Focus op vakmanschap
meesters in leerkracht
Focus op vakmanschap Het vakmanschap van de docent versterken is volgens vele onderzoeken (o.a. TALIS van de OESO, Robert Marzano) een belangrijke hefboom om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Bijna driekwart van de Nederlandse schoolleiders vindt dat een tekort aan gekwalificeerde of goed presterende docenten goed onderwijs belemmert (TALIS). Minister Bussemaker en staatssecretaris Dekker hebben met hun Lerarenagenda en het Nationaal Onderwijsakkoord de ambitie neergezet om de kwaliteit van huidige en toekomstige docenten te verhogen door zich blijvend te ontwikkelen en verbeteren, en startende docenten beter te begeleiden bij hun eerste jaren in het onderwijs. In het sectorakkoord zijn deze ambities geconcretiseerd. Er is veel geld voor scholing beschikbaar. Ook hebben docenten een persoonlijk scholingsbudget van 600 euro per jaar. Professionalisering van docenten kan een krachtige impuls zijn voor de kwaliteitsontwikkeling van uw school, als: • er aan de veranderingen en ontwikkelingen leiding wordt gegeven; • veranderingen en ontwikkelingen worden geborgd; • het proces van verandering/ontwikkeling wordt gefaseerd en gemonitord. Dit geldt voor teamscholing, maar ook voor individuele professionele ontwikkeling. Bazalt biedt diverse instrumenten, ondersteuning en professionalisering om dit educatief leiderschap te ontwikkelen en verder te vergroten. Ook voor de professionele ontwikkeling van docenten heeft Bazalt een uitgebreid aanbod aan trajecten en trainingen. Divers in zowel inhoud als vorm. In deze brochure vindt u een overzicht van wat Bazalt voor uw organisatie kan betekenen op het gebied van vakmanschap, kwaliteitsontwikkeling en leidinggeven.
Monitoring
Monitoring
Monitoring
Monitoring
Monitoring
Mijlpaal 1
Mijlpaal 2
Mijlpaal 3
Mijlpaal 4
Mijlpaal 4
Professionele ontwikkeling
Mijlpaal 1
Mijlpaal 2
Mijlpaal 3
Mijlpaal 4
Mijlpaal 4
Inbedden in de organistatie: verweven met systemen en structuren
Mijlpaal 1
Mijlpaal 2
Mijlpaal 3
Mijlpaal 4
Mijlpaal 4
Leidinggeven aan het veranderproces
Veranderthema
resultaat betrokkenheid
1
Inhoud
2
3
Even voorstellen
4
Vormen voor professionele ontwikkeling
5
Vakmanschap
6
Marzano Research: Focus op professie
8
Hattie: Leren zichtbaar maken
10
LEMO-test
11
Gedragsmanagement
13
Vaardigheden voor de 21e eeuw
15
Kagan: Samen leren, samen organiseren
16
Jensen: Lerend brein - krachtig onderwijzen
17
Educatief leiderschap
Even voorstellen Wij zijn Bazalt, een relatief jonge organisatie, met een apart team adviseurs dat is gespecialiseerd in het voortgezet onderwijs. Onze trainers en adviseurs beschikken over een rijke ervaring in deze onderwijssector. Bazalt maakt, net als de voor sommige van u bekende organisaties HCO en RPCZ, deel uit van de Bazalt Groep. Ons hart ligt bij goed onderwijs, bij de docenten en leerlingen in de klas. We zijn er van overtuigd dat goed onderwijs de wereld een beetje beter kan maken. En de docent is daarbij het meest belangrijk! Vanzelfsprekend maken we bij het helpen om goed onderwijs vorm te geven gebruik van gefundeerde kennis en werkwijzen; we weten (uit onderzoek) dat wat we doen, ook werkelijk werkt. In deze ‘menukaart’ vindt u de specialiteiten van Bazalt. We kiezen er voor onze trajecten niet overal en altijd op dezelfde manier vorm te geven. Iedere opleiding en ieder team heeft zo zijn eigen historie en zijn eigen ontwikkeling. Samenstelling van het team, gevolgde trainingen, etc. kunnen de behoeften aan ondersteuning en de vorm daarvan sterk doen verschillen. Om die eigen behoeften te kunnen invullen, bieden we verschillende manieren waarop u met uw team op aantrekkelijke wijze kennis kunt maken met onze inhoudelijke specialiteiten. We kunnen met u de breedte en/of de diepte in. En hebt u zelf innovatieve ideeën... dan denken we graag mee! Katja Bosch Projectleider / Accountmanager VO
3
Training
Vormen voor professionele ontwikkeling
Professionele leergemeenschap Co-teaching
Webinar Moment Coaching Opleiding
Co-creatie Workshop
Interactieve presentatie
4
E-learning
Vakmanschap De wijze waarop docenten invulling geven aan hun vak en het effect hiervan op het leren van leerlingen is al vaak onderzocht. Hierdoor is een schat aan researchgegevens beschikbaar over ‘wat werkt’. Deze research vormt een belangrijke bron voor de activiteiten van Bazalt. Wij zijn daarbij de samenwerking aangegaan met onderzoekers als Robert Marzano en John Hattie – en hebben de uitkomsten van hun research vertaald naar de Nederlandse praktijk. Spencer Kagan en Eric Jensen ontwikkelden programma’s voor het versterken van de didactische en pedagogische vaardigheden van docenten. Ook hun werk is opgenomen in ons aanbod. In deze brochure vindt u het standaardprogramma van Bazalt. Een specialiteit van de Bazalt-trainers is echter om af te stemmen op wat de docenten al weten en wat ze nodig hebben. Voor iedere school maken we daarom - op verzoek - een traject op maat.
