FEDERATIE VAN KAMERS VOOR HANDEL EN NIJVERHEID VAN BELGIE • FEDERATION DES CHAMBRES DE COMMERCE ET D’INDUSTRIE DE BELGIQUE • FEDERATION OF CHAMBERS OF COMMERCE AND INDUSTRY OF BELGIUM • VERBAND DER INDUSTRIE- UND HANDELSKAMMERN VON BELGIEN • FEDERATIE VAN KAMERS VOOR HANDEL EN NIJVERHEID VAN BELGIE • FEDERATION DES CHAMBRES DE COMMERCE ET D’INDUSTRIE DE BELGIQUE • FEDERATION OF CHAMBERS OF COMMERCE AND INDUSTRY OF BELGIUM • VERBAND DER INDUSTRIE- UND HANDELSKAMMERN VON BELGIEN • FEDERATIE VAN KAMERS VOOR HANDEL EN NIJVERHEID VAN BELGIE • FEDERATION DES CHAMBRES DE COMMERCE ET D’INDUSTRIE DE BELGIQUE • FEDERATION OF CHAMBERS OF COMMERCE AND INDUSTRY OF BELGIUM • VERBAND DER INDUSTRIE- UND HANDELSK AMMERN VON BELGIEN
Activiteitenverslag 2008
Inhoudstafel Voorwoord van de voorzitter Ledenlijst Corporate Samenwerking met derden Projecten Eurochambres Digitale certificaten Oorsprongscertificaten ATA-carnets Structuur van de Federatie
1 2 3 5 6 10 11 12 14 16
Onze partners :
FEDERATIE VAN KAMERS VOOR HANDEL EN NIJVERHEID VAN BELGIE LOUIZALAAN 500 - 5e B-1050 BRUSSEL TEL. + 32 (0)2 209 05 50 FAX + 32 (0)2 209 05 68 HTTP://WWW.CCI.BE
De Federatie – een netwerk van maatschappelijk verantwoorde Kamers Een Kamer van Koophandel is veel zaken tegelijkertijd: een belangenbehartiger van het bedrijfsleven, een aanbieder van opleidingen, een leverancier van exportdocumenten, een hulpbron voor informatie en advies. Maar bovenal is elke Kamer van Koophandel een netwerk van ondernemingen. Ondernemingen zoeken elkaar op om samen hun belangen duidelijker en luider bij beleidsmakers te kunnen laten horen. Ondernemingen ontmoeten elkaar in lerende netwerken om te leren hoe anderen gelijkaardige problemen aanpakken. Ondernemingen nemen deel aan netwerkactiviteiten om nieuwe contacten te vinden. Wie denkt dat elke Kamer een eiland is, vergist zich. Er bestaat geen netwerkorganisatie die zo wijd vertakt is als de Kamers van Koophandel. En de Federatie vormt het bindmiddel. Wat een Kamer van Koophandel is voor de bedrijven, willen wij zijn voor de Kamers: een netwerkorganisatie die de belangen van haar leden verdedigt en die bijdraagt tot een professionele dienstverlening vanwege de Kamers aan de ondernemers, een plaats waar Kamers over de taalgrenzen heen van elkaar kunnen leren, waar Belgische Kamers contacten kunnen leggen met hun evenknieën in het buitenland. Op al deze domeinen hebben we het afgelopen jaar opnieuw een belangrijke rol gespeeld en nieuwe initiatieven ontwikkeld. Het hoogtepunt van 2008 was zonder enige twijfel de oprichting van DigiChambers, een nieuwe structuur waarin alle Kamers en de Federatie samen participeren, en die het mogelijk maakte om de ontwikkeling van het digitaal platform voor de online uitgifte van oorsprongscertificaten te financieren. De oprichting van DigiChambers tijdens de Algemene Vergadering in mei was misschien maar een momentopname, maar het hele jaar lang werd op geen uur gekeken om de ontwikkeling van de nieuwe toepassing DigiChambers in goede banen te leiden en tijdig af te werken. Met succes overigens, want op 27 januari van dit jaar werd DigiChambers door minister voor Ondernemen en Vereenvoudigen, Vincent Van Quickenborne, officieel aan het bedrijfsleven voorgesteld. De term “digitalisering van oorsprongscertificaten” zal wel nooit de eerste prijs in een schoonheidswedstrijd wegkapen, maar we hebben wel kunnen aantonen dat Kamers de maatschappelijke rol willen spelen die hen toekomt: ondernemen vereenvoudigen. Maatschappelijk verantwoordelijk ondernemen was trouwens een andere term die het Kamerlandschap in 2008 heeft getekend. MVO mag dan wel een beladen uitdrukking zijn geworden die te pas en te onpas wordt gebruikt en misbruikt. Door de koppeling met het concept van lerende netwerken – toch een van de handelsmerken van de Kamers –, hebben we MVO een praktische invulling willen geven. Eén jaar lang hebben 77 bedrijven en 8 Kamers samengewerkt binnen het project QUADRANT om MVO in hun organisatie gestalte te geven, aan de hand van concrete acties die passen binnen de globale bedrijfsstrategie. QUADRANT was mogelijk dankzij de financiële steun van de POD Maatschappelijke Integratie en zal in 2009 een vervolg krijgen met nog meer lerende netwerken, meer Kamers, meer bedrijven, meer MVO. Waar we 2007 nog bestempelden als een scharnierjaar waarin de hele organisatiestructuur van de Federatie werd herbekeken, kunnen we stellen dat 2008 het jaar van de consolidatie was. De Belgische en Belgisch-Luxemburgse Kamers van Koophandel in het buitenland hebben een volwaardige plaats in deze structuur. Onze hoofdbekommernis daarbij is hun precaire financiering. De laatste vijf jaar is het aanvragen van subsidies voor de Kamers in het buitenland een herculische opdracht geworden. De cofinanciering door de federale overheid en de drie gewesten is een prachtig theoretisch concept, maar in praktijk blijkbaar zeer moeilijk uitvoerbaar. Elke rechtgeaarde cynicus zou zonder meer pleiten voor een splitsing van dit systeem, maar wij willen blijven geloven dat de samenwerking tussen de federale en de regionale overheden een meerwaarde heeft ten opzichte van het ieder-voor-zich consumptiefederalisme. We dringen er daarom op aan dat de politieke verantwoordelijken nu eindelijk de belangen van het bedrijfsleven op de eerste plaats laten komen. Een noodkreet die u gerust mag lezen buiten de context van de Belgische Kamers van Koophandel in het buitenland om. Waar België in deze tijd van crisis nood aan heeft, zijn regeringen die beleidsbeslissingen durven nemen op lange termijn, met het welzijn van de bevolking – inclusief de ondernemers – voor ogen, en deze beslissingen dan ook daadkrachtig uitvoeren. Dat is echt maatschappelijk verantwoordelijk regeren. Er is nog plaats in onze lerende netwerken MVO! Tot slot houd ik eraan u te danken voor uw blijvende steun en medewerking. 2009 wordt ongetwijfeld een uitdagend jaar op vele vlakken en we blikken al hoopvol vooruit naar 2010 wanneer de Federatie haar 135-jarig bestaan viert.
