12
Droog opsommen van voor- en nadelen is niet effectief
Gezond gedrag op basis van gevoel Tekst: Sanne van der Poel Beeld: Martin van Velzen
Het gevoel speelt een zeer belangrijke rol in het maken van gezondheidsbeslissingen; veel meer dan aanvankelijk werd gedacht. Dit concludeert Mario Keer, die onderzocht in hoeverre mensen gezondheidsbeslissingen maken op basis van hun verstand of hun gevoel.
Intuïtief heel logisch
van gezondheidsgedrag dan verstand.
Heel lang is men er vanuit gegaan dat
In de afgelopen jaren zijn hier wel
mensen gezondheidsbeslissingen maken
aanwijzingen voor geweest maar was
op basis van verstandelijke afwegingen,
dit nog erg onduidelijk. Nu blijkt het
oftewel op basis van ratio. Om gezond
een veel belangrijkere rol te spelen dan
gedrag te bevorderen of ongezond gedrag
in de wetenschappelijke literatuur werd
te verminderen werden vooral de voor- en
aangenomen.
nadelen opgesomd. “Maar intuïtief is het
Het blijkt in veel gevallen dat het gebruik
juist heel erg logisch dat mensen een
van affectieve argumenten mensen eer-
bepaald gedrag wel of niet uitvoeren op
der motiveert om het gedrag uit te voeren
basis van hoe ze zich daarbij voelen”,
dan praktische argumenten. “Als mensen
ondersteunt Mario Keer de conclusie van
horen dat ze zich prettiger gaan voelen
zijn promotieonderzoek.
door regelmatig te sporten, zijn ze eerder geneigd hun hardloopschoenen aan te
Zijn onderzoek laat zien dat voor veel
trekken dan dat ze wordt vertelt dat ze er
gezondheidsgedragingen gevoel een
gezonder door worden”, legt Mario uit.
veel grotere rol speelt dan sociale afwegingen
(‘wat
vinden
andere
Wat drijft mensen?
mensen’) of verstandelijke afwegingen.
Om dit te onderzoeken heeft hij bij men-
Gevoel is vaak een sterkere voorspeller
sen zowel het verstand als het gevoel
13
gemeten als het ging om gezondheids-
ratio) of het prettige (het gevoel) meer
Meer aandacht voor gevoel
gedragingen. Dit heeft hij gedaan voor
de intentie gaf om het gedrag wel of niet
Voor gezondheidsprofessionals betekent
20 gezondheidsgedragingen zoals het
uit te voeren.
deze kennis bijvoorbeeld dat ze meer
dragen van een autogordel of het eten
Wat mensen drijft om gezondheidsbe-
aandacht zouden kunnen besteden aan
van groenten. Het verstand heeft hij
slissingen te nemen is iets wat sociaal
het gevoel. In de gezondheidscommuni-
bekeken door bij bepaalde gezondheids-
psychologen zich al lang afvragen. Een
catie worden nu meestal vooral de vooren nadelen van het gedrag aangegeven
‘Gevoel is vaak een sterkere voorspeller van gezondheidsgedrag dan verstand’
om mensen te motiveren tot gezond gedrag. Zij worden dus met name op basis van het verstand gestimuleerd. De intentie is daardoor vaak wel aanwezig. Maar om de intentie daadwerkelijk om te zetten in gedrag is het belangrijk om ook
gedragingen te vragen of mensen het bij-
interessante vraag daar het veel gezond-
voorbeeld wel of niet nuttig of verstandig
heidskosten zou kunnen besparen. Door
vonden om te doen. Vervolgens heeft hij
te onderzoeken hoe mensen beslissen
Op het moment dat mensen het gedrag
gevraagd hoe mensen het ervaren heb-
zich wel of niet gezond te gedragen,
moeten gaan uitvoeren beslissen ze
ben (leuk, vervelend, prettig, onprettig),
kunnen zij gerichter gestimuleerd worden
namelijk niet vanuit ratio maar veel meer
om daarna te kijken of het nuttige (de
hun levensstijl aan te passen.
vanuit hun gevoel. Mario: “Als je een
14
het gevoel aan te spreken.
