GROENBLAUWE REGIOBIJEENKOMST Impressie van Groenblauwe regiobijeenkomst Design Academy Eindhoven donderdag 23 april 2015
Meer groen realiseren voor een leefbare, duurzame stad DuurzaamDoor (RVO), Branchevereniging VHG, NL Greenlabel, GDO (Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling) en de Natuur en Milieufederaties zien dat biodiversiteit bijdraagt aan een hogere kwaliteit van de leefbaarheid in de stad. En dat meer biodiversiteit kan ontstaan als bedrijven, overheden, onderzoekers, docenten/studenten en bewoners/maatschappelijke organisaties in een evenwichtige mix samenwerken. Daarom werken wij gemotiveerd samen aan een reeks regiobijeenkomsten waar kennisdelen, leren van elkaar, co-creëren tussen verschillende partijen over groene oplossingen centraal staan. Donderdag 23 april 2015 vond de aftrap plaats in Eindhoven over de verbinding van groen en water. Met zo’n 80 deelnemers variërend van hovenier tot gemeente ambtenaar, van waterschapsprofessional tot groen docent, van onderzoeker WUR tot Vlinderstichting, van ontwerpbureau tot universiteit van Delft, van vertegenwoordiging van ministerie van IenM tot wethouder waren we te gast bij de Design Academy; Een bewuste keuze om de verbinding met het onderwijs te verstevigen. De kracht van groen Natuurlijk, groen is mooi in onze stedelijke omgeving. Maar er is veel meer. Groen werkt bufferend op de effecten van klimaatverandering en kan fijnstof wegvangen. Groen levert ook geld op (bijvoorbeeld in de vorm van energiewinst, een hogere waarde voor onroerend goed, een besparing op zorgkosten). Groen bevordert de gezondheid en het welzijn van mensen, versterkt de kwaliteit van de leefomgeving en geeft een impuls aan de sociale samenhang in wijken. Groen versterkt de biodiversiteit. Groen is een vestigingsfactor voor bedrijven. De kracht van samenwerken Door samen te werken leren we van elkaar, delen we kennis, doen we inspiratie en nooit bedachte ideeën op, creëren we toegevoegde waarde voor elkaars projecten, versnellen we in onze eigen werkzaamheden, realiseren we nieuwe netwerkverbindingen en betrokkenheid.
Lodewijk Hoekstra, was dagvoorzitter. Hij is co-founder van NL Greenlabel ( platform voor duurzame tuinen en buitenruimtes) en TV-presentator (Eigen Huis & Tuin, Green-Kids). Hij zet zich met passie in om onze leefomgeving te verduurzamen.
Hiltrud Pötz Atelier GROENBLAUW Keynote speaker
Auteur van “Groenblauwe netwerken voor duurzame en dynamische steden
De kracht van groenblauwe netwerken in de stad Ze vertelt en laat zien hoe herintroduceren van natuur, water en aan de natuurgeorienteerde technieken in de stad er in de praktijk uit zien. Dat duurzaam en klimaatbestendig bouwen samen met de bewoners kan laat zij met voorbeelden (EVA Lanxmeer, Culemborg) zien. Zintuiglijke waarneming van de gebouwde omgeving omvat meer dan het beeld van de architectuur. De omgeving neem je ook waar door te ruiken, voelen en horen. De wijze waarop mensen de gebouwde omgeving beleven, is van essentiële waarde voor hun welbevinden. Het gebruik maken van zoveel mogelijk groen en water in de gebouwde omgeving zorgen voor een aangename prikkeling van de zintuigen. Het zichtbaar maken van stromen en kringlopen in gebouwen en wijken zoals regenwater, decentrale energievoorzieningen en ruimte geven aan biodiversiteit maken ook stedelijke wijken en gebouwen weer aantrekkelijker, gezonder, klimaatbestendiger en duurzamer. We kunnen veel uit Duitsland leren waar burgers al veel bewuster zijn over waterverbruik en produceren van afvalwater.
