Bijlagen. Lijst van bijlagen!

Value beyond the Valley: beschrijving methode en achtergrond Bijlagen

! ! Lijst van bijlagen! !

1. Concepten en theorieën! 1. Ontwikkeling COI-COL-COIL ! 2. Transitiemodel of 3 assen-model! 3. De vijf ontwerpprincipes ! 4. Activity Theory! 5. Work-based Learning! 6. Tijdslijn bij projectmatig werken! 7. Leertheorie van Illeris! 8. Transitie-innovatie! 9. Kennisproductiviteit! 10. Sociaal kapitaal! 11. Self-directed Learning! 12. ECM Ability Turbine


!

2. Beschrijving van de geïmplementeerde arrangementen, AC Duurzaam, SPIL, ETC en Da Vinci! 1. Het leer-werkarrangement AC Duurzaam / SPIL! 2. Het leer-werkarrangement ETC! 3. De minor Da Vinci


!

3. Enkele data van de geïmplementeerde arrangementen! 1. Deelname door studenten! 2. Medewerkers! 3. Opdrachten en opdrachtgevers


!

4. Evaluatie en cyclisch onderzoek! 1. Voorbeeld vragenlijst team AC Duurzaam
 Samenvatting uitkomsten vragenlijst! 2. Voorbeeld vragenlijst team ETC
 Samenvatting uitkomsten vragenlijst


!

5. Interventies en Communicatie! 1. Workshops, ondersteunende informatie, bijeenkomsten SPIL
 Workshops, ondersteunende informatie, bijeenkomsten AC Duurzaam! 2. Communicatie, verbreding
 Final Symposium ETC (+opsomming eindpresentaties ETC studenten)


!

6. Beeldmateriaal


! !

7. Activiteiten en (mogelijke) gevolgen bij het ontwikkelen van leer-werkarrangementen


! !

bijlage: 1.1 ontwikkeling COI - COL - COIL

" " " " " " " " " " " "

pag 1 van 3

van indivudueel leren naar lerend systeem lerend-netwerk

COI

indiv. relaties

Community of Interest

verbeteren verbreden verrijken

COL

COIL

Community of Learners

Community of Innovative Learners

Rijk regionaal netwerk incl. externe relaties

vernieuwen

innoveren

transformeren

expert expert

expert

collaboratie & competentieontwikkeling

coöperatie; verkennen & kennis delen

ambitie : p: projectopbrengst o: ontwikkeling v: verduurzaming

v

p

v

o

p

o

v

p

o

innovatie & toepassing van proceskennis

v

integratie op systeemniveau & transitie

p

o

sociaal kapitaal : vertrouwen open leercultuur delen betrokkenheid

1. Collection of individuals ! kenmerken! Een projectgroep kan opgevat worden als een `collection of individuals’. De groep wordt samengesteld uit studentleden, die gedurende de looptijd van het project hun kennis en ervaringen bundelen om tot een resultaat te komen."

"

voorwaarden! Wil er sprake zijn van een uitkomst die meer is dan de som der delen, dan dienen de projectleden actief kennis, ervaringen en standpunten met elkaar te delen. Alleen als de groep echt investeert in teamvorming, een gezamenlijk doel formuleert en overeenstemming bereikt over de werkwijze en criteria, zal het eindresultaat meer worden dan een optelsom van afzonderlijke bijdragen."

"

effecten op de drie dimensies P, O en V " De activiteiten van de projectgroep zijn vooral taakgericht en hebben weinig effect op de dimensie O (ontwikkeling) en V (verduurzaming)."

" " 2. Community of Interest (COI)! "

kenmerken ! Een groepsverband bestaande uit projectleden aangevuld met externe deskundigen noemen we een Community of Interest. De gemeenschappelijke interesse vormt de drijfveer om informatie met elkaar te delen en nieuwe kennis te creëren."

"

voorwaarden ! Buiten deze incidentele ontmoetingen is er geen sprake van een langdurend commitment van de deelnemers om na afloop van de bijenkomsten met elkaar de kennisbasis te blijven verbreden en te verrijken. Tijdens de samenkomsten hoeft – gezien de aard en het tijdelijke karakter ervan – maar in beperkte mate geïnvesteerd te worden in het opbouwen van sociaal kapitaal, waarmee bedoeld wordt het scheppen van een klimaat van vertrouwen en wederzijdse betrokkenheid. De focus ligt vooral op het uitdiepen van de thematiek door uitwisseling van kennis en standpunten.

bijlage: 1.1 ontwikkeling COI - COL - COIL

pag 2 van 3

Aan deze vorm van kenniscreatie, in bepaalde opzichten vergelijkbaar met een kenniskring, is de term Community of Interest verbonden. "

"

effecten op de drie dimensies P, O en V ! Door de ontmoetingen en de uitwisseling van informatie en opvattingen tijdens de bijeenkomsten van de COI zal er sprake zijn van een (beperkte) bijdrage aan de ontwikkeling van de deelnemers. Studenten maken kennis met ervaren beroepsbeoefenaars en zien en horen hoe zij zich opstellen met betrekking tot de thematiek; de externe deskundigen horen misschien verrassend nieuwe standpunten of ideeën van de kant van de studenten. "

" 3. Community of Learners (COL)! kenmerken " Voor een gemeenschap die wel de ambitie uitspreekt om van en met elkaar te willen leren, is de term Community of Learners van toepassing. In een dergelijke gemeenschap staat het collectief leren centraal en zijn de processen van samen-werken en samen-leren nauw met elkaar vervlochten. Bovendien zijn alle leden van de gemeenschap gefocust op het ontwikkelen van (deel-)competenties. Zij zijn afkomstig uit zoveel mogelijk geledingen met een gemeenschappelijk doel voor ogen. "

"

De deelnemers in de COL ! Binnen de leer- en werkgemeenschap leren en werken alle deelnemers. " De studenten - bij AC Duurzaam en SPIL junior medewerkers genoemd - hebben een uiteenlopende achtergrond. Ze bezitten kennis en ervaring opgedaan in verschillende opleidingen (multi-disciplinair) en liefst ook een mix van meer praktisch en meer conceptueel ingesteld qua denk- en werkniveau. Zij worden verdeeld over een aantal projectgroepen.


"

De tweede groep deelnemers – bij AC Duurzaam en SPIL de senior medewerkers genoemd – zijn afkomstig uit zoveel mogelijk verschillende contexten (de 5 O's: ondernemingen, onderwijs, (semi)overheid, onderzoek en maatschappelijke organisaties, waaronder burgerinitiatieven). "

"

In hun expertrol geven ze input vanuit hun kennis en praktijkervaring aan de projectgroepen. Ook kunnen ze (leden van) de COL in contact brengen met hun netwerken en zo de COL verbinden met de omgeving. Sommigen zijn als opdrachtgever rechtstreeks betrokken bij de voortgang van één of meerdere projectgroepen. Als begeleider vervullen ze de rol van coach of facilitator. " " Met name de rol van begeleider/coach/facilitator vraagt om specifieke competenties. Binnen de COL wordt aandacht besteed aan het verder ontwikkelen hiervan tijdens teambijeenkomsten. "

"

Vertegenwoordigers uit het beroepenveld, die in eerste instantie vanuit hun bedrijfservaring en vakinhoudelijke expertise gevraagd worden om deel uit maken van de gemeenschap, vervullen meerdere rollen. " Voor studenten hebben ze een belangrijke voorbeeldrol als beroepsbeoefenaar. Anders dan de docenten laten de beroepsbeoefenaars in woord en gedrag zien hoe het in de beroepspraktijk eraan toegaat. Zij hebben ook een bepalende rol bij het ontstaan van een bedrijfsmatige cultuur in de leer- en werkgemeenschap. Voor de vertegenwoordigers uit het onderwijsveld kan deze kennismaking verhelderend zijn. " De betekenis van actieve deelname van beroepsbeoefenaars is groot: de confrontatie met de verschillen tussen een onderwijscultuur en die van het bedrijfsleven kan voor alle leden van de gemeenschap leerzaam zijn. Methodieken, instrumenten en vaardigheden, die in één werkomgeving en cultuur gehanteerd worden, kunnen wellicht waardevol zijn – eventueel na aanpassing – in een andere omgeving. Discussies met collega's in de gemeenschap kunnen

bijlage: 1.1 ontwikkeling COI - COL - COIL

pag 3 van 3

aanleiding zijn tot heroverweging van de eigen opvattingen en werkwijzen, of inspiratie bieden om in eigen kring bepaalde processen in gang te zetten. 
 " voorwaarden! Voorwaardelijk voor de vorming van een COL is dat er sprake is van een (h)echte community met als kenmerk een actieve betrokkenheid van alle deelnemers. Het uitgangspunt vormt voor alle leden van de gemeenschap de intentie om met en van elkaar te leren. Concreet betekent dit: ten eerste, dat er bewust geïnvesteerd wordt in de onderlinge relaties, wederzijds vertrouwen en wederkerigheid; ten tweede, dat er regelmatig groepsbijeenkomsten worden georganiseerd met alle deelnemers uit de diverse geledingen om van elkaar te leren, samen te reflecteren op het proces en bij te dragen aan de leercultuur van de community. "




effecten op de drie dimensies P, O en V 
 Meer dan bij een COI, zal er bij deze vorm van samen-werken en samen-leren, sprake zijn van persoonlijke en professionele ontwikkeling, op individueel en op groepsniveau. Het collectieve commitment om met en van elkaar te leren zal ook de kansen op verduurzaming van de uitkomsten en (leer)ervaringen vergroten. " 


"

4 . Community of Innovative Learners (COIL) ! 
 kenmerken 
 Indien de leer-werkgemeenschap de ambitie uitspreekt om bij te dragen aan duurzame vernieuwing en transitie, en daar als gemeenschap ook gezamenlijke leerdoelen aan ontleent, dan zal sprake zijn van een Community of Innovative Learners. "

"

Inhoudelijk zal de focus komen te liggen op het verbreden en toepassen van geïntegreerde kennis op kennisgebieden die raakpunten hebben met de thematiek van de COIL (bv. Energie transitie, Duurzaam Bouwen, Zorg&Wonen, Duurzame Energie) 
 Maar er is meer. De overgang van COL naar COIL zal vooral bepaald worden door de volgende drie factoren: " 1. de structurele betrokkenheid in de gemeenschap van zoveel mogelijk O's, verbindingen met externe netwerken en heel bewust aandacht voor het opbouwen van sociaal kapitaal en het creëren van een open cultuur." 2. toepassing van proceskennis over transitie-management, met name in het formuleren van intrigerende vragen, het realiseren van een brede betrokkenheid en draagvlak, en bij de implementatie, het traject van nazorg en consolidatie." 3. een verschuiving van het object van analyse en ontwikkeling naar het bovenliggende systeemniveau omdat daar vooral veranderingsprocessen een meer duurzaam karakter zullen krijgen. "

"

voorwaarden ! Door de grotere heterogeniteit in deelnemers wat betreft achtergronden, ervaring, belangen, prioriteiten en dergelijke zal bij de groei naar een COIL expliciet tijd en aandacht besteed dienen te worden aan het uitbouwen van sociaal kapitaal en het samen ontwikkelen van omstandigheden die sociaal leren bevorderen. 
 In een COIL moet er specifieke proceskennis en -vaardigheden aanwezig zijn om transities te kunnen initiëren en te faciliteren. " " effecten op de drie dimensies P, O en V" Meer dan bij de COL als samenwerkingsvorm, zal bij een COIL sprake zijn van een bijdrage aan transitieprocessen. In de termen van het Transitiemodel betekent dit een potentie op alle drie de dimensies (P, O e n V).

bijlage: 1.2 drie-assen model

pag 1 van 3

" " " " Drie-assen model! "

Op systeemniveau kunnen de ambities van de samenwerking van onderwijs en externe partners gevisualiseerd worden aan de hand van scores op drie dimensies (P-as projectopbrengst; O-as ontwikkeling en V-as verduurzaming). Het ontwikkelingsperspectief is geldig voor alle partners en op alle niveaus."

"

" verduurzaming

Ontwikkelperspectief voor alle betrokkenen in drie dimensies

3

V3 2

P3 1

P2

P1

V2 V1 O1

O2

O3

" " Toelichting per as en onderlinge verbindingen.! " De projectopbrengst-as:! "

ten

gs ren

pb t-o

jec pro

ontwikkeling (individu-team-organisatie)

" " " " " " " " " " " " " " " " " " " " "

De score op de projectopbrengst-as neemt toe bij een hogere waardering voor het proces (projectmatig werken) en de kenmerken van het eindresultaat (een creatieve oplossing, goede onderbouwing bij keuze uit alternatieven, overtuigend rapport, tevreden opdrachtgever). In de context van project-gestuurd onderwijs met bv. een "projectbureau" waar de interne/externe opdrachten binnenkomen en uitgezet worden binnen de opleiding(en) is dit de traditionele gang van zaken."

"

Het is ook mogelijk om een bredere visie te hanteren." Een rijkere opbrengst op de P-as (voor proces en product) ontstaat wanneer er veranderingen optreden in denken en gedrag bij individuele personen, teams en organisatie omdat leeropbrengsten, dankzij educatieve interventies verworven, worden toegepast (verbinding P-as met O-as). Een bewuste visie kan ook zijn dat afzonderlijke projectopbrengsten bijdragen aan een overkoepelend thema of een intrigerende-vraag, die centraal staat in de leer-werkgemeenschap. Bovendien kunnen ook veranderingen optreden in de cultuur, de omgang met elkaar, de besluitvorming etc. die aan een duurzame verandering kunnen bijdragen. " Door te borgen dat opbrengsten van de O-as (ontwikkeling) toegepast en blijvend

bijlage: 1.2 drie-assen model

pag 2 van 3

geïmplementeerd worden op team en organisatieniveau zullen niet alleen incidenteel hogere scores bereikt worden op de P-as, maar zullen projectopbrengsten op termijn structureel op een hoger niveau komen te liggen. "

"

Een hogere score komt m.a.w. tot stand wanneer:" - losstaande - gesloten geformuleerde - projecten vervangen zijn door naar elkaar versterkende en op elkaar voortbouwende vraagstellingen (lange termijn visie, realistische opsplitsing in deelprojecten);" - de vraagstelling - en de globale kenmerken van het proces en het eindresultaat - de uitkomst is van een discussie binnen de community (meerwaarde door draagvlak en afstemming op diverse partners);" - de vraagstelling voortkomt uit de behoefte van de projectleden (en past binnen het thema of intrigerende vraag van de community) " - de vraagstelling vernieuwend en passend is binnen een breder thema of intrigerende vraag, aansluit op gedeelde idealen en een visie op een nieuwe toekomst en/of een sociaalmaatschappelijke configuratie (verbinding aan lange termijn perspectief);" - de implementatie en verankering in de omgeving een vast onderdeel is van de vraagstelling (gebruikers/afnemers kant); " - de bijkomende verandering in structuur/besluitvorming/configuratie in de omgeving bij de implementatie en het duurzaam onderhouden, een bewust onderdeel uitmaakt van de vraagstelling (besef van noodzakelijke relatie met organisatorische innovatie);" - de beoogde opbrengst toekomstbestendig is, d.w.z. niet eenmalig en ingeperkt is door specifieke omstandigheden en randvoorwaarden maar juist generiek, exemplarisch en breder is; de mogelijkheden voor transfer zijn een onderdeel van de uitwerking (exemplarisch en transfer);"

" " De ontwikkeling-as! "

Een verschuiving naar een hogere score op de ontwikkeling-as kan optreden als er scholings- en professionaliseringsactiviteiten zijn georganiseerd op verschillende niveaus (persoonlijk, team- en en organisatieniveau). Dit is de beperkte visie."

"

Het is ook mogelijk om een bredere visie te hanteren en rekening te houden met vragen zoals:" - Komen de leerbehoefte en de meer concrete leervragen voort uit de ervaringen binnen de leerwerkomgeving (bv. invulling rollen; verdeling van taken en verantwoordelijkheden; kennis over creativiteit, teamvorming, inrichting leeromgeving en/of ondersteuning leerprocessen; empowerment; leiderschapsstijlen etc.)?" - Is er sprake van een leercultuur, van reflectie en intervisie, van teamvorming en van borging van de leeropbrengsten? " - Wordt de ontwikkeling van individu en team ook verduurzaamd door het vast te leggen en te beschrijven in termen van beleid en randvoorwaarden, noodzakelijk 'ontwikkelingsbudget' en het wegnemen van belemmerende structuren?"

" "

Een hogere score komt tot stand wanneer:" - aandacht wordt besteed aan reflecterend leren, leren luisteren en zich open stellen voor opvattingen van anderen;" - intervisie en coaching vaste programma onderdelen zijn;" - team-vorming op alle niveaus een belangrijk aandachtspunt is;" - energie en tijd gestoken wordt in gemeenschapsvorming (betrokkenheid-verbinding-idealen-taal) en gewerkt wordt aan shared models;" - er synergie ontstaat dankzij kennisdeling binnen thema's;" - medewerkers en betrokkenen actief bevraagd worden naar hun behoeftes op gebied van persoonlijke ontwikkeling;" - sprake is van beleid waarin structureel ruimte is voor experimenteren;"

bijlage: 1.2 drie-assen model

pag 3 van 3

- externe gerichtheid meer nadruk krijgt en relaties met toeleverende en afnemende instanties aangehaald worden op basis van gelijkwaardigheid;"

- nieuwe samenwerkingen worden opgezocht en duurzame relaties worden opgebouwd met cocreators; "

- vernieuwing en innovatie mogelijk wordt dankzij gezamenlijke ontwikkeling en verbindingen tussen deelnemers onderling, op teamniveau en op organisatieniveau;"

- verbreding, verdieping en verbinding van processen en producten gaat ontstaan die een beweging naar transitie mogelijk maakt. "

" " " De verduurzamings-as! " "

Een verschuiving naar een hogere score op deze as treedt op wanneer er sprake is van werkelijke implementatie van de projectopbrengsten, als de uitkomst zelf-onderhoudend is dwz niet verdere ondersteuning behoeft vanuit de expertise van de leer-werkgemeenschap en toekomst-bestendig is1. " Anders gezegd: de afnemers/gebruikers hebben kennis en ervaring opgedaan om vergelijkbare processen autonoom uit te voeren. Dit is nog de beperkte visie." " Het is ook mogelijk om een bredere visie te hanteren. Een toename op de verduurzamings-as kan alleen optreden als:" - er voldoende besef is (dankzij hogere scores op de ontwikkeling-as) van de noodzaak tot verandering in de omgang met elkaar (gemeenschapsvorming);" - er betrokkenheid is van een diversiteit aan partners en netwerken;" - er aandacht is voor transitie-management en de implicaties voor werkwijzen en cultuur;" - innovatie-vermogen aanwezig is en een open mindset als voorwaarden voor transitie;" - een eigen visie wordt ontwikkeld op een toekomst-bestendige vertaling van opkomende trends en nieuwe idealen van de jongere generatie; " - de overheersende cultuur omgevormd wordt naar een cultuur waar blijvend veranderen de norm is;" - een cultuur wordt gecreëerd, die steeds congruent is met de idealen en visie op de toekomst, een cultuur bovendien zonder uitsluiting maar juist met plaats voor anders-denkenden;"

" "

1

zie ook bijlage 1.9 over kennisproductiviteit en de opbrengsten in de mindset en competenties van de deelnemers.

bijlage: 1.3 ontwerpprincipes

pag 1 van 4

" " " " Ontwerpprincipes voor de leer-werkomgeving! " "

In het voorwoord van deze eindrapportage wordt een conceptueel model toegelicht bestaande uit een drietal hoofdcomponenten. In het blok getiteld voorspellende factoren, worden persoonskenmerken en leeromgeving genoemd als variabelen. " Om te komen tot vernieuwende oplossingen voor complexe problemen uit het werk stelt Kessels dat een leeromgeving voorwaardelijk is voor wat hij noemt: 'kennisproductiviteit'.1"

"

Een dergelijke leeromgeving dient innovatief denken te ondersteunen en het innovatievermogen te verhogen. Een traditionele opleidingsomgeving die ontworpen en ingericht is om vooraf opgestelde leerdoelen te bereiken, met een leerplan en een overwegend docentgestuurd leerproces, is hiervoor ontoereikend. " Er bestaat geen blauwdruk voor het inrichten van een innovatieve omgeving zoals hier bedoeld temeer daar de beginsituatie, veranderbereidheid en overige noodzakelijke voorwaarden per context heel sterk kunnen verschillen." Wel is het mogelijk om een set ontwerpprincipes te formuleren die geen algoritme zijn maar wel de richting en ambitie beschrijven van het ontwikkelingsproces van een nieuw leer-werkarrangement2. " " Petra Cremers3 heeft een lijst opgesteld van ontwerpprincipes voor professionele leeromgeving binnen de Hanzehogeschool. Zij heeft zich daarbij gebaseerd en voortgebouwd op eerdere versies van ontwerp principes uit de periode dat zij betrokken was bij het HPBO-project Value in the Valley." Aan de hand van de opgedane ervaringen tijdens het project Value beyond the Valley is deze lijst aangepast. "

" " Ontwerpprincipes! " "

1. Neem authentieke, relevante en actuele problemen als uitgangspunt.
 
 Een authentiek probleem is een uitdaging voor de studenten en andere deelnemers. Bovendien is het motiverend en vormt het een directe aanleiding om beroepspraktijk en belanghebbenden actief te betrekken in het leerarrangement bij het zoeken naar een oplossing.


"

Kenmerken: " - een authentieke vraagstelling die bij voorkeur aansluit bij de drijfveren van de lerenden" - een vraagstelling die complex is en diverse aspecten heeft; een probleem dat niet tot één (bv. technische) discipline beperkt blijft; een multidisciplinaire aanpak is noodzakelijk " - een vraagstelling met verschillende partijen en belanghebbenden. 
 Afhankelijk van ervaring en niveau: een 'wicked problem' ; een probleemcontext met een aantal factoren en onzekerheden die elkaar onderling beïnvloeden 
 1

zie bijlage 1.9

2

Onder deze ontwerpprincipes liggen de diverse concepten. Concepten en principes tezamen leiden tot een uitwerking van een arrangement. De feitelijke verschijningsvorm is afhankelijk van de kenmerken van de context, de randvoorwaarden en de kenmerken van het deelnemers aan het ontwikkelteam. 3

Petra Cremers (2015) Handreiking professionele leeromgevingen , Stafbureau O&O, Hanzehogeschool Groningen (geraadpleegd: versie 09-02-2015)

bijlage: 1.3 ontwerpprincipes

pag 2 van 4




"

2. Integreer werk- en leerervaringen. 
 Tijdens geplande en spontane interventies wordt (met begeleiding) teruggekeken op ervaringen om hiervan te leren. Als didactisch principe is hiervoor de term gekozen Work-based Learning. (zie bijlage 1.5) 
 Met gerichte feedback op werkervaringen (zie ook principe 4) worden leermomenten gecreëerd die kunnen bijdragen aan de persoonlijke en professionele ontwikkeling van de student. 
 De beslismomenten (go/no-go momenten), die onderdeel uitmaken van een gefaseerde werkwijze (bijvoorbeeld een vorm van project-matig werken ), vormen een natuurlijke aanleiding om stil te staan bij de voortgang van de werkzaamheden en eventueel ontbrekende kennis en vaardigheden. 
 De werkervaringen kunnen zo de basis voor educatieve interventies gaan worden. Voorbeelden van interventies zijn bijvoorbeeld het aanbieden van ondersteunende informatie in de vorm van een een of meer workshops, aanvullende leerbronnen en Just-in-Time oefeningen.
 De opbrengsten in termen van nieuwe kennis en vaardigheden moeten de deelnemers vervolgens kunnen toepassen bij het verder uitwerken van de opdracht. M.a.w. beginnend bij een werkervaring, volgt daarop een leertraject dat nieuwe kennis en vaardigheden genereert die vervolgens weer in het werk toegepast worden. Geplande en niet-geplande interventies maken dus bewust deel uit van het arrangement.


