GEDRAG IN GOEDE BANEN LEIDEN: OVER DE ROL VAN EXECUTIEVE FUNCTIES BIJ KINDEREN EN PUBERS DR. MARIETTE HUIZINGA

GEDRAG IN GOEDE BANEN LEIDEN: OVER DE ROL VAN EXECUTIEVE FUNCTIES BIJ KINDEREN EN PUBERS

DR. MARIETTE HUIZINGA

SUCCES OP SCHOOL In goede banen leiden: • Aandacht • Gedrag • Emoties

• Goed kunnen opletten, plannen, sociale vaardigheden • Hiervoor is nodig: • Zelfcontrole

Faculteit der Psychologie en Pedagogiek

ZELFCONTROLE Het vermogen om onmiddellijke impulsen te bedwingen en je gedrag te sturen om andere (lange-termijn) doelen te bereiken of regels te volgen • Gedrag in goede banen leiden: executieve functies


SANNE (5)


SANNE (5)


SANNE (5) • Speelgoed sorteren • Weten waar elk speeltje naartoe gaat • Speelgoed echt opruimen (en niet weer ermee gaan spelen) • Goed om zich heenkijkt of ze geen speelgoed heeft laten liggen


SANNE (5)


JESSE (14)


JESSE (14) • • • • • • •

Om 7.15u opstaan Douchen Aankleden Schooltas Ontbijten Boterhammen smeren (lunch) Tandenpoetsen


JESSE (14)



FLORIS (9)


FLORIS (9)


FLORIS (9)


Executieve functies


EXECUTIEVE FUNCTIES

16


DAGELIJKS LEVEN Efficiënt en zelfstandig Gedrag organiseren, bijv. > Op tijd komen bij een afspraak > Gevoel van teleurstelling onderdrukken > Iets anders bedenken op de dag dat je naar het park wilt gaan – en het regent


GEDRAG IN GOEDE BANEN LEIDEN • • • •

Snel boos Chaotisch en vergeetachtig Impulsief Moeite met vooruitdenken

• Niet in de gaten hebben dat gedrag anderen stoort


EXECUTIEVE FUNCTIES “EF is een paraplubegrip voor verschillende cognitieve processen die doelgericht gedrag ondersteunen (Miller & Cohen, 2001). EF zijn vooral van belang in nieuwe of veeleisende situaties (Stuss, 1992)… … die een snelle en flexibele aanpassing van gedrag aan de (steeds) wisselende eisen van de omgeving vragen (Zelazo et al. 2003).”

19


EXECUTIEVE FUNCTIES

Weerstand bieden aan impulsen Efficiënte plannen maken Omgaan met verandering Actief je geheugen gebruiken Inzicht hebben in je eigen gedrag en houding Effectief omgaan met emoties

20


DOELGERICHT GEDRAG…

21



Historie


HISTORIE: NEUROPSYCHOLOGIE

24


Laterale prefrontale cortex

Prefrontale cortex

Ventromediale prefrontale cortex


TOREN VAN HANOI

Start:

Doel:

Problemen met planning Faculteit der Psychologie en Pedagogiek


WISCONSIN CARD SORTING TASK

Perseveratie en ‘set-maintenance’ Faculteit der Psychologie en Pedagogiek

Ontwikkeling van executieve functies


EXECUTIEVE FUNCTIES VERBETEREN TIJDENS DE KINDERTIJD EN ADOLESCENTIE

• Leeftijdsgerelateerde mijlpalen tijdens kindertijd tot in de adolescentie (bijv. Diamond, 2002, Huizinga et al., 2006)

• Gerelateerd aan langzame rijping van de prefrontale cortex (bijv. Amso & Casey, 2006; Casey et al, 2005).


Executive functies

ONTWIKKELING

Toename tijdens ontwikkeling

Piek tijdens jongvolwassenheid

Afname tijdens veroudering

Leeftijd (jaren)

31


ONTWIKKELING VAN HET BREIN • Rijping gaat door tot ver in de 20. • Verschillende gebieden rijpen in verschillende fasen. • Gebieden die te maken hebben met complexe taken rijpen het laatst.