er wateroverlast op bij hevige In gesprek over Water en groen treedt neerslag. Voordat er sprake was van de de praktijk verbinden in ontwikkeling van Woensel is een hoogspanningsleiding aangelegd aan de de corridors rand van Eindhoven. Nu doorsnijdt de hoogspanningsleiding de woonwijk over onder het In groepen van diverse een lengte van 7 km en een breedte van samenstelling werd gewerkt met hoogspannings circa 150 meter. Deze strook bestaat, een viertal concrete casussen in naast de strook met de de regio Eindhoven waarin de hoogspanningsleiding, uit rechte stroken netwerk uitdaging was om groene en
blauwe (water) vraagstukken in samenhang op te lossen. Het doel daarvan was om groene en blauwe netwerken zo goed mogelijk met elkaar te laten samenwerken, zowel in de oplossingen voor de casussen als in de dagelijkse praktijk in de regio Eindhoven.
gras, fiets- en wandelpaden en een doorgaande weg. Het gebruik is gericht De vraag van Erik van Kronenburg en op een zo’n snel mogelijke verplaatsing Eric Hendrickx van Waterschap De langs of over deze strook. De vraag is hoe Dommel: “Voordat de woonwijk Woensel kunnen we deze strook een betere, is gebouwd was het een nat heidegebied. leukere, multifunctionelere invulling te Het rioolsysteem van Woensel is voor geven, waarbij we de een deel een gemengd, voor een deel een hoogspanningsleiding niet als last zien gescheiden rioolstelsel (wel/niet met beperkingen, maar juist als kans gescheiden afvoer van afval- en vanwege de nu vrijwel ongebruikte hemelwater, zgn. vuil- en ruimte? ” schoonwaterriool). Door de woonwijk loopt de oude bedding van de Groote Beek, die niet meer aanwezig is. Afvoer van overtollig water verloopt nu geheel via het rioolstelsel. Door een leemlaag in de ondergrond is infiltratie van (regen)water vrijwel niet mogelijk en
Verbinden met groen biedt mogelijkheden Verbinden van ‘water en groen’, ‘groen en natuur’, ‘groen en recreatie’, mogelijkheden van burgerinitiatieven en –betrokkenheid, en energie gerelateerde zijn grofweg de mogelijkheden. Die hebben veelal betrekking op de ruimtelijke structuur van het gebied, vooral de mogelijkheid van een verbindingszone.
Veelheid aan kansen Aan de ene kant zijn er kansen gericht op lokale initiatieven en spontane acties. Voorbeelden hiervan zijn: aanleg schaatsbaan, bloemrijk groen (‘bloemzadenbom’), stadslandbouw. Aan de andere kant doen zich vanuit ruimtelijke structuren en concepten gedacht de volgende kansen voor: Natuur georiënteerd zoals vlinderbanen en paddenpoelen, water als drager door constructie van een Elektromagnetische velden waterloop of wetland of recreatiegericht (bv Mogelijke oplossingen voor de problematiek hardlooproutes). Landschap als drager: van elektromagnetische velden zijn lamina’s terug naar heidevelden door afgraven en (energieplaat tegen straling) tot verplaatsen verschraling, patchwork door afwisseling in van de hoogspanningsleiding. In het laatste natte en droge plekken waarbij gebruik geval zijn de hoogspanningsmasten te gemaakt wordt van het reliëf. Deze gebruiken als landschappelijk element en structuren zijn goed te combineren met mogelijk als kabelbaan. andere doelen, zoals wateropvang via wadi’s, groene daken en andere groenvoorzieningen, ‘beleefbaar/zichtbaar water’, bewustwording ‘water en natuur’. Het probleem lijkt dat het gebied niet zozeer knelpunten kent, wel een veelheid aan kansen; Het lijkt dat niemand zich geroepen voelt om deze kansen te verzilveren.
