Groenvisie bijlagen

Groenvisie 2011 - bijlagen

Groenvisie 2011 Capelle aan den IJssel Bijlagen

Opdrachtgever: Gemeente Capelle aan den IJssel Contactpersoon gemeente: C.M. Verkerk Opdrachtnemer: Eco Consult – Groen, Milieu & Management BV Samenstellers: W. van Gijssel, C.W. Jansen en H.L.J. Lieverse Datum: maart 2011

3

Colofon Dit rapport is in opdracht van de afdeling Stadsontwikkeling van de gemeente Capelle aan den IJssel samengesteld door: Eco Consult - Groen, Milieu & Management BV Breukinklaan 52, 6951 NB Dieren telefoon: 0313 - 42 00 66 fax: 0313 - 4962 25 e-mail: [email protected] website: www.ecoconsult-gmm.nl

Foto’s: voorzijde: Angeline Tiedema, rest: Eco Consult Maart 2010

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de samensteller en in overleg met de opdrachtgever. Deze uitgave is met grote zorgvuldigheid samengesteld. Noch de auteurs, noch de opdrachtgever stellen zich aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van onjuistheden en/of onvolkomenheden ten gevolge van het gebruik van deze uitgave.

4

INHOUD BIJLAGE A. DE FUNCTIES VAN GROEN

7

BIJLAGE B. KENGETALLEN STEDELIJK GROEN

11

BIJLAGE C. ANALYSE RUIMTELIJKE STRUCTUUR

17

Capelle aan den IJssel in de regio Cultuurhistorie en landschap Stedenbouw en planologie Water Hoofdinfrastructuur Fietsroutes Belangrijke groenobjecten Ecologie Ruimtelijke ontwikkelingsprojecten Belemmeringen

17 18 20 24 25 27 28 29 30 31

BIJLAGE D. BESCHERMDE DORPSGEZICHTEN

33

BIJLAGE E. ANALYSE BEHEER, ONDERHOUD, GEBRUIK

37

Onderhoudskwaliteit en omvormen van groen Vervanging van groen Uitgiftebeleid Bomen Herplant bomen Gronddaling Duurzaam groenbeheer Spelen Groen netwerk Educatie Waardering van het groen

37 37 38 38 39 39 40 40 40 40 41

BIJLAGE F. BEGRIPSBEPALING GROENVISIE

43

BIJLAGE G. DEFINITIE EN OPBOUW HOOFDGROENSTRUCTUUR

45

BIJLAGE H. ONTWERPTOEPASSING BOMEN EN GROEN

47

BIJLAGE I. RANDVOORWAARDEN VOOR GROENBEHEER

53

Natuurwetgeving Boswet

53 53

5

6

Groenvisie 2011 - bijlagen Gemeente Capelle aan den IJssel

BIJLAGE A. DE FUNCTIES VAN GROEN Groen draagt bij aan de ruimtelijke kwaliteit van de leefomgeving in stad, dorp of buitengebied. Door vormgeving, inrichting, samenstelling en afmeting is de ruimtelijke werking van groen aanzienlijk en sterk sfeerbepalend. Groen draagt bij aan de samenhang in het stedelijke gebied. Deze samenhang ontstaat wanneer groenvoorzieningen deel uitmaken van het gehele ruimtelijke samenspel van het netwerk van wegen, water, bebouwing en eventueel het onderliggende (oorspronkelijke) landschap. Een samenhangende groenstructuur verduidelijkt de (historische) ruimtelijke opbouw doordat het de relatie weergeeft met bijvoorbeeld het landschap (knotwilgen langs een poldersloot) of met de functie (bomenlanen als wegbegeleiding). Toepassing van specifieke soorten kan de samenhang met de omgeving nog eens versterken. Hieronder wordt aan de hand van diverse thema’s in beeld gebracht op welke verschillende wijzen groenvoorzieningen een ruimtelijke betekenis kunnen hebben.

Verkeer Als verkeerswegen met groene elementen (bomen, bermen, beplanting) begeleid zijn, helpt dat automobilisten, fietsers en voetgangers zich te oriënteren. Groen kan ook worden ingezet om hiërarchie en continuïteit van wegen weer te geven. Na een kruising kan bijvoorbeeld duidelijk zijn dat de weg doorgaat, door de opvallende hagenstructuur aan beide kanten van de weg of doordat (sub)regionale wegen grotere bomen hebben dan woonstraten.

Beleving Lanen, parken en pleinen met groen worden algemeen hoog gewaardeerd door bewoners, toeristen en recreanten. De seizoenen zijn te volgen in schaduw, licht, bladkleur, bloesem en vruchten. Bladeren ruisen bij zachte wind, bieden onderdak aan fluitende vogels en gaan hevig te keer bij stormweer. Groen maakt kortgezegd deel uit van de leefomgeving van mensen, plekken waar mensen aan hechten en herinneringen hebben. Een bekend voorbeeld op stedelijk niveau zijn natuurlijk de vijvers of watergangen waar de beplanting in het water spiegelt en een aangenaam beeld oplevert.

7


Recreatie

Groen biedt een decor om te flaneren, spelen, sporten en van de natuur te genieten. Het stedelijk groen kent een intensief gebruik door de inwoners. In een zich verdichtende stedelijke omgeving zijn aantrekkelijke mogelijkheden om te bewegen (in de vorm van diverse routes) en om te verblijven (in de vorm van parken en pleinen) noodzakelijk. Belangrijke recreatieve verbindingen als fietsen wandelpaden zijn bij voorkeur in het groen gesitueerd en verbinden vaak parken en andere grotere groengebieden met elkaar.

Identiteit Groen levert een belangrijke bijdrage aan de eigenheid van de bebouwde omgeving. Ingepaste oude bomen en groenstructuren, maar ook recent aangelegd groen kan verwijzen naar de landschappelijke oorsprong of historische ontwikkeling van het stedelijk gebied. Hiermee wordt de geschiedenis van een gebied voelbaar en beleefbaar gemaakt. Ook kan de wijze en aard van toepassing van groen verwijzen naar de filosofie die ten grondslag ligt aan de stedenbouwkundige opzet en zodoende de tijdsgeest weerspiegelen. Denk aan de formele opzet met cultuurlijk siergroen in de wijken uit de jaren ’30, de losse en natuurlijke beplanting van bosplantsoen en ruigtes zoals veel toegepast werd in de jaren ’70 en ’80 of de rationeel-architectonische toepassing van groen zoals heden ten dage veel voorkomt. Hiermee verwordt groen tot één van de facetten die de identiteit van het stedelijk gebied bepalen.

Ontwerp Groen kan ruimtelijk op vele manieren gerangschikt worden en op deze manier een belangrijke bijdrage leveren aan de visuele belevingswaarde van een straat, plein of gebied. Door de keuze voor een verschijningsvorm kunnen groenvoorzieningen gericht ingezet worden om ruimtelijke of functionele kwaliteiten te benadrukken, zoals het begeleiden van zichtlijnen, ruimteverdeling en –werking binnen parken en op pleinen of het accentueren van gebouwen en wegen of rotondes.

8


Milieu

Groen draagt om meerdere redenen een steentje bij aan een goed milieu. De temperatuur in een stedelijk gebied ligt gemiddeld hoger dan op het platteland. De aanwezigheid van groen is een eenvoudige en effectieve manier om stedelijke warmte te temperen. Een omvangrijk bladerdek, - bosplantsoen, bomen met grote kruinen - is daarbij van wezenlijk belang. Ook vegetatiedaken en verticaal groen kunnen hierbij een rol spelen. Groen neemt grote hoeveelheden water uit de bodem op en verdampt dit via de bladeren en zorgt zo voor extra verkoeling. Groen speelt zodoende ook een rol als het gaat om waterbeheersing en dit leidt indirect tot besparingen op investering in rioolvoorzieningen. Verder legt groen kooldioxide (CO2) vast en compenseert hierdoor (in beperkte mate) de voor het milieu negatieve CO2-emissie. En misschien wel de grootste winst van groen is de functie als ‘zuiverinstallatie’. Mits goed toegepast 1 kan groen belangrijk zijn voor het zuiveren van lucht, met name als het gaat om het verminderen van de hoeveelheid fijnstof.