The Fun Theory De website ‘www.thefuntheory.com’, een initiatief van Volkswagen, laat prachtige voorbeelden zien hoe mensen met humor en plezier kunnen worden gestimuleerd tot positief (gezondheids) gedrag. Bijvoorbeeld de ‘piano stairs fun theory’; een actie om mensen te stimuleren om meer de trap te nemen dan de lift of roltrap. Een trap is omgebouwd tot piano waarbij mensen bij het stappen op iedere trede een andere toon horen. Het wordt dan leuker om de trap te nemen dan de roltrap. Het resultaat is dat iedereen de trap neemt. Een ander voorbeeld om mensen te gevoel kunt koppelen aan een bepaald
te koppelen aan een gedrag dat je wilt
stimuleren tot gedragsverandering is
gedrag dan heb je een veel grotere kans
ontmoedigen. Zoals het aanspreken van
‘the world’s deepest bin’. Een vuilnis-
dat mensen het ook daadwerkelijk gaan
angst. Een bekend voorbeeld zijn de
bak die geluid maakt als iemand er
uitvoeren.”
angst opwekkende teksten op een pakje
iets in gooit. Of ‘the speed camera
sigaretten.
lottery’. De snelheidsmeter geeft de
Gevoel koppelen aan gedrag
rijsnelheid aan, bij rustig rijden wordt
Wanneer een zorgverlener bijvoorbeeld
Deze theorie zal bijdragen aan een gro-
men beloond met een prijs. En ‘the
de therapietrouw bij een cliënt wil bevor-
tere therapietrouw. Door de behandeling
bottle bank arcade’ is een glasbak
deren of de cliënt wil aanzetten om dage-
prettig en leuk te maken, wordt een
omgebouwd tot gokkast. Mensen krij-
lijks oefeningen te doen is het dus goed
positief gevoel gecreëerd ten aanzien van
gen plezier in het weggooien van glas. De fun theory is ervan overtuigd dat ze
‘Als je een gevoel kunt koppelen aan een bepaald
mensen hiermee kunnen aanzetten tot positieve gedragsverandering.
gedrag dan heb je een veel grotere kans dat mensen het ook daadwerkelijk gaan uitvoeren’ om een positief gevoel aan dat gedrag
de behandeling. Zo zou een spelelement
te koppelen. Bijvoorbeeld door te benoe-
kunnen helpen, waardoor het gedrag
men dat de cliënt zich na de oefeningen
leuker wordt om uit te voeren. Of iemand
ontspannen zal voelen, lekkerder in zijn
zou te motiveren zijn om vol te houden
vel zal zitten of trots op zichzelf zal zijn.
door de vooruitgang zichtbaar te maken
Of andersom, door een negatief gevoel
in bijvoorbeeld een grafiek waardoor hij
15
U komt regelmatig bij uw huisarts, een specialist en dan weer de fysiotherapeut…. Maar ondanks al hun goede adviezen en behandelingen voelt u zich niet gezond en treedt er geen blijvende verbetering op. En als er al een diagnose is gesteld, wordt er vaak gesproken over termen als RSI, burn-out, bromyalgie, chronische pijnklachten of lichamelijk onverklaarde klachten. Dit zijn allemaal ‘diagnoses’ waar geen makkelijke, snelle behandeling of een medicijn voor bestaat. Misschien zou u wel ‘ns even uit die medische wereld willen stappen en vanuit de visie van De Gezonde Wereld uw klachten te lijf gaan. Niet zozeer om een verklaring te vinden voor uw klachten, maar om er samen met het multidisciplinair team op een positieve en constructieve wijze zelf aan te werken. Zodat u zich weer gezond gaat voelen en met plezier (weer) kunt gaan werken, want ....
werken is gezond!
www.DeGezondeZaak.nl www DeG
trots wordt op zijn prestatie. Ook kan het
In print en audiovisuele communicatie
Ter promotie van groente- en fruitcon-
helpen de cliënt bewust te belonen om
kan ervoor gekozen worden om gebruik te
sumptie werden onder andere onder-
het positieve gevoel van de beloning aan
maken van emotieopwekkende beelden
staande posters ontwikkeld. De prints
het gedrag te koppelen.