Om een ontwikkeling van het gebied op gang te brengen kwamen een paar richtinggevende suggesties naar voren: • maak plannen samen met de bewoners; inventariseer wat kan en mag, en maak dit duidelijk, (voorkom teleurstellingen achteraf); • betrek de stakeholders, spreek ze aan op de situatie en hun maatschappelijke verantwoordelijkheid: gemeente, waterschap, Tennet, woningbouwcorporaties, GGZ; • gebruik actieve bewoners om urgentie bij gemeente te creëren; • maak voordelen/opbrengsten inzichtelijk; • combineer lokale initiatieven met structurele aanpak; • prijsvraag.
Wijkraad De Biezen in Dongen De vraag van Judith en Rob Noordanus van Wijkraad De Biezen: “Wijkraad De Biezen in Dongen heeft het initiatief genomen om samen met bewoners een bijdrage te leveren aan het versterken van de biodiversiteit van de openbare ruimte. De wijkraad wil de wijk weer aantrekkelijk maken door het groen een boost te geven, gecombineerd met het informeren van bewoners en het betrekken van bewoners bij concrete werkzaamheden als aanleg, inzaaien e.d. Samen met bewoners hebben ze een groot insectenhotel aangelegd en een biologische oever van 1.500 m2 vol inheemse bloemen ingezaaid rondom de grote vijver die midden in de wijk ligt. Gemeente Dongen en waterschap Brabantse Delta faciliteerde het initiatief (bijv. met het kosteloos beschikbaar stellen van graafmachines en tractoren). De financiën kwamen vanuit verschillende subsidies. Ook konden bewoners tegen een laag tarief insectvriendelijke planten kopen voor in hun eigen tuin. Hier zijn er
400 van verkocht. De twee omliggende scholen participeren ook in het initiatief. Zij verspreiden nieuws via hun mediakanalen en de kinderen hebben insectenhotelletjes gebouwd. De wijkraad wil hun ervaringen graag delen met de deelnemers van de workshop en vraagt aan hen: Hoe zouden wij het initiatief verder kunnen uitbreiden? Hoe krijgen wij nog meer bewoners op de been om onze wijk te vergroenen? Wat zijn leuke inspirerende ideeën om met buurtbewoners op te pakken?” Rol gemeente De deelnemers vinden het bijzonder hoe je als klein initiatief zo groots kunt uitpakken en vragen zich af welke afspraken de wijkraad met de gemeente heeft gemaakt rondom de bloemenstrook en het groen rond de vijver. De gemeente verzorgt volledig het onderhoud. De wijkraad of inwoners hoeven hier niks aan te doen. De gemeente maait maar één keer per jaar, laat
het gras drogen en haalt het later weer op. De wijkraad en de gemeente hebben een goede verstandhouding met elkaar en binnen een half uur heeft de gemeente het initiatief goedgekeurd. Wel kreeg de wijkraad mee dat zij de bewoners goed moeten informeren over de plannen. Dit doet de wijkraad via nieuwsbrieven van de twee omliggende scholen, via bewonersbrieven, de facebookpagina en het opzoeken van de media. De gemeente ziet het initiatief als pilot om in de toekomst eventueel uit te rollen naar andere wijken. Samenwerking Natuurvereniging De wijkraad heeft samenwerking gezocht met natuurvereniging Ken en Geniet uit Dongen. De natuurvereniging heeft als ambitie om de ecologische verbinding die buiten Dongen om loopt de stad binnen te krijgen. Het initiatief van wijkraad de Biezen sluit hier heel mooi bij aan.
