Eind februari 2003 verscheen Een stap naar duurzame ontwikkeling?

h e t

h o o f d s t u k

Belgisch EU-voorzitterschap en energiefiscaliteit Roeien tegen de stroom in

Een stap naar duurzame ontwikkeling?

Federaal Planbureau onderzocht periode 1998-2001 Johan Pauwels

E

ind februari 2003 verscheen Een stap naar duurzame ontwikkeling?

Federaal rapport inzake duurzame ontwikkeling 2002, opgesteld door de Task Force Duurzame Ontwikkeling van het Federaal Planbureau. Die

onderzocht of België tussen midden 1998 en eind 2001 een stap naar duurzame ontwikkeling heeft gezet. Het rapport wijst zowel op vooruitgang als op knelpunten. De auteurs dragen positieve en negatieve punten aan om de vraag uit de titel van het werk te beantwoorden. Dit artikel biedt een overzicht van de inhoud van het rapport.

DUURZAME ONTWIKKELING ALS LEERCYCLUS In 2002 organiseerden de Verenigde Naties (VN) in Johannesburg de Wereldtop over duurzame ontwikkeling. De slotteksten van de top zetten de doelstellingen van en de vereisten voor duurzame ontwikkeling nog eens duidelijk op een rij: de armoede uitroeien, niet-duurzame productie- en consumptie-

Johan Pauwels werkt op het Federaal Planbureau. In 2002 werkte hij

patronen veranderen en het milieu als basis voor economische en sociale ontwikkeling beschermen en beheren. Tien jaar vroeger, in 1992, vond in Rio de Janeiro de Conferentie van de VN over milieu en ontwikkeling plaats. Toen namen de deelnemende landen Agenda 21 aan, een actieprogramma voor de 21ste eeuw met economische, sociale en ecologische doelstellingen en maatregelen. Daarin staat onder meer dat regeringen een nationale strategie voor duurzame ontwikkeling moeten invoeren. België creëerde hiervoor een kader met de wet van 5 mei 1997 betreffende de coördinatie van het federaal beleid inzake duurzame ontwikkeling.

binnen de Task Force Duurzame Ontwikkeling van het Planbureau mee aan het Federaal rapport

inzake duurzame ontwikkeling 2002. Momenteel is hij gedetacheerd aan de Programmatorische federale overheidsdienst Duurzame Ontwikkeling.

h e t

h o o f d s t u k

Genoemde wet voerde het federaal plan en het federaal rapport inzake duurzame ontwikkeling in. Het rapport moet om de twee jaar de bestaande toestand en het gevoerde beleid inzake duurzame ontwikkeling beschrijven, analyseren en evalueren. Tevens moet het de verwachte ontwikkeling bij ongewijzigd beleid en volgens enkele alternatieve scenario’s beschrijven. Het eerste rapport verscheen midden 1999. Het tweede,

46

Een stap naar duurzame ontwikkeling? Federaal Planbureau onderzocht periode 1998-2001

