Film & educatie. Sven en zijn rat. en het ufo-mysterie

Film & educatie

Sven en zijn rat en het ufo-mysterie

Film en educatie... ... in het vertoningscircuit van Lessen in het donker, in het kader van Filmfestival Open Doek, ter gelegenheid van een workshop verzorgd door Jekino of gewoon bij het bekijken van een film in de klas... Het medium film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen; daarom vinden we een degelijke programmatie en pedagogische omkadering ook zo belangrijk. We maken jaarlijks een pittige selectie van een 30-tal films uit het afgelopen seizoen, we organiseren op heel wat plaatsen vertoningen en we zorgen voor kant-en-klare lesmappen die garant staan voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap streven we naar een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film én telkens focussen we op één filmterm.

www.lesseninhetdonker.be www.jekino.be

www.opendoek.be

Doelgroep sv en en zijn r at en het ufo-mysterie: Aanbevolen vanaf 6 jaar

Inhoudstafel Filmfiche

3

Korte inhoud Technische kaart In de pers Voor je naar de film vertrekt

3 3 3 3

Reacties verzamelen bij de leerlingen

3

Regie & productie

4

Waarover gaat de film?

4

Over... ouderdom Over... ruimtevaart & buitenaards leven

Feedback!

We horen graag je reactie op de film, de bespreking en lesmap. Surf naar www.lesseninhetdonker.be als je een evaluatiefiche wilt invullen. Ook de leerlingen kunnen hun reactie kwijt op de pagina van de film die ze zagen. Alvast bedankt!

5 8

Personages: een film over échte kinderen

10

Beeldtaal: ‘Nederlands gesproken’

12

+ Oefeningen

Filmfiche

Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen. Zo zijn ze meteen goed voorbereid op de voorstelling! Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen, kan het een handige leidraad zijn.

— sven en zijn rat en het ufo-mysterie —

Bijlage: De rat als huisdier

14

Lesbrief voor de leerlingen

15

— 2 —

Filmfiche Korte inhoud

Sven en z’n twee vrienden gaan logeren bij oma op het platteland. Drie kinderen, dat betekent dus... drie ratten! Want de grappige knagers Meneer Jansen, James Bond en Pippi mogen ook mee. De droomvakantie dreigt in het water te vallen wanneer oma naar een ‘bejaardentehuis’ moet. Daar gaan de dingen pas écht fout... Het lijkt erop dat oma door aliens werd overvallen. Tot overmaat van ramp gaat ook Meneer Jansen zich vreemd gedragen. Er zit niks anders op: met een enge directrice from outer space op de hielen, moet oma uit het tehuis ontsnappen.

maal een rat en ze zijn dol op hun huisdieren. Maar ratten houden niet van alle mensen, en dat zorgt soms voor problemen... De avonturen van Sven en zijn vrienden werden verfilmd in Sven en zijn rat en in de vervolgfilm Sven en zijn rat en het UFO-mysterie. Omdat de films ook leuk zijn voor heel jonge kijkers, kregen alle figuren een Nederlandse stem. Zo kan iedereen meegenieten, zonder verplicht te worden de ondertitels te lezen.

Technische k aart Originele titel: Svein og rotta og UFO-mysteriet / Regie: Vibeke Ringen / Scenario: Gunnar Alf Hammer & Endre Lund Eriksen Naar het boek ‘Sven og rotta gjennom solsystemet’ van Marit Nicolysen Fotografie: Sjur Aarthun / Met o.a. Thomas Saraby Vatle – Sven Luis Engebrigtsen Bye – Daan Celine Louise Dyran Smith – Melissa Rut Tellefsen – oma Noorwegen, 2007 / 72’ / Speelfilm in kleuren / Versie: Nederlands gesproken

In de pers

Het verhaal is een gepaste opstap om kinderen zelf te laten ontdekken dat er zoiets als dementie bestaat. En ook het thema van de dood hoeft niet altijd met kleffe sentimentaliteit geassocieerd te worden, zoals dat in de film veelal gebeurt. Maar Sven en zijn rat en het UFO-mysterie is bij momenten ook lekker eng, zonder dat het bij jonge kijkertjes voor nachtmerries zorgt.

De Noorse schrijfster Marit Nicolaysen schreef een reeks boeken over het jongetje Sven en zijn vrienden Daan en Melissa. Sven en zijn vrienden hebben één ding met elkaar gemeen: ze hebben alle-

Dit is een verhaal over wat er zoal gebeuren kan met kinderen en oude mensen. Hoe voelt het als je oma niet meer handelt als ‘een normale oma’? Wat gebeurt er met oude mensen die niet meer voor zichzelf kunnen zorgen? Wie moet er dan voor hen zorgen? En hoe moet dat? Dit is een verhaal over échte kinderen. Sven en zijn vrienden zijn geen superhelden die de wereld redden. Ze zien er heel gewoon uit, ze praten heel gewoon. Misschien zijn ze wel... net zoals jij.


— 3 —

(Luc Joris in De Morgen)

Vóór je naar de film vertrekt…

Reacties verzamelen bij de leerlingen

zijn neef Ronny ontmoet. En natuurlijk is er oma die in deze film een héél belangrijke rol krijgt.

