller een relatie op. Dat biedt de kans om de kennis en vaardigheden gericht bij te spijkeren. Verder is het prettig als een coassistent de logistieke processen, zoals de formulierenstroom, snel doorgrondt. Dat onderstreept betrokkenheid en je wint tijd voor extra uitleg en opleiding.”

Floor van Hagen

Student geneeskunde Universitair Centrum

Over

Vrienden

Foto's

Floor van Hagen 20 februari om 18:45 uur Morgen ga ik mijn eerste coschap lopen; ik zie er wel tegen op. Wat zal ik allemaal gaan tegenkomen? Kan ik het wel aan? Hoe zal iedereen op mij reageren? Dat is het enige waar ik aan kan denken op dit moment…

Winnie Burger Ik had precies hetzelfde gevoel als jij, Floor. Mijn tip: zorg dat je je anatomie en differentiaaldiagnoses goed kent. Dan begrijp je de vele pathologische mechanismen veel beter. Good luck. 4 20 februari om 19:22 uur Vind ik leuk

Vind ik leuk | reageren | promoten | delen Meggie Storm, Tico de Gelder en 35 anderen vinden dit leuk

Peter Wolf Hé Floor... ik heb ook een tip voor je: stel jezelf de eerste dag aan iedereen voor. Het is handig als je alle namen snel kent. Ook van het verplegend personeel en de secretaresses. Heel belangrijk. Succes morgen en laat ff weten hoe het is gegaan! 2 20 februari om 19:28 uur Vind ik leuk

Nog 21 reacties weergeven

Meggie Storm Ha Floor. Eindelijk is het zover, voor het ‘echie’. Het gaat je vast en zeker lukken..! Succes meid! 2 20 februari om 19:03 uur Vind ik leuk

Tico de Gelder Ik ken het gevoel, Floor. Die onzekerheid. Mij is het uiteindelijk heel er meegevallen... en dermatologie als eerste coschap is wel relaxed. 1 20 februari om 19:10 uur Vind ik leuk

Roos Winkel Lieve Floor, je moet je niet te druk maken over ‘wat ze van je vinden’ en ‘of je het wel aankan’. Een fout maken is echt niet erg, Floor. Daar leer je alleen maar van. Waar ga je eigenlijk coschap lopen? 8 20 februari om 19:46 uur Vind ik leuk Floor van Hagen Dank je wel allemaal voor jullie steun en tips! @Roos, ik ga in het HagaZiekenhuis bij Dermatologie coschap lopen… 12 20 februari om 19:50 uur Vind ik leuk

Pieter de Roode Je hebt zeker verhalen gehoord over coschappen waar chagrijnige opleiders en arts assistenten werken en waar de sfeer ver te zoeken is. Hahaha.. Laat je niet ontmoedigen. Het is nooit zo erg als je hoort. Jij komt er echt wel, zeker weten... Succes! 7 20 februari om 19:15 uur Vind ik leuk

Roos Winkel … gooi al je charmes in de strijd … het gaat je lukken…!!!! Hoor morgen wel hoe het je bevallen is. 4 20 februari om 19:55 uur Vind ik leuk

Angelique van Hagen O, wow, wat stoer, mijn lieve zus wordt een echte dokter. Ik ben hartstikke trots op je, zet hem op. Je kunt het! Lieve kusjes 4 20 februari om 19:17 uur Vind ik leuk

Peter Wolf ik heb in het Haga coschap gelopen bij neurologie en heelkunde en ik vond het helemaal prima daar. 4 21 februari om 07:18 uur Vind ik leuk

Voetnoot: alle namen/personen/teksten zijn fictief. Enige gelijkenis berust op toeval.


11

Een foto met zoveel mogelijk coassistenten en opleiders van het HagaZiekenhuis, locatie Leyweg. Nu al een historisch moment...

Coassistenten

12


In minder dan twee jaar zijn al deze coassistenten basisarts en is de plaats waar zij staan drastisch veranderd. Voor het ziekenhuis en naast het polikliniekgebouw staan dan over de hele breedte de contouren van het nieuwe JKZ en OK-complex. Toen deze foto in februari 2013 gemaakt werd, waren de werkzaamheden voor de nieuwbouw net begonnen. Het asfalt van de oprit is al gestript en de eerste brokstukken beton

en opleiders

liggen reeds los. Ook de hoogbouw krijgt van boven naar beneden, in samenhang met de renovatie van iedere verdieping, een nieuw gezicht. Jongere collega’s samen met hun opleiders, op een zonnige dag in februari, de vrieskou trotserend, de toekomst verwachtingsvol tegemoet ziend. Aan die toekomst draagt het HagaZiekenhuis bij, indachtig zijn visie: zorgzaamheid, innovatie en samenwerking.