Ecologie

Groen en bomen hebben een belangrijke natuurwaarde. Het openbaar groen, vooral als het ‘extensief’ wordt beheerd, herbergt een groot aantal habitats waar niet alleen de flora maar ook de fauna bij gebaat is. Groen leeft en geeft aan veel andere dieren kans om te leven en brengt zo de natuur tot aan de voordeur. Vogels, insecten en kleine zoogdieren hebben groen in al zijn facetten nodig voor voedsel, nestgelegenheid, slaap- en rustplaats of hun veiligheid. Vooral grotere en oudere bomen kunnen ware pleisterplaatsen zijn. In een zomereik kunnen wel 400 verschillende soorten (insecten) aanwezig zijn. Bomenrijen, beplantingssingels of ruige bermen vormen ook routes waarlangs vleermuizen, vogels en kleine zoogdieren hun weg kunnen vinden. De ecologische waarde van groen neemt toe naarmate het gebied groter is en naarmate er verbindingen zijn met andere groengebieden.

Economie Groen en bomen hadden (en hebben nog steeds) ook een economisch nut: houtopbrengst, veekering, biomassa, schaduw en beschutting. Vooral bossen, houtwallen en zogeheten geriefhoutbosjes hebben op deze manier direct waarde. 1

Uit diverse recente onderzoeken blijkt dat plantwijze en soortkeuze invloed te hebben op het afvangen van fijnstof door beplanting. Over het algemeen hebben met name bomen een positieve invloed op de luchtkwaliteit. Indien echter als gevolg van de plantwijze de lucht onvoldoende kan circuleren (zogenaamde tunneleffect), kunnen situaties ontstaan waarbij bomen negatief werken op de luchtkwaliteit.

9


Indirect blijkt groen ook de waarde van woningen te beïnvloeden. Bewoners hechten veel belang aan groen in de directe woonomgeving. Woningen in de buurt van groen en parken brengen daardoor vaak meer op. Voor wat betreft bomen is recentelijk een poging gedaan om de maatschappelijke waarden en functies van bomen zoveel mogelijk te vertalen naar een financiële waarde 2 . Uit deze berekeningen valt af te leiden dat de financiële baten van een boom in ruime mate opwegen tegen de feitelijke beheerkosten. Het is op die grond aannemelijk dat eenzelfde conclusie getrokken zal kunnen worden als het gaat om groen in zijn algemeenheid. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de kosten- en batenanalyse van een gemiddelde stadsboom.

INDICATIE WAARDE VAN STADSBOMEN Aspect

Bedrag per boom per jaar*

Vastleggen CO2

€ 0,18

Luchtzuivering

€ 41,05

Toelichting

Opvang SO2, VOC’s, NOx en fijn stof

Voorkomen ongelukken

Geldt alleen voor bomen die als ‘marker’ geplaatst zijn (1300 euro per jaar vanaf 25e levensjaar)

Verminderen ‘ligdagen’ in ziekenhuizen

10%

Vermindering aantal kinderen met overgewicht (aanleiding tot spelen)

3% (miniaal 5 ha groen)

Verhoging huizenprijzen Onderhoud boom

€ 37,40 -€ 12,50

- € 4,60 – 5,20 = snoei - € 5,00-€ 9,80 =plagen

Extra investering voor achterstallig onderhoud en plagen Saldo per boom

Waardetoevoeging huis na 25 jaar is éénmalig € 1.495,=

€ 66,13

* gemiddelde levensduur van een stadsboom is gesteld op 40 jaar

2

De kroon op het werk; T. Bade, F. Tonneijck, B. van Middendorp; Arnhem, 2008.

10


BIJLAGE B. KENGETALLEN STEDELIJK GROEN Aan de hand van de kengetallen van het openbaar groen in Capelle aan den IJssel kan op globale wijze een indruk verkregen worden van aard, samenstelling en hoeveelheden groen. Ter vergelijking zijn tevens landelijke kengetallen opgenomen: ¾

Voor openbaar groen is het richtgetal 75 m2 per woning uit de Nota Ruimte (overgenomen in de in hoofdstuk 2 genoemde publicatie Recht op groen) als vergelijking opgenomen.

¾

Voor de bomen is het gemiddelde van 0,54 bomen per inwoner als vergelijking opgenomen. Dit getal is afkomstig uit een inventarisatie van het gemiddelde aantal bomen per inwoner in een groot aantal gemeenten (zie verderop in deze bijlage).

De vergelijking in deze bijlage betreft met nadruk een indicatieve vergelijking. Specifieke plaatselijke factoren zoals landschappelijke ligging, stedenbouwkundige opzet en de visie op inrichting en beheer kunnen leiden tot grote verschillen. Voor de onderlinge vergelijking van de diverse wijken binnen de gemeente is dezelfde gemeentelijke wijkindeling gebruikt als in het Beheerplan Groen. Een afbeelding van de gebruikte wijkindeling is verderop in deze bijlage opgenomen.

11


Het gemiddelde oppervlakte openbaar 3 groen per woning bedraagt in Capelle aan den IJssel 99 m2 en ligt daarmee boven de landelijke richtlijn van 75 m2. Deze conclusie is echter wat beperkt. De kengetallen per wijk geven namelijk aan dat de groensituatie in drie wijken flink afwijkt van het gemiddelde: De wijk Schollevaar-Zuid heeft relatief veel groen per woning doordat het groen in het Schollebos wordt toe berekend aan deze wijk. Schollevaar-Noord is een zeer groene wijk enerzijds omdat het openbaar groen van bedrijventerrein Hoofdweg is toe berekend aan deze wijk, anderszijds omdat Schollevaar-Noord een relatief dun bevolkte wijk is. De wijk Rivium lijkt geen groen te hebben omdat het een bedrijventerrein is zonder woningen. Daarnaast is het nog van belang om te melden dat voor de wijk Fascinatio volstaan is met het geven van een prognose. De wijk is namelijk nog in ontwikkeling en exacte cijfer zijn nog niet bekend. Met name de cijfers uit de beide wijken in Schollevaar krikken het gemiddelde getal behoorlijk omhoog. Het maakt onder andere duidelijk dat zonder het Schollebos de Capellenaren veel minder openbaar groen per woning ter beschikking zouden hebben. Als extra vergelijking is in de tabel nog het gemiddelde oppervlakte openbaar groen per woning van het voormalige Amsterdamse stadsdeel Slotervaart opgenomen (52 m2 groen per woning). Dit stadsdeel is vergelijkbaar met Capelle omdat het met de tuinstadgedachte is opgezet. 3

Exclusief het groen op begraafplaatsen, sporten volkstuincomplexen.

12


Het gemiddeld aantal bomen per inwoner in Capelle aan den IJssel bedraagt 0,3. Dit getal ligt onder het landelijk gemiddelde van 0,5 alhoewel de tabel in bijlage B laat zien dat het landelijk gemiddeld behoorlijk varieert (van 0,3 tot 1,0 boom per inwoner). De bomen in het Schollebos (exclusief de bomen in de bosvakken) zijn meegenomen bij de bomen in de wijken SchollevaarZuid. De bomen van bedrijventerrein Hoofdweg zijn ondergebracht bij Schollevaar-Noord. Het aantal bomen in Rivium staat in deze tabel op nul aangezien dit bedrijventerrein geen inwoners heeft. Het aantal bomen in Fascinatio is een prognose van het totaal aantal bomen bij voltooiing van de wijk. Net als bij de gemiddelde hoeveelheid groen per woning brengen de getallen van beide wijken in Schollevaar het gemiddeld aantal bomen per inwoner flink omhoog. Het aantal bomen in de wijken Capelle-West / ’s Gravenland, Middelwatering en Oostgaarde ligt onder de ondergrens van het landelijk gemiddelde.

