2011 Zingeving/Ethiek
Lisanne Koopman
VR3 B1B
Hogeschool van Amsterdam 25-1-2011
Inhoud Casus: seksuele handelingen in de zorg .................................................................................................................. 3 1. Zingevingsvragen ................................................................................................................................................ 3 2. Een moreel dilemma en de onderliggende waarden ……………………………………………………………………………………..3 3. Achtergrondinformatie casus ............................................................................................................................. 4 4. De vier principes van Bolt ………………………………………………………………………………………………………………………………3 5. Het model van Paul ............................................................................................................................................ 6 6. Eigen professioneel handelen belicht vanuit medische en verpleegkundige ethiek ……………………………………….7 7. Eigenhouding ten opzichte van moreel dilemma................................................................................................ 8 8. Persoonlijke reflectie. ......................................................................................................................................... 8 Bronnenlijst ............................................................................................................................................................. 9
2
Casus: Seksuele handelingen in de zorg Een studente verpleegkunde (HBO-V) zoekt een bijbaantje en kan aan de slag bij de thuiszorg. Zij komt samen met een verzorgende bij een zorgvrager, die een persoonsgebonden budget (pgb) heeft. Het blijkt dat het de bedoeling is dat ze als onderdeel van de zorg de zorgvrager seksueel bevredigt (aftrekt). De verzorgende met wie de studente meeloopt doet het voor. Met steunen en kreunen komt de zorgvrager klaar in de hand van de verzorgende. Zij heeft er geen moeite mee en vindt het bij haar taak horen. De zorgvrager zegt dat al degenen (vrouwen) die hem verzorgen (en dat zijn er zeven) dat doen. En ja, een volgende dag doet de volgende verzorgende het ook. De studente heeft de zorgvrager nog gevraagd of hij ook aan een escortservice gedacht heeft. Daar heeft de zorgvrager in het verleden wel gebruik van gemaakt, maar dat was duur en bovendien moest hij een condoom om. De zorgvrager op zijn beurt heeft de studente gevraagd of zij weet dat ze een beroepscode heeft en dat er niets van wat er bij de zorgvrager gebeurt naar buiten mag komen. De studente denkt erover na. Ze wil dit eigenlijk niet doen, maar wordt door de houding van de verzorgenden aan het twijfelen gebracht. Ze komt echter tot de conclusie dat zij dit niet gaat doen. Zij vindt dit niet bij haar taak horen. Het maakt geen onderdeel uit van haar opleiding. Daarop krijgt ze van de zorgvrager te horen dat ze dan niet geschikt voor haar werk is. Dit is (onderdeel van) zijn zorgvraag en zij heeft die zorg maar te leveren. Ze wordt ontslagen door de zorgvrager. De studente laat het er niet bij zitten. Ze doet aangifte bij de politie en stapt naar NU’91, vakbond van verpleegkundigen en verzorgenden.
1. Vanuit de zelf ingebrachte casus worden zingevingsvragen geformuleerd Zingevingsvragen: -
Horen seksuele handelingen bij mijn taken als verpleegkundige? Waar ligt mijn grens m.b.t. zorg verlenen? Zal ik hetzelfde gevraagd hebben wanneer ik in zijn situatie zat? Is dit beroep wel iets voor mij? Moet ik dit aan iemand vertellen? Wat zal school van deze situatie denken? Maakt dit onderdeel uit van mijn opleiding? Ben ik echt ongeschikt voor dit beroep, wanneer ik die taak niet uitvoer? Heb ik medelijden met de patiënt? Waarom doen andere verzorgenden het wel? Denk ik verkeerd? Waar kan ik terecht met mijn probleem? Zijn er afspraken over zulke situaties? Zit ik fout wanneer ik het niet doe? Wat zullen mensen van mij denken als ik het wel doe?
