GESTIKTE COMAROKERS Tweedeling in de Terminale zorg Nizaar Makdoembaks, arts-onderzoeker
De hersendode Ruud wordt beademd na zijn zesde coma. In shock neemt moeder N. afscheid van haar zoon. Zij is later van verdriet overleden. Foto: Nizaar Makdoembaks
zorg was dat er geen tweedeling in de Geachte lezers,
zorg mocht ontstaan.’(1) Voor allochtonen kan het bericht van
'Oppassen geblazen dus,' was de waar-
Ordevoorzitter Vierhout goed nieuws
schuwing
Vierhout,
lijken. In dit artikel echter beschrijf ik de
voorzitter van de Orde van Medische
gevolgen van de tweedeling in de zorg
Specialisten, aan zijn collega’s in het
die voor deze bevolkingsgroep reeds
Medisch Contact van 30 november
jaren vóór de liberalisering van de zorg
2007. (1)
door
Vierhout: 'Onze gezondheidszorg is een
gezondheid, VVD) een feit was.
hard
van
groeiende
Pieter
industrie
minister
Hoogervorst
(Volks-
waarin
enorme veranderingen plaatsvinden en waar hier en daar gevaarlijke knel-
Artsen hadden al verwacht dat de twee
punten opdoemen. '(1)
Amsterdamse aan sigaretten en shag
Dokter Vierhout wijst erop dat ‘een van
verslaafde longpatiënten, "onze" Nico (75)
de doelen bij de liberalisering van de
en Ruud "de vreemdeling" (45), zich zouden
doodroken.
Echter
door
de
1
zuurstoffles kon opa Nico langer blijven
voor het welzijn van de allochtonen. Het is
leven en paffen dan de arme hippe
niet de eerste keer dat een allochtone,
Surinamer. Medici moesten een keuze
terminale patiënt niet in aanmerking komt
maken. Na de zesde coma stikte Ruud
voor de dure behandeling met zuurstof in
omdat hij geen mobiele zuurstofbehande-
de thuissituatie.
ling in de thuissituatie kreeg.
Zo werd de casus van de 34-jarige Khalid
Thuisbehandeling met zuurstof is kostbaar
Bakli reeds beschreven in Grenzeloos ziek
en niet alle geïndiceerde kettingrokende
(ISBN 90-810890-1-3), waarin duidelijk
longpatiënten in een terminaal stadium
wordt dat er van medewerking, laat staan
zullen hiervoor in aanmerking kunnen
medeleven geen sprake was, waardoor
komen.
het voor de allochtone man onmogelijk
Doktoren
verkeren
in
een
medisch-
werd om in de warme huiselijke sfeer bij
ethische spagaat bij het bepalen van de
zijn gezin, familie en vrienden te kunnen
keuze wie een tijdje langer en kwalitatief
sterven. Zijn laatste wens is niet in
beter mag leven en wie eerder en
vervulling gegaan. Hij ging dood in de kille
inhumaan in coma mag sterven.
omgeving van een ziekenhuiskamertje. Het financiële aspect dat bij Khalid Bakli
In dit artikel beschrijf ik een taboe in de
een rol speelde, speelde echter geen rol
medische
een
bij Ruud en Nico. Hun situatie was gelijk.
analyse van de situatie rond de keuze die
Hun huidskleur echter niet. Waarom kreeg
gemaakt
een
Ruud niet de kans mogelijk nog enkele
autochtone en een allochtone patiënt. Ik
jaren redelijk goed te leven, zonder de
kom hierbij tot de conclusie dat bij de
opgetreden zes coma’s en opname’s op
behandeling van moslims ook vooroorde-
de
len de keuze van medici nadelig beïn-
ziekenhuizen?
beroepsgroep.
moest
Het
worden
is
tussen
intensivecareafde-lingen
van
vloeden. Aanleiding van dit onderzoek was mijn poging de achtergronden van de besluit-
OPA NICO MAG LEVEN EN KRIJGT
vorming van hulpverleners te doorgronden
ZUURSTOF, RUUD = DUUR EN STIKT
bij een vergelijkbare allochtone patiënt die
NA ZESDE COMA
een maand eerder dan Ruud overleden was.