(bijvoorbeeld foto’s) van blije mensen die
spelen in op gevoel door aan te geven
het gedrag uitvoeren in plaats van grafie-
dat je je goed voelt (niet lusteloos) als
Narratief
ken of tabellen die de voor- en nadelen
je voldoende fruit eet.
Mario: “Een andere effectieve manier
inzichtelijk maken.
om mensen met gezondheidsberichten te bereiken is deze berichten op een nar-
Intentie op gevoel
ratieve (verhalende) manier te brengen.”
De invloed van gevoel blijkt groter
Het gebruik van narratieve boodschappen
naarmate de gedragsbeslissing dichter-
is een veelbelovend instrument in de
bij komt. De houding ten opzichte van
gezondheidsbevordering, blijkt uit zijn
gezondheidsgedrag wordt grotendeels
onderzoek. Gezondheidsberichten zijn
bepaald door verstand, maar de inten-
‘De invloed van gevoel blijkt groter naarmate de gedragsbeslissing dichterbij komt’ vaak erg objectief; ze sommen meestal
tie om het gedrag uit te voeren en het
de voor- en nadelen op. De gevolgen van
daadwerkelijk uitvoeren van het gedrag
gezondheidsgedragingen illustreren aan
worden meer bepaald door gevoel.
de hand van een verhaal of voorbeeld van eerdere cliënten, maakt dat cliën-
In zijn promotieonderzoek heeft Mario
ten zich deze consequenties beter kun-
gekeken naar mensen hun attitude ten
nen voorstellen en kunnen koppelen aan
opzichte van gedrag (vinden mensen iets
hun eigen situatie. Narratieve berichten
goed of slecht?), naar hun intenties (heb-
werken vooral goed wanneer daarin de
ben ze de intentie om het uit te voeren?)
affectieve consequenties van het gedrag
en naar het werkelijke gedrag. De attitu-
worden benadrukt.
de ten opzichte van een bepaald gedrag voorspelt de intentie om het gedrag uit
Een goed voorbeeld van voorgaande theo-
te voeren. Het blijkt dat verstand steeds
rie is te zien op www.datdoeteenhivtest.nl
minder belangrijk wordt ten opzichte van
waarbij homoseksuele mannen worden
gevoel naarmate je dichterbij het gedrag
gestimuleerd een HIV-test te ondergaan.
komt. Als mensen hun attitude bepalen
De site laat foto’s zien van acht mannen.
doen ze dat vaak met verstandelijke
Deze mannen benoemen hun positieve
overwegingen. Bijvoorbeeld: ‘sporten is
ervaringen met betrekking tot de HIV-
goed want daar word ik fit van’. Hierbij
test. Mensen uit de doelgroep kunnen
heeft het gevoel nog niet veel invloed.
zich identificeren met een persoon en
Maar als je op het punt komt dat je
betrekken de informatie dan meer op
het gedrag moet gaan uitvoeren wordt
zichzelf en hun gevoel.
gevoel veel belangrijker dan je verstan-
17
FysioRoadmap
FysioRoadmap 4.3 met nieuwe module: de PLUS-manager De PLUS-manager in FysioRoadmap is een nieuwe tool die u helpt bij het monitoren van de dossiers. Door het gebruik van de PLUS-manager bespaart u kostbare tijd bij het (intern) toetsen van alle dossiers en heeft u een middel om te communiceren met alle fysiotherapeuten binnen uw praktijk. De PLUS-manager is een betaalde module: u kunt een offerte aanvragen via
[email protected]
FysioRoadmap: het fysiotherapeutisch EPD met o.a.:
•Online intake; Audit •Online vragenlijsten; proof Online stambestanden; • •Management-ondersteuning voor de primaire processen; •Quality Check methodisch handelen en fysiotherapeutische verslaglegging; •en meer.... Monitored Rehab Systems Claes Tillyweg 2 2031 CW Haarlem 023 750 5444
[email protected] www.mrsystems.nl
FysioRoadmap en de mogelijkheden Maak een afspraak voor een demonstratie bij u in de praktijk. Bel 023 - 750 54 44.
delijke overwegingen. Bij sporten bijvoor-
een autogordel werd meer uitgevoerd op
beeld omdat dan het fysieke ongemak
verstand. Mario denkt dat dit komt omdat
voelbaar wordt.
er meteen instrumentele consequenties aanhangen (schone tanden en veiligheid).