Robert Marzano en John Hattie zijn onderwijswetenschappers die veel onderzoeken bijeen brachten en meta-analyses maakten om te kunnen concluderen welke invloeden een positief effect hebben op leren. Marzano ontwikkelde op basis van deze research werkwijzen om docenten pedagogisch en didactisch te versterken. Het ontwikkelen van docentvaardigheden en reflectie speelt hierin een belangrijke rol. Hattie ontwikkelde een programma waarin het leren van leerlingen centraal staat: hij geeft verschillende instrumenten om het leren zichtbaar te maken. Met deze informatie en de bijbehorende handelingsaanwijzingen vergroot de docent zijn impact op het leren van leerlingen. 5
Marzano Research: Focus op professie De Amerikaanse onderwijswetenschapper Robert Marzano voerde een meta-analyse uit op 35 jaar onderwijsonderzoek en zocht hierbij naar veranderingen die daadwerkelijk invloed hebben op de leerprestaties van leerlingen. Door de gegevens van deze onderzoeken samen te voegen, kwam hij tot conclusies over dat wat echt werkt. De publicaties van Marzano en zijn medewerkers zijn vertaald en voor het Nederlandse onderwijs bewerkt in diverse uitgaven. Deze uitgaven vormen samen de reeks ‘Wat werkt’. Op het niveau van de docent vond hij drie groepen factoren die direct correleren met een positief effect op de resultaten en ontwikkeling van docenten en leerlingen. 1. Negen didactische strategieën die stuk voor stuk een leerwinst bieden van meer dan 25 percentielpunten ten opzichte van traditioneel lesgeven; 2. Vier strategieën op het gebied van pedagogisch handelen die een goede relatie tussen docent en leerling bevorderen en zorgen voor een goed klassenmanagement; 3. Tien ontwerpvragen die lessen sterker maken en kennis over optimale leerprocessen en leeromstandigheden integreren in de dagelijkse praktijk. In de afgelopen jaren heeft Bazalt veel expertise opgebouwd in het toepassen van het werk van Marzano bij het begeleiden en adviseren van VO-scholen. De aandacht hierbij gaat vooral naar leiderschap, onderwijsontwikkeling en professionaliteit van docenten. In onze trainingen en adviezen krijgt u zowel achtergrondkennis aangereikt als praktische middelen om direct met het geleerde aan de slag te gaan. Uw situatie, ambities en visie zijn hierbij altijd vertrekpunt. Afhankelijk van uw wensen en ontwikkeling maken wij een passend traject.
>> Professionalisering Training: Doordacht Lesgeven
Marzano heeft onderzocht en in kaart gebracht welke didactische strategieën goed werken en praktisch toepasbaar zijn in de klas. Het op de juiste manier inzetten van deze strategieën is in belangrijke mate van invloed op het succes van uw leerlingen. Door effectief gebruik te maken van deze strategieën en ze op het juiste moment in te zetten, worden uw lessen beter. Ze worden doelgerichter, afwisselender en heel belangrijk: de leerlingen gaan echt aan het werk! Elke fase van de les kent specifieke activiteiten, direct verbonden aan het doel van de les, zoals voorkennis ophalen, instructie, toepassing en integratie. Door strategieën en werkvormen daar precies bij aan te laten sluiten, ontwerpt de docent een krachtige leerroute voor de leerling. Deze zorgt naast betere prestaties voor meer motivatie en actieve betrokkenheid van de leerlingen bij de les. In onze training Doordacht Lesgeven werken we dit per fase van de les uit, direct gekoppeld aan uw eigen lespraktijk.
6
Doordacht lesgeven is een didactisch model De vier fasen van Doordacht lesgeven:
1. Een goed begin (motivatie, doelduidelijkheid, vooruitblik, voorkennis) 2. Interactieve instructie (kern van de leerstof, geordend geheel van de leerstof, check, conclusies) 3. Toepassen (demonstratie, begeleid oefenen, zelfstandig oefenen, op hoger niveau werken) 4. Integratie (inhoudelijke afronding, persoonlijke afronding)
Inhoud De vier bijeenkomsten (van elk 1 dagdeel) bestaan steeds uit korte theoretische kaders met praktische toepassingsmogelijkheden. Naast het versterken van het didactisch kader, wordt in de training Doordacht Lesgeven gewerkt aan het creëren van één onderwijstaal binnen uw team. Door het in beeld brengen van de kracht en ontwikkelpunten van uw team op team- en individueel niveau, ontstaat een gesprek over de waarden en normen van waaruit men zijn vak uitoefent en wordt er een gezamenljke basis gecreëerd. We werken met specifieke werkvormen (structuren), laten deze zelf ervaren en uitproberen, zodat u deze werkvormen na de training meteen in de praktijk kunt toepassen.
‘Just as successful athletes must identify strengths and weaknesses, set goals, and engage in focused practice to meet their goals, so must teachers.’ Robert Marzano
7
Hattie: Leren zichtbaar maken Leren zichtbaar maken
Professor John Hattie is een onderwijswetenschapper, verbonden aan het Melbourne Education Research Institute en de Universiteit van Melbourne. Hattie deed meer dan 1000 meta-analyses van 50.000 onderwijsonderzoeken, waarbij van 250.000.000 leerlingen wereldwijd gegevens zijn verzameld. De uitkomsten van zijn meta-analyses laten u op een andere manier kijken naar uw onderwijs, professionele ontwikkeling en opbrengsten. Het werk van professor Hattie, Leren zichtbaar maken, richt zich op de kern van ons werk: op het vergroten van de impact van ons onderwijs op het leren van leerlingen. Niet met een aparte methode, lessen of andere ingrijpende veranderingen. Zijn programma, Visible Learning Plus: • helpt u om de impact van uw onderwijs inzichtelijk te maken. • biedt concrete en praktische informatie om uw impact op het leren en ontwikkelen van leerlingen te vergroten. • Bijvoorbeeld informatie over hoe u een les start, effectieve feedback, het versterken van de relatie tussen docent en leerling en samenwerking tussen docenten.
>> Professionalisering Leren zichtbaar maken – de grondslag
Hattie stelt dat elke docent en elke onderwijsorganisatie in staat is om de impact van het onderwijs zichtbaar te maken én te vergroten. Hattie ontwikkelde daarvoor het programma Visible Learning Plus. In 1 dag presenteren we u de bevindingen van professor Hattie’s onderzoeken, en leert u met welke interventies u uw impact aanzienlijk kunt vergroten. Die kunt u direct toepassen in uw praktijk. Het is ook een uitstekende basis voor verdere uitrol van dit programma en het betrekken van meer mensen binnen uw school. Doelgroep: docenten, intern begeleiders, coaches, schoolleiders en bestuurlijk medewerkers: - die zich oriënteren op het programma Visible Learning Plus voor hun school of bestuur - als start van het programma. U kunt deze dag organiseren op uw locatie, met uw team of bestuur. U kunt ook deelnemen aan een op een centrale locatie georganiseerde bijeenkomst voor open inschrijving. Actuele data vindt u op www.lerenzichtbaarmaken.nl/trainingsdata.