John Stoop Voorzitter
01
De kracht van ons netwerk ...
›
Lokale Kamers Beci – Kamer voor Handel en Nijverheid Brussel Chambre de Commerce et d’Industrie du Brabant wallon Chambre de Commerce et d’Industrie du Hainaut Chambre de Commerce et d’Industrie Liège-Verviers-Namur Chambre de Commerce et d’Industrie du Luxembourg belge Chambre de Commerce et d’Industrie de la Wallonie Picarde Industrie- und Handelskammer Eupen-Malmedy-St.Vith Voka – Kamer van Koophandel Antwerpen-Waasland Voka – Kamer van Koophandel Halle-Vilvoorde Voka – Kamer van Koophandel Kempen Voka – Kamer van Koophandel Leuven Voka – Kamer van Koophandel Limburg Voka – Kamer van Koophandel Mechelen Voka – Kamer van Koophandel Oost-Vlaanderen Voka – Kamer van Koophandel West-Vlaanderen
›
Bilaterale Kamers Arab-Belgium-Luxembourg Chamber of Commerce Belgian-Luxembourg Chamber of Commerce for Russia & Belarus Belgian-Luxembourg Chamber of Commerce in Ireland Belgian-Chinese Chamber of Commerce Belgian-Luxembourg Chamber of Commerce in Great Britain Belgian-Luxembourg Chamber of Commerce in Japan Belgian-Luxembourg-Polish Chamber of Commerce Belgo-Indian Chamber of Commerce & Industry Benelux Chamber of Commerce in China Belgian-Luxembourg Business Club in Switzerland Belgian-Luxembourg-Brazilian Chamber of Commerce and Industry in Brazil Belgian-Luxembourg Chamber of Commerce in Catalonia Belgian-Luxembourg Chamber of Commerce in Spain Belgian-Luxembourg-Portuguese Chamber of Commerce Chamber of Commerce, Industry & Agriculture Belgium-Luxembourg-Africa-Caribbean-Pacific Belgian Chamber of Commerce in Ivory Coast Belgian Chamber of Commerce in Turkey Belgian Chamber of Commerce in Congo Chamber of Commerce Belgium-Central America Belgian-Luxembourg Chamber of Commerce in Morocco Belgian-Luxembourg Chamber of Commerce in France French-Belgian Chamber of Commerce in North of France German-Belgian-Luxembourg Chamber of Commerce Joint-Czech-Belgium-Luxembourg Chamber of Commerce in the Czech Republic Pakistan-Belgium Business Forum
Corporate
› Belgisch netwerk Waar de samenwerking tussen de Vlaamse Kamers met Voka in een stroomversnelling is gekomen, ontbrak een soortgelijke katalysator in Wallonië. Een kentering is echter zichtbaar: met de Kamer van Luik-Verviers als gangmaker, versterken de Waalse Kamers de onderlinge samenwerking, o.a. door het gemeenschappelijk aanbieden van bepaalde commerciële diensten. De Kamers van Namen en van Luik-Verviers gingen nog een stap verder en maakten begin 2009 hun officiële fusie bekend. Na 10 jaar heeft Willy Ivens de fakkel als directeur van de Kamer van Koophandel van Mechelen doorgegeven aan Eric Kessels. Vanuit een sociale bewogenheid heeft Willy Ivens samen met zijn echtgenote gekozen voor het oprichten van een fonds dat op uiteenlopende wijze steun gaat verlenen aan langdurige en chronisch zieke kinderen en kinderen met leerachterstand. Bij de Kamer van Belgisch Luxemburg neemt Bernadette Thény het roer over van Laurent Berbach. Met meer dan 30 jaar ervaring in de Kamer was de keuze voor Bernadette Thény als nieuwe directrice snel gemaakt.
›
Bilateraal netwerk
In 2008 werd een nieuw accreditatieprogramma voor de Belgische en Belgisch-Luxemburgse Kamers van Koophandel in het buitenland op punt gesteld. Waar de nadruk bij het allereerste programma in 2003 vooral lag op een grotere coherentie en legitimiteit van het Belgische Kamernetwerk in het buitenland, is het nieuwe accreditatieprogramma minder regulerend en beperkt het zich tot drie grote principes: • een corporate governancestructuur die toelaat dat de Kamer professioneel, wars van persoonlijke belangen wordt beheerd; • een professionele werking die garant staat voor continuïteit en een kwalitatieve dienstverlening; • de complementariteit met de Luxemburgse en Belgische federale en regionale instanties die de verdediging en bevordering van de Luxemburgse en Belgische economische en commerciële belangen op het oog hebben.
CHAMBER ABROAD
Binnen dit kader hebben de Kamers de vrijheid om hun missie van bevordering van de bilaterale economische en handelsbelangen in te vullen. Op het moment van publicatie zijn al 24 bilaterale Kamers geaccrediteerd, daarbij drie nieuwe leden: de Belgo-Indian Chamber of Commerce and Industry, de Pakistan-Belgium Business Forum en de Benelux Chamber of Commerce China (Bencham) met afdelingen in Shanghai en Beijing.