13


Hiernaast en hieronder zijn figuren opgenomen waarin de verdeling van het openbaar groen in groentypen is opgenomen. Het groen in de wijk Fascinatio is niet meegenomen in deze figuren aangezien de indeling in groentypen voor deze wijk nog niet definitief bekend is. De figuren laten zien dat het aandeel “gras” zowel in geheel Capelle als in de diverse wijken (fors) hoger is dan het aandeel “bosplantsoen” en het aandeel “beplanting”. Vooral in Middelwatering, en Oostgaarde wordt het groenbeeld door gras gedomineerd.

14


Overige informatieve tabellen en figuren Gemeente

Aantal inwoners

Aantal bomen

Aantal bomen / inwoner

Jaar Bron

Wijde Meren

23.500

0,330

Uitvoeringsplan vervanging bo2008 men

Wijde Meren

23.500

0,360

Uitvoeringsplan vervanging bo1995 men

Hellevoetsluis

40.000

0,474

2009 Rekenkamercommissie

Westvoorne

14.000

0,456


Brielle

16.000

0,500


Rozenburg

12.500

0,634


Helden (L)

19.500

0,800

Rapportage Databank Gemeente2002 lijk Groenbeheer

Helden (L)

19.500

0,900

Rapportage Databank Gemeente2003 lijk Groenbeheer

Gouda

70.000

22.000

0,314

2006 Stadsmonitor

Rijswijk

46.000

32.500

0,707

2009 Groenbeleidsplan 2009

Arnhem - totaal

145.000

983.500

6,783

2009 Groene Boekje 2009

Arnhem - stadsbomen

145.000

47.000

0,324


Arnhem - parken en landgoederen

145.000

56.500

0,390


Arnhem - buitengebied

145.000

880.000

6,069


70.000

1,000

2009 Uit plan Rijswijk

Rotterdam

140.000

0,800


Amsterdam

750.000

0,600


39.000

0,500


Gouda

Dronten Apeldoorn

150.000

60.000

0,400

Info EFN competitie, bomen ge2007 meente

Amersfoort

140.000

60.000

0,429

2008 Website gemeente 2009

Utrecht

300.000

110.000

0,367

2009 Bomenbeleidplan 2009

Eindhoven

200.000

77.000

0,385

Persbericht, alleen straatbomen 2009 gemeente

29.000

8. 000

0,276

Bomenbeheerplan, alleen straat2009 bomen in kom

Winterswijk

15


Gemeente Leeuwarden

Aantal inwoners

Aantal bomen

Aantal bomen / inwoner

88.000

35.000

0,398

Gemiddeld

0,544

Jaar Bron 1999 Website gemeente Excl. buitengebied Arnhem

Ten slotte nog twee figuren waaruit blijkt uit welke groentypen het openbaar groen in Capelle is opgebouwd. Omdat de wijk Fascinatio nog niet geheel is aangeplant, is deze

wijk in het schema niet meegenomen. Het verschil tussen de figuren is de mate van detaillering. De tweede figuur is een vereenvoudiging van de eerste figuur: i

Onder ‘beplanting’ vallen de groentypen sierheesters, bodembedekkende heesters, vaste planten, rozen, gewone hagen, blokhagen en elzenhagen.

i

Onder ‘gras’ vallen de groentypen gazon, ruig gras intensief en extensief en trapveld.

16


BIJLAGE C. ANALYSE RUIMTELIJKE STRUCTUUR

Capelle aan den IJssel in de regio Capelle aan den IJssel is onderdeel van de stadsregio Rotterdam en in allerlei opzichten hiermee onlosmakelijk verbonden. Grote delen van de regio hebben eenzelfde ontwikkeling doorgemaakt van laagveenlandschap begrensd door rivieren naar een uiteindelijk intensief verstedelijkt landschap. Dit maakt dan ook dat er in ruimtelijk opzicht vele doorgaande verbindingen zijn ontstaan als gekeken wordt naar water, groen, infrastructuur en ecologie. De wijze waarop buurgemeenten om zijn gegaan c.q. omgaan met hieraan gekoppelde groene structuren kan dan ook mede richtinggevend zijn voor de voortzetting van betreffende structuren op Capels grondgebied. Aan de andere kant geldt evenzeer dat Capelle aan den IJssel een eigen positie in de stadsregio inneemt, die mede door haar (groene) identiteit wordt bepaald. Zo vormt de gemeente de grens van de stadsregio waardoor de oostelijke stadsrand tevens toegang biedt naar het groene hart. Ook geldt dat verspreid door de gemeente restanten van de landschappelijke onderlegger in gave vorm bewaard zijn gebleven. Zo vormen het ‘s Gravenweggebied en het groene karakter van de Hollandsche IJsseldijk unieke groenelementen in de regio.

17


Cultuurhistorie en landschap

Bron: Concept-Beeldkwaliteitsplan ’s Gravenweggebied

De geschiedenis en ontwikkeling van stad, dorpen en platteland zijn vaak voor een belangrijk deel af te lezen uit het historische patroon van wegen, watergangen, beplantingselementen en eventuele andere elementen. Indien deze kenmerken in de huidige tijd nog zichtbaar zijn, kan dit bijdragen aan de specifieke identiteit van een bepaald gebiedsdeel of een groter gebied.

18


De Hollandsche IJssel, de hierlangs ontstane oeverwal en het veengebied dat zich erachter ontwikkeld heeft, zijn bepalend geweest voor de bodemvorming van het gebied waarvan het grondgebied van de gemeente Capelle aan den IJssel deel uitmaakt. De uitgevoerde ontginningen hadden tot resultaat dat begin 20e eeuw een landschap is ontstaan met een slingerende dijk langs de Hollandsche IJssel, tussen de dijk en de ringvaart het typische slagenlandschap met mienten, kades, tiendwegen en weteringen en vervolgens ten noorden van de ringvaart een droogmakerij met nog enkele restanten van het voormalige slagenlandschap. De topografische kaart van circa 1955 geeft een goed beeld van het toenmalige landschap, de oudere wegen en bebouwing.

19


Sindsdien is het gebied geheel verstedelijkt en is veel van het oorspronkelijke landschap verdwenen. Diverse oudere elementen zijn echter nog steeds herkenbaar en als zodanig opgenomen in de stedelijke structuur. Het gaat dan bijvoorbeeld om de dijken, relicten van het slagenlandschap (kades, weteringen, mienten), oude bebouwingskernen, het historisch bepaalde wegen- en waterpatroon en oude bomen. Het ’s Gravenweggebied is het waard om apart genoemd te worden. Dit unieke overblijfsel van het slagenlandschap is grotendeels redelijk gaaf bewaard gebleven en voor een ander deel ‘opgeofferd’ in verband met de aanleg van een golfbaan.

Stedenbouw en planologie

Beschermde dorpsgezichten

20


Op een aantal locaties is het stedenbouwkundig beeld van de gemeente zo bijzonder dat deze tot beschermd dorpsgezicht zijn aangewezen. Groen en groenstructuren spelen hierin vaak een (mede) bepalende rol en kunnen – onder voorwaarden – bijdragen aan versterking. Het gaat om de volgende dorpsgezichten en monumenten (zie ook bijlage D): ¾

Dorpsstraat – Kerklaan

¾

Kerklaan oost

¾

Oude Plaats

¾

Piet Heinstraat - Trompstraat

¾

Schenkel oost

¾

De Bergenbuurt

Schollebos Het Schollebos heeft met een oppervlakte van circa 100 hectare (inclusief watergangen?) een omvang die in principe past bij een ‘stads(gewest)park’ en overstijgt hiermee duidelijk de lokale betekenis. Het park is aangelegd in 1980 en kent een in essentie romantisch-landschappelijke vormgeving met organisch vormgegeven waterpartijen, een slingerend padenpatroon en een afwisseling tussen open gazons, weiden, boomgroepen en bosdelen. Diverse recreatieve voorzieningen als volkstuinen, de kinderboerderij aan de ‘s Gravenweg en een manege zijn opgenomen in het park. Stedenbouwkundig is het Schollebos vooral gelieerd aan de aangrenzende wijk Schollevaar; uitlopers van het park lopen als ‘groene vingers’ diep de wijk in en zorgen op deze manier voor vervlechting van parken woongebied. Er zijn diverse knelpunten in het functioneren van het Schollebos te noemen: ¾

Het park legt – behalve richting Schollevaar – weinig relaties naar de omgeving en is vanuit de omgeving dan ook niet of nauwelijks beleefbaar.