13

SEH-arts Maite Tromp (links) geeft onderwijs aan een groep coassistenten

Coassistenten houden je scherp Op de Spoedeisende Hulp van het HagaZiekenhuis is het een komen en gaan van patiënten. “De stress kan soms flink oplopen, maar tegelijkertijd is het voor coassistenten een ideale leeromgeving. De grootste uitdaging is dat de mensen die bij ons komen in de meeste gevallen een nieuwe klacht hebben. Je begint als arts in principe vanaf nul en juist dat aspect maakt de spoedeisende geneeskunde tot een boeiend en leerzaam coschap”, volgens Maite Tromp, SEH-arts en aanspreekpunt voor de coassistenten. Coassistenten heelkunde werken een week op de Spoedeisende Hulp. Die constructie stamt uit de tijd dat chirurgen nog poortarts op de eerste hulp waren. Met de opkomst van spoedeisende geneeskunde als zelfstandige discipline is deze situatie veranderd. Momenteel worden chirurgen alleen geconsulteerd bij chirurgische problemen. Hoewel de coassistenten door een SEH-arts of arts-assistent begeleid worden, ligt de focus wel bij het diagnosticeren en behandelen van heelkundige klachten.

ABCDE-methode Toch is de scope van het coschap breder volgens Maite Tromp. “We leren coassistenten nieuwe patiënten bijvoorbeeld volgens de ABCDE-methode te benaderen. Deze aanpak biedt houvast bij het vaststellen van problemen. Het uitgangspunt is dat je de hele patiënt nakijkt en begint bij de zaken die in potentie het meest levensbedreigend zijn. Daarbij is er dus niet alleen aandacht voor 14


… gips de patiënt met grote vakkundigheid in

de klacht waar iemand aanvankelijk mee komt. Deze benadering is ook in je verdere loopbaan als arts heel nuttig.”

Goede backup Tijdens het coschap is het de bedoeling dat coassistenten zelfstandig werken onder supervisie van de SEH-arts. “Juist omdat we bij onze patiënten niet vooraf weten wat er aan de hand is, checken we altijd zelf de vitale functies. Vervolgens gaan we weg en doet de coassistent de anamnese of het lichamelijk onderzoek. Aansluitend bespreken we de bevindingen. In principe stelt de coassistent zelf een differentiaal diagnose en maakt een behandelplan. We proberen coassistenten het zelfvertrouwen te geven en te stimuleren zelf dingen te doen en te ontdekken. Maar wel met de zekerheid van een goede backup.”

Maite: “Coassistenten begeleiden is naast praktisch ook vooral veel theoretisch onderwijs op de werkvloer”

Nabespreking

Maite: ”Het is onze taak om coassistenten een stimulerende en veilige omgeving te bieden in hun streven om een goede dokter te worden”

De tweede laag De procedure lijkt eenvoudig, maar de Spoedeisende Hulp is toch een aparte setting binnen een ziekenhuis. Die stelt andere eisen aan de benadering van patiënten. “Er komen onbekende patiënten binnen die zenuwachtig, emotioneel of onder invloed zijn. En als een trauma om snel handelen vraagt, kan de spanning in de behandelkamer oplopen. Dan is het cruciaal om goed naar patiënten te luisteren en de omstandigheden en hulpvraag snel te achterhalen.” Het is belangrijk de patiënt vanuit een breed perspectief te benaderen. “Soms moet je oog hebben voor de tweede laag. Iemand met hevige buikpijn kan heel bang voor kanker zijn en wil dan vooral horen dat dit niet het geval is. Als wij dan constateren dat het bijvoorbeeld geen blindedarmontsteking is, is ons dossier medisch afgerond. Voor de patiënt is de hulpvraag daarmee niet beantwoord. Hij of zij blijft dan achter met de twijfel. We proberen over te brengen dat het ook onze taak is om hiervoor aandacht te hebben.” Maite Tromp is zich bewust van de voorbeeldfunctie die opleiders hebben in de omgang met patiënten. “Het is onze taak om coassistenten een stimulerende en veilige omgeving te bieden in hun streven om een goede dokter te worden. Naast vertrouwen is het zaak dat we feedback geven op hun aanpak en handelen. Net als in de communicatie met patiënten is het in de omgang met coassistenten ook belangrijk om de persoon zelf te erkennen en daar je begeleiding op af te stemmen. De verschillen tussen coassistenten zijn groot; van terughoudend tot heel proactief.”