Vlak na de vertoning willen de jonge toeschouwers vaak hun eerste indrukken kwijt; iedereen heeft nood aan een ontladingsmoment. Het is niet aangewezen om nu al diep in te gaan op de bedenkingen van het publiek. Enkele eenvoudige vragen kunnen helpen om ‘stoom af te laten’:

Sven en zijn rat is gebaseerd op de gelijknamige boekenreeks van Marit Nicolaysen. In het Nederlands wordt haar werk uitgegeven bij Lemniscaat. In de serie verschenen o.a. ‘Sven en zijn rat’, ‘Sven en zijn rat te paard’, ‘Sven en zijn rat gaan raften’, ‘Sven en zijn rat gaan op kamp’, ‘Sven en zijn rat gaan naar het zuiden’ en ‘Sven en zijn rat gaan voor goud’.

Hoe vond je de film?

»» Was hij grappig / droevig / saai / spannend / stom / ontroerend / griezelig / .... ? Waarom? »» Heb je het verhaal goed begrepen? »» Wie kan het verhaal in 5 zinnetjes navertellen? (maak een onderscheid tussen hoofd- en bijzaken) »» Wie waren de belangrijkste personages in de film? »» Zijn Sven en zijn vrienden altijd braaf ? Of doen ze ook wel eens iets wat niet mag? Wat deden ze dan? Doet iedereen wel ’s iets wat niet mag?

Regie & Productie In 2006 werd de film over Sven en zijn rat een groot succes. Vooral in Noorwegen, waar de film werd gemaakt, kwamen veel kinderen kijken naar de avonturen van Sven en zijn vriend Meneer Jansen.

Je vindt de hele serie netjes voorgesteld op de website van Lemniscaat: http://www.lemniscaat.nl/portals/jeugd/PortalJeugd.php

Waarover gaat de film? Over... ouderdom

Hoewel Sven en zijn rat en het UFO-mysterie een vrolijke, speelse film is, raakt het verhaal een heel ernstig thema aan: het zet je aan het denken over bejaarden, ouderdom, dementie en de dood.

Sven en zijn rat zijn de hoofdfiguren in een populaire reeks jeugdboeken. De lezers van de boeken vonden het fijn om die bekende figuren ook op het witte doek te zien. Ze wilden vooral ook weten hoe het Sven en Meneer Jansen verder zou vergaan. Daarom werd er een tweede film gemaakt. Sven en zijn vrienden Daan en Melissa werden daarin door dezelfde jonge acteurs gespeeld. De acteurs die in de eerste film de mama en papa van Sven speelden hadden geen tijd of zin om nog mee te doen. Daarom heeft Sven in deze film een andere ‘mama’. En er doen natuurlijk een boel nieuwe figuren in mee. Je leert meer over Svens familie wanneer je zijn oom Trygve en

Oma en Sven hebben zo’n typische band die enkel tussen grootouders en kleinkinderen mogelijk lijkt: grootouders zijn er om leuke dingen mee te doen en je lekker te laten verwennen en alle aandacht voor jou alleen te hebben. Bij de eerste kennismaking met oma zien we een lieve, bezorgde dame. Ze omhelst de kinderen en is aardig voor Meneer Jansen. Maar onmiddellijk is er ook een voorbode van de naderende ellende: oma is vergeten dat Sven komt logeren of hoe de eerste sporen van geheugenverlies optreden.


— 4 —

Het verdere dementeringsproces wordt knap geschetst. Het begint met kleine verstrooidheden (een gsm in de koelkast, de chocolademelk vergeten bij de picknick...) die ze makkelijk kan weglachen: “Ik ben een beetje koekoek”. Maar al spoedig raakt oma volledig het noorden kwijt. Ze verdwaalt in het bos en vraagt naar opa. “Oh nee, ik ben in de war. Opa is al jaren dood.” (Opa is in de film enkel aanwezig in de vorm van een foto: ‘Hoi opa,’ zegt Sven.) Zo evolueert de ziekte ook in werkelijkheid. Oma kan zich het verleden nog goed herinneren. Ze kan vertellen over de dingen die ze samen met opa Olaf deed. Maar van wat er ‘gisteren’ gebeurde, weet ze niets meer. Ze herkent Sven en zijn vrienden niet. Ze voelt hoe de werkelijkheid haar door de vingers glipt. Dat maakt dementie zo pijnlijk: de gedachten zijn er nog wel, maar je kan ze niet meer vasthouden. Oma verdwaalt niet enkel in het bos, maar ook in haar eigen gedachten.

Wat is dementie? Dementie is de langzame aftakeling van de hersencellen. Zo raak je een deel van je geheugen kwijt en soms verandert zelfs het hele karakter van een mens. Het begint met kleine verstrooidheden die door de familie nauwelijks worden opgemerkt en die de patient probeert te verbloemen. Maar wanneer de ziekte vordert, kunnen patienten niet meer praten, lopen of eten (ze weten niet meer wat eetbaar is en maken soms rare vergissingen). Ze raken alle besef kwijt van tijd en ruimte (midden in de nacht opstaan of ’s middags je pyjama aantrekken of verloren lopen in je eigen huis) en ze herkennen niemand.

Het beja a rdentehuis: een woon- en zorgcentrum

Oude mensen in nood moeten geholpen worden. Maar hoe? Willen haar kinderen voor oma zorgen of hebben ze daar geen tijd voor? Dan moet ze naar een tehuis... Oom Trygva probeert het Sven uit te leggen: “Ze heeft een plek nodig waar voor haar gezorgd wordt.” Oma berust in haar lot. Er zijn allerlei woorden om zo’n plek te omschrijven waar bejaarden worden opgevangen. Lang geleden sprak men over het ‘oudemannenhuis’. Mensen hebben het nog over een rusthuis, een bejaardentehuis enz. Maar eigenlijk heet zo’n plek een ‘woon- en zorgcentrum’: mensen komen er om te wonen en om verzorgd te worden. -sommigen hebben een eigen kamer, andere bejaarden huren een huisje waar ze dagelijks geholpen worden, anderen verblijven enkel overdag in het centrum en keren ’s avonds terug naar hun eigen woning...

