foto by roel van norel

c a l d i c

c o l l e c t i e

b u i t e n p l a a t s | m u s e u m

| foto by roel van norel



auteur:Donald Marskamp studierichting:academie van bouwkunst amsterdam master landschapsarchitectuur hoofd landschapsarchitectuur:Marieke Timmermans datum: september 2012 Donald Marskamp Gijsingstraat 28A 2026 RM Rotterdam 0651906833 [email protected]

|colofon





004 inleiding 006

ambitie



008

interesse



010

|inhoud context



012 014

schema

buitenplaats



016

018

opgave

017

commissie

literatuur

020 022

planning

werkwijze

| http://oer-wout.deviantart.com



Met dit afstudeerplan start de laatste fase van de studie voor mij. Een jaar lang werken aan één onderwerp, met als doel het verkrijgen van de titel landschapsarchitect. De afstudeerfase, wat het karakter heeft van een meesterproef geeft de vrije ruimte in de keuze van het onderwerp, formulering opgave, te bewandelen weg, bezoeken referentieprojecten, samenstelling van de afstudeercommissie en bewaken van de planning.

|inleiding

Bij de vraag wat ik wilde worden scheen ik als klein jochie altijd te antwoorden dat ik boswachter zou worden. Nu jaren later en met een handvol opleidingen van de lagere, middelbare en hogere tuinbouwschool naar de afronding van de academie van bouwkunst, voorlopig de laatste opleiding. Ben ik straks geen boswachter maar wel een heuse landschapsarchitect, van bos naar tuin naar landschap waar emotie, landschapsbeleving, compositie en scenografie mijn belangrijkste drijfveren zijn bij zowel deze afstudeeropgave als in mijn verdere loopbaan.

004

| foto by roel beukens



Landschap opzichzelf leeft niet. Pas bij beweging komt het tot leven; een bloemknop ontvouwt zich en trekt bijen aan door zijn kleur en geur, een windhoos laat het bos schreeuwen en boezemt angst in bij een jongetje. Een bezoeker beleeft de strakheid en ritme van de polder pas bewegend over de dijk.

a landscape does not exist in its own right, since it appearance changes at every moment but the surrounding atmosphere brings it to life-light and the air, wich vary continually | Claude Monet schilder Rijdend door het landschap worden geploegde akkers een levendig schildersdoek waar licht en schaduw de statische akkers tot leven brengen. Het landschap als beleving en onverwachte kunst.

architecture is an art, when one consciously or unconsciously creates aesthetic emotion in the art | Luis Barragan architect Voor mij bestaat het ontwerpen aan landschap niet alleen aan het maken van een compositie van (landschaps)elementen, maar door deze een interactie aan te laten gaan met de atmosfeer en zo de beleving te versterken of te manipuleren. Bijvoorbeeld met andere weersomstandigheden of veranderend perspectief. Landschap als beleving

Als landschapsarchitecten worden we steeds meer betrokken bij grootschalige en strategische vraagstukken die niet het einddoel hebben van een ontwerp, maar een vormgeving van een proces tot eindresultaat hebben of een visie zijn zonder een doorkijk naar de menselijke schaal.

|ambitie Mijn afstudeeropgave moet een blijk van vakmanschap worden als ontwerper. Een poëtische ontwerp in een compacte opgave waar beleving, interactie architectuur en landschap, geschiedenis en natuur tot uiting komen. Het ontwerp is gekoppeld aan de context van de binnenduinrandzone langs de Hollandse kust. Het vormgeven van een recreatielandschap als actuele opgave in het veranderende Nederlandse landschap. Maar zal vooral een verhalend ontwerp worden met een compacte lokatie waar ik een beeldend en overtuigend plan als einddoel wil maken.