De natuurvereniging wil zo veel mogelijk gras vervangen in wilde planten, om de biodiversiteit in de stad te bevorderen. Dongen staat in rechtstreekse verbinding met de Biesbosch. De dieren die in dit natuurgebied leven kunnen dan naar Dongen trekken en ook naar de vijver waar het initiatief van de wijkraad ligt.
vlonder), het zaad van de bloemenstrook opvangen en verspreiden naar andere delen van de wijk of de tuinen van de bewoners. Om de bloemenstrook en de vijver te verbinden met de ecologische structuur die buiten Dongen omloopt, kan de wijkraad het aanleggen van stapeilandjes initiëren. Dit zijn stukjes gras die niet mee gemaaid worden. Deze stapeilandjes kun je Uitbreiden doortrekken tot in de vijver. Zo kunnen De wijkraad heeft plannen om het initiatief soortengemakkelijk verplaatsen naar de uit te breiden. Zij willen voor de twee vijver, maar is het ook een zichtbare omliggende basisscholen educatief materiaal beleving voor de bewoners. ontwikkelen. De deelnemers komen met allerlei inspirerende ideeën die de wijkraad Tips van deelnemers ook op kan pakken met de bewoners uit de De deelnemers van de workshops geven de buurt. Denk hierbij aan het aanleggen van wijkraad ook nog een aantal goede tips mee. een buurtmoestuin, schooltuin en een Zie het vergroenen van de wijk niet als doel, natuurlijke speelplaats met maar als middel om ontmoetingen tussen zintuigtoestellen, het geven van workshops mensen te stimuleren. Wek hun interesse ‘vergroenen in je eigen tuin’, fruitbomen vanuit het sociale aspect. Alle bovenstaande aanplanten in het openbaar groen, ideeën zijn erg leuk, maar komen alleen tot belevingsroute door de wijk (waarbij er een realisatie als er daadwerkelijk voldoende koppeling wordt gemaakt met andere draagvlak is. Ga dus met inwoners in wijken), aanleggen van een blotevoetenpad gesprek en vraag hen wat zij zelf willen met en vlinderboulevard (strook bloemen langs hun wijk. Zo kun je meer bewoners het voetpad), bijenkorf op een hoge paal, mobiliseren om mee te doen. Betrek ontmoetingsplekken creëren voor jong en daarnaast het bedrijfsleven als oud (picknicktafels, bankjes, open theehuis, kennispartners bij het initiatief. Zij hebben
veel kennis over groen, duurzaamheid, beheer en beheerskosten. Denk ook als wijkraad met bewoners na over welke ambities je hebt met het water in de vijver. Hoe wil je het water inzetten? En hoe kun je het leven onder water zichtbaar maken? Tot slot zijn verschillende mbo scholen op zoek naar nieuwe vormen van praktijkleren. Vraaggestuurd vanuit de samenleving. De leerlingen van deze onderwijsinstellingen kunnen helpende handen bieden bij het realiseren van nieuwe plannen. Na het gesprek….. De wijkraad is erg blij met bovengenoemde ideeën. Het aanleggen van een buurtmoestuin, een natuurlijke speelplaats en ontmoetingsplaatsen gaan zij verder onderzoeken. Tot slot doen de MBOinstellingen Helicon Opleidingen en Nordwincollege een aanbod om mee te denken over projecten die zij met groene inwonersinitiatieven, zoals wijkraad de Biezen, op kunnen pakken.
Inspiratie van de jonge generatie Anne van Strien
In gesprek over de praktijk Landgoed De Grote Beek
anderen op het landgoed om de cliënten te laten integreren in de maatschappij. Men moet beseffen dat psychiatrie niet eng is.