‘Rusthuis’ is ouderwets

Dementie is nauw verwant met (en vaak ook het gevolg van) de ‘ziekte van alzheimer’. Beide benamingen worden door elkaar gebruikt. Dementie treedt op bij bejaarden, maar alzheimer komt ook steeds vaker voor bij jongere mensen. Je kan de ziekte niet genezen met medicijnen.

Geriater Lucien De Cock (een dokter die gespecialiseerd is in bejaarde patiënten): “Wie nu nog over ‘rusthuizen’ of ‘bejaardentehuizen’ spreekt, is ouderwets. Zulke centra zijn tegenwoordig zoveel méér. Bejaarden moeten niet meer bang zijn om naar een woon- en zorgcentrum te trekken. Integendeel. Tegenwoordig vervangen die tehuizen echt een thuis. Bejaarden zijn veel mondiger geworden. Ze gaan op stap om de accommodaties van zorgcentra te vergelijken en ze staan op hun rechten. Maar we mogen niet vergeten dat er, behalve kwieke oudjes die naar Rimpelrock gaan of meedoen aan sportevenementen voor bejaarden, ook nog veel eenzame, depressieve en demente bejaarden zijn.” (uit Het Nieuwsblad, 13 september 2006)


— 5 —

De r e acties va n Sv en

Sven ziet hoe de toestand van oma verslechtert. Zoals dat in het echte leven vaak gebeurt, kan hij enkel reageren met ontkenning en woede. Sven kan het niet aanvaarden. Telkens wanneer oma praat over de dood reageert hij kwaad, bijvoorbeeld als ze het heeft over Meneer Jansen: “Wij oudjes willen iets levends om ons heen. Want plotseling... plof... dan zijn we dood.”). Ook de opmerkingen van zijn vrienden maken hem razend, bijvoorbeeld:“Weet je zeker dat dit je oma is? Ze ziet ze vliegen!” Enkel via Meneer Jansen (die is ‘in rattenjaren’ net zo oud als oma ook met hem lijkt het bergaf te gaan) kan hij aanvaarden dat er een tijd is van komen en een tijd van gaan. Dankzij zijn rat leert Sven zich neerleggen bij het onvermijdelijke: oma wordt oud en zal sterven. Maar Meneer Jansen... die kan zich herpakken en is weer springlevend! Oma’s welkom in het tehuis is hoogst onprettig: drie wagens van begrafenisondernemers staan te wachten om drie kisten in te laden. Pijnlijk... hier kom je blijkbaar enkel om te sterven. De ontvangst is koel; directrice Dora is geen hartelijke vrouw. Oma is onder de indruk van de strenge regels. Wat foto’s aan de muur om de kamer op te fleuren? “Ik denk niet dat het mag”, zegt ze bedremmeld. De film schetst een weinig flatterend portret van de verzorgingssector. Dora is plichtsgetrouw en toegewijd, maar dat volstaat niet om de warme, hartelijke sfeer te creëren die nodig is opdat bejaarden zich thuis zouden voelen.

Dood & a fscheid

Na één dag in het zorgcentrum lijkt oma’s toestand al achteruit gegaan. Alsof de omgeving een slechte invloed op haar heeft. Ze zit in haar slaapkledij en maakt een afwezige indruk. Ze herkent Meneer Jansen niet, kan het gesprek nauwelijks volgen en de namen van de kinderen is ze vergeten. Wanneer ze weer naar huis vlucht, fleurt ze helemaal op. “Al zijn we oud, we kunnen toch nog goed feesten!” Het lijkt alsof het tehuis de oorzaak was van haar ziekte... tot plotseling de verdwazing weer toeslaat. “Waar blijft Olaf ?” Dan pas begrijpt Sven dat het niet de schuld van het tehuis is dat oma oud en vergeetachtig wordt.

Aan het einde van de film wacht de dood en rond oma’s doodsbed wordt het mysterie opgehelderd. Sven voelt zich schuldig maar oom Trygve stelt hem gerust: oma was ziek. Sven heeft haar in haar laatste dagen nog een groot en heerlijk avontuur bezorgd. Sven moet leren afscheid nemen: »» van Meneer Jansen: “Ik snap best dat je moe bent. We hebben samen een heel leuke tijd gehad. En als je het nu niet meer redt, dan mag je van mij wel doodgaan.” Het zijn mooie en wijze woorden... maar meneer Jansen redt het. »» Van oma: de herinnering aan oma wordt op een mooie manier levendig gehouden. Sven krijgt haar magische medaillon en in de slotscène brengt de hele familie een eerbetoon aan haar, door samen naar de sterren te kijken. Het is moeilijk en delicaat om demente bejaarden in een film respectvol in beeld te brengen (vraag dat maar aan Lieven – Pauline & Paulette – Debrauwer). Ook voor regisseuse Vibeke Ringen: soms bezwijkt ze voor de verleiding om de bewoners van het zorgcentrum te schetsen als een kierewiete bende. Wanneer de kinderen van kamer naar kamer trekken om de bewoners te interviewen, zien we een pijnlijke stoet van gekke oudjes passeren.