03
›
BLCCA Chamber Academy
Op 28 en 29 mei 2008 vonden 25 bilaterale Kamers van Koophandel hun weg naar het Egmontpaleis in Brussel voor een tweedaagse netwerkvergadering. Het voornaamste agendapunt was een rondetafelgesprek met de federale en regionale overheden over de subsidiëring van de Kamers in het buitenland. In een constructief debat gaven de Kamers bij monde van de Federatie de belangrijkste knelpunten in de confinancieringsregeling aan, terwijl de vertegenwoordigers van de FOD Buitenlandse Zaken, de verschillende kabinetten bevoegd voor buitenlandse handel en de drie gewestelijke exportpromotiediensten hun visie op de problematiek te kennen gaven. Daarnaast was er ruimte voor de bilaterale Kamers om elkaar en de collega’s van de lokale Belgische Kamers beter te leren kennen. Een dergelijke netwerkoefening werd door allen zeer gesmaakt en zal in de toekomst zeker worden herhaald.
›
TopPol
In het kader van de belangenvertegenwoordiging was de Federatie in 2007 gestart met het initiatief TopPol, waarbij voorzitters en directeurs van Kamers de kans krijgen om tijdens een informele lunchvergadering met een politicus van gedachten te wisselen. In 2008 was het de beurt aan federaal minister Sabine Laruelle en de Waalse minister-president Demotte. Met minister Laruelle werd o.a. gesproken over het belang van de enige loketten die elke lidstaat in uitvoering van de Europese Dienstenrichtlijn moet oprichten. Voor minister-president Demotte betekende de ontmoeting een afsluiting van zijn ronde door Vlaanderen waarbij hij te gast was geweest bij alle 8 Kamers van Koophandel. Het was een ideaal moment om een balans op te maken en met het hele Belgische Kamernetwerk na te denken over initiatieven die in het belang van de drie gewesten kunnen worden ontwikkeld.
›
Netwerkend leren
Benchmarking, uitwisseling van good practices, lerende netwerken – de Federatie is een forum waar Kamers elkaar ontmoeten om van elkaar te leren. Ook in 2008 waren er verschillende bijeenkomsten waar Kamers met elkaar van gedachten konden wisselen en nieuwe ideeën opdoen: van de jaarlijkse brainstormingmissie met de Kamerdirecteurs over de BLCCA Chamber Academy voor de bilaterale Kamers en de vergaderingen met de verantwoordelijken internationaal ondernemen van de lokale Kamers, tot de groepssessies binnen het kader van het lerend netwerk QUADRANT– MVO.
Samenwerking met derden
›
ICC België
De International Chamber of Commerce in Parijs is de beleids- en standaardmaker van het internationale bedrijfsleven. De organisatie is toonaangevend op het gebied van de Inco-termen, modelcontracten voor de internationale handel, bepalingen van het documentaire krediet en zelfregulering op het gebied van marketing. Verder huisvest ICC ook de belangrijkste wereldorganisatie van arbitrage, de International Court of Arbitration. De Federatie is medeoprichter van ICC België, een van de 140 nationale comités van ICC wereldwijd. Tijdens een vergadering tussen de Kamers en het permanent secretariaat van ICC België werd besproken hoe de samenwerking tussen beide kan worden versterkt in het belang van het bedrijfsleven.
›
CPCCAF
De Conférence Permanente des Chambres Consulaires Africaines et Francophones (CPCCAF), met hoofdzetel in Parijs, werd in 1973 opgericht met de bedoeling om via de structuren van de Kamers bij te dragen aan de economische ontwikkeling van Franstalig Afrika. Sinds 2004 is de Federatie het enige andere Europese lid; zij vertegenwoordigt alle Belgische Kamers van Koophandel. Van oorsprong eerder een ontmoetings- en discussieplatform voor Afrikaanse en Franse (en nu dus ook Belgische) Kamers, poogt de CPCCAF nu ook om via concrete projecten haar missie van capacity building in te vullen. De basis hiervoor vormt het in 2006 uitgewerkte Programme Global de Développement, een grootschalig programma met een 30-tal welomschreven acties rond o.a. opleiding, internationalisering en strategiebepaling. Met verschillende internationale geldschieters worden gesprekken gevoerd om deze acties te financieren. De Federatie volgt van nabij deze gesprekken en neemt actief deel aan de verschillende vergaderingen van het CPCCAF-netwerk. Een aantal Belgische Kamers beschikt immers over de ervaring en capaciteiten om, samen met Franse en Afrikaanse partners, bepaalde van deze acties uit te voeren.
›
Feprabel
In 2005 tekenden de Federatie en Feprabel, de Federatie van Verzekeringsmakelaars en Financiële tussenpersonen, een samenwerkingsakkoord waarbij alle leden van Feprabel ook automatisch lid werden van de lokale Kamer van Koophandel. Dit akkoord was een erkenning van de vooraanstaande rol die de Kamers, via hun diensten en netwerkactiviteiten, voor het bedrijfsleven op lokaal vlak spelen. In 2008 werd dit akkoord vernieuwd en werd ernaar gestreefd om de samenwerking te intensiveren. Nieuwe initiatieven werden genomen rond communicatie en vorming, zodat de leden van Feprabel nog beter vertrouwd zouden kunnen worden met hun Kamer van Koophandel.
›
Het is uw zaak !
In maart organiseerde de Federatie, op vraag van de Belgian Anti-piracy Federation, de lancering van de tweede editie van de sensibiliseringscampagne “Het is uw zaak!”, over de problemen verbonden aan het illegaal downloaden op het werk. De campagne wilde bedrijven helpen om zichzelf te beschermen tegen veiligheidsrisico’s veroorzaakt door het illegaal downloaden van muziek, films, software en games.
05
Projecten
›
QUADRANT – Lerende netwerken Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) voor bedrijven en Kamers van Koophandel
MVO dat de grenzen van bedrijven en regio’s overstijgt ... ... MVO zonder grenzen ! Voortbordurend op het succes van het eerste QUADRANT lerend netwerk in 2004 van Voka – Kamer van Koophandel OostVlaanderen, engageerden zeven Vlaamse en Waalse Kamers van Koophandel zich, onder coördinatie van de Federatie, om elk 10 bedrijven te begeleiden in het zich eigen maken van het MVO-begrippenkader, en dit op een actiegerichte manier. Daarnaast werd een parallel lerend netwerk opgericht waaraan de Kamers zelf konden deelnemen. Een dubbel engagement dus: niet alleen bedrijven sensibiliseren, maar evengoed de uitdaging aangaan om MVO in de eigen Kamerwerking en activiteiten te integreren. Binnen het project werd ook speciaal aandacht besteed aan de link tussen reguliere en sociale economie.