8
‘The more students become the teacher and the more the teacher becomes the student, then the more successful are the outcomes.’ John Hattie
Training: Leren zichtbaar maken: Bewijs in actie
Deze tweedaagse training is erop gericht om met uw veranderteam zelf binnen uw opleiding aan de slag te gaan. U maakt samen een onderwijsactieplan en krijgt hiermee een duidelijk beeld van waar u als opleiding naar toe moet om zichtbaar leren te realiseren. Daarnaast begrijpt en beschikt u na de training over een aantal veranderingsstrategieën die kunnen helpen om zichtbaar leren op uw school te realiseren. Inhoud Op de eerste dag maakt u kennis met de onderzoeksinstrumenten waarmee u het leren op school zichtbaar kunt maken en die u op een andere manier laten kijken naar ontwikkelingen op uw eigen school. Tijdens de dag leert u hoe u de instrumenten kunt inzetten om een schoolanalyse te maken. Tussen de twee trainingsdagen in maakt u met het verander- en docententeam op school een eerste schoolanalyse. Twee tot drie maanden na dag 1 volgt de tweede dag waarin u onder leiding van de trainers de door u verzamelde leergegevens analyseert en conclusies trekt, zodat het veranderteam in uw organisatie ‘leren zichtbaar kan maken’. U stelt samen een plan op voor vervolgacties op organisatie- en groepsniveau. Hiermee kunt u zelf uw kwaliteitsontwikkeling vormgeven. U kunt ‘Bewijs in actie’ organiseren op uw locatie voor minimaal vier veranderteams. Om tot een optimaal resultaat te komen is het van belang dat het veranderteam bestaat uit een directielid en twee tot vier enthousiaste collega’s. U kunt ook deelnemen aan een op een centrale locatie georganiseerde bijeenkomst met open inschrijving. Actuele data vindt u op www.lerenzichtbaarmaken.nl/trainingsdata
Training: Leren zichtbaar maken voor leraren
Deze tweedaagse training volgt na deelname aan ‘Leren zichtbaar maken: de grondslag’ en bouwt voort op drie centrale vragen uit de introductietraining: • Is bij uw leerlingen het leren zichtbaar? • Is er sprake van leerwinst? • Boeken uw leerlingen vooruitgang en hoe weet u dat? Met deze vragen gaat u als deelnemer van de training aan de slag en krijgt daarbij inzicht in het concept ‘docent als evaluator’. Daarnaast leert u de eigenschappen van leerlingen die inzicht hebben in leren in kaart te brengen. Ook leert u over het belang van de eigen impact op het leerproces van leerlingen en maakt en analyseert u zelf een impactcyclus. Inhoud Op de eerste dag van de training krijgt u de instrumenten en strategieën om de drie essentiële vragen (zie hierboven) te beantwoorden, inclusief het berekenen van effectgroottes. U ontwikkelt een eigen stappenplan om leren zichtbaar te maken en om dit vervolgens uit te voeren in de klas (en uw opleiding) tussen de eerste en tweede trainingsdag. Op de tweede trainingsdag (na 2 tot 3 maanden) gaat u verder met de vragen: ‘Ben ik een geïnspireerde bevlogen docent met impact?’ en ‘Heb ik een klaslokaal waarin leren zichtbaar wordt?’ Op dag twee ligt het accent op strategieën en middelen om het onderwijs in uw klas te versterken en het leren zichtbaar te maken in uw groepen. 9
LEMO-test:
Leercompetenties en motivatie van VO-leerlingen in beeld! Als docent in het VO wil je je manier van lesgeven afstemmen op de leerlingen. Dat is niet altijd eenvoudig. Leerlingen zijn verschillend en ook hun motivatie en betrokkenheid loopt uiteen. Zicht op de leercompetenties en het proces van leren, stelt docenten in staat om hun onderwijs beter af te stemmen op de groep. Met als opbrengst: betere resultaten en meer betrokken leerlingen. Om dit te realiseren is de LEMO-test ontwikkeld. Deze test, uitgevoerd door de leerling zelf, brengt hun leercompetenties en motivatie in beeld. De uitkomst bevat een schat aan informatie: voor de docenten én voor de leerlingen zelf als middel voor reflectie.
De opbrengst van de LEMO-test is op velerlei manieren in te zetten. Bij het aanpakken van achterblijvende leerresultaten van een klas of een groepje leerlingen. Bij het ondersteunen van docenten in het doen van het juiste in de klas. Bij het afstemmen van het onderwijs op de leerbehoefte van de leerlingen. Bij het in kaart brengen van de opbrengsten van het eigen onderwijs. Bij het monitoren van leerresultaten door de jaren heen. Enzovoorts! De LEMO-test biedt handvatten om uw onderwijs beter aan te laten sluiten bij de leerlingen die in de klas zitten. De LEMO-test is ontwikkeld door de Antwerpse hogeschool Plantijn in samenwerking met universiteiten. Na groot succes in België is het instrument geschikt gemaakt voor het Nederlandse voortgezet onderwijs, met name havo en vwo. Meer informatie is te vinden op: www.bazalt.nl/lemo
10
Gedrags management Een positief groepsklimaat én een goed leerklimaat Sommige leerlingen zijn vaak druk en opstandig. Andere leerlingen merk je niet op. Weer anderen vinden geen aansluiting bij de groep. En wat doet u met een groep waar de sfeer maar niet goed wil worden? Docenten krijgen steeds vaker te maken met gedragsproblemen die om een speciale aanpak vragen. Leerlingen leren beter als de sfeer in de groep goed is. Door te werken aan gedrag werkt u dus ook aan hogere leeropbrengsten. Lastig gedrag is vaak onvoorspelbaar en vraagt van docenten dat ze snel kunnen anticiperen op steeds andere omstandigheden. Bij Bazalt zijn wij ervan overtuigd dat elke docent de vaardigheden kan verwerven die nodig zijn om ook in meer complexe situaties met plezier les te kunnen geven en te bouwen aan een positief leerklimaat. Wij bieden u graag de hulpmiddelen hiervoor. Ook elke groep en elke docent is uniek. Wat een groep, een docent en de opleiding nodig hebben voor een goed leerklimaat kan verschillend zijn. Een standaardprogramma voor het omgaan met gedrag is vaak niet toereikend. Bazalt heeft daarom een instrument ontwikkeld dat u helpt de benodigde acties op verschillende niveaus in kaart te brengen en te prioriteren: de Scan Gedragsmanagement. Vervolgens hebben we een breed palet aan hulpmiddelen in de vorm van training en advies, die u organisatiebreed kunt inzetten voor gedragsmanagement.