"

Kenmerken:" - werkervaringen vormen aanleiding voor leerprocessen; leeropbrengsten kunnen direct toegepast worden in het werken aan de taak/vraagstelling." - aansluiten bij leerbehoefte van medewerkers" - aandacht voor persoonskenmerken en leerstijlen" - tijdens initiële opleiding verhogen van zelfsturend leren - een leervermogen gericht op levenlang leren competentie en Self-directed learning."

" "

3. Maak gebruik van diversiteit
 Diversiteit in (project)teams, de gemeenschap en bij interne en externe contacten is waardevol om te komen tot creatieve oplossingen en 'group-think' te voorkomen. Een heterogene groepssamenstelling is waardevol omdat deelnemers binnen het arrangement kennismaken met verschillende perspectieven en bewust worden van hun eigen standpunten, waarden en normen.
 
 Aandachtspunten " - diverse disciplines zijn vertegenwoordigd in het projectteam. Voorkom dominantie van één discipline en stimuleer co-creatie en kennisdeling" - teamvorming (taakgericht) en onderlinge betrekkingen binnen projectteam en tussen de deelnemers binnen de gemeenschap (sociaal kapitaal)" - voldoende tijd om vanuit verschillende perspectieven naar het probleem te kijken en een (her)formulering van de vraag te zoeken opdat iedereen zich kan identificeren met het probleem en zich eigenaar ervan kan voelen" - informele en meer formele bijeenkomsten waarbij standpunten en onderliggende aannames en waarden geëxpliciteerd worden en met elkaar gedeeld."

"

4. Stimuleer evaluatie en reflectie
 Onderwerp voor reflectie vormen de werkervaringen die samenhangen met de uitvoering van de taak, de voortgang en belemmeringen van het werk, maar ook de positieve emoties en weerstanden bij de deelnemers (zie ook principe 2). 
 Reflectie op ervaringen (begeleid en/of autonoom) vormt een belangrijk aspect van

bijlage: 1.3 ontwerpprincipes

pag 3 van 4

onderzoekend leren4. In de PDSA5 kwaliteitscirkel vormt reflectie een element van de fase Study. Verwant hiermee is ook de uitwerking van het begrip "reflection in action" (Argyris en Schön).
 
 Bij (tussentijdse) evaluatie of reflectie op werkervaringen kan gekozen worden voor de taakrealisatie vanuit de inhoud. Een andere mogelijkheid is om te kiezen voor de proceskant. Bij dit arrangement en vanuit de visie van Value beyond the Valley, past deze benadering beter.
 Bij die optie gaat het om evaluatie en feedback op individueel en team-functioneren, op communicatie-patronen, op het open staan voor andere opvattingen en het kunnen loslaten van eigen standpunten, op het zoeken naar creatieve oplossingen, etc. 
 
 Het karakter van de momenten van reflectie en feedback is vooral ontwikkelingsgericht ('assessment for learning') en niet beoordelend of waarderend ('assessment of learning')
 
 Aandachtspunten" organiseer en stimuleer momenten van 'time-out' om met elkaar terug te kijken op het proces en de voortgang" - maak momenten voor evaluatie en reflectie tot vaste onderdelen van de lange termijn planning" - leren formuleren van positieve punten en verbeterpunten in het functioneren van de persoon zelf, en van anderen, op een realistische en doelgerichte wijze" - self- en peerassessment kunnen omzetten in verbeterpunten voor persoonlijke en professionele groei (bedoeld wordt: niet-discipline-gebonden kennis/vaardigheden)
 
 -

"

5. Vorm een lerende gemeenschap
 Dit ontwerpprincipe verwijst naar de ambitie en het commitment van de (project)leden en andere betrokkenen om van en met elkaar te leren. Ieder erkent dat er sprake is van een symmetry of ignorance (voor ieder geldt dat er leervragen zijn om zich als persoon en professional verder te ontwikkelen). Ieder is zich ook bewust dat hij/zij behoort tot een gemeenschap en daarmee ook een gelijkwaardige partner van en voor anderen is. 
 Vanuit dit gemeenschapsgevoel voelt ieder zich mede-verantwoordelijk (eigenaarschap!) voor de inrichting en cultuur van de omgeving. De cultuur in de leeromgeving is niet schools, maar die van een creatieve, professionele omgeving, met veel mogelijkheden en geplande interventies voor kennis-delen en kennis-creatie.
 De gemeenschap (Community of Learners/Community of Innovative Learners) biedt een stimulerende omgeving om te leren en met anderen samen te werken. Vanuit het bewust zijn van de symmetry of ignorance wordt duidelijk hoe belangrijk levenlang leren is en wat de betekenis is van reflectie voor de verdere ontwikkeling op persoonlijk en professioneel gebied.
 
 Het bewustzijn dat men lid is van een lerende gemeenschap en gelijkwaardig is in de zin dat ieder leervragen heeft om zich verder te bekwamen, betekent ook dat de omgang met elkaar gelijkwaardigheid als uitgangspunt dient te nemen. Een traditionele rolinvulling van een docentexpert versus een consumerende student past hier niet in. De dominantie van de schoolcultuur wringt ook met het begrip community. Beter is het om met elkaar een nieuwe mix van verschillende cultuurkenmerken te creëren. Ook een instantie die buiten de gemeenschap staat maar wel het functioneren van student-leden beoordeelt, is niet in overeenstemming met een 'eigen leercultuur. 
 De lerende gemeenschap dient m.a.w. een eigen cultuur te ontwikkelen met relatie-definiëring, 4

het spiraal model van Korthagen is een opeenvolging van de volgende fasen: handelen en ervaringen opdoen - terugblikken - bewustwording van essentiële aspectyen - alternatieven ontwikkelen voor de aanpak en daaruit kiezen - uitproberen in nieuwe situatie. 5

PDSA: Plan, Do, Study, Act een meer bij een onderwijs context passende variant van de bekende Deming - PDCA cirkel Plan, Do, Check, Act met een bedrijfsachtergrond.

bijlage: 1.3 ontwerpprincipes

pag 4 van 4

passende taal en omgang met elkaar. 
 
 
 Aandachtspunten" richt de fysieke ruimte met elkaar zo in dat deelnemers aan de gemeenschap zich uitgenodigd voelen om kennis en ervaringen met elkaar te delen." - organiseer informele bijeenkomsten om van elkaar te leren; maak hierbij geen onderscheid tussen ervaren en minder-ervaren leden van de gemeenschap " - betrek ook belanghebbenden buiten de gemeenschap bij bijeenkomsten van kennis-delen en kennis-creatie om zodoende verschillende perspectieven, veronderstellingen, waarden in de discussie te betrekken" - creëer een sfeer van gelijkwaardigheid en respect voor andersdenkenden; investeer in sociaal kapitaal" - ontwikkel een relatie-definiëring met passend taalgebruik en omgang met elkaar" -

"

bijlage: 1.4 Activity Theory

pag 1 van 2

" " " Activity Theory! "

De Activity Theorie (AT-theorie) beschrijft activiteiten van een systeem aan de hand van zes onderling verbonden elementen: een sub-groep (1) werkt vanuit een motief aan een doel (2) om een gewenste opbrengst te realiseren. Om dit te bereiken hanteert het subject hulpmiddelen (3), die extern kunnen zijn (een set richtlijnen, een software programma etc.) of intern (een visie, strategisch plan etc.)." De hulpmiddelen zijn enerzijds ondersteunend, anderzijds cultureel en historisch bepaald en daarmee ook beperkend van aard." Ander elementen zijn: de verdeling van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden tussen de actoren binnen het systeem (4) en de regels, waarden en normen (5) die invloed hebben op de activiteiten. De actoren maken deel uit van een gemeenschap (6), die de omgang van de deelnemers met elkaar en de verdeling van (de aandacht voor) het object binnen in het team1 beïnvloedt."

" " " " " " " " " " " " " " " " " " "

concepten, (hulp)middelen, instrumenten, samenwerkingsvormen 3

1

2

individuele deelnemer (sub)groep

regels/afspraken kaders cultuur & waarden

5

doel motief

opbrengst uitkomst

4 6

organisatie en verdeling van het werk binnen het systeem

leerwerkgemeenschap

Evenals de invalshoek vanuit sociaal kapitaal (zie bijlage 1.10), probeert Activity Theory te beschrijven en te verklaren welke mentaal-cognitieve, structurele en relationele processen zich afspelen tussen deelnemers van een groep die een doel willen bereiken. " Vanuit het doel/opbrengst perspectief beschrijft Activity Theory specifieke elementen van een dynamisch, creatief proces2."

" "

1

Samenvattend:" 1. Een activiteitssysteem is altijd een veelstemmige gemeenschap met verschillende opvattingen, achtergronden en belangen. De posities van de deelnemers in het activiteitssysteem is een onderdeel van de Arbeidsdeling. Dit vormt een bron voor spanningen. In de Regels & Waarden worden afspraken, verwachtingen en oplossingen hiervoor vastgelegd." 2. Spanningen en tegenstellingen in het activiteitssysteem vormen de bron voor veranderingen. Als een systeem een nieuw element overneemt, leidt dat tot botsingen met de bestaande 1

Ten tijde van het project Value beyond the Valley is gewerkt met drie verschillende contexten/systemen (AC Duurzaam, SPIL, ETC/Change Agencies). 2

zie bijvoorbeeld - Miedema, W. & M.Stam (2008) Leren van innoveren: wat en hoe leren docenten van het innoveren van het eigen onderwijs. Proefschrift. Van Gorcum, Assen

bijlage: 1.4 Activity Theory

pag 2 van 2

componenten (Tools, Regels & Waarden, Arbeidsdeling). 
 Een tegenstelling veroorzaakt spanningen, maar ook activiteiten om tot verandering te komen van het activiteitssysteem." 3. Aanleiding voor een expansieve transformatie van het activiteitssysteem kan zijn een toenemende kritiek van individuele deelnemers op de praktijk van werken. Soms komt een gemeenschappelijke visie op hoe verder, hieruit voort. Het Object en Motief van een activiteitssysteem kunnen dan op een nieuwe wijze ingevuld worden, op basis waarvan het Subject (het collectief van individuele deelnemers de componenten (en daarmee het activiteitssysteem) kunnen wijzigen.
 Van een expansieve transformatie is pas sprake als het Object en het Motief van de activiteit opnieuw (mentaal) zo zijn ingevuld, dat er zich radicaal nieuwe mogelijkheden voordoen ten opzichte van de voorafgaande activiteit.


" "

"

In de eindrapportage zal de terminologie en het conceptueel kader van de Activity Theory benut worden om spanningen en tegenstellingen op systeemniveau te beschrijven en te duiden in het licht van opbrengsten en leermomenten."

"

Ook de theorie van Sociaal Kapitaal (zie bijlage 1.10) beschrijft elementen van een systeem. De drie dimensies vertonen enige overeenkomst met de zes elementen van de AT-theorie, maar nu vooral vanuit het perspectief van het proces van co-creatie en minder vanuit doel-opbrengst perspectief. 
 Anders dan in de AT-theorie komt in de Sociaal Kapitaal theorie grote nadruk te liggen op de kwaliteit van de relationele betrekkingen tussen de actoren als co-creators in vernieuwing en innovatie. Vooral het belang van onderling vertrouwen, waardering en plezier komt als kenmerk naar voren."

"

In de beschrijvingen van de contexten van de arrangementen (zie bijlage 2) en de evaluaties daarvan zijn veel van bovenstaande aspecten en wrijvingen terug te lezen. Het voert, binnen het kader van deze eindrapportage te ver, deze allen te analyseren. Wel wordt duidelijk dat de gesignaleerde fricties het leerproces van het systeem (en daarmee de ontwikkeling ervan) bevorderen mits er voldoende sociaal kapitaal (en draagvlak) aanwezig is en er voldoende ruimte voor reflectie (en openheid) is ingebouwd."

" " "

bijlage: 1.6 projecttijdlijn

pag 1 van 2

COMPETENTIES

" " Projecttijdlijn en Work-based learning! "

contract

voortgangsrapportage

PVA

concept

concept

eindverslag

concept

concept

PROJECTOPDRACHT

projectstart

projecteinde

PVE PVA

contract

tussenrapportage peer to peer

concept

INFORMATIE

oriëntatie

concept

analyse

PVE PVA

concept

proef

adviesrapport

bouwplan

ontwerp

functies creativiteit

projectevaluatie evaluatieversag

peer to peer

concept

uitwerking

rapportage

presentatie

proef

evaluatie

rapportage

planning

" " " "

De illustratie laat de volgorde in de tijd zien van (mogelijke) activiteiten die onderdeel uitmaken van een methodische werkwijze bij projecten."

"

De projectvoortgang is afgebeeld in het middelste blok; de (parallelle) ontwikkeling van competenties is voorgesteld in het bovenste blok terwijl activiteiten bedoeld om de projectvoortgang te ondersteunen, in het onderste blok zijn opgenomen. "

"

Tussen projectopdracht en projecteinde worden vijf fasen onderscheiden:" de oriëntatiefase met het tussenproduct: het projectcontract" de analyse fase met het tussenproduct: het programma van eisen (pve) en het plan van aanpak (pva)" de ontwerpfase met het tussenproduct: voortgangsrapportage met ontwerp" de uitwerkingsfase met als eindproduct: de eindrapportage , de realisatie van een product en de presentatie. " de evaluatiefase met het product: de projectevaluatie (proces en product)


"

bijlage: 1.6 projecttijdlijn

pag 2 van 2

Aan de schriftelijke (tussen)producten gaan steeds conceptteksten vooraf; mondeling presenteren wordt geoefend aan de hand van een proefpresentatie, om schrijven van het eindrapport te structureren wordt eerst een bouwplan opgesteld."

"

De (tussen)producten en de voorafgaande concepten en oefensessies vormen evenzovele aanleidingen voor de begeleider(s) om het gesprek aan te gaan met de projectgroep of individuele leden. De betekenis hiervan voor de persoonlijke en professionele ontwikkelling wordt (voor de mbo-context) verder toegelicht in de illustratie van work-based learning (zie bijlage 1.5). Aanvullend hierop zijn er in de illustratie ook twee momenten aangegeven waarop het functioneren en welbevinden van de groep en de groepsleden bijzondere aandacht krijgt (peer to peer evaluatie). " Na de afronding van de projectopdracht en het aanbieden van het eindrapport is tijd ingepland om terug te kijken op product en proces en individueel en/of met elkaar lessons learned te formuleren om de ervaringen mee te kunnen nemen naar een volgend project. "

"

In het onderste blok zijn enkele (voorbeelden van) ondersteunende activiteiten ingepland. De vorm kan nader bepaald worden (schriftelijk met mondelinge toelichting; workshop met actieve deelname; excursie of bedrijfsbezoek, verwijzing naar bronnen en good practice etc.)" Ook kan het zijn dat de projectgroep zelf komt met een vraag naar ondersteunende informatie. "

"

In het bovenste blok tenslotte staat een zelfde fasering in de tijd maar nu in het kader van het verwerven van competenties. Zelf geformuleerde leeropbrengsten of voor de opleiding noodzakelijke (deel)competenties vormen het startpunt. De kennis en ervaringen die opgedaan worden tijdens de voortgang van de projectwerkzaamheden (de “projecttijdlijn” kunnen opgenomen worden in de “competentie-lijn”. "

"

De centrale ‘boodschap’ in deze illustratie is:" Creëer als begeleider(s)/coach interventiemomenten en/of sluit met gezamenlijke reflectiemomenten aan bij activiteiten in elke nieuwe projectfase." Verbind de methodische werkwijze en de voortgang in het project met ondersteunende informatie die relevant en direct toepasbaar is." Maak inzichtelijk hoe de “competentie-lijn” qua fasering en (tussen)opbrengsten parallel loopt met de “project-lijn” .

bijlage: 1.7 Illeris

pag 1 van 2

" Leren volgens Illeris! "

De leertheorie van Illeris (het Triangle-model) gaat uit van het standpunt dat leren bestaat uit twee geïntegreerde processen: een intern verwervingsproces (met een cognitieve component en een emotioneel/psychodynamische component) in combinatie met interactie met de omgeving (de individueel-sociaal/maatschappelijke dimensie)."

" " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " "

betekenis capaciteiten

mentale en fysieke balans

functionaliteit

gevoeligheid

inhoud

aanmoediging

kennis begrip vaardigheden

motivatie emotie wilskracht

actie communicatie samenwerking

interactie

integratie sociale omgeving

In de voorstelling van het model is goed te zien dat deze principes leiden tot een drietal dimensies van leren:" 1. een extern interactie proces - de verticale dubbele pijl tussen de omgeving (basis) en het individu" 2. een intern verwervingsproces - de horizontale dubbele pijl" 3. een samenspel tussen twee psychologische functies : de cognitieve functie (met als focus de leerinhoud) en de psychodynamische functie (de ‘mentale energie')."

"

De hoeken van de driehoek stellen de drie sferen/dimensies voor van het leren. De centrale claim van de theorie van Illeris is dat leren altijd deze drie dimensies omvat:" (a) de cognitieve dimensie - leerinhoud (kennis en vaardigheden) - die begrip en competentie ontwikkelt" (b) de psychologische dimensie - mentale energie, motivatie en emotie - die de identiteit van de lerende ontwikkelt" (c) de sociale dimensie - externe participatie, communicatie, samenwerking - die de relationele en sociale kant ontwikkelt"

" "

bijlage: 1.7 Illeris

pag 2 van 2

In het model beïnvloeden de cognitieve component en de psychodynamische component elkaar, en staan zij - ondeelbaar - in interactie met de sociale/maatschapppelijke dimensie."

"

Binnen deze driehoek ligt het spanningsveld van leren in het algemeen èn die van het leren in een specifiek leerarrangement of episode. Leren, volgens Illeris, speelt zich altijd af binnen het spanningsveld van deze driehoek."

"

Hij onderscheidt vier typen processen bij het opbouwen van kennis:" 1. een proces van cumulatie, waarbij nieuwe informatie uit de omgeving gescheiden wordt opgeslagen, niet verankerd aan bestaande kennisstructuren;" 2. een proces van assimilatie, waarbij nieuwe informatie uit de omgeving wordt aangepast en opgenomen binnen bestaande kennisstructuren;" 3. een proces van accommodatie, waarbij onder invloed van nieuwe informatie, bestaande structuren eerst gedeeltelijk uiteenvallen en daarna opnieuw georganiseerd worden.
 Kritisch reflecteren maakt deel uit van accomodatief leren en draagt bij aan het anders organiseren van kennisstructuren (mentale modellen)." 4. een proces van transformatie, dit is een bijzondere, emotioneel/psychodynamisch ingrijpende vorm van leren, waarbij niet alleen cognitieve structuren opnieuw worden georganiseerd onder invloed van nieuwe informatie en ervaringen, maar waarbij ook het patroon van waarden en normen verandert." " " Bij het ontwikkelen van een eigen identiteit en het zich voorbereiden op de beroepspraktijk horen de processen van accomodatief en transformatief leren. " Voor het functioneren op mbo of hbo niveau is alleen assimilatie van nieuwe informatie zonder aanpassing en uitbreiding van mentale modellen en verandering van de onderliggende set van aannames en waarden, niet toereikend"

" "

Het Triangle-model en de indeling in de vier typen leren werkt door in de volgende keuzes bij de inrichting van het leerarrangement: " 1. aandacht voor de aansluiting bij het individu met name door gevoelens van welbevinden (plezier, positieve emoties) te vergroten, en door weerstanden tegen leren proberen weg te nemen;" 2. aandacht voor de sociale interactie bij het leren;" 3. aandacht voor het leerproces en reflectie over verbetering van het leer-werkarrangement vanuit de drie dimensies van leren. 


"

"

bijlage: 1.8 transitie-innovatie

"" ""

pag 1 van 2"

Energietransitie!

Een definitie:" "Transities zijn radicale en structurele veranderingen in een maatschappelijk (sub)systeem als resultaat van een co-evolutie van economische, technologische, ecologische en institutionele ontwikkelingen op verschillende schaalniveaus" (Rotmans et al., 2001). " Kenmerkend is volgens deze omschrijving dat het gaat om radicale, structurele veranderingen als uitkomst van verschillende processen in diverse domeinen en op verschillende aggregatieniveaus. Transities hebben dan ook vaak een tijdschaal van verschillende decennia."

"

Elk transitieproces kent verschillende fasen en effect-niveaus. Vanuit een ontstaansperspectief staan aan het begin van een transitie in eerste instantie beperkte socio-technologische1 innovaties waarmee in begrensde omgevingen wordt geëxperimenteerd. Vervolgens kunnen deze ontwikkelingen verstoringen en druk uitoefenen op bestaande praktijken in een hoger gelegen aggregatieniveau."

"

ETC is een begrensde omgeving - begrensd in plaats en in aantal partners/deelnemers - met als ambitie om te experimenteren met nieuwe mogelijkheden of ongebruikelijke combinaties van bestaande technologieën. Omdat de omgeving alle ruimte (hier heel breed bedoeld) biedt kan het ontwikkeld worden als een leeromgeving met alle kenmerken van een innovatie praktijk. Het doel van de gemeenschappelijke activiteiten van de leden van de lerende-gemeenschap is het uitwerken van intrigerende vragen, het opzetten van experimenten en/of het testen van de (gebruikers)mogelijkheden van nieuwe technologieën en diensten, voorafgaand aan de introductie in de open markt. "

"" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 1

fig 1. Dynamiek en doorbraak van innovaties in socio-technische regimes volgens multi-level perspectief (Geels)"

De samengestelde term ‘socio-technologisch’ benadrukt de vervlechting van economische, culturele, ecologische, institutionele en technologische factoren.

bijlage: 1.8 transitie-innovatie

pag 2 van 2"

De illustratie laat de verschillende effect-niveaus zien (verticale as) en de voortgang in de tijd. Te zien is hoe opbrengsten van experimenten in een niche-omgeving elkaar gaan versterken, aansluiting vinden bij ontwikkelingen op een hoger aggregatieniveau en uiteindelijk geïncorporeerd worden tot een nieuwe praktijk."