Programma Het concept van lerend netwerk, waarmee de Belgische Kamers reeds lang vertrouwd zijn, werd gebruikt om MVO te integreren in de strategie, gekoppeld aan de kernactiviteiten, van zowel ondernemingen als Kamers. Het QUADRANT leertraject bestond uit zes sessies van een halve dag. Na het theoretisch kader, een duurzaamheidsanalyse en een zelfevaluatie gingen ondernemers en Kamers aan de slag met de volgende vraag: “Wat betekent MVO voor mijn bedrijf/organisatie?”, met als resultaat een MVO-actieplan dat werd besproken met de andere deelnemende bedrijven als klankbord. Tijdens het hele leerproces werden zij begeleid door Sustenuto (in Vlaanderen) en Cap Conseil (in Wallonië).
Resultaten
Resultaten Boeiende getuigenissen, interessante MVO-acties, leerrijke ervaringen en nuttige tips van deelnemers, zowel van KMO’s als van sociale economie-ondernemingen en van Kamers werden gebundeld in de slotpublicatie MVO zonder grenzen. Enkele voorbeelden ter illustratie. De volledige publicatie is beschikbaar op http://www.cci.be. • Een informaticabedrijf wil de verplaatsingen voor interventies bij klanten en dus ook haar CO2-uitstoot beperken door een goedkoper tarief aan te bieden voor ondersteuning vanop afstand. • Een drukkerij heeft een actieplan uitgewerkt rond de keuze van materialen (papier), processen en gebouw om aldus haar milieu-impact te verminderen. • Een fabrikant van voedingsverpakkingen wil aan zijn afvalproblematiek werken door vermindering, recyclage en herwaardering van afvalstoffen. Het bedrijf zal ook het design van verpakkingen en producten herbekijken om deze optimaal te gebruiken en het gewicht te verminderen. • Een transportbedrijf schakelt een diëtiste in om haar chauffeurs aan te sporen tot een gezonde eet- en levensstijl. • Een van de Kamers heeft als MVO-actie duurzaam management van bedrijvenparken gekozen. Naast facilitydiensten wil de Kamer bedrijven of bedrijventerreinen ook confronteren met hun maatschappelijke verantwoordelijkheid inzake milieuzorg (afvalverwerking), woon-werk verkeer (CO2-vermindering), evenwicht gezin-werk, rationeel energiegebruik,...
Afsluiting en nieuwe start QUADRANT werd ondersteund door de Cel Sociale Economie van de POD Maatschappelijke Integratie. Tijdens een gezamenlijk slotevenement in het Koninklijk Instituut voor Doven en Blinden te Ukkel kregen de deelnemers aan de verschillende lerende netwerken de kans om, in aanwezigheid van federaal minister van Pensioenen, Maatschappelijke Integratie en Grote Steden, Marie Arena, hun leerervaringen met elkaar te delen. Op dat moment werden ook de kiemen gelegd voor een vervolg aan het project. In de periode 2009-2010 zullen 11 Kamers opnieuw lerende netwerken MVO organiseren. Net zoals de definitie van MVO start met “het is een vrijwillig proces...” zal de Federatie dit proces met plezier samen met de Kamers verder blijven uitbouwen.
› Executive Training Programme Japan/Korea Het Executive Training Programme (ETP) van de Europese Commissie biedt Europese kaderleden een opleiding van één jaar in de Japanse/Koreaanse bedrijfscultuur en taal, inclusief een stage van drie maanden in een Japans of Koreaans bedrijf. Deelnemers krijgen een beurs ter waarde van 24.000 euro. De Federatie staat als nationaal coördinator voor België in voor de promotie, recrutering en begeleiding van de kandidaten. De Federatie is er de laatste 3 jaar (2006 – 2009) telkens in geslaagd om één kandidaat met het programma mee te laten gaan (naar Japan). Voor de laatste editie (2009 - 2010) heeft de Federatie twee kandidaten begeleid waarvan één werd weerhouden voor Japan. In totaal selecteerde de Commissie 42 kandidaten voor Japan en 12 voor Korea, afkomstig uit de 27 EU lidstaten. Ook nu weer bleek de moeilijkheid om ETP te promoten bij KMO’s, toch het voornaamste doelpubliek voor de Commissie, gezien de zware investering die dit opleidingsprogramma vergt vanwege bedrijven. De behaalde resultaten voor België zijn dan ook zeker bevredigend te noemen.
07
›
WESIGN
WESIGN draait volledig rond de validering van digitale certificaten gebaseerd op public key infrastructure (PKI). Het project kadert binnen het eTEN programma van de Commissie dat de ontwikkeling van elektronische diensten in een transeuropese context wil ondersteunen. Samen met Kamerinstanties uit 8 andere Europese lidstaten en Eurochambres test de Federatie uit hoe bepaalde elektronische toepassingen door gebruikmaking van digitale certificaten de bedrijfsvoering kunnen vereenvoudigen en efficiënter maken. Op Belgisch niveau werd gekozen om in de loop van 2008 en 2009 volgende toepassingen te valideren: het volledige aanvraag- en uitgifteproces van oorsprongscertificaten, het aanvragen van ATA-carnets en elektronische facturatie. De koppeling van digitale certificaten aan deze toepassingen verhoogt zeer sterk het veiligheids- en wettelijkheidsgehalte van de transacties die binnen een online omgeving plaatsvinden. Tijdens het project wordt nagegaan, via seminaries, opleidingen en enquêtes, of deze toepassingen ook effectief voordelen opleveren voor ondernemingen op vlak van tijdwinst, kostenbesparing, vereenvoudiging van bedrijfsprocessen, enz. Aan het einde van het project wordt een businessplan uitgewerkt waaruit de eventuele commerciële haalbaarheid van deze toepassingen moet blijken.
›
CHANGE
België is een van de 12 landen die deelnemen aan het Europese project CHANGE - Intelligent Energy. Doelstelling van het project is om KMO’s te helpen hun energieverbruik te optimaliseren door een Europees netwerk van energieadviseurs in Kamers van Koophandel uit te bouwen. Het project is gestart in september 2008 en wordt gecoördineerd door Eurochambres. De Federatie en de Kamers van Brussel en Luik-Verviers maken deel uit van het Europese projectconsortium. Gedurende twee jaar zullen bedrijven worden gesensibiliseerd voor een rationeler energiegebruik, via informatieseminaries en het afnemen van energiescans. Tijdens de looptijd van het project zal een enquête worden uitgevoerd bij de bedrijven om de hindernissen alsook de factoren die energie-efficiëntie stimuleren beter in kaart te brengen. Een belangrijk onderdeel van het project is de opleiding van Belgische Kamermedewerkers, zodat Kamers die nog geen of weinig ervaring hebben op vlak van energie (energiescans, eerstelijnsadvies) een initiële vorming krijgen en kunnen leren welke energiediensten andere Kamers aan ondernemingen aanbieden. De Federatie ziet dit project als een hefboom om de bestaande expertise in de verschillende lokale Kamers rond rationeel gebruik van energie uit te wisselen en verder uit te bouwen, en mee te werken aan een compendium van nationale en Europese good practices.