>> Professionalisering Werken aan verantwoordelijk gedrag
Werken aan verantwoordelijk gedrag biedt een complete uitgebalanceerde aanpak die zich richt op het aanleren van alternatief gedrag met een blijvend effect in alle situaties. Dat gaat verder dan alleen het stoppen van lastig en ordeverstorend gedrag. Bijna elke ordeverstoring ontstaat uit een poging om behoeften te vervullen. Begrip voor deze onderliggende behoeften maakt het mogelijk om ordeverstoringen of ‘lastig‘ gedrag te voorkomen. Als in de groep regelmatig aan deze behoeften van leerlingen tegemoet wordt gekomen, is de kans kleiner dat zij de orde zullen verstoren. De docent kan de achterliggende behoefte erkennen maar het gedrag (de ordeverstoring) niet accepteren. Inhoud Verantwoordelijk gedrag gaat er vanuit dat de reactie van de docent moet passen bij het ordeverstorende gedrag. De verantwoordelijk gedrag-aanpak biedt zowel een grote hoeveelheid preventieve acties als tientallen strategieën en zorgvuldig ontworpen werkvormen, die een docent bij moeilijk gedrag kan inzetten. Adviseurs van Bazalt kunnen u ondersteunen om deze aanpak in uw organisatie in te voeren. Afhankelijk van uw situatie en wensen stellen wij een traject op maat samen. 11
Gedragsmanagement Werken met de Scan Gedragsmanagement
Aandacht voor gedragsmanagement in de school is belangrijk om docenten te ondersteunen in hun taak. De Scan Gedragsmanagement helpt om de juiste keuzes te maken. De scan is een online-vragenlijst, die inzicht geeft in de factoren die van invloed zijn op een goed leerklimaat. Alle docenten, directie en andere betrokken medewerkers vullen de vragenlijst in. De scan werkt als een soort spiegel en maakt zichtbaar hoe de verschillende factoren met elkaar samenhangen en elkaar beïnvloeden. In de scan komen in totaal tien factoren aan bod, die onderverdeeld worden in docentniveau, leerlingniveau en het niveau van de opleiding. Zo vraagt de scan naar de mentale houding van docenten, het contact tussen docenten onderling en naar naleving van de regels en procedures. Het ‘profiel’ dat hieruit voortkomt, biedt overzicht en geeft aan wat de juiste actiestappen zijn voor het realiseren van een positief groepsklimaat en een goed leerklimaat. De scan is gebaseerd op het onderzoek van Robert Marzano en de werkwijzen van Spencer Kagan. Inhoud Onze adviseurs ondersteunen u bij het analyseren van de resultaten van de scan en bij het formuleren van actiestappen. Indien gewenst leveren zij een bijdrage aan een teambijeenkomst over de resultaten van de scan. Ook kunt u bij hen terecht voor passend advies, training en maatwerktrajecten als vervolg op de Scan Gedragsmanagement.
>> Professionalisering Oog voor de leerling, oog voor jezelf
In de training Oog voor de leerling, oog voor jezelf draait het om het ontwikkelen van de relatie tussen docent en leerling. In deze praktische training leren docenten om zich bewust te worden van hun eigen gedrag binnen lessituaties en bij de omgang met leerlingen. Na het volgen van de training heeft u een visie op effectief pedagogisch en didactisch handelen en bent u in staat om de opbrengsten van de training direct toe te passen in de praktijk. De inhoud van de training is gebaseerd op de uitgaven Wat werkt op school en Wat Werkt: Pedagogisch handelen en klassenmanagement van Robert Marzano. Inhoud U krijgt tijdens vijf bijeenkomsten achtergrondkennis aangereikt, én we gaan veel oefenen met vaardigheden. Reflectie op de eigen praktijksituatie krijgt volop aandacht: eigen leervragen bepalen de focus. In de bijeenkomsten komen de volgende onderwerpen aan bod: • Introductie en visie Marzano ‘Wat werkt op school’ • Effectief docentengedrag • Dominant en coöperatief handelen, inzoomen op de leerling • Matchen met verschillende type leerlingen • Mentale instelling van de docent Om docenten te ondersteunen bij de uitvoering in de praktijk is het mogelijk na afloop intervisie-bijeenkomsten en lesobservaties te organiseren. Na elke observatie voert een van onze adviseurs een gesprek met de docent. Op deze manier is er sprake van een duurzaam en blijvend effect van deze training. 12
Vaardigheden voor de 21e eeuw Klaar voor de 21e eeuw?
De 21e eeuw snelt voort en het tempo van veranderingen neemt toe, op maatschappelijk, economisch en technologisch gebied. Die ontwikkeling vraagt andere kennis en vaardigheden van ons. Hoe kunnen VO-teams met deze 21e eeuwse vaardigheden met hun leerlingen aan de slag?