Gedrag niet altijd op gevoel Er blijken wel individuele verschillen.
Prikkel het gevoel
Sommige mensen maken hun beslissing
Gevoel blijkt dus vaak een sterkere
op basis van gevoel, andere maken hun
voorspeller van gezondheidsgedrag dan
beslissing meer op basis van verstand.
verstand. De invloed van gevoel wordt
Mario speculeert dat voor de meeste
bovendien groter naarmate de gedrags-
gezondheidsgedragingen de gevoels-
beslissing dichterbij komt.
matige gevolgen van het gedrag direct
Voor de zorgverlener een belangrijk gege-
plaatsvinden als mensen het gedrag uit-
ven om in gedachten te houden bij de
voeren. Bijvoorbeeld: als je gaat sporten
communicatie met cliënten. Kom niet met
heeft het direct invloed op hoe je je voelt.
een droge opsomming van de voor- en
Maar de verstandelijke consequenties
nadelen of indrukwekkende grafieken.
komen pas later, dus dat je afvalt of je fit-
Prikkel het gevoel om ze te motiveren tot
ter gaat voelen. Wellicht is dat de reden
gezond gedrag! j
dat gevoel bij dat soort gedragingen
Mario Keer is afgestudeerd in de
een grotere rol speelt. Gedragingen als een goede mondzorg en het dragen van
psychologie en communicatiewetenMeer info
schapper. Hij promoveerde 8 juni jl. aan de Universiteit van Amsterdam. De titel van zijn proefschrift luidt: ‘Persuasion through facts and feelings: Integrating affect and cognition into
Promotie Mario Keer
beïnvloed door hun verstand of gevoel.
behavioral decision models and health
Mario Keer onderzocht of mensen het
De eigen inschatting kan desondanks van
messages’. Het proefschrift is te vin-
wel of niet uitvoeren van gezond gedrag
belang zijn voor de gezondheidsbevor-
den via www.movemens.nl. Mario
baseren op de voor- en nadelen van dat
dering, omdat de eigen inschatting wel
was tot voor kort universitair docent
gedrag (verstand), of op het gevoel dat
gerelateerd is aan de voorkeur voor de
gezondheidscommunicatie aan de UvA
ze met het gedrag associëren. Hij laat
argumenten die in gezondheidsberichten
en is per 1 september onderzoeker
zien dat gevoel een sterke voorspel-
worden gebruikt: mensen die inschatten
gezondheidsbevordering bij TNO.
ler is van gezondheidsgedrag; in veel
dat zij hun beslissingen met name op
gevallen is dit een sterkere voorspeller
hun verstand baseren, hebben een voor-
dan verstand. De invloed van gevoel
keur voor argumenten met betrekking
wordt bovendien groter naarmate de
tot de voor- en nadelen van het gedrag.
gedragsbeslissing dichterbij komt. De
Mensen die inschatten dat zij hun beslis-
houding ten opzichte van gezondheids-
singen met name op hun gevoel baseren,
gedrag wordt grotendeels bepaald door
hebben een voorkeur voor argumenten
verstand, maar de intentie om het gedrag
met betrekking tot de gevoelens die het
uit te voeren en het daadwerkelijk uit-
gedrag oproept.
voeren van het gedrag worden meer
Zijn promotietekst is te downloaden via
bepaald door gevoel. Ook blijkt dat men-
www.movemens.nl
sen geen correcte inschatting kunnen maken van de mate waarin zij worden
19
