Focus op vakmanschap in de jeugdzorg

Landelijke studiedag Associatie voor Interactiebegeleiding en Thuisbehandeling

Focus op vakmanschap in de jeugdzorg hulpverlening, welzijn, zorg en onderwijs

20 mei 2008 9.30 – 17.00 uur Congrescentrum de Reehorst te Ede, Bennekomseweg 24 6717 LM Ede

20080649-AIT studiedag.indd 3

25-03-08 13:49:23

Begeleiden van opvoeders en kinderen: een vak apart! Met trots presenteren wij u vandaag de nieuwe handleiding voor kortdurende video-hometraining aan gezinnen met jonge kinderen; afgekort handleiding K-VHT. De handleiding is allereerst toegespitst op gebruik in de Jeugdgezondheidszorg. Binnen de JGZ was de noodzaak om te gaan werken conform een gestandaardiseerde handleiding urgent; participatie in evidence-based programma’s zoals Voorzorg en vervolgonderzoek op het gebied van VHT vraagt om een glasheldere beschrijving van de werkwijze en een gedegen theoretische onderbouwing hiervan. Na een jaar hard werken in een samenwerkingsverband van AIT, NJi en ZuidZorg, is de klus geklaard. Wij zijn heel enthousiast over het resultaat. Naar ons idee is de kortdurende vorm van video-hometraining die beschreven is, ook het proto-type van video-hometraining. De werkwijze die beschreven is in de handleiding kan dan ook benut worden door alle VHT-ers! Dit is ook de reden dat wij de handleiding ‘meenemen’ bij de inschrijving op de studiedag. De komende jaren zullen wij aanvullend, specifieke aspecten beschrijven die van belang zijn voor de uitvoering van VHT in andere werkvelden. Veel dank aan Stichting Jong, die de productie van deze handleiding financieel heeft ondersteund! Naast de handleiding K-VHT kunt u via de website (facultatief) intekenen op het boek ‘Begeleiding van kinderen en jongeren met autisme’, van Robert Didden en Bibi Huskens. In dit boek is het hoofdstuk ‘Zien wat je doet’ , van de hand van Erna Teunissen en collega Netty Kramer. Erna ­begeleidt vanuit Zozijn en voor ‘Geef me de 5’ gezinnen met een autistisch kind én professionals die werken met deze doelgroep vanuit ambulante hulp, daghulp en/of residentiële zorg. VHT en VIB kunnen bij kwetsbare cliënten met specifieke ontwikkelingsproblemen, alleen goed worden benut indien de professional beschikt over gedegen know-how m.b.t. de doelgroep en getraind is in de ­specifieke variant van VHT of VIB die voor deze doelgroep is ontwikkeld. In het boek wordt deze specifieke vorm van VIB, ingebed in wetenschappelijk onderbouwde informatie over de symptomen, diagnostiek en behandeling van jeugdigen met autisme. Met recht een ‘basishandboek’ voor alle ­professionals die actief zijn op dit gebied. Aansluitend in de middag een heel speciaal programma. Enerzijds kan zoals gebruikelijk een keus gemaakt worden uit twee workshops, anderzijds kan gekozen worden voor het volgen van één van de masterclasses, die de hele middag duren. Het organiseren van masterclasses op AIT-studiedagen is een nieuwe werkvorm, waar we ervaring mee op willen doen. De afgelopen jaren blijkt uit de evaluatieformulieren dat er behoefte is om in de middag verdiepend met één thema bezig te kunnen zijn. De afgelopen jaren hebben we om hieraan tegemoet te komen ook enkele workshops georganiseerd die de hele middag duurden. Het specifieke van de masterclasses is dat een aantal deelnemers zélf hun vragen aan de hand van video-materiaal in kunnen brengen. De masterclasses zijn met name bedoeld voor de VHT-ers/VIB-ers met ruime ervaring en voor opleiders VHT/VIB. Ten slotte: deze studiedag gaat ‘niet alleen over VHT & VIB’, hij gaat over vakmanschap in de Jeugdzorg. In de professionele begeleiding bij pedagogische vragen en problemen wordt de kwaliteit bepaald door een zorgvuldig primair proces, een adequaat programma en de kwaliteiten van de ­professional. Bij de professional gaat het met name om het vermogen om goed te communiceren (dit vereist nauwkeurig afstemmen en dus gedegen know-how van de doelgroep) en het gemakkelijk kunnen ­hanteren van zowel programma als primair proces. Video-feedback t.a.v. de communicatie (mits ontwikkelings- en oplossingsgericht) geeft zowel cliënten als professionals concrete informatie om per direct de communicatie en situatie te verbeteren. Video-feedback gebaseerd op micro-analyse van de communicatie hoort mijns inziens dan ook bij goed vakmanschap in de Jeugdzorg! Vriendelijke groet, Marjan Hoogland Coördinator landelijk bureau AIT