— 6 —

Vr agen voor de leerlingen

Grootouders & kleinkinderen »» Is het leuk om bij oma / opa op bezoek te gaan? Ga je er soms logeren? »» Wat is er anders dan thuis? »» Wat mag je van je oma of opa wel dat je thuis niet mag? »» Svens oma is dol op sterrenkijken. Hebben jouw oma of opa ook een hobby waaraan je mee mag doen? Vind je dat prettig? »» De opa van Sven is gestorven. »» Op welke manier krijgen we hem in de film te zien? »» Is er iemands oma / opa gestorven? »» Worden er nog vaak herinneringen opgehaald aan hem / haar? Een woon- en zorgcentrum »» Is er bij jullie in de buurt (dorp) een woon- en zorgcentrum? »» Ging er al eens iemand op bezoek in zo’n ‘bejaardentehuis’? »» Waarom moet oma naar zo’n centrum? »» Is er iemand anders die voor haar kan zorgen? »» Hoe ziet het leven in zo’n zorgcentrum er uit? Lijkt de sfeer er prettig of niet? »» Wat zou er zoal kunnen gebeuren om de sfeer in het zorgcentrum te verbeteren? »» Opdracht: Teken een plan voor het ideale bejaardentehuis. Zorg ervoor dat de bewoners genoeg ruimte hebben om te doen wat ze graag doen, en dat ze ook voldoende lichaamsbeweging krijgen. Eventueel kan je zelf bij bejaarden navragen wat hun belangrijkste noden zijn. »» Zijn er leerlingen van wie de oma of opa in een zorgcentrum verblijft? »» Laat ze daarover vertellen. Herkennen zij bepaalde zaken uit de film? »» Hebben de leerlingen al ooit het centrum in de eigen gemeente bezocht? — sven en zijn rat en het ufo-mysterie —

Ouderdom, dood & afscheid Oud worden heeft heel wat nadelen: je kan niet zo goed meer uit de voeten, je hebt hulp nodig, het lijkt soms alsof je in de wereld niet meer meetelt. Maar zijn er ook voordelen aan verbonden? Probeer vijf dingen op te sommen die niet leuk zijn aan oud worden, maar probeer ook drie positieve kanten te vinden. Schrijf je bevindingen in twee kolommetjes. »» Hoe omschrijft oma het zelf wanneer ze dingen vergeet? »» Waarom doet ze dat? »» Durft ze het laten merken? »» Wat vergeet oma allemaal? »» Hoe merk je dat ze achteruit gaat? »» Waaraan zie je dat? Het einde van de film: er stierf iemand, maar er blijft ook iemand leven. Positief en negatief. Wie sterft er? Wie blijft er leven? Opdracht: Het verschil tussen een kind en een bejaarde is niet enkel een verschil in leeftijd. Oude mensen hebben andere dingen meegemaakt. In hun kindertijd was alles anders dan nu: de eetgewoonten, de techniek, de scholen, de vrije tijd... Kinderen kunnen een vragenlijst opstellen waarbij ze hun antwoorden vergelijken met die van enkele bejaarden die ze ondervragen – daarbij kan eventueel nog het verschil worden gemaakt tussen zelfstandig wonende bejaarden en bewoners van een rust- en zorgcentrum. Mogelijke vragen: »» Wat eet je graag als ontbijt? »» Om hoe laat ontbijt je? »» Kan je dat zelf beslissen? »» Wat eet je graag bij een warme maaltijd? »» Wat zie je graag op televisie? »» Wat doe je graag in je vrije tijd? »» Waarvoor ben je bang? »» Om hoe laat ga je slapen? »» Beslis je zelf wanneer je naar bed gaat? »» Enz. — 7 —

Over... Ruimtevaart & Buitenaards Leven

Oma is gefascineerd door het heelal en door allerhande astronomische fenomenen (die passie deelde ze met haar overleden echtgenoot; op die manier houdt oma de herinnering aan haar man levendig). Dat werkt aanstekelijk op de kinderen: in oma’s ‘ruimtekamer’ betasten ze al die wonderlijke instrumenten en ’s nachts speuren ze de hemel af met een telescoop. Zo prikkelt de film ongetwijfeld ook de nieuwsgierigheid van de jonge kijkers. Het verhaal kan een aanleiding zijn om kinderen te introduceren in enkele wetenschappelijke feiten over het heelal en de ruimte. Sommige termen uit de film kunnen verder verklaard worden. Zoals bijvoorbeeld...

Wat is een ster? Bij heldere hemel kan je ’s avonds sterren zien. Het lijken wel kleine stipjes. In werkelijkheid zijn het grote gasbollen die licht en warmte uitstralen, net zoals de zon (want dat is ook een ster). Wil je weten hoeveel sterren er zijn in het heelal? Dat is een héél groot getal: een 1 met 19 nullen (10.000.000.000.000.000.000). Misschien zijn er wel meer sterren in het heelal dan zandkorrels op de hele aarde. Er zijn kleine en grote sterren. Hoe helder en groot ze er uitzien, is afhankelijk van hoe ver ze van de aarde verwijderd staan. Afstanden in het heelal drukken we uit in ‘lichtjaren’ – dat is de afstand die het licht in één jaar aflegt. Eén lichtjaar betekent ongeveer 300.000 kilometer per seconde! De dichtstbijzijnde ster, Alfa Centauri, staat op een afstand van 4,3 lichtjaar. Er zijn ook sterren die veel verder weg staan, op miljarden lichtjaren van de aarde. Het licht van die sterren is dus miljarden jaren onderweg geweest alvorens wij het kunnen zien. Je ziet dus eigenlijk ‘oud’ licht. — sven en zijn rat en het ufo-mysterie —