gepubliceerd in februari 2003, kreeg een thema’s en alle beslissingen behandelen. Om afwijkende verschijningsdatum door de prohet terrein af te bakenen, kozen de auteurs grammawet van 30 december 2001. Die tien vraagstukken waarvoor de federale overbepaalde dat het rapport tegen eind 2002 heid bevoegd is. Op die manier maakt het diende opgesteld. Tussen de twee rapporten rapport het begrip duurzame ontwikkeling verscheen het eerste federaal plan inzake ook concreter. duurzame ontwikkeling. Het plan moet om de vier jaar, onder meer op basis van het rapport, De tien vraagstukken zijn: 1) productiestratemaatregelen vastleggen om duurzame ontgieën van ondernemingen, 2) ethische finanwikkeling te realiseren. Midden 2000 keurde ciering van ondernemingen, 3) sociale econode regering het Federaal plan mie, 4) gebruik van informatie≥ Johan Pauwels inzake duurzame ontwikkeling en communicatietechnologieën, 2000-2004 goed. 5) visvangst en biologische De opeenvolging van rapporten en diversiteit in zee, 6) gebruik van plannen maakt van De opeenvolging van rapporten genetisch gewijzigde planten, 7) het federaal beleid en plannen maakt van het fedeenergieproductie en -consumpinzake duurzame ontwikkeling een raal beleid inzake duurzame tie, 8) mobiliteit en vervoer van leercyclus. ontwikkeling een leercyclus. De personen, 9) gezondheid op het rapporten behandelen de werk, 10) tabaksconsumptie. bestaande toestand, het gevoerd beleid en de Het is zonder meer duidelijk dat deze tien verwachte ontwikkeling. Ze evalueren de items problemen stellen. Maar evenzeer housituatie en het beleid en laten toe lessen te den ze kansen in om het ontwikkelingspad trekken uit het verleden. Die kan men dan in van onze samenleving duurzamer te maken. het achterhoofd houden bij de opmaak van Volgens het rapport kan elk van deze vraaghet volgende plan. Het Federaal rapport inzastukken bijdragen tot de geleidelijke verweke duurzame ontwikkeling 2002 schrijft zich zenlijking van de uiteindelijke doelstellingen duidelijk in deze leercyclus in. De auteurs van duurzame ontwikkeling. Om een stap in hopen dat hun werk mag bijdragen tot het die richting te zetten, moet de overheid in democratisch debat en tot de geleidelijke verhaar beleid rekening houden met een aantal betering van het federaal beleid inzake duurbeginselen van duurzame ontwikkeling. Ze zame ontwikkeling. draagt een belangrijke verantwoordelijkheid, bijvoorbeeld voor de aanpak van vermelde TIEN CONCRETE VRAAGSTUKKEN tien vraagstukken; al heeft natuurlijk iedereen - maatschappelijke organisaties, onderDe wet vraagt van het rapport een beschrijnemingen, individuele burgers… - een rol te ving, analyse en evaluatie van de bestaande spelen. toestand en van het gevoerd beleid evenals een beschrijving van de verwachte ontwikkeVIJF BEGINSELEN VAN DUURZAME ling. Om deze opdrachten tot een goed einde ONTWIKKELING te kunnen brengen, dienen keuzen gemaakt. Duurzame ontwikkeling en het beleid in dat Het Federaal rapport inzake duurzame ontverband zijn immers bijzonder veelomvatwikkeling 2002 schuift, in het spoor van het tend. Een rapport erover kan onmogelijk alle eerste rapport en het eerste plan, vijf begin-

’’

h e t

h o o f d s t u k

47

48


selen naar voren om duurzame ontwikkeling te definiëren en te beoordelen. Het ontleent die aan de Verklaring van Rio de Janeiro inzake milieu en ontwikkeling, net zoals Agenda 21. Die beginselen bieden een basis voor een beleid in de richting van duurzame ontwikkeling.