›
Invest in Med
Met het Invest in Med-programma wil de Europese Commissie de investeringsstromen naar de zuidelijke landen van het Middellandse Zee-bassin aanmoedigen en duurzame samenwerking tussen deze landen en Europa versterken. In het kader hiervan organiseerde de Federatie, samen met de Parijse Kamer van Koophandel, op 24 en 25 november in Rabat, Marokko, een opleidingssessie voor directeurs van Marokkaanse, Algerijnse en Tunesische Kamers rond accreditatie, Europese lobbying en lerende netwerken.
›
Projecten door Belgische Kamers
Mede dankzij een actieve opvolging en bemiddeling door de Federatie hebben een aantal Belgische Kamers van Koophandel zich succesvol kunnen positioneren voor deelname aan Europese projecten die vooral gericht zijn op twinning en overdracht van expertise tussen verschillende Kamers. Enkele voorbeelden van dit samenspel: • Voka – Kamer van Koophandel West-Vlaanderen werd geselecteerd als een van de 8 partnerships tussen Kamers uit de EU en de Balkan-regio in het kader van het programma Partners 2. Samen met de Kamer van Koophandel van Udine (Italië) zullen zij een actieplan uitwerken voor de Kamers van Zagreb en Sarajevo om buitenlandse investeerders aan te trekken en de export te verhogen in de agroindustrie. • In het kader van het EU-Turkey Chambers Forum werkt Voka – Kamer van Koophandel Antwerpen-Waasland een partnership uit met de Kamer Ankara om de kennis in deze Kamer omtrent intellectueel eigendomsrecht en de ontwikkeling van dienstverlening aan haar leden in dit domein te versterken. In totaal werden er 22 partnerships geselecteerd tussen Europese en Turkse Kamers. • Binnen het Invest in Med-programma zal Voka – Kamer van Koophandel Oost-Vlaanderen in 2009 en 2010 een Plato-netwerk uitbouwen in Egypte. • De Belgische Kamers nemen deel aan de verschillende luiken van het EU-Gulf Chambers Forum dat van start ging in 2008. Voka – Kamer van Koophandel Antwerpen-Waasland heeft Kamers uit de Golfregio begeleid op vlak van internationalisering tijdens een workshop in Oman. Ook in 2009 zullen enkele Belgische Kamers actief betrokken zijn bij de verdere implementatie van dit Europees programma voor de Golfregio. • De Federatie slaagde erin om, samen met Voka – Kamer van Koophandel Antwerpen-Waasland, de Management School van de Antwerpse Universiteit (UAMS) te laten weerhouden als academische partner in het programma Understanding China onder coördinatie van Eurochambres. Het programma voorziet onder meer in een vorming van 30 personeelsleden van bedrijfsorganisaties, waaronder Kamers van Koophandel, met het oog op de uitbouw van een Europees netwerk van China-experten die KMO’s degelijk kunnen informeren omtrent de Chinese markt. UAMS staat in voor het opleidingsprogramma.
09
Eurochambres Als Europese koepelfederatie is Eurochambres een belangrijk kanaal voor de Belgische Kamers om hun stem bij de Europese beleidsmakers te laten horen. De implementatie van de Europese Dienstenrichtlijn, de Small Business Act, administratieve lastenverlaging, de strijd tegen frauduleuze bedrijvengidsen zijn maar enkele thema’s waarrond de Federatie actief heeft ingespeeld op de initiatieven van Eurochambres. Eurochambres is bij uitstek het forum om de andere Europese Kamerfederaties te ontmoeten en voeling te houden met wat er leeft bij de Kamers in andere landen tijdens de maandelijkse delegates meetings of naar aanleiding van meer thematische vergaderingen. Deze contacten zijn bovendien van zeer groot nut voor de Belgische Kamers die in het kader van Europese projecten buitenlandse partners zoeken of die op de hoogte willen blijven van nieuwe projectopportuniteiten. De Belgische Kamers nemen, via de Federatie, ook deel aan de verschillende werkgroepen die werden gecreëerd in het kader van het Eurochambres Manifesto, met name in de volgende domeinen: onderwijs en opleiding, internationalisering en energie-efficiëntie.
›
European Parliament of Enterprises
Naar aanleiding van haar 50e verjaardag organiseerde Eurochambres op 14 oktober de eerste editie van het European Parliament of Enterprises (EPE) in het Europees Parlement te Brussel. 638 ondernemers uit 45 Europese landen, waarvan 21 uit België, vormden het klankbord van 23 miljoen ondernemers in de Europese Unie, gingen in debat met de Europese Commissie en kregen de gelegenheid om te stemmen over belangrijke actuele economische thema’s met betrekking tot de interne markt, energie en milieu, en vorming en ondernemerschap. Dit evenement was als het ware een voorbeeld van rechtstreekse economische democratie vanuit de Kamers van Koophandel. De ultieme doelstelling van EPE was om Europese beslissingsnemers aan te sporen meer rekening te houden met de noden en verzuchtingen van het bedrijfsleven. De resultaten van de diverse stemmingen werden achteraf voorgelegd aan het Franse voorzitterschap van de EU alsook aan de andere Europese en nationale instellingen. In 2010 zal een tweede editie van EPE plaatsvinden. den. In de marge van dit evenement bracht de Federatie de ondernemers van n de Belgische delegatie ook samen met de Belgische vertegenwoordigers in n het Europees Parlement om met elkaar van gedachten te wisselen over de implementatie van de Europese Dienstenrichtlijn.
›
European Economic Survey
De Belgische Kamers namen vorig jaar opnieuw deel aan de E Eur European ean Economic Survey van Eurochambres. Deze peiling meet het ondernemersder meers vertrouwen in de verschillende Europese regio’s.