Sterren bestaan niet voor altijd, ze worden geboren uit wolken gas en stof. Het duurt miljoenen jaren voor zo’n gasbol licht en warmte gaat uitstralen. Een ster groeit; ze wordt groter en zwaarder... tot ze uitdooft. Grote sterren krimpen aan het eind van hun leven eerst in elkaar om daarna uiteen te knallen in een zogenaamde supernova. Sven en zijn vrienden zien zo’n ster ‘uitdoven’. “Dat zie je niet vaak”, weet oma. Andere begrippen uit de film: Bolbliksem: wanneer de bliksem inslaat, verschijnt er soms enkele seconden lang een heldere, lichtgevende bol. Bolbliksems komen meestal voor bij zwaar onweer, maar er waren ook al waarnemingen bij helder weer. Men weet niet zeker of dit vreemd natuurkundig verschijnsel een vorm van gezichtsbedrog is dat te wijten is aan het felle bliksemlicht. Of is het misschien een chemische reactie of een kleine gasontploffing? Telescoop: een telescoop of verrekijker is een instrument waarmee verre voorwerpen van dichtbij kunnen worden waargenomen. De naam komt uit het Grieks en betekent “ver kijken”. Er bestaan grote astronomische telescopen om het heelal mee af te speuren, maar ook een gewone verrekijker is een soort minitelescoop. Komeet: kometen zijn kleine hemellichamen die in banen rond de zon draaien en uit ijs, gas en stof bestaan. Vandaar hun bijnaam: ‘vuile sneeuwballen’. Wanneer zo’n draaiende bal dicht bij de zon komt, smelt een deel van het stof. Daardoor krijgt de komeet een zogenaamde ‘komeetstaart’ achter zich aan. Sommige kometen draaien hun baantje rond de zon in enkele jaren, andere doen er duizenden jaren over om hun parcours af te leggen. Satelliet: Een satelliet is een object of ding dat ‘meedobbert’ in de baan van een ander object. Zo kunnen manen (mini-planeetjes) of kunstmanen (onbemande toestellen die door de mens in de ruimte zijn gelanceerd) meedrijven rond of in het spoor van een hemellichaam. (bron: www.wikipedia.be)

— 8 —

Inter essa nte w ebsites

Wie met kinderen wil werken rond astronomie, vindt veel informatie en zelfs spelletjes en knutseltips op: www.sterrenkids.nl. Ook op www.astronomie.nl vind je onder ‘sterrenkunde voor kids’ bruikbare info. Een overzicht van sites over astronomie: http://www.jcvandermeulen.org/links.html.

Astronomie of fa ntasie?

Na het bekijken van een sciencefictionfilm komt Sven met een theorie op de proppen: Dora en de ‘ufo-man’ lokken bejaarden mee om een antwoord te vinden op hun vraag naar de geheimen van het leven. Niemand is slimmer dan dieren en oude mensen. Daarom nemen ze de ziel mee van bejaarden en... van Meneer Jansen! De kinderen bedenken een plan om oma te redden uit de klauwen van de buitenaardse indringers. “We zullen een onderzoek starten, wetenschappelijk en systematisch.” Ze zijn zo overtuigd van hun gelijk dat ze de hele installatie van de ufo-man in de vernieling schoppen. “Het was een mooie theorie, maar in de praktijk zaten we er wel behoorlijk naast”, bekennen ze beschaamd op het einde van de film. Maar de oplossing van dit mysterie betekent niet dat alle mysteries zomaar opgehelderd zijn. In het slottafereel nemen ze opnieuw een onverklaarbaar fenomeen waar aan de sterrenhemel. Daar proosten ze op. En op oma! Vr agen voor de leerlingen

Er zijn nog meer elementen die de fantasie van Sven en z’n vrienden prikkelen: »» Een vreemde man rijdt ’s nachts met een sterrenkijker door het bos. Misschien om signalen uit te zenden naar buitenaardse bezoekers? »» Dora, de directrice van het verzorgingshuis, heeft een paarse huid. Ze lijkt wel een alien. »» Er duiken mysterieuze ‘graancirkels’ op? Dit mysterie wordt nooit opgelost.

»» Waar haalt Sven de inspiratie voor zijn wilde plan over de ontvoering van bejaarden door ruimtewezens?Wat denkt hij dat er precies aan de hand is? »» Geloof jij in buitenaards leven? Denk jij dat er leven is op andere planeten? »» Geloof jij in ufo’s? Heb je er ooit prenten van gezien? »» Hoe zou zo’n ufo er volgens jou uitzien? »» Wat zou er volgens jou gebeuren mocht de aarde bezoek krijgen van wezens van een andere planeet? »» Hoe groot is het heelal? »» (Laat kinderen proberen om de oneindigheid van het heelal in woorden uit te drukken.) »» Opdracht: De kinderen kunnen in een 5-tal groepjes worden verdeeld. Elk groepje gaat op zoek naar de verklaring van een ‘basisterm’ uit de astronomie. »» Zoek op: Wat is... »» De zon »» Een sterrenstelsel »» De melkweg »» Een planeet »» De big bang


— 9 —

Niet enkel de astronomie houdt oma en de kinderen bezig, maar ook aanverwante mysterieuze fenomenen. Zoals het onverklaarbare lichtschijnsel dat oma heeft gezien: “Eerst dacht ik dat het een ster was. Maar ineens begon het te bewegen op een vreemde manier.” - “Een UFO?” “Dat zou kunnen...” Sinds er ooit enkele onverklaarbare ufo-waarnemingen gebeurden, lijkt iedereen in oma’s dorp bezeten door ‘ufo-koorts’. Aan de rand van het dorp heet een bord je ‘Welkom in Ufo-land’. In een kraampje worden ruimtegadgets en T-shirts verkocht. In zo’n omgeving slaat je fantasie al gauw op hol.