de sociale en de milieucomponent - onderling afhankelijk zijn en dat hun integratie dient nagestreefd. Daarnaast heeft integratie ook nog de betekenis van samenwerking tussen overheidsdiensten, zowel tussen als binnen beleidsniveaus; 4. voorzorg: als er ernstige of onomkeerbare milieuschade dreigt, mag wetenschappelijke Ziehier de vijf gekozen beginselen: onzekerheid niet worden gebruikt om kosten1. mondiale verantwoordelijkheid: alle landen effectieve maatregelen uit te stellen (beginmoeten samenwerken aan duurzame ontwiksel 15 van de Verklaring van Rio). Meer in het keling. Iedereen is mee verant- ≥ algemeen zouden besluitvormers Johan Pauwels woordelijk, maar in verschillenmeer rekening moeten houden Een knelpunt is dat de mate. De rijke landen dragen met de onzekerheid over de het beleid vaak niet gevolgen van beslissingen; een grotere verantwoordelijkgenoeg aandacht heid omdat zij grote druk op het 5. participatie: milieuvraagstukheeft voor de lange termijn, terwijl ken - uit te breiden tot ontwikmilieu uitoefenen en over veel duurzame ontwikfinanciële middelen en technokelingsvraagstukken - worden keling ook een logie beschikken (beginsel 7 van het best aangepakt met particitijdshorizon vereist de Verklaring van Rio); patie van de burgers. Die moeten die veel verder reikt dan de volgende 2. dubbele billijkheid: er moet toegang hebben tot de informaverkiezingen. “op rechtvaardige wijze” in de tie, de mogelijkheid krijgen om behoeften van zowel de huidige deel te nemen aan besluitvorals de toekomstige generaties mingsprocessen en toegang hebworden voorzien. Ten eerste betekent dit een ben tot de rechter (beginsel 10 van de rechtvaardige verdeling van de middelen tusVerklaring van Rio). sen alle mensen die nu leven. Ten tweede houdt dit in dat de huidige generatie de Deze vijf beginselen spelen een belangrijke rol mogelijkheden van toekomstige generaties in het Federaal rapport inzake duurzame ontniet in gevaar mag brengen (beginsel 3 van de wikkeling 2002, vooral in het deel dat het Verklaring van Rio); gevoerd beleid doorlicht. Daar worden ze 3. integratie: milieubescherming moet “een gebruikt als beoordelingscriteria. integrerend bestanddeel van het ontwikkelingsproces” vormen. Het milieubeleid mag BESTAANDE TOESTAND AAN DE dus niet losstaan van het beleid op andere HAND VAN INDICATOREN terreinen en het mag niet louter dienen om de negatieve milieugevolgen van dat andere Het rapport onderzoekt de huidige situatie en beleid bij te sturen (beginsel 4 van de de trends inzake duurzame ontwikkeling. Het doet dat aan de hand van meer dan zestig Verklaring van Rio). Tegenwoordig luidt de indicatoren over de tien vraagstukken en verformulering veeleer (bijvoorbeeld in het zamelt in de eerste plaats cijfergegevens over Implementatieplan van de Wereldtop over België, maar heeft ook oog voor internatioduurzame ontwikkeling) dat de drie componale ontwikkelingen. Het maakt onder meer nenten van ontwikkeling - de economische,

’’

h e t

h o o f d s t u k


duidelijk dat veel menselijke activiteiten druk uitoefenen op het milieu en de menselijke gezondheid schaden. Heel wat indicatoren wijzen op problemen; sommige cijfers zijn verontrustend, andere zijn echter bemoedigend.