006

| foto by donald marskamp

Mijn eerste bezoek aan het Kröller Muller museum staan mij scherp voor de geest en dan specifiek het kunstwerk Jardin d’Émail van Jean Dubuffet, als klein kind rennend door het park ineens een groot opgetild zwart/wit landschap tegenkomen, waar je in mag spelen. Zeer vervreemdend maar reuze aantrekkelijk. Door de jaren heen ben ik musea’s en beeldenparken blijven bezoeken zoals; Insel Hombroich in Duitsland, Verbeke Foundation in België en Little Sparta in Schotland. Prachtige musea’s met grote collecties kunstwerken in het landschap. De interactie van de kunst met het steeds veranderde landschap fascineert mij. Het Nederlandse landschap wordt ook vaak beschouwd als een kunstwerk. In Flevoland is daar op ingegaan door verschillende kunstenaars met grote landart projecten in het landschap. Het polderlandschap is hier uitermate geschikt voor met zijn grote vlakken en scherpe horizon. De duinen geven weer een heel ander perspectief en mogelijkheden. Bij een uitbreiding van een bestaand gebouw met een groot nieuw oppervlakte en volume is de ontwerpvraag hoe dit aan te sluiten op het oude gebouw. Los halen?, in elkaar laten melten?, als contrast naast elkaar laten bestaan? Het Kolumbamuseum van Peter Zumthor in Keulen laat een versmelting van het oude met het nieuwe zien, net

als het Museum Roman Theater van Rafael Moneo in Spanje. Die de oude romaanse ruïne elementen mixt met die van andere tijden en de moderne uitbreiding. De verschillende periodes zijn duidelijk zichtbaar, zonder elkaar pijn te doen. Bij het Arp museum van Richard Meijer in Duitsland is juist gekozen om de uitbreiding van het museum op

|interesse afstand te bouwen van het bestaande gebouw. Het Ozeaneum in Stralsund van Behnisch Architecten is juist als contrast koud tegen de traditionele havenfront geplaatst. Op kleine schaal is de uitbreiding van het Abbemuseum ook een voorbeeld van groot contrast. Maar ook het New Museum of contemporary Art New York van SANAA Niet alleen de architect heeft de opdracht om over de uitbreiding na te denken maar ook de landschapsarchitect. Hij kan vanuit het landschappelijke een onderlegger bieden voor de lokatie en vorm waarin de uitbreiding kan verschijnen.



008

| kaartbeeld 1850

lokatie buitenplaats Voorlinden in context

De binnenduinrand is een smalle overgangszone tussen strand, de duinen en het boezemgebied. Globaal loopt de binnenduinrandzone van Den Helder tot net na Den Haag. In deze zone bevinden zich op de strandwallen bebosde landgoederen en buitenplaatsen met open graslanden. Ecologisch, landschappelijk en cultuurhistorisch zeer waardevol. De ruimtelijke structuur in Wassenaar is een samenspel met de ondergrond. De landgoederenzone in de regio Wassenaar, Voorschoten en Leidschendam-Voorburg is aangewezen door het rijk als het grootste beschermde dorpsgezicht van Nederland. In dit gebied is de ontwikkelingsgeschiedenis van buitenplaatsen en landgoederen vanaf de late Middeleeuwen tot op het heden goed zichtbaar gebleven. Het duingebied Meijendel is een divers met open duinlandschap met gesloten duinstruweel van ongeveer 3 kilometer breed. Als waterwingebied levert het een groot deel van ons drinkwater in Zuid Holland. Ecologisch en landschappelijk een belangrijk gebied. De Waalsdorpervlakte aan de westzijde van het duingebied is in de Tweede Wereldoorlog een fusilladeplaats geweest voor meer dan 250 verzetsstrijders uit de nabijgelegen gevangenis in Scheveningen.

Tussen de badplaatsen Scheveningen en Katwijk in ligt het rustige groene Wassenaar. Het duingebied Meijendel en Berkheide trekt jaarlijks ruim 2,8 miljoen bezoekers. De bezoekers komen niet alleen voor het duingebied Meijdendel, maar gaan ook naar het pretpark Duinrell of het strand bij de Wassenaarseslag.

|context

Hoe verhoudt de buitenplaats Voorlinden zich tot de binnenduinrand en de landgoederenzone? Kan de buitenplaats in het ecologisch, landschappelijk netwerk van het duingebied Meijendel een rol spelen? Hoe speelt de buitenplaats in op de grote recreatieve druk in het gebied? En hoe voegt het zich in het recreatieve netwerk?