"

Het woord niche wordt in dit verband gebruikt voor een beschermde omgeving waar nieuwe ontwikkelingen getest kunnen worden in nog vereenvoudigde, soms onstabiele test configuraties. " Door vervolgens te spreken van Bounded Socio-Technical Experiments (BSTE) 2 wordt het beeld van een niche als een nog afgeschermde, ontwikkel-experimenteer ruimte (ruimte in zowel mentaal als fysiek opzicht) verder ingevuld."

""

Overeenkomstig de terminologie van transitie-fasen speelt de leerwerkomgeving van de ETC een rol in de zogenaamde ‘exploration phase’ en ‘take-off phase’ (Rotmans) of in de terminologie van Wiek in de ‘acceleration phase’. Het doel is dan ook niet zozeer de (lange termijn) technologische transitie op zich, maar de impact die uitkomsten en ervaringen hebben als beproefde en waarneembare voorbeelden op het ontstaan van een nieuwe socio-technologische configuratie. " Met de resultaten kan getoond en ervaren worden hoe nieuwe technologische en sociale mogelijkheden een radicale verandering kunnen veroorzaken. Aangevuld en versterkt door uitkomsten in andere innovatieve niches, en met politieke en maatschappelijke druk, kan uiteindelijk voldoende momentum ontstaan om een werkelijke doorbraak (‘breakthrough phase’ - Rotmans , ‘stabilisation phase’ - Wiek) te bewerkstelligen op hogere aggregatie-niveaus. "

"

2

BSTE is een uitdrukking van Vergragt en Brown

bijlage: 1.9 kennisproductiviteit

pag 1 van 2

" Kennisproductiviteit! " Een arrangement in de context van Value beyond the Valley is learner-centred. De learners, in de terminologie van een COL/COIL (zie bijlage 1.1) zijn alle deelnemers aan de leergemeenschap. 
 Hiermee onderscheidt het zich van andere omgevingen die meer discipline-centred zijn en waarbij het ontwerp van de leeromgeving en de plaats in het leerplan gekoppeld zijn aan het verwerven van meer vakspecifieke competenties die de opleiding, in samenspraak met het beroepenveld, opgesteld heeft. Vakoverstijgende competenties worden veelal wel genoemd als zijnde belangrijk, maar kunnen zelden systematisch worden ontwikkeld aangezien er binnen een dergelijke context de randvoorwaarden en de ‘ruimte’ ontbreekt."

"

In een learner-centred benadering is het ontwerp niet specifiek ingekleurd vanuit een bepaalde opleiding maar ligt de nadruk op het tot stand komen van een interdisciplinair raamwerk t.b.v. kenniscreatie. Het gaat m.a.w. om een generieke context om met en van elkaar te leren. De inzet en betrokkenheid van de deelnemers, de kenmerken van de fysieke inrichting en de cultuur zijn van groter belang dan aansluiting op gewoontes in de opleiding of de professionele beroepspraktijk. De nadruk moet liggen op het leren van discipline-overstijgende vaardigheden en de ontwikkeling van de persoonlijke vermogens van de learner." " In het projectplan wordt het verhogen van het leervermogen (waaronder innovatie vermogen) genoemd als doelstelling." Innovatie wordt hier (in navolging van Kessels) omschreven als de processen en activiteiten die in samenwerking worden uitgevoerd, om nieuwe producten, processen of diensten te co-creëren. " Deze processen en activiteiten vereisen dat nieuwe combinaties worden gezocht van bestaande kennis, dat nieuwe kennis wordt gecreëerd, dat creativiteit en 'out of the box denken' wordt gestimuleerd etc.." Een open cultuur waar de samenwerking tussen actoren met heel verschillende achtergronden actief wordt bevorderd en gefaciliteerd is hiervoor van groot belang. "

"

Kennisdelen en nieuwe kennis creëren binnen een leer-werkgemeenschap wordt door Kessels1 omschreven als een proces van kennisproductiviteit. Kennisproductiviteit, zegt hij " ... gaat om het vermogen van organisaties, teams en individuen tot: het signaleren, verzamelen en interpreteren van relevante informatie, het genereren van nieuwe kennis met behulp van deze informatie, en het toepassen van deze kennis in het stapsgewijs verbeteren en radicaal vernieuwen van processen, producten en diensten." Als opbrengsten van kennisproductiviteit noemt hij naast organisatie innovatie (werkprocessen, producten of diensten) ook persoonlijke competentie-ontwikkeling. "

"

De uitkomsten van de samenwerking gericht op co-creatie van kennis t.b.v. innovatie en transitie staan niet vooraf vast en ook de weg er naar toe kent veel onzekerheden. Daarmee is het karakter van het leren wezenlijk anders dan de vooraf geplande leerprocessen die er op gericht zijn dat lerenden vooraf gespecificeerde kennis en vaardigheden verwerven. " In de context van kennisproductiviteit zoals door Kessels is beschreven, spelen sociaalconstructieve processen een rol waarbij groepen en teams al werkend en experimenterend vorm geven aan vernieuwing. De ‘klassieke’ ontwerpbenadering die uitgaat van het format: vaststellen van de huidige en gewenste situatie, bepalen van het verschil daartussen, ontwerpen van een oplossing om dit verschil te overbruggen, en implementeren en evalueren van de oplossing passen hier niet bij. Zo’n benadering gaat er immers van uit dat de gewenste situatie zich vooraf helder laat definiëren. Dat is niet het geval bij leertrajecten in een arrangement dat gericht is op innovatie. Daar past veel meer een benadering bij die leren ziet als het samen produceren en vernieuwen."

" 1

Joseph W.M. Kessels (2001) Verleiden tot kennisproductiviteit. Inaugurale rede, Universiteit Twente.

bijlage: 1.9 kennisproductiviteit

pag 2 van 2

Het proces van kennisproductiviteit omvat de deelcompetenties van informatie zoeken en selecteren, nieuwe combinaties en mogelijkheden ontwikkelen en deze vervolgens toepassen ten behoeve van verbetering en innovatie." De duurzame betekenis van kennisproductiviteit bestaat uit:" 1. co-creatie van producten, processen en diensten." 2. de mindset en competenties van de betrokkenen om vernieuwing - ook in de toekomst - te genereren.
 


"

In bijlage 1.2 wordt het drie-assen model beschreven waarmee de ambities van een arrangement in de context van Value beyond the Valley geïllustreerd kan worden. Als het gaat om de verduurzamings-as, dan is, gezien de scope van het project, met name de waarde van kennisproductiviteit gelegen in de uitwerking op de betrokken personen (mindset en competenties). " Verschillende onderzoekingen hebben laten zien dat de processen van kennisproductiviteit in deze betekenis veronderstellen dat er sprake is van een krachtige, stimulerende leeromgeving met goede persoonlijke relaties tussen de deelnemers (sociaal kapitaal - zie bijlage 1.10).

bijlage: 1.10 sociaal kapitaal

" " Sociaal Kapitaal! " "

pag 1 van 2

De term Social Capital wordt gebruikt naast Human Capital en Cultural Capital." In algemene woorden verwijst sociaal kapitaal naar normen en waarden die het sociale weefsel in de maatschappij bepalen en dat personen en instellingen met elkaar verbindt. Door herhaald contact en rechtstreekse ontmoetingen, samenwerking, informele uitwisseling van kennis en ervaringen en investeren in wederzijds vertrouwen neemt het sociaal kapitaal op individueel en groepsniveau toe."

"

Sociaal kapitaal wordt wel gezien als een combinatie van:" 1. structureel kapitaal (het patroon van onderlinge relaties)" 2. cognitief kapitaal (gedeelde visie en kennis van zaken binnen het collectief)" 3. relationeel kapitaal (vertrouwen tussen de leden)


"

" Enkele omschrijving van sociaal kapitaal zijn:" "

Sociaal kapitaal is het geheel aan actuele en potentiële hulpmiddelen dat onderdeel uitmaakt van, of beschikbaar is dankzij, het netwerk van relaties waarvan een individu of groep deel uit maakt. Sociaal kapitaal omvat dus zowel het netwerk zelf als de meerwaarde die gemobiliseerd kan worden door dat netwerk."

" of:" "

Sociaal kapitaal heeft betrekking op kenmerken van sociale omgang - netwerk, normen en vertrouwen - die de deelnemers in staat stellen om samen hun gedeelde doelstellingen effectiever na te streven. "

" "

Sociaal kapitaal en de vorming van de COL of COIL! De aanname is dat het opbouwen van sociaal kapitaal van belang is bij de inrichting en functioneren van een (h)echte leer-werkgemeenschap (zie bijlage COL en COIL). "

"

Het belang van sociaal kapitaal voor collaboratie in een groep en als voorwaarde voor het proces van kennisproductie werd recentelijk nogmaals bevestigd in een promotieonderzoek1"

"

Ook in eerder verschenen onderzoek over slaag- en faalfactoren bij grote onderwijsvernieuwingsprojecten werd gewezen op het belang van factoren die verband houden met sociale relaties, onderling vertrouwen, waardering, gedeelde opvattingen en expertise.2

"

In het projectplan van Value beyond the Valley is sociaal kapitaal in verband gebracht met samenwerken, het functioneren van een Communiy of Learners en het verhogen van geïntegreerd vermogen (waaronder innovatievermogen) en competentie ontwikkeling."

" " " 1 2

Ehlen, C.G.J.M., (2015) Co-creation of innovation: Investment with and in Social Capital.

Kirschner, P.A. et al., (2004) Determinants for failure and succes of innovation projects: the road to sustainable educational innovation. (SURF,)

"

bijlage: 1.10 sociaal kapitaal

"

pag 2 van 2

Sociaal Kapitaal en innovatie! Met innovatie wordt bedoeld: processen en activiteiten die in samenwerking worden uitgevoerd, om nieuwe producten, processen of diensten te co-creëren3. " Deze processen en activiteiten vereisen nieuwe combinaties van bestaande kennis, nieuwe kennis creëren, creativiteit, 'out of the box denken' etc. Een open cultuur waar samenwerking tussen actoren met heel verschillende achtergronden wordt gestimuleerd en gefaciliteerd is hiervoor van groot belang ." De voortgang van de processen en hun de opbrengsten worden bepaald door een aantal factoren. Tot de belangrijkste behoren: de aard van de betrekkingen tussen de actoren (de relationele factoren) en de meer kennis-georiënteerde factoren. "

"

Kennisdelen en nieuwe kennis creëren binnen een leer-werkgemeenschap wordt door Kessels omschreven als een proces van kennisproductiviteit4. Als opbrengsten van kennisproductiviteit noemt hij organisatie innovatie (werkprocessen, producten of diensten) en persoonlijke competentie-ontwikkeling. " Verschillende onderzoekingen hebben laten zien dat kennisproductiviteit in deze betekenis veronderstelt dat er sprake is van een krachtige, stimulerende werkomgeving met goede interpersoonlijke relaties tussen de deelnemers aan de leeromgeving."

" "

Dimensies van Sociaal Kapitaal! Sociaal kapitaal biedt een denkkader met vier dimensies: een structurele, relationele, cognitieve dimensie en de dimensie van collectieve actie."

"

Tot de structurele factor/dimensie behoort bv.: besef van urgentie; ondersteuning en faciliteiten" Tot de relationele factor/dimensie behoort bv.: drive en motivatie; plezier; vertrouwen, waardering" Tot de cognitieve factor/dimensie behoort bv.: gedeelde doelen, gemeenschappelijke taal, vakinhoudelijke expertise, verander-vaardigheid" Tot de actie-dimensie behoort bv.: samenwerking, durf, verbinden en kunnen overbruggen, cocreëren."

"

De beoogde opbrengst in de context van een COL/COIL bestaat uit gedeelde en nieuw gecreëerde kennis als voorwaarde voor innovatie." De incidentele opbrengsten zijn voor de deelnemers aan de COL/COIL kennis, inzicht en nieuwe ervaringen, innovatievermogen en persoonlijke meerwaarde voor de organisatie." De opbrengsten voor het team/organisatie liggen op het terrein van kwaliteit van persoonlijke relaties en de onderlinge samenwerking."

" "

Onder de thema's 'zichtbare resultaten, meetbare effecten', 'bevorderende en belemmerende factoren', 'borging' en onder 'onderzoek' zal in de eindrapportage aandacht besteed worden aan sociaal kapitaal als bepalende factor voor het onderwijsinnovatie project VbtV." (niet expliciet genoemd in de publicatie Leren van innoveren: vijf sleutels van succes5, die gebruikt is bij de HPBO-beoordeling van projecten) "

3

zie bv. Joseph W.M.Kessels (2001) Verleiden tot kennisproductiviteit; Inaugurale rede, Universiteit Twente 4

Kennisproductiviteit wordt door Kessels omschreven als: "....het vermogen van organisaties, teams en individuen tot: het signaleren, verzamelen en interpreteren van relevante informatie, het genereren van nieuwe kennis met behulp van deze informatie, en het toepassen van deze kennis in het stapsgewijs verbeteren en radicaal vernieuwen van processen, producten en diensten." 5

Van den Berg, J & J.Geurts (2007) Leren van innoveren: vijf sleutels van succes. (CINOP)

bijlage: 1.11 Self Directed Learning

pag 1 van 2

" " Self Directed Learning! " "

In het projectplan van VbtV wordt de term (geïntegreerd) leervermogen gehanteerd: innovatievermogen, transitievermogen en levenlang leren vermogen."

"

Project-gestuurd-onderwijs is zonder twijfel een effectieve vorm om de ontwikkeling van een reeks van vaardigheden en (deel)competenties te ondersteunen en te beoordelen aan de hand van echte problemen en in situaties die overeenkomen met work-based scenario's. "

"

Veel leerprocessen zijn echter sterk docent-gestuurd en de meeste leer-werkarrangementen bieden te weinig uitdaging en mogelijkheden voor de student om zijn leerproces vanuit zijn eigen wensen en motivatie in te richten. En toch vragen de huidige sociaal-maatschappelijke en technische ontwikkelingen om vaardigheden waarmee het mogelijk wordt om flexibel te reageren in nieuwe situaties, om nieuwe loopbaanmogelijkheden te creëren voor zich zelf of om een bijdrage te kunnen leveren aan innovatie en transitie. Anders gezegd: de afgestudeerde moet over geïntegreerd leervermogen beschikken om zich te blijven ontwikkelen als persoon en als professional. " In het leerplan van het initieel onderwijs moet dan ook aandacht besteed worden aan de ontwikkeling van levenlang leren vermogen, waarbij de student in vrijheid de verantwoordelijkheid voor zijn eigen leren wil en kan invullen. De term die hiervoor vaak wordt gehanteerd luidt Self Directed Learning (SDL). In een kenniseconomie die steeds nieuwe eisen stelt aan de deelnemers vormt SDL als 'capability', een kritische succesfactor."

"

In de literatuur worden uiteenlopende definities en operationalisaties en modellen gegeven van SDL. Als conceptueel beeld van een gewenste competentie is SDL een bruikbare term, die onderscheidend kan zijn van SRL (Student Regulated Learning). "

"

SRL gaat minder ver in scope. SRL betreft het vermogen om het leerproces te kunnen sturen, monitoren en bijstellen. De focus bij SRL ligt met name op de proces-sturing. Buiten de scope van SRL vallen (meestal) de aanleiding van het leerproces, de wens en motivatie, de keuze van eventueel aanvullende bronnen ter ondersteuning en de context waar het leren plaatsvindt. "

"

In het ontwerp van de leer-werkomgevingen binnen EnTranCe die geïnspireerd zijn vanuit Value beyond the Valley past een nadere omschrijving van SDL (gebaseerd op verschillende bronnen uit de literatuur)."

"

In de context van Change Agency's kunnen de volgende dimensies van de term SDL onderscheiden worden:"

"

1. Persoonskenmerken
 Zelf-sturing: " - onafhankelijk in moreel, emotioneel en intellectueel opzicht" - autonome motivatie om verantwoordelijk te zijn voor de inrichting van het eigen leren" - taak-gericht om zelf vastgestelde doel te bereiken" - vertrouwen in eigen capaciteiten (self-efficacy)" - interne locus of control 


"

2. Inrichting van het eigen leerproces
 Proces-sturing: " - naast het willen (zie 1) ook zelf kunnen inrichten van het eigen leerproces: ontwerp, uitvoering, monitoring en kunnen bijstellen. (meta-cognitieve vaardigheden)


"

bijlage: 1.11 Self Directed Learning

pag 2 van 2

3. Inrichting van de context (leeromgeving)
 De (on)mogelijkheden om tot een hoge mate van autonomie in het eigen leerproces te komen als kenmerk van SDL, hangen samen met de context (leeromgeving) waar het leren plaatsvindt. 
 De visie en rol van de onderwijsinstelling (of opleiding) op leren hebben een directe relatie met de (on)mogelijkheden voor de student om invloed te hebben op zijn eigen leeromgeving.
 Als leren opgevat wordt als een sociaal proces van kenniscreatie (collaboratief en constructivistisch), zal de student een sociale context willen kunnen creëren waar hij samen met anderen kan werken en leren om zich zelf te ontwikkelen en zijn doelen te bereiken.
 De instelling/opleiding dient anderzijds de 'ruimte' te bieden voor kennisproductiviteit door ontwerpprincipes (incl. begeleiding en beoordeling) te hanteren, die ontwikkeling van SDL op alle dimensies mogelijk maakt.
 
 De persoonskenmerken van de student (onafhankelijkheid en autonome motivatie) zijn mede bepaald door kennis, ervaringen en vaardigheden die opgedaan zijn in eerdere leeromgevingen. De ontwikkeling bij een student van (de mogelijkheid -capability) van SDL in een innovatieve leerwerkomgeving, wordt m.a.w. beïnvloed door enerzijds de inrichting in, en praktijk van, de voorafgaande leeromgeving en anderzijds de ontwerpprincipes en realisatie van de innovatie leeromgeving, waar de student nu deel van uit maakt. 
 


"

" Samenvattend:" "

Een conceptueel model van SDL kent drie elementen die elkaar beïnvloeden" I. Persoonskenmerken (zelf-sturing om verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen leren)" II. Autonomie over eigen leerprocessen (toepassing van meta-cognitieve vaardigheden)" III. Beïnvloeding van de leercontext (deelname en inrichting van de eigen leer-werkomgeving)"

" " Of anders gezegd:" "

Bij SDL is sprake van een integratie van self-management (een extern gericht proces van keuze en sturing van de context, waaronder de sociale omgeving, de ondersteunende bronnen, werkzaamheden) en self-monitoring (het interne, cognitieve proces waar de student eigen en passende leerstrategieën kiest, evalueert en bijstuurt), beide gedreven vanuit autonome motivatie."

"

Ability turbine 1. Problem solving ability

5 4 3

5.Transition ability

4. Ability for creativity and innovation

2 1

2. Ability to collaborate

3. Ability for development and lifelong learning

1. Problem solving ability

Ability turbine 1A. Professionalism and Personality Shows a disciplined approach to work, is pro-active and flexible, has a feeling for urgency and focus on desired results

1A. Professionalism and Personality

1B. Management Can plan, organise, mobilise people and use available means

5 4 3

1E. Reflection

2 1

1B. Management

1C. Expertise Can apply and deepen his own disciplinary expertise and research methods in relation to complex problems 1D. Product/business/service development cycle Can identify a need/problem on the product/business/service cycle and can apply adequate methods and instruments for the next step(s) 1E. Reflection Can analyse a process according to the ‘plan - do - check - act’ cycle and can reflect on his own role

1D. Product/business/ service development cycle

1C. Expertise

2. Ability to collaborate

Ability turbine 2A. Professionalism and Personality Is a team player, is an excellent listener and has a good feeling for the (underlying) needs of others and can communicate on this level (meta-communication). Can built relationships on the basis of trust, equality and reciprocity

2A. Professionalism and Personality 5 4 3

2E. Reflection

2 1

2B. Supporting individual/team/ community development

2B. Supporting individual/team/community development Can apply the methodologies and instruments in order to contribute to the development of an effective, efficient and learning individual/team/community 2C. Using diversity, multidisciplinary and multilevel Can make advantage of diversity (expertise, perspectives, personalities and values) in a process in order to achieve a higher quality of desired results and more impact 2D. Conflict management and negotiation skills Can identify constrains and conflicts in colloboration processes, sees these as an opportunity and uses the right methods to make use of this opportunity

2D. Conflict management and negotiation skills

2C. Using diversity, multidisciplinary and multilevel

2E. Reflection Can analyse the interaction between the self and the others and can adjust his own insights and behaviour

3. Ability for individual development and lifelong learning

Ability turbine 3A. Professionalism and Personality Has an open mind, is eager to learn, critical and willing to change in behaviour as well in opinion

3A. Professionalism and Personality

3B. Self-directed learning Can create circumstances in which his own learning process can be optimised according to his personal drive

5 4 3

3E. Reflection

2 1

3B. Self-directed learning

3C. Co-learning Can contribute to the learning process (both professional and personal) of others and can organise support for his own learning process 3D. Learning levels Can create circumstances in which his own comfort zone has to be left in order to experience paradigm shifts (transformative learning)

3D. Learning levels

3C. Co-learning

3E. Reflection Has insight in his own abilities (strengths and weaknesses), resistances, misfits and long-term ambitions Has an cognitive and emotionally understanding of his own ways of learning (meta-cognition)

4. Ability for creativity en innovation

Ability turbine 4A. Professionalism and Personality Can create an empty mind and is willing to investigate everything without assumptions. Is hard working and has a deep interest in his own discipline and that of others

4A. Professionalism and Personality 5 4 3

4E. Reflection

4D. Deepening, broadening and scaling-up

2 1

4B. Open innovation

4C. Experimenting and knowledge creation

4B. Open innovation Knows the difference between ‘variation’, ‘renewing’, ‘innovative’, ‘disruptive innovation’ and ‘system innovation’. Can apply the adequate methods according to this distinction on the product/ service/business development cycle 4C. Experimenting and knowledge creation Can apply adequate methods and tools for the design and performance of experiments. Can participate in a knowledge creation process and contribute to the body of knowledge 4D. Deepening, broadening and scaling-up Can expand achieved results to next levels. Can recognise opportunities for scanning-up and can translate these in an effective implementation process (for example by means of social entrepreneurship) 4E. Reflection Is able to constantly make assessments of changes and risks (content, personal and relational)

5. Transition Ability

Ability turbine 5A. Professionalism and Personality Shows vision, trust, courage and societal commitment. Is determent, can accept set-backs and can deal with uncertainty. Act from a world citizenship point of view

5A. Professionalism and Personality 5 4 3

5E. Reflection

2 1

5D. Dealing with wicked problems

5B. Breakthroughand change management (transition management)

5C. Analysing systems and relations between systems and Networking (horizontal and vertical)

5B. Breakthrough- and change management (transition management) Is able to apply breakthrough and change management insights and tools. Can handle conflicts in interests. Can contribute to the implementation and securing of what is achieved 5C. Analysing systems and relations between systems and Networking (horizontal and vertical) Is able to analyse forces on different systems levels (regimes), can combine solutions, can perform as a change agent and can strengthen relationships 5D. Dealing with wicked problems Can analyse wicked problems from several perspectives (social-technical approach) and levels and can act as an intermediary (boundary crossing) between different (type of ) stakeholders. Has an overview on the side-effects (on pollution, water, food, population and materials) of possible solutions 5E. Reflection Can reflect on the development of social capital and social learning and can assess his own role in these processes. Can apply a diversity of transition reflection tools (such as Reflexive Monitoring in Action, Activity Theory). Can make ‘impossible’ trade-offs

Ability turbine

Level 1: knowledge of; Level 2: apply in single context (multidisciplinary); Level 3: apply and improve in single context (multidisciplinary); Level 4: apply in complex context (multi/interdisciplinary – multilevel – multiphase); Level 5: apply and improve in complex context (multi/interdisciplinary – multilevel – multiphase).

bijlage: 2.1 AC Duurzaam / SPIL

1 van 4

" " Het leer-werkarrangement! "

AC Duurzaam1 en SPIL2 zijn de namen van de leer-werkruimtes die ingericht zijn volgens het ideeëngoed van Valley beyond the Valley. Beide maken onderdeel uit van een innovatief leerwerkarrangement dat inmiddels een onderdeel is van het leerplan, met eigen doelen, werkwijze, beoordeling en begeleiding." ACD/SPIL functioneert als een bureau voor advies, ontwerp en realisatie. Bij het bureau werken studenten van opleidingen uit de technische sector, docenten, ondernemers uit het bedrijfsleven en experts3. De studenten functioneren als junior medewerkers (projectmedewerkers), de docenten, ondernemers en experts als senior medewerkers in verschillende rollen zoals coach, opdrachtgever, expert." Junior medewerkers zijn verdeeld over projectteams, bij voorkeur multidisciplinair gedurende twee periodes van het schooljaar (2 dagen p/w)4. De opdrachten passen in het thema Energie en Zorg&Wonen (beide speerpunten van Alfa-college)." Het leer-werkarrangement onderscheidt zich van andere opleidingsvormen zoals stage en BPV op een aantal wezenlijke aspecten. Deze onderscheidende kenmerken zullen hieronder verder toegelicht worden."