• Volgens het Intergovernmental Panel on Climate Change is de concentratie in de lucht van koolstofdioxide, methaan en distikstofoxide nooit zo groot geweest als nu. Sinds 1850 stegen de concentraties van deze drie broeikasgassen met respectievelijk 31%, 151% en 17%. Deze gassen dragen bij tot de Enkele voorbeelden. opwarming van de aarde. In de twintigste • In de twintigste eeuw verviervoudigde het eeuw steeg de gemiddelde temperatuur met energieverbruik per inwoner in de landen van 0,6 graden Celsius. Bij ongewijzigd beleid zou de Organisatie voor Economische Samendeze temperatuur tijdens de volgende honwerking en Ontwikkeling (OESO); in de ontderd jaar met 1,5 tot 5,8 graden kunnen toewikkelingslanden verdubbelde het. Gemiddeld nemen. Door de opwarming van het klimaat verbruikt een inwoner van een OESO-land nu zou het waterpeil van de oceanen met 15 tot zes keer meer energie dan een inwoner van 88 centimeter kunnen stijgen. Andere mogeeen ontwikkelingsland. Het raplijke gevolgen zijn verlies aan ≥ Johan Pauwels port wijst erop dat de energiebiologische diversiteit en zoetverslindende productie- en conwatervoorraden, verspreiding Gemiddeld verbruikt een inwoner sumptiepatronen van de indusvan ziekten, meer extreme van een OESO-land trielanden een zware druk uitweersverschijnselen, daling van nu zes keer meer oefenen op het milieu en noemt de landbouwproductiviteit… energie dan een het verontrustend als de ont(blz. 64-65). inwoner van een ontwikkelingsland. wikkelingslanden die patronen • Tussen 1960 en 2000 steeg de gaan overnemen op basis van wereldwijde visproductie van dezelfde energiebronnen 40 tot 120 miljoen ton per jaar. (blz. 46-47). Sinds het einde van de jaren tachtig bereikte • Tussen 1970 en 2000 steeg in België het de visvangst op zee een bovengrens van personenvervoer (uitgedrukt in reizigerskiloongeveer 70 miljoen ton per jaar. Sindsdien is meter) bijna even sterk als het bruto binnende toename van de visproductie toe te schrijlands product. Beide verdubbelden zowat. In ven aan viskweek. De visvangst oefent een dezelfde periode steeg het energieverbruik zware druk uit op het zeemilieu. met bijna 50%. Tijdens de voorbije dertig jaar Overbevissing tast de visvoorraden aan bleef de transportintensiteit dus nagenoeg (blz. 56-57). constant, terwijl de energie-intensiteit met • In België besteden de gezinnen gemiddeld een derde verminderde (blz. 48-51). 14% van hun inkomen aan vervoer. Het over• In 1990 bedroeg de uitstoot van koolstofgrote deel van deze uitgaven gaat naar de dioxide als gevolg van energieconsumptie in auto. De 10% van de gezinnen met de laagste ons land 107,7 miljoen ton. In 2000 was dat inkomens gaven in 2000 gemiddeld 850 euro 118,3 miljoen ton. De doelstelling om tegen uit aan vervoer. Voor de 10% van de gezinnen 2008-2012 de uitstoot van broeikasgassen met de hoogste inkomens was dit 9.600 euro. met 7,5% te verminderen in vergelijking met Voorts blijkt uit een onderzoek in het Waals 1990 zal dus nog grote inspanningen vergen gewest een andere ongelijkheid: de lagere(blz. 48-51). inkomensgroepen ondervinden in hun

’’

h e t

h o o f d s t u k

49

50


woning veel meer lawaaihinder door het versteeg het aantal schuldenaars met betalingskeer dan de hogere-inkomensgroepen achterstand van 145.000 in 1995 tot 199.000 (blz. 52-53). in 2000. In dezelfde periode steeg het aantal • De levensverwachting blijkt te verschillen mensen dat een beroep deed op voedselhulp naargelang van de opleiding (en de daarmee van 70.000 tot 95.000 (blz. 76-79). verbonden levensomstandigheden). In het • De concentraties van precursoren of voorloalgemeen geldt: hoe hoger de pers van ozon daalden in België opleiding (en hoe beter de ≥ Johan Pauwels tijdens de voorbije tien jaar aanlevensomstandigheden), hoe zienlijk. Zo verminderde de conDe vijf basisbeginhoger de te verwachten levenscentratie van vluchtige organiselen van het fededuur. In België heeft een man sche stoffen met 87%, die van raal rapport 2002 zijn: mondiale vervan 25 jaar zonder diploma stikstofoxiden met 16% en die antwoordelijkheid, gemiddeld nog 48 jaar voor van koolstofmonoxide met 58%. dubbele billijkheid, zich. Met een diploma van hoger Dat is bemoedigend. Toch blijft integratie, voorzorg onderwijs van het lange type is het aantal dagen per jaar met en participatie. dat 53 jaar. Het verschil wordt ozonpieken die schadelijk zijn nog opmerkelijker als men een voor de gezondheid en het onderscheid maakt tussen jaren in goede en milieu ongeveer gelijk: in de periode 1997jaren in slechte gezondheid. Iemand zonder 2001 gemiddeld 11,6 dagen per jaar (blz. 66diploma kampt gemiddeld met zodanige 67). gezondheidsproblemen dat hij twintig jaar • Het rapport wijst op diverse hoopgevende van zijn leven ervaart als ‘in slechte gezondontwikkelingen. Zo is de sterke toename van heid’. Voor iemand met de hoogste opleiding het aantal ethische beleggingsfondsen en van is dit slechts zeven jaar (blz. 70-71). de daarin belegde bedragen in België positief • Van alle sterfgevallen in België waren er voor duurzame ontwikkeling (blz. 84-85). Ook tussen 1956 en 1980 gemiddeld zowat 7% de evolutie van de sociale economie is toe te schrijven aan aandoeningen van de bemoedigend (blz. 88-89). De toegenomen luchtwegen. Tegen het midden van de jaren aandacht van ondernemingen voor acties die negentig waren reeds 9% van de sterfgevalgoed zijn voor het milieu is eveneens bevorlen een gevolg van ademhalingsziekten. Van derlijk voor duurzame ontwikkeling (blz. 86de sterfgevallen bij mannen tussen 35 en 87). 65 jaar zijn er twee op drie te wijten aan tabaksgebruik. Bij vrouwen van dezelfde leefGEVOERD BELEID: tijdsgroep is dat één op acht. Wel is dat cijfer DE JAARLIJKSE BELEIDSNOTA’S bij de mannen stabiel, bij de vrouwen stijgt het (blz. 72-73). Het federaal rapport inzake duurzame ont• Gemeten met het inkomen daalde de wikkeling moet het duurzaamheidsbeleid armoede in België van 16% van de bevolking beschrijven, analyseren en evalueren. Omdat in 1995 tot 13% in 1999. Hiermee is het deel het onmogelijk is alle maatregelen en alle van de bevolking met een laag inkomen in beleidsterreinen te behandelen, kozen de België kleiner dan gemiddeld in de Europese auteurs drie benaderingen met een verschilUnie (EU). Andere armoede-indicatoren kenlende breedte en diepgang. Vooreerst onderden echter een ongunstige ontwikkeling. Zo zochten ze de beleidsnota’s die de federale