Digitale certificaten
›
GlobalSign
De Kamers van Koophandel zijn sinds de oprichting van GlobalSign in 1997 de registratie-autoriteit voor Personal Class-3 Pro certificaten. GlobalSign, van oorsprong een Belgisch bedrijf onder de naam BelSign, maakt sinds 2006 deel uit van de Japanse GMO-group. Op internationaal niveau is het bedrijf een van de belangrijkste spelers op de markt van SSL-certificaten, een onmisbaar onderdeel in de beveiliging van websites en webapplicaties. GlobalSign is een van de eerste certificatie-autoriteiten die door Adobe erkend werden om PDF-documenten digitaal te tekenen.
2500
2318
2000
1860
1424
1500
1000
815
773 627 500
0 2003
2004
2005
2006
2007
2008
Na zeer sterke groeicijfers gedurende de laatste drie jaar kende de verkoop van GlobalSign certificaten een daling met bijna twee derde. De oorzaken van deze terugloop zijn meervoudig. In 2006 en vooral 2007 verkocht GlobalSign heel wat certificaten met een looptijd van drie jaar, waardoor men als het ware een voorafname deed op de omzet van de volgende jaren. Daarnaast moet men vaststellen dat hoe langer hoe meer bedrijven beschikken over een digitaal certificaat terwijl het aantal toepassingen waarvoor dergelijk certificaat vereist is niet echt groeit. Een digitaal certificaat is pas echt nuttig indien bedrijven het kunnen gebruiken binnen het kader van een elektronische toepassing die waarde hecht aan authenticiteit, integriteit en non-repudiatie. Dit is ook de inzet van het WESIGN project waaraan de Federatie deelneemt in Europees verband. Kamers van Koophandel zien digitale certificaten niet als een doel op zich, wel als een middel om bepaalde administratieve processen zoals het aanvragen van exportdocumenten of de verwerking van binnenkomende en uitgaande facturen te vereenvoudigen, zonder de wettelijkheids- en veiligheidsaspecten uit het oog te verliezen.
›
Certipost
Eind 2007 sloot Certipost een samenwerkingsovereenkomst af met 11 Kamers van Koophandel om haar digitale certificaten nog beter te promoten bij de ondernemers. Voor de Kamers kadert dit in een strategie om samen te werken met actoren die bijdragen tot de vereenvoudiging en digitalisering van economische processen. Via de Kamers werden in 2008 rechtstreeks 53 certificaten verkocht, maar het aantal bedrijven dat Certipost wist te bereiken via de verschillende Kamermagazines en door seminaries rond elektronische facturatie lag ettelijke malen hoger, zodat het uiteindelijke cijfer dat op het conto van de Kamers mag worden geschreven zeker een veelvoud is van deze rechtstreekse verkoop.
11
Oorsprongscertificaten
›
Samenwerking met de FOD Economie
De samenwerking met de FOD Economie draait rond de kwaliteit en de vereenvoudiging van de afgifte van oorsprongscertificaten en wederzijdse informatiedoorstroming: enerzijds economische informatie van de FOD naar de Kamers ten behoeve van de bedrijven, anderzijds informatie vanuit de bedrijfswereld via de Kamers naar de FOD om de beleidsvorming te ondersteunen. In 2008 lag de nadruk zeer sterk op de digitalisering en vereenvoudiging van de procedures voor het aanvragen en de afgifte van oorsprongsattesten. Momenteel genieten meer dan 80 bedrijven van een vereenvoudigde aanvraagprocedure. Zij vertegenwoordigen meer dan 30% van alle afgeleverde oorspongscertificaten. Wat betreft de digitalisering werd 10% van de aanvragen elektronisch ingediend bij de Kamers via de website van ApplyCOnline. Deze applicatie laat echter niet toe om de certificaten ook elektronisch af te leveren aan de klant. Daar heeft de nieuwe applicatie DigiChambers verandering in gebracht.
250.000 221.752 200.000
183.576
187.783
2001
2002
196.461
198.301
202.131
2003
2004
2005
229.458
209.203
150.000
100.000
50.000
0
›
2006
2007
2.008
DigiChambers
Met DigiChambers wilden de Kamers eenn belangrijke belangr stap staap verdergaan en ook het eigenlijke afgifteproces van de oorsprongsattesten digitaliseren, zodat bedrijven edri ven zich niet nieet meer m naar hun Kamer zouden moeten verplaatsen om de certificaten te laten afstempelen en teke tekenen. nen. Op bas basis is van v de diepgaande vergelijkende marktanalyse die Deloitte voor de Federatie in 2007 had uitgevoerd, voe d, w was een en lastenboek ast opgesteld en werd begin januari het softwarebedrijf D Soft geselecteerd om de eigenlijkee o ontwikkeling tw ng vvan an de DigiChambers toepassing te doen. In het najaar van 2008 was as een e werkbare applicatie ontwikkeld ke d en e volgde de een en periode van doorgedreven testen met een aantal pilootkamers enn bedrijbe rijven. De plechtige lancering van van DigiChambers hambe vond plaats op 27 januari 2009 in de gebouwen van ITC Carpets rpet pets te Tielt, Tie ielt, in aanwezigheid van minister er voor v ondernemen on ern en vereenvoudigen, Vincent Van Quickenborne. Heel het project proje p oject werd w van zeer nabij opgevolgd en n ggoedgekeurd ge ur door de FOD Economie. De ontwikkeling en het onderhoud e oud van erh va deze applicatie vergt een aanzienlijke investering vann het het hele h Kamernetwerk. Om die reden werd dan ookk dee NV V DigiChambers opgericht, waarin alle Kamers rs en dee Fe Fed Federatie participeren. Deze aparte structuur maakt het mogelijk gelijk elijjkk om de digitalisering van oorsprongscertifi oorsprongsce caten ca n financieel na en operationeel zo optimaal mogelijk te omkaderen.