"

De fysieke en sociale omgeving waarin het werken aan de projectopdrachten plaatsvindt, is van belang voor de cultuur en beoogde opbrengsten van het arrangement, die zelf weer uitvloeisel zijn van een bepaalde visie op leren, die ten grondslag ligt aan het projectplan Value beyond te Valley." Belangrijke elementen hierin zijn: ervaringsleren; verbinden van leer-en werkervaringen; in de tijd afnemende begeleiding en toenemende complexiteit; aanbod van direct toepasbare informatie; regelmatig feedback en reflectie op interpretatie van taken, criteria en werkwijzen."

"

De locatie! De werkruimtes van bureau AC Duurzaam zijn onderdeel van de zg. Leerpleinen in de Techniek vleugel. Bureau SPIL was ingericht als onderdeel van het Techniek Innovatie Centrum5." De projectgroepen (3-5 personen) hebben elk een werkplek. De inrichting met een poster die de projectopdracht verbeeldt, de actuele planning van de werkzaamheden en een mindmap gebaseerd op de diverse aspecten van de vraagstelling zorgt ervoor dat elke plek iets eigens heeft. In deze ruimtes kunnen de projectgroepen afspreken met coach, opdrachtgever of expert " Voor de senior medewerkers zijn werktafels beschikbaar en een aparte ruimte voor teamoverleg en presentaties. " Op het Leerplein vinden ook gezamenlijke informele presentaties plaats met een vooral oriënterend karakter en de geplande voortgangspresentaties; voor workshops ed. en andere vormen van kennisdeling wordt meestal uitgeweken naar een leslokaal. De oplevering en eindpresentaties van de projectgroepen wordt in een meer representatieve omgeving gehouden, vaak in de aanwezigheid van de externe opdrachtgever(s)."

"

De organisatie!

1

AC verwijst naar Alfa-college; bureau AC Duurzaam is gevestigd op locatie Hoogeveen van het Alfacollege (Voltastraat) 2

SPIL staat voor Samenwerken Professionals in een Inspirerende Leer-werkomgeving; Alfa-college, locatie Admiraal de Ruyterweg, Groningen. 3

voor numerieke details en andere overzichten wordt verwezen naar de bijlagen 3

4

deze omvang en inzet geldt voor AC Duurzaam; ook in het vervolg van de tekst zijn de beschrijvingen ontleend aan dit leer-werkarrangement. 5

De verdere ontwikkeling van bureau SPIL is m.i.v. september 2014 aangehouden

bijlage: 2.1 AC Duurzaam / SPIL

2 van 4

AC Duurzaam presenteert zich intern en extern als een adviesbureau dat werkt aan opdrachten afkomstig van individuele ondernemers, bedrijven, organisaties en de Gemeente. Aan het hoofd staat de bedrijfsleider (in een andere rol hoofd opleidingen Techniek locatie Hoogeveen) samen met de coördinator (tevens mede-projectleider Value beyond the Valley)" De studenten zijn ingedeeld in projectteams en hebben een vaste coach (een senior medewerker). De aanleiding en context van de projectopdracht (een authentieke vraagstelling), de beoogde opbrengsten en het programma van eisen worden toegelicht door de externe opdrachtgever (een ondernemer, vertegenwoordiger van een bedrijf of non-profit organisatie of instantie) of diens interne belangenbehartiger (een senior medewerker). Projectgroepen kunnen een inhoudsdeskundige raadplegen (een vakdocent of een externe expert). De rol van coach, opdrachtgever en expert worden ingevuld door de senior medewerkers." De leiding en senior medewerkers worden ondersteund door een externe adviseur bij het ontwerp, implementatie en uitvoering, evaluatie en verbetering van het arrangement. "

Organisatievorm bij Community of Learners (COL)

Maatschappelijke en regionale context ondernemingen

(semi)overheid

Leerwerkgemeenschap (COL)

onderzoek &advies org. maatschappelijke org.

multidisciplinair probleem

medewerkers

senior medewerkers experts interne opdrachtgevers

projectprojectgroep groep

werkgroep

coaches

medewerkers

werkgroep

medewerkers

Coi Coi

project medewerkers werk- werkgroep groep

studenten

onderwijs- & opleidingsinstituten

In het projectplan van Value beyond the Valley wordt de uitdrukking Community of Learners (COL) gehanteerd om een dergelijke leer-werkgemeenschap te beschrijven waar de deelnemers met en van elkaar willen leren. Immers niet alleen junior maar ook senior medewerkers kunnen zich verder zowel professioneel als persoonlijk verder ontwikkelen door te reflecteren op werkervaringen en die als startpunt te gebruiken voor een leertraject. " Wekelijks komen de senior medewerkers bijeen voor zowel deskundigheidsbevordering als voor bespreking van het ontwikkelingsproces AC Duurzaam."

"

De projectopdrachten! De concept-projectopdrachten komen bij AC Duurzaam binnen via een netwerk van relaties en door lokale bekendheid in de regio. Na een eerste, vooral oriënterend, contact met de opdrachtgever vult een senior medewerker het standaard-protocol in. Hier komen vragen in voor over de context, de beoogde opbrengsten met een voorlopige opsomming van criteria, de relatie met het Kwalificatiedossier en noodzakelijke hulpbronnen en/of materialen. Na een toelichting en discussie tijdens een teamvergadering wordt een go/no go uitgesproken. Bovendien wordt vastgelegd wat de gewenste samenstelling is van het projectteam qua competenties op technische gebied en/of aanvulling uit andere opleidingen (bv. Zorg) wenselijk is. Ook wordt een coach (met inhoudelijke affiniteit) benoemd. Vervolgens wordt de projectopdracht volgens een vast format opgeschreven en toegevoegd aan de projectportefeuille. "

bijlage: 2.1 AC Duurzaam / SPIL

3 van 4

Wanneer junior medewerkers beschikbaar komen (bij start nieuwe periode of tussentijdse afronding van een project) worden, in overleg en bij voorkeur in overeenstemming met hun keuze, nieuwe groepen samengesteld. "

"

De werkwijze! In publicaties en presentaties wordt de werkwijze in AC Duurzaam en SPIL kort omschreven met Work-based Learning. Aan de basis ligt een standaard werkwijze voor projectmatig werken, met opeenvolgende fasen die steeds afgesloten worden met beslisdocumenten (go/no-go momenten). Elke junior ontvangt een documentatiemap waarin de werkwijze wordt beschreven. Bovendien besteedt de coach aandacht aan onduidelijkheden over het proces en begeleidt het projectteam hiermee. Bij aanvang van iedere nieuwe periode wordt de werkwijze tijdens een startbijeenkomst plenair toegelicht en in een hand-out kort samengevat. " Om kennis te maken met de voor hen nieuwe, gestructureerde aanpak van een open opdracht, wordt eerst een miniproject (met een authentieke opdracht) uitgevoerd waarin alle projectfasen en de opzet van alle beslisdocumenten, in de beperkte tijd van twee-drie dagen, doorlopen worden.

LEER-ERVARINGEN

project start

project einde

PVE PVA

contract

tussenrapportage peer to peer

peer to peer concept

oriëntatie

concept

analyse

concept

ontwerp

proef

bouwplan

adviesrapport

concept

uitwerking

presentatie evaluatieverslag proef

evaluatie

tijd - geld - kwaliteit - informatie - organisatie

De coach geeft steeds feedback en feedforward aan de projectgroep. Tijdens een plenaire bijeenkomst worden de adviezen gepresenteerd aan de opdrachtgever. Vervolgens worden nieuwe groepen geformeerd en start de oriëntatiefase van de grotere opdracht (tijdsduur 10-12 weken)." In de documentatiemap zijn voor alle beslisdocumenten specifieke richtlijnen opgenomen. Deze maken duidelijk wat de verwachtingen zijn voor (nieuwe) junior medewerkers m.b.t,. tussenproducten en het eindproduct (de stijl van werken binnen het bureau AC Duurzaam). Naast de richtlijnen zijn ook voor iedereen protocollen beschikbaar zodat junior medewerkers weten welke criteria gehanteerd worden voor feedback. "

" "

Cultuur-kenmerken! AC Duurzaam en SPIL onderscheiden zich van meer traditionele vormen van project gestuurd onderwijs en van werkplek-leren in een beroepsomgeving. In de cultuur en omgang met elkaar komt dit ook tot uitdrukking. De cultuur in de innovatieve leer-werkomgeving is een mix van schoolomgeving en een bedrijfsmatige omgeving. De grotere aandacht voor terugkoppeling en persoonlijke ontwikkeling is anders dan in een stage-omgeving; de authentieke opdracht en de

bijlage: 2.1 AC Duurzaam / SPIL

4 van 4

(professionele) werkwijze, het leren omgaan met een open opdracht met onzekerheden, meer verantwoordelijkheid, de nadruk op deadlines en tijdige oplevering van het projectresultaat en de contacten met de beroepspraktijk en externe opdrachtgevers, zijn anders dan in de schoolomgeving." In de omgang met elkaar ontmoeten de verschillende culturen elkaar. Juist de diversiteit geeft nieuwe inzichten. In de gemeenschap vinden ontmoetingen plaats tussen docenten van verschillende opleidingen, tussen docenten gewend aan de onderwijscultuur en ondernemers vanuit een bedrijfscultuur, tussen ondernemers onderling en natuurlijk de kennismaking van de studenten met deze mix en met een andere omgang en werkwijze dan ze in de schoolomgeving gewend zijn."

"

Omdat kennisdeling en kennisproductiviteit past binnen de opzet van een leer-werkgemeenschap, worden regelmatig momenten ingeroosterd voor informele en meer formele presentaties door de projectgroepen. Het stellen van vragen en het betrekken van de deelnemers aan deze bijeenkomsten wordt nadrukkelijk gestimuleerd."

"

Belangrijk ander element van de cultuur is de gerichtheid op ontwikkeling. Ontwikkeling op individueel, team en organisatie-niveau. Vooral de ontwikkeling van niet-vakgebonden vaardigheden zoals samenwerken in een team met deelnemers die een heel andere achtergrond hebben, leren onderzoeken en analyseren, zelfsturing , beter communiceren en presenteren. De cultuur van AC Duurzaam en SPIL wordt mede bepaald door die aandacht in de dagelijkse praktijk van AC Duurzaam en SPIL, de betrokkenheid van ondernemers bij de begeleiding van authentieke opdrachten en de rol van studenten als junior medewerkers bij een bureau voor advies, ontwerp en realisatie. "

"

Zie ook bijlage 6 voor een beeldimpressie

bijlage: 2.2 Energy Transition Community (ETC)

" " " " " Het leer-werkarrangement!

"

"

pag 1 van 5

"

"

" Energy Transition Community (ETC)! " In september 2012 (twee maanden na de start van het project Value beyond the Valley) is het Energy Transition Center (EnTranCe) geopend. Een samenwerkingsverband tussen de Hanzehogeschool een groot aantal bedrijven met als doel bij te dragen aan een versnelling van de energie transitie:"

" "

"EnTranCe is the hotspot of applied sciences for businesses and innovations. It has the facilities, technologies and the best possible network to develop plans into the energy products and services the energy market demands"(http://entran-ce.org). "

In de loop van 2012-2013 heeft de Hanzehogeschool daarnaast ook de ambitie uitgesproken zich te ontwikkelen tot een Centre of Expertise op het gebied van energie. "

"

Met deze twee ontwikkelingen ontstond de behoefte naar een nieuw soort leerarrangement waarmee zowel (multidisciplinaire) projecten kunnen worden uitgevoerd als gericht aandacht kan worden besteedt aan de ontwikkeling van toekomstige beroepsbeoefenaren op het gebied van energie en energietransitie. Het concept van een COIL (zie bijlage 1.1 bleek een oplossing om een (deel) van deze ambities in te vullen. "

"

Na de voorbereidingstijd (draagvlak creëren, passend arrangement opzetten, samenstellen team, ontwikkelen van fysieke locatie ) is september 2013 dit arrangement van start gegaan onder de naam Energie Transitie COIL. "

"

Bij deze eerste groep waren 24 studenten, 7 opdrachten en 6 bedrijven betrokken. De focus lag vooral op het uitvoeren van authentieke opdrachten van (externe opdrachtgevers) en het vormen van een community waarbij de studenten elkaar kunnen ondersteunen (de project-as en een bescheiden begin op de ontwikkelingsas van het transitiemodel, zie bijlage 1.2)." Daarnaast heeft het team en de organisatie in deze eerste periode een eerste stap gemaakt in het zich eigen maken van een aantal onderliggende concepten en ontwikkelen van passende instrumenten. Dit volgens het iteratief design en testing principe."

"

Nu, juli 2015, hebben er in totaal 199 deelnemers (studenten) gewerkt aan 43 projecten1. Er was een grote diversiteit aan externen bij betrokken (zie bijlage 3 voor een kwantitatief en kwalitatief overzicht). Het arrangement is gedurende deze tijd steeds verder uitgebreid, onderbouwd en geïnternaliseerd. Begin juni is een nieuw gebouwde locatie in gebruik genomen. Voor de ETC is er een grote gemeenschappelijke ruimte, een vergaderruimte en de mogelijkheid om gebruik te maken van de andere ruimten en faciliteiten (b.v. proefopstellingen, experimenten etc.)" 1

Een deel van deze projecten zijn langlopend en kennen verschillende deelaspecten die onderzocht zijn. Stakeholders kunnen daarbij dezelfde zijn, maar ook dit kan wisselen.

bijlage: 2.2 Energy Transition Community (ETC)

pag 2 van 5

" " " " De nu volgende beschrijving is een weergave van de periode februari tot juli 2015." "

Het ETC is een open platform waarbij studenten van verschillende disciplines, achtergronden en niveaus kunnen werken en leren. Dit doen zij samen met participanten vanuit andere organisaties (5 O’s). Zo zijn er studenten die meedoen in het kader van een minor, een stage, een afstudeertraject of ‘lossere’ onderwijsactiviteiten. Andere participanten kunnen ook bijdragen vanuit een diversiteit aan rollen en participatie vormen. B.v. een eigen leertraject, opdrachtgeverschap, coach, interesse of kenniscreatie. De aard en omvang van de participatie kan voor elke deelnemer verschillend zijn. Het is de taak van de ETC om een gemeenschap te creëren waar al deze variëteiten een plek kunnen krijgen."

"

Was bij de start de context waarin dit plaats vond uitsluitend (redelijk) afgebakende projecten, nu is er een grote variatie aan vormen waarbinnen de activiteiten en het leren plaats vinden. Dit was nodig om een aantal redenen:" - ruimte te scheppen voor beoogde leeropbrengsten die buiten het strak afgebakend project vallen (m.n. levenlang leren, innovatie en transitie)" - ruimte te bieden aan een grote diversiteit in motieven om deel te nemen" - ruimte te bieden aan processen die bij kunnen dragen aan transitie" Concreet betekent dit dat een deelnemer aan de ETC als hoofactiviteit kan kiezen uit het uitvoeren van een projectopdracht, het deelnemen aan een zogenaamde Change Agency of aan een combinatie van beide. Daarnaast zijn er allerlei andere activiteiten zoals de wekelijkse meet-up waarin workshops gegeven worden of specifieke thema’s worden behandeld. Dit alles kan worden ondersteund door experts, coaches en just in time informatie/kennis."

"

Het uitvoeren van een projectopdracht" De ETC heeft inmiddels een groot aantal projecten in portefeuille. Sommigen daarvan zijn mono-disciplinair van karakter, andere vragen om meerdere invalshoeken (disciplines) en een klein aantal is ook geschikt voor een multi-level aanpak. In het algemeen zijn bij de opdrachten externe opdrachtgevers betrokken. Zij hebben een concrete vraag en willen daar graag een oplossing of advies voor. De beoordeling van het resultaat wordt gedaan door iemand van de ‘toeleverende’ opleiding. De rol van de ETC bestaat uit het faciliteren van het proces, het ‘organiseren’ van de benodigde expertise en, indien gewenst, ondersteuning van de professionele, persoonlijke en teamontwikkeling in de vorm van coaching."

"

Het deelnemen aan een Change Agency (CA)" Verloopt het uitvoeren van een project binnen een afgebakend kader en is er sprake van een min of meer hiërarchische relatie tussen betrokkenen, een Change Agency heeft een open karakter. Zowel qua inhoud en vorm. En er wordt samen gewerkt en geleerd vanuit een gelijkwaardige positie. Een Change Agency start met het formuleren van een intrigerende vraag. In het geval van de ETC een intrigerende vraag op het gebied van energie transitie. Deze vraag heeft altijd betrekking op het gehele spectrum van een energie vraagstuk. Dat betekent dat de vraag niet alleen technische aspecten omvat maar ook psychologische, sociologische, juridische, economische en maatschappelijke aspecten. De vraag is dermate prikkelend en motiverend dat participanten vanuit verschillende achtergronden willen meedenken en meewerken aan het formuleren van antwoorden. Op basis hiervan kan een

bijlage: 2.2 Energy Transition Community (ETC)

pag 3 van 5

proces van kenniscreatie en kennisproductie gestart worden. Dit aan de hand van een aantal specifieke methoden2." Het opbouwen van sociaal kapitaal (kennismaken, elkaar disciplines waarderen, vertrouwen en visie) is tijdens de eerste fase van een CA erg belangrijk. Het vormt de basis waarop verder gewerkt kan worden. Na een verdere verkenning van de vraag en het aanscherpen ervan kunnen deelprojecten geformuleerd worden. Die op hun beurt weer kunnen worden uitgezet. De opgedane kennis en inzichten gaan terug naar de CA zodat een meerjarig kenniscreatie programma tot stand komt. Het inzetten van regelmatige reflectie (in transitie termen: reflexieve monitoring), zowel inhoudelijk, professioneel, procesmatig en op CA(team) niveau zorgt dat de verbindingen tussen alle activiteiten elkaar kunnen versterken (in termen van het transitie model de verbinding tussen de project-as, de ontwikkelings-as en de verduurzamings-as; zie bijlage 1.2). Deelname aan een CA geeft de deelnemers de mogelijkheid het eigen leervermogen en dat van anderen te versterken. De deelnemers worden daarbij ondersteund door coaches en de competentie ontwikkeling kan richting worden gegeven aan de hand van de Transition Ability Turbine (zie bijlage 1.12) . Per februari is wat betreft de coachingsmethodiek een start gemaakt met Self-directed learning (zie bijlage 1.11). Een methode die binnen de context van de minor Da Vinci uitgewerkt is en nu dus in aangepaste vorm bij de ETC toepassing krijgt. "

"

Deelnemers aan de ETC kunnen er voor kiezen om zowel een project uit te voeren als deel te nemen aan een CA. Dit afhankelijk van hun ambitie en leeropbrengsten die ze wensen te realiseren."

"

Wekelijkse meet-ups (en andere ondersteunende activiteiten)" Naast bovengenoemde vormen heeft de ETC een programma dat gericht is op het creëren van een gemeenschap (waardoor alle participanten elkaar zoveel mogelijk kunnen ondersteunen en kenniscreatie kan plaatsvinden). Binnen dit programma zijn ook allerlei workshop en expertmeetings opgenomen om kennis en vaardigheden op te doen. De belangrijkste onderdelen van dit programma:" - kick-off (twee daagse)" - elke woensdag van 12.00 – 14.00 lezingen, experts, workshops" - kennisdelingsbijeenkomsten" - tussen symposium (halverwege)" - final symposium (voor programma zie bijlage 5)" Participanten kunnen ook zelf thema’s inbrengen of verzorgen of ad-hoc ondersteuning aanvragen. "

"

De aard en inhoud van de participatie kan dus variëren en wordt bepaald d.m.v. een gezamenlijk intake traject. Dit start met een kennismakingsgesprek, vervolgens een matchingsproces zodat de wensen en de mogelijkheden op elkaar afgestemd worden. De intake wordt afgesloten met het opstellen van participatie level agreement (PLA). Hierin worden de verwachtingen en afspraken vastgelegd. Met alle participanten, dus ook met de externe opdrachtgevers, wordt een PLA afgesloten (zie bijlage 2.2). "

" " 2

Bij de ETC zijn in deze periode drie Change Agencies gestart. Die van Smart Housings, Smart Mobilities en Smart Buildings. Elk van deze CA’s met een andere methodiek afgeleid van de transitie literatuur. Doel hiervan is te kijken welke methodiek (of welke elementen ervan) passend zijn voor deze context.

bijlage: 2.2 Energy Transition Community (ETC)

pag 4 van 5

" "

Het kernteam van de ETC bestaat uit een coördinator, bemensing van een frontoffice en backoffice, een platform ontwikkelaar, een aantal experts en coaches3. De teamleden hebben verschillende achtergronden (van onderwijskunde t/m b.v. bouwkunde). Alle kernteamleden hebben zowel een rol bij de ontwikkeling, de uitvoering, de evaluatie en bijstelling. De meesten hebben een part-time aanstelling en zijn ook werkzaam binnen andere opleidingen en organisaties. Op deze manier kunnen op een natuurlijke manier verbindingen worden gelegd en ontstaat een netwerk waaruit opdrachten, thema’s en expertise wordt toegevoegd." Het kernteam is minstens elke woensdag (community dag) aanwezig. Om de uitwisseling tussen de leden te bevorderen is elke woensdag als een “scrum” ingericht. Het team start met het gezamenlijk inventariseren van alle actiepunten. Vervolgens worden deze in de tijd gezet en verdeeld en de dag eindigt met een round-up en een to-do lijst voor de komende periode. Geen vergaderingen dus maar zo veel mogelijk concrete acties. Doordat een ieder de gehele woensdag ter beschikking heeft kunnen er veel dingen geregeld en gedaan worden. Dit ritme wordt regelmatig afgewisseld met themabijeenkomsten over b.v. onderliggende concepten, teamontwikkeling en reflectie."