’’

h e t

h o o f d s t u k


regering ieder jaar samen met de begroting nog lang geen werkelijkheid. Integratie is wel indient bij het parlement. Ten tweede bestuvaak te vinden in de betekenis van aandacht deerden ze de doelstellingen voor de tien voor samenwerking tussen overheidsdiensten vraagstukken van het rapport. Ten derde en tussen beleidsniveaus. namen ze elf geval-studies over beslissingen Ook participatie behoort tot de dagelijkse in verband met deze vraagstukken onder de praktijk van het beleid. Het maatschappelijk loep. De eerste benadering is breed en minder middenveld wordt zeer geregeld geraadpleegd. diepgaand. De tweede is reeds Wel maken de beleidsnota’s niet specifieker en grondiger. De ≥ Johan Pauwels duidelijk wie waarom wanneer derde ten slotte is zeer specifiek waarover wordt gehoord. De levensverwachen grondig. ting blijkt te verIn de beleidsnota’s zijn twee schillen naargelang van de opleiding Samen met de uitgavenbegrobeginselen nagenoeg afwezig: (en de daarmee verting bezorgen de federale dubbele billijkheid en voorzorg. bonden levensministers en staatssecretarissen Van denken op langere termijn omstandigheden). jaarlijks een beleidsnota aan de en rekening houden met onzeKamer van volksvertegenwoorkerheden en risico’s valt slechts digers. Die nota’s bevatten toelichtingen over zelden een spoor te bekennen. “de doelstellingen, de budgettaire heroriënteTot slot, er is wel enige vooruitgang in de verringen, de in te zetten middelen en het tijdsmelding van het in 2000 goedgekeurde schema voor de tenuitvoerlegging” (artikel 79 Federaal plan inzake duurzame ontwikkeling van het reglement van de Kamer). Het rapport 2000-2004. Voor het begrotingsjaar 2001 onderzocht de beleidsnota’s voor de begrovermeldden drie beleidsnota’s het plan, voor tingsjaren 1998 tot en met 2002. Er werd het begrotingsjaar 2002 waren dat er vijf. gezocht naar verwijzingen naar vijf beginselen van duurzame ontwikkeling. Ook werd GEVOERD BELEID: nagegaan of er in die periode van vijf jaar DE DOELSTELLINGEN VOOR veranderingen vast te stellen zijn. TIEN VRAAGSTUKKEN

