Haastige Spoed, Evidence Based Goed! De tijd dringt

Haastige Spoed, Evidence Based Goed! De tijd dringt Lectoraat Acute Intensieve Zorg Lector dr. Lilian Vloet

lec toraat | acute intensieve zorg

Geen twee dingen verschillen meer van elkaar dan haast en spoed. Haast is het kenmerk van een zwakke geest, spoed van een sterke.

Charles Caleb Colton Engelse schrijver 1780-1832

Voor Pap


Colofon Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Faculteit Gezondheid, Gedrag en Maatschappij Lectoraat Acute Intensieve Zorg Postbus 6960 6503 GL Nijmegen dr. Lilian Vloet T +31 (0)24 3531263 / +31 (0)24 3530367 (secretariaat) E [email protected] www.laiz.nl Realisatie: HAN Marketing, Communicatie en Voorlichting & HAN Event Vormgeving: Bureau Ketel Foto cover ‘uurwerk’ en binnenwerk ‘beweging’: Erik Wouters Druk: Drukkerij Efficiënt ISBN 9789082003000 HAN University of Applied Sciences Press Arnhem, The Netherlands 2012 © Alles uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotografie, microfilm, geluidsband of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de auteur en uitgever, mits er zorgvuldig verwezen wordt naar de auteur en de uitgever.

Inhoud

Inleiding

7

1

Casus

10

Acute Intensieve zorg: een reis door de tijd

12

2

Verleden van de Acute Intensieve Zorg: ‘Waar blijft de tijd?’ De geschiedenis van de Ambulancezorg De geschiedenis van de Spoedeisende hulp De geschiedenis van de Intensive Care De geschiedenis van lectoraat Acute Intensieve Zorg

12 12 15 18 19

3

Heden van de Acute Intensieve Zorg: ‘Met de tijd meegaan’ De keten van de acute en intensieve zorg Projecten van het lectoraat Acute Intensieve Zorg Evidence Based Practice Kenniskring

22 22 28 28 34

4

Toekomst van het lectoraat Acute Intensieve Zorg: ‘De tijd vooruit’ Onderzoekslijnen Duurzame Zorg Evidence Based Practice

36 36 39 40

Dankwoord

43

Literatuur

47


inleiding

Inleiding

Dames en Heren, geachte aanwezigen, Ongeveer 9 jaar geleden stond ik hier aan de overkant bij de Raboud Universiteit Nijmegen mijn proefschrift te verdedigen, met Prof. dr. Theo van Achterberg als een van mijn promotoren. Nu, zoveel jaar later, heeft mijn opleider van destijds zojuist de inleiding gegeven bij mijn installatie als lector bij de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Dank hiervoor, de cirkel is rond. Ik vergeleek destijds mijn promotietraject met een treinreis met allerlei tussenstations waar mensen in- en uitstapten. Sommigen reisden mee als passagier, anderen bepaalden mede de route of op welk station we zouden stoppen of waar we als een sneltrein voorbij zouden razen. De parallel met een reis gaat ook op bij mijn benoeming tot lector. Al maken we op het terrein van de spoedzorg gebruik van andere en snellere transportmiddelen, en hopelijk ook van een betrouwbaardere dienstregeling dan de trein. De vergelijking gaat wel op voor het feit dat ik op een rijdende trein gesprongen ben. Mijn voorgangster emeritus lector dr. Joke Mintjes heeft namelijk al een succesvol Lectoraat Acute Intensieve Zorg (LAIZ) in gang gezet. Ik was vanaf de start van het lectoraat passagier in de kenniskring, en mocht als associate lector al mee de route en planning bepalen, als een soort hoofdconducteur. Als lector zal ik meer de machinist worden, en samen met vele passagiers en goede conducteurs deze reis willen maken. De eindbestemming van de komende reis van dit lectoraat is niet zo vast omlijnd als het einddoel van een promotie, maar het doel en richting zijn wel degelijk duidelijk. We werken aan het veranderen van het spreekwoord van: ‘haastige spoed is zelden goed’ naar ‘haastige spoed, evidence based goed’. Samen met de praktijk en het onderwijs dragen we bij aan een veilige, kwalitatief goede, wetenschappelijk onderbouwde acute en intensieve zorg.

7


Spoedzorg bestaat uit alle niet uitstelbare, urgente en dringende zorg. Het gaat om klachten of gezondheidsvragen waarvan de beoordeling of behandeling niet langer dan enkele minuten tot 24 uur uitgesteld kan worden om overlijden of ernstige gezondheidsschade te voorkomen. Deze acute zorg wordt verleend door huisartsen, regionale ambulancevoorzieningen (RAV), spoedeisende hulpafdelingen (SEH), verloskundigen, acute geestelijke gezondheidszorg (GGZ), mobiele medische teams (MMT) van traumacentra en aansluitend in de keten de intensieve zorg op Intensive Care (IC) en verpleegafdelingen. Door goede samenwerking en overdracht tussen de zorgaanbieders intra- én extramuraal kan de patiënt beter en sneller geholpen worden. Vandaag zal ik een beeld schetsen van de keten van de acute en intensieve zorg in relatie tot de onderzoekslijnen van het lectoraat. ‘Haastige spoed is zelden goed’ doet geen recht aan de acute en intensieve zorg in Nederland. In deze sector is spoed geboden want ’elke seconde telt’ en daarom moet haastige spoed altijd goed zijn. De ambitie van het LAIZ is bij te dragen om deze zorg meer evidence based te maken. Dat wil zeggen zorg die gebaseerd is op het best beschikbare wetenschappelijke bewijs, de kennis, ervaring en inzichten van professionals en waarden en voorkeuren van de patiënt. De ondertitel van mijn rede ‘de tijd dringt’ verwijst naar de discussies over onder meer aanrijtijden van ambulances en ‘acceptabele’ wachttijden op de spoedeisende hulp. Daarnaast betreft het in de acute intensieve zorg vaak patiënten met aandoeningen die geen uitstel van behandeling dulden. Het kan gaan om zaken van leven of dood, waarbij de tijd dringt en vraagt om snel handelen. De tijd dringt ook om te zorgen voor goed opgeleide professionals, die werken volgens evidence based behandelmethoden, ter voorkoming of verkleining van de verwachte arbeidsmarktproblemen in de spoedzorg en op de intensive care. Op een aantal van deze dringende zaken zal ik in mijn rede terugkomen. Uit een recent imago-onderzoek blijkt dat Nederlanders de acute zorg onder meer associëren met snelheid, spoed, belangrijk en levensreddend. De foto’s op de voor- en binnenzijde van mijn rede en uitnodiging leggen ook de associatie met spoed en tijd. Het binnenwerk van de klok geeft een beeld van een goed geoliede machine, waar de radertjes precies in elkaar vallen om samen te werken. Dat is ook noodzaak in de keten van de spoedzorg. De huisartsenpost, meldkamer, ambulance, MMT en SEH, of SEH en IC of verpleegafdelingen moeten als schakels nauwgezet samenwerken

8

inleiding

om deze acute en intensieve zorg op elkaar af te stemmen en goed te laten aansluiten. Dit beeld van een raderwerk staat bovendien ook voor goed lopend praktijkgericht onderzoek door samenwerking tussen lectoraten, onderwijs en praktijk. Onder praktijkgericht onderzoek verstaan we onderzoek dat door hogescholen vanuit de lectoraten met docent(-onderzoekers) en studenten in samenwerking met de praktijk en kennisinstellingen wordt uitgevoerd. Praktijkgericht onderzoek start vanuit een vraag of behoefte uit het werkveld. Het draagt bij aan de verbetering en innovatie van die beroepspraktijk door het genereren van kennis en inzichten, maar ook door het leveren van toepasbare producten en concrete oplossingen voor praktijkproblemen. Het praktijkgerichte onderzoek is meestal multidisciplinair opgezet, en er wordt samengewerkt binnen interne en externe organisatorische verbanden. Dit met behoud van de wetenschappelijke betrouwbaarheid en validiteit van het onderzoek zelf. De Engelse schrijver Charles Caleb Colton (1780-1832) deed de uitspraak: ‘Geen twee dingen verschillen meer van elkaar dan haast en spoed. Haast is het kenmerk van een zwakke geest, spoed van een sterke’. De haastige spoed die dit lectoraat nastreeft is die van een sterke geest, namelijk: evidence based.

9


1 Casus

Iedereen in deze zaal zal persoonlijk, via partner, kinderen, ouders, collega’s, bekenden of professioneel wel eens in aanraking zijn gekomen met de spoedzorg of intensieve zorg. Vrijwel dagelijks horen we wel een sirene van een ambulance of zien er een rijden, of we hebben er misschien ooit zelf wel een nodig gehad. We maken wellicht gebruik van de huisartsenpost of SEH of lezen een bericht van een ongeval in de krant. Door een ongeluk of gebeurtenis met spoedeisend karakter verandert er plotseling iets in je leven en dat van de omgeving. Deze acute, onverwachte, ongeplande noodzaak van spoedzorg of intensieve zorg geeft het gebruik daarvan een specifiek karakter. Dat overkwam begin februari ook een vriend van mij. In zijn verhaal en dat van zijn naasten kon ik meerdere van de onderzoekslijnen van het LAIZ herkennen. Ik mag zijn verhaal vertellen in mijn rede. Bedankt hiervoor.

Jack fietste, zoals elke werkdag, naar zijn werk in Nijmegen. Hij reed op het fietspad op een voorrangsweg, maar kreeg deze voorrang niet en werd plotseling geschept door een auto die hem over het hoofd had gezien. Hij werd gelanceerd en kwam enkele meters verderop op zijn hoofd terecht. Omstanders belden 112, en binnen no time waren ambulance en traumaheli op de plaats van het ongeval. Ter plekke werd hij gestabiliseerd en voor verder onderzoek naar een ziekenhuis in de stad gebracht. De politie ging naar zijn huisadres om zijn partner en kinderen te waarschuwen en snel naar het ziekenhuis te begeleiden. De impact hiervan en het vervoer met zwaailichten vergeten ze niet snel. In het ziekenhuis onderging Jack allerlei onderzoeken en er werd een schedelbasisfractuur en bloedingen in de hersenen geconstateerd. Helaas was er op de IC geen plaats, dus moest hij naar een ander ziekenhuis gebracht worden, wat met een ambulance gebeurde. Dit ongeluk had iedereen kunnen overkomen, ‘wrong time’, ‘wrong place’.

10

casus

De eerste paar dagen op de IC waren erg spannend. Jack was niet aanspreekbaar, zijn prognose was onduidelijk, en naast de zorgen om zijn gezondheidstoestand moesten allerlei praktische zaken geregeld worden. Jack vertoonde verschijnselen van acute verwardheid. Na ongeveer een week, toen Jack weer wat beter bij bewustzijn was, en het acute gevaar geweken was, volgde overplaatsing naar de afdeling neurologie. Fysiek voelde hij zich heel wat, maar zijn korte termijn geheugen liet flinke gaten vallen. Vanaf het moment van het ongeval, de IC opname, tot aan de plaatsing op de neurologie wist hij zich niets te herinneren. Hij begreep de bezorgdheid van zijn omgeving dan ook niet, en zag zijn eigen beperkingen evenmin. Hij moest zijn eigen grenzen keer op keer ervaren, wat hem opstandig maakte. Lichamelijk liet zijn conditie snel verbetering zien. Met behulp van een dagboek werden bezoek en activiteiten bijgehouden, en geprobeerd de gaten in het geheugen te vullen. Na een verblijf van enkele weken in het ziekenhuis werd het tijd om intensiever te gaan revalideren in een revalidatiecentrum. In het revalidatiecentrum ging het voor Jack’s gevoel allemaal niet snel genoeg. Slechts enkele keren per dag kwam een therapeut oefenen. Het schoot hem niet genoeg op. Na overleg met de revalidatiearts en het thuisfront werd besloten de revalidatie thuis voort te zetten, met intensieve fysiotherapie en begeleiding op de achtergrond. Voor Jack was dit erg belangrijk, want hij kreeg daarmee het gevoel de regie weer in eigen hand te krijgen. Thuis ging het fysiek met sprongen vooruit. Na een proefronde met de fysiotherapeut werd de fiets weer gepakt, en ook te voet werden vele kilometers afgelegd. Toch liep hij regelmatig tegen zijn grenzen aan. Het ongeval had zijn karaktertrekken versterkt en zijn geheugen liet hem nog regelmatig in de steek. Dit was voor hemzelf en zijn omgeving confronterend en lastig.