Personages: Een film over échte kinderen Sven en zijn rat en het UFO-mysterie werd gemaakt voor kinderen en ‘alléén voor kinderen’. De film probeert niet om het volwassen publiek te charmeren. Sven, Daan en Melissa zien er echt als kinderen uit en ze doen gewone, alledaagse dingen: ze bouwen een rattenparcours, ze zijn bang van een griezelfilm (“Zullen we morgen verder kijken?”), ze houden van hun huisdier, ze trekken ’s nachts met zaklantaarns het bos in en ze lopen in hun pyjamaatjes met rubberlaarzen de straat op. De film schetst voor kinderen een eenvoudige, begrijpbare wereld. Sven en zijn vrienden praten in simpele dialogen, zoals ‘echte kinderen’ doen. Ze hanteren een kinderlijke logica en denken nauwelijks na over de gevolgen van hun daden: ze smokkelen ratten in het tehuis, schoppen een telescoop aan barrels en Sven is erg onbeleefd wanneer hij Dora uitscheldt. Dankzij deze eenvoud voelen kinderen zich thuis in Svens ongerepte, veilige wereld. Eigenlijk is dat een moedige beslissing van de filmmakers en misschien wel de grootste verdienste van deze film. Vaak worden kinderen in films voorgesteld als minivolwassenen. Maar Sven en zijn rat en het UFO-mysterie gelooft nog in kinderlijke onschuld. Kinderen kunnen zich makkelijker met Sven identificeren dan met een kleine superheld die de wereld redt. — sven en zijn rat en het ufo-mysterie —

Kindertijd / Puberteit

De onschuld van Sven, Daan en Melissa contrasteert fel met de wereld van de pubers die we in de film aan het werk zien. We bekijken Ronny en Børre door de ogen van de kinderen en zien twee idiote aanstellers. Niets wijst erop dat de drie vrienden binnen enkele jaren zelf pubers zullen zijn. De pubers vallen op door hun stomme gedrag: ze drinken bier en willen met de ‘kleintjes’ niks te maken hebben (ze hangen een gordijn dwars door de kamer). Ze spreken de kinderen steevast aan met ‘sukkels’ en Ronny stelt strenge huisregels op: 1 Rotzooi verboden 2 Snoep verboden 3 Ten laatste om 9 uur naar bed “En die vieze ratten blijven in hun kooien!” — 10 —

En de r atten...

Net zoals de kinderen (Sven de fantast, Daan de nerd, Melissa de doortastende) hebben ook de ratten hun eigen karakter. Meneer Jansen is de mascotte van de film: een trouwe, wijze vriend, maar nog erg speels. Met veel bravoure maakt hij z’n entree in de film (en krijgt de hele wereldbol op z’n kop). Meneer Jansen is geen mens; hij blijft op-en-top een rat. Maar pienter is hij wel: hij voert alle opdrachten vlekkeloos uit net als James Bond -de rat van Daan is een echte speurneus- en Melissa’s rat, Pippi. Voor wie meer wil weten over ratten als huisdier: zie tekst in bijlage.

Vr agen voor de leerlingen

De ratten zorgen ook voor spanning. Wanneer ze er vandoor gaan in het zorgcentrum, kunnen ze elk moment gesnapt worden. En inderdaad... dat gebeurt ook. Om dat allemaal netjes in beeld te krijgen, moest er natuurlijk intens met de ratten gewerkt worden. Ratten zijn heel sociale dieren; ze houden van mensen en van druk bezig zijn. Daarom is het vrij makkelijk om hun allerlei trucs aan te leren en ze te dresseren voor een film. De rol van de ratten werd door verschillende dieren gespeeld, elk met z’n eigen specialisaties en z’n eigen trucjes. En natuurlijk stak ook de computer een handje toe.

»» Beschrijf Sven, Daan en Melissa. Zien ze er uit zoals gewone (echte) kinderen? Gedragen ze zich ook zo? Op welke manier zijn ze hetzelfde / anders dan jij en je vrienden? »» Wat kan je vertellen over Sven? Wat zijn de belangrijkste eigenschappen van Sven? Is hij altijd gehoorzaam? Gedraagt hij zich altijd netjes? Is hij anders dan andere kinderen? Of is hij juist heel gewoon? »» We ontmoeten in de film ook twee jongens die ouder zijn dan Sven. Hoe gedragen Ronny en Børre zich? Hoe behandelen ze de kinderen? Wat vinden de kinderen daarvan? »» Weet je nog welke huisregels ze opstelden voor Sven en zijn vrienden? »» Wat zijn pubers? Gedragen alle pubers zich zo? »» Hoe heten de drie ratten? »» Doen ze enkel dingen die echte ratten ook doen? Gedragen ze zich als dieren of als mensen? »» Als er kinderen zijn die zelf een rat als huisdier hebben, is dit uiteraard de ideale gelegenheid om ze aan het woord te laten.


— 11 —

Beeldtaal: ‘Nederlands gesproken’ Omdat Sven en zijn rat en het UFO-mysterie bedoeld is voor jonge kijkers (die nog geen ondertitels kunnen lezen) is het fijn dat de film in Nederlandstalige versie wordt aangeboden. Daarvoor moeten alle personages een eigen stem krijgen in het Nederlands via zogenaamde ‘dubbing’. In België worden er niet zo veel films gedubd; enkel bekende kinderfilmhits en films voor de allerkleinsten krijgen een Nederlandstalige versie. In veel andere landen (zoals onze buurlanden Duitsland en Frankrijk) worden bijna alle films en tv-programma’s in de eigen taal ingesproken. Een dubbing gebeurt in een opnamestudio. Dat is een ‘glazen kamer’ vol knoppen, kabels, beeldschermen en geluidsboxen. In de studio zit een technicus (die op het juiste moment de knopjes bedient), een stemacteur en een dialoogregisseur.