’’

Heel wat beleidsnota’s bevatten verwijzingen naar elementen van het beginsel van mondiale verantwoordelijkheid. Ze hebben aandacht voor de internationale context van het beleid, vooral dan voor de EU. Het Belgisch EU-voorzitterschap in de tweede helft van 2001 heeft daar ongetwijfeld toe bijgedragen. Een systematische belangstelling voor de gevolgen van het beleid voor de ontwikkelingslanden is echter zeker niet aanwezig. Er is vooruitgang in de aandacht voor het milieu, al geldt dit niet voor alle departementen. En een integratie van de drie componenten - economisch, sociaal en ecologisch - is

De tweede vorm van onderzoek van het gevoerd beleid is specifieker en diepgaander dan de eerste. Op basis van een groot aantal beleidsdocumenten - van het federale België, de EU en de VN - werden de doelstellingen voor de tien vraagstukken onderzocht. De beoordeling gebeurde aan de hand van twee criteria. Ten eerste werd gezocht naar samenhang tussen de doelstellingen, ten tweede naar de aanwezigheid van een rangorde of hiërarchie. Het rapport stelt in de eerste plaats een samenhang vast tussen de doelstellingen van

h e t

h o o f d s t u k

51

52


de onderzochte beleidsniveaus. Ze stemmen in grote mate overeen. In documenten van zowel het federale België en de EU als de VN staat bijvoorbeeld dat er meer energie dient geproduceerd uit hernieuwbare bronnen. Voorts streeft de federale regering naar samenhang tussen beleidsterreinen en soms tegelijk naar samenhang met andere beleidsniveaus. Een voorbeeld hiervan is het Nationaal Actieplan Sociale Insluiting voor de periode 2001-2003, dat armoede en sociale uitsluiting wil bestrijden en sociale insluiting bevorderen. Welnu, dit is een gezamenlijk werkstuk van de federale regering en de regeringen van de gemeenschappen en gewesten. De maatregelen hebben betrekking op diverse terreinen: inkomen, tewerkstelling, huisvesting, onderwijs en gezondheid.

in de beleidsdocumenten veel “prioriteiten” staan. De doelstellingen voor de tien vraagstukken staan veeleer naast elkaar dan in een rangschikking. GEVOERD BELEID: ELF GEVAL-STUDIES OVER SPECIFIEKE MAATREGELEN

De derde vorm van beschrijving, analyse en evaluatie van het gevoerd beleid bestaat uit elf gevalsstudies over specifieke maatregelen. We sommen ze even op: 1) voorbereiding van een geïntegreerd productbeleid, 2) dialoog over de sociale economie, 3) verhandelbare groenestroomcertificaten, 4) afbakening van beschermde zeegebieden, 5) informatie over risico’s van stoffen en preparaten voor werknemers, 6) fiscale maatregelen voor een schoner verkeer, 7) label voor een ≥ Johan Pauwels sociaal verantwoorde productie, 8) publieke toegang tot internet, De uitstap uit de kernenergie staat 9) verbod op tabaksreclame, 10) op gespannen voet reglementering van de verspreimet de vermindeding van genetisch gemodifiring van de uitstoot ceerde organismen, 11) inventavan koolstofdioxide. risatie van broeikasgasemissies.

Soms bestaan er conflicten tussen beleidsdoelstellingen, zowel binnen als tussen beleidsterreinen. Concrete voorbeelden laten zien dat het beleid wel eens tegenstrijdige doelstellingen nastreeft. Zo staat de uitstap uit kernenergie op gespannen voet met de vermindering van de uitstoot van koolstofdioxide. En de wens van de regering naar lagere energietarieven voor alle consumenten staat haaks op de doelstelling het energieverbruik te verminderen. Het beleid in verband met tabak levert een ander voorbeeld: enerzijds bestrijdt de overheid het tabaksgebruik omdat dit negatieve gevolgen heeft voor de gezondheid; anderzijds geeft diezelfde overheid subsidies om tabak te produceren.

