Geachte aanwezigen,
Afgelopen najaar in okt. zag ik de voorstelling DE KONING STERFT van de Roemeense toneelschrijver Ionesco. In dit absurde toneelstuk uit 1962 confronteert hij ons met een stervende koning die afscheid moet nemen van het leven. De machtige koning die over alles heerst kan er niet in berusten. Hij moet zijn macht afstaan ...en definitief afscheid nemen van zijn koninkrijk en leven. De versie die ik van dit toneelstuk zag in schouwburg KM was een kindervoorstelling van Theatergroep Gnaffel. Twee poppenspelers brachten dit stuk in een regie van Silvia Andricha tot leven. Een maand daar voor in sept. was ik intensief betrokken bij het sterfproces van mijn vader. Terwijl ik in de zaal zat had ik het idee dat de voorstelling speciaal voor mij gemaakt was. De wijze, waarop de onmogelijke opgave om definitief afscheid te nemen van het leven werd vormgegeven was een verkorte versie van wat ik afgelopen weken had doorstaan. Ik voelde me gesteund door de voorstelling. De liefde volle wijze waarop de koning in zijn laatste uren door zijn naasten verzorgd werd deed me goed. Zonder precies te kunnen benoemen waar - en hoe het in de voorstelling gebeurde voelde ik een grote erkenning voor de wijze waarop wij in ons gezin afscheid genomen hadden van onze vader. In die zin was de voorstelling zeer troostrijk. Of in de woorden van theatermaakster Liesbeth Colthof: Wat we allemaal gemeen hebben is dat er ergens een toneelstuk, een boek, een compositie, een kunstwerk is geweest dat ons herkent heeft. Of misschien moet ik zeggen: dat ons heeft gevonden.
Waarom vertel ik dit? Omdat ik het graag weer eens heb over het authentieke bestaansrecht van kunst. …..De intrinsieke waarde van kunst. Het belang van kunst……Het belang van kunst ansich …
Het belang van kunst voor de weerbaarheid tegen een steeds veranderende samenleving. Het belang van kunst om mens en wereld beelden beter te kunnen articuleren. Het belang van kunst als voertuig op verkenning, ontdekking en avontuur. Het belang van kunst in de zoektocht naar identiteit. Waardes die als soft en abstract omschreven worden. Waardes die de afgelopen jaren in een maatschappij waarin marktwerking het hoogste goed is ….als: veel te abstract en kostbaar weg gezet zijn. Ook bij de linkse partijen werd de afgelopen jaren marktwerking als de oplossing gezien voor de kosten beheersing bij de gezondheidszorg, het onderwijs en …de kunsten. Podiumkunsten werden gezien als ….onderdeel van de vrijetijdsindustrie. Kunstliefhebbers gezien als ….markt Eigenheid werd gezien als… branding Voorstellingen gezien als….output Kunst als een te sturen en te managen proces, wiens output te meten valt in succes factoren. Ook de politiek van daag de dag laat zich voornamelijk leiden door meetbare factoren als het gaat om de ondersteuning van kunst en kunstenaars. Is vooral geïnteresseerd in de afgeleidde waarde van kunst: Kunst als instrument om welvaart en welzijn te bereiken. Kunst en haar positieve effecten op terreinen als economische groei, toerisme, sociale cohesie, integratie of welzijn. Ik vind het een gezamenlijke taak van zowel de kunstenwereld als de politiek
om weer het verschil duidelijk te maken tussen de woorden: alles wat waarde is weerloos En alles wat verkoopt is waardevol. Of in de woorden van theatermaker Peter Sellers: het is aan de kunstenwereld om zo creatief mogelijk nieuwe samenwerkingsverbanden aan te gaan met politici en zakenlieden, en niet te denken dat wij slechts franje of een toetje zijn van de maaltijd. Nee wij vormen het… basis voedsel.., dat wil zeggen het beste van de maaltijd.
Even een zijsprong: Toen ik 11 jaar geleden verhuisde van Amsterdam naar Maastricht werd mij in de hoofdstad van Limburg telkens bij een kennismaking gevraagd: Waer zet ge von: waar kom je vandaan?
Aanvankelijk begreep ik de vraag niet.
Waar kom je vandaan. Als of dat iets uitmaakt. Alsof het feit dat ik in Arnhem Gelderland geboren ben iets zegt over mijn persoon, over wie ik ben. Toch werd gedurende mijn verblijf in Limburg de waarde, betekenis van deze vraag duidelijk. Ik werd me bewust dat niet alleen je sociale milieu, je opvoeding maar ook de plek waar je opgroeit mede bepalend is voor je bent. Je mens en wereld beeld mede gevormd wordt door… de identiteit… van de plaats waar je opgegroeid. Het katholieke zuiden, de romaanse cultuur, het wonen aan de taalgrens, het heuvelland mensen een andere kijk op het leven geven. Dat zelfs in een klein landje als Nederland het wel degelijk uitmaakt of je komt uit een Calvinistische Hollandse eiland cultuur of uit… een Roomse, Bourgondische zuidelijke cultuur. Zonder waarde oordelen te vellen is er een groot cultuur verschil tussen Dordrecht en Maastricht.