010

augustus datum studie week

september

oktober

november

december

januari

27|02 03|09 10|16 17|23 24|30 01|07 08|14 15|21 22|28 29|04 05|11 12|18 19|25 26|02 03|09 10|16 17|23 24|30 21|06 07|13 14|20

-02 -01 00

01

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14

-- -- 15 16

afstudeervoorstel planpresentatie commissiebijeenkomst mentor gesprek mentorenschouw afstudeersalon tentamen 3

aanscherpen afstudeerplan

fase 01

|schema

ruimtelijk en historisch analyse onderzoek buitenplaatsen veldonderzoek m maquette excursie duitsland musea en beeldenpark voorbereiden bijeenkomst

fase 02

01

reflectie gesprekken experts onderzoek musea veldonderzoek kerstvakantie excursie italy maquette

fase 03

voorbereiden bijeenkomst

02

fase 04

maart

februari

april

mei

juni

juli

21|27 28|03 04|10 11|17 18|24 25|03 04|10 11|17 18|24 25|31 01|0708|14 15|2122|28 29|05 06|12 13|1920|26 27|02 03|09 10|16 17|23 24|30 01|07 08|14 15|21

17

18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42



reflectie

gesprekken experts modellenstudie

veldonderzoek maquette

03

voorbereiden bijeenkomst

reflectie ontwerp maquette voorbereiden bijeenkomst

fase 05

04

reflectie visualisatie maquette plantoelichting presentatie tentamen 3

05

| voormalig landhuis 1856

Een buitenplaats is van oorsprong een 'buiten' (tweede verblijf) van de landeigenaar. En wordt gekenmerkt in tegenstelling tot een landgoed die gronden met economisch doel heeft, door zijn objecten die niets anders dan het doel hebben tot vermaak. Onnuttig dingen voor avontuur, plezier, mystiek, rust of romantiek. De buitenplaats Voorlinden kent een rijke geschiedenis. Het huidige landhuis is gebouwd in 1912 door R.J. Johnston in opdracht van jonkheer Loudon. Het landhuis moest een gelijkenis zijn met het huis waar zijn vrouw in Engeland was opgegroeid. Voor deze bouw heeft de jonkheer de opdracht gegeven het oude landhuis wat op een andere lokatie stond af te breken. Dit huis behoorde tot de historische buitenplaats uit de 16|17de eeuw. Zowel het bestaande landhuis als de bijhorende koets- en portierswoningen hebben de status rijksmonument net als overgebleven restanten van muren en andere objecten van de historische buitenplaats. Bij de bouw van het huidige landhuis is de landschappelijke parkaanleg uit 1803-1835 van vader en zoon Zocher deels vereenvoudigd tot een tuinaanleg in de Nieuwe Architectonische Stijl passend bij de architectuur van het huis. Delen uit de parkaanleg van Zocher sr.en jr. zijn bewaard gebleven

en hebben net als het landhuis de status rijksmonument. Temeer door de gefaseerde totstandkoming van het park en tuinaanleg met zijn grote waarde als representatief voorbeeld van combinatie van 19de eeuwse parkelementen uit de Engelse landschapsstijl en de vroeg 20st eeuwse parkelementen in de Nieuwe Architectonische tuinstijl.

|buitenplaats Tijdens de recentere geschiedenis is de buitenplaats gebruikt door de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog en later door de Canadezen. Het landhuis is lang in gebruik geweest door de PTT als opleidingsinstituut en vergadercentrum. Sinds 2003 wordt het landhuis gebruikt voor bruiloften en events. Vorig jaar is de 40 hectare grote buitenplaats verkocht aan De Caldic Collectie met het doel er een museum te bouwen voor de kunstcollectie van de heer van Caldenborgh Op welke manier moet het nieuwe museum ingepast worden op de buitenplaats? hoe regaeert|speelt de nieuwe inrichting van de buitenplaats in op de historische tuin- en parkaanleg? Is de begrenzing van de buitenplaats voldoende voor het programma? Hoe kan het oorspronkelijke doel van een buitenplaats in het nieuwe landschap reflecteren?