Ik deel dit verhaal om het belang van goede spoedzorg en intensieve zorg en aansluiting in alle schakels in de keten weer te geven. Alle onderdelen van de eerste oproep via de meldkamer naar ambulance en MMT, de opvang, diagnostiek en behandeling op de spoedeisende hulp, de overplaatsing naar intensive care, verpleegafdeling en revalidatie moeten als radertjes in het geheel en in de tijd op elkaar aansluiten. Kwalitatief goede en veilige zorg, opvang en begeleiding van patiënt, en ook van de naasten is belangrijk, tijdens opname, maar ook in nazorg. Ik ga u vertellen hoe wij met de onderzoekslijnen van het LAIZ een bijdrage proberen te leveren aan de schakels en zorg aan deze patiënten en hun naasten.

11


Acute Intensieve Zorg: een reis door de tijd Dames en heren. Vandaag wil ik vooral kijken naar de toekomst van het lectoraat Acute Intensieve Zorg (LAIZ). Maar daarvoor moet ik u eerst meenemen in een reis terug in de tijd. We kijken naar het verleden, waarbij ik kort de ontstaans geschiedenis van enkele schakels in de keten van de acute en intensieve zorg met u wil doornemen: de ambulancedienst, de spoedeisende hulp en de intensive care. Een aantal relatief jonge specialismen die nauwgezet met elkaar samenwerken in deze keten. Ik zal hier ook het ontstaan van het LAIZ beschrijven. ‘Waar blijft de tijd?’

2 Verleden van de Acute Intensieve Zorg: ‘Waar blijft de tijd?’

De geschiedenis van de ambulancezorg Het woord ambulance komt van oorsprong uit het Franse leger: ‘Hopital ambulante’. In de loop der jaren is dit overgenomen in andere talen en verbasterd tot het woord ambulance. Het vervoer van gewonden op het slagveld met een strijdwagen wordt voor het eerst beschreven rond 800 jaar na Christus door Homerus in Ilias (Griekenland). In de eeuwen daarna is het vooral tijdens de oorlogen dat speciaal aangewezen personen de strijders behandelen en vervoeren. In de 1e eeuw hebben grootgrondbezitters in Italië een slavenopzichter in dienst die de zorg draagt voor opvang en behandeling van gewonde slaven. In de jaren daarna worden zieken en gewonden vooral per tweewielige wagen vervoerd en verdeeld over steden en boerderijen. In Griekenland wordt vanaf de 3e eeuw melding gemaakt van zieken die opgehaald worden in de steden, mogelijk door medewerkers vanuit ziekenhuizen. Deze personen verzorgen ook begrafenissen. Vanaf die tijd worden

12

verleden van de acute intensieve zorg: ‘waar blijft de tijd?’

draagdoeken, maar ook schilden van ridders gebruikt tussen paarden of andere lastdieren om gewonden te verplaatsen. Rond het jaar 1000 wordt in Zwitserland een klooster opgericht waar monniken les krijgen in Eerste Hulp Bij Ongelukken (EHBO) en verbanden aanleggen. Omstreeks deze periode wordt de draagbrancard beschreven. Lodewijk de VI wijst rond die tijd speciale plaatsen aan voor gewonden en zorgt voor (vervoers-) middelen. Door de pest en epidemieën kreeg het ziekenvervoer voor burgers in de late middeleeuwen een impuls. Er worden speciale regelingen opgesteld voor het vervoer van pestslachtoffers. Ook boten worden bij dit transport ingezet. Omstreeks 1500 wordt melding gemaakt van het eerste vervoer van patiënten in wagens met bedden. Daarvoor werden zieke mensen getransporteerd via brancards of draagmanden. Later werden dat brancards die in een verend mechanisme tussen twee grote wielen hingen. De eerste ambulances worden ingezet om zieke of gewonde soldaten op te vangen en te vervoeren. Vaak was het ziekenvervoer een taak van de politie omdat deze overheidsdienst over transportmiddelen beschikte en samenwerkte met plaatselijke artsen.

Verend mechanisme, patiëntenvervoer per fiets

Liggend patiëntenvervoer

Pas rond 1900 begon men het ziekenvervoer van burgers meer structureel te regelen. In 1863 werd het Internationale Rode Kruis opgericht. In eerste instantie richtte deze organisatie zich vooral op oorlogsomstandigheden, maar ook bij burgers gebeurden steeds meer ongelukken waarbij transport noodzakelijk was. In 1872 wordt in Nederland de Wet op Besmettelijke Ziekten aangenomen die de regels beschrijft hoe vervoer van patiënten met besmettelijke ziekten dient plaats te vinden. Een twintigtal jaren later (1893) wordt in Amsterdam een EHBO

13


vereniging opgericht die zich geleidelijk uitbreidt over het land. In dat jaar wordt in Amsterdam ook de eerste Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) opgericht. In 1907 werden in Nederlands de eerste patiënten met gemotoriseerde ambulances vervoerd.

Gemotoriseerde ambulances

Gemeentelijke Gezondheidsdienst

In eerste instantie was het ziekenvervoer in handen van garages en taxibedrijven. Huisartsen konden hen inroepen voor het transport van zieke patiënten. De ambulances van begin 1900 zijn niet vergelijkbaar met die van tegenwoordig omdat ze enkel bedoeld waren om mensen snel naar het ziekenhuis te vervoeren. De uitrusting van deze ambulances bestond uit een EHBO-koffer, een brancard, spalken en soms een zuurstofvoorziening. In de 20-er jaren worden meer GGD’s opgezet. Deze zorgden er voor dat in sommige gevallen verpleegkundigen meereden op de ambulance en dat er gemeentelijke artsen werden meegestuurd om EHBO te geven. Na de Tweede Wereldoorlog nam het gemotoriseerde verkeer toe, en daarmee ook het aantal ongevallen. Ambulancediensten werden opgezet, maar werkten nog niet samen. Elke gemeente had zijn eigen spoednummer. Het contact met een meldkamer was lastig en dat verbeterde pas toen halverwege de 60-er jaren ambulances met een mobilofoon werden uitgerust. De treinramp bij Harmelen in 1962 maakte duidelijk zichtbaar dat de organisatie van het ambulancevervoer aan verbetering toe was. Zo deden zich problemen voor door de moeizaam verlopende communicatie en brancards bleken bijvoorbeeld niet in iedere auto te passen. Kortom, deze treinramp gaf een impuls aan de verbetering van de organisatie van het ambulancevervoer. In 1971 verscheen de Wet Ambulancevervoer en die leidde tot de oprichting van 40 Centrale Posten Ambulancevervoer (CPA) met als taak het coördineren van de zorg. Deze posten zijn de voorlopers van de huidige meldkamers, en werden verbonden aan de GGD

14


of de meldkamer van de brandweer. De Wet Ambulancevervoer stelde ook eisen aan materiaal en middelen en bepaalde dat ambulances binnen 15 minuten bij de patiënt moesten zijn. Vanaf die tijd geldt als standaard dat er een verpleegkundige paraat is op de ambulance, en dat provincies moeten regelen hoeveel auto’s vanaf welke standplaats beschikbaar zijn. Eind jaren ‘80 ontstond de eerste ambulanceopleiding. Er kwam hart- en beademingsapparatuur op de auto. Vanaf 1992 werd eenduidig gewerkt volgens protocollen. Die eenduidige werkwijze is verder doorgevoerd door afspraken over eenzelfde herkenbaar uniform in heel Nederland en een in 1986 in gebruik genomen gemeenschappelijk alarmnummer (06-11). Er zijn Regionale AmbulanceVoorzieningen (RAV) opgericht die uit een ambulancedienst en een MeldKamer Ambulancezorg (MKA) bestaan. In 1997 is het alarmnummer door Europese regelingen gewijzigd in 112.

De geschiedenis van de Spoed Eisende Hulp (SEH) De SEH is een gespecialiseerde afdeling in een ziekenhuis die medische en verpleeg kundige diagnostiek en zorg verleend aan ongevalslachtoffers of patiënten met acute aandoeningen. De geschiedenis van de spoedeisende hulp gaat minder ver terug dan die van de ambulance, maar de SEH vormt al van oudsher de poort van een ziekenhuis voor de acute zorg. Het eerste gespecialiseerde traumacentrum in de wereld werd beschreven in 1911 in Louisville, Kentucky, USA. Van daaruit werden ambulances bemand en spoedeisende zorg verleend op weg naar het ziekenhuis. Het begin van gespecialiseerde spoedeisende hulpen dateert uit de jaren 1950-1960 in Amerika toen de soldaten uit de Vietnamoorlog hun ervaringen mee terug naar huis brachten. Technieken en procedures die tijdens de oorlog waren ontwikkeld, zoals triage (het indelen van patiënten op basis van de medische urgentie van een klacht) en snelle behandeling tijdens de eerste kostbare minuten op het slagveld, konden ook van meerwaarde zijn in Triage in oorlogsgebied de gezondheidszorg aan burgers.

15


Eerste hulp post

De eerste SEH’s waren nog zeer divers van opzet, omstandigheden en kwaliteit. Het personeel was in eerste instantie niet specifiek opgeleid voor een eerste hulp, en artsen moesten van andere afdelingen worden opgeroepen. Vele ziekenhuizen hadden aanvankelijk geen speciale spoedeisende hulp. Met het verbeteren van de medische mogelijkheden en diagnostiek nam de vraag naar spoedeisende opvang en daarmee ook de behoefte aan het verbeteren van de instroom in ziekenhuizen toe. Huisartsen begonnen patiënten naar de eerste hulp in te sturen. Daarmee werd ook de noodzaak van speciale vaardigheden en opleidingen voor SEH-personeel duidelijk. Eind jaren ’60 zijn in Amerika de eerste opleidingen voor SEH-artsen ontstaan. In veel landen wordt de spoedeisende hulp geneeskunde nog niet erkend als medisch specialisme. In ons land is de spoedeisende hulp arts ook een relatief nieuw beroep in de ziekenhuizen. Voor de invoering van dit beroep werden SEH’s voornamelijk bemenst door poortartsen of jonge basisartsen. Zij werkten, aangestuurd vanuit de medisch specialismen en directies van ziekenhuizen vaak tijdelijk op de SEH om daar praktijkervaring op te doen. De ontwikkeling van de erkende opleiding tot SEH-arts is mede in gang gezet door de signalen over knelpunten in de keten van de spoedzorg. Veranderingen in de zorgvraag, in de medische opleiding en –arbeidsmarkt maakten het noodzakelijk de werkwijze op de SEH te evalueren. Met speciaal opgeleide artsen op de SEH zouden de toenemende patiëntenstroom en kwaliteitsproblemen (onder meer een gebrek aan continuïteit) kunnen worden verbeterd. Sinds 2000 is deze vervolgopleiding dan ook een feit. Erkenning van het profiel van SEH-arts door de KNMG (Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst) volgde in 2008. Inmiddels stijgt het aantal SEH’s waar SEH-artsen werkzaam zijn. Om als verpleegkundige op de spoedeisende hulp afdeling van een ziekenhuis te mogen werken is het in de meeste ziekenhuizen verplicht om eerst praktijkervaring op te doen en daarna de SEH-opleiding te volgen. Eind 2009 schreef de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport voor aan welke kwaliteitseisen SEH’s moeten voldoen en bepaalde daarmee tevens de samenhangende 16


indeling van ziekenhuizen naar beschikbaarheid van gespecialiseerd personeel en faciliteiten voor acute zorg. Volgens deze kwaliteitseisen levert een SEH acute zorg en beschikt de SEH gedurende de openingstijden over voldoende deskundig personeel en materieel voor herkenning, stabilisatie en resuscitatie van alle acute medische calamiteiten. Het personeel van een SEH moet volgens de werkgroep Kwaliteitsindeling SEH in staat zijn om een breed scala aan acute ziekten en letsel in alle leeftijdscategorieën te herkennen en te behandelen of door te verwijzen. Alle SEH’s moeten voldoen aan een vastgesteld basis kwaliteitsniveau. Sommige SEH’s bieden daarnaast gespecialiseerde spoedeisende hulp aan een of meer omschreven patiëntencategorieën, in samenhang met de ziekenhuisfuncties na de SEH (bijvoorbeeld een intensive care). In reactie hierop stelde de minister in 2011 de vraag aan de Gezondheidsraad om te adviseren welke deskundigheid en faciliteiten aanwezig zouden moeten zijn op de basis SEH om kwalitatief verantwoorde spoedeisende hulp te leveren, met name om patiënten zodanig te stabiliseren dat zij voor eventuele vervolgbehandeling naar een ander ziekenhuis zouden kunnen worden vervoerd. De Gezondheidsraad adviseerde om alle schakels in de keten per regio nauwer te laten samenwerken en binnen elke regio afstemming te bereiken in de taakverdeling tussen basis-SEH’s, profiel-SEH’s en de SEH’s van universitaire centra. Hiervoor zijn bindende regionale afspraken noodzakelijk.