¾

De diversiteit van functies in het park is laag en verkleint de potentiële doelgroep van gebruikers.

¾

Duidelijke, herkenbare entrees van het park ontbreken.

Aanvullend kan gesteld worden dat de in essentie aanwezige ruimtelijke kwaliteiten van het park onvoldoende tot hun recht komen. Met name de ‘leesbaarheid’ van het padenpatroon, de afwisseling tussen openheid en geslotenheid, accentuering van zichtlijnen en een heldere verdeling in cultuurlijke en natuurlijke zones verdienen extra aandacht. Bovengenoemde knelpunten en aandachtspunten maken dat het Schollebos in de huidige situatie veeleer functioneert als lokaal wijkpark voor de aangrenzende woonwijk en geen invulling geeft aan de - in potentie aanwezige – regionale betekenis als groot groengebied binnen de stadsregio.

21


Stedenbouwkundige perioden wijken De woonwijken van Capelle aan den IJssel zijn binnen een relatief kort tijdsbestek tot stand gekomen, overwegend in de periode 1960-1980. Sindsdien hebben nog enkele grotere uitbreidingen plaatsgevonden zoals Schenkel-Noord (1987), Rivium (1990) en Fascinatio (2002) en zijn verspreid door de gemeente diverse kleinere woningbouwlocaties gerealiseerd. Hiermee ligt in stedenbouwkundig opzicht het accent op de tuinwijken en woonerven. Er zijn echter ook – zij het in veel mindere mate en op kleinere schaal - oude bebouwingslinten, historisch stedelijke bebouwing, woonwijken in traditionele blokverkaveling en hedendaagse uitbreidingen aan te treffen. Al deze bebouwingstypes kennen vaak een min of meer directe samenhang met de groene inrichting. Onderstaande tabel geeft een korte opsomming van de groene kenmerken van de verschillende wijken. Groene kenmerken van de wijken in Capelle Wijk

Kenmerken

Capelle west

Kleinschalig; gedateerd/versleten en traditioneel-cultuurlijk; geen duidelijke groenstructuur.

‘s Gravenland

Fraaie en krachtige groenstructuur; moderne en goed onderhouden uitstraling; cultuurlijk.

Middelwatering

Vaste, zich herhalende patronen; groen gekoppeld aan singels domineert; historisch/landschappelijk groen; afwisseling cultuurlijk en natuurlijk; groen woningbouwvereniging is betekenisvol.

Oostgaarde

Robuuste groenstructuur; veel snippergroen op woonerven; fraaie groene stadsrand; diverse aansluitingen naar buitengebied; evenwichtige afwisseling cultuurlijk en natuurlijk/landschappelijk groen.

Schenkel

Gevarieerd groen uit verschillende tijdsperioden; kleinschalig en grootschalig groen; landschappelijk en cultuurlijk groen.

Schollevaar

Groene wijkranden; Schollebos als centrale groengebied met lobben de wijk in; woonerven zijn groenarm.

Fascinatio

Hoogwaardig, architectonisch karakter; hoog onderhoudsniveau; groene wijkrand.

Rivium

Modern, architectonisch vormgegeven groen, in nauw samenspel met bebouwing. Intensief en cultuurlijk groen.

Hoofdweg

Parkachtige, ruim opgezette groenzones als ruimtelijke scheiding tussen verschillende gebiedsdelen en randen; soberfunctioneel en kleinschalig groen op bedrijfsterrein zelf.

Schollebos

Grootschalig park met een romantisch-landschappelijke vorm-

22


Groene kenmerken van de wijken in Capelle Wijk

Kenmerken geving; afwisseling tussen siergazons, weide, water en bos; ecologisch waardevol gebied.

‘s Gravenweggebied

Landschappelijk, cultuurhistorisch waardevol. Ecologische betekenis, particuliere erven spelen rol van betekenis.

Over het algemeen genomen zijn vormgeving, samenstelling en beplantingskeuze van de gemeentelijke groenvoorzieningen vrij sober en standaard. Er is weinig verschil in de inrichting van de diverse woonwijken. Het aandeel gras in de diverse wijken is vrij hoog, hoger dan het aandeel beplanting.

23


Water

Capelle aan den IJssel is zonder meer een waterrijke gemeente te noemen. In het stedelijk gebied zijn zowel oorspronkelijke als nieuw gegraven waterlichamen aanwezig. Wanneer groene en blauwe structuren aan elkaar gekoppeld worden, ontstaat vaak een functionele (ecologie, gebruik) en visuele meerwaarde voor beide. Voor het visuele aspect is het dan wel van belang dat het water ook daadwerkelijk zichtbaar is en niet (overal) achter hoogopgaande beplantingen of ruigtes schuilgaat, iets dat in Capelle nogal eens het geval is. Het stelsel van watergangen vormt in de wijken veelal een aaneensluitend patroon waardoor – in geval van voldoende ruimte – kansen kunnen ontstaan voor de groene waarden en structuren in de gemeente.

24


Hoofdinfrastructuur

Bron: Integraal beheerplan 2009-2010 met aanpassingen ten aanzien van wijkverbindingswegen

25


Voor wat betreft de hoofdinfrastructuur is onderscheid gemaakt in (sub)regionale wegen en wijkverbindingswegen.

(Sub)regionale wegen De (sub)regionale wegen vormen verbindingen voor interlokaal (auto)verkeer. In de huidige situatie wordt het merendeel van deze wegen – veelal aan beide zijden – begeleid door smallere of brede grasstroken al dan niet met bomen of beplanting. Waardevol is dat iedere hoofdweg min of meer een eigen karakteristiek heeft. Wel geldt dat over het lengteprofiel de inrichting sterk kan wisselen waardoor een versnipperd en rommelig beeld ontstaat.

Wijkverbindingswegen Als wijkverbindingswegen zijn die wegen opgenomen die van betekenis zijn voor het autoverkeer tussen de verschillende wijken. In de huidige situatie worden deze wegen meestal begeleid door laanbomen en soms door beplantingssingels. Profiel, boomsoort en beplantingspatroon wisselen per wijk of buurt. De wijkverbindingswegen vervullen dus weliswaar dezelfde functie, maar vertonen onderling geen of een beperkte ruimtelijke samenhang. Andere belangrijke infrastructuur wordt gevormd door de spoor- en metrolijn. Hierbij geldt dat aan weerszijden van de spoorlijn een (overwegend) doorgaande groene zone is gelegen, terwijl de (bovengrondse) metrolijn meer te typeren is als een autonoom element zonder een begeleidende groenstructuur. De diverse stations met de bijbehorende openbare ruimte zijn in de huidige situatie veelal te bestempelen als stenig en identiteitloos, waarbij groen geen rol van betekenis speelt.

26


Fietsroutes

Capelle aan den IJssel kent een intensief fietspadennet met goede aansluiting op fietsroutes van omliggende gemeenten. Daarnaast wordt gewerkt aan het toevoegen van het beperkte aantal nog ontbrekende schakels in het netwerk. In de huidige situatie zijn veel langzaam verkeersroutes gecombineerd met groenstructuren. Het gaat dan om aaneengesloten smalle of bredere groenzones in woonwijken, brede wegbegeleidende groenstroken en voormalige landschappelijke elementen (kades). Combinatie van langzaam verkeersroutes met groen biedt wederzijdse voordelen: het biedt een prettige ambiance voor fietsers enerzijds en verhoogt de functionele waarde en belevingsmogelijkheden van het groen anderzijds. Daarnaast kunnen – indien voldoende ruimte aan-

27


wezig is – groene structuren ‘meeliften’ met het doorgaande karakter van fietspaden, waardoor een continue groene structuur kan ontstaan.