20080649-AIT studiedag.indd 4

25-03-08 13:49:23

PLENAIR OCHTENDPROGRAMMA 09.30 - 10.00 uur:

ontvangst en koffie

10.00 - 10.10 uur:

opening door Marjan Hoogland, coördinator landelijk bureau van de AIT.

10.10 – 10.30 uur:

‘K-VHT in het palet aan interventies van de JGZ’, door Bert Prinsen, senior-­ medewerker Jeugdzorg & Opvoedhulp bij het NJi. Bert geeft toelichting op het ­kwaliteitsbeleid dat landelijk wordt uitgevoerd met betrekking tot interventies in de ­preventieve en curatieve jeugdzorg. Het verbeteren van de kwaliteit en de effectiviteit staat daarin centraal, alsmede preventie en het benutten van (intersectorale) samen­ werking. De inzet van het NJi bij het ontwikkelen van de nieuwe handleiding K-VHT past in dit beleid. Bert Prinsen plaatst de kortdurende VHT in het palet aan interventies die beschikbaar zijn voor de jeugdgezondheidszorg. Tenslotte een persoonlijk woord van Bert als mede-auteur over de totstandkoming van de handleiding, waarna aansluitend de ‘eerste exemplaren’ zullen worden overhandigd aan de ‘meelezers’ uit het land.

10.30 – 11.20 uur:

‘Presentatie van de nieuwe handleiding K-VHT in de JGZ’ door Marij Eliëns. De handleiding beschrijft het ‘proto-type’ van kortdurende video-hometraining in ­gezinnen met jonge kinderen. Marij zal aan de hand van een power-point presentatie en met behulp van video-beelden toelichten hoe de handleiding is opgebouwd en hoe de werkwijze stap voor stap wordt beschreven en uitgelegd. Specifieke toelichting ook op de wetenschappelijke onderbouwing van de werkwijze.

11.20 tot 12.30:

‘School, educatie én ontwikkeling’, door Marjanne Timmerman-Bosman en Marita Schulte. De afgelopen 10 jaar is veel ervaring opgebouwd m.b.t. de inzet van S-VIB (school-videointeractiebegeleiding) in de begeleiding van (zorg-)leerlingen in het onderwijs. Twintig tot veertig procent van de zorgleerlingen heeft ook contacten met de Jeugdzorg. Deze specifieke begeleiding op school, S-VIB, wordt meestal geboden door de intern begeleiders, ambulant begeleiders of vanuit onderwijsbegeleidingsdiensten. De S-VIB’ers worden opgeleid door de drie OSO-opleidingen in Nederland (Opleidingen Speciale Onderwijszorg). S-VIB stelt leraren in staat om op een actieve wijze concrete oplossingen te vinden voor problemen uit de praktijk. Het komt tevens tegemoet aan de behoefte tot verdere professionalisering. In de presentatie wordt het brede bereik van S-VIB toegelicht, uiteraard (mede) aan de hand van beelden. Marita Schulte, intern begeleider van het SBO de Catamaran in Emmen zal aan de hand van een traject laten zien dat vakmanschap ertoe doet. Zichtbaar wordt gemaakt dat het meestal niet gaat om een hele bijzondere specialistische aanpak, maar dat juist het inzetten van een basale pedagogische benadering, de ontwikkeling van het kind direct ten goede komt. Marjanne Timmerman-Bosman is coördinator en opleider van de leerroute S-VIB Master SEN (Special Educational Needs) op Windesheim OSO te Zwolle.