Robert Marzano en Tammy Hefflebower deden onderzoek naar de vaardigheden die leerlingen in de 21e eeuw nodig hebben. Ze verwachten dat de volgende vijf categorieën vaardigheden nodig zullen zijn: • Analyseren en gebruikmaken van informatie • Aanpakken van complexe problemen en zaken • Creëren van patronen en mentale modellen • Jezelf kennen & beheersen • Begrijpen van & interactie met anderen De eerste drie vaardigheden zijn cognitieve vaardigheden. Dit zijn vaardigheden die je nodig hebt voor nieuwe kennis. De laatste twee zijn de conatieve vaardigheden. Deze heb je nodig in de omgang met anderen. Klaar voor de 21e eeuw
13
Vaardigheden voor de 21e eeuw >> Professionalisering Introductiebijeenkomst: Klaar voor de 21ste eeuw
In een interactieve bijeenkomst maakt u kennis met de inhouden van de publicatie Klaar voor de 21ste eeuw. Inhoud We verkennen kort een aantal van de vaardigheden, onderzoeken de implicaties voor het onderwijs en doen dit op ‘21e eeuwse manier’ door bijvoorbeeld gebruik te maken van smartphones als stemkastjes.
Prowise, werken met het interactieve schoolbord
Het interactieve schoolbord is niet meer weg te denken uit het moderne klaslokaal. Nieuwe media bieden nieuwe kansen en mogelijkheden. Maar hoe maakt u als docent een goede interactieve les? En welke plek heeft het interactieve schoolbord bij het werken met een didactisch lesmodel? Inhoud Tijdens deze workshop verkennen we een aantal didactische strategieën en bekijken we hoe u deze kunt inzetten bij het werken met het interactieve schoolbord. Activeren van voorkennis, doelen stellen, feedback geven en het samenvatten komen aan bod, evenals het werken met non-verbale representaties. Hoe geef je dit vorm in combinatie met de Prowise-software? Prowise is software voor het interactieve schoolbord met ingebouwde gereedschappen (zoals presentatie- en analysetools) en gratis lessen. 14
Kagan: Samen leren, samen organiseren Samen leren, samen organiseren
Het is soms een hele uitdaging: jongeren motiveren en betrekken bij de les. Spencer Kagan is de grondlegger van het coöperatief leren op de wijze die leidt tot succes (bron: Marzano: Wat werkt in de klas, Hattie: Visible Learning). In de afgelopen jaren heeft hij een groot aantal coöperatieve structuren ontwikkeld voor het onderwijs; dit zijn didactische werkvormen waarbij leerlingen in kleine groepen volgens specifieke procedures samenwerken met als doel het eigen én elkaars leren te versterken. De aanpak van Kagan wordt in vele landen wereldwijd gebruikt. Bazalt vertaalde en bewerkte publicaties van Kagan voor het Nederlandse onderwijs. Leerlingen leren niet alleen beter door deze werkvormen, ze ontwikkelen (ongemerkt) ook sociale vaardigheden. Ze werken aan vaardigheden als elkaar helpen, naar elkaar luisteren en taken verdelen. Terwijl leerlingen aan de opdrachten werken, denken ze hardop, waardoor ze hun gedachten beter leren ordenen. Uit de meta-analyse van Robert Marzano blijkt dat coöperatief leren één van de didactische aanpakstrategieën is met een positief effect op leerprestaties en ontwikkeling van leerlingen.
>> Professionalisering Werken met Coöperatieve Leerstrategieën
Met Coöperatieve Leerstrategieën voor docenten maakt u kennis met de basisprincipes van coöperatief leren en oefent u ermee in de praktijk. De nadruk ligt op het ervaren van de effectiviteit van de werkvormen (didactische structuren) en het inpassen binnen uw eigen vak. Inhoud In de bijeenkomsten leert u de coöperatieve werkvormen doelgericht en gedifferentieerd in te zetten, waarbij ook aandacht is voor klassenmanagement en organisatie. U krijgt praktische adviezen voor de inrichting van de leeromgeving. De training bestaat uit gezamenlijk leren en (optioneel) momentcoaching per docent.
‘It’s All About Engagement.’ Spencer Kagan 15
Jensen: Lerend brein-krachtig onderwijzen Krachtig onderwijzen
Eric Jensen is een vooraanstaand Amerikaans neurowetenschapper en voormalig docent. Hij vertaalt al twintig jaar neurologische kennis naar praktische toepassingen in de klas. In het boek Fierce Teaching brengt hij veel van wat hij de afgelopen jaren heeft onderzocht bijeen. Bazalt vertaalde en bewerkte dit boek voor het Nederlandse onderwijs in de uitgave Krachtig onderwijzen. Hoe krijgt u de hersenen van uw leerlingen in een optimale toestand om te leren? Jensen vond zeven principes die bijdragen aan een optimale staat van leren. Hij geeft hierbij een aantal praktische en gemakkelijk uit te voeren werkwijzen en tips. De zeven principes zijn: 1. Karakter en Respect 2. Altijd structuur in de leerstof 3. Correctie en feedback 4. Hoger niveau denken door verdieping van de leerstof 5. Trek in leren 6. Input-output ratio 7. Geheugen en Herhaling Als docent heeft u een belangrijke invloed op het leren van de leerlingen. Ook is de omgeving van essentieel belang voor hun leerprestaties. Door werkwijzen te ontwikkelen bij de zeven principes van krachtig onderwijzen, kunt u zich verder ontwikkelen tot een krachtige docent. Hiermee maakt u het verschil tussen middelmatig en goed onderwijs.
>> Professionalisering Krachtig onderwijzen
‘The big picture is that our brain is involved with everything we do at school. The brain is the most relevant feature to explore, because it affects every strategy, action, behavior and policy at your school.’ Eric Jensen
Eric Jensen heeft neurologisch onderzoek vertaald naar de onderwijspraktijk. Wat gebeurt er in het brein als we leren? Waar moeten docenten rekening mee houden? Hoe kunnen we met onze didactiek en pedagogisch handelen aansluiten bij het brein? En hoe krijgt u de hersenen van uw leerlingen in een optimale toestand om te leren? Met deze vragen als uitgangspunt, nemen we u in vogelvlucht of op gedetailleerd niveau mee langs de zeven breinprincipes die Jensen gevonden heeft, die bijdragen aan een optimale staat van leren. Met veel interessante tips en praktische werkwijzen voor de les. 16
Educatief leiderschap Hoe geeft u invulling aan het educatief leiderschap?