Type SEH Patiëntenzorg

Basis

Profiel

Compleet

Triëren Stabiliseren Resusciteren, incl. luchtwegmanagement Behandeling in gang zetten of doorverwijzing

Triëren Stabiliseren Resusciteren, incl. luchtwegmanagement Doorverwijzen/ behandeling in gang zetten Totale behandeling voor selecte groep patiënten

Triëren Stabiliseren Resusciteren, incl. luchtwegmanagement Doorverwijzen/ behandeling in gang zetten Totale behandeling voor alle patiënten

Coördinatiet aken

Nee

Nee

Ja

(Evaluatie) onderzoek

Participatie

Participatie Uitvoeringstaken voor eigen profiel

Initiëren (UMC) Uitvoeren Coördineren (UMC)

Onderwijs

Leerbehoefte formuleren

Leerbehoefte formuleren Onderwijs bieden voor profiel

Leervragen genereren Onderwijs bieden Onderwijs organiseren

Tabel: Indeling in 3 types SEH, taken volgens commissie Breedveld

17


Uit een eerste onderzoek van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) op 33 SEH’s blijken ziekenhuizen goed op weg om de kwaliteitsnormen te halen. De beschikbaarheid en competenties van artsen werkzaam op de SEH en de SEHverpleegkundigen zijn geborgd. In de meeste onderzochte ziekenhuizen ontbreekt nog een zorgbeleidsplan, waarin de te leveren zorg en afbakening hiervan is opgenomen. De IGZ concludeert dat het implementeren van een kwaliteitssysteem voor de SEH verbetering en voortgang nodig heeft. De niet onderzochte SEH’s worden geacht om zelf de kwaliteitsnormen te onderzoeken. De inspectie gaat na of ziekenhuizen dit hebben gedaan en (indien noodzakelijk) of dit heeft geleid tot verbeteringen.

De geschiedenis van de Intensive Care Ook de geschiedenis van de Intensive Care (IC) is van recente datum. Voordat er sprake was van een IC zoals we die nu kennen, werden ernstig zieke patiënten bij elkaar op een zaal gelegd. Omdat de zorg op deze zalen erg intensief was, werd gesproken van Intensive Care, intensieve zorg. Pas later kwamen er speciale afdelingen, met specialistische opleidingen voor verpleegkundigen en artsen. In het algemeen wordt de ontwikkeling van de Intensive Care geneeskunde gerelateerd aan de polio-epidemie begin jaren ’50 in Denemarken. Als gevolg daarvan moesten veel patiënten beademd worden, wat in die tijd nog gebeurde via

Ijzeren longafdeling voor behandeling van poliopatiënten

een behandeling in de ijzeren long. Daarbij werd negatieve druk buiten het lichaam aangebracht, waardoor lucht in de longen kon worden gezogen. Er waren zoveel patiënten aangedaan, dat er onvoldoende apparatuur voorhanden was (al zou bijgaande illustratie anders doen vermoeden).

18


Patiënten moesten dan ook regelmatig met de hand en een ballon worden beademd. Het was duidelijk dat er meer behoefte was aan machines die de beademing konden overnemen. Drie belangrijke veranderingen waren het gevolg. Ernstig zieke patiënten werden geconcentreerd in het ziekenhuis, beademing vond plaats via een aangebracht tracheostoma, en patiënten werden beademd met zuurstofrijke lucht. De ontwikkelingen in de anesthesiologie waren eveneens belangrijk voor het ontstaan van de Intensive Care geneeskunde. Vanaf de 2e Wereldoorlog verbeterden deze technieken, snel opgevolgd door vooruitgang in de chirurgie. Dit had tot gevolg dat er steeds meer en ingewikkelder operaties konden worden uitgevoerd, bij steeds ziekere patiënten. De behoefte aan een speciale afdeling om deze mensen te bewaken nam toe. Eerst ontstonden postoperatieve bewakingsafdelingen (de huidige verkoever). Na een verblijf op deze units werden patiënten nog steeds verpleegd op verpleegafdelingen. Als het nodig was, werd alle mogelijke beschikbare apparatuur om de patiënt heen gebouwd. Pas enkele tientallen jaren later, zo rond de jaren ’70 zijn de eerste IC afdelingen ontstaan. In 1997 ontvingen de eerste medisch specialisten na een tweejarige opleiding hun officiële aantekening in het aandachtsgebied Intensive Intensive Care afdeling Care. Daarvoor waren al ruim 400 medisch specialisten erkend in het aandachtsgebied Intensive Care geneeskunde. ICverpleegkundigen volgen een tweejarige specialistische opleiding. De eerste IC-afdelingen hadden nog grote zalen voor meerdere patiënten. De hedendaagse nieuwe IC-units hebben eenpersoonskamers waar de privacy van de patiënt en zijn naasten is gewaarborgd en waar continue bewaking en daglichtregulatie plaatsvindt.

De geschiedenis van het Lectoraat Acute Intensieve Zorg (LAIZ) Florence Nightingale, ‘de dame met de lamp’, wordt gezien als een van de grondleggers van de moderne verpleging. Ze was verpleegkundige tijdens de Krimoorlog en had het verplegen van zieken en gewonden als doel in haar leven gesteld. Zij legde de grondslag voor het verbeteren van de zorg met wetenschappelijk kennis, die zij verzamelde in

19


de praktijk. Als hoofd van een afdeling in het legerhospitaal wist zij met geduld, tact en organisatievermogen orde en overzicht te bewerkstelligen waardoor de verzorging van gewonden aanmerkelijk verbeterde. Toch stierven juist in haar ziekenhuis relatief de meeste soldaten. Om de regering ervan te overtuigen dat de meeste soldaten juist niet stierven als gevolg van oorlogsverwondingen maar door het gebrek aan goede

Florence Nightingale aan het werk

ziekenzorg, drong ze aan op een onderzoek. Hieruit bleek dat een defecte riolering de oorzaak was van het hoge sterftecijfer. Florence heeft door deze ervaring haar leven lang grote waarde gehecht aan het belang van hygiëne en aan het afgaan op feiten in plaats van op meningen. Na terugkomst in Engeland richtte ze in 1856 een verpleegstersschool op in Londen, een van de eerste en meest invloedrijke opleidingen op dit gebied. In 1859 schreef ze Notes on Nursing, What It Is, and What It Is Not, het eerste moderne handboek voor de verpleging van zieken, waarmee kennisoverdracht werd bevorderd. Florence probeerde in haar tijd al te voldoen aan twee onderdelen van evidence based werken: het leveren van bewijs door wetenschappelijk onderzoek en gebruik maken van de kennis en inzichten van de professionals. Natuurlijk is de gezondheidszorg veel veranderd, er is veel meer kennis en er zijn modernere technieken en medicijnen voorhanden. Maar wat Florence ons al geleerd heeft, is dat voor een professional niet alleen een goede opleiding belangrijk is maar ook het bijhouden en onderhouden van je vakkennis. Haar voorbeeld om in kaart te brengen hoe de uitkomsten bij patiënten zijn, hoe dat zou kunnen komen, en hoe dan daarop je zorg aanpassen is juist heel actueel. Kennisontwikkeling en kenniscirculatie gestimuleerd vanuit lectoraten kan daarbij een belangrijke rol spelen. In 2003 kreeg mijn voorgangster Dr. Joke Mintjes de gelegenheid het LAIZ te starten. Een lectoraat is een onderzoeksgroep die de praktijk en het onderwijs door 20


toegepast praktijkgericht onderzoek met elkaar verbindt om beroepsgroepen te professionaliseren. Onderzoek en onderwijs zijn nodig om kennis te ontwikkelen, te onderwijzen aan (nieuwe) professionals en toe te passen in de praktijk om de zorg te verbeteren. Het doel van LAIZ was bij te dragen aan de kwaliteit van het onderwijs en de kwaliteit van de zorg. Volgens de opdracht richtte het lectoraat zich in eerste instantie op de zorg voor traumapatiënten en patiënten met circulatiestoornissen. De prioriteit bij de start lag bij de zorg voor traumapatiënten: patiënten met lichamelijk letsel ten gevolge van schade aan het lichaam door inwerking van (directe of indirecte) krachten van buitenaf, met of zonder verstoring van de ononderbroken samenhang van weefselstructuren (bijvoorbeeld een beenbreuk of inwendige bloedingen na een botsing). Het onderzoek is, onder verantwoordelijkheid van de lector, uitgevoerd door docentonderzoekers, werkzaam bij de opleidingen verpleegkunde, fysiotherapie en maatschappelijk werk en dienstverlening. Allen ervaren docenten met behoefte aan wetenschappelijke onderbouwing van hun vak, die samen met studenten in de praktijk onderzoek zijn gaan uitvoeren. Van de starters van destijds is er een inmiddels gepromoveerd en associate lector bij dit lectoraat, en een ander is bezig met de afronding van haar proefschrift. Eén kenniskringlid is dit jaar genomineerd als HAN-onderzoeker van 2012 omdat zij een voorbeeldfunctie vervult door het succesvol combineren van de rol als docent, onderzoeker en als contactpersoon richting praktijk en begeleider van studentonderzoek. Eén van de oudgedienden is inmiddels met pensioen, een ander overgestapt naar een collega-kenniskring, en een derde docent heeft andere taken gekregen. Met drie mensen van het eerste uur werken we nu samen met nieuwe collega’s, die ik later aan u voor zal stellen, verder aan succesvolle projecten. De onderwerpen voor onderzoek zijn vanaf de start samen met de praktijk gekozen. Daardoor is de aansluiting tussen praktijk en onderzoek bevorderd en voldoen de onderzoeksthema’s aan een behoefte vanuit de praktijk. Het doel van dit praktijkgerichte onderzoek is het verkrijgen van nieuwe kennis op basis van praktijkvragen en het verbeteren van het onderwijs en de beroepspraktijk door gezamenlijk onderzoek en door kenniscirculatie.

21


3 Heden van de Acute Intensieve Zorg: ‘Met de tijd meegaan’

Vanuit de geschiedenis kunnen we enkele belangrijke thema’s meenemen naar het onderzoek binnen het LAIZ. De geschiedenis heeft ons geleerd dat goede afstemming, samenwerking en communicatie tussen de schakels in de acute en intensieve zorg noodzakelijk zijn voor de kwaliteit van zorg. Het belang van een goede (specialistische) opleiding is duidelijk geworden, evenals het monitoren van de patiëntuitkomsten en factoren die hierop van invloed zijn om verbeteringen in gang te zetten. Ik wil nu met u kijken naar de huidige stand van zaken.