De vraag van Janneke van Kessel, GGzE: “Geestelijke Gezondheidzorg Eindhoven (GGzE) zit op landgoed De Grote Beek en vindt het belangrijk dat het landgoed gastvrijheid uitstraalt en bijdraagt aan het herstel van cliënten. Het landgoed is 100 jaar geleden gesticht en was vroeger een zelfvoorzienend landgoed (dus met boomgaard, moestuin, boerderijen met vee, akkerbouw, etc.). Het landgoed is 110 ha. groot en bevat veel (eenzijdig)groen, gras en bos. De Groote Beek (een beek op het landgoed zelf) vormt een barrière tussen de stad Eindhoven en het landgoed. Vandaag de dag verblijven 600 cliënten voor kortere (2 weken) of langere tijd (40 jaar) op het landgoed, afhankelijk van het ziektebeeld. GGZ is lid van de internationale organisatie Plantree – wat bijdraagt aan het welbevinden van de cliënten. GGZ wil graag
name in gebouwen waarin cliënten
De afgelopen jaren is fors geïnvesteerd met langdurig verblijven. Nu is de tijd gekomen om na te denken over het landgoed zelf (het groen). Passend bij de ambitie om een helende omgeving te zijn en om meer mensen te betrekken bij het gebruik van het Landgoed, wil GGzE weer een boomgaard aanleggen (met hoogstamfruit maar dat werkte niet vanwege de hoge grondwaterstand). Op de locatie waar de boomgaard gepland is, is nu grasland, is er veel wateroverlast en bevindt zich een kinderboerderij. Verkopen van (delen van) het landgoed is geen optie. De vragen zijn: hoe zorg je in deze situatie voor een vitale en fraaie boomgaard? welke soorten zijn geschikt voor de locatie en stimuleren de biodiversiteit?”
Boomgaard als onderdeel van overall visie Al pratende met een divers gezelschap (van ingenieur tot docent en van onderzoeker tot ontwerper/architect/hovenier) blijkt dat de boomgaard ansich niet de juiste vraagstelling is. Je moet een overall visie hebben (masterplan) wat je met het landgoed wilt. Dat je vervolgens dit in fases gaat uitrollen, is evident. Daarom wordt de vraag opnieuw geformuleerd: “Op welke manieren kunnen we de biodiversiteit vergroten en daarmee meerwaarde creëren voor bewoners, medewerkers en omwonenden?”
Rijke oogst ideeën Ideeën voor het landgoed bleven maar opborrelen maar zijn uiteindelijk te herleiden naar een aantal grotere onderwerpen: Masterplan maken, met visie en missie – klein beginnen • Maak eerst een masterplan en werkt dit uit in deelgebieden (lange termijn middellange termijn, korte termijn). Koppel dit aan missie/visie op het landgoed • Raadpleeg historische kaarten (er blijkt een uitgebreid archief met kaarten en foto’s bij GGzE) • Imaginering toepassen (concept ontwikkelingsmethode door Walt Disney – verbeelding, techniek en natuur) • Houd een sessie voor de ontwikkeling van het landgoed met cliënten en medewerkers • Terrein nodigt niet uit. Met een duidelijke ‘poort’ geef je aan waar het landgoed begint. Vormt een warm welkom • Landgoed is zo groot, dat je moet zorgen voor geborgenheid in kleinere settings. Maar maak het niet te
afgesloten, het moeten geen ‘enge’ Uniek terrein, meer benutten van de plekjes worden. Wel plekken voor rust mogelijkheden – beleving en zintuigen en stimulans, ruiken, voelen etc. Dat • Zintuigen benutten voor beleving zorgt ervoor dat men zich veilig voelt. (kruidentuinen, maar ook looproute, Groen doortrekken in /aan de wandelroute, etc.) gebouwen voor meer samenhang. • Excessief groen, natuurlijke vegetatie, Groen is voor bepaalde generaties heel minder onderhoud – goed nadenken belangrijk vanwege herinneringen. over beheer en onderhoud bij keuzes • Betrek het onderwijs, lagere scholen in die voorliggen de buurt • Paden aanleggen, bodem verbeteren als basis en verdichte laag oplossen Zorg integreren (voor de plek waar de boomgaard • Groen