Kempen 20.387
Halle-Vilvoorde 21.358
West-Vlaanderen Limburg 20.219 12.163 Bruxelles 10.752 Hainaut 8.027 Liège-Verviers 6.958
Brabant wallon 5.315
Other 18.655
Mechelen 21.414
Wallonie Picarde 4.391 Eupen 1.155 Namur 1.087 Luxembourg belge 956
Oost-Vlaanderen 22.747
›
Leuven 5.751
Antwerpen-Waasland 66.778
Oorsprongscertificaten in cijfers
In 2008 reikten de Belgische Kamers van Koophandel samen 229.458 niet-preferentiële oorsprongscertificaten uit, een stijging met 3,5% ten opzichte van 2007. Oorsprongsattesten vormen een goede graadmeter van de economische activiteit van exporterende bedrijven. De gevolgen van de economische crisis op het einde van het jaar weerspiegelen zich dan ook in de cijfers. Tot en met september bedroeg de stijging jaar op jaar nog 8%, om dan te stabiliseren in oktober en steil bergaf te gaan (-15%) in de laatste twee maanden van het jaar. Aan de rangschikking van de belangrijkste exportbestemmingen verandert weinig. Rusland, de Verenigde Arabische Emiraten en Saudi Arabië blijven de top 3 uitmaken en vergroten zelfs nog hun marktaandeel. 2008 2007 Russia
20.876
United Arab Emirates
15.172
Saudi Arabia
13.942
Ukraine
11.546
23.402
17.499
15.902
12.995
11.219 11.114
India
10.778 10.277
China Egypt
6.386
7.755
6.828 5.824
Turkey Algeria
4.463
6.088
4.508
Kazakhstan
4.330 3.851
Iran Kuwait
4.155 0
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
13
ATA-carnets Total number of ATA carnets issued by Belgian Chambers (2001-2008) 2000 1853 1800
1888 1797 1676
1635 1600
1606 1526
1569
1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2001
›
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
WATAC / ATAC
België is actief lid van zowel de World ATA Carnet Council (WATAC) als de ATA Carnet Administrative Committee (ATAC), respectievelijk de “Algemene Vergadering” en de “Raad van Bestuur” van het ATA-netwerk. De Federatie kan niet afzijdig blijven op een ogenblik dat het ATA-netwerk geconfronteerd wordt met een van de belangrijkste uitdagingen uit haar bestaan: de digitalisering van het ATA-carnet. ATA-carnets zijn het bewijs dat de douaneautoriteiten wereldwijd zich actief inzetten voor het faciliteren van de internationale handel. De samenwerking met de Belgische en Luxemburgse douane zal in de komende jaren verder worden uitgebouwd.
Total value of goods covered by ATA carnets (2001-2008) 120.000
99.889
100.000 86.690
98.121 87.509
85.165
80.954
79.567
80.000
76.028
60.000
40.000
20.000
0 2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Total number of ATA carnets issued worldwide (2008) 30.495
Germany Switzerland
26.277
United States
15.005
France
14.411
Italy
9.631 8.252
Japan
7.400
United Kingdom
6.071
Hong Kong Spain
4.103
China
4.035
Austria
3.654
Croatia
3.555 3.152
Canada
2.991
Netherlands
2.956
Slovenia Israel
2.718
Norway
2.147
Sweden
2.068
Belgium/Luxembourg
1.676
Australia
1.537
Other
13.376 0
›
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
30.000
35.000
ATA-carnets in cijfers
In 2008 leverden de 16 Belgische Kamers van Koophandel en de Kamer van Koophandel van het Groothertogdom Luxemburg samen 1676 ATA-carnets af. Dit betekent een stijging van bijna 7% ten opzichte van het jaar voordien. België en Luxemburg doen hiermee beter dan de wereldwijde trend (+3,9%) en de Europese trend (+2,6%). Net zoals bij de oorsprongsattesten kon een duidelijke vermindering van de activiteit worden waargenomen vanaf de maand september. Nochtans mag worden verondersteld dat ATA-carnets minder conjunctuurgevoelig zijn dan certificaten van oorsprong. De goederenwaarde die door de afgegeven ATA-carnets wordt gedekt, volgde eenzelfde opwaartse beweging en kende met 12% zelfs nog een sterkere stijging. In totaal werden voor iets meer dan 98 miljoen euro aan goederen tijdelijk onder ATA-carnet uitgevoerd. Dit cijfer benadert op een haar na het recordjaar 2005 toen bijna 100 miljoen euro aan goederenwaarde werd gedekt. Ten slotte neemt ook de gemiddelde waarde per carnet toe, tot 58.545 euro (+5% ten opzichte van 2007). De tijdelijke uitvoer van gespecialiseerde apparatuur in het kader van de Olympische Spelen in Beijing heeft zeker bijgedragen tot deze stijging.
Number of ATA carnets issued per Chamber (2008) Number of ATA carnets issued per Chamber (2008) Limburg Limburg 67 67 Brabant Wallon Brabant84Wallon 84 Liège-Verviers Liège-Verviers 85 85 Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen 110 110 GD de Luxembourg GD de Luxembourg 124 124
Other Other 131 131
Bruxelles Bruxelles 238 238
West-Vlaanderen West-Vlaanderen 221 221
Halle-Vilvoorde Halle-Vilvoorde 208 208 Leuven Leuven 201 201
Antwerpen-Waasland Antwerpen-Waasland 207 207
15
›
Conseil d’administration / Raad van bestuur
PRÉSIDENT / VOORZITTER Dhr. John STOOP - Bestuurder Voka - KvK Antwerpen-Waasland PAST PRESIDENT Dhr. Guido PELEMAN PRÉSIDENT D’HONNEUR / EREVOORZITTER Dhr. Guido PELEMAN VICE-PRÉSIDENTS / ONDERVOORZITTERS M. Jacques GLORIEUX - Administrateur Cámara de Comercio de Bélgica y Luxemburgo en España Dhr. Paul KUMPEN - Voorzitter Voka - KvK Limburg M. Jean-Pierre HERMANT - Président CCI Brabant wallon M. Olivier WILLOCX - Administrateur délégué Beci - CCI Bruxelles
ADMINISTRATEURS / BESTUURDERS •