Een ander voorbeeld: cabaretiers hebben het moeilijk in Kunstmin. Als een cabaret voorstelling aanslaat in Dordrecht dan weet je bijna zeker dat hij elders in het land succesvol is. Want zo hoor ik bijna altijd terug: het was weer hard werken voor dit stugge publiek. Stug publiek, zuinig met lachen, niet uitbundig, afwachtend…….eilanders, harde werkers, doe maar gewoon, niet lullen poetsen……identiteit Waarom deze zijsprong? Kunst gaat altijd over de identiteit Wie ben ik? Waar kom ik vandaan? …Wie waren mijn ouders en wat deden mijn voorouders in het gevecht tegen het water, …tijdens de Spaanse burgeroorlog…. 40 45.? Vragen over de context waarin ik mijn mens – en wereldbeeld gevormd heb. Vragen over de bril waarmee ik naar de wereld/werkelijkheid kijk. Of … door wat beter te begrijpen waar jou Calvinistische kijk op de wereld vandaan komt snap ik beter wie jij bent. Of om terug te komen op het toneelstuk De Koning Sterft: hoe jij aankijkt tegen de sterfelijkheid heeft alles te maken met de context waarin je bent opgegroeid. De waarde van kunst. Kunst gaat over deze existentiële vragen. Kunst gaat altijd over inhoud. Om in mijn eigen vak gebied te blijven betekent dit voor mijn opdracht in Kunstmin dat ik hier, in Dordrecht andere inhoudelijke theater festivals moet initiëren dan bijv. in Limburg. Dat ik me bewust moet zijn dat de inhoud van voorstellingen hier in Dordrecht een andere betekenis hebben, anders beleefd worden dan in het Roomse Zuiden en dat ik andere thema ’s moet bevragen met de voorstellingen die ik hier laat zien. Kunst gaat over inhoud. Kunst is daar mee ook belangrijk als het gaat om het begrip: gemeenschappelijkheid. Het maakt je bewust van verbindende elementen in een gemeenschap. Het geeft je belangrijke inhoudelijke elementen in handen voor city marketing.
Van uit die optiek; het belang van kunst in relatie tot het begrip; identiteit en alles wat daarbij hoort…. wil ik op deze plek een groot pleidooi houden voor: het binden van kunstenaars aan je stad. Het investeren in een kunstenklimaat waardoor kunstenaars graag in je stad wonen en actief zijn. Zij kunnen immers beter dan kunstenaars van buiten de stad, rechtstreeks inspelen op die identiteitsvraag. Het is niet voor niets dat Theatergroep OMSK begint met een project waarin een expeditie door de stad Dordrecht uitgangspunt is. Shakespeare zei het ooit heel mooi: Hamlet: waarde heer, wilt u er voor zorgen dat de toneelspelers goed gehuisvest worden? Denk erom, behandel ze goed, want ze zijn de spiegel en de beknopte kronieken van de tijd. Ik kijk nu al uit naar de spiegel die ons straks voor gehouden wordt en de kronieken van de tijd die Lotte van Berg aan het maken is over leefgemeenschap die Dordrecht heet. Ik ben heel benieuwd naar de nieuwe locatievoorstelling De Waterman van muziektheatergroep Hollands Diep. En ik verheug me nu al op de verschillende projecten die op stapel staan bij de theatermakers van het platform Dordtse theatermakers waarbij ook de stad als podium gebruikt wordt. Terug naar de politiek. Terug naar onze gezamenlijke verantwoordelijkheid: de plek van kunst in onze samenleving. Hoe doe je dat? Hoe voorkom je dat kunst meer is dan de kers op de taart. Een luxeverschijnsel waarvoor men zich als het ware excuseert door te benadrukken dat het louter goed is voor de economie, het toerisme, de horeca, de sociale cohesie of de integratie. Afgelopen college periode is in Dordrecht geweldig geïnvesteerd in de kunsten. In bouwplannen. Er komt een nieuw museum, een nieuw centrum voor de podiumkunsten, een opgeknapt Hofkwartier. Goed voor de economie, het toerisme, de horeca en de werkgelegenheid. Prima. Prachtig.
Dordrecht heeft een geweldige inhaalslag gemaakt. Maar nu de volgende stap. De inhoud in die gebouwen. Veel moeilijker te verkopen in de samenleving. Zeker als het gaat om inhoud…. .betekenis….de intrinsieke waarde van kunst. Wat zou het mooi zijn als we straks in verkiezingstijd samen het belang weten uit te dragen van: …..veel mooie schilderijen in een vernieuwd museum, ….veel spannende theaterprogrammering in een vernieuwd Kunstmin en Energiehuis, ….veel inspirerende muziek in het nieuwe popcentrum in het Energiehuis. Wat zou het goed zijn als we samen het belang van een straatbeeld met boekwinkels en bibliotheken met boeiende literatuur uitdragen… Zonder dat we het …in eerste instantie te hebben over…marktwerking…. Bezoekersaantallen….. Terug naar de inhoud….. Of zoals iemand ooit zo mooi zei: omdat wij in ervaring met elkaar verbonden zijn, in al onze ervaringen, niet alleen in wat ons laat lachen, maar ook in wat ons verdriet doet of eenzaam maakt. Ik dank u wel.
Maarten Verhoef Jan. 2009