Als bestuurder, opleidingsmanager of teamleider komt er veel op u af: beleid, wet- en regelgeving, financiën, de dagelijkse praktijk … Maar leidinggeven in het onderwijs is meer dan managen en regelen. Komt u nog toe aan uw centrale opdracht om met uw team goed onderwijs neer te zetten? Hoe stelt u onderwijskundige doelen? Hoe weet u welke de juiste zijn en hoe voert u beleid daarop? En: hoe zorgt u dat het gaat werken? Met andere woorden: hoe geeft u invulling aan het educatief leiderschap? De antwoorden op deze vragen zijn deels gebaseerd op uw eigen inzichten en ervaring. Als u die combineert met de kennis die beschikbaar is vanuit wetenschappelijk onderzoek, vergroot u de kans op succes. Bazalt richt zich specifiek op de onderwijskwaliteit en de rol van de leidinggevende én de docent daarin. Drie vragen voor bestuurders en onderwijsmanagers die werken aan succesvol onderwijs staan hierbij centraal: 1. Hoe geef ik sturing aan het realiseren van goed onderwijs? 2. Wat leidt aantoonbaar tot beter leren (wat zijn de goede ontwikkelthema’s)? 3. Hoe laat ik het ontwikkelproces zo optimaal mogelijk (met betrokkenheid en resultaat) verlopen? Voor het beantwoorden van deze vragen putten we uit de kennis van toonaangevende onderwijswetenschappers uit de hele wereld, zoals Robert Marzano, Michael Fullan (veranderen met resultaat), Richard DuFour (professionele leergemeenschappen). Met de onderzoeksresultaten van deze wetenschappers als uitgangspunt, werken we samen met u aan een praktische managementaanpak, afgestemd op uw situatie.
>> Professionalisering Aan de slag met educatief leiderschap
Marzano voerde een meta-analyse uit naar het effect van leidinggevenden op de leerprestaties van leerlingen. Daaruit blijkt welk specifiek gedrag van onderwijsmanagers invloed heeft op de resultaten van de leerlingen (en van de opleiding). Wij verbinden deze inhoud aan uw werk, met als doel het onderwijs in uw opleiding te verbeteren. Werken aan hogere leeropbrengsten bereikt u niet door met elkaar af te spreken dat volgend jaar alle leerlingen het beter gaan doen. Maar wel door uw onderwijs zo te organiseren, dat er ook daadwerkelijk betere leerprocessen ontstaan. Inhoud Bazalt heeft een praktische serie studie- en werkdagen ontwikkeld, waarin u met collega’s (directeuren, teamleiders, afdelingsleiders, onderwijsmanagers) aan uw onderwijsontwikkeling werkt. Uitwerking in de praktijk staat centraal, zoals uw teamjaarplan(nen), fasering van uw doelen in doelniveaus, professioneel niveau van uw team en hun volgende stap. 17
Reflectief klimaat in school Met het Flitsbezoek en de reflectieve dialoog heeft u instrumenten in handen om leiding te geven aan het onderwijs. U bent zichtbaar in de school en weet wat er gebeurt in de lesruimtes. Door regelmatig Flitsbezoeken af te leggen, wordt het een gewoonte om vaker een lokaal binnen te lopen en een reflectieve dialoog aan te gaan met de docenten, voor of na lestijd. Dit heeft ook een positief effect op de professionele cultuur. U werkt aan een professioneel klimaat, waarin reflectie op het eigen handelen vanzelfsprekend wordt. Inhoud U leert - vanuit onderzoek en de dagelijkse praktijk - welke beleidsmatige aanpak het beste zal werken. Daarnaast kijken we hoe u collega’s kunt betrekken bij onderwijsveranderingen en welke effecten uw acties zullen hebben op de leerresultaten van de leerlingen. Hoe verloopt zo’n verandering eigenlijk en waar krijgt u mee te maken? Niet iedereen is meteen enthousiast bij veranderingen. Daarom maakt u kennis met verschillende veranderstappen en werkwijzen om met weerstand en angst voor verandering om te gaan. Ook leert u wat de succesfactoren zijn in duurzame veranderprocessen en hoe u onderwijskundige veranderingen communiceert en monitort. U koppelt uw opgedane kennis direct aan de processen waar u dagelijks mee bezig bent en krijgt uitgebreid feedback op uw inspanningen, zowel vanuit Bazalt als van de andere deelnemers.
Flitsbezoek
overkoepelend beleid beleid opleiding Collegiale
Professionele
ontwikkeling communicatie
Kwaliteitsontwikkeling organisatie
Lesbezoeken zijn belangrijk maar tijdrovend. Met het Flitsbezoek kunt u als leidinggevende in korte tijd inhoudelijk goed op de hoogte raken van de kwaliteit van het lesgeven in uw team of opleiding. De aanpak is gebaseerd op het boek Walkthrough (Caroline Downey en anderen) en gaat er vanuit dat u door focus aan te brengen in uw manier van observeren, in een paar minuten erg veel kunt zien. Een docent doet wel 3000 (deels voorbereide) interventies op een dag die erop gericht zijn de leerling tot leren te brengen. In drie minuten kunt u al gauw tien interventies waarnemen. Dat is een mooie basis voor een reflectief gesprek met de docent. Bij het 3 minuten Flitsbezoek hoort een terugkoppeling. U doet dit door de docent na afloop een reflectieve vraag te stellen. Dat kan in een gesprek, maar ook door de vraag mee te geven en er later op terug te komen. Bij een reflectieve dialoog gaat het er uitdrukkelijk niet om wat de docent niet goed doet of wat beter kan. Het gaat er om dat de docent stilstaat bij wat hij doet, waarom hij dat doet en wat het gevolg is voor het leerproces van de leerlingen. Als u op deze manier regelmatig in de les komt, voelen docenten zich gezien en ondersteund. Inhoud In de training Flitsbezoek krijgt u inzicht, kennis en concrete handvatten om de flitsbezoeken voor te bereiden en uit te voeren. Er is daarbij veel aandacht voor de focus tijdens de Flitsbezoeken, het samenstellen van een reflectieve vraag en de basishouding van gelijkwaardigheid en niet oordelen tijdens het reflectief gesprek.