2. Vanuit de casus wordt een moreel dilemma beschreven en de onderliggende waarden worden benoemd De studente verpleegkundige (HBO-V) twijfelt of zij de seksuele handelingen bij de cliënt moet uitvoeren, vooral omdat alle andere verzorgenden het wel doen. Zij vind dat seksuele handelingen niet bij de taken horen van een verpleegkundige. Dit leidt tot een dilemma van de studente. Behoren seksuele handelingen bij patiënten in het takenpakket van de verpleegkundige? De onderliggende waarden: - Gelijkheid; - Veiligheid; - Behulpzaamheid; - Verantwoordelijkheid; - Eerlijkheid;
3
Opmerking [K1]: Is niet het dilemma: of ze het wel of niet moet doen ongeacht of het in het takenpakket zit. Als dat het wel was geweest had ze het nl misschien ook niet gedaan… Stuk erboven wel goede beschrijving.
-
Betrokkenheid; Schaamteloosheid; Afwijzendheid; Betrouwbaarheid; Respect voor de rechten van de mens.
3. Achtergrondinformatie over eigen gebrachte casus met onderbouwing vanuit literatuur (specifiek voor ingebrachte casus) In de media vorig jaar maart is er uitgebreid aandacht besteed voor de casus van de studente verpleegkunde die geacht werd als onderdeel van haar taak een zorgvrager ook seksueel te bevredigen. Naar aanleiding van deze casus is NU’91 een campagne gestart (Hier trek ik mijn grens) om meer gevallen boven tafel te krijgen en om dit probleem aan te pakken. NU’91 zoekt die aanpak onder meer in een vraag om wetgeving, waarin het stellen van de vraag aan de professional om seksuele handelingen te verrichten verboden wordt. In een gesprek met de directeur van V&VN heeft NU’91 ook aangegeven dat zij vindt dat de Nationale Beroepscode van Verpleegkundigen en Verzorgenden aangepast moet worden 2. Verder heb ik zelf ook iets meegemaakt ten aanzien van dit thema. Toen ik vorig jaar stage liep op een revalidatieafdeling voor mensen die een beroerte hebben gehad, kwam ik ook in een bizarre situatie terecht. Ik moest een man wassen, deze man had ik al vaker gewassen. De man was halfzijdig verlamd en was hulpbehoevend. Toen ik zijn geslachtsdeel moest wassen, kwam hij klaar. Ik schrok er eigenlijk zo erg van dat ik snel zijn kleren aan heb getrokken. Volgens mij had deze meneer zelf ook niet door dat het gebeurde, ik vond het ook raar, aangezien hij zelfs een katheter had. Ik heb hier nooit met iemand over gesproken, omdat ik dit niet durfde. Nu ik er later op terug kijk, had ik dit misschien wel moeten doen. Doordat dit een paar weken groot nieuws was in de media, doordat de beroepscode voor verzorgende en verpleegkundigen hierbij betrokken wordt en door mijn eigen ervaring met dit thema, vind ik dit een interessant ethisch dilemma.
4. De vier principes van Bolt (2003) staan beschreven, toegelicht en toegepast op het morele dilemma 1.
Geen schade toebrengen: Het principe van geen schade toebrengen zegt dat wij in ons handelen en onze praktijk anderen geen schade mogen berokkenen, of meer in het algemeen: dat zij geen kwaad mogen aanrichten. Ten eerste is het principe van geen schade toebrengen heeft vooral te maken met de gevolgen van ons handelen voor de cliënten/patiënten. Ten tweede is het principe van geen schade toebrengen tot een vaststelling van een maximum aan mogelijke schade aan de cliënt/patiënt gekomen, die het gevolg kan zijn van een juiste handeling. Toepassing op casus: In de casus die ik heb inbracht is er geen sprake van schade toebrengen aan de cliënt. De verzorgenden doen juist precies wat de cliënt wil, terwijl dit niet bij het takenpakket van de verzorgende/verpleegkundige hoort. De cliënt snapt niet dat de studente de seksuele handeling niet wil uitvoeren, maar hij loopt daar geen schade door op. Ons handelen brengt dus geen schade op in deze situatie.
2.