Op de werkvloer is het soms nodig om mensen te stimuleren en enthousiasmeren, maar ook het tegenovergestelde komt voor. “Sommige coassistenten zijn erg nieuwsgierig en willen bijvoorbeeld graag bij een reanimatie aanwezig zijn. In die situaties moet je als begeleider razendsnel beslissen. Zo’n gebeurtenis kan ook grote impact op een coassistent hebben. Het is voor mij een leerpunt dat ze niet per se overal bij hoeven te zijn. Ik probeer dat nu vooraf met ze te bespreken. Dan hoef ik op het moment zelf geen overhaast besluit te nemen. En als het toch gebeurt, is een goede nabespreking noodzakelijk. De empathie die we voor patiënten opbrengen, mogen we bij coassistenten niet vergeten. Dat betekent dat ik na de behandeling van een heftig trauma wel even de tijd moet nemen voor een nabespreking. Dat lijkt heel logisch maar in de praktijk lukt dat nog niet altijd.” Maite Tromp en haar collega’s zien het als hun taak om het leerproces van coassistenten binnen een veilige omgeving te bevorderen. “Het is voor mij als begeleider bevredigend om te zien hoe coassistenten in een week kunnen groeien. Extra voordeel is dat ze ons scherp houden. Door onverwachte vragen word je gedwongen goed na te denken over waarom je dingen op een bepaalde manier doet. Als je dat goed overbrengt kunnen coassistenten weer verder met hun opleiding.”

De patiënt is het middelpunt, ook bij onderwijs aan bed


15

Blik op Vaatchirurg en opleider Bob Knippenberg in het midden: “Als opleider moeten we het goede voorbeeld geven.” Links naast hem coassistent Jasper Langenberg, coassistent neurologie.

16


Als opleidingsziekenhuis kijkt het HagaZiekenhuis niet alleen naar de opleiding van vandaag. Om ook in de toekomst een stabiel opleidingsklimaat te garanderen, is het van belang om de blik vooruit te richten. Daarom discussiëren opleiders en coassistenten over de opleiding van de toekomst.

de toekomst De discussie, geleid door Auk Dijkstra, onderwijskundige HagaAcademie, start met de vraag 'Is er momenteel niet teveel aandacht voor communicatie in de opleiding?'. Opleider: “Het lijkt erop dat de hele opleiding momenteel aan communicatie is opgehangen. Het klopt dat er in het verleden te weinig aandacht voor dit onderwerp was, maar het lijkt alsof de komende generatie dokters daar nu de rekening voor moeten betalen. Hoe denken coassistenten hierover?" Coassistent: “In de opleiding is inderdaad veel aandacht voor communicatie met de patiënt. Het lijkt soms of de balans tussen het belang van medische kennis en communicatie naar het laatste onderwerp doorslaat. In de voorbereiding op de coschappen oefenen we veel met proefpatiënten. Als je eenmaal met een coschap bezig bent is de situatie echter volstrekt anders. Dan staat snel uitvragen van een patiënt centraal. Dat kun je niet volgens een standaard checklist doen. De patiënt prikt daar meteen doorheen. Er is een duidelijk verschil tussen het uitvoeren van een kunstje of natuurlijk gedrag. De manier waarop je opleider met patiënten communiceert is daarbij een bepalend voorbeeld.” Opleider: “De aandacht voor communicatie is zeker niet on terecht. Het contact met patiënten tijdens een consult verloopt

niet altijd vlekkeloos. De vraag is alleen hoe dit echt te verbeteren is. Kant en klare vragenlijsten zijn niet effectief. Communiceren leer je niet uit een boekje. Als opleider zijn we een rolmodel. Dat wordt in de dagelijkse praktijk nog wel eens onderschat. Het is essentieel om goed naar een patiënt te luisteren en steeds eerlijk te zijn. Er gaat nog te veel mis in de toon van de gesprekken en de ruimte die artsen hun patiënten bieden. We mogen niet uit het oog verliezen dat een patiënt een klant is. Het goede voorbeeld geven is cruciaal. Als je als opleider slecht communiceert, bestaat het risico dat de coassistent het verkeerd leert.”

Zijn opleiders zich bewust van hun functie als rolmodel? Coassistent: “Als coassistent wil je kennis en ervaring opdoen. Daarbij ben je sterk geneigd om het gedrag van opleiders te kopiëren. Je gaat er vanuit dat het zo hoort. Op zich is er wel ruimte om de opleider bij twijfel aan te spreken. Toch ben je daar, zeker aan het begin van je coschappen, nog niet mee bezig. Je wilt zo goed mogelijk presteren en dat ook laten zien. Die aandacht moeten we eigenlijk aan de patiënt besteden. Daarom zou het prettig zijn als er bij een anamnese of lichamelijk onderzoek vaker wordt meegekeken door opleiders. In mijn geval is dat in anderhalf jaar amper gebeurd. Terwijl ik juist in de praktijk van ervaren artsen wil leren. Daarvoor is vaak te weinig tijd. Dat geldt ook voor beoordelingen en feedback.”