Belangrijke groenobjecten

Verspreid door de gemeente ligt een groot aantal groenobjecten dat door omvang, karakter, betekenis en/of functie als belangrijk is te typeren. Het gaat dan om parken, robuuste groenzones, fraaie lanen, begraafplaatsen, sportparken, volkstuincomplexen, verbindende groenzones door woonbuurten, een particuliere educatieve tuin en uiteraard het Schollebos dat tot de parken behoort maar een geheel eigen positie inneemt. Deze groenobjecten dragen in sterke mate bij aan beleving en functionaliteit

28


van het Capelse groen en vormen zodoende een belangrijke pijler onder het specifieke groenkarakter van de gemeente. In de huidige situatie geldt voor met name de parken en een deel van de robuuste groenzones dat de groene kwaliteiten, zowel op het gebied van inrichting, onderhoud en gebruik, onvoldoende tot hun recht komen.

Ecologie

De Hollandsche IJssel is in de Nota Ruimte aangewezen als onderdeel van de landelijke Ecologische Hoofdstructuur (EHS). De Nieuwerkerkse tocht met aangrenzende groengebieden maken deel uit van een ecologische verbinding die van regionaal belang is. Daarnaast passeert via het buitengebied direct ten oosten van de Capelse stadsrand

29


eveneens een ecologische verbinding die van regionaal belang is, namelijk de verbinding tussen Kinderdijk en de Rottemeren (“Groene Zoom”). Samen met het grootschalige Schollebos, extensief beheerde groenzones en het dichte netwerk van watergangen ontstaat hiermee een uitstekende uitgangspositie voor een rijk gevarieerde flora en fauna in het stedelijk gebied van Capelle. Een korte kenschets van de drie bovengenoemde ecologische verbindingen: ¾

De Hollandsche IJssel is onderdeel van de landelijke Ecologische Hoofdstructuur. Het is een karakteristieke zoetwatergetijderivier op de overgang van de Randstad naar het Groene Hart. Het is de bedoeling dat de rivier weer kan fungeren als leefgebied en migratieroute voor tal van rivieren landgebonden organismen.

¾

De Nieuwerkerkse tocht met aangrenzende groengebieden maakt onderdeel uit van een regionale ecologische verbinding, die vanaf het Kralingse Bos via het park Prinsenland, sportpark Schenkel en Schollebos richting Hitlandgebied loopt. Het is de bedoeling om aanwezige barrières in deze verbinding op te heffen en de zone te verbinden met de ecologische verbinding ten oosten van Capelle aan den IJssel (Groene Zoom).

¾

Tussen de Rottemeren en Kinderdijk, via Groene Zoom, Hitland en de Krimpenerwaard wordt door de provincie een ecologische verbinding geambieerd die er voor een deel reeds is. Met Groene Zoom wordt bedoeld het landschappelijke, deels open gebied tussen Capelle aan den IJssel en Nieuwerkerk aan de IJssel dat aan de noordkant wordt begrensd door de A20 en aan de zuidkant door de Schielandweg. Met Hitland wordt het gebied aangeduid tussen de Schielandweg en de Hollandsche IJssel. De ecologische verbinding in deze gebieden wordt ongeveer 50 meter breed.

Ruimtelijke ontwikkelingsprojecten Een stad is nooit af. Er zijn op diverse plaatsen projecten in uitvoering en in voorbereiding. Dergelijke ruimtelijke ontwikkelingen kunnen een bedreiging vormen voor bestaand groen en groene structuren. Ze bieden echter vaak ook een uitgelezen kans om groenstructuren te versterken of verder te ontwikkelen. In de huidige situatie maakt de gemeente lang niet altijd gebruik van de mogelijkheden die ontstaan voor groen in geval gebieden anders of nieuw ingericht worden. Oorzaak is vooral gelegen in het ontbreken van een duidelijke samenhangende groenvisie, een breed gedragen groenstructuur en het ontbreken van een goede motivatie waarom en op welke locaties groen beslist noodzakelijk is. Tevens kan groen veelal actiever ingezet worden als ontwerpmiddel om sferen te scheppen of accenten aan te brengen (zie ook bijlage H).

30


Met name in Middelwatering, delen van het ’s Gravenweggebied en Schenkel staan diverse ruimtelijke projecten op stapel. Tevens is een groot project aan de Hollandsche IJssel in voorbereiding. Tijdige en evenwichtige inbreng vanuit de Groenvisie kan een belangrijke stap vormen in het realiseren van de groene ambities van Capelle aan den IJssel.

Belemmeringen

In Capelle aan den IJssel bevindt zich een aantal belangrijke leidingstroken en dijken/waterkeringen die beperkingen stellen aan de mogelijke ruimtelijke invulling. Voor groen betekent dit dat aanplant van bomen uitgesloten is en soms zelfs dat ook struikvormende beplanting niet is toegestaan (dijken/waterkeringen). Ook vergravingen zijn

31


niet of in zeer beperkte mate mogelijk. De beperkingen die de leidingstroken en dijken/waterkeringen met zich mee brengen, hebben er echter wel voor gezorgd dat betreffende zones open zijn gebleven en een groene inrichting hebben gekregen en behouden. Met name ter plaatse van de leidingstroken Schollevaar-Couwenhoekseweg, Schenkel en ’s Gravenland zijn lange doorgaande groene zones ontstaan die van meerwaarde kunnen zijn op het niveau van de hoofdgroenstructuur. Aangezien bomen een belangrijke bouwsteen zijn voor groen-ruimtelijke structuren en vergravingen vaak zorgen voor meer ecologische variatie, vereist het de nodige creativiteit om het groen in belemmeringsgebieden samenhangend en betekenisvol te laten zijn. In de huidige situatie is dit nog onvoldoende geslaagd. Ten oosten van Capelle aan den IJssel bevindt zich nog een bovengrondse hoogspanningsleiding. Hoewel deze zich niet op het grondgebied van de gemeente bevindt, zorgt de aanwezigheid van de hoogspanningsmasten er wel voor dat de openheid van het gebied gegarandeerd is. Onder hoogspanningsleidingen mogen namelijk geen opgaande beplantingen worden aangebracht.

32


BIJLAGE D. BESCHERMDE DORPSGEZICHTEN

Algemeen Een beschermd stads- of dorpsgezicht is een gebied met een bijzonder historisch karakter. De Monumentenwet 1988 omschrijft beschermde stads- of dorpsgezichten als ‘groepen onroerende zaken die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang dan wel hun wetenschappelijke of cultuurhistorische waarde’ (artikel 1 sub f). Het doel van een beschermd stads- of dorpsgezicht is de historische karakteristieken van een gebied te behouden en nadrukkelijk een plaats te geven in de toekomstige ontwikkelingen. In Nederland zijn er ongeveer 350 van rijkswege beschermde stads- en dorpsgezichten. De staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen en de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer zijn bevoegd om gezamenlijk beschermde stads- en dorpsgezichten aan te wijzen. De bescherming van rijkswege houdt tevens in dat de rijksoverheid een bepaalde hoeveelheid geld aan de gemeente geeft om het bijzondere historische karakter in stand te houden. Nadat een gebied is aangewezen als beschermd stads- of dorpsgezicht moet volgens artikel 36 Monumentenwet 1988 een bestemmingsplan worden opgesteld dat strekt tot bescherming van dat gebied. Voor alle bouwactiviteiten in het gebied moet dan vergunning worden aangevraagd. Op basis van toetsing aan het bestemmingsplan kunnen burgemeester en wethouders het verrichten van deze bouwactiviteiten al dan niet toestaan. Op die wijze kunnen zij de karakteristieke waarden van zo’n gebied waarborgen. Behalve gebouwen kunnen ook groen, bomen of landschapselementen deel uit maken van het beschermd stads- of dorpsgezicht. Binnen de gemeente Capelle aan den IJssel zijn 6 gebieden aangewezen als ‘beschermd dorpsgezicht’: 1. Dorpsstraat-Kerklaan 2. Oude Plaats 3. Piet Heinstraat-Trompstraat 4. Kerklaan Oost 5. Schenkel Oost 6. De Bergenbuurt

33


1. Dorpsstraat-Kerklaan Omschrijving groen/bomen/landschap Dit dorpsgezicht beslaat het historische hart van het dorp Capelle; het gebied rond de NH kerk. Hier komen het dorp en het achterland samen op de kruising tussen Dorpsstraat (IJsseldijk) en de Kerklaan. Op het Kerkplein en langs de Dorpsstraat zijn verscheidene hoog opgaande bomen aanwezig, met name aan de IJsselzijde. Het kruispunt Dorpsstraat-Kerklaan wordt onder andere versterkt door aanwezigheid van (lei)bomen. Vanaf de Hollandsche IJssel is de betekenis als ‘rivierfront’ van dit gebied zichtbaar. Een zeer waardevol gebied vanwege de historisch gegroeide samenhang.