CCI de Liège-Verviers-Namur M. Jean-Christophe WEICKER - Président M. Pierre NEURAY - Directeur Voka - KvK Limburg Dhr. Paul KUMPEN - Voorzitter Dhr. Johann LETEN - Gedelegeerd bestuurder CCI Luxembourg belge M. Daniel KROELL - Président M. Bernadette THENY - Directeur général Voka - KvK Mechelen Dhr. Johan WILLEMEN - Voorzitter Dhr. Erik KESSELS - Directeur Voka - KvK Oost-Vlaanderen Dhr. Jean-Paul VAN AVERMAET - Voorzitter Dhr. Karel UYTTERSPROT - Gedelegeerd bestuurder
CCI de Belgique / KvK van België
Voka - KvK Antwerpen-Waasland Dhr. John STOOP - Bestuurder Voka - KvK Antwerpen-Waasland Dhr. Luc LUWEL - Directeur-generaal CCI Brabant wallon M. Jean-Pierre HERMANT - Président M. Marc CHAPELLE - Directeur général Beci - CCI Bruxelles M. Emmanuel VAN INNIS - Président M. Olivier WILLOCX - Administrateur délégué M. Jean-Claude DAOUST - Administrateur Mevr. Ine MARIEN - Bestuurder CCI Eupen-Malmedy-St Vith M. Robert MOCKEL - Président M. Volker KLINGES - Directeur CCI Hainaut M. François GOUDAILLEZ - Président M. Benoit MOONS - Directeur Voka - KvK Halle-Vilvoorde Dhr. Gerard VAN OS - Vice-Voorzitter Dhr. Paul VANNESTE - Directeur Internationaal Voka - KvK Kempen Dhr. Frans MICHIELSEN - Voorzitter Mevr. Brenda BOONS - Administratief directeur Voka - KvK Leuven Dhr. Paul TIMMERMANS - Voorzitter Dhr. René LEEKENS - Directeur
CCI Wallonie Picarde M. Philippe LUYTEN - Président Mme Isabelle WALSCHAP - Directeur Voka - KvK West-Vlaanderen Dhr. Patrick VANDEN AVENNE - Voorzitter Dhr. Patrice BAKEROOT - Operationeel directeur
• CCI belges à l’étranger / Belgische KvK in het buitenland M. Philippe BERG - Président Business Club belgo-luxembourgeois en Suisse Mme Patricia DE BACKER - Directrice Chambre de Commerce FrancoBelge du Nord de la France M. Bernard DEWIT - Voorzitter Belgisch-Chinese Economische en Commerciële Raad M. Jacques GLORIEUX - Administrateur Cámara de Comercio de Bélgica y Luxemburgo en España, Administrateur Belgian-Luxembourg-Polish Chamber of Commerce M. Lucien LEUWENKROON - Président Chambre de Commerce BelgoLuxembourgeoise au Maroc Dhr. Marc VAN AUDEKERKE - Directeur Deutsch-Belgisch-Luxemburgische Handelskammer M. Maximilien LEMAIRE - Président Chambre de Commerce belge en Côte d’Ivoire M. Philippe CRENER - Président Cámara de Comercio Belgo-Luxemburguesa en Catalunya M. Christian VAN DORPE - Administrateur Chambre de Commerce BelgoLuxembourgeoise à Paris
MANAGEMENT
FEDERATION TEAM 2009
Wouter Van Gulck (General Manager)
ADMINISTRATION Laurence Deneyer (Management Assistant)
TECHNICAL MISSIONS Christophe Coulie
COMMUNICATION & MARKETING Claire Deconinck
(Legal Affairs Manager)
Claire Deconinck
›
PROJECTS Veerle Geeraerts (Project & International Affairs Manager)
Antonio Giromini
(Communication & Marketing Manager)
Executive Committee CCI / KvK
›
(Junior Project Manager)
Accreditation Board - CCI / KvK
NOM / NAAM
CCI / KvK
FONCTION / FUNCTIE
NOM / NAAM
CCI / KvK
FONCTION / FUNCTIE
John Stoop Marc Chapelle Eric Kessels Johann Leten Luc Luwel
CCI.BE CCI Brabant wallon Voka - KvK Mechelen Voka - KvK Limburg Voka - KvK AntwerpenWaasland Beci - CCI Bruxelles
Voorzitter Directeur général Directeur Gedelegeerd bestuurder Directeur-generaal
Jean-Pierre Hermant Pierre Neuray Benoît Moons Paul Hegge René Leekens Hugo Peumans Olivier Willocx
CCI Brabant wallon CCI Liège-Verviers-Namur CCI du Hainaut Voka - KvK Halle-Vilvoorde Voka - KvK Leuven Voka - KvK Limburg Beci - CCI Bruxelles
Président Directeur Directeur Directeur Directeur Bestuurder Administrateur délégué
Olivier Willocx
›
Administrateur délégué
Steering Committee - Belgian Chambers of Commerce Abroad
›
Accreditation Board - Belgian Chambers of Commerce Abroad
NOM / NAAM
CCI / KvK / BCCA
FONCTION / FUNCTIE
NOM / NAAM
CCI / KvK / BCCA
FONCTION / FUNCTIE
John Stoop Jacques Glorieux Philippe Berg
CCI.BE CCI.BE Business Club BelgoLuxembourgeois en Suisse Chambre de Commerce FrancoBelge du Nord de la France Belgisch-Chinese Economische en Commerciële Raad Chambre de Commerce BelgoLuxembourgeoise au Maroc Belgian Luxembourg Chamber of Commerce for Russia & Belarus Chambre de Commerce Luxembourg
Voorzitter Vice-Président Président
Jacques Glorieux Président-Voorzitter Philippe Berg
CCI.BE
Vice-Président Président
Directrice
Patricia De Backer
Voorzitter
Christophe de Patoul
Président
Bernard Dewit
Ondervoorzitter
Carlo Thelen
Business Club BelgoLuxembourgeois en Suisse Chambre de Commerce FrancoBelge du Nord de la France Belgian Luxembourg Chamber of Commerce in Ireland Belgisch-Chinese Economische en Commerciële Raad Chambre de Commerce Luxembourg
Patricia De Backer Bernard Dewit Lucien Leuwenkroon Paul Scheynen Carlo Thelen
Marc Van Audekerke Christian Van Dorpe Olivier Willocx
Deutsch-Belgisch-Luxemburgische Handelskammer Chambre de Commerce BelgoLuxembourgeoise en France Beci - CCI Bruxelles
Membre du Comité de Direction - Chef du Département Economique et du Département International Directeur Administrateur Administrateur délégué
Paul Scheynen
Marc Van Audekerke Olivier Willocx
Belgian Luxembourg Chamber of Commerce for Russia & Belarus Deutsch-Belgisch-Luxemburgische Handelskammer Beci - CCI Bruxelles
Directrice Président Voorzitter Chef du Département Economique et du Département International Ondervoorzitter
Directeur Administrateur délégué