014

| buitenplaats Voorlinden



De opgave is deels het inpassen van het nieuwe museum en de uitstraling ontwerpen. Maar nog belangrijker is de opgave van het ontwerpen van de buitenplaats; wat wordt de beleving en uitstraling? Buitenplaatsen lijken fenomenen uit vervlogen tijden, verbonden met jacht, de adel en oude bomenlanen te zijn. Maar wat is de vorm van de hedendaagse buitenplaats? Door de loop van de eeuwen zijn er veel stijlen geweest die de tuin- en parkinrichting van landgoederen en buitenplaatsen bepaalde; van de Renaissancetuin, Barok, Rocco, Romantiek naar de losse Engelse landschapsstijl en verder met de Architectonische stijl, Bordertuinstijl naar een Natuurinspiratietuin van nu. Hoe moet de hedendaagse buitenplaats zich nu manifesteren in zijn omgeving?

opgave museum | 7.500m2 oppervlakte tentoonstellingsruimte, auditorium, bibliotheek en museumwinkel.

De kunstcollectie van de heer Caldenborgh bestaat uit voornamelijk 20ste eeuwse kunstwerken van diverse kunstenaars zowel beelden, fotografie als schilderijen. Een opgave is om het landschap van het landgoed samen te brengen met de kunstwerken die buiten komen te staan. Welke relatie gaan ze aan? En wat voor een ruimte heeft een tijdelijke tentoonstelling nodig? Mag het landschap zelf ook een kunstwerk zijn?

| functioneren in recreatief netwerk van binnenduinrand en strandrecreatie

| relatie, uitstraling en lokatie museum in het landschap en relatie landhuis met nieuw museum

|opgave opgave buitenplaats | ontwerp buitenplaats 40 hectare | relatie nieuw ontwerp met Zochers tuinelementen | aansluiting omgeving oud Wassenaar en duingebied Meijendel

016

commissie afstuderen * Hanneke Kijne | mentor landschapsarchitect Anne Holtrop | commissielid 1 architect John Lonsdale | commissielid 2 landschapsarchitect

gesprekpartners | adviseurs Joost Swarte grafisch ontwerper| scenografie Herge Museum Michael van Gessel landschapsarchitect | museumlandgoed Oranjewoud * Marina Laméris architectuurhistorica | landgoederen Frank Heckman bewegingsspecialist | CODARTS Simon Delobel Curator | Verbeke museum * Ria Aarnink landschapsarchitect | gemeente Den Haag Kossmann de Jong tentoonstellingsarchitecten Adri Remeeus waterbedrijf Dunea | Meijendel * Wanda Vermeulen projectleider |gemeente Wassenaar Suzanne Swarts medewerker Caldic Collectie * Hans Snijders maquettebouwer * Loviisa Mellin video en filmeditor Denis Dujardin landschapsarchitect | scenografie

* toegezegd

|commissie



literatuur Dom Hans van de Laan de architectonische ruimte Alice Foxley distance & engagement Bernard Lassus landscape approach Herman Kossmann ea. narratieve omgevingen: Over de kunst van het tentoonstellen Schama, Simon Landschap en herinnering magazine Open 4 Kunst in het veranderende landschap Jacob Maarten The Production of Mindscapes: a comprehensive theory of landscape experience Marc Antrop Perspectieven op het landschap Mathieu Derckx ea. Nieuwe Landgoederen State of the Art Charles W Moore ea. The poetics of the gardens Clemens Steenbergen ea. Architectuur en Landschap John Pawson Plain Spaces Marina Lameris De buitenplaats, en het Nederlandse landschap Mark Hendriks Greetings from Europe, landscape @ leisure

|literatuur

beleidsdocumentatie gemeente Wassenaar, Den Haag, provinicie Zuid Holland en Rijksoverheid documentatie kunstcollectie Caldic Collectie