2. Oude Plaats Omschrijving groen/bomen/landschap Dit gebied heeft een onregelmatige L-vorm met twee lange zijden van elk ca. 80 meter. Het grootste gedeelte omvat een complex arbeiderswoningen dat rond 1910 ontstond na de sluiting van een steenbakkerij. De kern van dit gebied wordt gevormd door een plantsoen met hoog opgaande bomen, grenzend aan het dijktalud en omzoomd door aaneengesloten bebouwing langs de Dorpsstraat en de halfopen bebouwing langs de Plantsoenstraat. Karakteristiek zijn de oudere bebouwing, de leibomen aan de westzijde van de Raadhuisstraat en het groen aan de oostzijde van de Raadhuisstraat.

34


3. Piet Heinstraat-Trompstraat Omschrijving groen/bomen/landschap Dit gebied heeft de vorm van een rechthoekig trapezium. Het is een karakteristiek voorbeeld van de uitbreidingen van de bebouwing die rond 1900 dwars op de dijk werden gerealiseerd om te voorzien in de toenemende behoefte aan arbeiderswoningen als gevolg van de toegenomen nijverheid. Het dorpsgezicht is omzoomd door groen, maar ook tussen de bebouwing is vrij veel groen aanwezig, zoals leibomen voor de woning en fruitbomen op de erven. De voortuinen van de Piet Heinstraat zijn aan de oostzijde overwegend afgesloten met hagen en aan de westzijde met hekwerkjes.

4. Kerklaan Oost Omschrijving groen/bomen/landschap De Kerklaan vormde vanouds de verbinding tussen de noordelijker gelegen ’s-Gravenweg en de dorpskern. In het gebied waar de Kerklaan aansluit op de Dorpsstraat, het oudste stukje van Capelle, is een groot aantal rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten geconcentreerd. Sinds 2005 is dit gebied beschermd dorpsgezicht. Alle woningen werden gebouwd aan de oostzijde van de laan en zijn van de weg gescheiden door een smalle sloot en bereikbaar via bruggetjes. De voortuinen en de sloot vormen de groene zone. De lintbebouwing aan de Kerklaan heeft daardoor een landelijk en groen karakter.

35


5. Schenkel Oost Omschrijving groen/bomen/landschap Het buurtschap Schenkel was van oudsher één van de kernen en buurtschappen waaruit Capelle tot het eind van de jaren veertig van de vorige eeuw bestond. Na de oorlog werd dit gebied bestemd voor een van de eerste uitbreidingen van de gemeente, voor uitbreidingsplan ‘Polder’. De begrenzing van het gebied is voor een groot deel bepaald door het onderliggende polderlandschap. Kenmerkend voor het plan is de samenhangende groenstructuur en parallel daaraan een systeem van waterlopen. Het groene zwaartepunt ligt in de zuidwestelijke hoek van het plan, vanwaar een vijver met organische vorm overgaat in een singel in de Goudenregenstraat, verbonden door een gekanaliseerde waterpartij aan de Bermweg. Schenkel heeft een stedenbouwkundige waarde omdat alle onderdelen van de stedenbouwkundige compositie zorgvuldig op elkaar zijn afgestemd: de oriëntatie van de woonblokken, de groenstructuur en de plaatsing van kerken, scholen en winkels.

6. De Bergenbuurt Omschrijving groen/bomen/landschap De Bergen bestaat uit naar binnen gerichte, kleinschalige woonclusters ingebed in het groen. Architect Benno Stegeman ontwierp deze buurt als reactie op de voorheen geroemde grootschaligheid. De Bergen is een woningcomplex in de wijk Oostgaarde dat is ontworpen binnen de stroming van het structuralisme. Het complex bestaat uit vier clusters bebouwing die zijn samengesteld uit eenheden van bebouwing rond een plein. Alle woningen hebben een eigen buitenruimte in de vorm van een tuin, terras of balkon. Centraal in de wijk is een buurtpark met speelplaats. De namen van de binnenpleinen verwijzen naar 12 hoge punten in het Nederlandse landschap.

36


BIJLAGE E. ANALYSE BEHEER, ONDERHOUD, GEBRUIK

Onderhoudskwaliteit en omvormen van groen Met ingang van 2001 vindt het onderhoud van het openbaar groen op een zogeheten kwaliteitsgestuurde manier plaats. De totale, integrale kwaliteit van de openbare ruimte (en dus ook van het groen) wordt bepaald door drie factoren: de inrichting, het onderhoud en het stimuleren/reguleren van het gebruik. Welk kwaliteitsniveau er ook wordt vastgesteld, deze wordt alleen bereikt als de drie genoemde factoren met elkaar in balans zijn. Net als in veel andere gemeenten staat in Capelle aan den IJssel het budget voor het beheer en onderhoud van het groen al jarenlang behoorlijk onder druk. Met ingang van 2012 moet het openbaar groen op niveau ‘sober’ worden onderhouden. Als er minder tijd en geld besteed kan worden aan één van de drie kwaliteitsbepalende factoren, namelijk de factor onderhoud, dreigt een onbalans in de driehoek ‘inrichting’, ‘onderhoud’ en ‘gebruik’. Als inrichtingsniveau en onderhoudsniveau niet meer bij elkaar passen heeft dit consequenties voor de manier waarop voorzieningen gebruikt (kunnen) worden. Het is dan waarschijnlijk dat bewonersmeldingen toenemen. Om het evenwicht te herstellen zijn maatregelen nodig op het niveau van inrichting en gebruik. Met betrekking tot de inrichting is het omvormen van beplantingen die relatief intensief onderhouden moeten worden naar beplantingen die met minder geld onderhouden kunnen worden een voorbeeld van zo’n maatregel. Vaak wordt in dit verband gedacht aan het omvormen van beplantingen naar gras, maar er zijn meer mogelijkheden. Het verdient aanbeveling om hiervoor te rade te gaan bij gemeenten die een succesvolle ‘formule’ hebben om een ‘mooie’ inrichting op een sobere en doelmatige manier te onderhouden. Bij de planvorming dienen de gebruikers van het groen nadrukkelijk betrokken te worden om ook vanaf die kant bij te dragen aan de gewenste balans.

Vervanging van groen In de huidige praktijk vinden groenrenovaties plaats op het moment dat algehele renovaties of herinrichtingen (ophogingen) van buurten of wijken aan de orde zijn. De vervangingstermijn van het groen is gelijkgeschakeld met de ophoogfrequentie van de diverse wijken (= 15, 20 of 30 jaar). Dit loopt niet altijd parallel met de ‘technische’ levensduur van groen. In een aantal gevallen zijn in Capelle aan den IJssel de beplantingen al enige tijd niet meer op een vaktechnisch verantwoorde wijze te onderhouden en wordt de beeldkwaliteit van de gehele woonomgeving negatief beïnvloed door groen dat technisch gezien al ‘afgeschreven’ is. In de afgelopen jaren is door middel van extra investeringen, zoals de Grote Groenaanpak, een inhaalslag gerealiseerd om ook de groenarealen, die niet in het kader van ophoging aangepakt worden, maar wel urgent

37


zijn, te vernieuwen. Het verdient aanbeveling om systematisch rekening te houden met vervanging van openbaar groen zodat aan het einde van de levensduur van het groen budget beschikbaar is om het groen te vervangen.