Ruud, 45-jarige Surinaamse moslim en Nico, 75-jarige autochtone Nederlander,
Bewuste of onbewuste vooroordelen en
waren beiden de laatste vijf jaren vóór hun
onderbuikgevoelens jegens niet-westerse
overlijden onder behandeling
allochtonen
medische
Academisch Medisch Centrum (AMC) te
beroepsgroep hebben nadelige gevolgen
Amsterdam. Deze heren werden zeer
binnen
de
in het
2
kortademig
na
enkele
stappen
lopen
Ziektegeschiedenissen
doordat ze leden aan longemfyseem als eindstadium
van
hun
chronische
NICO
astmatische bronchitis (COPD). De COPD
Nico,
was voor een belangrijk deel het gevolg
geboren midden jaren twintig in Amster-
van hun jarenlange rookverslaving aan
dam,
sigaretten en shag. Ruud rookte er zo nu
verslaafd aan sigaretten en shags. Op zijn
en dan de laatste jaren ook soft- en hard
zestigste
drugs bij.
onherstelbaar beschadigd. In het Amster-
Enkele jaren vóór hun dood voldeden ze
dams
aan de medische criteria om geïndiceerd
(AMC)
te worden voor de behandeling met
obstructive
zuurstof uit een cilinder (zuurstoffles) in de
chronische
thuissituatie.
gesteld. Met acht tot tien verschillende
evenveel
Ruud en
Nico
waren
zijn
zijn
Academisch werd
de
twintigste
longen
jaar
hierdoor
Medisch
Centrum
diagnose
chronicle
pulmonal
disease
astmatische
(COPD,
bronchitis)
rookverslaving niet af te krijgen. Echter
door behandelende artsen werd Nico in
beslisten de Amsterdamse artsen dat Nico
leven gehouden. Ondanks dat hij hijgde en
wel
zuurstoffles
hoestte bij geringe inspanning, bleef hij
in de thuis-
doorgaan met roken. Zelfs met zuurstoffles
situatie en Ruud niet. Hierdoor hoefde
en al, waarvan hij de laatste twee jaar
Nico nooit buiten westen in een coma te
afhankelijk werd en die hij met zich
geraken. Nico heeft nog enkele jaren in
meesjouwde,
uit
de
behandeld mocht worden
redelijke
toestand
al
van
sinds
Nederlander,
medicamenten en intensieve begeleiding
zuurstof
waren
bleven
was
raszuivere
hun
met
roken
en
een
rokend
zonder
doodsangsten mogen leven en Ruud
bleef
de
oude
man
e
doorroken. Op zijn 75 stikte Nico in alle rust na zijn eerste coma.
belandde om de haverklap in coma op de intensivecareafdelingen van Amsterdamse ziekenhuizen om uiteindelijk niet meer uit zijn zesde coma (foto hierboven) te mogen ontwaken. Ruuds Amsterdamse autochtone
huisarts,
de
heer
dokter
L.B.
Braaksma, was geen voorstander voor de mobiele behandeling met zuurstof.
RUUD Ruud, een 46-jarige liberale moslim, komt uit een arm gescheiden gezin en is een functioneel analfabeet. Hij is in 1956 in de achterstandswijk Tourtonne in Paramaribo geboren en kwam vlak vóór de onafhankelijkheid
van
Suriname
in
1975
naar
Amsterdam. Vanaf zijn twaalfde rookte hij sigaretten en shag. Later in de jaren tachtig rookte hij niet regelmatig soft- en harddrugs en gebruikte methadon. Zo nu
3
en dan werd Ruud met medicijnen behan-
thuis zuurstof had zou hij misschien nog
deld voor astmatische bronchitis maar het
leven. Reeds de trap lopen was haast
roken kon hij niet staken. Zijn huisarts de
onmogelijk en moest hij de laatste vijf
heer Braaksma over Ruud (23 oktober
jaren naar lucht happen. Vooral als hij
2003):
buiten liep werd hij erg kortademig en kon niet
“Hoe ik hem vooral ken is dat hij altijd ernstig ziek binnenkwam en medicatie vroeg, ernstig benauwd moet ik zeggen.
meer
lopen.