Opmerking [K2]: Een heel goed stuk, maar dit zou ik bij de laatste vraag doen. Persoonlijke reflectie of de verpleegkundige ethiek. Is namelijk een ervaring en geen feitelijke achtergrondinformatie! Wel goed dat je dit terugkoppelt aan dit onderwerp, omdat dit weergeeft dat dilemma’s ten aanzien van seksualiteit veelvuldig voorkomen in de verpleegkundige zorg! Opmerking [K3]: Dit stuk bij persoonlijke reflectie.
Opmerking [K4]: Zin loopt niet.
Opmerking [K5]: Dit vraag ik mij af. Geen lichamelijke schade, maar misschien wel psychisch/emotioneel. Omdat dit misschien de eerste is die niet doet wat hij wilt?! Refereer ook aan de schade aan de studente. Loopt zij schade op bij dit dilemma. Zij speelt hier namelijk een grotere rol in dan de cliënt.
Weldoen: Het principe van weldoen zegt dat wij in ons handelen anderen ‘goed’ moeten doen: wij behoren in ons handelen en onze praktijk het goede te doen en te bevorderen. Datgene wat wordt gedaan en de negatieve consequenties die ik daarbij moet ondergaan, horen in een redelijke verhouding te staan. Volgens het principe van weldoen moet het ‘goed’ wat wordt gedaan alleen vervuld worden wanneer er sprake is van een morele verplichting.
4
Toepassing op de casus: De cliënt in de casus wil dat de studente verpleegkunde ook de seksuele handeling verricht net zoals de andere verzorgende. Wanneer er gekeken wordt naar de principe van weldoen, heeft de studente gelijk dat zij de handeling niet uitvoert. Er moet namelijk gekeken worden naar het feit of de handeling en de consequenties daarvan in een goede verhouding staan. In dit geval vind ik dat de handeling geen morele verplichting is. 3.
Respect voor autonomie: Het principe van autonomie zegt dat wij de eigenheid en uniciteit van andere mensen dienen te respecteren. Respect voor autonomie wil zeggen dat je respect moet hebben voor de keuzes die mensen zelf maken t.a.v. hun eigen leven. Er bestaat en passief en actieve kant. De passieve kant betekend dat de persoon niet veel inbreng van andere mensen wil in zijn leven. De actieve kant daarentegen betekend dat de persoon juist wil dat hij geholpen wordt.
Opmerking [K6]: Ik denk dat je dit onderdeel niet té persoonlijk moet bekijken. Ik zou ook refereren naar de positieve principe van weldoen hier. Nl dat de verpleegkundigen de client wel weldoen, maar dat zij dat niet wilt. Schaadt zij daardoor haar verpleegkundige attitude?
Toepassing op de casus: Er komt duidelijk in de casus naar voren dat de cliënt vooral een actieve kant heeft t.a.v. het principe van autonomie. Belangrijk om te noemen is dat de studente begrijpt dat de cliënt behoefte heeft aan de seksuele handeling. De studente respecteert zijn gevoelens en tekortkomingen. Alleen de studente is van meningen dat het meer een taak is van de escortservice. Hieruit kan wel geconcludeerd worden dat de studente respect heeft voor de autonomie van de cliënt. 4.
Rechtvaardigheid: Het principe van rechtvaardigheid zegt dat wij mensen gelijk behoren te behandelen en lusten en lasten op een faire wijze dienen te verdelen. Hierbij gaat het vooral om het feit dat mensen rechtvaardig behandeld dienen te worden. Wanneer dit niet gebeurd is er ten onrechte onderscheid gemaakt tussen hen en anderen. Dit is niet de bedoeling, mensen dienen gelijk behandeld te worden in de zorg. Toepassing op de casus: Het principe van de rechtvaardigheid gaat er vanuit dat mensen gelijk behandeld dienen te worden. De cliënt in de casus krijgt eigenlijk privilege, omdat er door de verzorgenden die daar werken toch de seksuele handeling wordt uitgevoerd bij de cliënt. De cliënten horen in principe allemaal gelijk behandeld te worden, hier horen geen seksuele handelingen bij. De nationale beroepscode van verpleegkundigen en verzorgenden zegt onderstaande: Als verpleegkundige/verzorgende neem ik in mijn relatie met de zorgvrager professionele grenzen in acht. Dat betekent met name: · dat ik geen misbruik maak van een afhankelijke positie van de zorgvrager; · dat ik geen seksuele relatie aan ga met de zorgvrager · (toelichting over aannemen cadeautjes en dergelijke); · dat ik aan de zorgvrager mijn eigen grenzen duidelijk maak; · dat ik hulp vraag bij collega’s of leidinggevenden indien de professionele grenzen dreigen te 1 vervagen . Hiermee wil ik zeggen dat de seksuele handeling bij de cliënt niet in het takenpakket hoort. Wanneer deze handeling wegvalt, wordt cliënt nog steeds op gelijkmatige wijze behandeld vergeleken met andere cliënten in soortgelijke situaties.