17

Van links naar rechts coassistent Kindergeneeskunde Marielle Naves, neuroloog en opleider Paul Wirts, internist en opleider Hessel van Houten, coassistent Gynaecologie Sigrid Bregman: “Het is belangrijk dat een opleider veel uitlegt. Ik wil weten waarom hij of zij bepaalde dingen doet en feedback krijgen op mijn eigen handelen.” Op de voorgrond coassistent Bas van Brakel.

Wat zou je zelf anders doen als opleider? Coassistent: “Het is belangrijk dat een opleider veel uitlegt. Ik wil weten waarom hij of zij bepaalde dingen doet en feedback krijgen op mijn eigen handelen. Als er al feedback gegeven wordt, is dat vaak aan het eind van een lange poli. Dan is het lastig om alle gevallen terug te halen. Het is veel waardevoller om na elke patiënt even kort te evalueren.” Opleider: “Om te zorgen dat de opleiders meer en vooral ook efficiënt mee kunnen kijken zijn er bij een aantal vakgroepen videocamera’s aangeschaft. Dat is een goede manier om op een ongedwongen manier en zonder de druk van de patiënt, naar een gesprek of onderzoek te kijken. Het is dan makkelijker om het gedrag van een coassistent te beoordelen en waar nodig bij te sturen.”

We mogen niet uit het oog verliezen dat een patiënt een klant is. Speelt hiërarchie nog een rol in de opleiding? Opleider: “Hiërarchie is een vreemd fenomeen. Als opleider merk je dit niet snel, maar het is er wel. Zeker als je al wat langer rondloopt, ben je er gewoon minder gevoelig voor. Als er sprake is van hiërarchie wordt deze in veel gevallen door de jongere arts-assistenten in stand gehouden. Zij voelen de druk om zelf goed te presteren en wentelen dat soms af op coassistenten.” Coassistent: “Bij ons leeft het gevoel dat we de opleiders niet te veel moeten belasten. Hun tijd is veel waardevoller dan je eigen tijd. Soms is dat ook een drempel om vragen te stellen. Je weet dat je het moet doen om te leren, maar neemt niet altijd de 18


ruimte om het ook daadwerkelijk te doen. Het zou helpen als coassistenten vooraf duidelijke taken krijgen. Bijvoorbeeld door te bespreken dat je tijdens een dienst een vast aantal patiënten doet. Dan kun je je daar op concentreren. Op die manier neemt de druk op de arts-assistenten af. Begeleiding is dan eenvoudiger in te voegen in een eigen programma, waardoor er meer ruimte voor feedback ontstaat.”

Hoe is de feedback in de opleiding te verbeteren? Opleider: “Het is aan ons om dit te verbeteren en dat gebeurt ook zeker. Bij chirurgie is inmiddels een aarzelend begin gemaakt met het toekennen van een mentor aan een coassistent. Zo’n personal coach vangt de coassistent bij aanvang van het coschap op en doet na drie weken een evaluatie, waarin bijvoorbeeld het onderwerp van het praatje aan bod komt. Deze begeleiding kost relatief weinig tijd en biedt mogelijkheden om leerdoelen vast te stellen of feedback te geven. Zo weet een coassistent waar hij of zij terecht kan met vragen. Bovendien biedt deze aanpak opleiders de kans om stilstand in de ontwikkeling te signaleren en waar mogelijk bij te sturen.”

Wat kunnen coassistenten zelf doen om meer uit hun coschap te halen? Opleider: “Je houding is heel belangrijk. Ik stuur coassistenten altijd eerst naar binnen als we een patiëntenronde maken. Zo help ik ze om zelfvertrouwen op te bouwen en stimuleer ik ze om hun eigen studie te maken. Coassistenten zijn in bepaalde gevallen te afwachtend. Bij onderwijs draai ik bewust de rollen om. Ik ga niet zelf vertellen, maar wil weten wat de groep wil leren. Dan blijkt steeds dat coassistenten veel meer weten dan ze zelf beseffen.” Coassistent: “Een opleider heeft me inderdaad wakker geschud en aangegeven dat ik zelf initiatief kan en moet nemen.

De kernvraag is: Wat kun jij me leren? Die houding maakt het makkelijker om het maximale uit een coschap te halen. Het is zaak om je eigen leerdoelen te bepalen en actief op zoek te gaan naar mensen die je daarbij kunnen helpen.”

Welke rol spelen digitale communicatiemiddelen en social media in de opleiding? Coassistent: “Social media worden vooral voor privézaken gebruikt. De inzet van internetfora, die we tijdens onze studie veel gebruiken, is binnen de coschappen niet erg effectief. Als je vragen hebt, is het veel sneller om deze gewoon aan je begeleider te stellen. Meestal krijg je de tegenvraag ‘wat denk je zelf?’ en dat dwingt om een mening te vormen. Je reactie is dan vaak de aanzet voor een leerzame discussie. De inzet van klinische apps staat nog in de kinderschoenen. In potentie biedt dat veel voordelen, maar die moeten nog wel verder gestalte krijgen. En dat vergt tijd en gewenning.”