Uitgiftebeleid De gemeente werd in de jaren negentig geconfronteerd met steeds meer locaties waar bewoners een deel van het openbaar groen bij hun eigen (achter)tuin trokken. De gemeenteraad heeft destijds het college opgedragen om daar iets aan te doen. Aanvankelijk was de gedachte dat deze grond teruggevorderd moest worden. Gaandeweg bleek dat niet zo eenduidig en groeide bovendien het besef dat uitgifte in een aantal gevallen mogelijk was zonder inbreuk te doen op de groenstructuur van de betreffende wijk of buurt. De groenstroken waarom het ging, waren bovendien voor de gemeente niet eenvoudig te onderhouden en burgers hadden belangstelling voor deze groenstroken. Voor burger en gemeente een win-win-situatie. Om één en ander in goede banen te leiden, is gemeente Capelle uitgiftebeleid gaat ontwikkelen. In 2004 is het uitgiftebeleid verder uitgebouwd doordat voor alle wijken zogeheten ‘Groendetailleringen’ zijn uitgewerkt. De Groendetailleringen geven aan welke percelen voor uitgifte in aanmerking komen en welke niet. Daarvoor worden verschillende criteria gebruikt. Eerst wordt getoetst of het groen al dan niet deel uitmaakt van de groenstructuur van de wijk of belangrijk is voor de beeldkwaliteit. Als dat niet het geval is, staat het groen op de kaarten aangegeven als algemeen blokgroen en kan het in principe worden uitgegeven. Vervolgens wordt gekeken naar een aantal praktische criteria, zoals kabels en leidingen en duidelijke onderhoudsgrenzen. Overigens is in het vigerende uitgiftebeleid bepaalt dat in de wijken die na 1990 zijn gebouwd geen openbaar groen kan worden uitgegeven. Anno 2010 is er veel gebruik gemaakt van het uitgiftebeleid (circa 250 keer) en is inmiddels veel grond uitgegeven (ruim 200 percelen). Het beleid blijkt dus goed te werken. Toch valt er nog wel wat te verbeteren. Zo zouden bewoners actiever kunnen worden benaderd met de vraag of zij bereid zijn om groen, dat voor uitgifte in aanmerking komt, te kopen of te huren. Verder zou de terugvordering van locaties met illegaal in gebruik genomen openbaar groen zoveel mogelijk gecombineerd moeten worden met projecten (bijvoorbeeld de “Grote Groenaanpak” en ophogingprojecten) omdat dit natuurlijke momenten zijn om dit soort situaties goed op te lossen.

Bomen Boomstructuren zijn belangrijke bouwstenen voor het in stand houden van ruimtelijke samenhang in de stedelijke omgeving. Bomen zijn ook belangrijk voor een veelheid aan functies en waarden die alleen volledig vervuld kunnen worden als de boom ook daadwerkelijk het gewenste eindbeeld kan bereiken. Maar voor bomen is de stedelijke omgeving verre van ideaal. Ondergronds komen de boomwortels in conflict met bijvoorbeeld wegfunderingen, kabels en leidingen waardoor een tekort aan groeiruimte ontstaat en boomwortels, op zoek naar leefruimte, zorgen voor het omhoog drukken van

38


de bestrating. Dit tast het rijcomfort en de begaanbaarheid van elementenverharding aan. Ook het versnelt afvoeren van regenwater of het afvoeren van gevallen blad beperkt de groeimogelijkheden. Er ontstaat een tekort aan water en voedingsstoffen. Ook bovengronds staat de boom vaak in de verdrukking. Denk hierbij aan wegverbredingen, aanleg van (extra) parkeerplaatsen en tijdelijke opslag van bouwmateriaal en bouwmaterieel op het wortelpakket. Al deze zaken leiden ertoe dat een boom vaak niet goed groeit en al vroeg aftakelt. Aangenomen mag worden dat de ‘gemiddelde stadsboom’ vaak niet ouder wordt dan 40-50 jaar. Capelle aan den IJssel vormt hierop geen uitzondering. Sterker nog: door de sterk zakkende ondergrond zullen - zonder het toepassen van technische oplossingen - veel bomen in Capelle aan den IJssel de 30 jaar niet eens halen. Een boom kan (afhankelijk van de soort) geen of slechts een beperkte ophoging overleven. Voor een langere levensduur en betere groei is het in ieder geval van belang om de natuurlijke groeiomstandigheden van bomen zoveel mogelijk te benaderen. Idealiter houdt dit in dat bomen vrijuit in de volle grond groeien met hieronder eventueel een halfopen of gesloten bodembedekkende beplanting en een strooisellaag waarin het gevallen blad kan verteren tot voor de boom belangrijke voedingsstoffen. In een aantal situaties is dit ideaalbeeld prima te realiseren, met name in parken of bredere zones langs watergangen. Langs wegen, straten en op pleinen zullen vaak concessies gedaan moeten worden. Ook dan is het van belang dat bij het ontwerp getracht wordt de hiervoor geschetste ideale situatie zoveel als mogelijk te benaderen. Er zijn technische groeiplaatsconstructies mogelijk om bomen binnen intensief gebruikt stedelijk gebied volwaardige groeiplaatsomstandigheden te bieden, ook als regelmatig een gebied moet worden opgehoogd. Binnen Capelle aan den IJssel is hiermee al enige ervaring opgedaan.

Herplant bomen De hoeveelheid bomen in Capelle aan den IJssel vertoont een dalende trend. In het projectenboek behorende bij het Milieubeleidsplan wordt ingestoken op herplant van iedere boom die gekapt wordt. Het letterlijk naleven van dit principe is in de praktijk lastig. Er is vaak – rekening houdend met de hedendaagse eisen en inzichten - niet voldoende ruimte om hetzelfde aantal bomen dat gekapt wordt ook weer terug te planten.

Gronddaling De snel zakkende bodem stelt belangrijke beperkingen aan het realiseren en in standhouden van een duurzame groenstructuur. De periodiek noodzakelijke ophogingen bieden anderzijds ook kansen om gewenste structuren versneld tot stand te brengen.

39


Duurzaam groenbeheer Binnen het vigerend milieubeleid is het niet toegestaan om chemische bestrijdingsmiddelen te gebruiken binnen het groenbeheer. Onkruid op verhardingen wordt in Capelle aan den IJssel wel met behulp van chemische middelen bestreden. Het gaat hier om de zogeheten DOB-methode (DOB = duurzaam onkruid beheer) waarbij een chemisch onkruidbestrijdingsmiddel selectief en onder bepaalde randvoorwaarden wordt gebruikt. In de praktijk komt de beheerder soms voor lastige situaties te staan (bestrijding berenklauw, haagwinde, braam, riet en gras in plantvakken). Met het mechanisch en/of handmatig oplossen van deze problemen wordt het milieu soms net zo veel belast dan wanneer het probleem met behulp van chemische middelen wordt opgelost 4 .

Spelen Informeel spelen in het groen is te zien als belangrijke nevenfunctie van het openbaar groen. Uiteraard is niet al het groen geschikt om in te spelen maar in het speelbeleid wordt nauwelijks aandacht geschonken aan informeel spelen in het openbaar groen. Wel is er in de praktijk daar waar mogelijk oog voor de wens van kinderen om natuurlijk en avontuurlijk te spelen.

Groen netwerk Het wordt als pluspunt ervaren dat het mogelijk is om van het noorden van Schollevaar via het groen naar de Hollandsche IJssel te fietsen of te lopen. Het vele (kleinschalige) groen vormt een goeddeels aaneengesloten netwerk dat gekoppeld is aan langzaam verkeersroutes, waardoor de inwoners in de directe woonomgeving de mogelijkheid hebben voor een ‘groen ommetje’.