Ten slotte valt uit de onderzochte documenten weinig te besluiten over een rangorde in de doelstellingen. Het rapport merkt op dat er

h e t

h o o f d s t u k

’’

De geval-studies tonen dat heel wat knelpunten de toepassing van de beginselen van duurzame ontwikkeling belemmeren. De studie over een sociaal label laat bijvoorbeeld zien dat het niet eenvoudig is om rekening te houden met de effecten van Belgisch beleid op andere landen. Een sociaal label of keurmerk wil de consumenten informeren over de sociale omstandigheden waarin producten zijn vervaardigd. Zo kunnen verbruikers bewuster kiezen. De geval-studie behandelt de totstandkoming van een Belgische wet voor een sociaal label. Die maatregel is bedoeld om bij te dragen tot respect voor de basisrechten van arbeiders waar ook ter


wereld. In de Wereldhandelsorganisatie botste het Belgisch initiatief echter op het verzet van de regeringen van een aantal ontwikkelingslanden. De studie over groenestroomcertificaten wijst onder meer op problemen bij participatie. Dergelijke certificaten zijn een instrument om de productie van elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen te stimuleren. Uit de studie blijkt dat het niet steeds duidelijk is wie moet worden geraadpleegd en ook dat de beschikbare tijd om een advies te verlenen soms te kort is. Dezelfde studie illustreert dat het beleid van de federale regering sterk door de EU en de gewesten kan worden beïnvloed. De studie over fiscale maatregelen voor een schoner verkeer besluit dat ze de milieuschade door het verkeer wel kunnen verlichten, maar dat ze onvoldoende zijn om de druk van het verkeer op het milieu echt te verminderen. En de studie over genetisch gewijzigde organismen toont aan dat de bevoegdheidsverdeling tussen de federale overheid en de gewesten de omzetting van een Europese richtlijn jarenlang kan vertragen. VERWACHTE ONTWIKKELING: DRIE VISIES Het federaal rapport inzake duurzame ontwikkeling moet ook de verwachte evolutie beschrijven, of met andere woorden: de toekomst verkennen. Het rapport 2002 vervult deze opdracht door drie scenario’s te schetsen die als leidraad kunnen dienen voor toekomstige beleidskeuzen. De drie scenario’s steunen op drie verschillende wereldvisies. In de eerste visie, die in het rapport “benutten” wordt genoemd, staat de groei van de economische component voorop. Die groei wordt noodzakelijk geacht om in de sociale en

milieucomponent te kunnen investeren. De tweede visie, “beheren” genoemd, legt de nadruk op de kwaliteit van de economische component. Op die manier moet de druk op de sociale en de milieucomponent worden verminderd. In de derde visie, met de naam “omvormen”, wordt gestreefd naar groei van de sociale en milieucomponent, ook als dat ten koste is van de economische component. Het rapport stelt voor elk van de drie visies mogelijke maatregelen voor om de tien vraagstukken in een gewenste richting te sturen. Zelf spreekt het geen voorkeur uit voor één van de drie visies. Het maakt wel duidelijk dat de meningen van mensen en groepen over duurzame ontwikkeling en over het gewenste ontwikkelingspad van de samenleving verschillen. En het onderstreept het belang van een debat hierover. Hopelijk kan de toekomstverkenning uit het rapport de discussie ter voorbereiding van het tweede federaal plan inzake duurzame ontwikkeling verhelderen. VOORUITGANG EN KNELPUNTEN Het Federaal rapport inzake duurzame ontwikkeling 2002 besluit dat België sinds de VN-conferentie over milieu en ontwikkeling in 1992 duidelijk stappen vooruit heeft gezet. Vooruitgang is er op het vlak van de instellingen. Zo heeft ons land nu een wettelijk kader om een beleid inzake duurzame ontwikkeling uit te werken. Ook beschikt het over een eerste praktijkervaring met de leercyclus die in de wet over duurzame ontwikkeling is vervat. Vooruitgang is er eveneens op het vlak van de mentaliteit en door daden in het dagelijks leven. Zo zijn de toegenomen aandacht voor het milieu, de ontwikkeling van de sociale economie en de groei van ethisch-financiële producten zeker stappen naar duurzame ontwikkeling.