De keten van de acute en intensieve zorg Ambulancezorg In Nederland wordt 24 uur per dag, 7 dagen per week ambulancezorg verleend vanuit 25 Regionale Ambulance Voorzieningen (RAV). Wanneer er een ongeval plaatsvindt of zich een situatie voordoet waarbij acute hulp noodzakelijk is, wordt 112 gebeld. Deze melding komt binnen bij een centralist die vraagt welke hulpdienst nodig is. Is dat de ambulance, dan wordt doorgeschakeld naar de Meldkamer Ambulancezorg (MKA). Een centralist vraagt gestructureerd waar er, wat aan de hand is, en zal besluiten of er een ambulance gestuurd gaat worden, en met welke urgentie. Een centralist kan ook besluiten dat het Mobiel Medisch Team (MMT, met traumaheli) moet worden ingeschakeld. Wanneer een ambulance onderweg is, houdt de centralist contact met de beller en kan aanwijzingen en instructies geven om de wachttijd te overbruggen. Een ambulance wordt bemenst door een chauffeur en een verpleegkundige. Zij beoordelen de situatie ter plekke en onderzoeken en behandelen de patiënt volgens het Landelijk Protocol Ambulance (LPA) tot deze stabiel is. Indien nodig wordt de patiënt klaargemaakt voor vervoer naar een ziekenhuis. De patiënt wordt dan aangekondigd bij een SEH, en bij aankomst overgedragen. Voor deze keten zijn landelijke afspraken gemaakt. De spreiding van SEH’s moet zodanig

22

heden van de acute intensieve zorg: ‘met de tijd meegaan’

zijn dat iedere Nederlander binnen 45 minuten na de melding van een spoedeisende hulpvraag met een ambulance naar een SEH vervoerd kan worden. In Nederland kan dat voor 99,7% van de inwoners.

Figuur: Van melding tot aankomst ambulance

In 2011 waren 711 ambulances beschikbaar, verdeeld over 206 standplaatsen. Een deel hiervan wordt niet dagelijks ingezet, maar is beschikbaar voor grootschalige rampen en calamiteiten. Het belangrijkste doel van ambulancezorg is het behalen van gezondheidswinst voor de individuele patiënt, op basis van diens zorgbehoefte. Voor het meten van de prestaties van de ambulancezorg wordt met name gekeken naar de responstijd. Deze is opgebouwd uit de aanname- en uitgiftetijd, de uitruktijd en de aanrijtijd. De aanrijtijd begint op het moment dat de ambulance vertrekt naar het opgegeven adres, en eindigt wanneer de ambulance zo dicht mogelijk bij de patiënt is gearriveerd. In 2011 werd de ambulance 1.084.426 keer ingezet, het MMT 6.647

23


keer. In 2011 werkten 4.772 fte bij de ambulancezorg, waarvan 4600 mensen (86%) direct betrokken bij de patiëntenzorg door verpleegkundigen, ambulancechauffeurs en meldkamercentralisten. Het aantal ambulances en standplaatsen verschilt per regio en hangt samen met diverse regionale factoren, zoals het aantal inwoners en de mate van stedelijkheid. Er bestaan verschillende codes voor het inzetten van ambulances. Een inzet van een ambulance met A1-urgentie is een spoedeisende rit. Er is sprake van een acute bedreiging van de vitale functies van de patiënt. De norm voor een A1 (spoed) rit is binnen 15 minuten bij de patiënt arriveren. In 2011 zijn 478.331 A1-inzetten uitgevoerd. Een A2-urgentie betekent eveneens een spoedeisende rit. Er is geen direct levensgevaar, maar mogelijk wel (ernstige) gezondheidsschade voor de patiënt. Voor A2-ritten bestaat geen norm, maar men streeft ernaar zo spoedig mogelijk en (onder normale omstandigheden) binnen 30 minuten bij de patiënt aanwezig te zijn. In 2011 zijn 263.257 A2-inzetten uitgevoerd. Planbare ambulancezorg is zorg en vervoer van patiënten tussen het woon- of verblijfadres en/of zorginstellingen. Bij planbare ambulancezorg wordt een patiënt die laag- of hoogcomplexe zorg nodig heeft altijd liggend vervoerd. B-urgentie is een planbare rit zonder A1- of A2-urgentie. Er worden afspraken gemaakt over het halen of brengen van patiënten. In 2011 zijn 342.838 B-ritten uitgevoerd. A1-inzetten

A2-inzetten

Gemiddelde

2011

2010

2009

2011

2010

2009

Responstijd Aanname- en uitgiftetijd Uitruktijd Aanrijtijd

09:32 min 01:52 min 01:02 min 06:36 min

09:40 min 01:51 min 01:02 min 06:45 min

09:44 min 01:52 min 01:09 min 06:42 min

15:25 min 03:14 min 01:19 min 10:37 min

15:51 min 03:25 min 01:20 min 10:51 min

16:15 min 03:22 min 01:39 min 10:51 min

Tabel: Tijden bij inzet ambulance A1-inzetten Gemiddelde

2011

% inzetten binnen 15/30 93,3% minuten aanwezig

2010

2009

2011

2010

2009

92,3%

92,0%

96,0%

95,5%

94,5%

Tabel: % inzetten binnen 15/30 minuten aanwezig

24

A2-inzetten


De stijgende zorgconsumptie en daarmee onder meer toenemende druk op betaalbaarheid, beschikbaarheid en duurzaamheid van zorg voeden de maatschappelijke discussies over spreiding en concentratie van zorg in relatie tot kwaliteit en veiligheid. Het in kaart brengen van de huidige zorg ondersteunt het inzichtelijk maken van de vastgestelde kwaliteitseisen en de mate waarin de geleverde zorg daaraan voldoet. Spoedeisende hulp (SEH) en huisartsenpost (HAP) De kaart links laat zien dat de reistijd tot de dichtstbijzijnde SEH in bijna geheel Nederland binnen 45 minuten haalbaar is, met uitzondering van de Waddeneilanden (0,3%).

25


Bij spoedzorg in avond-, nacht en weekend zijn ook de huisartsenposten (HAP) een belangrijke schakel. In voorgaande afbeelding (r) ziet u de spreiding van de HAP’s en SEH’s over het land. Veel HAP’s zijn gelokaliseerd in of vlakbij ziekenhuizen, waardoor het verwijzen over en weer in de keten vergemakkelijkt wordt.

Gebruik HAP

Aantal per 100 inwoners

Alle contacten - telefonische consulten - consulten op de HAP - visites

24,5 10,1 12,0 2,5

Tabel: Gebruik van huisartsenzorg, verleend vanuit huisartsenposten in 2010, met onderscheid naar type consult.

Per jaar vinden nu ongeveer 880.000 SEH behandelingen plaats vanwege letsel door een ongeval, geweld of zelfbeschadiging. Hiervan worden ongeveer 114.000 mensen opgenomen in het ziekenhuis. De meeste patiënten ten gevolge van een privéongeval of verkeersongeval. Gemiddeld vinden er tussen de 12,1 en 13,5 SEH-bezoeken per 100 inwoners per jaar plaats.

Letsels

Medisch Aantal door SEHbehandelde huisarts behande letsels behandelde lingen letsels

Ziekenhuis Sterfte opnamen

Privé-ongevallen

1.800.000

1.200.000

710.000

460.000

63.000

2.400

Sportblessures

3.500.000

1.400.000

650.000

160.000

12.000

8

Arbeidsongevallen

560.000

240.000

130.000

83.000

5.400

71

Verkeersongevallen

580.000

290.000

160.000

130.000

21.000

830

Zelfbeschadiging

15.000

9.900

1.500

Geweld

31.000

2.700

170

879.000

114.000

4.979

Totaal

Tabel: O verzicht van letsels verdeeld naar oorzaak en plaats van behandeling, gemiddelde per jaar over de periode 2003-2007. Bron: Nationaal Kompas

26


Intensive Care (IC) Bij een IC worden drie niveaus onderscheiden, waarbij niveau 1 de basisvoorziening is en niveau 3 IC het hoogste niveau, gericht op patiënten met zeer gecompliceerde, zeer ernstige ziekten bij wie tegelijkertijd meerdere vitale functies zijn verstoord. Niveau 2 IC is gericht op patiënten met ernstige ziekten, maar op deze afdelingen hoeft men niet in staat te zijn specifieke patiëntengroepen met zeer gecompliceerde ziekten te behandelen. Op niveau 2 en 3 IC is continue beschikbaarheid en/of aanwezigheid van gespecialiseerde verpleegkundigen en intensivisten noodzakelijk. Daarnaast beschikken sommige instellingen ook over een Medium Care (MC). Hier verblijven patiënten die of van IC komen en nog 24-uurs bewaking nodig hebben, óf ze komen van een verpleegafdeling waar hun gezondheidstoestand dusdanig is veranderd dat zij aanzienlijk zieker zijn geworden. Deze patiënten verkeren in een situatie waarbij mogelijk nog complicaties kunnen optreden. Jaarlijks worden er ruim 76.000 mensen opgenomen op een IC. In 2006 verbleven patiënten in totaal ongeveer 275.000 dagen op de IC. Op basis van de leeftijdsverdeling van de opgenomen patiënten en de bevolkingsprognoses wordt geschat dat het aantal IC bedden tot 2016 met 17% moet toenemen. Om ook aan de richtlijn IC te voldoen zelfs met 29%.

IC opnamen level 2-3 IC

aantal/gemiddeld (range)

Totaal aantal patiënten

Niveau 2 Niveau 3

953 (400-2916) 1660 (579-2909)

Opnamedagen

Niveau 2 Niveau 3

4008 (2077-8002) 7770 (3012-15899)

Beademingsdagen

Niveau 2 Niveau 3

1727 (983-3122) 3664 (981-7999)

Aantal bedden

Niveau 2 Niveau 3

14,9 (10-31) 26,7 (10-47)

Bezettingspercentage

Niveau 2 Niveau 3

83,4 (65-109) 88,2 (70-120)

Tabel: IC opnamen level 2-3 IC Bron: Inspectie voor de Gezondheidszorg, 2011

27


Projecten van het lectoraat Acute Intensieve Zorg Na een inkijk te hebben gegeven in de ontstaansgeschiedenis van de ambulancediensten, SEH en IC, en hoeveel mensen daar gebruik van maken en welke normen er onder meer aan tijd en kwaliteit worden gesteld, wil ik u graag laten zien welke projecten het LAIZ de afgelopen jaren heeft opgezet en waar we op dit moment mee bezig zijn. De onderzoeksthema’s van het LAIZ zijn gericht op aspecten van verbetering van kwaliteit en veiligheid van zorg voor specifieke patiëntengroepen in de zorgketen van ambulance, SEH en IC en vervolgafdelingen. De intentie is om minimaal twee schakels van de zorgketen in het praktijkgerichte onderzoek te betrekken. Alle thema’s zijn geënt op de empirische cyclus: kennis ontwikkelen op basis van praktijkvragen (praktijkgericht onderzoek), kennis verspreiden en toepassen (naar onderwijs en praktijk), en effecten meten (evalueren/onderzoeken) bij gebruikers (professionals, patiënten en naasten). Hierbij wordt gebruik gemaakt van literatuur - en veld/ praktijkonderzoek met zowel kwantitatieve als kwalitatieve onderzoeksmethoden. Nadrukkelijk worden docenten, studenten en praktijk betrokken. De meeste projecten zijn multidisciplinair van opzet. In deze onderzoeken werken verpleegkundigen, artsen, maatschappelijk werkers en paramedici vanuit verschillende instellingen en beroepsverenigingen samen met docenten en studenten aan het antwoord op de praktijkvraag.

Evidence Based Practice (EBP) Voordat ik de projecten inhoudelijk aan u presenteer kom ik terug op EBP. Waarop baseren wij ons professioneel handelen? Handelen we op basis van datgene dat wij, soms lang geleden, geleerd hebben in onze opleiding? Dan kan het zo maar zijn dat er inmiddels nieuwe inzichten zijn en er op basis van onderzoek andere, meer doeltreffende interventies geadviseerd worden. En dat de interventies zoals we die dus ooit geleerd hebben inmiddels achterhaald zijn. Uit onderzoek blijkt dat we niet altijd volgens de meest recente inzichten werken. Van professionals mag worden verwacht dat zij evidence based werken, wat betekent dat zij hun vak uitoefenen op basis van de nieuwste inzichten. Evidence based werken vraagt een kritische reflectie van de professional over het eigen handelen en het ter discussie durven stellen van vanzelfsprekendheden. Daar ligt een taak voor de professionals in de acute en intensieve zorg, maar ook de uitdaging voor dit lectoraat. Wij willen door

28


onderzoek bijdragen aan het verkrijgen van nieuwe kennis en inzichten voor de acute en intensieve zorg, en aan het verspreiden daarvan in onderwijs en praktijk. Zoals gezegd wordt met evidence based werken beoogd zorg te leveren die gebaseerd is op: • Het best beschikbare bewijs uit wetenschappelijk onderzoek. • De kennis, ervaring en inzicht van de professional. • De waarde(n) en voorkeuren van de patiënt.