"

De huidige ontstane werkwijze en opbrengsten is op verschillende manieren geëvalueerd. Een samenvatting daarvan is te vinden in bijlage 4 inclusief de gebruikte vragenlijsten. Mede aan de hand van deze bevindingen is een jaarplan opgesteld t.b.v. de verdere ontwikkeling in het jaar 2015 – 2016. "

"

Terugkijkend kunnen we zeggen dat langzamerhand een arrangement is ontstaan dat de gehele lijn van COL t/m COIL afdekt. De ETC bevat kenmerken van een meer ‘traditioneel project/adviesbureau’, van een Community of Learners en van een Community of Innovative Learners. Dit was vooraf niet de intentie maar blijkt een goede oplossing te zijn om aan de verwachtingen te kunnen voldoen en tegelijkertijd zoveel mogelijk ruimte te kunnen creëren voor processen passend bij een COIL. Daarmee komen ook de contouren naar een ontwikkeling van een lerend netwerk in zicht. "

"

Vanzelfsprekend is dit geen proces geweest zonder hobbels en set-backs. We noemen de meest in het oog springende:" - de samenstelling van het kernteam" - het bekend raken met de belangrijkste delen van het concept" - het aanbrengen van het transitie perspectief " - de positionering t.o.v. de staande onderwijs organisatie(s) " - de communicatie met de belangrijkste stakeholders "

"

Wat erg geholpen heeft om stappen verder te kunnen maken is:" - de keuze voor een team vanuit een breed netwerk" - het concentreren van de teamactiviteiten in de vorm van een wekelijks community dag" - aandacht en tijd voor opbouwen van sociaal kapitaal, open cultuur en reflectie " - het organiseren van een programma met een vast ritme (wekelijks meet-ups)" - het in de stijgers zetten van het gehele proces (acquisitie, matching t/m " afronding" - het aansluiten bij evenementen (m.n. Energize Festival)" 3

Twee van de teamleden zijn tevens lid van het kernteam van Value beyond the Valley.

bijlage: 2.2 Energy Transition Community (ETC)

"

pag 5 van 5

En hobbels die nog in het vooruitschiet liggen zijn o.a.:" - het agenderen van de beoogde leeropbrengsten binnen de bestaande curricula" - het bieden van tegenwicht aan de strak gereguleerde regiems van (sommige) opleidingen" - het meer zichtbaar maken van de opbrengsten van de CA’s" - een meer routinematige organisatie zonder de voordelen van een innovatieve en flexibele organisatie te verliezen"

"

Zie ook bijlage 6 voor een beeldimpressie"

Energy Transition Community Participatie Level Agreement Begeleiding Opleiding Beleiding onderwijs (naam en opleiding)

Opdrachtnemer(s)

Opdrachtgever

Contactpersoon ETC

Afspraken

Link PLA’s

! Ambitie van de opleiding

Ja/Nee

Toelichting

Bijdragen aan energie transitie versnelling Bijdragen aan de ontwikkeling van energie transitie professionals Bijdragen aan 1 of meerdere Change Agencies

! ! ! ! !1

Gewenste Learning Outcomes Korte algemene omschrijving

Ja/Nee

Toelichting

n.v.t.

M.b.t. vak/expertise M.b.t. probleem oplossen (o.a. onderzoek en advies vaardigheden) M.b.t. multidisciplinair werken en samenwerken M.b.t. eigen ontwikkelings vaardigheden M.b.t. innovatie vaardigheden en creativiteit M.b.t. transitie vaardigheden

! Rollen en verantwoordelijkheden begeleider

Ja/Nee

Toelichting

Is begeleider/coach Is beoordelaar Er is een tweede beoordelaar Neemt deel als expert Neemt deel als participant aan project(en) Neemt deel als coach bij Energy Transition Community

!2

Neemt deel aan de gemeenschappelijke activiteiten van de Energy Transition Community (o.a. meet-ups)

Student(en) nemen deel aan de gemeenschappelijke activiteiten van de Energy Transition Community Student(en) nemen deel aan de Change Agency

! Gewenste ondersteuning van ETC

Ja/Nee

Toelichting

Adviesvaardigheden Onderzoeksvaardigheden Design Thinking and Effectuation Expertise op gebied van…. Kennis en kunde vanuit gehele community en v.v. Individuele coaching Team(ontwikkeling) coaching Coaching self-directed learning Communiceren en presenteren

!3

Projectmatig Creëren en Work-based learning Gewenst gebruik faciliteiten

Ja/Nee

Toelichting

Ja/Nee

Toelichting

Community ruimte (geef aan welke dagdelen) Experimenten/cabins Anders

! Rol ETC bij intake en matching Intake gesprek met deelnemer Matchingsprocedure Afspraken met opdrachtgever(s) en communicatie Tussen- en eind producten worden vastgelegd middels contractering, plan van aanpak, onderzoeksopzet en eindrapport/ advies Afspraken rolverdeling en wijze communictie naar deelnemers over ETC Anders

! !4

Bijzonderheden

! ! Voor akkoord datum:

Begeleider:

Frits Dröge (of namens hem):

!

!5

Energy Transition Community Participation Level Agreement - Participant Participant

Stakeholder involved

Client (if relevant)

ETC contact

Confidentiality

! Ambitions

Yes/No

Clarification

Contribute to accelerating the energy transition Contribute to your subject matter development Contribute to your development as an energy transition professional Contribute to one or more Change Agencies

! ! Main activity

Yes/No

Clarification

!1

Own idea/project Start-up Project Change Agency

! Desired Learning Outcomes Short description

Yes/No

Brief description

n o t applicable

With respect to subject matter expertise W.r.t. problemsolving W.r.t. multidisciplinary work and team work W.r.t. personal development W.r.t. innovation and creativity skills W.r.t. transition skills

! Working and learning within framework of

Yes/No

Clarification

Minor Placement project (stage)

!2

Graduation project Other

! Participating in

Yes/No

Clarification

Weekly meet-ups Joint Energy Transition Community activities Change Agency (s) Personal development coaching Team(development) coaching Coaching self-directed learning

! !

!3

! Use of facilities

Yes/No

Clarification

Yes/No

Outcomes / Agreements

Community space (specify number of days a week) Portacabins for experiments Other

!

Intake and matching Intake (and date) Matching (and date) Agreements and communication with client(s) Agreements and communication with degree programme Energy Transition Community
 - knowledge sharing
 - cocreation
 - innovation
 - contribute to transition Other

Specification of agreed activities (assignment and/or participation in Change Agency)

!4

Activities

Grade (1 - 10)

Brief description

Not applicable

Clarification

The activities are challenging The activities provide opportunity for further development in my subject area The activities provide opportunity for further professional and personal development (aspects of the Ability Turbine)

! Additional

! ! Agreed Date:

Name:

Frits Dröge (or representative):

!5

bijlage: 2.3 Da Vinci

" Het leer-werkarrangement ! " Da Vinci! "

pag 1 van 1

De minor Da Vinci is een halfjaarlijks programma waar studenten van alle opleidingen zich voor kunnen inschrijven. De subtitel van Da Vinci is: imagination creativity innovation entrepreneurship. Studenten maken kennis met het proces van het ontwikkelen en deels ‘tot stand brengen’ van een concept. Na inschrijving volgt een intake gesprek waarin bekeken wordt of de wensen en ambities van de student overeenkomen met die van de minor. Na een kennismakingsprogramma worden er op basis van belangstelling en door de studenten zelf ingebrachte ideeën groepjes gevormd die dan aan de slag gaan met de uitwerken van het idee etc.. In de praktijk blijkt dat deze groepen dan bestaan uit studenten van verschillende studierichtingen (multidisciplinair). "

"

Gemiddeld zijn er elke periode 20 studenten. Het aantal extern betrokkenen varieert per periode. Dit is mede afhankelijk van de keuze van de studenten. Rond elk gekozen conceptontwikkelingsconcept ontstaat vaak al gauw een ‘eigen’ netwerk."

"

Bij Da Vinci wordt veel aandacht besteedt aan het opbouwen van de cultuur (open, innovatief, initiatief etc.). De persoonlijke en professionele ontwikkeling van de student staat centraal. De coaches (sommigen vanuit het onderwijs en sommigen vanuit het bedrijfsleven) werken met de self-directed learning methode1. "

"

Methodisch wordt gewerkt met o.a. design thinking en effectuation. Door het inhoudelijk proces regelmatig te confronteren met het persoonlijke proces (zowel individueel, binnen de groepen als de gehele groep) worden de wrijvingen, strubbelingen en dilemma’s zichtbaar en ontstaat de mogelijkheid voor nieuwe inzichten en paradigma shifts. Zoals gezegd zijn de persoonlijke veranderingen vaak nog van groter belang en betekenis dan de inhoudelijke."

"

De ruimte van Da Vinci is ook open en flexibel ingericht. Het bevindt zich in het gebouw van de Cube 050, waar veel (jonge) startende ondernemers kantoor houden. Ook is in het gebouw de pas in gebruik genomen Hanze Ontwerpfabriek, een ruimte waarin allerlei partijen nieuwe ideeën samen kunnen uitwerken. "

"

1

De basis hiervoor is bij Value in the Valley gelegd en deze ervaringen zijn vervolgens gekoppeld aan de werkwijze van Da Vinci en verder doorontwikkeld. Vanuit het perspectief van Value beyond the Valley is Da Vinci door de overeenkomstige visie op leren een vruchtbare proeftuin geweest om met de principes van het self-directed learning te werken. "

bijlage 3.1

pag 1 van 2

" " " " Bureau SPIL! " " periode

Opleiding

Totaal

Bouwkunde

Engineering (WTB)

Engineering (Electro)

Engineering (Mechatronica)

Productonderzoeker (HT)

1

3

1

3

3

4

3e

14

2

3 + 2 HBO

1

3

3

4

3e

14 (+ 2)

3

8

1

1

4

-

2e

14

4

-

-

-

-

-

" " Tabel 1. : Deelname studenten per opleiding en periode aan bureau SPIL" " " "

-

bijlage 3.1

pag 2 van 2

" " " " Bureau AC Duurzaam! " " " Schooljaar

Opleiding

periode

2012-2013

2013-2014

2014-2015

2015-2016

" "

Bouwkunde

Engineering (WTB)

Totaal Engineering! (Electro)

(Mond)! Zorg

3

-

13

10

2 HBO

25

4

20

13

10

2 HBO

45

1

20

13

10

2

45

2

20

10

16

2

48

3

12 +2 HBO

10 +1 HBO

16 + 2 HBO

2

45

4

12 +2 HBO

10 +1 HBO

16 + 2 HBO

2

45

1

12 +2 HBO

10

16

2

12 +2 HBO

11

20

3

48

3

11

11

20

3

45

4

11+ 2 HBO

11

20

4

48

1

11

11

20

40

Tabel 1. : Deelname studenten per opleiding en periode aan bureau AC Duurzaam."

42

bijlage 3.1

pag 1 van 3

Overzicht studenten Energy Transition Community!

" " " " De aard van de participatie verschilt per persoon, e.e.a. afhankelijk van opleiding en context " " periode

studenten

disciplines

sept. '13 – jan. '14

N = 24

- Vastgoed en Makelaardij" - International Business Management" - Human Technology" - Communicatie systemen" - International Facility Management" - Bedrijfskunde" - ICT" - Engineering

jan. '14 – juli '14

N=28

- Hanze Institute of Technology (Sensor technology)" - Game design" - Technische bedrijfskunde" - Human Technology" - Engineering" - Toegepaste psychologie" - International Facility Management" - Fiscaal recht en economie" - Business IT and management" - Technische informatica" - Bouwkunde

bijlage 3.1

pag 2 van 3

periode

studenten

sept. '14 – jan. '15

N=74" (2 mbo en 12 internationaal)

" " " " " " " " " "

disciplines - Pedagogiek" - Alfa- college Groningen Sport studies" - Concept and product development Saxion" - IPD" - Informatica" - Human Technology" - Mechanical Engineering" - Engineering" - International Management" - Advanced Sensor Applications" - MER" - Privaat en Arbeidsrecht" - CMI" - BIM" - Business IT & Management" - Facility Management" - Bouwkunde

bijlage 3.1

pag 3 van 3

periode jan. '15 – juli '15

studenten

disciplines

N=73 " - Alfa-college Hoogeveen Bouwkunde" (zie noot 1)" - Bouwkunde" 5 mbo en 21 internationaal " - Architectuur" - EPDE" - Human Technology" - Informatica" - Technische Bedrijfskunde" - Electrotechniek" - Internal communication" - Engineering" - Business Administration" - Multimedia" - Advanced Sensor Applications" - Privaatrecht" - Arbeidsrecht" - Bedrijfseconomie"

"

"" "" "

Da Vinci: per periode gemiddeld 20 studenten, alle opleidingen Hanzehogeschool

bijlage 3.2 medewerkers SPIL

! Medewerkers ontwikkel- /uitvoeringsteam Bureau SPIL; ! direct of indirect betrokkenen!

! !

medewerker

rol / functie

Lid ontwikkel- en uitvoeringsteam! (vanuit Alfa-college, locatie Groningen) Sander Kalsbeek

opleidingsmanager Techniek

Alfons Brink

docent Product Onderzoeker (Human Technology)

Marieke Wiersma

docent Product Onderzoeker (Human Technology)

Marco Welboren

docent Engineering, Electrotechniek

Harm-Jaap de Boer

docent Bouwkunde

Bert Huitsing

docent Bouwkunde

Petra Nell

onderzoeker

Henriët Buikema

projectleiding VbtV, coördinator SPIL

Externen Alexander Smit (SMIT Technicoat)

ondernemer

Peter van der Tang, Negotica

ondernemer

Robert den Engelsman, Health2Work

ondernemer

Frans Hoetink

projectleider VbtV,; adviseur

Geert Bomhoff (3-O advies)

lid kernteam VbtV; adviseur

Overige opdrachtgevers

Gastsprekers

bijlage 3.2: medewerkers AC Duurzaam

! Medewerkers ontwikkel- /uitvoeringsteam bureau AC Duurzaam; ! direct of indirect betrokkenen!

! !

medewerker

rol / functie

Lid ontwikkel- en uitvoeringsteam! (vanuit Alfa-college, locatie Hoogeveen) Klaas Berends

leidinggevende AC Duurzaam; opleidingsmanager Techniek

Dana Streutker

docent Engineering, Werktuigbouw/coördinator opleiding Engineering

Nap Bollemeijer

docent Engineering, Werktuigbouw

Ben Helle

docent Engineering, Werktuigbouw

Erik van der Haar

docent Bouwkunde

Harry Scholing

docent Bouwkunde

Jan Schuttert

docent Engineering, Electrotechniek

Jan Zantinge

docent Engineering, Electrotechniek

Ronald Verweij

docent Engineering, Electrotechniek

Willem Noordstrand

docent Engineering, Electrotechniek

Henriët Buikema

projectleiding VbtV, coördinerende rol AC Duurzaam

Frans Hoetink

projectleiding VbtV; adviseur

Lid ontwikkel- en uitvoeringsteam! (externen) Barend Kortleven (Feniks Engineering)

ondernemer

Anna Widijowati (Feniks Engineering)

ondernemer

Henk Brinks (Brinks Advies)

ondernemer

Geert Bomhoff (3-O Advies)

kernteam VbtV; adviseur

bijlage 3.2: medewerkers AC Duurzaam

medewerker Externen Overige opdrachtgevers Gastsprekers, workshopleiders

rol / functie

bijlage 3.2 medewerkers ETC

!

Medewerkers ontwikkel- /uitvoeringsteam Energy Transition Community (ETC); direct of indirect betrokkenen!

! ! !

medewerker

rol / functie

Vanuit Hanzehogeschool Groningen Frits Dröge

coördinator ETC (voorheen: adviseur/beleidsmedewerker O&O)

Mirjam Post

medewerker ETC; ! (voorheen coördinator ETC) coördinator bureau Noorder Ruimte; ! projectleider Ontwikkeling Professionele Leeromgevingen Hanzehogeschool

Eddy Hekman

adviseur/medewerker ETC; docent Human Technology

Frans Hoetink

adviseur/beleidsmedewerker

Steven de Boer

docent Human Technology en Integraal Product Ontwerp

Ron de Vrieze

docent Bouwkunde en promovendus

Manon Vos

docent Human Technology en Integraal Product Ontwerp

Tjerk Jansma

projecten EnTranCe

Monique Drent-Zwinderman

office manager

Jannie Born

office manager

Lisa Tjoelker

student assistent

Rolf Velthuijs

docent/coördinator minor Energy and ICT, ! werknemer KPN en Kenniscentrum Energie

Lech Bialek

docent minor Energy and ICT

Austin Dsouza

docent minor Energy and ICT

Agnes Meijer

projectleider/adviseur

Dennis Schuldink

coördinator minor CLEAR

Erika Zomerma

coördinator minor Energy and Society

Immo Dijkma

coördinator minor Da Vinci

Afstudeerdocenten

bijlage 3.2 medewerkers ETC

medewerker

rol / functie

Personeel Kenniscentrum Energie

Petra Cremers

adviseur/beleidsmedewerker;! promovenda Professionele Leeromgevingen

Jeroen van den Berg

manager EnTranCe

Externen Tom Sluizeman

ondernemer

Hielke Hekman

ondernemer

Peter Zuuring

expert engineering

Participanten/stakeholders! Change Agencies

- CA Buildings! - CA Mobility! - CA Households Diverse opdrachtgevers

Gastsprekers ! Meet-ups & workshops

bijlage 3.2 overige betrokkenen

!

! Overige direct of indirect betrokkenen bij Value beyond the Valley! ! ! ! Naam

rol / functie

Stuurgroep Wim Moes (vz)

voorzitter College van Bestuur Alfa-college

Wim vd Pol (lid)

lid College van Bestuur Noorderpoort

Jan-Jaap Aué (lid)

directeur Centre of Expertise Energy, Hanzehogeschool Groningen

Pascal van den Bosch

directie iNRG B.V.

De stuurgroep bijeenkomst vindt 1x per 8 – 10 weken plaats

Kernteam VbtV Frans Hoetink

projectleiding VbtV; adviseur/ medewerker ETC

Henriët Buikema

projectleiding VbtV, locatie-projectleider; ! coördinator Bureau AC Duurzaam en SPIL

Eddy Hekman

lid kernteam; adviseur/medewerker ETC

Geert Bomhoff (3-O Advies)

lid kernteam; adviseur

bijlage 3.3

pag 1 van 1

" " " Overzicht projectopdrachten Bureau SPIL " " " " opdrachtgever

opdrachtomschrijving

eindopbrengst

Smit Technicoat, Farmsum; uitvoering van diverse coating werkzaamheden

Coating Robot; geautomatiseerde voorziening voor de" reiniging en coating van lantaarnpalen

Ontwerp" (+adviesrapport)

Health2Work, Surhuisterveen, ontwerp en verkoop van ergonomische" hulpmiddelen

Duurzame Werkplek; mobiele, flexibele standaard voor" tablet

Prototype" (+adviesrapport)

Shuttle Drive Zuidbroek, project om vraag en aanbod van mobiliteit flexibel te verbinden

Communicatiepaal; ontwerp van multifunctionele paal

Ontwerp (+adviesrapport)

Negotica, Groningen, Ontwerp en realisatie van slimme domotica toepassingen

Duurzame hobbykas; ontwerp voor energievoorziening en" sensor-gestuurde inrichting van" hobbykas

Ontwerp (+adviesrapport)

Bevingsbestendig Bouwen, Groningen" Speerpunt project van Alfacollege, i.s.m. NAM

schade in Usquert; inventarisatie bevingsschade bij pand" in Usquert

Adviesrapport

Alfa-college, Groningen, Facilitaire dienst

inrichting schoolplein; duurzaam ontwerp voor schoolplein

Ontwerp (+adviesrapport)

Alfa-college, Groningen, Facilitaire dienst

Duurzame verlichting

Adviesrapport

"

2013-2014!

Alfa-college, Groningen, strobouw, ontwerp en realisatie van Techniek Innovatie Centrum -" stro-schuur (demo) Bouwkunde

Ontwerp (+adviesrapport)

Energy Challenges, Groningen

Metingen verrichten en advisering aan schoolgebouwen m.b.t. energieverbruik

Adviesrapport"

EMG faktors, Groningen, monumentaal pand (oude graansilo; nu kunstencentrum)

verwarming EMG; Inventarisatie van mogelijkheden voor isolatie en verwarming

Adviesrapport

bijlage 3.3

pag 1 van 4

" Overzicht projectopdrachten Bureau AC Duurzaam "" "" "" opdrachtgever

opdrachtomschrijving

eindopbrengst

Gemeente Hoogeveen

De Steenbergerparkbrug

advies renovatie

Feniks Engineering, sustainable advice & design solutions.

Energieopslag Meos

advies en prototype

Gemeente Hoogeveen en Unica,

Houtversnipperingsinstallatie (HOE)

advies

Brinks advies; duurzaam bouwmanagement, ontwikkeling en vastgoed.

Energieneutraal Huis

advies

Pathuis en Partners; partners in maatschappelijk vastgoed.

B&B Zeijen Bouwkundig ontwerpen van" zorgtoepassingen in Bed en" Breakfastboerderij,

advies / ontwerp

Pathuis en Partners; partners in maatschappelijk vastgoed

Aanleunwoningen Zeijen, Ontwerpen advies / ontwerp van aanleunwoningen bij" B&B

Brinks advies; duurzaam bouwmanagement, ontwikkeling en vastgoed.

Zorgvilla, Bouwkundig ontwerpen van" advies / ontwerp zorgtoepassingen in voormalig" schoolgebouw in Meppel i.s.m. HBO" Zorg, Stenden Hogeschool

Veldman Techniek B.V.

