Kadernotitie duurzame ontwikkeling Smallingerland 2009 – 2012
Februari 2010
Inleiding Het college van Smallingerland heeft de nota Duurzame Ontwikkeling in Smallingerland, periode 20092012 vastgesteld en aangeboden aan de gemeenteraad. De gemeenteraad heeft als reactie op deze nota in haar vergadering van 10 maart 2009 een motie aangenomen, waarin het college verzocht wordt een integraal beleidskader Duurzaamheid op te stellen. Dit beleidskader beschrijft een integraal duurzaamheidbeeld en hangt als het ware boven de nota Duurzame Ontwikkeling in Smallingerland, periode 2009-2012, dat een concrete doorvertaling is van het beschreven beleidskader. Ambitie Het is een verantwoordelijkheid van de gemeente om zich toekomstgericht in te spannen voor een gezonde leefomgeving. Duurzaamheid is een belangrijke pijler hierin. Het meest urgente probleem is de toename van broeikasgassen en vooral CO2 in de atmosfeer. Het beleid duurzaamheid richt zich op het brengen van evenwicht in de CO2-huishouding van de gemeente. Met andere woorden: Smallingerland CO2-neutraal. Dit is te bereiken door energiebesparing en toename van het gebruik en productie van duurzame energiebronnen. In onderstaande figuur is dit grafisch weergegeven. De CO2-neutrale situatie is een feit wanneer beide lijnen elkaar kruisen.
Onder een CO2-neutrale gemeente verstaat Smallingerland een gemeente met een energievoorziening waarbij sprake is van een minimale CO2 emissie en waarbij alle resterende emissies aan CO2 worden gecompenseerd. De ‘trias energetica’ is hierbij het uitgangspunt: In de eerste plaats het voorkomen van onnodig energiegebruik. Voor de dan nog benodigde energie bij voorkeur gebruik maken van duurzame en/of eindeloze bronnen. Voor zover dit niet lukt verstandig gebruikmaken van eindige bronnen. Daarbij gaat het in principe om het directe energiegebruik voor vooral woningbouw, kantoorgebouwen en verkeer en vervoer (dus energie voor verwarmen, koelen, warm tapwater, ventilatie, elektrische apparaten en voor vervoermiddelen). Wat Smallingerland toch nog aan CO2 produceert, moet in principe binnen de gemeentegrenzen worden gecompenseerd. Dit kan bijvoorbeeld door het lokaal opwekken van duurzame energie, of door de opslag van CO2 via de aanplant van bomen. Uiteindelijk wil Smallingerland toe naar een situatie waarbij door energiebesparing en inzet van duurzame energie, het energiegebruik in de gemeente gelijk zal zijn aan de lokaal opgewekte hoeveelheid duurzame energie.
Quickscan Duurzame Energie HVC biedt aan haar leden een quickscan duurzame energie aan. Deze scan genereert een volledige integrale energiebalans en geeft inzicht in het potentieel aan duurzame energiebronnen in de gemeente en het totale verbruik aan energie binnen de gemeente. Met deze inzichten kan bepaald worden welke technieken op basis van technische en economische haalbaarheid het beste kunnen worden ingezet om het potentieel van duurzame energiebronnen binnen de gemeente optimaal te benutten om in de energievraag te kunnen voorzien. De quickscan geeft een realistisch inzicht in welk jaar de ambitie CO2 neutraal (snijpunt van de lijnen) bereikt kan worden. In januari 2010 is gestart met de uitvoering van de quickscan. De doorlooptijd van deze uitvoering is vier maanden. Integraal kader De gemeentelijke activiteiten, die een bijdrage kunnen leveren aan het verminderen of voorkomen van CO2-uitstoot of het opwekken van duurzame energie, strekken zich uit over een groot aantal werkvelden. De breedte van dit kader is bepaald door de terreinen waarop een gemeente normaalgesproken actief is. Welke rol deze activiteiten spelen in CO2-productie, c.q. energie- en grondstofgebruik wordt hieronder in het kort per werkveld beschreven. Per werkveld wordt tevens aangegeven wat gemeente Smallingerland binnen dit werkveld momenteel al onderneemt. Hierbij wordt, met cijfers tussen haakjes, aangegeven welke activiteiten uit de nota Duurzame Ontwikkeling in Smallingerland binnen dit werkveld vallen. Over de kwantitatieve bijdrage die deze activiteiten gaan geven aan CO2-reductie wordt meer inzicht verwacht met behulp van de resultaten van de quickscan. Algemeen Veel overheden richten activiteiten op duurzame ontwikkeling. Door het delen van kennis en ervaring en het gezamenlijk profileren van een streven, bevordert dit de vorming en uitvoering van beleid. Daarnaast stellen overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven convenanten en intentieverklaringen op om elkaar te stimuleren dan wel mee te nemen in duurzame ontwikkelingen. De mate waarin Duurzame Ontwikkeling aandacht en prioriteit krijgt in beleid en uitvoering is bepalend voor de concrete resultaten. Dit doen we: • Participatie in Energie Akkoord Noord Nederland • Gebruikmaken van SLOK-subsidie • Uitvoering quickscan (4.7) Utiliteitsgebouwen Organisaties en bedrijven, inclusief de gemeente, maken gebruik van utiliteitsgebouwen. Hierbij wordt energie gebruikt voor verwarming, heet water en apparatuur. Voor de energieprestaties van gebouwen zijn wettelijke normen. Voor het gebruik van gebouwen zijn geen normen. Er zijn diverse methodieken om de energieprestatie van een gebouw in kaart te brengen en aan te scherpen. Voor het duurzamer maken van het gebruik zijn technische mogelijkheden mogelijk en is een bewustmaking van de gebruikers noodzakelijk. Daarnaast is veel energie en materiaal nodig om de onderdelen waar een gebouw van is opgebouwd te produceren. Zowel bij de bouw als bij de afbraak (recycling, cradle tot cradle) heeft dit een belangrijke relatie met duurzaam gebruik van grondstoffen en energie. Dit doen we: • Opwekken van zonnestroom via zonnepanelen op gemeentelijke gebouwen • Gebruik van FSC-hout in de eigen organisatie • Verbeteren energieprestatie in onderhoud en renovatie van eigen gebouwen (3.1) • Ontwikkelen van energiemanagement t.b.v. de eigen gebouwen (3.2) • Gebruik van CO2neutraal stroom in de eigen organisatie (3.3)
Wonen Om te wonen zijn woningen noodzakelijk. Deze hebben dezelfde relatie met duurzaamheid als utiliteitsgebouwen. Ook van invloed op de duurzaamheid van woningen is het comfort dat een woning biedt en de mogelijkheden voor meerdere generaties om een woning te gebruiken. De aanleg en inrichting van een wijk is van invloed op energiegebruik en ruimtegebruik. Dit doen we: • Stimuleren van Duurzaam Bouwen • Deelnemen in Energie Akkoord Noord Nederland (EANN) • Informatie via website, Breeduit en folders over subsidiemaatregelen • Ontwikkelen van een checklist t.b.v. het duurzame inrichting nieuwbouwprojecten (1.1) • Uitvoeren van een toonaangevend experiment (1.2) • Uitvoeren van met woningcorporaties gemaakte afspraken over duurzaam bouwen (1.5 + 2.2) • Verlaging van EPC en intensiveren van de toetsing en handhaving (1.3, 1.4) • Stimuleren van het verbeteren van de energieprestatie van bestaande woningen (2.1) Economie Zowel bij de productie, het vervoer als het verlenen van diensten wordt energie gebruikt. Bij de productie worden grondstoffen gebruikt en ontstaan afvalproducten. De impact hiervan kan verkleind worden door deze processen duurzamer in te richten. Collectieve voorzieningen kunnen voor kleinere bedrijven uitkomst bieden. Het werken op maatschappelijk verantwoorde wijze kan het arbeidsplezier van de werknemer vergroten. Dit heeft invloed op de kwaliteit van een product en de zorgvuldigheid waarmee het tot stand komt. Voor het onderbrengen van financiële reserves kan een keuze gemaakt worden voor een duurzame bank of fonds. Dit doen we: • Energiescan voor zich op A7vestigende bedrijven met groot energieverbruik • Handhaven van energiebesparende maatregelen die binnen 5 jaar zijn terug te verdienen • Duurzaam inkopen voor de eigen organisatie (3.5) • Reduceren van uitstoot van niet CO2-broeikasgassen bij bedrijven(4.1) • Via bestaande contacten van de gemeente bedrijven stimuleren tot duurzame ontwikkeling (4.2) • Uitvoeren van energiescans in het MKB (4.3) • Stimuleren van Duurzaam Ondernemen (4.4) Ruimte De inrichting van de openbare ruimte is belangrijk voor de beleving ervan. Hoe prettiger deze beleving des te groter is de band met de leefomgeving en dit is weer van invloed op hoe zorgvuldig met de ruimte wordt omgegaan. Belangrijke waarden voor de ruimte zijn de authenticiteit, de natuurwaarde, de geluidsbelasting en de kwaliteit van lucht, bodem en water. Dit doen we: • Experimenten uitvoeren met zuinige openbare verlichting • Ecologisch groenbeheer • Aanleg ecologische oevers • Realisatie van een natte ecologische verbindingszone • Ontwikkelen beleid openbare verlichting gebaseerd op de nieuwe energiebesparende mogelijkheden (3.4)