De uit onderzoek ontwikkelde kennis bereikt lang niet altijd, en zeker niet automatisch de weg naar de praktijk. Om kennis uit wetenschap en ervaringskennis te bundelen worden richtlijnen ontwikkeld waarin aanbevelingen worden gedaan. Deze aanbevelingen zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en kunnen worden toegepast bij de besluitvorming over goede en verantwoorde zorg in specifieke situaties. Om een bijdrage te leveren aan meer evidence based werken in de acute en intensieve zorg zal het LAIZ praktijkvragen moeten identificeren, deze kwesties verder onderzoeken en daardoor nieuwe kennis gaan opleveren. Daarnaast moet het lectoraat er mede zorg voor dragen dat de opgedane kennis vertaald wordt en geïmplementeerd wordt in de beroepspraktijk en binnen de opleidingen. Hier ziet het LAIZ een taak voor zichzelf weggelegd. Binnen ons onderzoek wordt zowel aandacht besteed aan de ontwikkeling als aan de implementatie van richtlijnen. Er wordt bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar factoren die de invoering van richtlijnen beïnvloeden, en er worden strategieën

29


ontwikkeld om de invoering en opvolging van de ontwikkelde richtlijnen te verbeteren. Dit alles om de zorg voor de patiënten in het domein van de acute en intensieve zorg te verbeteren. Door gericht onderzoek naar ervaringen van patiënten en naasten achterhalen we hun behoeften en wensen en evalueren we de zorg met als doel deze verder te kunnen verbeteren. Op deze wijze wordt evidence based kennis ontwikkeld, verspreid en toegepast in onderwijs en praktijk om bij te dragen aan verbeteringen in de kwaliteit van zorg. Haastige spoed wordt evidence based goed! De onderzoekslijnen van het LAIZ zijn: Veiligheid en Kwaliteit in Acute Zorg De projecten die binnen dit thema vallen zijn: • Outreach / voorkomen van complicaties / vroegsignalering bij de vitaal bedreigde patiënt Een vitaal bedreigde patiënt is een patiënt waarbij één of meer vitale functies zoals ademhaling, circulatie en bewustzijn zodanig verstoord zijn dat zij dreigen te falen. Patiënten met bedreigde vitale functies hebben passende zorg nodig om vermijdbare schade en potentieel overlijden te voorkomen. Om te zorgen dat verpleegkundigen adequaat kunnen reageren op deze alarmsignalen zijn afspraken gemaakt nodig om achteruitgang tijdig te signaleren (Early Warning Signs). In het Outreach project wordt de aard en het aantal ernstige complicaties na grote operaties en het effect van het invoeren van een Outreach programma en het registreren van Early Warning Signs in het UMC St Radboud onderzocht. Uitkomstmaten zijn onder meer complicaties en de tijd die mensen doorbrengen op de Intensive Care. Het Outreach project is onderdeel van een promotietraject. • Surviving sepsis / lijnsepsis Dit is een onderzoeksproject naar de preventie van lijnsepsis op de IC, heelkunde en interne afdelingen, en de mate van implementatie en mate opvolging van richtlijnen uit het Veiligheidsmanagement programma. • Overdracht en communicatie In dit project is een model ontwikkeld voor de overdracht van een patiënt van de SEH naar de IC om de kwaliteit en veiligheid van zorg te verbeteren. Ook binnen het Outreach programma speelt communicatie over Early Warning Signs een belangrijke rol.

30


• Gebruik beademingsdevices door ambulanceverpleegkundigen Samen met Verpleegkundig Specialisten van Connexxion Ambulancevoorziening, Acute Zorg regio Oost, UMC St Radboud en IQ healthcare wordt onderzoek gedaan naar de kwaliteit en veiligheid van het gebruik van 2 types beademing bij reanimatie in de preklinische setting. Hierbij wordt onder meer gekeken naar de tijd die nodig is om een effectieve toegang te krijgen voor beademing en outcomes. • Communicatie en Patiëntveiligheid Dit project heeft als doel het implementeren van kennis over de toepassing van adequate communicatietechnieken in het kader van bewaken/bevorderen van de patiëntveiligheid in het onderwijs aan HBOV-studenten en in de praktijk aan verpleegkundigen. De ontwikkeling van e-learning en een reallife module zijn onderdeel van dit project. Een deel van deze kennis is bij eerdere projecten opgedaan, en wordt op deze wijze toegepast in een vervolg. Ontwikkeling en implementatie van richtlijnen en protocollen Bij meerdere inhoudelijke thema’s komen de ontwikkeling van evidence based richtlijnen en protocollen én de afstemming van deze (multidisciplinaire) protocollen over meerdere schakels in de keten van de acute zorg terug als onderzoeksthema. • Pijn Dit promotietraject van een extern kenniskringlid, werkzaam bij Acute Zorg Regio Oost (AZO), is afgesloten in oktober 2011. De emeritus lector is hierbij namens LAIZ betrokken geweest als copromotor. In het project zijn docenten en kenniskringleden betrokken als co-onderzoekers en hebben meerdere studenten geparticipeerd. Onderzocht is in welke mate patiënten na een trauma in de ambulance en op de SEH pijn hebben, wat er aan pijnbehandeling gedaan wordt en wat het effect is. Gekeken is eveneens of het pijnmanagement verbeterd is na invoeren van Triage op de spoedeisende hulp afdelingen. Daarna is met diverse beroepsverenigingen de richtlijn acute pijn in de spoedzorgketen ontwikkeld. Dit is een multidisciplinaire evidence based richtlijn over pijnbehandeling voor traumapatiënten in de keten van spoedzorg. Naast de richtlijn, en een promotie, is ook een studieboek over de aanbevelingen uit de richtlijn ontwikkeld, een app en een e-book. Het project wordt momenteel vervolgd met doelmatigheidsonderzoek naar facilitators en barrières voor implementatie van deze richtlijn.

31


• Ketenbrede Landelijke protocollen spoedzorg (KLPS) Binnen dit KLPS-project zijn drie ketenprotocollen voor de ambulance en spoedeisende hulp ontwikkeld, waarbij aansluiting is gezocht bij de Nederlandse Huisartsen Genootschap (NHG)-standaarden van de huisartsen. Richtlijnen van ambulance (Landelijk protocol Ambulance LPA) en van de SEH (Landelijk Protocol Spoedeisende Hulp LPSEH) sloten niet altijd op elkaar aan, en waren niet geheel evidence based. De drie onderwerpen waarvoor op basis van keuze door het werkveld een evidence based ketenprotocol is ontwikkeld zijn (1) Vooraankondiging en overdracht, (2) Sepsis en (3) Acuut Coronair Syndroom (focus op Non-STEMI). Tevens is een implementatiestrategie ontwikkeld waarmee een (proef)implementatie van de drie ketenprotocollen wordt uitgevoerd. Het KLPS-project is uitgevoerd door het LAIZ in samenwerking met beroepsverenigingen uit de spoedzorg. Dit betreft een promotietraject. • Do Triage en Try Triage Binnen dit traject is de richtlijn Triage op de SEH samen met de beroepsvereniging van SEH-verpleegkundigen en het LEVV herzien tot een evidence based richtlijn, en er is gekeken naar de effecten van ondersteunende implementatiestrategie op SEH’s op het gebruik van de richtlijn. Het ondersteuningsprogramma bestond uit 1) het aanreiken van een systematische aanpak gebaseerd op een wetenschappelijk implementatiemodel, 2) kennisuitwisseling met andere SEH’s en best practices, en 3) advies van experts op het gebied van triage, implementatie en coaching. Het Do Triage en Try Triage project is een promotietraject dat in 2012 zowel de publieksprijs als de tweede prijs voor de wetenschappelijke kwaliteit van de subsidiegever RAAK heeft gewonnen. • End-of Life Care/ palliatieve zorg op IC Dit project is gestart naar aanleiding van een afstudeerproject voor de HAN Masteropleiding Advanced Nursing Practice en heeft geleid tot samenwerking met diverse beroepsverenigingen en instellingen voor verder onderzoek. In september 2011 is met behulp van RAAK subsidie gestart met een onderzoek waarin wordt beoogd evidence based aanvullingen te geven op een bestaande voornamelijk biomedisch georiënteerde richtlijn rondom End-Of-Life Care bij IC-patiënten van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC). Het project is specifiek gericht op de verpleegkundige rol in de besluitvorming, communicatie en uitvoering van End-OfLife Care op de IC, en het betrekken en ondersteunen van naasten hierbij.

32


Bij alle hiervoor genoemde projecten wordt naast het ontwikkelen van een evidence based richtlijnen onderzoek gedaan naar factoren die de invoering van richtlijnen beïnvloeden. Op basis hiervan worden implementatiestrategieën ontwikkeld en ondersteuning geboden bij implementatie en monitoren van de effecten hiervan. Familiebegeleiding in de acute en intensieve zorg In september 2011 is een associate lector aangesteld voor de onderzoekslijn die gericht is op de psychosociale aspecten van de zorg. Daarbij gaat specifieke aandacht uit naar de sociale omgeving van patiënten. In samenwerking met diverse ziekenhuizen en met de inzet van diverse professionals (artsen, verpleegkundigen, maatschappelijk werkers, geestelijk verzorgers en medisch psychologen) wordt met praktijkgericht onderzoek gewerkt aan het verbeteren van de opvang en begeleiding van familie en andere naasten in de Acute Intensieve Zorg. Met behulp van een RAAK subsidie wordt familiebegeleiding op drie intensivecareafdelingen ingevoerd en worden de effecten geëvalueerd. Hierbij gaat het om de volgende projecten: • Ondersteuning van familie na trauma (afgerond promotietraject) • Familiebegeleiding op de IC (RAAK Publiek project) • Familiebegeleiding op de SEH (studentenproject) Patiëntervaringen (en ervaringen van naasten) Bij de verschillende onderzoeksprojecten worden nadrukkelijk de behoeften en ervaringen van patiënten betrokken. Hierbij wordt onder meer een Consumer Quality Index (CQI) ontwikkeld om de ervaringen van familie en andere naasten met de opvang en begeleiding op de Intensive Care te kunnen meten. In de CQI worden vragen opgenomen over bijvoorbeeld de wijze waarop familieleden op de IC ontvangen worden, hoe ze geïnformeerd zijn, hoe ze de communicatie met hulpverleners hebben ervaren, hoe ze bejegend zijn, hoe ze de organisatie en werkwijze op de IC hebben ervaren en welke steun ze hebben ontvangen. Projecten rond dit thema zijn: • Kwetsbare ouderen IC De verwachtingen en ervaringen van kwetsbare ouderen na opname op de IC worden in kaart gebracht met als doel om de begeleiding van deze groep bij ICopname te verbeteren. Nevendoel is het doorontwikkelen van multiprofessionele projecten met de opleidingen verpleegkunde en maatschappelijk werk en dienstverlening.

33


• End-of-Life Care op de IC De ervaringen van naasten van patiënten die te maken hebben gehad met End-ofLife Care op de IC worden in kaart gebracht voor aanvulling op de richtlijn Endof-Life Care.

Kenniskring Deze projecten zijn tot stand gekomen en worden uitgevoerd in nauwe samenwerking met de onderzoekers van de kenniskring waarmee we ook de komende jaren succesvol verder hopen te bouwen. Graag stel ik met trots deze kenniskring aan u voor:

Leden Kenniskring vlnr: Maaike Janssen, Ans Rensen, Friede Simmes, Veronica Varol, Ilse Menheere, Sivera Berben, Fon Zeegers, Remco Ebben, Lilian Vloet, Marijke Noome, Lisbeth Verharen, Peter de Vries, Jan Leijtens, Boukje Dijkstra. Op deze foto ontbreekt extern lid Mark van den Boogaard.