Mestvergistingsinstallatie

advies

Industrieel ontwerper, Koning Groningen

Lampduplicator

product

Beeldhouwer in brons, steen en hout

Gietoven

product

Alfa-college en Technische Unie

Domotica in besturingstechnieklokaal product

Alfa-college,facilitaire dienst.

Advies duurzaamheid schoolgebouw

advies

Alfa-college,

Overkapping Motorvoertuigen

ontwerp

Alfa-college,

Metaalbewerkingshoek Kargo

ontwerp

Ondernemers hotel De Compaen

Advies ontwikkeling De Compaen

advies

2013

bijlage 3.3

pag 2 van 4

2014 Energy Valley, Drenthe

Energy Challenges, Metingen verrichten en advisering aan" schoolgebouwen m.b.t. energieverbruik

adviesrapport

Gemeente Hoogeveen

Sporthal Bentinckspark, toepassen van duurzaamheid in" bouwtechnische en" installatietechnische ontwerpen van" de sporthal

ontwerp

Brinks advies; duurzaam bouwmanagement, ontwikkeling en vastgoed.

Energieloket

advies

Brinks advies; duurzaam bouwmanagement, ontwikkeling en vastgoed

Dubbele woning Pesse

ontwerp

Woonservice, woningbouwvereniging Westerbork.

Ontwerp van aanpassingen voor" levensbestendig maken van" huizenbestand van Woonservice" Westerbork"

advies / ontwerp

Brinks advies; duurzaam bouwmanagement, ontwikkeling en vastgoed.

Aanpassingen ontwerpen voor" ontwerp zorgtoepassingen in de Dutch Nature" Dome mbv domotica, i.s.m. HBO" Bouwkunde, Hanzehogeschool"

Feniks Engineering, sustainable advice & design solutions.

Meegroei schoolmeubelen, Ontwerpen en produceren van prototype van verstelbaar" schoolmeubilair

advies

Feniks Engineering, sustainable advice & design solutions.

Transporteur, ontwerpen en produceren van" prototype van een lichtgewicht" transporteur, i.s.m. HBO Werktuigbouwkunde, Stenden" Hogeschool

advies / prototype

Feniks Engineering, sustainable advice & design solutions.

Meos

advies en werkend principe

Smurfit Kappa, Twinncorr Hoogeveen, producent verpakkingsmateriaal

Bevoorrading magazijn qua besturingstechniek

advies

Alfa-college, afdeling Techniek

Kaststellages, Ontwerpen en produceren van magazijnstellingen voor opberg nissen

product

bijlage 3.3

pag 3 van 4

Alfa-college

Kunstobject

product

Machinepark Brink Industrial

Aanpassing machine

product

Pathuis en Partners; partners in maatschappelijk vastgoed.

Olifantsgras

advies

Feniks Engineering, sustainable advice & design solutions.

Hulpmiddelen Mondzorg

Product (vingerbescherm er)

Woonservice, woningbouwvereniging Westerbork,

Toepassingen domotica

advies

Ten Kate Installatietechniek B.V.

Energiedak

advies / ontwerp

Stichting Zorgpalet, zorg, behandeling en advies voor volwassenen met complexe zorgvragen.

Geluidsmodule

product

Feniks Engineering, sustainable advice & design solutions.

Transportband

advies / prototype

Alfa-college

Grijs water

advies / ontwerp

Pathuis en Partners; partners in maatschappelijk vastgoed

Domotica Zeijen

advies / ontwerp

ABC2C, advies, ontwerp en uitwerking in de C2Cfilosofie

Circulair Bouwen

ontwerp

gem. Hoogeveen

Herbestemming Roelof van Echten

advies / ontwerp

Voetbalclub ZZVV

ontwerp duurzame voetbalkantine

ontwerp

Machinepark Brink Industrial.

Aanpassing machine

product

Gemeente Hoogeveen

Waterkracht

advies / ontwerp

Feniks Engineering, sustainable advice & design solutions.

Hulpmiddelen Mondzorg

ontwerp (tandenborstel)

Slump Fictory

Frame zonnepanelen

ontwerp

2015

bijlage 3.3

pag 4 van 4

Pathuis en Partners; partners in maatschappelijk vastgoed.

Domotica Zeijen

advies

Lichttherapie-Verburg

Lichttherapie

product

Energy Valley, Drenthe

Energy Challenges

adviesrapport

Brinks advies; duurzaam bouwmanagement, ontwikkeling en vastgoed

Energieloket

advies

ABC2C, advies, ontwerp en uitwerking in de C2Cfilosofie

Circulair Bouwen

uitwerking advies

Brinks advies; duurzaam bouwmanagement, ontwikkeling en vastgoed.

Herbestemming Roelof van Echten

advies / ontwerp

Feniks Engineering, sustainable advice & design solutions.

Oude Molenbuurt

advies

"

bijlage 3.3

pag 1 van 3

" Overzicht opdrachten Energy Transition Community! " " " " " periode

studenten

sept. '13 – jan. '14

N = 24

stakeholders o.a." - ZEKC" - EnTranCe" - Inrg" - Energy Barn" - Energy Expo"

projecten o.a." - I-Balance" - I-share" - Flexi-heat" - laadpalen" - solar cellsSolen" - bedrijfsmodel"

" jan. '14 – juli '14

N=28

o.a." - ZEKC" - EnTranCe" - Inrg" - Energy Barn" - Energy Expo" - ZEKC Onderwijs en 
 Onderzoek Hanze"

"

o.a." - Mestverbrander" - I-Balance" - I-share" - Flexi-heat" - laadpalen" - solar cells" - bedrijfsmodel" - zelfgestuurd leren" - elektrisch vervoer" - game development

bijlage 3.3

"" "" "" "" "" "" ""

pag 2 van 3

periode

studenten

sept. '14 – jan. '15

N=74" (2 mbo en 12 internationaal)

stakeholders o.a." - Energy Valley Topclub" - Optiwind" - Likebikes" - Groningen Bereikbaar" - Q-park" - Green Village" - TNO" - ZEKC" - EnTranCe" - Kenniscentrum Energie" - Inrg" - Sunfloat" - Energy Expo" - Atos

projecten o.a." - Energieke Sportdag" - I-balance" - Intercity Parcel Delivery" - rechtsvormen en
 duurzaam netwerk" - I-share platform" - Solar cells" - Floating Solar Panels" - Human Mobitity" - waterstof systemen

bijlage 3.3

pag 3 van 3

periode jan. '15 – juli '15

"" "

studenten N=73 " (zie noot 1)" 5 mbo en 21 internationaal "

stakeholders o.a." - Solentec" - Energy Expo" - Spectra Electronics" - gem. Borger – Odoorn" - EnTranCe" - Kenniscentrum Energie " - Sunfloat" - bNR" - GRESCO" - Essent" - P2G

projecten o.a. " - Autojuice" - Bezorgbrigade" - Marketing Strategy" - Solar Panels" - improving processes and communcation EnTranCe" - Power to Gas" - E-bikes" - Energy transition homes" - Quadcopter" - I-balance" - Regionaal informatie-" centrum" - Benchmarking Solar
 Park" - Fuell Cells" - fietsrecycling" - Branding" - Floating solar panels" - Smart Mobility" - Wearables" - Smart school buildings

Da Vinci: per periode gemiddeld 20 studenten, alle opleidingen Hanzehogeschool, diversiteit aan thema’s, groepen ontwikkelen zelf concepten zie b.v.: www.Kiteherstel.nl of www.localbugs.nl

bijlage 4.1

vragenlijst senior medewerkers ACD

ja/nee! n.v.t.

1

2

3

4

5

6

Voldoet de samenstelling van het team om de doelstellingen van AC Duurzaam te bereiken?" Zijn de relevante personen aanwezig in de ACD-gemeenschap? Wie ontbreekt/ontbreken? " Waarom denk je dat hij/zij er niet bij is/zijn? "

Beschouw je de AC Duurzaam gemeenschap een 'veilige' omgeving om vrij uit te spreken?"

"

Hebben andere leden van de gemeenschap wel eens naar jouw motieven gevraagd voor deelname aan de gemeenschap?" Zijn je collega team-leden actief betrokken bij bijeenkomsten of zijn ze gemakkelijk afgeleid of soms met andere activiteiten bezig?" " Delen team-leden hun persoonlijke bezorgdheid/enthousiasme met elkaar over de voortgang van de onderwijsinnovatie bij AC Duurzaam ?"

pag 1 van 5

mei 2015

ruimte voor toelichting

"" "" "" "

bijlage 4.1

vragenlijst senior medewerkers ACD

ja/nee! n.v.t.

7

8

9

Voelen team-leden zich voldoende op hun gemak om hun onzekerheden, gebrek aan kennis of inzicht tijdens team-bijeenkomsten in te brengen? " Heb je specifieke kennis/ervaring/opvattingen voor je gehouden tijdens teambijeenkomsten of op andere momenten?" Beschouw je jezelf als een hecht lid van de AC Duurzaam gemeenschap?"

"

Ben je vertrouwd met het 'onderwijs-jargon en 10 afkortingen die gebruikt worden?"

11

Zijn er momenten geweest dat je echt niet wist waarover de discussie ging van de docentmedewerkers?"

Kun je (een) onderwerp(en) noemen waar je nu anders over denkt dan vòòr je deelname aan 12 AC Duurzaam?"

"

13

Is er iets in je dagelijks werk dat je nu anders doet dan vòòr je deelname aan AC Duurzaam?"

"

pag 2 van 5

mei 2015

ruimte voor toelichting

bijlage 4.1

vragenlijst senior medewerkers ACD

Welke meerwaarde heeft de samenwerking opgeleverd voor jezelf?" 14

15

16

""

Wat vormde de grootste irritatie voor jou bij je deelname aan AC Duurzaam?"

"

Welk inzicht in het onderwijs heeft de deelname aan AC Duurzaam je opgeleverd?"

"

Welk inzicht in ondernemerschap/bedrijfsleven heeft de deelname aan AC Duurzaam je 17 opgeleverd?"

18

Welk inzicht heeft deelname aan AC Duurzaam je opgeleverd over de kenmerken van een - in jouw opvatting- optimale opdracht?"

""

Welk inzicht heeft deelname aan AC Duurzaam je opgeleverd over de kenmerken van een - in 19 jouw opvatting- optimale begeleiding/coaching?" Welk inzicht heeft deelname aan AC Duurzaam je opgeleverd over de gewenste 20 (leer)opbrengsten voor de leerlingen?"

"

pag 3 van 5

mei 2015

bijlage 4.1

vragenlijst senior medewerkers ACD

Wat zijn volgens jouw indrukken de feitelijke (leer)opbrengsten bij de leerlingen? " 21 Niet noodzakelijk bij iedereen."

"

Welk inzicht heeft deelname aan AC Duurzaam je opgeleverd over de gewenste opbrengsten voor bureau AC Duurzaam, respectievelijk voor 22 het Alfa college?"

"

Wat vormde in jouw opvatting het grootste succes van AC Duurzaam?" 23

""

Welk inzicht heeft deelname aan AC Duurzaam je opgeleverd over gewenste aanpassingen in het leerplan (de leerjaren voorafgaand aan 24 deelname aan ACDuurzaam);" kennis, vaardigheden, houding/instelling."

"

Welk inzicht heeft deelname aan AC Duurzaam je opgeleverd over gewenste aanpassingen in het leerplan (de periode waarin deelname aan 25 ACDuurzaam plaatsvindt);" kennis, vaardigheden, houding/instelling" Welk inzicht heeft deelname aan AC Duurzaam je opgeleverd over gewenste aanpassingen in het leerplan (de periode volgend op deelname 26 aan ACDuurzaam);" kennis, vaardigheden, houding/instellin"

pag 4 van 5

mei 2015

bijlage 4.1

vragenlijst senior medewerkers ACD

Welk inzicht heeft deelname aan AC Duurzaam je opgeleverd over noodzakelijke randvoorwaarden voor onderwijsvernieuwing?" 27 (denk aan:" materieel, inzet/formatie-omvang, beleidsmatig" scholing, (externe)ondersteuning"

Ruimte voor toelichting

pag 5 van 5

mei 2015

bijlage 4.1 AC Duurzaam evaluatie

pag 1 van 4

juni 2015

Samenvatting evaluatie bij senior medewerkers!

" Categorie: opmerkingen op team-niveau! " Invalshoek: sociaal kapitaal - belang van gemeenschapsvorming voor innovatie! " Structurele dimensie! Te weinig opdrachtgevers actief lid van de gemeenschap" - in aantal, in verhouding tot opleidingsvertegenwoordigers" - niet representatief voor werkveld"

" Verhouding E - WTB - Bouwkunde" " "

Relationele dimensie! Te veel 'kampen' : docenten onderling, docenten-ondernemers, uitvoerenden-organisatie" Verschillen in meningen worden niet gedeeld (wel buiten het teamoverleg om?)" Ik merk dat de aanwezigheid van externen remmend werkt bij een aantal collega's"

"

Teleurstelling over gebrek aan enthousiasme en consensus bij sommige mede-teamleden" Gebrek aan betrokkenheid bij AC Duurzaam (lees: bereidheid tot verandering/vernieuwing)"

"

Geen aanspreekcultuur" Niet alles kan gezegd worden; ik durf me niet altijd uit te spreken naar een mede-teamlid " "

"

Cognitieve dimensie! Geen consensus over uitvoering" Te weinig coachend vermogen" Te veel productgericht (expert-rol) en te weinig procesgericht"

"

Het is onduidelijk of het komt door gebrek aan kennis of dat het onwil is om niet volgens afgesproken procedures te werken" Merk niet de behoefte om zich uit te spreken over gebrek aan kennis"

" "

Actie-dimensie! Te weinig samenwerking, co-creatie" Problemen ontstaan, worden verkend maar niet altijd opgelost; sommige blijven steeds weer terugkomen "

" " " Genoemd door senior-medewerkers (docenten en ondernemers)! "

Opbrengsten:! Beeldvorming over verschil in cultuur en manier van aanpak (opleiding-bedrijfsleven)" Beter zicht op wat er nodig is voor betere samenwerking onderwijs-ondernemers" Open communicatie (junioren- senioren; docenten-ondernemers; teamleden onderling)" Vaker theorie uitleggen n.a.v. probleemstelling" Betere organisatie van eigen lessen, sommige vakken herschreven ter voorbereiding op AC Duurzaam" Samenwerken, leren van elkaar, werken met externen" Meer externe gerichtheid en relatie met de omgeving" Meer kennis van projectmatig werken; scherper zicht op wat nodig is voor project-gericht onderwijs" Opzetten van projecten"

bijlage 4.1 AC Duurzaam evaluatie

pag 2 van 4

juni 2015

Persoonlijke vorming, omgaan met groepsprocessen, omgaan met weerstanden" Toepassing van ondersteunend materiaal uit Documentatiemap"

"

Inzichten:! Inzicht in voorwaarden voor een stimulerende leer- werkomgeving" Team-vorming (consensus, inzet) is van groot belang" Nadruk moet liggen op gemeenschapsvorming; communicatie en consequent zijn in gedrag " Belang van coaching-vaardigheden (wanneer en hoe); andere manier van vragen stellen"

"

Project-gericht onderwijs leidt tot meer samenwerken, zelfstandigheid en betrokkenheid" Voor motivatie van junior medewerkers is het uitvoerend deel van het project (de realisatie van een fysiek eindproduct) belangrijk" 
 Meer inzicht in opleiding Midden Kader Engineering en Bouwkunde" Meer inzicht in andere opleidingen; over "muren heenkijken"" Meer inzicht in bedrijf van collega ondernemers" De manier waarop het bedrijfsleven naar het onderwijs kijkt " Grotere besluitvaardigheid bij ondernemers, opvattingen over normen en waarden" Onderwijs is vaak voorzichtig in vaststellen regels en dan consequent zijn" De kijk van ondernemers op het begeleiden van leerlingen: ondernemers willen leerlingen meer afrekenen."

"

Inzichten in de kenmerken van een optimale opdracht! Vooraf goede voorbereiding van de opdracht in overleg van docent opleiding - opdrachtgever bedrijf; en overleg tussen coach en iog met externe opdrachtgever over probleem/aanleiding/ eisen/wensen/ideeën opdat beslisdocumenten (contract/PvE/PvA) goed beoordeeld kunnen worden." De realisatie van de opdracht is afhankelijk van de opdrachtformulering en afbakening" Juiste verhouding theorie-praktijkontwikkeling Engineering competenties" - ontwikkeling persoonlijke competenties" - contacten opdrachtgever/bedrijfsleven" - alle facetten: advies-ontwerp-fabricage-in gebruik name" Opdracht moet aansluiten:" - bij competenties v/d junior medewerker" - bij KD, realistisch en uitdagend" Opdracht moet iets opleveren dat ook echt gebruikt wordt (motivatie!)! Meerwaarde bij vakoverstijgende projecten" Optimale opdracht" - moet aansluiten bij de opleiding en bij de leerling" - heeft een praktijk deel" - duurt niet te lang (max 10 weken)"

" "

Inzichten in de kenmerken van de optimale begeleiding! Aanwezig en zichtbaar zijn, onderdeel zijn van leerproces ! Juiste vragen stellen, regelmatig feedback geven, aandacht richten en sturen." Beseffen dat begeleiden anders is dan lesgeven." Is nog lang niet optimaal, vraagt om andere vaardigheden" Benadering moet zijn: coachend ondersteunen bij fasering projectmatig werken, feedback op werkgedrag en rolverdeling. Vragen stellen over aanpak, inzicht laten krijgen over eigen bijdrage en persoonlijke ontwikkeling."

"

Niet met teveel personen feedback geven bij één groep" Wekelijks overleg voor hele wtb groep; één coach voor wtb met voldoende tijd lijkt optimaal" "

"

bijlage 4.1 AC Duurzaam evaluatie

pag 3 van 4

juni 2015

Irritaties:! Gebrek aan interactie en communicatie" Onduidelijke afbakening van verantwoordelijkheden" Gebrek aan structuur in organisatie AC Duurzaam" Voortslepen van problemen en lange discussies zonder dat naar oplossingen gezocht wordt"

"

Het niet nakomen van afspraken door senior medewerkers" Wel waardering uitspreken voor ondersteunende materialen (documentatiemap bv.) maar niet in uitvoer nemen; dit komt ongeloofwaardig over."

"

Te weinig inzet en laakbaar gedrag van junior-medewerkers in combinatie met gebrek aan correctie/sturing door sommige coaches." Het niet nakomen van regels/afspraken door junior medewerkers wordt getolereerd zonder er consequenties aan te verbinden richting betrokkenen"

" " " Inzichten in leeropbrengsten voor leerlingen! "

a. wenselijk:! Analytisch vermogen" Meer begrip van meerwaarde van deelname aan AC Duurzaam en opbrengsten voor henzelf" Eigenaarschap van projectopdracht met meerwaarde voor hun opleiding en marktwaarde" Aansluiting van werkzaamheden en criteria bij Kwalificatie Dossier" Formuleren van PvE" Meer specifieke vakkennis in projectopdrachten (nu: verarming)" Combinatie van technisch interessant project èn focus op 21st century skills"

"

b. feitelijk: ! Meer gestructureerde aanpak en gebruik van Engineering competenties bij uitvoeren van Proeven van Bekwaamheid" Bredere kijk op eigen vakgebied" Samenwerken en communiceren" Inhoudelijk meer kennis op gebied van domotica en duurzaam bouwen" Kennismaking met andere werkwijze en cultuur (zowel positieve als negatieve ervaringen)" Projectmatig werken"

" "

Overige inzichten! motto: "A sadder and wiser man" (treuriger en wijzer)"

"-

De verschillen in cultuur, aanpak en het gebrek aan open communicatie" Het enthousiasme en draagvlak bij docenten" Besluitvaardigheid en daadkracht bij AC Duurzaam" De voortgang bij het invoeren van projectonderwijs binnen Techniek opleidingen" De complexiteit van de samenwerking in AC Duurzaam" De leeropbrengsten en cultuur bij de opleidingen
 - niveau sluit niet aan bij verwachting bedrijfsleven
 - verschil in leerklimaat en cultuur tussen Bouwkunde en Engineering" - De leeromgeving van AC Duurzaam"

-

" " " " " "

bijlage 4.1 AC Duurzaam evaluatie

pag 4 van 4

juni 2015

Suggesties op Leerplanniveau!

"

Voorafgaand aan periode bij AC Duurzaam (1e en 2e leerjaar)! Strakker beleid mbt werktijden, aanwezigheid en communicatie" Houding en instelling in eerste jaren meer overeenkomstig werkwijze AC Duurzaam" Zich ergens samen verantwoordelijk voor voelen "

"

Meer aandacht geven aan projectmatig werken in 1e en 2e leerjaar" Meer ervaring opdoen met schrijven van (voortgangs-)rapporten" Meer nadruk op verwerven rapportage-vaardigheden in leerplan"

"

Meer theoretische kennis; nu te veel nadruk op heel specifiek, maar beperkt, beeld van "de praktijk"."

"

Vakinhoudelijke thema's" Kennis binnen afdeling Elektrotechniek over domotica en Electronica" Meer verdieping in PV-technieken"

"

Parallel aan periode bij AC Duurzaam:! Anders verdelen van de twee dagen over de week?" Anders inroosteren, meer tijd en focus op leren van nieuwe vaardigheden (bv. communiceren, nieuwe oplossingen bedenken, onderzoeken, open staan voor andere inzichten)"

" Meer aandacht voor voorbereiding en planning van projecten" "

Sommige vaardigheden in korte tijd intensief aanleren; biedt meer tijd voor toepassingen in de "echte praktijk"" Meer aandacht voor schriftelijk en mondeling formuleren en presenteren"

" Meer kennis en vaardigheden op vakgebied Elektrotechniek" " Meer zelfstandig werken" " " Randvoorwaarden:! "

Goede team-samenstelling" Meer betrokkenheid bedrijfsleven" Voldoende inzet: formatie-omvang / beschikbaarheid en facilitering"

"

Breed draagvlak binnen het team" Urgentie en consensus over werkwijze in team" Goed elkaar informeren en tijdig communiceren"

"

Aandacht voor kennisdeling, scholing en intervisie" Scholing op coaching-vaardigheden " Vertrouwd zijn met, en toepassen van, documentatiemap"

"

Meer inhoudelijk-technische voorbereiding op projectopdrachten" Meer ondersteuning domotica en electronica" Beschikbaarheid juiste tools (zoals software); toegang tot informatie"

" Meer externe oriëntatie van docenten (bedrijfsstage?)" "

Commitment en ondersteuning van gehele docententeam" Uitbreiding naar andere opleidingen, meer samenhang en binding tussen opleidingen

bijlage 4.2!

1 van 4!

! !

juni 2015

In onderstaande tabel staan een aantal Kritische Succes Factoren opgesomd voor de invoering van (onderwijs)vernieuwingen.! De ontwikkeling en uitvoering van de Energy Transition Community (ETC) is op te vatten als een (onderwijs)innovatie.!

!

Gevraagd wordt om met een score 1, 2 of 3 aan te geven hoe je deze factoren in de praktijk van het laatste half jaar (vanaf jan. 2015) zelf beleefd hebt. !