018

| landhuis Voorlinden foto by Roel van Norel



Ik ben geïnteresseerd in de beleving van de buitenplaats. Door regelmatig de buitenplaats te bezoeken in verschillende jaargetijden, weersomstandigheden en tijdstippen wil ik kleur, geluid, structuur, ruimte, beweging en beeld e.a vastleggen, dit dient als onderlegger voor het nieuwe ontwerp Hiervoor wil ik een plan schrijven om toegang te krijgen tot het landgoed buiten de normale openingstijden of openbare lokaties. Naast deze fysieke analyse zal ik een historisch onderzoek doen naar het landgoed (specifiek de buitenplaats Voorlinden, maar ook de algemene ontwikkeling van de landgoederen) door kaartanalyse, archiefstudie en gesprekken met architectuurhistorici en landschapsarchitecten

De scenografie van het museum en het landschap van het landgoed onderzoek ik door referentieprojecten en gesprekken met scenografen en tentoonstellingsarchitecten en de opleiding scenografie van de theaterschool te benaderen

|werkwijze

Het ontwerp komt tot stand door modelstudies. Maquettes om schaal, beleving en ruimte te onderzoeken. Welke schaal (1:100 | 1:10| 1.1) moet tijdens het proces uitwijken. Samen met maquettebouwers onderzoek ik welk materiaal en uiting geschikt is voor mijn gewenste resultaat Het eindresultaat bestaat uit

Voor het eigenmaken hoe musea's werken ga ik referentiebezoeken brengen aan beeldenparken en musea's in Nederland en onze buurlanden en dit vastleggen op beeld en kaart.

| een boekwerk met analyse

Het onderzoek voor de brede context zal vooral in kaartanalyse, beleidsdocumentatie en ontwikkelingen in natuurbeleving en recreactie zitten. Kennis vergaren door gesprekken met landschapsarchitecten, beheerders, recreatiedeskundigen

| vastlegging referentiebezoeken

| poster ontwerp met detaillering | maquettes proces en eindontwerp

| vastlegging belevingsstudie in welke vorm ( schets | geluid | beeld | verzameling | video ) dit gebeurt moet ik nog nader bepalen | mondelinge presentatie

020



|| fase 01 inventarisatie en analyse context onderzoek recreatie en natuur onderzoek buitenplaats Voorlinden referentieonderzoek buitenplaatsen gesprek met Caldic Collectie veldonderzoek buitenplaats Voorlinden en Meijdendel maquette analyse eerste indruk excursie Duitsland - Insel Hombroich - Kolumba museum - Arp museum - Zolverrein # 1e commissiebijeenkomst indruk context en analyse, veldonderzoek afbakenen, onderzoek buitenplaats Voorlinden afronden || fase 02 gesprekken experts; landschapsarchitecten, architectuurhistorici, beheerder Meijdendel, beleidsmedewerkers gemeente Wassenaar en Den Haag refentieonderzoek musea schaal, interactie en orientatie landschap en logestieke zaken analyse buitenplaats en conceptvorming veldonderzoek buitenplaats kerstvakantie Sicily - Gibellina en romeinse restanten in het landschap

maquette 2de indruk # 2de commissiebijeenkomst conclusie context en analyse, resultaten veldonderzoek en refentieonderzoek, aanzet tot concept

|planning || fase 03 modellenstudie verschillende scenario's testen gesprekken experts; scenografen, bewegingsspecalist, museumcurator, danser, componist tentoonstellingsarchitecten, veldonderzoek buitenplaats maquette modellen # 3de commissiebijeenkomst conclusie modellen, expertmeetings en veldonderzoek || fase 04 ontwerp context en schaal ontwerp buitenplaats nader te bepalen uitwerking ontwerp schaal uitwerking nader te bepalen maquette ontwerp deelmaquettes # groenlicht presentatie || fase 05 maquette visualisatie plantoelichting # tentamen 3

022