Deze bevlogen mensen zijn allen docent bij het Instituut Verpleegkundige of Sociale Studies (IVS en ISS), bij de opleidingen Medisch Hulpverlener, of Master Advanced Nursing Practice van de HAN. Zij hebben daarnaast een deel van hun

34


tijd beschikbaar voor een van de onderzoeksprojecten van het lectoraat. Dit omdat zij behoefte hebben aan wetenschappelijke onderbouwing van hun vakgebied en het onderwijs. Een aantal van hen is daarnaast nog werkzaam als verpleegkundige in de praktijk. De kenniskringleden voeren vanuit het lectoraat onderzoek uit in en met de praktijk, samen met professionals en studenten. Door zelf onderzoek te doen vergroten deze docenten hun kennis en ervaring over onderzoek die ze kunnen delen met collega’s en studenten, en ze hebben binnen het onderzoek ook direct contact met de praktijk. Zij brengen opgedane kennis terug in het onderwijs en houden daarmee de kenniscirculatie van methoden en resultaten uit praktijkgericht onderzoek, praktijk en onderwijs in beweging. Zo dragen deze kenniskringleden bij aan de verbetering van de kwaliteit van praktijk en onderwijs door het evidence based opleiden van (nieuwe) professionals. Naast de docenten zijn ook enkele externe leden vanuit zorginstellingen en kennisinstituten uit de regio betrokken bij de kenniskring. Daarmee wordt de uitwisseling tussen praktijk, onderzoek en onderwijs versterkt.

35


4 Toekomst van het lectoraat Acute Intensieve Zorg: ‘De tijd vooruit’

Sinds 2012 maakt het LAIZ deel uit van het kenniscentrum Duurzame Zorg van de faculteit Gedrag Gezondheid en Maatschappij samen met de lectoraten Langdurige Zorg, Management van Zorg en Dienstverlening en Sociale en Methodische Aspecten van Psychiatrische Zorg. Het LAIZ bedient twee van de verpleegkundig specialismen: de acute en de intensieve zorg. Met de lectoraten Langdurige zorg en Psychiatrie worden zo binnen het kenniscentrum vier van de vijf verpleegkundig specialismen van de zorgketen gedekt.

Onderzoekslijnen Ik gaf u al aan waar de uitdaging ligt voor het lectoraat acute intensieve zorg. Door middel van praktijkgericht onderzoek in samenwerking met praktijk en onderwijs willen we bijdragen aan het ontwikkelen van nieuwe kennis en daarmee aan evidence based practice in de acute en intensieve zorg. Het LAIZ houdt binding met de praktijk door bijvoorbeeld beroepsverenigingen en instellingen te betrekken bij onderzoek. Dit gebeurt al in de eerste fase van een onderzoek wanneer de onderzoeksaanvraag wordt opgesteld, veelal op basis van een vraag uit de praktijk. Deze brug tussen wetenschap en praktijk heeft voor beide partijen voordeel. De praktijk kan bijvoorbeeld direct onderzoeksvragen inbrengen en verpleegkundigen komen in hun eigen werkomgeving in aanraking met onderzoek. Dit bevordert het kritisch reflecteren: “Waarom doen we het eigenlijk zo?”, dat voor EBP zo belangrijk is. Voor de wetenschap betekent deze samenwerking dat de praktische waarde van onderzoek wordt verhoogd en dat zij toegang heeft tot een bijna onuitputtelijke bron van onderzoeksvragen. De circulatie van de kennis naar onderwijs en praktijk is de belangrijkste schakel, want pas dan komen de nieuwe inzichten en verbeteringen ten goede aan de patiëntenzorg.

36

toekomst van het lec toraat acute intensieve zorg: ‘de tijd vooruit’

De trend in ziekenhuizen is om steeds meer patiënten poliklinisch te behandelen, en de ligduur voor klinische patiënten wordt steeds korter. Dit is efficiënt, maar houdt ook in dat patiënten die wel opgenomen moeten worden steeds intensievere zorg nodig hebben. Daarbij is het noodzakelijk om vooraf risicopatiënten te screenen op zowel medisch als verpleegkundig gebied op bijvoorbeeld hun risico op delier, postoperatieve pijn, ondervoeding of kwetsbaarheid als oudere. Ook de nazorg na opname en afstemming daarover in de keten wordt met deze verkorte ligduren steeds belangrijker. De alarmsignalen van patiënten (Early Warning Signs) moeten goed in kaart worden gebracht. Dit vraagt om goed getraind personeel en om afspraken over de oproep van professionals. Dit alles sluit aan bij de projecten van het LAIZ. De focus van het lectoraat ligt niet meer enkel op traumazorg, maar op acute en intensieve zorg, inclusief traumazorg. De komende periode zal het LAIZ de lopende onderzoekslijnen intensiveren, een groter accent leggen op veiligheid en kwaliteit in de acute en intensieve zorg en verder aansluiten bij de gezamenlijke lijnen van het Kenniscentrum Duurzame Zorg. • Veiligheid en kwaliteit in acute zorg Dit is een actueel centraal thema in de gezondheidszorg. Daarom krijgt veiligheid en kwaliteit een stevig nieuw accent in de komende lectoraatperiode. Professionals en instellingen moeten voldoen aan de kwaliteitseisen van het VeiligheidsManagement Systeem (VMS). Het lectoraat gaat verder met de beschreven projecten en werkt samen met de praktijk aan vragen hoe complicaties bij patiënten te voorkomen en hoe de voortgang te monitoren met behulp van indicatoren. Onderwerpen die aan bod komen zijn onder meer: ontwikkeling van een E-learning programma voor communicatie ter verbetering van de veiligheid en (student-)onderzoek naar opvolging richtlijn sedatie en pijn bij kinderen op IC. Dit bouwt voort op onder meer de onderzoeken naar pijn, sepsis en Outreach/Early Warning Signs. • Ontwikkeling van richtlijnen, protocollen en innovaties Kennis uit onderzoek vindt veelal zijn weg naar de praktijk via richtlijnen en protocollen. Het lectoraat ondersteunt de praktijk bij het vertalen van wetenschappelijke kennis naar praktische richtlijnen. Het lectoraat helpt de instellingen en beroepsverenigingen bijvoorbeeld met de volgende vragen: wat zijn verpleegkundige handvatten bij End-of-Life Care op de IC (EOLC) of wat is de evidence based care bij patiënten met pijn op de borst in ketenbrede afstemming

37


in landelijke protocollen spoedzorg voor ambulance en SEH (KLPS)? Hierbij wordt gebruik gemaakt van de expertise die is opgedaan bij de ontwikkeling van de richtlijnen pijn na trauma en triage. • Implementatie van richtlijnen, protocollen en innovaties Praktische richtlijnen worden niet vanzelf in de praktijk toegepast. Het lectoraat werkt in de instellingen samen met de professionals aan handelen volgens aanbevelingen uit richtlijnen. Bijvoorbeeld hoe zorg je ervoor dat de ernstigste patiënten op de SEH het eerste geholpen worden (Triage), en hoe complicaties te voorkomen (Outreach). Kennis over implementatiestrategieën wordt in de praktijk toegepast en overgedragen. Op verzoek van de praktijk ondersteunt en evalueert het lectoraat de implementatie. Komende lectoraatsperiode staan de richtlijnen uit KLPS, pijn en EOLC op de onderzoeksagenda. Onderzoek richt zich onder meer op factoren die de implementatie en opvolging van richtlijnen beïnvloeden. Hiermee wordt weer voortgebouwd op de kennis en ervaring van onder meer het Do en Try Triage onderzoek. • Familiebegeleiding in de acute en intensieve zorg Ernstig zieke patiënten zijn vaak afhankelijk van hun familie, die ook meelijdt. Het lectoraat werkt verder samen met een aantal ziekenhuizen aan verbetering van ondersteuning van naasten na opname op de IC. Na afronding van het huidige project ’Familiebegeleiding op de Intensive Care’ met drie instellingen, staat een vervolgproject gepland waarin de implementatie van familiebegeleiding op de IC en uitwisseling van kennis met meerdere instellingen/netwerkvorming worden opgepakt. Bij nog drie ziekenhuizen is belangstelling voor een dergelijk project, dit wordt de komende jaren verder uitgebouwd. Er wordt gewerkt met een multidisciplinaire aanpak. Bovendien wordt de SEH betrokken in de nieuwe ontwikkelingen. Deze onderzoekslijn is in de afgelopen jaren ontstaan uit het onderzoek naar familiebegeleiding na trauma. De komende jaren wordt deze onderzoekslijn uitgebreid met de gehele patiëntenpopulatie in de acute en intensieve zorg, niet enkel de traumapatiënt. Daarnaast wordt verbreding gezocht binnen het kenniscentrum Duurzame Zorg, waar familiebegeleiding in relatie tot zelfmanagement en mantelzorg bij kwetsbare ouderen en psychiatrische patiënten een thema gaat worden. Deze projecten bouwen voort op het afgeronde promotieonderzoek over ondersteuning van naasten van traumapatiënten van associate lector Lisbeth Verharen.

38


• Patiëntervaringen De centrale vraag is welke baat de patiënt heeft bij de verleende zorg. Docenten en studenten gaan vanuit het lectoraat de komende jaren verder met het ontwikkelen en implementeren van de CQ-index die ervaringen van naasten meet rondom de opvang na IC-opname. Dit leidt tot de structurele samenwerking met het Centrum Klantervaringen en tot nieuwe producten/onderwerpen. Binnen het project familiebegeleiding worden in multidisciplinaire IVS en ISS (student-)projecten de ervaringen van naasten na opvang op de IC in kaart gebracht. Binnen deze onderzoekslijn wordt een nieuw thema opgepakt waarbij ervaringen en behoeften van kwetsbare ouderen en hun naasten na een plotselinge opname op de IC in kaart gebracht zullen worden. In het EOLC project worden ervaringen van naasten die te maken hebben gehad met End-of-Life Care en besluitvorming op de IC onderzocht en omgezet in aanbevelingen om deze zorg in de praktijk te verbeteren. Met deze onderzoekslijn wordt voortgebouwd op kennis en expertise uit de onderzoeken rondom pijnbehandeling in de ambulance en op de SEH waarin patiëntervaringen in kaart gebracht werden, en op de onderzoeken naar de behoeften en ervaringen van patiënten en naasten na trauma.

Duurzame Zorg Het uitgangspunt van het Kenniscentrum Duurzame Zorg is: ieder lectoraat heeft een eigen specialisme en samen met het werkveld bepalen wij de gezamenlijke knooppunten. De genoemde onderzoekslijnen van het LAIZ sluiten aan bij de knooppunten van Kenniscentrum Duurzame Zorg: • De kwetsbare mens in zijn omgeving. • De zorg geoptimaliseerd. • De familiegerichte zorg. Patiënten in de acute en intensieve zorg zijn bij uitstek kwetsbaar. Het betreft mensen in nood die zojuist iets onverwachts acuuts is overkomen en intensieve zorg nodig hebben. Daarbij is het aan professionals om te zorgen dat er tijdige, veilige, effectieve en efficiënte zorg geleverd wordt, gebaseerd op EBP, die toegankelijk kan blijven voor een steeds grotere populatie zorgvragers. Door familie (en het sociaal netwerk van de patiënt) actief bij de zorg rondom de patiënt te betrekken kan aan patiëntenzorg duurzamer vorm gegeven worden.

39


Als een van de pijlers van het Kenniscentrum Duurzame Zorg geeft het LAIZ met haar huidige programma een stevige invulling aan het werkprogramma en de portfolio van het Kenniscentrum Duurzame Zorg. Het LAIZ draagt bij aan onderwijs, onderzoek en beroepspraktijk in de acute en intensieve fase van de zorgketen prehospitaal - hospitaal - posthospitaal. Het LAIZ werkt verder mee aan de ambities van het HAN speerpunt ‘Sneller Herstel’; hoe sneller en adequater de zorg in de acute fase, des te sneller het genezingsproces en hoe meer complicaties voorkomen. Ook hier dringt de tijd. Revalidatie moet al op de Intensive Care beginnen. Dat heeft eigen onderzoek uitgewezen en dat is hopelijk ook duidelijk geworden door de casus.