5
Opmerking [K7]: Ik zou hier ook bij benoemen dat er nog meer mensen in nederland zijn die deze privilige krijgt, en als dit doorgaat dat we dan wel alle clienten seksuele priviliges kunnen geven!
Opmerking [K8]: Goede verduidelijking van het standpunt!
5.Het precieze dilemma is verhelderd via het model van Paul (2003) (op de casus toegepast) Stap 1: De cliënt uit de casus heeft een beperking waardoor hij niet in staat is om seksuele handelingen bij zichzelf uit te voeren. Dhr. heeft een tijd lang een escort ingehuurd om aan zijn ‘trekken te komen’, maar hier was hij niet tevreden over. Vanwege het feit dat de escort niet meer langskomt bij Dhr., doen de verzorgenden die Dhr. helpen bij de ADL seksuele handelingen, zodat Dhr. evengoed aan zijn seksuele trekken komt. Een Studente verpleegkundige die graag als bijbaantje wilt werken in een verzorgingshuis, komt erachter de er seksuele handelingen bij de cliënt uitgevoerd worden. De studente is van mening dat dit niet bij het takenpakket van de verzorgenden en de verpleegkundigen hoort. Hieruit kan geconcludeerd worden dat het morele probleem uit de casus vooral is of seksuele handeling in het zorgpakket van de verzorgenden en verpleegkundigen horen. Stap 2: Bij het morele dilemma past de vraag: moet de studente de seksuele handeling bij de cliënt wel uitvoeren? Het antwoord op deze vraag is makkelijk. Het is namelijk niet ethisch verantwoord dat de studente deze seksuele handeling uitvoert bij de cliënt. Daarentegen is het ook belangrijk om te kijken naar de wensen van de cliënt. Stap 3: Pro -
De verpleegkundigen levert volgens de cliënt goede zorg wanneer de verzorgende/verpleegkundige de seksuele handeling uitvoert; De cliënt komt aan zijn seksuele behoeftes; De cliënt kan mag ten alle tijden vragen of de verzorgende/verpleegkundige seksuele handelingen bij hem wil uitvoeren; Er worden al jaren seksuele handelingen bij cliënten uitgevoerd.
Contra -
Opmerking [K9]: Is dit zo? Mag men vragen om seksuele handelingen of is dit zoals het punt eronder gewoon een gewoonte geworden bij de clienten. Volgens mij mogen ze alleen hulp vragen aan de vpk.
Dit hoort niet bij de taken van der verzorgende/verpleegkundige; Het is vies om een seksuele handeling bij een cliënt uit te voeren; Er kan ook een escortbedrijf voor de cliënt ingehuurd worden, zodat Dhr. evengoed aan zijn seksuele behoeftes komt; De verzorgende/verpleegkundige kan zich door de cliënt seksueel geïntimideerd voelen; Het is onveilig om seksuele handelingen uit te voeren bij de cliënt.