Bepaal je eigen leerdoelen en ga op zoek naar mensen die je kunnen helpen. Hoe vullen opleiders hun vak in en wil je dat ook zo gaan doen? Coassistent: “Er zijn veel verschillen tussen artsen. De vraag is of de leeftijd of generatie daarbij bepalend is. De huidige generatie heeft wel meer aandacht voor de werk/privé balans bij het kiezen van een specialisatie.” Opleiders: “De laatste dertig jaar is er heel veel veranderd in medische wereld. Het is de meesten wel duidelijk dat er naast het enthousiasme voor de geneeskunde ook tijd nodig is voor een privéleven of gezin. Voor sommige disciplines zijn de eisen nog steeds zeer hoog. Maar de kern van een keuze is toch altijd het plezier dat je in je vak hebt en vooral ook wilt houden.

Vaatchirurg en opleider Bob Knippenberg: "Het is essentieel om het plezier en het enthousiasme voor je vak ook als opleider uit te dragen."

Ook het team waarin je functioneert is dan zeer bepalend, voor vaste medewerkers en coassistenten. Als je als team uitstraalt dat je een mooi vak uitoefent, heeft dat automatisch invloed op het functioneren van de arts-assistenten en coassistenten en vice versa. Het is essentieel om het plezier en het enthousiasme voor je vak ook als opleider uit te dragen. Dat betekent dus ook signalen van coassistenten oppikken en zelf de lead nemen in het delen van kennis en het geven van feedback.”

Van links naar rechts: Onderwijskundige Auk Dijkstra, KNO-arts Evert Rijntjes en neuroloog Paul Wirtz. Evert Rijntjes: “In het verleden was er te weinig aandacht voor communicatie, maar het lijkt alsof de komende generatie dokters daar nu de rekening voor moeten betalen.”


19

Coassistenten praten tijdens de lunch Na de theorie begint voor studenten Geneeskunde het echte werk. Voor sommigen is het een uitdaging om aan de slag te gaan in het ziekenhuis, anderen zien er als een berg tegen op. Ervaringen uitwisselen over wat van een coschap verwacht wordt en hoe het loopt, is het belangrijkste gespreksonderwerp op 18 februari tijdens de coassistentenlunch in het HagaZiekenhuis. Achttien coassistenten van de afdelingen Dermatologie, Interne Geneeskunde, Neurologie, Heelkunde, KNO, Oogheelkunde, Kindergeneeskunde en Gynaecologie & Verloskunde deden mee aan de discussie, die werd geleid door onderwijskundige Jacqueline Bustraan van de HagaAcademie. Het merendeel van de coassistenten was vol lof over hun coschap. Sommigen hadden al eerder coschappen in het HagaZiekenhuis gelopen. Openhartig vertelden ze over hun persoonlijke ervaringen. Hieronder een aantal opgevangen reacties. “Ik heb het heel erg naar mijn zin bij de neurologie. De specialisten en arts assistenten zijn heel open en je wordt overal bij betrokken. Het enige nadeel vond ik dat ik al gelijk het eerste weekend moest werken. Daar had ik niet op gerekend, zo kort van te voren. In de meeste ziekenhuizen heb je de eerste week nog geen dienst, loop je alleen maar mee.” “Het HagaZiekenhuis is een prima opleidingsplek. Er zijn goede roosters zodat je weet waar je aan toe bent.” 20


“Het is wel afhankelijk van het specialisme of het leuk is om in het HagaZiekenhuis coschappen te lopen.” “Het patiëntenaanbod is in het HagaZiekenhuis heel breed. Dat heb ik in eerdere coschappen gemist. Je maakt veel mee, je mag veel zelfstandig doen en je ziet een grote diversiteit aan patiënten en hun aandoeningen.” “Leuk is dat je in het HagaZiekenhuis zowel gewone als ingewikkelde cases hebt. Het gaat heel breed.”

Coassistenten weten veel meer dan ze zelf beseffen. “De begeleiding tijdens mijn coschap is top. De arts assistent betrekt je erbij alsof je er bij hoort. Je mening doet er toe en initiatief tonen wordt gewaardeerd. Je hebt gelukkig geen ‘taak’ om koffie te halen, hahaha.” “Je wordt in het diepe gegooid, maar dat vind ik juist wel goed. Actief meedenken, daar leer je het meeste van.” “Ik voelde me serieus genomen tijdens mijn coschap. De sfeer in het HagaZiekenhuis is heel prettig. ” “Op heelkunde krijg je een mentor aangewezen, maar die was niet zo zichtbaar. Ik miste een tussentijds evaluatiegesprek.