Dan probeert de stemacteur de juiste toon te vinden voor zijn personage. Is het een ernstige figuur, een heel zware man, een verlegen mevrouwtje, een strenge agent...? Ieder personage krijgt een stem die past bij zijn/haar uiterlijk én karakter. Bovendien gaat het niet enkel om ‘woorden’. Ook een kuchje, een hoestbui, een geeuw, dus alle menselijke klanken moeten worden opgenomen.

Eerst wordt de tekst van de film vertaald. Niet alleen de woorden en zinnen moeten juist vertaald worden. De vertaler bestudeert ook het filmbeeld: de Nederlandse tekst moet ongeveer even lang zijn als de originele tekst en ook de houding van de mond moet correct zijn. Als Sven in de film een woord met een ‘o’ gebruikt en zijn lippen tuit, gaat de vertaler op zoek naar een Nederlands woord met dezelfde klinker. Zo zorgt hij dat de tekst ‘lipsync’ is (de passende houding van de lippen).

Ook de stemmen van kinderen moeten op band worden gezet. Soms worden daarvoor echte kinderen opgetrommeld; sommige kinderen zijn heel vaardige stemacteurs. Sommige studio’s werken liever met volwassenen. Dan wordt aan een meisje of vrouw gevraagd om een kinderstem in te spreken.


— 12 —

Oefeningen

»» Je kan ook variëren met de taal: • In een les Frans of Engels kies je een Frans of Engels fragmentje uit. • De kinderen kunnen nu als spraakoefening de tekst in deze taal brengen, of de dialoog wordt vertaald en ze brengen hem in het Nederlands; zo verzorgen de kinderen eigenlijk zelf de dubbing van de film. • Je kan in een onbestaande taal werken – laat de kinderen zelf woorden en klanken bedenken om het beeld in een ‘fantasietaal’ tot leven te wekken. • Zijn er anderstalige kinderen in de klas? Laat ze de oefening uitvoeren in hun eigen taal.

Zoek een leuk fragmentje uit de film (eventueel kan je ok een fragment uit een bekend tv-programma of andere film gebruiken). Let er op dat er een duidelijke dialoog in zit. Laat eerst niet meer dan twee of drie personages aan het woord. Bekijk het fragment enkele malen klassikaal en luister aandachtig.

»» Je kan ook variëren met het vertoonde fragment. Kies een bekend tv-programma (zo kunnen de kinderen de stemmen imiteren), of een film met volwassen personages (de kinderen moeten de stemmen van de volwassenen inspreken) of een tekenfilm met dieren.

Schrijf de dialoog uit op het bord. Laat de kinderen deze enkele malen herhalen. Bekijk nu opnieuw het fragment maar zonder de klank. De kinderen moeten nu zelf voor de geluidsband zorgen door de dialogen harop mee te zeggen. Je kan deze oefening in groep uitvoeren. Verdeel de dialoog onder de kinderen, bijv. de eerste rij is personage A, tweede rij personage B of jongens/meisjes… De oefening kan ook in paren uitgevoerd worden tijdens het hoekenwerk. Er zijn verschillende mogelijkheden om op deze oefening te variëren. »» Je kan er een drama-oefening van maken door de kinderen echt te laten acteren. Maak er een komische versie van, een droevige, een bange… Of probeer de tekst helemaal zonder intonatie te brengen. — sven en zijn rat en het ufo-mysterie —

»» Je kan zelfs een willekeurig beeldfragment tonen zonder klank, bijvoorbeeld een stukje van het journaal, een documentaire of een feuilleton. Kinderen moeten ter plaatse een tekst improviseren. »» Verzamel enkele foto’s van bekende of onbekende figuren (bv. een heel grote man, een ridder, Donald Duck, een prinsesje, Samson, een vlieg, een heks, enz.) en laat de kinderen er een passend stemgeluid bij bedenken. Ze kunnen zowel imiteren (bij bekende figuren) als hun fantasie laten werken (bij onbekende figuren). »» Of je kan omgekeerd te werk gaan: bedek het beeld van je tvtoestel en laat van enkele fragmenten enkel de klank horen. De kinderen moeten dan uit een reeks foto’s het personage kiezen dat bij de stem past. Opmerking: in elke computer zit standaard een geluidsrecorder (programma’s > bureau accessoires > entertainment). Met hulp van een microfoontje kan je de resultaten desgewenst opnemen en opnieuw beluisteren. — 13 —

Vies zijn ratten zeker niet. Ze wassen zich de hele dag. Ze stinken niet, zijn zindelijk en erg aanhankelijk. Ratten hechten zich sterk aan wezens om ze heen. Bovendien zijn ze intelligent en hebben ze elk hun eigen persoonlijkheid.