koppelen aan gezondheid. Laat gepland was) het park werken voor de • Zichtlijnen maken met de gezondheidszorg. Vertaal de effecten monumentale bomen van groen in de zorgplannen. • Vanuit huidige kwaliteit, lagen Onderzoeker Jolanda Maas heeft hier opleggen en verbeteren diverse rapportages voor gemaakt • Gebruik planten die rust brengen, die • Opnemen van groen in behandelplan? de effecten van de aanwezige Mensen van buitenaf betrekken voor hoogspanningsmasten (hoofdpijn, omgekeerde integratie onrust etc.) teniet doen zoals een • Cliënten zelf laten werken zorgt ervoor bamboebos. De energiewaarde van het dat men aardt terrein vergroten waardoor een • Breng de cliënt naar de woonwijk in geaarde plek ontstaat. Water en vissen plaats van de consument naar het tenslotte maken het verhaal compleet landgoed. Dat eerste is misschien en zorgen letterlijk voor rust in de tent. makkelijk te realiseren dmv groenten en fruit van het landgoed te verkopen op de markt in de stad
Rol van het water meer betrekken • Meer doen met de beek op het terrein • Beekdal als uitgangspunt nemen • Water laten stromen om bij weg te dromen, in te turen – ontspanning (beek valt zomers droog) • Verbind de sectoren water en zorg voor meer beleving Additionele functies zoals exploitatie, externe bedrijven etc. – economische modellen • Volkstuintjes (laten beheren door zowel omwonenden, medewerkers en inzetten in de zorg) • Laat andere bedrijven zich vestigen op het landgoed. Dit zorgt voor een economisch verdienmodel en heeft een aanzuigwerking. Terreinen verpachten, wel in eigendom houden. Denk o.a. aan biomassa productie en verwerking • Verkoop het hout uit de bossen, bosomvorming zorgt voor een natuurlijkere omgeving en daardoor een verbeterde biodiversiteit. Leeflaag, bomen kappen. Eigen beheer • Mogelijkheden voor evenementen naast de hardloopwedstrijd en het popfestival
•
•
Stadslandbouw met oude gewassen, voor zowel bewoners als cliënten. De grond van het landgoed is authentiek en daardoor zeer waardevol voor kleinen grootschalige landbouw. Denk aan zorgboerderij, stadsboerderij icm eigen groenten en fruit. Zaterdagmarktje erbij. Beheer extern, faciliterende rol van GGZ. Educatie is ook een wens van GGZ. Dat past in dit idee prima thuis Qua marketing moet je het landgoed anders positioneren, sterke punten gebruiken en in de etalage zetten.
Het vervolg… Op dit moment is een Masterplan niet haalbaar, maar het is duidelijk dat met kleine ingrepen al veel te bereiken is.
Woonbedrijf en biodiversiteit De vraag van Rob Bogaarts, Woonbedrijf: “Met 33.000 woningen waar 70.000 bewoners gebruik van maken in en rondom Eindhoven ziet het Woonbedrijf het als haar verantwoordelijkheid om zo goed mogelijk te zorgen voor de lokale samenleving. Duurzaam bouwen, onderhoud en bedrijfsvoeren horen daar bij. Verduurzamen van woningen houdt wonen ook in de toekomst betaalbaar. Om stapsgewijs naar een duurzaam Woonbedrijf toe te werken, hanteert het Woonbedrijf sinds 3 jaar het werkmodel van The Natural Step waar ook de gemeente Eindhoven mee werkt. The Natural Step is een toegepast wetenschappelijk model om duurzaamheid een eenduidige definitie en vorm te geven. Dit heeft vaart gebracht in het denken bij het Woonbedrijf over grondstoffen. Samen met de gemeente Eindhoven zijn er negen strategische doelen geformuleerd op het gebied van duurzaamheid. Een van deze pijlers genaamd “Natuurlijke Stad” is nog maar beperkt opgepakt. Het Woonbedrijf wil
hier meer initiatief in nemen en vraagt zich af hoe het Woonbedrijf een bijdrage kan leveren. Een onontgonnen thema is biodiversiteit. Wat kunnen we als Woonbedrijf doen aan biodiversiteit en water en waarom zouden we daar iets mee doen?”.