!

!

Succesfactoren bij de invoering van (onderwijs)vernieuwingen

!

Persoonlijke beleving in de praktijk

!

Score Cijfer: 1 t/m 10

1 Noodzaak/aanleiding tot verandering is overtuigend

2 Uitgangspunt is een inspirerend concept 3 Uitgangspunten/concepten worden helder uitgedragen 4 De vertaling van de uitgangspunten naar de ETC sluit aan op de ervaring en denkwijze van de teamleden

5 Overeenstemming over de meerwaarde van de innovatie voor de deelnemende studenten t.o.v. meer traditionele vormen

!!

Ruimte voor toelichting

bijlage 4.2! 6 Overeenstemming bij alle teamleden over doelstellingen 7 Overeenstemming in de lijn over de doelstellingen

8 Overeenstemming over gekozen invulling van de ETC 9 Overeenstemming over werkwijze (aard opdrachten/ projectmatig werken/advies- en onderzoek/aandacht voor niet vak-gebonden vaardigheden/ feedback/ kwaliteitsbewustzijn) 10 Overeenstemming over bruikbaarheid van het ondersteunend materiaal (documenten, protocollen, criteria etc.) 11 Duidelijke afspraken over taken-bevoegdhedenverantwoordelijkheden

!

12 Voldoende faciliteiten (inzet personen, middelen)

13 Eigenaarschap/betrokkenheid bij management

14 Eigenaarschap/betrokkenheid bij uitvoerende teamleden 15 Eigenaarschap/betrokkenheid bij (externe) stakeholders

2 van 4!

juni 2015

bijlage 4.2! 16 Eigenaarschap/betrokkenheid bij de co rdinator

!

17 Aandacht voor teamontwikkeling / vorming van de ETC 18 Communicatie binnen de Hanzehogeschool over ontwikkeling en voortgang

!

19 Resultaten zichtbaar maken en met elkaar 'vieren'

!

20 Scholing & professionele ontwikkeling

!

21 Kritisch terugkijken en verbeteren

!

22 Bereidheid tot verandering en verandervermogen

!

23 Loslaten van bestaande routines en aannames

24 Toepassen van nieuwe modellen, begrippen en werkwijzen

!

3 van 4!

juni 2015

bijlage 4.2! Ruimte voor toelichting!

!!

! ! !

4 van 4!

juni 2015

bijlage 4.2

pag 1 van 6

juli 2015

" " " " " " " " " " Samenvatting evaluaties over de Energy Transition Community (ETC)!

"

De Energy Transition Community is voor het eerst gestart in september 2013 en heeft zich in de laatste fase van het project Value beyond the Valley ontwikkeld tot een arrangement met een grote diversiteit aan werk- en leervormen (zie bijlage xx voor een beschrijving). In deze notitie wordt een kwalitatieve samenvatting gegeven van de belangrijkste bevindingen uit de evaluaties over deze afgelopen periode (febr. 2015 – juli 2015). De gebruikte vragenlijsten etc. zijn te vinden in bijlage xx en een kwantitatief overzicht in bijlage xx).!

"

Er zijn vier verschillende evaluaties gehouden:" a. een schriftelijke evaluatie door deelnemers (studenten) aan de ETC (n=28)" b. een panel evaluatie door deelnemers over de activiteiten en de ruimte van de ETC (n= 3)" c. een evaluatie door het kernteam over functioneren van de ETC en het eigen team (n=9) (vier verschillende vragenlijsten met daarna individueel doorvragen op een aantal aspecten)" d. een schriftelijke evaluatie door Change Agency facilitators over de ontwikkeling van de Change Agencies (n=4) met vervolgens een panel discussie met deze facilitators"

" " " ad a: Uit de evaluatie met de studenten komt naar voren:! "

1. Overall! - waardering over gehele arrangement positief (m=7); " - waardering t.o.v. de scores over de vorige periode significant hoger (sept. 2014 – febr. 2015 m=6.4)" - waardering en scores verschillen per context (opdracht en opdrachtgever)" - waardering voor deelname aan een CA erg hoog (m=8.3). Deze deelnemers scoren oog hoog op de andere aspecten van het arrangement" - minor deelnemers hebben grotendeels in de ETC ruimte gewerkt, voor de andere deelnemers verschilde dit (afhankelijk van context en eisen opdrachtgever)" - kennis delen en multidisciplinariteit worden erg op prijs gesteld" - het community concept spreekt aan en er wordt aangegeven dit nog meer uit te bouwen


"

Af te leiden veronderstelling: bij een hogere participatie middels verschillende werk-leervormen is de waardering en het (leer)effect hoger. "

" " " " " "

bijlage 4.2

pag 2 van 6

juli 2015

Vergelijking scores per hoofdthema.1"

"

thema

m: febr. – juli 2015

m: sept. 2014 – jan. 2015

mijn project

6.9

6.5

de Change Agency

8.3

n.v.t.

mijn ontwikkeling

7.1

6.3

innovatie en transitie

6.8

6.3

co-creatie

7.0

6.6

" "

2. Matching (opdracht – student)! - het grootste deel van de studenten is tevreden over de matching" - voor 3 studenten bleek de opdracht niet passend/uitdagend" - de opdrachten van één van de opdrachtgevers hebben geen bijdrage geleverd aan de energie transitie (is de beleving van de respondenten); de overige wel" - de matching met de opleiding geeft in sommige gevallen problemen (t/m het moeten afbreken)"

" "

Conclusie: de matchingsprocedure kan nog worden verbeterd . M.n. de positionering van de opleiding daarin. "

3. Change Agencies! - de deelnemers aan de Change Agencies hebben een hoge waardering" - het aantal deelnemende studenten is nog niet zo groot" - de ruimte die een opleiding daarvoor geeft kan een knelpunt zijn" 
 Conclusie: een Change Agency heeft veel potentie: het is van belang dat meer studenten daarin gaan participeren "

"

"

4. Leeruitkomsten kennisontwikkeling, teamontwikkeling en probleem oplossen! - scoren redelijk tot goed op alle aspecten" - ondersteuning voor aantal onder de maat
 
 Conclusie: in het algemeen goed, maar ondersteuning nog beter afstemmen op individu"

"

5. Leeruitkomsten Innovatie en transitie ! - inzicht in innovatie en transitie is gegroeid" - goede bijdragen (m.u.v. 1 bedrijf)" - ongeveer 20 % wil in de sector blijven werken"

1

Opgemerkt dient te worden dat de spreiding van de scores per item relatief groot is. Bij de laatste periode minder groot dan bij de periode sept. 2014 – febr. 2015. Dit wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de grote variatie aan contexten (projecten) en kenmerken van betrokkenen (type opleiding etc.).

bijlage 4.2

pag 3 van 6

juli 2015

Conclusie: explicieter inzetten van Ability Turbine (= visualisering van competentieprofiel) zou versnellend en verhelderend kunnen werken"

"

6. Co-creation (kennis delen en ontwikkelen)! - kennis delen en ontwikkelen scoort redelijk tot goed" - binnen teams is het afhankelijk van de opdracht" - meet-ups worden gewaardeerd (de ‘urgentie’, de zachtere en activerende onderwerpen het meest)" - studenten vragen om betere afstemming met behoefte(n)
 
 Conclusie: evenwicht tussen ‘op maat’ en ‘just in time’ met beheersbaarheid en planbaarheid is een belangrijk dilemma"

"

"

" ad b: Uit het panel gesprek komt naar voren:! "

1. Meet-ups! - i.h.a. waardering voor het programma als geheel" - een deel van de studenten vindt een meer custum-made programma wenselijk" - de meer op de persoon gerichte workshops krijgen veel waardering" - actief/interactief bezig zijn is een pre" - meer controversiële sprekers uitnodigen" - state of the art op inhoudelijk gebied verdient meer aandacht"

" "

Conclusie: meet-ups goed middel (verder zie boven)"

2. Inrichting! - wat minder zakelijke en meer menselijke uitstraling, andere kleuren, schilderijen" - meer eigen ruimten en vergader ruimte (zelf kunnen regelen)" - lockers" - betere koffie" 
 Conclusie: inrichting beter afstemmen op dynamiek en cultuur"

" " " ad c: Uit de evaluatie van het kernteam komt naar voren:! "

1. In het algemeen! In het algemeen wordt het arrangement in deze vorm door het kernteam redelijk tot goed gewaardeerd. Deze waardering is echter per teamlid sterk verschillend. Dit lijkt af te hangen van het type aspect, de verwachtingen van het teamlid en vooral ook van de persoon(lijkheid). 
 Het is een zeer divers team en een ieder heeft een andere invalshoek en beleving. Dit geeft aan de ene kant de kracht weer van het team. Aan de andere kant maakt het duidelijk dat meer uitwisseling en internaliseren nodig is. In de praktijk botst dit vaak met de beschikbare (gemeenschappelijke) tijd."

"

2. Meer specifiek! - kwaliteiten team, spirit, uitgangspunten en drive scoort hoog"

bijlage 4.2

-

pag 4 van 6

juli 2015

-

meer eenheid, uitwerking van instrumenten en methoden en internaliseren van concepten en werkwijzen is nodig " stroomlijnen van de organisatie (meer routine in proces en aanpak) moet voor de komende periode belangrijk speerpunt worden" helderheid in de lijn en meer stroomlijnen van verwachtingen en beelden matchen op de uitgangspunten" meer traditioneel ingericht onderwijs kan belemmering zijn bij de verdere ontwikkeling





"

Conclusie: verdere organisatie ontwikkeling en internaliseren (intern en extern) is belangrijk aandachtspunt"

3. In dimensies/dilemma’s! - positionering en verwachtingen (intern en extern) is verbeterd maar kan beter; verwachtingen van de teamleden over tempo en prioriteit verschilt" - de teamleden hebben verschillende beelden over wat een goede strategie zou kunnen zijn. Deze verschillende posities van de teamleden kunnen op een aantal dimensies geplaatst worden" - de dimensie ‘versnipperde participatie maar verbonden met een (groot) netwerk’ versus ‘compact maar geïsoleerd’" - dimensie ‘ontwerpbenadering van het arrangement’ versus ‘transitie benadering’" - dimensie ‘denken vanuit onderwijs’ versus ‘denken vanuit alle 5 O’s’" - dimensie ‘klassieke (bureaucratische/machine) organisatie’ versus ‘atomium of netwerk organisatie’" - de randvoorwaarden, ook m.b.t. onderwijsinnovatie, zijn duidelijk verbeterd, dienen nog te worden uitgebouwd en geborgd" - over de inbedding, wat, waar en hoe bestaan verschillende beelden; m.n. de verwachtingen in de lijnen van de betrokken organisaties zijn nog verschillend" - de teamontwikkeling is groeiende, o.a. door meer gemeenschappelijke tijd en reflectie" - de waarderingscijfers die gegeven worden lopen behoorlijk uiteen, gemiddeld voldoende, maar grote spreiding. Ook dit geeft de diversiteit in beelden en waardering weer
 
 Conclusie: het ontwikkelen van dit type arrangementen is een leerproces op zich. De dilemma’s die daarbij naar voren komen zijn op zich niet bijzonder. Zij passen bij een veranderingsproces met veel transitie-aspecten. Belangrijk is de discussie voldoende open te houden en de vragen telkens te expliciteren."

" " " ad d: Uit de evaluatie van de Change Agencies komt naar voren:! " "

1. Focus en voorwaardelijkheden ! Als focus (richting gevend voor het handelen) voor de (door)ontwikkeling van een Change Agencie zijn de volgende aspecten geformuleerd:" - het realiseren van synergie tussen ontwikkeling op de drie assen van het transitie model (projectas – ontwikkelingsas – duurzaamheidsas; zie bijlage 1.2)" - het faciliteren van perspectief wisselingen zo mogelijk t/m paradigma shifts"

bijlage 4.2

-

"

pag 5 van 6

juli 2015

het verhogen van de participatie graad en het verrijken participatie vormen"

Als belangrijke voorwaardelijkheden voor een dergelijke doorontwikkeling zijn geformuleerd:" - gemeenschap(szin)" - gelijkwaardigheid" - vertrouwen en sociaal kapitaal"

"

De betrokken facilitators geven aan:" - bij al de drie CA’s wordt op al de bovenstaande aspecten een duidelijke groei waargenomen" - perspectiefwisselingen ontstaan door een organisch proces van uitwisselen, delen en soms schuren." - de CA’s breiden zich uit zowel horizontaal als verticaal (personen en reikwijdte)" - de voorwaardelijkheden verankeren zich binnen groep en vormen aantrekkingskracht voor anderen om aan te haken" - het vertrouwen en sociaal kapitaal verschilt per CA. Dit zou mede afhankelijk kunnen zijn van de gekozen methodiek


"

"

Conclusie: de CA’s ontwikkelen zich in de beoogde richting"

2. Wicked problem! - bij alle drie is een wicked problem een herkenbaar uitgangspunt waar mensen op aanhaken" - dit wicked probleem is bij alle drie veranderd door het doorlopen van een gezamenlijk proces (verdiept en meer naar de kern cq. achterliggend probleem)


"

"

Conclusie: een wicked problem lijkt een goed en aantrekkelijk startpunt voor een CA proces. Het vormt inhoudelijk een bindend element waarna het probleem verder verkend, verdiept en verschoven kan worden. "

3. Actuele vraagstukken waar CA tegenaan loopt! Op basis van de ervaringen tot dusver noemen de facilitators een aantal (nieuwe) vragen." 1. verkenning van een wicked problem: wat zijn precies de bepalende aspecten daarin?" 2. systeem en actor analyse: " - wie heb je daarvoor nodig?" - op welke niveaus voer je die uit?" - hoe doe je dat?" 3. analyse belemmerende en bevorderende factoren en hoe agendeer je die binnen (en/of buiten) de groep" 4. tijd: het faciliteren van een CA kost gauw meer dan 1 dag. Het ‘succes’ bevordert de participatie en de mogelijke vragen die opgepakt kunnen worden. Belangrijk hierbij is om als facilitator geen eigenaar te worden." 5. koers en scope: hoe belangrijk is koers? Bij uitbreiding participanten nieuwe invalshoeken en belangen. Hoe breed kun je gaan versus hoe houd je voldoende focus?" 6. duidelijkheid c.q. herkenbaarheid van de criteria (focus en voorwaardelijkheden). Het is nodig deze abstract te formuleren maar sommige stakeholders worden ‘afgerekend’ op traditionele p.i.’s. "

bijlage 4.2

pag 6 van 6

juli 2015


 Conclusie: door de opgedane ervaringen is een scherper inzicht ontstaan in vragen voor de verdere ontwikkeling van de CA’s."

"

"

Bovenstaande evaluaties en conclusies hebben geleid tot o.a. het jaarplan ! ETC 2015 – 2016.

bijlage 5.1

pag 1 van 2

Overzicht workshops, excursies, ondersteunende informatie/presentaties t.b.v. junior medewerkers SPIL! Ondersteunende bijeenkomsten

Aard bijeenkomst

Periode/datum

Bedrijfspresentaties Bureau SPIL

Kennismaking met Bureau SPIL, bedrijfscultuur, missie/visie, projectopdrachten, projectmedewerkers, coaches, experts, interne opdrachtgevers.

startbijeenkomsten nieuwe juniormedewerkers

Samenwerken in de TIComgeving

Procesmatig

27-08-2013

Professionele ontwikkeling

Procesmatig

12-09-2013

Ontwerpen

Vakinhoudelijk (allen)

17-10-2013

Duurzaamheid: C2C

Algemeen informatief

31-10-2013

Warmtepomp

Vakinhoudelijk (E, W)

29-11-2013

Work Based Learning

Procesmatig: Fasering en beslismomenten in het werkproces

27-01-2014

De rollen afzonderlijk en in samenhang.

Procesmatig

28-01-2014

Mindmappen

Procesmatig

29-01-2014

Projectmatig creëren

Procesmatig

03-02-2014

Duurzaam bouwen met stro

Vakinhoudelijk (B)

07-02-2014

Brainstormen

Procesmatig

12-02-2014

Domotica

Vakinhoudelijk (allen)

13-02-2014

Efficiënt vergaderen

Procesmatig

20-02-2014

Presentaties opleidingen

Kennisdeling

04-09-2013 13-02-2014

Suikerunie

Rondleiding

16-10-2013

Bedrijfsuitje

Etentje

21-11-2013 06-03-2014

Kerstbijeenkomst

Evaluatie periode 1+2

19-12-2013

Bezoek Entrance

Kennisdeling + rondleiding

27-03-2013

"Workshops

"

Excursies/ bedrijfsbijeenkomsten

bijlage 5.1

pag 2 van 2

Ondersteunende bijeenkomsten

Aard bijeenkomst

Periode/datum

Mini-projectopdracht

Uitvoering kortlopende, externe projectopdracht om bekend te raken met werkwijze (WBL) Bureau SPIL

Start nieuwe juniormedewerkers

Draaiboek miniproject"

Korte toelichting en planning per fase WBL voor product en proces.

Start nieuwe juniormedewerkers

Documentatiemap Bureau SPIL

Uitgebreide informatie over missie, visie, werkwijze, functieprofielen Bureau SPIL

Start nieuwe juniormedewerkers

Projectomschrijving

Korte omschrijving achtergrond en vraagstelling van externe opdrachtgever

continu

Activiteitenplanning Bureau SPIL

Overzicht plenaire activiteiten als kennisdeling, workshops, excursies, bedrijfsuitjes.

half jaarlijks

"

Ondersteunende informatie!

" "

Overzicht en aard van (bijzondere) teambijeenkomsten t.b.v. senior medewerkers AC Duurzaam Ondersteunende bijeenkomsten"

Omschrijving bijeenkomst

Aard van de bijeenkomst

Periode/" datum

Ontwikkelteam

Keuze voor inrichting leerwerkarrangement in het TIC, gebaseerd op ambitie VbtV; bespreking doelstellingen

Oriënteren/" Ontwikkelen

jan- juli 2013

Startbijeenkomst" voor docenten+" medewerkers bedrijfsleven

-

startbijeenkomst

27-08-2013

-

ambitie TIC, COL-COI" rollen, functieprofielen" participatieladder" organisatie Bureau SPIL" inventarisatie projectopdrachten
 + leerinhouden" Planning periode 3+4

Opening TIC

Presentatie Bureau SPIL, samen met de juniormedewerkers

Presentatie Bureau SPIL

26-09-2014

Team SPIL"

De rollen, afzonderlijk en in samenhang; samenwerken en leren in team

scholing

febr-juli 2013

Team SPIL

Bespreking evaluatie en afronding

Evaluatie + afronding

26-06-2014

bijlage 5.1

pag 1 van 4

"

Overzicht workshops, excursies, ondersteunende informatie/presentaties t.b.v. junior medewerkers AC Duurzaam!

"" "

Ondersteunende bijeenkomsten

Aard bijeenkomst

Periode/datum

Bedrijfspresentaties AC Duurzaam !

Kennismaking met Bureau AC Duurzaam, bedrijfscultuur, missie/visie, projectopdrachten, projectmedewerkers, coaches, experts, interne opdrachtgevers.

startbijeenkomsten" nieuwe juniormedewerkers

Projectmanagement

Procesmatig

26-02-2013

Professionele ontwikkeling

Procesmatig

6-03-2013

Warmtepomp

Vakinhoudelijk (E, W)

26-03-2013

Domotica

Vakinhoudelijk (E,B)

23-04-2013

Communicatie

Procesmatig

14-05-2013

Work Based Learning.

Procesmatig: Fasering en beslismomenten in het werkproces

startbijeenkomsten" nieuwe juniormedewerkers

Gespreksvaardigheden

Procesmatig

16-09-2014

Energiebesparing, thema isolatie

Vakinhoudelijk (allen)

17-09-2014

Energieverbruik en energieopwekking

Vakinhoudelijk (allen)

24-09-2014

Machinerichtlijnen

Algemeen informatief

19-11-2014

Mindmap maken

Procesmatig

25-11-2014

Solid Works

Vakinhoudelijk (W)

02-12-2014

Domotica

Vakinhoudelijk (E,B)

09-12-2014

CAD Inventor,

Vakinhoudelijk (E)

17-02-2015

Isoleren

Vakinhoudelijk (B)

11-03-2015

Solid Works

Vakinhoudelijk (W)

18-03-2015

3-D printen

Algemeen informatief

01-4-2015

Circulair Bouwen

Vakinhoudelijk (B)

april-mei 2015 (4x)

"

Workshops!

bijlage 5.1

pag 2 van 4

Zonnepanelen

Vakinhoudelijk (E, W)

2-6-2015

Ondersteunende bijeenkomsten

Aard bijeenkomst

Periode/datum

Econexis-huis, Zwolle

Informatie duurzaam huis

06-02-2013/" 26-5-2015

Enercom

Windmolenpark

14-01-2015

MOCE (maritime en offshore career Event), Rotterdam

Banenmarkt maritieme sector

22-04-2015

NUON, Eemshaven

rondleiding kolencentrale

17-06-2015

Mini-projectopdracht

Uitvoering kortlopende, externe projectopdracht om bekend te raken met werkwijze (WBL) AC Duurzaam.

Start nieuwe juniormedewerkers

Draaiboek miniproject

Korte toelichting en planning per fase WBL voor product en proces.

Start nieuwe juniormedewerkers

Documentatiemap AC Duurzaam

Uitgebreide informatie over missie, visie, werkwijze, functieprofielen AC Duurzaam

Start nieuwe juniormedewerkers

Projectomschrijving

Korte omschrijving achtergrond en vraagstelling van externe opdrachtgever

continu

Activiteitenplanning AC Duurzaam

Overzicht plenaire activiteiten als kennisdeling, workshops, excursies, bedrijfsuitjes.

half jaarlijks

Kennisdeling/feedback

maandelijks

"

Excursies!

"

Ondersteunende informatie!

"

Voortgangpresentaties!

"

Eindpresentaties

""

"

Toelichting en overhandiging eindproduct aan externe opdrachtgever

" "

regelmatig

bijlage 5.1

pag 3 van 4

"" "" "" "

Overzicht en aard van (bijzondere) teambijeenkomsten t.b.v. senior medewerkers AC Duurzaam

"Naast de wekelijkse teambijeenkomsten voor de seniormedewerkers, waarin de voortgang van AC Duurzaam besproken wordt, heeft het kernteam VbtV aparte bijeenkomsten voor scholing, ontwikkelen, intervisie en evaluatie verzorgd.