Lunch van 12.30- 13.30 uur

20080649-AIT studiedag.indd 5

25-03-08 13:49:23

MIDDAGPROGRAMMA Workshop 1: 13.30 tot 14.45 uur

Masterclass, 1e helft:

13.30 tot 14.45 uur

Pauze:

14.45 tot 15.15 uur

Workshop 2: 15.15 tot 16.30 uur

Masterclass, 2e helft:

15.15 tot 16.30 uur

Borrel:

Borrel:

16.30 tot 17.30 uur

Pauze:

14.45 tot 15.15 uur

16.30 tot 17.30 uur



Bij de workshops staat vermeld in welk werkveld de inleiders actief zijn. We nodigen u van harte uit om ook ‘over de schotten tussen de werkvelden’ heen te kijken en kennis te nemen van wat bij collega’s elders ontwikkeld wordt. U kunt voor deze middag TWEE workshops selecteren ( 1 & 2) en één reserve (R) aangeven op het aanmeldingsformulier. Inschrijving op volgorde van aanmelding! De Masterclasses duren de hele middag. Indien u hiervoor intekent, kunt u dus géén andere workshop bezoeken. Indien u op een Masterclass intekent, graag EÉN reserve aangeven indien dit een andere Masterclass betreft of TWEE reserves (R1 & R2) aangeven, indien u als alternatief 2 workshops kiest. Bij masterclass 1, 2 en 4 kunt u zelf een vraag in brengen aan de hand van beeldmateriaal; indien u dit wilt doen kunt u dit bij inschrijving aangeven. Graag vermelden om welke thematiek het gaat. Selectie en voorbereiding van de te bespreking video-fragmenten gebeurt in overleg met diegene die de workshop leidt. Per masterclass worden een beperkt aantal inschrijvingen geaccepteerd.

MASTERCLASSES (deze duren de hele middag !) 1. ‘Gezinnen met jonge kinderen’, o.l.v. Marij Eliëns. Marij Eliëns is Gezondheidswetenschapper en in AITverband verantwoordelijk voor de inzet van VIB in de Gezondheidszorg. Vanaf het eerste begin is zij betrokken geweest bij de ontwikkeling van VHT en VIB en heeft ze zich met name ingezet voor de ontwikkeling van deze hulp- en begeleidingsvormen in gezinnen met jonge kinderen. Marij Eliëns is auteur van diverse publicaties op het gebied van VHT en VIB (o.a. Baby’s in beeld en de handleiding K-VHT in de JGZ). Naast haar werkzaamheden in de ziekenhuizen, is ze één van de projectleiders van Baby Extra, een samenwerkingsproject van diverse instellingen in de regio Eindhoven dat zich richt op hulpverlening aan en ondersteuning van ouders met ­psychische of psychiatrische problematiek in het contact met hun baby. Deelname aan de masterclass is met name interessant voor ervaren hulpverleners. Beelden kunnen worden ingebracht door deelnemers van specifieke ­ontwikkelingsproblemen bij jonge kinderen en/of hun ouders, in overleg met Marij. 2. ‘Persoonlijke ontwikkeling van ouders & ouderschapsontwikkeling, o.l.v. Dorini Janssen en Mirjam Bakker, beiden zijn werkzaam bij het leger des Heils op UJL/OCG als respectievelijk beleidsmedewerker en werkbegeleider. Binnen de Jeugdzorg hebben we steeds vaker te maken met complexe problematiek waardoor hulpverlening stagneert. Individuele problematiek van ouders speelt hierbij vaak een rol. Videohometrainers komen dan vaak voor het dilemma te staan om cliënten door te verwijzen naar gespecialiseerde voorzieningen of zelf voort te bouwen op de hulpverleningsrelatie die inmiddels gelegd is. Blok 4 van het trajectplan, de ontwikkeling van ouders, biedt ruimte voor de VHT-er om hiermee aan de slag te gaan; het contextuele gedachtegoed biedt daarbij handreikingen om ouders een impuls te geven m.b.t. hun eigen ontwikkeling en daarmee ook aan hun ouderschapsontwikkeling. In deze masterclass zullen we voortborduren op de eerder gegeven workshops (2006/2007) over de combinatie Videohometraining/Contextuele hulpverlening. Video-beelden: inbreng ­deelnemers in overleg met Mirjam en Dorini. 3. ‘Sherborne; Samen Spel en VIB’, o.l.v. Els Hasselaar en Lidwien Mineur. Binnen Pleezorg, Adoptie en Jeugdzorg wordt bij hechtingsproblemen steeds meer gewerkt met een combinatie van VIB/VHT & de Bewegingspedagogiek van Veronica Sherborne. Els en Lidwien hebben de verdiepingsmodule Sherborne Samen Spel steeds verder ontwikkeld; gericht op ouders en kinderen met een gebrek aan basisvertrouwen en hechtingsproblematiek. In deze workshop die de hele middag duurt, wordt zowel basiskennis aangereikt (en uiteraard met beelden toegelicht) als gezamenlijk ervaring opgedaan (na de middagpauze) met een aantal Sherborne bewegingsoefeningen. Een aantal jaren geleden hebben Els en Lidwien deze workshop ook op een AIT-studiedag gegeven, dit heeft o.a. er toe geleid dat meerdere deelnemers zich vervolgens verder hebben geschoold in Sherborne Samen Spel. Deze route wordt ook dit keer aangeboden. Voor deze masterclass wordt het hele programma door de inleiders zelf verzorgd.