Stap 4: Bij de bovengenoemde pro’s en contra’s van de keuze ‘’seksuele handelingen uitvoeren bij de cliënt’’ komen er vooral veel contra’s naar voren. Aan de ene kant is het begrijpelijk dat de cliënt seksuele behoeftes nodig heeft, maar aan de andere kant is het niet de taak voor de verpleegkundige om daar iets aan te doen. Er is ook een andere reden dat er veel contra’s naar voren komen, dit komt door het feit dat veel mensen die in de zorg werken geen seksuele handelingen bij de cliënt uit willen voeren, omdat zij dit vies en onveilig vinden. Aan de andere kant is het voor sommige verzorgenden/verpleegkundigen ook wel routine. Misschien dat ze het doen, omdat ze het altijd al doen. Stap 5: Bij het nemen van een besluit is het belangrijk om alle voor- en tegenargumenten te bekijken. Er zijn meer tegenargumenten ten aanzien van de seksuele handelingen in de zorg. Verder is het belangrijk om te kijken wat de beroepscode voor verzorging en verpleging over deze issue zegt.
6
Opmerking [K10]: Maar is dit goed? Is niet iedereen voor het blok gezet door een collega’s? en willen ze dit eigenlijk helemaal niet?
Beroepscode voor verpleging en verzorging: Als verpleegkundige/verzorgende neem ik in mijn relatie met de zorgvrager professionele grenzen in acht. Dat betekent met name · dat ik geen misbruik maak van een afhankelijke positie van de zorgvrager · dat ik geen seksuele relatie aan ga met de zorgvrager · (toelichting over aannemen cadeautjes en dergelijke) · dat ik aan de zorgvrager mijn eigen grenzen duidelijk maak · dat ik hulp vraag bij collega’s of leidinggevenden indien de professionele grenzen dreigen te vervagen 1. Op zich zegt het artikel zelf al wat je als verpleegkundige of verzorgende moet doen, namelijk je professionele grenzen in acht nemen. Het verrichten van seksuele handelingen, ook al zijn die geformuleerd als zorgvraag, behoren niet tot de professionele beroepsuitoefening van verpleegkundigen en verzorgenden. Het uiteindelijke besluit is dan ook dat de studente de seksuele handeling bij de cliënt niet uit moet voeren. Stap 6: Ik heb besloten dat de verpleegkundige de seksuele handeling niet hoeft uit te voeren. Alleen dit wil niet zeggen dat verpleegkundige en verzorgende geen seksuele handelingen mogen uitvoeren. Er staat genoemd dat de verpleegkundige geen seksuele relatie aan mag gaan met de zorgvrager. Alleen in de casus is er geen sprake van een seksuele relatie. De zorgvrager heeft zijn seksuele behoefte als zorgvraag geformuleerd, de verpleegkundige/verzorgende wordt dus aangesproken in zijn rol als zorgverlener. Het is aan de verzorgende/verpleegkundige de vraag om duidelijke te maken waar zijn professionele grenzen liggen. Stap 7: Doordat deze situatie in de media bekend is geworden door de studente verpleegkunde is heel Nederland op de hoogte van de seksuele handelingen in de gezondheidszorg. De meningen over de seksuele handelingen in 2 de zorg zijn verdeeld. Vele mensen zeggen dat het onacceptabel is , maar sommige mensen vinden het ook normaal dat seksuele handelingen in de zorg wordt uitgevoerd bij de cliënt. NU’91 is meteen een campagne gestart, omdat zij dit onacceptabel vinden. Wanneer er verzorgenden/verpleegkundigen zijn die dit ook meemaken, mogen zij om advies vragen bij NU’912. Verder kan er veel uit dit morele dilemma geleerd worden. Er moet in de toekomst mee aandacht besteedt worden aan verpleegkundigen en verzorgenden die deze situaties ook tegenkomen in de zorg.