h e t

h o o f d s s t u k

53

54


Er blijven echter ook knelpunten bestaan. Zo wijst het rapport op een gebrek aan middelen om beslissingen uit te voeren en doelstellingen te realiseren. Voor duurzame ontwikkeling heeft de federale overheid tot nu toe maar weinig nieuwe middelen vrijgemaakt en er zijn evenmin echte verschuivingen in de bestaande middelen vast te stellen. Uit het rapport valt ook af te leiden dat de informatie over de middelen vaak een en ander te wensen over laat. Een ander knelpunt is dat het beleid vaak niet genoeg aandacht heeft voor de lange termijn, terwijl duurzame ontwikkeling ook een tijdhorizon vereist die veel verder reikt dan de volgende verkiezingen, bijvoorbeeld om een vraagstuk als de klimaatverandering aan te pakken. In verband met participatie, waarmee in België veel positieve ervaringen bestaan, wijst het rapport op een gebrek aan overleg en samenwerking tussen de diverse adviesraden die voor duurzame ontwikkeling van belang zijn. Ook zijn volgens het rapport richtlijnen over wie wanneer waarover wordt geraadpleegd wenselijk. Het rapport onderzocht de periode van midden 1998 tot eind 2001. De regering keurde het Federaal plan inzake duurzame ontwikkeling 2000-2004 pas midden 2000 goed. Bijgevolg is het plan te recent om de uitvoering ervan reeds echt te kunnen evalueren. Positief eraan is alleszins dat het een oefening in strategisch denken is. Het probeert doelstellingen op lange termijn voorop te stellen, concrete tussentijdse streefdoelen te formuleren en een tijdschema en middelen voor de uitvoering vast te leggen. Door systematisch zo’n werkwijze te volgen, kan het beleid ongetwijfeld worden verbeterd. De - uiteraard onvolmaakte - oefening uit het eerste

h e t

h o o f d s t u k

plan kan dus het best worden voortgezet en versterkt. Tot nu toe is de invloed van het Federaal plan inzake duurzame ontwikkeling 2000-2004 echter beperkt. Volgens het Federaal rapport inzake duurzame ontwikkeling 2002 is dat plan tot dusver geen referentiedocument voor het hele beleid van de federale regering. Nochtans noemde het regeerakkoord van 7 juli 1999 duurzame ontwikkeling één van de vier krijtlijnen voor het beleid.

HET RAPPORT BESTELLEN Een stap naar duurzame ontwikkeling? Federaal rapport inzake duurzame ontwikkeling 2002 kunt u verkrijgen bij het Federaal Planbureau. Naast het rapport van ruim 200 bladzijden is er ook een samenvatting en toelichting van 10 bladzijden beschikbaar. Voorts is er voor een ruimer publiek een brochure met de krachtlijnen van het rapport. Deze drie documenten zijn in elektronische vorm ook te vinden op een website. Via www.plan.be/nl/theme/sustdev krijgt u rechtstreeks toegang tot de informatie over duurzame ontwikkeling op de website van het Federaal Planbureau. Ten slotte is er een cd-rom die naast het rapport, de samenvatting en de brochure, een reeks andere referentiedocumenten (voor België, de EU en de VN) over duurzame ontwikkeling bevat. U kunt al deze publicaties gratis verkrijgen bij het Federaal Planbureau, Kunstlaan 47-49, 1000 Brussel, www.plan.be.

Eind februari 2003 verscheen Een stap naar duurzame ontwikkeling?

Recommend Documents