voordeel van Woonbedrijf) kunnen als inhoudelijke onderbouwing worden aangevoerd op de vraag van het Woonbedrijf. Terugkerende vragen tijdens het groepsgesprek betreffen echter het doel en de verantwoordelijkheden van een woningcorporatie. Waar liggen de grenzen en wat is het kader waarin een woningcorporatie opereert? Is het de Waarom? verantwoordelijkheid van een De vraag waarom een woningcorporatie iets woningcorporatie om bijvoorbeeld aan biodiversiteit en water zou doen, kan bestrating in de voor- en achtertuin te langs inhoudelijke argumenten worden beperken en het welzijn en de gezondheid benaderd. Een gevarieerde mix van van bewoners te verbeteren? En wanneer is hoveniers, ambtenaren (stadsecoloog), het de verantwoordelijkheid van de onderzoeker, ontwerpers en docenten gemeente als het gaat om de buurt en de sommen op: verbetering van de leefbaarheid straten, dus de openbare ruimte? En en veiligheid in een buurt, de positieve wanneer die van bewoners? effecten op de gezondheid van de bewoners en beperking van waterschade bij wateroverlast. Ook economische argumenten zoals energiebesparing bij de toepassing van een groen dak (in het voordeel van de bewoner) en een stijging van de waarde van het vastgoed (in het
Wat? Het Woonbedrijf kan verschillende activiteiten samen met bewoners oppakken om praktisch invulling te geven aan groen (biodiversiteit) en blauw (water) zoals vlindertuinen, fruitbomen (fruit delen in de buurt) en buurtuinen, groen eductainment, korting op de huur bij het vergroenen van de tuin en groene parkeerhavens. De vraag is vooral hoe je bewoners kan raken en enthousiasmeren om mee te werken. Na de bijeenkomst….. Rob Bogaarts gaat met de tips en suggesties aan de slag en The Natural Step informeren. De Vlinderstichting wil graag meewerken aan een vervolg.
Inspiratie van de jonge generatie
Rijke oogst ideeën
Ideeën voor het landgoed bleven maar opborrelen maar zijn uiteindelijk te herleiden naar een aantal grotere onderwerpen:
Bennie Meek
1. Masterplan maken, met visie en missie – klein beginnen •
Maak eerst een masterplan en werkt dit uit in deelgebieden (lange termijn – middellange termijn, korte termijn). Koppel dit aan missie/visie op het landgoed
•
Raadpleeg historische kaarten (er blijkt een uitgebreid archief met kaarten en foto’s bij GGzE)
•
Imaginering toepassen (concept ontwikkelingsmethode door Walt Disney – verbeelding, techniek en natuur)
•
Houd een sessie voor de ontwikkeling van het landgoed met cliënten en medewerkers
•
Terrein nodigt niet uit. Met een duidelijke ‘poort’ geef je aan waar het landgoed begint. Vormt een warm welkom
•
Landgoed is zo groot, dat je moet zorgen voor geborgenheid in kleinere settings. Maar maak het niet te afgesloten, het moeten geen ‘enge’ plekjes worden. Wel plekken voor rust en stimulans, ruiken, voelen etc. Dat zorgt ervoor dat men zich veilig voelt. Groen doortrekken in /aan de gebouwen voor meer samenhang. Groen is voor bepaalde generaties heel belangrijk vanwege herinneringen.
•
Betrek het onderwijs, lagere scholen in de buurt
Geplande spontane vegetatie Ongeplande spontane vegetatie Negatief oordeel: Onkruid Positief oordeel: Gewildgroei (Gewenste wildgroei)
Gehoord tijdens en na de bijeenkomst Veel verschillende perspectieven biedt meerwaarde! Ik heb mijn netwerk vergroot Leuke en inspirerende bijdragen van de jonge ontwerpers Goede sfeer! Het enthousiasme en de passie van wijkraad de Biezen is erg inspirerend.