6. Het eigen professioneel handelen wordt vanuit de medische ethiek en vanuit de verpleegkundige ethiek belicht De verzorgenden en verpleegkundigen spelen een belangrijke rol in het leven en de kwaliteit van leven van de cliënt. De cliënt krijgt namelijk veel zorg, omdat hij een ziekte heeft (spierziekte om precies te zijn). Ik kijk er enorm van op dat zoveel verzorgenden en verpleegkundigen seksuele handelingen bij de cliënt uitvoeren. Ik heb nooit geweten dat dit speelde in de gezondheidszorg. Ik vind dat er niet professioneel gehandeld wordt door de verzorgenden/verpleegkundigen, aangezien zij geen professionele grenzen stellen. Ik weet natuurlijk niet op welke manier deze handelingen tot stand zijn gekomen. Misschien zijn deze handelingen wel tot stand gekomen onder druk. Ik denk dat de verzorgenden/verpleegkundigen professioneler met deze situatie om moeten gaan. Er kan op een rustige manier met de man gesproken worden om tot een oplossing te komen. De oplossing die ik op dit moment kan bedenken is om een escort in te huren voor de cliënt. Er is al bekend dat de cliënt het niet prettig vind om door een escort gemasturbeerd te worden. Alleen dat vind ik niet een keuze van de cliënt. Op die manier komt de cliënt evengoed aan zijn seksuele behoeftes. Vanuit de medische ethiek kan ik niet echt een mening vormen. Er is verder weinig bekend over de cliënt, dus dit kan ik helaas niet verder toelichten. Ik kan vanuit de casus wel concluderen dat het eigen professioneel handelen op verpleegkundig niveau tekort schiet, naar mijn mening. Er moeten betere professionele grenzen gesteld worden.
7
7. Beschrijf je eigen houding en plaats ten opzichte van het ingebrachte dilemma Als ik verpleegkundige of studente was geweest in deze situatie, dan had ik meteen geweten wat ik zou doen. Ik zal geen seksuele handelingen bij een cliënt uitvoeren. Ik vind dit gewoon vies om te doen. Ik snapt dat de cliënt seksuele behoeftes heeft vanwege zijn ziekte. Alleen het is niet mijn taak om seksuele handelingen uit te voeren. Ik leer ook niet op school op welke manier ik seksuele handelingen moet uitvoeren bij cliënten, dus dan zit het ook niet in mijn takenpakket als verpleegkundige. Ik snap ook niet dat sommige verpleegkundigen/verzorgenden dit wel doen bij cliënten. Weten zij niet beter? Ook al zal ik nooit seksuele handelingen uitvoeren in de zorg, vind ik niet dat het strafbaar gemaakt moet worden in de zorg. Het blijkt dat het al zoveel jaren gebeurd in de gezondheidszorg, zonder dat mensen ervan af wisten. Ik vind dat je duidelijk je professionele grenzen moet stellen, alleen de ene verpleegkundige stelt andere grenzen dan andere verpleegkundige. Ik snap dat de cliënt seksuele behoeftes heeft, maar ik zal de situatie met de cliënt bespreken en een escort voor hem willen inhuren. Verder dan dat ga ik ook niet!
8. Geef een persoonlijke reflectie in het verslag Ik vond de take-home toets interessant om te doen, dit komt door mijn eigen ervaringen met dit thema, maar ook doordat het nog niet zo lang geleden groot nieuws was in de media. Ik vind het knap van de studente dat zij dit naar buiten heeft gebracht, aangezien nu meerdere mensen met zo’n soortgelijke situatie naar buiten komen. Aan de hand van deze take-home toets kom ik erachter dat ik op mijn vorige stage ook beter met mijn situatie naar mijn begeleider had kunnen stappen. Verder vind ik wel dat de modellen bold en paul meer besproken hadden mogen worden tijdens de bijeenkomsten. Ik vond sommige vragen moeilijk te beantwoorden, misschien ligt dit ook wel aan mijn thema.
8
Opmerking [K11]: Dit vind ik een raar argument. Als je het wel op school had geleerd had je het dan wel gedaan? Als het in je takenpakket had gezeten had je het dan ook gedaan? Opmerking [K12]: Kan iedereen dit wel? Wij krijgen educatie hierover.. maar veel oudere verzorgenden hebben dit aangeleerd.. misschien dat zij het wel willen, maar nu niet meer durven omdat ze het al zolang doen?!
Bronnenlijst
1
J. de Witte. N. Berkers. G. Visser. van Verpleegkundigen en Verzorgenden. V&VN/NU’91. 2007
2
http://www.nu91-leden.nl/nieuws.asp?uid=1253, geraadpleegd op 28-01-2011
9