Er werd met veel aandacht naar elkaar geluisterd

En ik miste de feedback. Dat vind ik nodig om te weten of ik het wel goed doe. Dat zijn ook gelijk je leermomenten.”

“Ik vond het superhandig dat je ruim van te voren via de HagaAcademie al een brief krijgt met informatie ter voor bereiding op je coschap.”

“Ik miste de opbouwende kritiek en feedback.” “Je moet zelf wat van je coschap maken en er een persoonlijke kleuring aan geven. Er is ruimte voor, maar je moet er wel zelf achteraan gaan en initiatief nemen. Daar staat je opleider zeker open voor.” “Als ik het voor het zeggen had dan zou ik graag een pieper willen tijdens mijn coschap. Niet alleen voor mezelf, maar ook voor de arts assistent. Zo ben je voor elkaar makkelijk bereikbaar. Nu loop je elkaar soms te zoeken. Niet zo efficiënt.” “Ik zou graag meer theorie onderwijs op de werkvloer willen hebben.”

“In een perifeer ziekenhuis ervaar je minder hiërarchie. Je voelt je vrijer om vragen te stellen.” “De introductie bij de HagaAcademie is prima. Daarna zijn ze niet zo zichtbaar meer, maar dat hoeft ook niet. Ik zou wel graag willen weten waarvoor je de HagaAcademie kan benaderen.” “Tijdens mijn coschap bij de kindergeneeskunde is er wekelijks een uurtje onderwijs. Dat is heel laagdrempelig en er kan gediscussieerd worden. Het mag van mij zelfs nog wel worden uitgebreid. En er is een korte klinische beoordeling. Prima vind ik dat.” Alle aanwezige coassistenten waren het er over eens: het is heel nuttig om in deze ongedwongen setting ervaringen te wisselen en het is leuk om van anderen te horen hoe zij hun coschap beleven. Aanwezige coassistenten ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■

Annemijn Algra, interne geneeskunde Amoe Baktash, neurologie Bas van Brakel, interne geneeskunde Sumit Gokoel, interne geneeskunde Alex Hilt, interne geneeskunde Debbie Kalkman, neurologie Lennard Karger, neurologie Lianne Kraal, interne geneeskunde Jasper Langenberg, neurologie Anouk Leusden, heelkunde Alexander Louisse, heelkunde Jasmijn Meeuwis, interne geneeskunde Lijntje Meijer, KNO Evelien Sandberg, neurologie Indira Tewari, KNO Bas Uitbeijerse, interne geneeskunde Saskia de Vries, heelkunde

In ongedwongen sfeer werden tijdens de coassistentenlunch ervaringen uitgewisseld


21

Van medisch student naar coassistent: voor het eerst een echte witte doktersjas aan!

Na ontvangst van de doktersjas breekt het spannendste moment aan Een paar maal per week ontvangen L.L. (Lilian) Brijson, coördinator medisch onderwijs en dr. T.C.A.M. (Theo) van Woerkom, decaan HagaAcademie en affiliatiecoördinator, coassistenten die coschappen gaan lopen in het HagaZiekenhuis. Theo van Woerkom: “We stellen ons voor en leggen uit wat we doen. Meestal begin ik met te vragen wie er al eerder coschappen in het HagaZiekenhuis gelopen heeft en wat ze ervan vonden? De reacties zijn in het algemeen positief, maar ook spaarzaam. Om precies te weten hoe het zit, moet je doorvragen. Het enigszins de kat uit de boom kijken is vaak kenmerkend voor de wijze waarop de coassistenten op ons reageren. Hoe laagdrempelig je het ook probeert te maken, direct een levendige discussie vroeg op de maandagmorgen is niet het eerste waar de meesten zin in hebben. Vervolgens leg ik onze visie op de coschappen uit. Voor ons mogen de coschappen pittig en veeleisend zijn, maar coassistenten moeten wel het gevoel hebben dat ze welkom zijn, er bij horen, niet dat ze net zo goed gemist kunnen worden. Een gevoel van uitgenodigd zijn is het eerste wat ze ’s morgens na het wakker worden moeten ervaren. Als ik dat zeg kijken ze me met grote ogen aan: 'Meent ie dat nou?'. We zijn een opleidingsziekenhuis en dus is het belangrijk dat de organisatie van de patiëntenzorg enerzijds en de opleiding van verpleegkundigen, coassistenten en arts-assistenten anderzijds 22