Afval Afval is schadelijk voor de volksgezondheid en het milieu, daarom zijn er wettelijke normen voor het omgaan met afval. Door afval als grondstof te gebruiken wordt het nuttig. Hiervoor is het praktisch de verschillende afvalstromen te scheiden. Door al bij de productie van materialen na te denken over de waarde van een product na de gebruiksfase kan afval in principe geheel verdwijnen (cradle tot cradle). Dit doen we: • Afval gescheiden inzamelen en zoveel mogelijk hergebruiken • Zwerfafval aanpakken Mobiliteit Gemotoriseerd verkeer gebruikt brandstof en produceert daarmee CO2 en fijnstof. Door minder te rijden en groene brandstoffen te gebruiken wordt een bijdrage geleverd aan het terugdringen van CO2-uitstoot. Dit doen we: • Aanleg van veilige fietspaden en fietsroutes • Chauffeurs van gemeente volgen een rijstijltraining • Aanschaf t.b.v. gemeentelijk wagenpark van voertuigen met A-label (euro5 en CNG) Energieproductie Bij gebruik van fossiele brandstof voor energieproductie, wordt CO2, dat miljoenen jaren geleden is vastgelegd, in de atmosfeer gebracht. Dit levert een grote bijdrage aan de toename van CO2 in de atmosfeer. Bij gebruik van biobrandstoffen en biomassa wordt recent vastgelegde CO2 in de atmosfeer gebracht. Dit is daarmee een kringloop van CO2 en daarmee neutraal. Bij het gebruik van wind, water, zon en aardwarmte komt geen CO2 vrij en levert daarmee de grootste bijdrage aan het terugdringen van het CO2-overschot in de atmosfeer. Dit doen we: • Via HVC participatie in windpark Borkum-West II • Deelnemen in onderzoek naar mogelijkheden windmolenpark in A7verband • Snoeihout als brandstof voor verwarming (4.6) • Realisatie van biomassavergisting (4.5) Water Water is vooral een klimaatprobleem vanwege de toenemende intensiteit van neerslag. Het is daarom noodzakelijk hierop voorbereid te zijn. Daarnaast voorkomt het gebruik van regenwater in het huishouden of productieproces het gebruik van drinkwater en dus de energie die nodig is voor de zuivering. Dit doen we: • Subsidie voor hemelwatergebruik • Toiletten spoelen met hemelwater in groot deel gemeentehuis • Stimuleren van aanleg van vegetatiedaken (1.6) • Standaard toepassen van regenwatergebruik in huishoudens in nieuwbouw (1.7)
Landbouw en voedsel De landbouwproductie, vooral de vleesproductie, leveren een aanzienlijke bijdrage aan de CO2productie. Veertien procent van de broeikasgassen in Nederland is afkomstig uit de agrarische sectoren, zoals de veehouderij, de glastuinbouw en de voedselindustrie (bron: min. LNV) Duurzame landbouw laat de bodem meer CO2 opnemen. Wereldwijd zou zo 11 procent van de uitstoot opgevangen kunnen worden. Duurzame landbouw richt zich meer dan de nu nog reguliere landbouw op een evenwicht in het optimaliseren van de productie (economie) en het minimaliseren van het belasten van het milieu (ecologie). Geen specifieke gemeentelijke actiepunten Internationale samenwerking Het broeikasprobleem is van mondiale orde. Ook onze zustergemeente Gobabis kan een bijdrage leveren aan de vermindering van CO2-uitstoot. Daarnaast bevordert eerlijke handel of fair trade duurzame ontwikkeling in de internationale handel, vooral bij de export van arme landen naar rijke Westerse landen. Dit doen we: • Mondiale bewustwording via Werkgroep Ontwikkelingssamenwerking Smallingerland (WOS) Sport, kunst en cultuur Voor zover sport, kunst en cultuur beschikken over accommodaties (zie utiliteitsgebouwen). Daarnaast kan sport, kunst en cultuur een bijdrage leveren aan de bewustwording op duurzaamheidgebied door zich te richten op duurzame thema's. Sport levert voorts een bijdrage aan de gezondheid en daarmee aan een duurzame leefstijl Dit doen we: • Gemeentelijk Gezondheidsplan Smallingerland 2008-2012 • Verbeteren energieprestatie in onderhoud en renovatie van eigen gebouwen (3.1) Communicatie Het ingang zetten van duurzame ontwikkelingen is niet enkel het ondernemen van activiteiten, het is ook een andere manier van denken, namelijk in evenwicht tussen economie, ecologie en sociologie. Werken aan bewustwording van burgers en bedrijven van de gemeente en het bieden van handelingsactiviteiten zijn belangrijke strategieën om het draagvlak te vergroten voor duurzame ontwikkeling in algemene zin. Communicatie is een belangrijke sleutel om dit te realiseren. Dit doen we: • Subsidie voor natuurcentrum De Naturij • Subsidie voor particuliere initiatieven op gebied van milieuvoorlichting en educatie • Inwoners betrekken bij ontwikkelingen • Organiseren van een duurzaam evenement gericht op inwoners (5.1) • Informeren van publiek over ontwikkelingen vanuit de gemeente op duurzaamheidgebied (5.2)