18
Educatief leiderschap Coöperatief Vergaderen
Coöperatief Vergaderen
Woont u graag vergaderingen bij? Leert u op de vergadering uw collega’s beter kennen en gaat u ze meer waarderen? Zorgt het gesprek ervoor dat iedereen zijn werk beter gaat doen? Kunt u tijdens de vergadering meewerken aan besluiten? Brengt u in vergaderingen alles wat u weet over effectief communiceren, leren en samenwerken in de praktijk?
Als u op minstens een van deze vragen ‘nee’ hebt geantwoord, is dit boek echt iets voor u. U heeft dan het gevoel dat er méér uit vergaderingen te halen valt. Als deelnemer wilt u het idee hebben dat jullie samen iets wezenlijks aan het doen zijn. Als leider van de vergadering wilt u dat uw mensen zich echt betrokken voelen bij de gespreksonderwerpen.
Betekent dit dat u voor iedere vergadering uren voorbereidingstijd kwijt bent? Nee! Uiteraard moet u even bedenken hoe u het gaat aanpakken. Maar als u na het lezen van dit boek de diverse mogelijkheden in uw hoofd heeft, vergt dat weinig extra tijd. Dan zult u merken dat u de vergaderingen eenvoudig naar een hoger niveau kunt tillen!
Dr. Spencer Kagan
Het kan beter Vergaderen kan beter, door echt samen te vergaderen: coöperatief te vergaderen. Dat betekent: • geen eenrichtingsverkeer; • zoveel mogelijk mensen gelijktijdig actief; • efficiënte onderlinge communicatie.
Coöperatief Vergaderen
De training Coöperatief Vergaderen is gebaseerd op de Bazalt-uitgave Coöperatief Vergaderen van Spencer Kagan. Het boek beschrijft een (inter)actieve manier van vergaderen, waarbij gebruik wordt gemaakt van coöperatieve werkvormen. Daardoor haalt u meer uit vergaderingen dan misschien nu het geval is. Bij coöperatief vergaderen: • heeft de gespreksleider het gesprek goed in de hand; Coöperatief • is er minder sprake van eenrichtingsverkeer; Vergaderen • zijn alle deelnemers gelijktijdig actief met een onderwerp bezig; • is er sprake van effectieve onderlinge communicatie; • hebben deelnemers het gevoel dat ze samen iets wezenlijks aan het doen zijn. Een complete aanpak voor actief vergaderen met betrokken deelnemers
In samenwerking met
Dr. Spencer Kagan Met Betty de Jaeger en Dook Kopmels
Inhoud In drie dagdelen oefent u een aanpak voor levendige en effectieve vergaderingen met betrokken deelnemers. U leert de uitgangspunten van coöperatief vergaderen en oefent werkvormen die u kunt inzetten voor professionele ontwikkeling en voor het nemen van besluiten. Coöperatief Vergaderen is bedoeld voor leidinggevenden en voor voorzitters van allerlei soorten overleg die hun vergadervaardigheden willen aanscherpen.
Leraren leren samen - de professionele leergemeenschap
Een belangrijke factor voor succes is het creëren van een professioneel klimaat waarin de docenten werken aan hun eigen ontwikkeling en leren van elkaar. Richard DuFour is grondlegger van het werken aan een professionele leergemeenschap (PLG) in het onderwijs. Hij en zijn medewerkers hebben jarenlange ervaring met het realiseren daarvan in de praktijk. Uit al die contacten met docenten, directeuren en bestuurders is de uitgave Leraren leren samen ontstaan. Inhoud Wanneer u als organisatie ervoor kiest om een professionele leergemeenschap te worden, ondersteunen de adviseurs, trainers en coaches van Bazalt u bij het realiseren hiervan. Ook het leidinggeven aan een PLG komt aan bod.
De uitgave Leraren leren samen legt de focus op leren en op leerresultaten, vanuit de overtuiging dat álle kinderen kunnen leren, ongeacht hun capaciteiten. Het boek beschrijft hoe leraren in samenwerking met elkaar, met een gevoel van gedeelde verantwoordelijkheid en al handelend hun school ontwikkelen tot een professionele leergemeenschap waarin alle leerlingen op het hoogst mogelijke niveau leren. De leraren zoeken samen naar verbetering en naar de beste onderwijspraktijken. Richard Dufour en zijn collega’s verwoorden de accenten van een professionele leergemeenschap kernachtig in enkele vragen die leidend zijn in dit boek: • Wat moeten de leerlingen leren? • Hoe weten we of ze iets wel of niet geleerd hebben? • Wat doen we als de leerlingen de beoogde doelen niet gehaald hebben?
Leraren leren samen
De afgelopen jaren is steeds duidelijker geworden dat de kwaliteit van het onderwijs vooral afhankelijk is van de kwaliteit van de leraren: hun professionaliteit, gedeelde verantwoordelijkheid voor het leren van de leerlingen, de onderlinge samenwerking en het resultaatgerichte werken bepalen in hoge mate de leeropbrengsten van de leerlingen.
leren samen
van
eller bests
g de by Doin Learning
Werken aan beter onderwijs in een professionele leergemeenschap
Richard Dufour, Rebecca Dufour, Robert Eaker & Thomas Many
De ontwikkeling van de school tot een professionele leergemeenschap omvat geen nieuw project of de zoveelste vernieuwing voor uw school. Het is een verandering die de cultuur en de structuur van de school fundamenteel raakt. Het is een complex, maar uitdagend proces dat zijn vruchten zal afwerpen. Richard Dufour, Rebecca Dufour, Robert Eaker & Thomas Many
ISBN 978-94-6118-142-8 www.bazalt.nl
Leraren Vertaling
e pr ing Leerl
ie at st
s
Een gezamenlijke uitgave van: Bazalt, HCO, Fontys Fydes en OnderwijsAdvies
19
Educatief leiderschap >> Ondersteuning De interne coach
Een coach binnen uw school kan ontwikkelprocessen in gang houden en monitoren door collega’s te coachen in het toepassen van vaardigheden in de klas. Wij hebben ervaring in coaching en in het opleiden van interne coaches. Het traject voor het opleiden van een interne coach is weergegeven in het schema op deze pagina.