20080649-AIT studiedag.indd 6

25-03-08 13:49:23

4. ‘Oplossingsgerichte hulp’, door Hanny van den Oever en Marloes Ambagtsheer. Hanny van den Oever is werkbegeleider/opleider en Marloes Ambagtsheer is orthopedagoog/opleider bij Trias Jeugdhulp in Noord West Overijssel. Zowel op de dagbehandeling als in de ambulante hulp is inmiddels ervaring opgedaan met het gebruik van gesprekstechnieken en interventies uit de oplossingsgerichte therapie (OT) bij VHT/VIB. In de masterclass wordt aandacht besteed aan het benutten in de praktijk van gespreksvaardigheden en interventies uit de OT bij het terugkijken van beelden met ouders en gezinnen. De workshop is bedoeld voor ervaren professionals die bekend zijn met de basisbegrippen van VHT en OT en verdiepend bezig willen zijn met het combineren van beide methodes. Inbreng eigen video-materiaal deelnemers: in overleg met Marloes en Hanny. 5. ‘VHT/VIB & autisme’, door Erna Teunissen en Lobke Halink. In deze dubbele workshop/masterclass staat het werken met de methodiek VHT/VIB gecombineerd met de methodiek ‘Geef me de 5’(ontwikkeld door Colette de Bruin) centraal. Wie verzorgen deze workshop? Erna Teunissen, gedragsspecialist VHT/VIB en landelijk opleider, werkzaam bij Zozijn en voor ‘Geef me de 5’. Erna heeft samen met collega Bibi Huskens een hoofdstuk geschreven over VIB en autisme in het onlangs uitgekomen boek ‘Begeleiden van kinderen en jongeren met autisme’ van Robert Didden. Zij zal toelichten en in beelden laten zien, hetgeen zij in het boek beschreven heeft. Lobke Halink orthopedagoog & pedagogisch medewerker werkzaam bij Autimaat; de afdeling ambulante begeleiding van de organisatie ‘Geef me de 5’. Deze unieke organisatie, opgericht in 2006, biedt ambulante begeleiding, huiswerkbegeleiding en deskundigheidsbevordering aan professionals. In deze organisatie werken medewerkers die allen geschoold zijn volgens de ‘Geef me de 5’ methode én de methode(s) VHT/VIB. Wat staat centraal? het werken vanuit de taak-communicatie-as. Uitleg volgens ‘Geef me de 5’ wordt gecombineerd met basiscommunicatie/auti-communicatie Hoe? Er zal aan de hand van beelden van zowel de verstandelijk beperkte tot normaal & hoog functionerende kinderen/ jong volwassenen uitleg worden gegeven hoe VHT/VIB specifiek en vooral effectief in de begeleiding van mensen met ASS kan worden ingezet. Inleiders verzorgen de beelden.