De
huisarts
en
ziekenhuisartsen hebben hem nooit een thuisbehandeling met zuurstof aangeboden.”
Hij gebruikte soms zijn medicijnen niet. De laatste jaren moest hij vaker opgenomen
De laatste jaren was hij afgekickt. Begin
worden.”
jaren negentig ontwikkelde zich bij hem een chronische vorm van de astmatische
Moeder N. over haar zoon Ruud (10 maart 2003):
bronchitis
(COPD)
met
recidiverende
exacerbaties. Zijn longen (longblaasjes,
“Sinds 1997 was Ruud ernstig kortademig
luchtpijpen) liepen flinke rookschade op, er
bij inspanning en zag hij er met de dag
was
grauwer uit. Ook hoestte hij veel en kon hij
bronchiëctasieën.
het roken niet laten staan. Zijn huisarts
geen trappen meer lopen en een kort
was de heer Braaksma en hij is een
gesprek kon hij hijgend en hoestend
slechte dokter. Hij behandelde hem niet
voeren. De laatste jaren was hij reeds vijf
goed. Ik bracht Ruud vaak naar hem. Als
keer in comateuze toestand succesvol
je hem je klachten wilde uitleggen begon
gereanimeerd en op de intensive care (ic)
hij reeds een recept uit te schrijven in
afdeling van Amsterdamse ziekenhuizen
plaats van naar je te luisteren. Hij had
opgenomen. De reanimatie na zijn zesde
geen tijd voor ons. Ik bracht mijn zoon in
coma
1997 buiten de huisarts om en zonder
september 2002, na het eten van zijn
verwijzing naar het AMC als hij erge hoest-
geliefde door zijn moeder bereide gerecht,
en ademhalingsklachten had. Later volgde
bruine bonen met rijst, voelde de hijgende
er een opname gedurende twee maanden.
Ruud zich erg moe. Hij liet zijn moeder en
Hij bleef sigaretten, shag en soms hasj
broertje weten dat hij een dutje ging doen.
roken ondanks alle waarschuwingen. De
Hierdoor werd deze keer te laat ontdekt
eerste coma was ook in 1997, toen werd
dat hij ten gevolge van een status
Ruud in het
AMC opgenomen. Ik weet
astmaticus in coma was geraakt. De
niet waarom ze hem geen thuisbehande-
ambulance was binnen een paar minuten
ling met de zuurstoffles gaven. In 2002 is
bij Ruud, echter kon reanimatie door het
hij op een middag in coma geraakt. Als hij
ambulancepersoneel deze zesde keer
sprake
werd
van
te
longemfyseem Hierdoor
laat
kon
ingezet.
en
Ruud
Op
5
4
vanwege circulatoir en respiratoir arrest niet meer baten. Door het raam werd Ruud uit de woning van drie hoog gehaald en naar het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (OLVG) vervoerd. Een jaar later vroeg ik aan Ruuds huisarts Braaksma waarom hij van het ziekenhuis geen
zuurstoffles
in
de
Ruud ligt opgebaard
thuissituatie
meekreeg. Wat was de reden gezien de
Foto Nizaar Makdoembaks
slechte prognose? Ruud
is
op
11-09-2002
om
16.05
Braaksma: “Men geeft nooit een reden
overleden in het bijzijn van veel familie.
waarom ze iets niet doen. Er is nooit
Voor Ruuds moeder is alles traumatisch
overwogen hem met zuurstof naar huis te
verlopen. Zij kwam er niet meer bovenop.