Individuele coaching
Onderzoek toont aan dat coaching het krachtigste middel is om mensen verder te helpen in hun persoonlijke en professionele ontwikkeling. Coaching is een dynamisch leerproces, gericht op ‘het beste uit jezelf halen’. Voorop staan competentieontwikkeling en doelgerichtheid. De coaches van Bazalt zijn experts in leren en ontwikkelen, met een rijke praktijkervaring in het VO. Ons uitgangspunt bij het coachen van mensen in het onderwijs is steeds de praktijk; de situatie in de klas, in het team, binnen het management of de opleiding. Bazalt verzorgt coaching voor docenten, teamleiders en directie.
Bazalt kan een interne coach coachen/opleiden die binnen uw opleiding (startende) docenten coacht
Een eenmalig coach de coachgesprek - 2 uur De Bazalt trainer/coach bespreekt met de interne coach: 1. Coachcompetenties 2. Flitsende technieken om snel de stand van zaken in beeld te krijgen
5. De coach krijgt ingrediënten voor het maken van een coachingsplan voor een collega en we bespreken de werkwijze
Compacte coaching voor de coach
Stap 1
Stap 2
Stap 3
Stap 4
Stap 5
Stap 6
Intakegesprek – 2 uur
Coach de coach – praktijksessie van 2 uur.
Praktijksessie - 2 uur
Praktijksessie - 2 uur
Eindopdracht
Evaluatiegesprek – 1 uur
De Bazalt trainers/coach bespreekt met de coach: 1. Coachcompetenties 2. Flitsende technieken om snel de stand van zaken in beeld te krijgen 3. Doelen voor de coach over zijn rol en taken 4. Planopstelling voor een te coachen collega 5. Tussen de bijeenkomsten: De coach maakt het plan voor een collega en legt
De coaching door de schoolcoach omvat: Een lesbezoek: voorbereiding van een coachingsgesprek met een collega, afrondend in gezamenlijke afspraken voor de komende 3 weken (1 uur).
De Bazalt trainer/coach is bij een lesbezoek en een coachingsgesprek tussen de coach en een collega (1 uur).
Reflectieve dialoog tussen de coach en de Bazalt trainer/coach.
Pedagogisch-didactische handreikingen voor de coach door de Bazalt trainer/coach (1 uur).
Nagesprek met de coach (1 uur).
De inhoud wordt afgestemd op de vorderingen en de vraag van de coach. De coach maakt een portfolio met beknopte verslaglegging.
De Bazalt trainer/coach en de coach bespreken: • Realisatie van de doelen • Monitoring van de voortgang • Mogelijkheden voor verdieping
het plan voor aan de directie/management van de school.
De stappen liggen ca. 1 maand uit elkaar. Het totale traject duurt ca. 6 maanden.
20
3. Doelen voor de coach 4. Rol en taken van de coach
Educatief leiderschap Coachingsthema’s De coaching kan gericht zijn op: • (specifieke) didactische vaardigheden; • (specifieke) docentvaardigheden; • beroepscompetenties/vakmanschap (houding, gedrag, vaardigheden); • communicatie (naar de klas, in het team); • trainen & coachen van interne coaches die leerlingen en/of collega’s coachen/begeleiden; • omgaan met ongewenst gedrag, weerstand. Specifieke vormen van coaching zijn: • re-integratie; • loopbaanbegeleiding.
Bazalt als coach: de Bazalt trainer/coach kan één of meer docenten coachen Compacte coaching voor leraren
Stap 2
Stap 1
telefonisch gesprek tussen school en een Bazalt-coach. In dit ge sprek wordt nagegaan wat er speelt, zodat onze coaching daar op aan kan sluiten.
intakegesprek met de coachee. Dit levert een actieplan op. Dit wordt voor akkoord voorgelegd aan de directeur.
Stap 7
Stap 3-6
De coach start met een lesbezoek en een
Voorbereidend
Afrondend wordt een
In de vier coachmomenten gaan de coach en coachee samen aan het
werk. De coaching vindt plaats naar aanleiding van lesobservaties.
(beknopte) rapportage met de coachee en opdrachtgever (directeur) doorgesproken.
Het gaat om pedagogische en didactische versterking.
De stappen liggen ca. 1 maand uit elkaar. Het totale traject duurt ca. 6 maanden.
School video interactie begeleiding (SVIB) SVIB is een praktische methodiek waarmee coaches docenten kunnen ondersteunen in hun werk. De methode biedt een kader om systematisch naar de interactie tussen docent en leerling(en) te kijken. Korte video-opnamen van de klas worden (aan de hand van een leerdoel) met de docent geanalyseerd. Video-opnamen geven niet alleen zicht op de interactie tussen docent en leerling en de leerlingen onderling, maar ook op het klassenmanagement en de didactiek van de docent. De ervaring leert dat beelden veel inzicht geven. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt over video in de klas, ervaren docenten deze begeleidingsmethodiek als verrassend en verrijkend. Zicht krijgen op kwaliteiten, zien wat het effect is van docentgedrag op leerlingen geeft stof tot nadenken en ontwikkelen. Doel van het SVIB-traject is goed contact tussen docent en leerling. Goed contact wederzijds versterkt het gevoel van competentie. SVIB is geschikt om in te zetten wanneer een docent een vraag heeft over zijn functioneren, een klas of een leerling, en kan worden ingezet voor: • het begeleiden van een leerling of een groep met een specifieke ontwikkelingsvraag; • coaching van een beginnende docent, herintreder of zij-instromer. Standaard bieden wij een intake met leidinggevende en docent, en drie maal een opname met analyse en bespreking.
21
Bazalt Postbus 21778 3001 AT Rotterdam Bezoekadres: Groothandelsgebouw, B07.028 Stationsplein 45, Rotterdam Edisonweg 2 4382 NW Vlissingen Zandvoortselaan 146 2554 EM Den Haag T: E: I:
088 - 57 70 577
[email protected] www.bazalt.nl
Neemt u contact op voor een vrijblijvend gesprek: Katja Bosch
[email protected] 06 - 21 82 34 60