Affiliatiecoördinator en decaan Theo van Woerkom (in het midden met alle ogen op zich gericht) licht het opleidingsklimaat in het HagaZiekenhuis toe

over en weer in elkaar terug te vinden zijn. Je hoort vaak de opmerking: opleiden houdt ons scherp. Meestal wordt daarmee bedoeld dat de vragen van de jonge dokter de oudere dokter er toe brengen zich af te vragen waarom hij zo en niet zus werkt? Maar opleiden stelt ook vragen aan de organisatie van de

patiëntenzorg. Een goede opleiding met een inhoudelijk slechte patiëntenzorg is moeilijk voorstelbaar, maar een goede opleiding met een slechte organisatie ervan evenmin. In de visie van het HagaZiekenhuis op opleiden hoort ook dat er een continuüm moet zijn tussen de opleiding van coassistenten en die van de medische vervolgopleiding. Voor ons is een coschap geslaagd als een coassistent na afloop van het coschap besluit het betreffende vak van het coschap vak te kiezen. Niet zozeer vanwege het vak, als wel vanwege de dokters die er werken. Of hij dan later ook het vak kiest, is niet relevant. Van belang is dat de dokters (arts-assistenten en specialisten) voorbeelden waren die navolging verdienden.

Coassistenten steunen elkaar als de bedrijfsverpleegkundige een Mantoux plaatst

onderzoek echt van onecht, pluis van niet pluis? En dan die scans. Wat is daar allemaal op te zien, wat niet? En ook, hoe ga je om met verschillen van inzicht bij een diagnose, een behandeling, een lastige patiënt, een achteraf gebleken foute aanpak?

De rondleiding door het ziekenhuis betekent ook een personeelspas maken bij de Fotografie.

Arts-assistent en specialist als rolmodel. Over de betekenis ervan voor de opleiding wordt tegenwoordig veel gesproken. Navolging, nabootsing, wordt vaak gezien als het begin van alle cultuur. Het is het middel bij uitstek om te leren deel uit te maken van en deel te nemen aan een cultuur, in dit geval de cultuur van het ziekenhuis. Die cultuur moet je ontdekken en je moet leren je daarbinnen te bewegen. Het begint bijvoorbeeld al met de taal van het potjeslatijn, maar vervolgens is er ook het ziekenhuis met zijn vertrekken en gangen en veelsoortige bevolking. Waaraan herken je de patiënt, de familie, de jonge onervaren dokter, de oude rot? De verpleegkundige, de chirurg, de internist, de neuroloog? De kamers, de overdrachtsruimten, het OK complex? Wat is letterlijk en figuurlijk je plaats daar? Wat vraag je wel, wat niet? Hoe ga je om met een patiënt, hoe ga je daarmee de polikamer in, hoe stel je hem op zijn gemak, hoe begin je het gesprek, hoe hervat je het als het stokt? Hoe onderscheidt je bij

De wereld van het ziekenhuis bevat voor niet ingewijden talrijke tekens die of niet gezien of niet begrepen worden. Om op een adequate manier die wereld te ontdekken en daar goed mee om te gaan zijn aansprekende en inspirerende voorbeelden van wezenlijk belang. Alles wat leden van de opleidersgroep doen heeft betekenis, ook wat zij niet doen!

Lilian wenst de coassistenten die op locatie Sportlaan gaan werken veel succes

Hans Briard, bibliothecaris in de medische bibliotheek, maakt de coassistenten wegwijs op het Intranet.

Lilian’s taak ligt vooral op het organiseren, doornemen en controleren van een aantal praktische zaken. “Heeft iedereen zijn identiteit- en inentingsbewijs bij zich?” Zij vertelt over de co-lunches, de coassistenten vertrouwenspersoon, hoe je die kunt bereiken, dat wij er ook altijd zijn bij problemen, etc. Vervolgens gaat zij met hun op stap. Eerst naar de fotograaf voor de pasfoto en personeelspas, naar de kledinguitgave voor de jassen, de bedrijfsverpleegkundigen voor controle van de verplichte inentingen en tenslotte naar de afdeling waar het coschap plaats vindt. Na haar roep: “succes!” en de ontvangst van de doktersjas, breekt voor iedere coassistent het spannendste moment aan. Werken in het ziekenhuis! HagaScoop | April 2013

23

Colofon Deze HagaScoop is het wetenschappelijk tijdschrift van het HagaZiekenhuis, uitgegeven door de HagaAcademie. Abonnementen kunnen aangevraagd worden bij de afdeling Communicatie van het HagaZiekenhuis. Uitgave: april 2013