"" "

Bijeenkomst! Omschrijving bijeenkomst

Aard van de bijeenkomst

Periode/! datum

Ontwikkelteam

Keuze voor inrichting leerwerk-" arrangement AC Duurzaam " gebaseerd op ambities, " bespreking doelstellingen

Oriënteren/" Ontwikkelen

okt-dec.2012

Team " AC Duurzaam"

Geschiedenis + opbrengsten van de " startbijeenkomst 23-01-2013 Value in the Valley (projecten)" - Ambitie VbtV COL-COIL" - Transitiemodel + rubrics" - Inventarisatie projectopdrachten + leerinhouden" - Rollen, functieprofielen, participatie-
 ladder" - Organisatie" - Planning periode 3+4

"

(docenten+" medewerkers bedrijfsleven)

Team" AC Duurzaam"

De rollen, afzonderlijk en in samenhang; samenwerken en leren in team

scholing

febr-juli 2013

Teamdag " AC Duurzaam"

Bespreking evaluatie 1 visie

Evaluatie + voorbereiding volgend schooljaar

03-07-2013

Coaches/ Referentiekaders; Leren en werken/ 
 interne WBL; " opdrachtgevers Rollen en Interacties;" Ontwikkeling naar COIL

Intervisie/ scholing

sept-dec.2013

Teamochtend " AC Duurzaam"

scholing

05-11-2013

Bespreking ondersteunend materiaal (handboek, richtlijnen, criteria, 
 coaching)

bijlage 5.1

pag 4 van 4

Teamdag " AC Duurzaam"

Bespreking evaluatie 2

Evaluatie + voorbereiding volgend schooljaar

02-07-2014

Teamdag " AC Duurzaam"

Voorbereiding projectopdrachten, " nieuwe versie documentatiemap, " vaststelling fysieke inrichting " Bureau AC Duurzaam

Voorbereiden/ ontwikkelen

24-08-2014

Team" AC Duurzaam"

Fasering en beslismomenten in WBL

Scholing/" intervisie

03-02-2015

Team" AC Duurzaam"

Meerwaarde concept AC Duurzaam en wat daar voor nodig is

Scholing/" intervisie

14-04-2015

Team " AC Duurzaam"

Leeractiviteiten en wat daar voor nodig is

Scholing/" intervisie

21-04-2015

Teamdag" AC Duurzaam"

Bespreking evaluatie 3

Evaluatie + voorbereiding volgend schooljaar

01-07-2015

"" ""

bijlage 5.2

Vormen van communicatie/verbreding/verspreiding juni 2015

! ! Vanuit het arrangement Alfa-duurzaam ! •

Wekelijks verslag AC Duurzaam in Nieuwsbrief opleiding Techniek

•

Workshop AC Duurzaam op ROC-dag Alfa-college, 9 oktober 2014

•

Workshops over samenwerking Zorg –Techniek op ZIF-conferentie (seniorenhuisvesting) in Hoogeveen en Utrecht.

•

Twee workshops (VbtV en AC Duurzaam) op landelijke CVIconferentie, 25 en 26 maart 2015

•

Bezoek aan AC Duurzaam van ROC A12 (nav CVI conferentie)

•

Bezoek van landelijke/regionale politici aan AC Duurzaam

•

HPBO-film AC Duurzaam (productie Hans van der Klok Productions, Hilversum)

•

Presentaties in RMT Hoogeveen

Vanuit het arrangement Energy Transition Community van EnTranCe


!

•

• • • • • • • • • • • • • • •

Twee presentaties: LWO Energy: Energy Innovation Lab - a hybrid learning environment under construction. Dit in het kader van de Hanze research dag op (externen, docenten, teamleiders en stafmedewerkers) (29-01-2015) Education Meeting met teamleiders en stage coördinatoren (21-04-2015) ETC website t.b.v. werving, publicatie opdrachten etc. operationeel, distributie lijst met alle mogelijke geïnteresseerden, participanten en stakeholders Posters en flyers, verbinding Linkedin, Twitter Afstudeeropdrachten t.b.v. communicatieadvies Natuur en Milieu federatie, oriëntatie op samenwerking Energy Valley Topclub participatie Bezoek RUG aan ETC Energy Academy Europe, bezoek aan ETC Hannover Messe, inclusief deelname studenten Minor Creative Technology, HIT, Assen (projecten) Wekelijkse meet-ups (ook open voor externen) met workshops, experts etc. Progress Event (08-04-2015) incl. externen/stakeholders Final Symposium (19-06-2015) i.c.m. Transfuture Festival Bezoek delegatie Eerste Kamer Participatie in Change Agencies

Final Symposium Energy Transition Community

19 June 2015

Programme Time

Description

Location

14.30

Opening and welcome Dr. Han de Ruiter, Member of the Executive Board, Hanze University of Applied Sciences

Main tent

14.40

Energy Transition and EnTranCe Frits Dröge, coordinator Energy Transition Community (ETC) EnTranCe

Main tent

14.55

Project Presentains Round 1

EnTranCe building

15.55

Switch break

EnTranCe building

16.10

Project Presentations Round 2

EnTranCe building

17.15

Energy forward & Presenting certificates to ETC participants

Transition tent

17.30

Drinks & Bites

Transition tent

E1.22

E1.21

E1.40

E1.20

Final Symposium Energy Transition Community

Project name

Description

By

Room: E1.20 | Theme: Innovative Energy projects Brazilian fuel cell autobus

The transition to a green and sustainable world is of fundamental importance nowadays. Particularly in Brazil, the sector which most consumes in a non-sustainable way, contributing for global warming up and innumerous diseases is transportation. By developing this project, the student aims to develop knowledge in the field of fuel cells as well as in sustainability. Moreover, the main goal is to investigate the implementation possibility of fuel-cell autobuses in the public transportation of the city of Ilhéus- Bahia- Brazil.

Vitória Stephane dos Santos Bispo

iTranCe P1 reader

The goal is to provide easy access on the data produced by the Smart Meter. The product consists in a small dongle to be plugged to the Smart Meter P1 port providing Bluetooth connectivity. Also, an Android/iOS App will be available so the user can see real-time and past data on the phone / tablet.

João Victor Mota do Nascimento

AutoJuice

AutoJuice is a start-up that develops an affordable open platform charging station for all electricity retailers and end users. Our project focuses on developing a prototype payment module which can be used in these charging stations and which also supports multiple energy retailers. Charging your electric vehicle has never been this easy.

Pim Vellinga, Harm van der Wal, Luc van der Veen, Henk Smeman

I-Share-V

“I-Share provides acces to gathered data of energy production and usage. Our project is to improve the performance and add new functionalities to I-Share.”

Patrick Wieringa, Jasper Lankhorst, Yorian Wiltjer

Room: E1.21 Energy Communication projects Branding Energy Barn

Branding the Energy Barn. The Energy Barn will be finished the 1st of October and the brand “Energy Barn” has to be build from scratch. How do we get this brand into people’s minds?

Kevin Cuperus

Marketing plan Solentec

Solentec is a small player in the solar market. There USP is that they provide free information about solar energy on a platfrom. My graduation assignment describes the future positioning of Solentec.

Kim Fekkes

A bright look at the future - Solentec

Scenario analysis and strategic choices for Solentec

Lucas Hartman

Website Solentec

Solentec (Solar Energy Technology Center) wants to have a new website to reach her stakeholders. My goal is to answer the question: “How could Solentec best present their information on the new website to reach the stakeholders?” Beside answering the question I make the design of the website.

Rianne Joustra

Room: E1.22 Sustainable Households (Change Agency) Change Agency Sustainable Households

Households consume about half of the energy consumed in the Netherlands. Therefore they need to be involved in the energy transition. The wicked challenge for us is: how to accelerate the energy transition in households?

Representative

Energy Transition in Households

The project is about finding out how to accelerate energy transition effectively in households from housing associations. By conducting semi-structured interviews and with the use of different models and theories a scenario was chosen as the best solution for the situation. Furthermore, it was explained how to implement the scenario so that the change situation can happen with minimal resistance.

Marylou Trimon

Improving the energy transition in households

Improving the advice for sustainable techniques in households. I’m going to give a advise how to approach homeowners and how to give a integral advice.

Jurjen de Jager

Visualization of energy configurations in a second order approximation

Development of a software in Microsoft Excel to execute a second order approximation and thereby show the energetic behavior of one house with devices such as : solar panel, hot water tank, battery, heat pump and μCHP. By varying the combination of equipment the user of this software will be able to view the influence that energy production plays in the environment.

Julia Oliveira Lopes Terra

Room: E1.40 Sustainable Mobility (Change Agency) Change Agency Smart Mobility

Transition in mobility is one of the big goals of our sustainable future. The intriguing question within this transition is what will accelerate it. By initiating mobility projects directly in society we try to induce transition through an end-user perspective, society perspective and a with participants of the CA with views of itself.

Steven de Boer & Niels van Steenis Lector Smart Mobility

Shared service business for the take away meal delivery

De Bezorgbrigade: The goal of the project is to create a B2B sharing platform for e-bike/e-scooter (meal) delivery in Groningen. The first step was made by designing a suitable business model for this purpose.

Alexander Falk

E-bikes and Groningen

My research paper contains the possibilities of E-bikes within the city of Groningen, specifically as an addition to public transport. The goal of this research is to improve the chain mobility of Groningen.

Edgar Fischer

Deelfiets050

Programma van eisen schrijven voor de Deelfiets050. Het nieuwe collectieve deelfietsconcept voor de stad Groningen.

Dennis Pasma

Final Symposium Energy Transition Community

Project name

Description

By

Room: E1.20 | Theme: Innovative Energy projects Autonomous gas pipeline inspection

Gas pipeline inspections are currently held by helicopters. This is expensive and requires manual labour. With help of state-of-the-art technology we are able to deploy drones to assist with the inspections.

Kees Renting, Robert van Kammen, Jent Rouwhorst, Stefan Yip

Hybrid heating

Description of heat pump boiler set up at entrance, benefits and characteristic.

Alexandre Dalbeigue

Dynamic Electric Sense System

In an algae cultivation system maintaining optimal conditions is required on a continuous basis. Our group has built a monitoring and control unit to regulate the temperature of the photobioreactor. Communication is wireless and the backbone was designed to accomodate the other sensors required in automated algae cultivation.

Erik Heuker, Sjoerd Kiewiet, Douwe Zijlstra

Measurements of an Online Sharepoint Community Platform

The online Sharepoint platform: a (potential) online community for the students of the Energy Innovation Lab to collaborate on. In the future it will hopefully be a research/knowledge platform aiming to develop interactive online collaboration and help foster sustainable innovation, and linking education and research.

Ine Kjosås

Room: E1.21 | Theme: Sustainable Buildings (Change Agency) Change Agency Sustainable Buildings

Fast changing technologies, various (conflicting) stakeholder interests and perspectives and fast changing user needs make the energy transition in building and construction a wicked problem. The intriguing question of our Change Agency is how to accelerate the energy transition in the building and construction chain.

Ron de Vrieze

Regionaal Informatiecentrum Borger

“The goal of this project is to design a sustainable building with a public function in the center of the village Borger. Within this building there will be an information centre for the general public and it will provide space for disabled people to exploit a small café. By designing the building within a BIM -(Building information Model) the goal is to extract data about energie usage and construction costs to make solid decisions on design aspects like form, materials and installations.

Ewout van Oorde, Marloes Bredek, Gjalt van Kooten

The Future (Healthy) School

Our thesis project is about designing a primary school, based on the needs of the children, with a perception on the future. physically, sociologically and mental needs are all included in the designing proces. Also FLEXIBILITY MODULARITY and EXPAND options are part of the design.

Ruben de Vries, Wouter de Vries

Bamboo, wearables, exercise and cognitive performance

To research the influence of exercise, a natural surrounding on the cognitive ability of primary school children and how wearables can be used as an instrument to improve their own learning environment.

Koert-Jan Haverkamp

Room: E1.22 | Theme: Solar Energy projects Solar Panels Benchmarking Plan and Solar Energy in Brazil

“Solar Panels Benchmarking Plan: Within the solar energy growth, new technologies for solar panels are arising into this competitive marketplace. Among all the choices we have available, pick out the most suitable for our reality can be a challenging without a specialized advisory. Solar Energy in Brazil: Huge area, huge sunlight incidence. Why does solar energy is not prominent nowadays and what should we do to enhance it?”

Pedro Augusto Santos de Castro

Feasibility of an ISO 9001-certification

A description about the ISO 9001-standard and the feasibility of an ISO 9001-certificate for Solentec. This is including the new requirements of the 9001/2015-standard, a cost calculation and recommendations for Solentec.

Annemiek van den Bosch

Shaping the future - Solentec

“Solentec, a non-profit R&D institution, aims at improving knowledge and know-how about solar energy. At the moment Solentec is looking for either research or technical cooperatios with other parties for defining the research topics.”

André Heinrichs

Legal risks of the open data of Solentec

My project is about the open data that Solentec uses that can be seen, used, re-used, etc. by anyone. These data are results of the researches that Solentec does. I look at what kind of legal risks this brings to Solentec. My project is devided in three subjects of law: Intellectual property, contract law and privacy law. My goal is to inform Solentec about the legal risks, which will result in an advice.

Eline Jonkman

Room: E1.40 | Theme: Energy Communication projects Virtual tour for EnTranCe

The goal of this project is to design a virtual tour for EnTranCe, which will be shown on events via the virtual reality headset the ‘Oculus Rift’. The tour allows the user to walk around on EnTranCe as if he/she is actually there and retrieve information about the different projects at EnTranCe.

Arjen Sjollema

Connecting Students with the Energy Transition Centre

The aim of this bachelor thesis research is to present EnTranCe with elaborated and strategic recommendations on how to enhance the communication and connection with students from different disciplines. By looking at the gap between the current and the desired situation in the fields of brand awareness, motivation, relationship management and communication flows, the two-layered problem will be solved and EnTranCe will get advised on how to close these gaps.

Alena Fox

EnTranCe Communication strategy for Hannover Messe fair

Providing recommendations to EnTranCe on how to develop their current communication strategy targeted at international energy related organisations for the Hannover Messe fair

Lise Sloot

Improving Internal Communication at EnTranCe

Improving Internal Communication at EnTranCe by improving employee engagement of employees and Management Team

Sonya Dimitrova

bijlage 6

pag 1 van 4

" " " "

Beeldimpressie van arrangement EnTranCe"

"

Oude situatie van EnTranCe op het Zernike terrein, Groningen"

Nieuwbouw EnTranCe"

" " " "

" "

" Kennisdeling tijdens een meet-up " " " " " " "

" Het certificaat is behaald! "

pag 2 van 4

"

" " " " " " " " " " " " " " "

" Bijeenkomst teamleider en stage-coördinatoren" " " " " " " " " " " " " " " " "

Looking for a thesis project or internship?

EnTranCe, the energy hotspot for students, start-ups, organizations, researchers and local initiatives.

Become part of EnTranCe, the Energy Transition Centre - Work on technical and social challenges - Participate in a learning community - Multidisciplinairy teams - Innovative international network - Personal and professional development

Interested? Visit www.en-tran-ce.org for available assignments or contact us with your own ideas. Contact information: [email protected] +3150 595 7612

HAN-0165

bijlage 6

bijlage 6

pag 3 van 4

Beeldimpressie van arrangement AC Duurzaam!

"

" Voortgangspresentatie " "

"

Feedback sessie"

Eindpresentatie "

"

Overleg ontwikkelteam (docenten en ondernemers)"

bijlage 6

pag 4 van 4

"

" " "

Ondersteunende informatie"

"

" " " " " " " " " " "

Op excursie Nuon Eemshaven"

bijlage: 7 Activiteiten en (mogelijke) gevolgen

1 van 6

" " " " " " " " " " " " " " Activiteiten en (mogelijke) gevolgen bij het ontwikkelen van leer-werkarrangementen.!

"

"

"

In de hoofdtekst zijn op diverse plaatsen activiteiten benoemd, die tijdens de ontwikkeling van de verschillende leerwerkarrangementen zijn ontplooid. In onderstaande tabel is een aantal daarvan opgenomen met daaraan gekoppeld de waargenomen gevolgen. " Het is niet bedoeld als een volledige opsomming, maar dient de beeldvorming. Het overzicht wil een (niet volledig) antwoord geven op de vraag: "Waar kan zoal aan gedacht worden bij het inzetten van specifieke activiteiten en welke gevolgen zou dit kunnen hebben?" De activiteiten die genoemd worden zijn niet integraal uitgevoerd binnen de drie contexten. Het is dus een geabstraheerde selectie en daarmee wellicht een inspiratie bron voor beoogde activiteiten bij nieuw te ontwikkelen leerwerkarrangementen. "

"

Belangrijk is te bedenken dat activiteit en (mogelijk) gevolg nooit één op één relaties zijn. Het gaat immers om een interactief en iteratief proces waarbij vele factoren van invloed zijn (zie ook voorwoord). Ook is het inzetten van een specifieke actie geen garantie voor een gunstige bijdrage. De kans daarop wordt evenwel hoger naarmate de in te zetten activiteit voldoende ‘stretch’ kent t.o.v. van de bestaande mentale beelden en cognitieve strategieën. D.w.z. ‘enige afstand maar niet te veel’, genereert de juiste spanning en leerruimte."

"

Aangezien een goed werkend leer-werkarrangement uit meerdere (samenhangende) systeemlagen bestaat is er onderscheid gemaakt tussen het student-, het ontwikkelteam- en het organisatie niveau. Het proces van cyclisch ontwerpen is daarnaast als een aparte categorie opgenomen."

" De weergave is aan de hand van aantal steekwoorden." " " " "

bijlage: 7 Activiteiten en (mogelijke) gevolgen

niveau Student/junior

activiteiten

2 van 6

(mogelijke) gevolgen

kritische factoren

opmerkingen

intake

- bewustzijn van context en werkwijze" - voorsorteren op gewenste houding

- wederkerigheid in het gesprek

matching

- beeld van begeleiders en beoordelaars van wat relatie opdracht – student kan bieden

- voldoende ruimte - blijkt keer op keer binnen de opdracht een proces te zijn om leeropbrengsten waar door tijdsdruk te kunnen te weinig aandacht realiseren" voor is - beeld begeleiding en beoordelaars waar op gelet moet worden en waar reflectie op ingezet kan worden

tijdige afspraken opdrachtgever

- gelijk gestemde verwachtingen

- overeenstemming over de gewenste opbrengsten op de 3 assen

rol definiëring

- loskomen van schoolse cultuur" - hogere motivatie en inzet

- tussentijdse afstemming tussen de betrokkenen " - rolvastheid

- deelnemers vanuit bedrijven en organisaties kunnen verschillende rollen vervullen; hoe ‘dichter’ bij de student/junior hoe meer effect

bijlage: 7 Activiteiten en (mogelijke) gevolgen

"

3 van 6

introductie programma (b.v. mini-project, hecketon – hele leertaak)"

- bekendheid met belangrijkste elementen van de gehanteerde werkwijze" - en daardoor kwaliteit- en tijdwinst

- bekendheid senioren met werkwijzen en criteria" - bekendheid met junior/student

tussenpresentaties

- kennisdeling" - feedback vanuit grotere/ bredere groep

- goede voorbereiding (presentatie technieken, ontvangst etc.)" - oog voor inhoud, proces en persoon

coaching (individueel)

- grotere winst op de drie assen" - wegnemen van hobbels" - transformatief leren (vergaandste vorm in leren)

- confrontatie authentieke ervaringen met gerichte reflectie" - eigenaarschap van student/junior

coaching (team)

- benutting van diversiteit (expertise en persoon)" - projectmatig creëren" - conflicthantering" - uit comfort-zône

- coach vaardigheden " - backing vanuit de lijn

Work-based Learning

- houvast en leidraad" - procesondersteuning op juiste moment" - persoonlijke ondersteuning op juiste moment

- aanbrengen van perspectief wisselingen" - balans in tempo" - mijlpalen

bijlage: 7 Activiteiten en (mogelijke) gevolgen

ondersteunende informatie " Just in Time (JIT) "

- inhoudelijke (verbreding en verdieping) ondersteuning op juiste moment

incidenten

- nieuwe inzichten en werkwijzen

- balans in omgaan met weerstand

samenstellen team met diversiteit

- basis voor ontwikkeling en verandering

- beschikbare gemeenschappelijke tijd

deelname vanuit nietonderwijsorganisaties

- basis voor inbreng andere cultuur, werkwijzen en authentieke contexten

- halen en brengen in evenwicht

regelmatig werkvoortgang bijeenkomsten

- binding tussen teamleden" - kort cyclisch bijsturen" - ‘brandjes’ worden geen ‘veenbranden’

- alle teamleden aanwezig" - variatie in type bijeenkomsten

regelmatig verdiepingsbijeenkomsten

- hogere kwaliteit van arrangement" - uitgebreider handelingsrepertoire" - wederkerige verrijking

- alle teamleden aanwezig" - voorbereiding van een ieder

regelmatig reflectiebijeenkomsten

- verbeterde systematiek" - meer gedragsalternatieven

- idem

""

Team

4 van 6

bijlage: 7 Activiteiten en (mogelijke) gevolgen

Organisatie

5 van 6

bench-marking

- impuls voor nieuwe werkwijzen" - groter vertrouwen

- ‘afstand’ eigen praktijk" - verwerking en vervolg geven

disseminatie

- toets" - generieke feedback" - ‘er beter in zitten’

- doelgroep bepaling" - middelen bepaling

professionele inrichting

- meer bedrijfsmatige cultuur" - herkenbaarheid" - representatief" - flexibilteit - werksfeer

‘bloemetje op tafel’ en niet-werk gerelateerde activiteiten

- veilig gevoel en welkom voelen" - gemeenschap

- in lijn met alle andere uitingsvormen (oprechtheid)

organisatie als COL/COIL

- ruimte voor meerdere type leerwerk processen" - aansluiting bij meerdere stakeholders en type studenten

- organisatie model" - acceptatie door meer traditionele organisatie modellen in omgeving

bedrijfsmatige processen

-

- balans tussen vernieuwing en routine

routine" zekerheid" vertrouwen" basis om te durven

- basis is flexruimte (geschikt voor individueel, team, vergaderruimte, kennisdelen, presentatie vormen)

bijlage: 7 Activiteiten en (mogelijke) gevolgen

Cyclisch ontwerpen! (zie model voorwoord voor aspecten)!

"

6 van 6

communicatie

- bekendheid" - soepele acquisitie" - verbreding

- voldoende maar niet te veel stretch" - altijd via ervaring (i.p.v. documenten)

dagelijkse zichtbare leiding

- gemeenschapszin" - gezicht, intern en extern" - ad hoc beslissingen

- zeggenschap vanuit de lijn" - gevoel voor (onderwijskundige) vernieuwingen)

-

- (steeds) grotere kwaliteit" - team gevoel en gezamenlijke verantwoordelijkheid voor alle aspecten incl. ontwikkeling" - grotere bekendheid met onderliggende concepten en werkwijzen" - snel kunnen inspelen op wrijvingen" - input vanuit diversiteit" - uitbreiding handelingsrepertoire" - elk teamlid kan verschillende rollen invullen en uitbreiden" - externe verantwoording en legitimering

- motieven niet te ver uiteen" - aanwezigheid van alle teamleden" - open cultuur" - reflectie vermogen van de teamleden

"

doel bepaling" ontwerp" uitvoering incl. reflectie" evaluatie" bijstelling in korte cycli en langlopende cycli"