Evidence Based practice Met de onderzoeken van het LAIZ proberen we door middel van praktijkgericht onderzoek bij te dragen aan het verkrijgen en toepassen van nieuwe wetenschappelijke inzichten. Een voorbeeld hiervan is de bijdrage aan de herziening van de richtlijn Triage, en (de begeleiding van) de implementatie hiervan op diverse SEH’s. In de projecten nemen we de kennis en ervaring en inzichten van de professional mee, bijvoorbeeld in de rol van experts bij richtlijnontwikkeling. De ervaringen van de patiënt, en de naasten zijn zelfs een aparte onderzoekslijn. Nieuwe vragen en behoeften uit de praktijk en maatschappij kunnen de komende jaren leiden tot nieuwe onderzoeksprojecten. Wat dat betreft opereert het LAIZ als een SEH: we reageren op de patiënt/vraag die zich aandient. Evenals op een SEH waar men triage toepast om de urgentie te bepalen zullen wij ook een prioritering in onderzoeksthema’s aanbrengen, samen met de praktijk. In deze rede hoop ik u te hebben overtuigd dat u van het LAIZ zeker een bijdrage aan evidence based practice mag verwachten. Haastige spoed moet immers evidence based goed! Voor ik naar een afronding ga, wil ik nog even terugkomen op het verhaal van Jack. Ik hoop u vanmiddag ook door zijn verhaal duidelijk te hebben gemaakt hoe belangrijk de afstemming, communicatie en samenwerking van alle schakels in de keten van de acute en intensieve zorg is. Zeker bij deze patiëntengroep waarbij de tijd dringt. Goede afstemming en zorg die gebaseerd op aantoonbaar bewijs draagt bij aan verbetering van de kwaliteit en veiligheid van zorg. Het vraagt om verdere ontwikkeling en implementatie van evidence based (ketenbrede) protocollen en

40


richtlijnen. Naast de professionele en inhoudelijke ontwikkeling is ook aandacht voor de begeleiding van de patiënt en zijn naasten noodzakelijk, evenals het in kaart brengen van hun ervaringen om zorg te evalueren en aan de hand daarvan verbeterpunten helder te krijgen. Dat zijn precies de onderzoekslijnen van het LAIZ.

Het gaat nu, ruim een half jaar na het ongeval, redelijk goed met Jack. Na een re-integratietraject heeft hij zijn werk, een managementfunctie met veel verantwoordelijkheden, weer bijna fulltime op kunnen pakken. De gevolgen van het ongeval hebben echter nog dagelijks impact op hemzelf en zijn omgeving. Het doorspreken van alle gebeurtenissen, en de foto’s gemaakt tijdens de ICopname helpen hem om te begrijpen wat hem is overkomen. Met zijn behandelend arts heeft hij de schade in zijn hersenen als gevolg van het ongeval, en de consequenties die deze plekken hebben voor geheugen en karakter doorgesproken. Dit geeft Jack inzicht om zijn beperkingen te kunnen plaatsen. Ook de praktische nasleep van het ongeval, de rechtszaak tegen de chauffeur en de afhandeling van de schade door de verzekeringsmaatschappijen spelen een grote rol bij de verwerking. Naast de eigen beperkingen ten gevolge van het ongeluk, maakt dit getouwtrek hem voor zijn gevoel voor de 2e keer slachtoffer.

Een ongeval: een plotselinge onaangekondigde gebeurtenis met grote impact: de tijd staat even stil. Wat betekent dit voor de toekomst? De tijd zal het leren.

41


42

dankwoord

Dankwoord

Geachte aanwezigen, beste luisteraars. Bedankt dat u allen bent gekomen om te luisteren naar de plannen van het LAIZ voor de komende jaren. Zoals ik bij mijn inleiding al aangaf zie ik dit proces als een reis, waarbij ik in dit geval op een rijdende trein ben gesprongen. Ik ben eerst een tijd als passagier meegereisd, waarna ik nu de reis en koers verder zelf mag gaan bepalen. Ik hoop vandaag voldoende duidelijk te hebben gemaakt dat ik niet van plan ben deze trein te laten ontsporen. De reis tot nu toe, maar ook de komende jaren zal ik zeker niet alleen maken. Daarvoor zal ik samenwerken met vele mensen: mijn kenniskring, docenten en studenten (veelal vanuit de faculteit GGM), praktijkinstellingen, beroepsverenigingen en kennispartners. We zullen wat sneller gaan dan een trein, want aan ons lectoraat en de sector van de acute zorg hangt nu eenmaal het imago van een hoog spoedkarakter. Bovendien houden we rekening met de klant, want naast onderzoek naar patiëntervaringen zullen we vooral onderzoek doen op basis van vragen uit de praktijk. Een aantal personen is zeer belangrijk geweest bij het tot stand komen en voortzetten van dit lectoraat, en voor mij in de rol van lector. Ik wil daarom ook graag enkele mensen in het bijzonder noemen en bedanken. Allereerst is dat het college van bestuur van de HAN in de persoon van Kristel Baele en tot voor kort Ron Bormans. Daarnaast de directie van de faculteit Gezondheid, Gedrag en Maatschappij, Frank Stöteler, en instituutsdirecties van IVS Caroline van Mierlo en ISS Kathelijne van Kammen. Bedankt voor het in mij gestelde vertrouwen. Met het Instituut Paramedische Studies van de HAN gaan we de samenwerking verder uitbreiden. Een hele belangrijke persoon om hier te bedanken is Joke Mintjes. Zij startte dit lectoraat in 2003 en haalde mij vanaf de start al binnen als extern kenniskringlid. Joke gaf mij het vertrouwen om eerst als associate lector haar te komen ondersteunen, en om nu als lector het opgebouwde imperium voort te zetten. Haar vertrouwen in mij maakte ze tastbaar door symbolisch haar opleidingsspeld, nu logo van het lectoraat, aan mij over te dragen. Dit logo bevat de spreuk ‘Caritati Serviat Scientia’ ‘Kennis diene de zorg’. Joke, bedankt voor je vertrouwen en je wijze lessen. We hopen nog lang van je kennis, je energie en ideeën te mogen genieten. De deur staat wagenwijd open. Je naam is blijvend aan LAIZ verbonden.

43


Mijn leidinggevenden en collega’s van mijn andere functies in het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis, onder meer Piet Hein Buiting (Raad van Bestuur), collega’s van het bestuur en bureau Verpleegkundige Staf en van het Leerhuis, specifiek manager Monique Kloks en de mensen van het wetenschapsbureau, wil ik bedanken voor de ruimte die ze me geven om mijn functies te combineren. Jullie stellen mij daarmee in de gelegenheid om van 1 en 1 en 1, meer dan 3 te maken. De wisselwerking praktijk, onderzoek en onderwijs is hierdoor al in mijn agenda en persoon verweven. Verder wil ik graag met naam bedanken enkele mensen van IQ healthcare: Prof. Dr. Theo van Achterberg hoorde u zojuist, maar ook Lisette Schoonhoven, die daarnaast ook vanuit Acute Zorg Regio Oost (AZO) een belangrijke partner is. Vanuit AZO wil ik ook Lucien Engelen en Sivera Berben, tevens extern lid van onze kenniskring, niet onvermeld laten. Bedankt dat ik altijd met jullie kan sparren. Ik ben blij dat we steeds kijken waar we kunnen samenwerken, kennis uitwisselen en delen. Binnen de regio werken we nauw samen met onder meer de ziekenhuizen UMC St. Radboud, het CWZ, Rijnstate Arnhem, Gelderse Vallei Ede en Slingeland Tiel in onze projecten. Buiten de regio zijn daar nog vele andere instellingen bij betrokken. Van de Regionale Ambulance Voorziening Gelderland Zuid wil ik graag Pierre van Grunsven bedanken voor de samenwerking tot nu toe. Onze contacten met de beroepsverenigingen waaronder de NSVHV, NVSHA, V&VN ambulancezorg, V&VN IC, V&VN palliatieve zorg, verpleegkundig specialisten Ambulancezorg, NVMMA, V&VN MC, NVIC, NVMW en de Stichting Ambulancezorg Nederland. Ze zijn allen zeer waardevol. De besturen en leden die participeren in onze onderzoeken wil ik bedanken: we zetten deze samenwerking graag voort. Binnen de HAN wil ik graag de docenten en het management noemen die betrokken zijn bij de opleidingen waar we nauw mee samenwerken. Dit zijn vooral IVS, specifiek de minor High Care, de opleiding MHV en de kwaliteitscommissies, daarnaast ISS en de MANP. Verder wil ik mijn collega lectoren Hub Hamers, Marian Adriaansen, Rob van der Sande, Bauke Koekkoek en Lisbeth Verharen van het kenniscentrum ‘Duurzame Zorg’ hier noemen. We hebben samen mooie plannen voor gezamenlijk onderzoek in de toekomst. Laten we onze samenwerking tot iets duurzaams maken. Mijn collega associate lector: Lisbeth Verharen. Onze samenwerking liep vanaf de start vloeiend en als vanzelfsprekend. Dit hoop ik de komende jaren voort te zetten. Hopelijk krijgt ons team snel versterking van de 2e associate lector.

44

dankwoord

De leden van de kenniskring van het lectoraat: Ans, Boukje, Fon, Friede, Ilse, Jan, Maaike, Marijke, Mark, Peter, Remco en Sivera. Jullie zijn een geweldig team. Het is een voorrecht om met jullie te werken. Jullie slaan de brug van onderzoek naar onderwijs en praktijk, en andersom. We hebben al mooie dingen in gang gezet met z’n allen, en gaan daar zeker een vervolg aan geven. Het hele lectoraat (in ieder geval ik) krijgt grote ondersteuning van Veronica VarolThurlings. Behalve voor secretariële werkzaamheden, is zij onze steun en toeverlaat in (project-)begrotingen en allerlei HAN- en regelzaken. Veronica, super! Het is erg prettig samenwerken. Ons lectoraat is soms net een duiventil waarin iedereen in- en uitvliegt. Jij bent daarin onze stabiele factor. Nu we allemaal wat meer ICT ondersteund zijn, kunnen we elkaar nog makkelijker bereiken. Tot slot wil ik het thuisfront bedanken. Een van de onderzoekslijnen geeft al aan hoe belangrijk de steun van naasten is. Dat geldt zeker ook voor een lector, met een combinatie van banen. Dat vraagt veel begrip van de omgeving omdat werktijden niet altijd voorspelbaar zijn. Ik wil dan ook mijn moeder, verdere familie en vrienden bedanken voor jullie steun en begrip als ik weer eens tijd tekort kom. Lieke en Teun, bedankt voor jullie liefde en de leuke dingen die we samen doen. Ik ben supertrots op jullie! Erik, een speciaal woord van dank voor jou. Jij zorgt ervoor dat ik mezelf niet voorbij ren, en laat me steeds weer merken wat belangrijk is in het leven. De tijd dringt vaak bij ons. Maar haastige spoed, werkt ook thuis niet goed! Nu weer wat meer tijd voor elkaar?! Mijn tijd is om. Hoogste tijd om aan de borrel te gaan.