WORKSHOPS (u kunt twee workshops selecteren !) 6. ‘Gespecialiseerde Verzorging, een praktische vorm van thuisbegeleiding’ door Kim Dierckx en Erna Stockman i.s.m. Wilma Weijman, Marleen Salden en Frances Welte. Van oudsher geeft de GV ondersteuning aan gezinnen en individuen met zeer uiteenlopende problematiek. Vanuit de geïndiceerde zorg ligt het accent de laatste jaren meer op de wat zwaardere problematiek, met behulp van VHT blijkt dat hierin essentiële positieve veranderingen teweeg gebracht kunnen worden. In deze workshop worden hiervan diverse voorbeelden gepresenteerd. O.a. de toepassing van VHT in een gezin met een psychiatrische ouder en de inzet van VHT bij minder begaafde ouders in een multi-problem situatie. Juist de kortdurende en interventie middels VHT, waarbij niet geproblematiseerd wordt en waarbij gewerkt wordt vanuit de empowerment gedachte, blijkt succesvol te zijn. In de beelden zijn vaak kleine successen te zien die door de betrokken gezinnen als zeer waardevol en als een verrijking voor hun gezinsleven worden ervaren. Zij kunnen hierdoor weer genieten van de omgang met hun kinderen en halen meer voldoening uit hun taak als opvoeder. De organisatie van deze workshop ligt bij Erna Stockmann en Kim Dierckx, werkzaam bij ZuidZorg, landelijk AIT steunpunt voor de Thuiszorg. Beelden van o.a. Wilma Weijman en Marleen Salden werkzaam als gespecialiseerde verzorgenden binnen thuiszorgorganisatie Orbis/ Limburg en van Frances Welte, JGZ verpleegkundige van Thuiszorg Stichting Brabant Noord Oost. 7. ‘Implementatie van VHT & VIB bij Careyn, door Bep Oerlemans. De afgelopen jaren is op de studie­ dagen de focus vooral gericht geweest op één specifieke toepassing van VHT of VIB binnen de Thuiszorg. De meeste thuiszorgorganisaties benutten VHT & VIB op meerdere afdelingen. In deze workshop komt aan bod hoe VHT en VIB organisatiebreed wordt benut. Aan bod komt o.a. de inzet binnen de Gespecialiseerde Verzorging, de JGZ en het AMW. Careyn is AIT-participant t.b.v. opleiding en kwaliteitszorg op de ZuidHollandse eilanden en Zeeland. Bep Oerlemans werkt zowel als opleider in de thuiszorg als in de jeugdzorg. 8. ‘Ondersteunen van hechting in de pleegzorg’, door Marian van Esch. In de workshop wordt een video-document getoond en besproken, waarin gevolgd kan worden hoe een kind met hechtingsproblemen m.b.v. VIB ondersteund wordt om in te groeien in het pleeggezin. Zowel het proces in het gezin (ontwikkeling van het contact tussen pleegmoeder en kind) als de communicatie tijdens de reviews wordt helder en inzichtelijk gemaakt. Het is een indringend portret geworden dat veel informatie bevat over het