Bijlage: De rat als huisdier (overname uit de lesmap SVEN EN ZIJN RAT, 2007)

Voor sommige mensen is de rat een vies, eng beest met een lange, kale staart; iets om te verafschuwen en bang voor te zijn. Anderen vinden een tamme rat het liefste, leukste dier ter wereld. De angst voor ratten is gebaseerd op vooroordelen en fabeltjes. Een tamme rat heeft immers net zo veel te maken met een rioolrat als een schoothondje met een wolf. Van oudsher werden ratten beschouwd als gevaarlijke dieren die ziektes overbrachten en dat imago zeulen ze nog steeds mee. Ze zitten aan onze voedselvoorraden en worden ervan beschuldigd ooit de pest te hebben verspreid (hoewel eigenlijk vooral… de vlo hiervoor verantwoordelijk was). De rat die wij als huisdier houden, is een afstammeling van zijn ‘wilde’ overgrootvader, de bruine rat (Ratuus norvegicus). Door het kweken zijn er allerlei (kleur)varianten ontstaan. Hij is bij voorkeur actief in de schemering, graaft en klimt, is makkelijk handtam te maken en is zelden agressief. Het volwassen vrouwtje weegt 250 á 350 gram, het mannetje is wat zwaarder. Ze worden 2 à 3 jaar oud. — sven en zijn rat en het ufo-mysterie —

Wie graag een rat in huis wil, worstelt evenwel met een probleem: één rat is te weinig. Een eenzame rat is erg gestresseerd en zal nooit gelukkig zijn zonder soortgenoten. Immers, ratten zijn heel sociale dieren en ‘alleen leven’ is voor hen onnatuurlijk. Ratten laten geen gelegenheid voorbij gaan om met elkaar in contact te komen. Ze spelen samen, wassen elkaar, verzorgen elkanders vacht, slapen samen, communiceren op voor ons onhoorbare tonen, vechten en vinden warmte bij elkaar. Zelfs al besteed je heel veel tijd aan je diertje, je kan toch nooit een soortgenoot vervangen. Als jij met hem speelt, vindt hij dat vast wel leuk, maar het is niet de manier waarop hij met een andere rat zou spelen. Een tamme rat is een echt gezelschapsdier dat lichaamscontact nodig heeft; hij vindt het heerlijk om bij zijn baasje te zijn. Je sluit vriendschap door de rat te aaien, op schoot te nemen, onder je trui te houden of ertegen te praten. Je kan je rat leren mee te reizen op je schouder of in een draagtas, maar je moet wel geduld hebben: op de schouder zitten is een kunstje dat ze moeten aanleren. De rat herkent zijn naam als je die vaak noemt en met veel geduld kan je het dier zelfs kunstjes leren. Straffen en belonen werkt evenwel niet bij ratten; enkel belonen helpt. Halsoverkop een rat in huis halen is geen goed idee. Ratten vragen veel aandacht, verzorging en liefde... en je kan ze niet zomaar wegdoen als ze eens iets stuk knagen! Want de rat is een alleseter en meestal niet kieskeurig. Hou hem maar in de gaten: hij lust alles! Bronnen:

www.ratjes.nl www.seniorennet.be www.dierennieuws.nl www.dessie.be — 14 —

Lesbrief voor de leerlingen Sven en z’n twee vrienden gaan logeren bij oma op het platteland. Drie kinderen, dat betekent dus... drie ratten! Want de grappige knagers Meneer Jansen, James Bond en Pippi mogen ook mee. De droomvakantie dreigt in het water te vallen wanneer oma naar een ‘bejaardentehuis’ moet. Daar gaan de dingen pas écht fout... Het lijkt alsof oma door aliens werd overvallen. De kinderen bedenken een plan om oma te laten ontsnappen.

Maar hoe is het als je oma niet meer handelt als ‘een normale’ oma? Wat gebeurt er met oude mensen die niet meer voor zichzelf kunnen zorgen? Wie moet er dan voor hen zorgen?

De oma van Sven wordt oud en vergeetachtig. Ze kan zich niks meer herinneren en herkent Sven niet meer. Dat noemen we ‘dementie’. Dat is wanneer je hersens ziek en moe worden. Eerst ben je enkel wat verstrooid. Maar als de ziekte erger wordt, kan je niet meer praten, lopen of eten. Je loopt verloren in je eigen huis. Dementie kan je niet genezen met medicijnen.

Oma’s en opa’s zijn er om leuke dingen mee te doen en je lekker te laten verwennen en alle aandacht voor jou alleen te hebben. Ga jij soms bij je oma en opa logeren? Is het er anders dan thuis?

Oma bestudeert het heelal. Dat vinden de kinderen fijn. ’s Nachts kijken ze samen naar de hemel en de sterren. Misschien maakt deze film jou ook nieuwsgierig naar ‘de ruimte’. Weet jij wat een ster is? Of een komeet? Je vindt veel informatie over de ruimte op www.sterrenkids.nl en www.astronomie.nl.

Marit Nicolaysen schreef een heleboel boeken over Sven en zijn rat Meneer Jansen. Over die twee vrolijke figuren werd een film gemaakt: Sven en zijn rat. Omdat die film zo leuk was, kwam er een vervolg: Sven en zijn rat en het UFO-mysterie. Meer over de boeken van Marit Nicolaysen vind je op http://www.lemniscaat.nl/portals/jeugd/PortalJeugd.php


Omdat Sven en zijn rat en het UFO-mysterie bedoeld is voor jonge kijkers (die nog geen ondertitels kunnen lezen), praten de stemmen in de film in het Nederlands. Elk personage kreeg een eigen stem. Probeer jij het ook eens? Kan jij een stem geven aan een figuur uit een film of tv-programma?

Ratten zijn niet vies. Ze wassen zich de hele dag. Ze zijn dol op mensen om zich heen. Ze vinden het heerlijk om geaaid te worden en op je schoot of schouder te zitten. Sommige ratten kennen zelfs hun naam. Met veel geduld — 15 — kan je hun allerlei dingen aanleren.

Film & educatie. Sven en zijn rat. en het ufo-mysterie

Recommend Documents