45


46

literatuur

Literatuur

Acute Zorgregio Oost. Arbeidsmarktproblematiek in de spoedzorgketen. Nijmegen, 2012 Ambulance Zorg Nederland. Ambulance in zicht 2011. Zwolle, 2012 Ambulance Zorg Nederland. Brochure ambulancezorg Nederland in Nederland. Van melding tot overdracht. Zwolle, 2008 Ambulance Zorg Nederland. http://www.ambulancezorg.nl/nederlands/pagina/911/ introductie-6.html Diverse pagina’s. Bezocht op 26 september 2012 Ambulance Zorg Nederland. Imago-onderzoek ambulancezorg, Zwolle, 2012 Ambulance Zorg Nederland. Landelijk Protocol Ambulancezorg. Vol 7.2 Zwolle: Ambulance Zorg Nederland, 2006 Ambulancezorg Nederland. Nota verantwoorde ambulancezorg. Zwolle: 2009 Berben S, Schoonhoven L, Vloet L. Pijn bij trauma. Gids voor pijnbestrijding in de spoedzorg. Delft: Eburon, 2011 Berben SAA, Meijs THJM, van Dongen RTM, van Vugt AB, Vloet LCM, Mintjes-de Groot AJ van Achterberg T. Pain prevalence and pain relief in trauma patients in the Accident & Emergency department. Injury: International Journal of Care of the Injured. 2008; 39:578-585. Berben SAA, Meijs THJM, van Grunsven PM, Schoonhoven L, van Achterberg T. Barriers and facilitators in pain management for trauma patients in the chain of emergency care. Injury 2012 Sep; 43(9):1397-402. Epub 2011 Mar 2. Berben SAA. Much to gain in pain. Early and initial pain management in trauma patients in prehospital and hospital based emergency. Thesis. Radboud Universiteit Nijmegen, 2011 Boogaard MHW. Delirium in Intensive Care Patients; detection, impact, prediction, prevention, and biomarkers. Thesis. Radboud Universiteit Nijmegen, 2012 Centraal Bureau voor de Statistiek. Landelijke Medische Registratie 2006-2010, Letsel Informatie Systeem 2006-2010, VeiligheidNL; op http://www.veiligheid. nl/csi/veiligheidnl.nsf/0/F9DD16D85597B1ADC12579FE004F10C6/$file/ Cijferfactsheet%20prive-ongevallen.pdf Bezocht op 26 september 2012 Cox K, Louw de D, Verhoef J, Kuiper C et al. Evidence-based practice voor verpleegkundigen. Utrecht, Lemma, 2005

47


Ebben RHA, Mintjes-de Groot AJ, Vloet LCM. Opvolging van het landelijk protocol ambulancezorg. Beïnvloedende factoren geïdentificeerd. Critical Care. 2010; 5:10-13. Ebben RHA, Mintjes-de Groot AJ. Professioneel handelen in de spoedzorg. Ontwikkeling van ketenbrede landelijke protocollen spoedzorg. Vakblad V&VN Ambulancezorg. 2009; 4:32-33. Ebben RHA, Vloet LCM, De Vries P, Goosselink B. Kenniscirculatie en netwerkvorming verpleegkundig specialist acute zorg en lectoraat acute intensieve zorg. Vakblad V&VN Ambulancezorg. 2011; 2:18-19. Ebben RHA, Vloet LCM, Mintjes-de Groot AJ, Van Achterberg T. Factors influencing adherence to an Emergency Department National Protocol. European Journal of Emergency Medicine. 2012; 19(1):53-6. Ebben RHA, Vloet LCM, Mintjes-de Groot AJ. Hoe gebruiken SEHverpleegkundigen het Landelijk Protocol Spoedeisende Hulp? Triage. Tijdschrift Nederlandse Vereniging Spoedeisende Hulp Verpleegkundigen. 2010; 2:13-17. Ebben RHA. Vloet LCM. Lectoraat als bruggenbouwer tussen wetenschap, praktijk en onderzoek. Vakblad V&VN Ambulancezorg. 2010; 3:32-33. Enck H, Mintjes-de Groot AJ, Oostendorp R, Consensus over het mobiliseren van beademde patiënten op de intensive care. TVZ Tijdschrift voor Verpleegkundigen. 2011; 26(1): 13-19. Engelshoven van I, Rensen A. Effectmeting Collum Care; een zorgketen voor patiënten met een traumatische heupfractuur. Interne publicatie: Heelkunde & Orthopedie. Canisius Wilhelmina Ziekenhuis Nijmegen, 2008 Gezondheidsraad. De basis moet goed! Kwaliteit bij een Basis Spoedeisende Hulp binnen een regionaal netwerk. Den Haag: Gezondheidsraad, 2012; publicatienr. 2012/02. ISBN 978-90-5549-884-0 Gezondheidsraad. Werkgroep Kwaliteitsindeling Spoedeisende hulp: vanuit een stevige basis. Den Haag, 2009 Giesbers H, Kommer GJ. Reistijd naar ziekenhuis met afdeling spoedeisende hulp 2011. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, op Zorgatlas\ Zorg\Ziekenhuiszorg\Algemene en academische ziekenhuizen\Aanbod, 21 maart 2012. Bezocht op 26 September 2012 HBO Raad. Basisdocument Kwaliteitszorgstelsel onderzoek Hogescholen 20092015. Den Haag, 2008

48

literatuur

HBO Raad. Gedragscode praktijkgericht onderzoek voor het HBO. Den Haag, 2010 Inspectie voor de Gezondheidszorg. Grote intensivecareafdelingen werken continu aan kwaliteit: Inspectieonderzoek versnelt resultaten. Utrecht, september 2011 Janssen MAP, Kampshoff CS, Mintjes AJ. (2008). Richtlijn ‘Triage op de spoedeisende hulp”: herziening en toepassing. Triage tijdschrift Nederlandse Vereniging Spoedeisende Hulp Verpleegkundigen. 2008; 2:16-18. Janssen MAP, Van Achterberg T, Adriaansen MJM, Kampshoff CS, Mintjes-de Groot AJ. Adherence to the guideline ‘Triage in emergency departments’: a survey of Dutch emergency departments. Journal of Clinical Nursing. 2011; 20(17-18): 2458-2468. Janssen MAP, Van Achterberg T, Adriaansen MJM, Kampshoff CS, Schalk DMJ, Mintjes-de Groot J. Factors influencing the implementation of the guideline Triage in emergency departments: a qualitative study. Journal of Clinical Nursing. 2011; 21:437-447. Kathan CD. Emergency physicians in the Netherlands: The development and organizational impact of new multidisciplinary professionals in Hospitals. Thesis Rijksuniversiteit Groningen, 2008 Lectoraat Acute Intensieve Zorg, Nederlandse Vereniging van Spoedeisende Hulp Verpleegkundigen, & Landelijk Expertisecentrum Verpleging en Verzorging (2008). Richtlijn Triage op de Spoedeisende Hulp. 2008 Lichtveld RA, Gras T. Werken van der C. Geschiedenis van de Ambulancezorg. 2006 Tijdschrift voor de Geschiedenis van de Geneeskunde. Meerman te W, Boendermaker AJ, van Sambeek JRC. Hoe verbetering van de samenwerking in de acute zorgketen loont. Een inventariserend onderzoek door Berenschot in opdracht van ZonMw. Den Haag, 2011 Miller TS. The birth of the hospital in the Byzantine Empire, London, 1997 (herdruk 1985) Mintjes-de Groot AJ, van Achterberg T. Leren en Communiceren in de keten van Acute Zorg. Huidige kennis en gebruik van de ICF aan de hand van de casuïstiek. 49 pagina’s. Den Haag: Lemma, 2008 Mintjes-de Groot, AJ. EBP in onderwijs en praktijk bevorderd via lectoraat. EBP Nederlands Tijdschrift voor Evidence Based Practice 2008; 3:4-7. Mintjes- de Groot, AJ. Patiëntveiligheid en wetenschappelijk onderzoek. In: Karien de Ridder et al. Patiëntveiligheid voor verpleegkundigen. p 80-85. Amsterdam: 2010, Elsevier Gezondheidszorg

49


Mintjes-de Groot AJ Acute Intensieve Zorg: wie telt. Lectorale rede. Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Nijmegen, 2003 Mintjes-de Groot, AJ. Patiëntveiligheid en internationale ontwikkelingen In: Karien de Ridder et al. Patiëntveiligheid voor verpleegkundigen. p 25-29. Amsterdam: 2010, Elsevier Gezondheidszorg Nationale Atlas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, http://www.zorgatlas.nl. Bezocht op 26 September 2012 Nederlandse Vereniging voor Spoedeisende Hulp Verpleegkundigen. Richtlijn pijnbehandeling bij traumapatiënten in de spoedzorgketen. In: http:// www.cbo.nl/Downloads/1307/Richtlijn%20Pijnbehandeling%20bij%20 traumapatienten%20in%20de%20spoedzorgketen.pdf. Bezocht op 26 september 2012 Nivel. Behoefteraming Intensive Care voor Volwassenen 2006-2016, NIVEL 2008 NVSHA. 10 Jaar spoedeisende geneeskunde in Nederland. Jubileumboekje NVSHA 2009 Peters S, Bokhorst P van, Janssen M, Simmes F, Mintjes- de Groot J. De Early Warning Score. Tijdschrift voor Verpleegkundigen TvZ 2009; 2:43-46. Rensen A, Willems A, Stevens N, Zeegers F, Vloet L, Schouten J. Implementatie van de Surviving Sepsis Campaign bundels: monitoring van ervaringen. Kritiek 2011; 3:3-9. Reynaert R. De militaire ambulances in België. Van vroeger tot nu. Brussel, 1997 Ridder, Den K, Tuitert, Y, Tuijn, van der, Y, Bon, van A. Patiëntveiligheid voor verpleegkundigen. Amsterdam: 2010, Elsevier Gezondheidszorg Simmes F, Sep D, Peters M, Smetsers L, Edwards M, Hoeven van der H. Voortekenen van verandering. Medisch Contact, mei 2008, 63 nr 20. Simmes, F. De vitaal bedreigde patiënt. Nurse Academy, 2011:3(4). Simmes, F. Schoonhoven, L. Fikkers, BG, Hoeven van der, JG. Incidence of cardiac arrests and unexpected deaths in surgical patients before and after implementation of a rapid response system. Ann Intensive Care 2012;2:20. Spieker P. Van knecht naar kopvrouw. De emancipatie van de verpleging. Utrecht V&VN, 2012 Tacx AN, Girbes ARJ. IC patient mist nazorg. Medisch Contact 2008; 5:211. Te Vruchte M, Mans P, Berben SAA, Kemps HHLM. Patient experiences regarding painmanagement in emergency care, a qualitative study. Critical Care 2010;6:16-21.

50

literatuur

Thijssen WA, Giesen PH, Wensing M. Emergency departments in The Netherlands. Emerg Med J. 2012 Jan;29(1):6-9. Epub 2011 Oct 28. Vereniging Huisartsenposten Nederland. Benchmarkbulletin 2010. Utrecht: Vereniging Huisartsenposten Nederland, 2011 Verharen L, Mintjes J, Vloet L. Omgaan met (on)macht in de zorg. Den Haag: Boom Lemma uitgevers, 2010 Verharen L. Psychosociale hulpverlening voor naasten van traumapatiënten. Doorbreken van de cirkel van verdriet. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, 2010 Verschuren P. Praktijkgericht onderzoek: Ontwerp van organisatie en beleidsonderzoek. Boomacademic, 2009 VMS zorg. Voorkomen van lijnsepsis en behandeling van ernstige sepsis. VMS veiligheidsprogramma 2009. http://www.vmszorg.nl/10-Themas/Sepsis/ Praktijkgids-Lijnsepsis-ernstige-sepsis. Bezocht op 26 september 2012 VMS zorg. Vroege herkenning van de vitaal bedreigde patiënt. VMS veiligheidsprogramma; 2009. http://www.vmszorg.nl/10-Themas/Vitaalbedreigde-patient/Praktijkgids-vitaal-bedreigde-patient. Bezocht op 26 september 2012 VMS zorg. Vroege herkenning van pijn. VMS veiligheidsprogramma; 2009. http:// www.vmszorg.nl/10-Themas/Pijn/Praktijkgids. Bezocht op 26 september 2012, VWS, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Acute Zorg. Brief van de minister van VWS aan voorzitter van de Tweede Kamer. Den Haag, 2009 VWS, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Spoedeisende hulp afdelingen goed op weg met implementatie normen voor afdelingen spoedeisende hulp. Utrecht, 2012 Website www.lectoren.nl, http://www.lectoren.nl/2010/goed-voorbeeldpraktijkgericht-onderzoek-protocollen-spoedzorg.html. Bezocht op 26 september 2012 Website www.zonmw.nl, http://www.zonmw.nl/nl/over-zonmw/praktijkgerichtonderzoek/goede-voorbeelden/ Bezocht op 26 september 2012 Wollersheim H. (hoofdredacteur). Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2011

51


52

Haastige Spoed, Evidence Based Goed! De tijd dringt

Recommend Documents