Gogtay et al 2004 32


33


SAMENSPEL Elke vaardigheid vereist een samenspel van executieve functies

34


IEDER KIND IS UNIEK Variatie in gedrag is normaal Variatie in executieve functies is normaal

35


INDIVIDUELE VERSCHILLEN IN ZELFCONTROLE


ZELFCONTROLE IS BELANGRIJK

• • • •

Gezondheid Financiële situatie Gezinssituatie Strafblad

Moffit, Caspi et al 2011 37


ZELFCONTROLE OP SCHOOL

relatie met leraar en klasgenoten betrokken op school

zelfcontrole

schoolsucces

probleemgedrag

38

Eisenberg et al 2010 Faculteit der Psychologie en Pedagogiek

STOORNIS IN ZELFCONTROLE

39


Executieve functies en contextfactoren


RELATIE TUSSEN KIND EN OUDER

•

Warm, responsief opvoedingsklimaat en veilige hechting (Lengua et al., 2007)

•

Scaffolding (Vygotsky, 1978; Hammond et al., 2012) •

•

verbale leeftijdsaangepaste oplossingsstrategieën

Taalstimulatie (Carslon, 2003)


RELATIE TUSSEN KIND EN SCHOOLCONTEXT

•

Warme en hechte leerkracht-leerlingrelaties (Pianta et al., 2002)

•

Positieve peerrelaties (Elias & Berk, 2002)

•

Structuur en werken op maat (Roebers et al., 2011)

• -- NB. Schooltransities…


PROBLEMEN MET EXECUTIEVE FUNCTIES Tijdens kindertijd worden problemen met executieve functies meestal duidelijk

> > >

43

Vooral tijdens de adolescentie Uitbreiding van vaardigheden en verantwoordelijkheden Fysieke, sociaal-emotionele en cognitieve veranderingen ‘Aanslag’ op nog ontwikkelende executieve functies



ADOLESCENTEN EN RISICO’S Geef voor onderstaande activiteiten aan hoe groot het risico is en wat de mogelijke gevolgen zijn: > > >

Onveilige seks Meerijden met een dronken bestuurder Winkeldiefstal

Hoe denk je dat adolescenten antwoorden?

Steinberg, 2005 Faculteit der Psychologie en Pedagogiek

ONTWIKKELING VAN HET BREIN IN DE ADOLESCENTIE

Nelson et al; Steinberg et al Faculteit der Psychologie en Pedagogiek

DUAL PROCESS MODEL


RISICONEMEN

48

Gardner & Steinberg, 2005


STEEDS VOORZICHTIGER

Gardner & Steinberg 2005 Faculteit der Psychologie en Pedagogiek

PEER PRESSURE

Gardner & Steinberg 2005 Faculteit der Psychologie en Pedagogiek


Diagnostiek > hulpverlening


AANSLUITING DIAGNOSTIEK - HULPVERLENING • Vraag naar vroegdiagnostiek van problemen met executieve functies!


INTERVENTIES •

Computergestuurde trainingsprogramma’s

•

Psychotherapeutische interventies tijdens individuele of groepssessies •

•

Focus op vaardigheden die een beroep doen op hogere-orde EF (bijv. leren een agenda goed te gebruiken, structuur aanbrengen in de dag).

Experiëntieel-georiënteerde interventies: lichaamsbeweging en mindfulness


DIAMOND & LEE (2011): GROOTSTE SUCCES BIJ: • Kinderen met initieel de zwakste EF én met de jongste leeftijd halen de grootste winst uit de net genoemde interventies. •

Vroeginterventie lijkt dus aangewezen.

• De grootste winst wordt behaald uit interventies waarbij de te leveren inspanning (in termen van EF-belasting) voldoende groot is. •

Bovendien moet deze belasting continu opgedreven worden zodat de uitdaging groot blijft.

• Bij de computertraining en de lichaamsbeweging is het effect groter bij 8-12-jarigen dan bij kleuters. Faculteit der Psychologie en Pedagogiek


Vragen?


• Wat gebeurt er in het brein? • Impulsen de baas • Plannen maken en uitvoeren • Omgaan met verandering • Actief je geheugen gebruiken • Inzicht in je eigen gedrag • Effectief omgaan met je emoties - Wetenschappelijke achtergrond - Voorbeelden uit de praktijk - Suggesties - Ouders - Leerkrachten

58


MEER INFORMATIE

www.gedraginuitvoering.nl @gedraginuitvoer

Gedrag in uitvoering


SLIM NAAR SCHOOL / WWW.SLIMNAARSCHOOL.NL




GEDRAG IN GOEDE BANEN LEIDEN: OVER DE ROL VAN EXECUTIEVE FUNCTIES BIJ KINDEREN EN PUBERS DR. MARIETTE HUIZINGA

Recommend Documents