sturen. Ik kan je zeggen, voor de mensen
Als een gebroken vrouw stierf zij in 2007
die wel zuurstof hebben, is het geen
op 70-jarige leeftijd.
onverdeeld genoegen. Je kluistert mensen in een gevangenis eigenlijk. Als ze mobiel
Beschouwingen en conclusie
willen zijn dan moeten ze als het ware aan een zware fles trekken. Ik ben er niet zo
Chronisch obstructieve longziekte (COPD)
dol op in de huisartssituatie. De prognose
is levensgevaarlijk en is een ongeneeslijke
wordt er ook niet beter van. Ze moeten de
longziekte. Roken is de belangrijkste
hele dag zuurstof en ze merken niet eens
oorzaak, maar niet de enige. (2)
dat ze er meer lucht van krijgen."
De arme patiënt van buiten Nederland heeft de reeds aanwezige tweedeling in de zorg met een korter en slechter leven moeten ervaren. Door de liberalisering van de zorg zal deze ontwikkeling ernstiger vormen gaan aannemen voor zieken uit de armere sociale klasse. Werkloze Ruud, lijdende aan COPD ten gevolge van nicotinegebruik, die verstoken bleef van een onderhoudsbehandeling met
Huisarts Braaksma beweerde dat Ruud aan een zware fles
zuurstof, stierf thuis een verschrikkelijke
zou moeten trekken. Zuurstofpatiënte oma Van Waarde uit
verstikkingsdood. Van zijn behandelende
Rotterdam kan haar zuurstoffles met gemak optillen en ermee sjouwen. Foto Arie Kievit
artsen had hij net als kettingroker Nico
5
thuis een chronische zuurstofsuppletie
ning) tussen patiënten, de niet-westerse
voorgeschreven moeten krijgen. Rokende
allochtonen aan het kortste eind trekken.
patiënten hebben ondanks het verhoogde
Komende jaren zullen door de vergrijzing
explosiegevaar
op
en de technologische ontwikkelingen de
zuurstof uit een fles, aldus de artsenorga-
kosten in de zorg de pan uitrijzen. Verschil
nisatie
Maat-
in behandeling tussen dezelfde patiënten
schappij ter bevordering der Geneeskunst
met een verschillende afkomst zal in de
(KNMG)
toekomst hierdoor zichtbaarder worden.
wel
degelijk
Koninklijke
en
recht
Nederlandse
zuurstofleverancier
Hoek
Loos. (3) Artsen variëren met de richtlijnen die gelden bij de zuurstofbehandeling thuis. In deze ziektegeschiedenissen til ik een tipje van de sluier op van een vraagstuk dat zich reeds vele jaren structureel verankerd heeft binnen de medische wereld en voor beleidsmakers en de burgers niet zichtbaar is. Deze mechanismen zijn ervoor verantwoordelijk dat bepaalde bevolkingsgroepen (de Nico’s) een langere levens-
Noten
verwachting en een langer leven in goede
1.
gezondheid hebben dan anderen (de
Oppassen geblazen’, Medisch Contact,
Rudy’s).
Federatienieuws, nr. 48; 30 november
In de zorg zien we dezelfde uitsluitings-
2007
mechanismen van mensen met een niet-
2. Website astmafonds.nl, advertentie de
Nederlandse
Volkskrant, 16 november 2007
achtergrond
als
in
het
Vierhout,
Pieter,
‘Ordevoorzitter:
onderwijs en de werkgelegenheid. Keuze
3. Vliet, Dénis van, ’Roker heeft recht op
in de gezondheidszorg wordt ten dele ook
zuurstof’, Algemeen Dagblad, 24 februari
negatief
2005
beïnvloed
door
in
de
maatschappij heersende vooroordelen en onderbuikgevoelens bij hulpverleners. Daar de leiding en het topmanagement in de medische wereld een bijna puur autochtone aangelegenheid is zullen bij het
maken
geavanceerde behandelingen
van
een en/of
(mobiele
keuze
bij
kostbare zuurstoftoedie-
6