20080649-AIT studiedag.indd 1

25-03-08 13:49:22

bevorderen van hechtingsgedrag en de kracht van reviews. Marian van Esch is instellingsopleider bij Kompaan, een Jeugdzorginstelling in Tilburg. Toegelicht wordt hoe de preventieve en curatieve VIB op de afdeling pleegzorg van Kompaan is georganiseerd en welke aspecten specifiek van belang zijn bij de inzet van VIB binnen pleegzorg. 9. ‘Bundelen van krachten in de begeleiding van zorgleerlingen’, door Pieter Jansen i.s.m. Marianne de Vos-den Otter. In Zuid-Oost Brabant hebben de Jeugdzorg en de Speciale Onderwijszorg hun krachten gebundeld in een preventief interventieprogramma voor zorgleerlingen in het regulier basisonderwijs. Doel is escalatie van de problematiek te voorkomen, door het zo snel mogelijk bieden van adequate hulp. Extra begeleiding wordt zowel thuis als op school geboden, o.a. door inzet van VHT en S-VIB. Specifiek aandachtspunt: het realiseren van samenspraak tussen de direct op het kind betrokkenen (ouders en leerkrachten); hierbij wordt het contextuele referentiekader benut. Resultaat is dat kinderen niet onnodig op de wachtlijst terechtkomen voor de geïndiceerde jeugdzorg en speciale onderwijszorg. Pieter Jansen is ambulant begeleider, heeft zowel ervaring binnen de jeugdzorg (als VHT-er) als binnen het onderwijs als leerkracht en S-VIB-er. Pieter werkt bij De Combinatie Jeugdzorg te Eindhoven. Overleg is gaande om de regionale pilot i.s.m. Fontys-OSO (Opleidingen Speciale Onderwijszorg) en AIT te vertalen naar een landelijke pilot, waarin de werkwijze systematisch wordt beschreven en wetenschappelijk onderbouwd. Toelichting vanuit Fontys-OSO door Marianne de Vos-den Otter, coördinator S-VIB Master-opleiding. 10. ‘Turkse moeders uit hun isolement halen’, door Halit Parlayan i.s.m. Thalina van Renssen. Turkse ­vrouwen die naar Nederland worden ‘gehaald’ door hun Turkse man, komen vaak in een isolement terecht. Ook de opvoeding verloopt dan niet meer soepel. Halit Parlayan maatschappelijk werker van Turkse afkomst, ondersteunt het gezin op meerdere terreinen en sluit daarbij aan bij de hulpvragen van de cliënten. Vaak wordt gestart met praktische hulp bijv. bij financiële problemen en komen pas daarna de vragen en problemen m.b.t. de opvoeding aan bod. VHT blijkt een methode die goed inzetbaar is. Halit werkt vanuit een eigen praktijk in Groningen, die psycho-sociale ondersteuning biedt aan migranten. 11. ‘Review bij allochtone ouders’, door Brigitte Thomassen Bij het terugkijken van filmbeelden met ouders van buitenlandse origine, kun je met verschillende zaken geconfronteerd worden. Voorbeeld: ouders beheersen de Nederlands taal nog niet genoeg om te kunnen begrijpen wat je met de beelden wilt duidelijk maken of welke richting je uit wilt. Je kunt hierbij bijv. gebruik maken van één van de ouders die redelijk Nederlands verstaat of van familieleden die vertalen. Toch is dit vaak niet genoeg en moet je op zoek naar een andere manier van overdracht. Hierbij kan o.a. ook de tolkentelefoon uitkomst ­bieden. Wat heeft de tolkentelefoon voor meerwaarde en wat zijn de hindernissen die je moet nemen bij het gebruik van de tolkentelefoon. Zijn er daarnaast nog meer opties om te zorgen voor een goede overdracht van de beelden? Er zullen beelden vertoond worden die zijn gemaakt in de ziekenhuissetting van het Mesos Medisch Centrum in Utrecht. Dit is een ziekenhuis midden in Kanaleneiland, één van de krachtwijken van het land. 70% van de populatie op de kinderafdeling daar is allochtoon. Brigitte is pedagogisch medewerker bij Mesos. 12. ‘Empowerment van ouders bij opvoedingsvragen’, door Mirjam Harmsen en Mirjam Nobbe. MEE Friesland biedt door middel van VHT opvoedingsondersteuning aan gezinnen waarbij het kind en/of de ouder een beperking heeft. Vaak is er sprake van een verstandelijke beperking bij het kind, al dan niet in combinatie met een Autisme Spectrum Stoornis. Bij VHT worden de eigen krachten van de ouder aangeboord. De ouder ontdekt zelf de initiatieven van het kind en vervolgens zijn eigen mogelijkheden om contact met het kind te maken en dit contact uit te breiden. In de workshop worden beelden getoond van het terugkijken van videofragmenten met ouders. We zien hoe de basiscommunicatie van de VHT-er er toe bijdraagt dat, per moment op het ontdekkingsproces van de ouder wordt afgestemd. Hierdoor zien we de ouder actief worden, ontdekkingen doen en genieten. Mirjam Harmsen is instellingsopleider VHT en Mirjam Nobbe is VHT-er bij MEE Friesland.

20080649-AIT studiedag.indd 2

25-03-08 13:49:22