Oplage: 3.000 exemplaren

Coassistenten, arts assistenten en opleiders voor het HagaZiekenhuis (foto pagina 12 en 13) ■■ Annemijn Algra, interne geneeskunde, coassistent ■■ Nejla Bekdur, dermatologie, coassistent ■■ Maurits Blomjous, heelkunde, coassistent ■■ Bas van Brakel, interne geneeskunde, coassistent ■■ Lilian Brijson, coördinator medisch onderwijs HagaAcademie ■■ Julia Clabbers , neurologie, coassistent ■■ Daniëlle Eindhoven, KNO, coassistent ■■ Sumit Gokoel, interne geneeskunde, coassistent ■■ Hessel van Houten, interne geneeskunde, opleider ■■ Debbie Kalkman, neurologie, coassistent ■■ Jilena Kamilic, heelkunde, coassistent ■■ Lennard Karger, neurologie, coassistent ■■ Bob Knippenberg, heelkunde, opleider ■■ Marye van der Kooi, interne geneeskunde, coassistent ■■ Lianne Kraal, interne geneeskunde, coassistent ■■ Nicola Kuiper, oogheelkunde, opleider ■■ Jasper Langenberg, neurologie, coassistent ■■ Anouk Leusden, heelkunde, coassistent ■■ Stefan Lops, neurologie, coassistent ■■ Alexander Louisse, heelkunde, coassistent ■■ Jasmijn Meeuwis, interne geneeskunde, coassistent ■■ Lisanne Naves, neurologie, coassistent ■■ Banne Németh, heelkunde, coassistent ■■ Annelieke Petrus, interne geneeskunde, coassistent ■■ Wieke Rijkmans, heelkunde, coassistent ■■ Evert Rijntjes, KNO, opleider ■■ Evelien Sandberg, neurologie, coassistent ■■ Karin van Santen, neurologie, coassistent ■■ Bas Uitbeijerse, interne geneeskunde, coassistent ■■ Maartje Vernooij, interne geneeskunde, coassistent ■■ Saskia de Vries, heelkunde, coassistent ■■ Paul Wirtz, neurologie, opleider ■■ Theo van Woerkom, affiliatiecoördinator en decaan HagaAcademie ■■ Tom Zandstra, oogheelkunde, coassistent

© Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,

weten is samengesteld. Evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze

opgeslagen in een automatisch gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm

instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie.

of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of

Uitgever en auteurs aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke

enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en of beslissingen die gebaseerd zijn

Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave op zorgvuldige wijze en naar beste

op bedoelde informatie.

Hoofdredactie: Drs. J.E. (Jørgen) van Overbeek, directeur HagaAcademie Dr. T.C.A.M. (Theo) van Woerkom, decaan HagaAcademie Dr. R.C. (Rimke) Vos, wetenschapscoördinator HagaAcademie Redactieraad HagaZiekenhuis: M.J.D.H.M. (Marnix) Beekmans, manager Communicatie J. (Joris) Hendriks, AIOS Radiologie, voorzitter Dr. H.G.M. (Harry) Heijerman, longarts, voorzitter Centrale OpleidingsCommissie (COC) Dr. M.R. (Martin) Schipperus, hematoloog, voorzitter Medische Staf Dr. D.J. (Daan) Touw, ziekenhuisapotheker Redactie: L.L. (Lilian) Brijson, coördinator medisch onderwijs HagaAcademie E.G. (Elly) van Schaik (coördinatie en eindredactie), Communicatie HagaZiekenhuis Met dank aan: Drs. J. (Jacqueline) Bustraan, onderwijskundige HagaAcademie Drs. A.M. (Auk) Dijkstra, onderwijskundige HagaAcademie P. (Petrick) de Koning, DeKoningschrijft H.J.M. (Hella) de Wit, coach/trainer HagaAcademie Fotografie: Studio Oostrum Illustraties: Marnix Rueb (Kap Nâh!! bv | Niet Te Wènag!! Vof ) Vormgeving: De VormCompagnie, Houten Productie en contact: E.G. (Elly) van Schaik, senior communicatieadviseur HagaZiekenhuis, afdeling Communicatie Leyweg 293, 2545 CJ Den Haag telefoon 070-210 1563 [email protected]

24


Het dak van de nieuwe hoofdingang -hier nog in aanbouw- op locatie Leyweg. De hoofdingang is een van de talrijke nieuw- en renovatieprojecten van het HagaZiekenhuis.

Locatie Leyweg Leyweg 275 2545 CH Den Haag Telefoon 070 - 210 00 00 Locatie Sportlaan Sportlaan 600 2566 MJ Den Haag Telefoon 070 - 210 00 00 Locatie Juliana Kinderziekenhuis Sportlaan 600 2566 MJ Den Haag Telefoon 070 - 210 00 00 Locatie Zorgplein Westland Zandeveltplein 39 2692 AH ’s Gravenzande Telefoon 0174 - 417 227 Locatie Buitenpolikliniek Wateringse Veld Dublinweg 1-3 2548 TM Den Haag Telefoon 070 - 372 11 00 www.hagaziekenhuis.nl

HagaScoop. Coassistenten Special WETENSCHAPPELIJK TIJDSCHRIFT HAGAZIEKENHUIS. Nummer 1 - April 2013 jaargang 4

Recommend Documents