Educatie Ook educatie is een belangrijke nevenfunctie van het groen. Binnen het ‘werkveld’ groen is (een folder van) een natuurpad in het Schollebos voor bewoners beschikbaar en wordt jaarlijks de zogenoemde ‘Boomfeestdag’ georganiseerd. Verder voert gemeente Capelle aan den IJssel jaarlijks een programma Natuur- en milieueducatie uit. Tenslotte worden ook door particulieren educatieve activiteiten ondernomen. Zo worden in het Schollebos op bepaalde tijdstippen door natuurverenigingen wandeltochten georganiseerd en bevindt zich een natuurtuin aan de ’s Gravenweg. In het kader van de uitvoering van het Milieubeleidsplan is het initiatief genomen om het jaarlijkse Natuur- en milieueducatieve programma te verbreden naar duurzaamheid en meer te verankeren in de programma’s van de scholen. 4

Levenscyclusanalyses (LCA’s) voor dit soort projecten wijzen uit dat handmatig/mechanisch oplossen van het probleem soms evenveel of meer milieubelastend zijn dan éénmalig chemisch ingrijpen.

40


Waardering van het groen In Capelle aan den IJssel wordt één keer in de twee jaar een Bewonersenquête 5 uitgevoerd. Dit is een grootschalig onderzoek waarbij ruim 7.000 bewoners vanaf 16 jaar geenquêteerd worden over hun buurt, de veiligheid, de dienstverlening van de gemeente en de voorzieningen in de gemeente. Het laatste onderzoek dateert uit 2009. Bewoners hebben hierbij aangegeven hoe tevreden ze zijn over hoeveelheid, inrichting en onderhoud van het groen: ¾

86% vindt dat er voldoende groen is in de buurt.

¾

76% vindt dat de inrichting van het openbaar groen voldoende is.

¾

66% is tevreden over de onderhoudstoestand van het groen.

Het gemiddelde rapportcijfer voor de kwaliteit van het groenonderhoud bedraagt een 6,2.

5

Bewonersenquête, 2009.

41


42


BIJLAGE F. BEGRIPSBEPALING GROENVISIE De Groenvisie is het overkoepelende beleid dat de algemene visie ten aanzien van groen verwoordt en samenhang brengt tussen de reeds bestaande plannen en instrumenten. Het schema maakt de bedoelde overkoepelende werking van de Groenvisie inzichtelijk. VISIE ambities uitgangspunten randvoorwaarden

Ruimtelijke ordening

Beheer en onderhoud

Regelgeving en handhaving

Taakverdeling en organisatie

Voorlichting en inspraak

Onderstaande tabel brengt in beeld welke onderwerpen waar thuis horen. BELEIDSONDERDEEL

INSTRUMENTEN/ONDERWERPEN

Visie

Groenbeleidsplan, Groenvisie

Ruimtelijke ordening

Visie op groen en groene structuren in gemeentelijke structuurvisie en bestemmingsplan, inpassing van bestaand groen, bomeneffectanalyse (BEA), ruimte voor groen in nieuwbouwplan, ontwerpcriteria, beheertoets

Beheer en onderhoud

Groen- en bomencontrole, bomenploeg, beheerplan, groeninventarisatie, ziektebestrijding

Regelgeving en handhaving

Bomenverordening, lijst met monumentaal groen en monumentale en waardevolle bomen, controle herplantplicht en vergunningsvoorschriften, kapvergunningenbeleid, groenfonds, afstemming met bouwvergunning, groen uitgiftebeleid

Taakverdeling en organisatie

Budget voor groenbeleid, protocol en werkproces, personeelsinvulling en toewijzing verantwoordelijkheden, overdracht aanleg naar beheer, groenoverleg tussen organisatieonderdelen, inhuur specialistische kennis

Voorlichting en inspraak

Publicatie vergunningen, overlegvorm met groene belangengroepen, actieve voorlichting, interactieve beleidsvorming

43


44


BIJLAGE G. DEFINITIE EN OPBOUW HOOFDGROENSTRUCTUUR Het begrip ‘groenstructuur’ is nader te omschrijven als: ‘De ruimtelijke en functionele samenhang van groenvoorzieningen met elkaar en de omgeving’. Groen en bomen hebben – mede afhankelijk van de toepassingsvorm – een verschillende ruimtelijke betekenis en variëren in de functie die ze vervullen. Om de groenstructuur te kunnen ontwerpen, is het van belang om te kijken op welk structuurniveau het groen zich bevindt en wat de vorm van ruimtelijke samenhang is. Onderstaande afbeelding geeft schematisch weer hoe de opbouw van de groenstructuur tot stand komt. Op structuurniveau is onderscheid te maken in:

Structuur: - stad - wijk - buurt/straat

Samenhang: - punt - lijn - vlak

Structuurelement - park - dijk - monumentale boom - ecolint - wegbegeleidend groen

Groenstructuur

¾

Groen op stadsniveau: het betreffen groenvoorzieningen die van belang zijn voor de hele stad en als geheel de hoofdgroenstructuur vormen. Bijvoorbeeld begeleidend groen langs hoofdwegen of wijkverbindingswegen, belangrijke parkgebieden of een monumentale boom op een zichtlocatie.

¾

Groen op wijkniveau: dit betreffen groenvoorzieningen die een rol van betekenis spelen binnen de ruimtelijke structuur van een individuele wijk of deelgebied. Het kan bijvoorbeeld gaan om begeleidend groen langs een gebiedsontsluitingsweg of om een wijkparkje.

¾

Groen op buurtniveau: dit zijn groenvoorzieningen die voor de directe omgeving een functie vervullen. Het gaat hierbij om beplantingen en bomen in woonstraten en -erven.

45


Voor wat betreft ruimtelijke samenhang is onderscheid te maken in: ¾

Punten: solitaire bomen, boomgroepen, bijzondere of monumentale bomen, groene monumenten.

¾

Lijnen: lanen, bomenrijen, singels of houtwallen, bermen, water en oevers.

¾

Vlakken: beplantingsvakken, grasvelden, parken en bossen.

Door vervolgens beide indelingen met elkaar te combineren, ontstaan de structuurelementen die gezamenlijk de groenstructuur vormen.

46


BIJLAGE H. ONTWERPTOEPASSING BOMEN EN GROEN Bron: 6,7.

6

7

Bäume – Gestaltungsmittel in Garten, Landschapt und Städtebau; Günter Mader, Laila Neubert-Mader; Stuttgart; 1996. The planting design handbook; Nick Robinson; Aldershot; 2004.

47


48


49


50


51


52


BIJLAGE I. RANDVOORWAARDEN VOOR GROENBEHEER

Natuurwetgeving De Flora- en faunawet richt zich op de bescherming van inheemse planten- en diersoorten binnen en buiten de beschermde natuurgebieden. Uitgangspunt is het ‘nee, tenzij beginsel’. De Flora- en faunawet is niet alleen van toepassing bij alle nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen, maar ook bij beheer en gebruik van (groen)voorzieningen. Bij ruimtelijke ontwikkelingen en uitvoering van groenbeheer moet gekeken worden naar de aanwezigheid van beschermde soorten (vaste rust- of verblijfplaatsen) en de schadelijke gevolgen die de aanwezige soorten ondervinden bij de uitvoering van de voorgenomen werkzaamheden. Voor uitvoering van werkzaamheden die strijdig zijn met de Flora- en faunawet moet ontheffing aangevraagd worden. Indien gewerkt wordt volgens een gedragscode zijn tevens vrijstellingen mogelijk voor de overige beschermde soorten.

Boswet Het grootste gedeelte van het Schollebos valt onder de Boswet. De Boswet (1961) heeft als doel om het areaal bos in Nederland in stand te houden. Deze wet is van toepassing op alle bossen en houtopstanden groter dan 10 are. Zodra de eigenaar of beheerder van plan is om bos of bomen te kappen is hij verplicht dit te melden en binnen drie jaar opnieuw in te planten. De Boswet stelt de rijksoverheid in staat om kwantitatieve eisen te stellen. Verder geeft deze wet strafrechtelijke middelen. Voor het Schollebos kan het een voordeel zijn om onder de Boswet te vallen: het bosachtige karakter van het park is daarmee min of meer gegarandeerd. Ander voordeel kan zijn dat voor bepaalde maatregelen in het Schollebos een beroep gedaan kan worden op subsidies. Sommige subsidieregelen stellen als voorwaarde dat het gebied onder de Boswet moet vallen.

53

Groenvisie bijlagen

Recommend Documents