Energiebesparingrapport. Diakonessenhuis Bosboomstraat KE Utrecht. December 2009 Versie 2

Energiebesparingrapport

Diakonessenhuis Bosboomstraat 1 3582 KE Utrecht

December 2009 Versie 2 Diakonessenhuis Mevrouw F.D.M Kerstens Opgesteld door: Energica Jozef Hurenkamp Tel. 0180 490554 [email protected]

Energie besparings plan DIAKONESSENHUIS locatie Bosboomstraat 1 rev 2

blad 1 van 36

Inhoudsopgave Samenvatting en conclusies

3

1 Inleiding

4

2 Situatieschets

5

2.1 Algemeen 2.2 Overzicht energiestromen en toerekening 2.2.1 Gasverbruik 2.2.2 Stadsverwarming 2.2.3 Elektriciteitverbruik 2.2.4 Energiebalans primaire energie 2.2.5 Waterverbruik 2.3 Energiezorg 2.4 Reeds gerealiseerde projecten 3 Besparingsmogelijkheden 3.1 Uitgevoerde maatregelen naar aanleiding Van eerder EBP 3.2 Methode 3.2.1 geselecteerde installaties 3.3 selectie en planning kansrijke activiteiten

5 7 7 9 12 14 15 16 17 18 18 18 18 26

4 Geplande maatregelen 4.1 Zekere maatregelen 4.2 Voorwaardelijke maatregelen 4.3 Onzekere maatregelen

27 28 29

5 Monitoring

30

Bijlage 1 Bijlage 2

30 36

Checklist besparingsmaatregelen Gebruikte eenheden en afkortingen


blad 2 van 36

Samenvatting en conclusies De locatie Bosboomstraat 1 van het Diakonessenhuis Ziekenhuis is een algemeen ziekenhuis met 39.544 m² BVO (bruto vloeroppervlak) en alle ziekenhuisfuncties van een algemeen ziekenhuis zoals spoed eisende hulp, verpleegafdelingen en poliklinieken. Het gebouw bestaat op dit moment uit 4 delen, 14% oudbouw met gebouwen uit de jaren 50 en 60, 13% gerenoveerde oudbouw uit 1975, 65% nieuwbouw uit 1988 t/m 1993 en 8% tijdelijke huisvesting uit 2002. Er zijn nieuwbouwplannen ter vervanging van de oudbouw en de tijdelijke behuizing. In 2008 was het energieverbruik als volgt: Elektriciteit Gas Stadsverwarming

: 7.345.132 kWh = 66.106 GJ (prim. energie) = 4.931 ton CO2 : 434.482 m³ = 13.751 GJ = 770 ton CO2 : 28.386 GJ (restwarmte elektriciteitproductie dus geen CO2 bijdrage)

Totaal

: 108.243 GJ, ton 5.701 CO2

Benchmark (Senter Novem) MJ/m²

Diakonessenhuis MJ/m²

Gas + Stadsverwarming (gecorr.)

865

1.245

Elektra (3,6 MJ/kWh)

625

669

We concluderen dat het energieverbruik op de locatie Bosboomstraat hoog is. Voor verwarming 44% hoger en voor elektra 12% hoger dan de Senter Novem benchmark In dit rapport zijn een groot aantal maatregelen beschreven die in de komende 2 jaar uitgevoerd moeten worden. Met dit pakket aan zekere maatregelen verwachten we een energiebesparing van 13% een CO2 reductie van 560 ton en een kostenbesparing van € 247.344,- per jaar te behalen. Voorts zijn er nog een aantal voorwaardelijke maatregelen genoemd waarvoor verder onderzoek nodig is om een juiste kosten-baten afweging te kunnen maken. Op de locatie Bosboomstraat 1 is nog geen systeem van energiezorg ingevuld. Dit systeem is in hoofdstuk 5, monitoring, beschreven en zal zo spoedig mogelijk in gang gezet worden. Als onderdeel hiervan wordt een energieteam samengesteld. Als vervolg op dit EBP zal het Diakonessenhuis voor de locatie Bosboom 1 binnen 2 maanden na goedkeuring van het EBP een Bedrijfsenergieplan BEP opstellen met daarin een planning van de gewenste acties. Er wordt een energieteam geformeerd dat jaarlijks een plan van aanpak opgestelt waar alle dat jaar te nemen acties in worden vermeldt.


blad 3 van 36

1 Inleiding Kader van de opdracht Het Diakonessenhuis locatie Bosboom 1 is op 3 oktober 2006 door het bevoegd gezag, Gemeente Utrecht, verzocht om in het kader van de wet milieubeheer een onderzoek naar Energiebesparing en waterbesparing aan te leveren. Hiermee wordt invulling gegeven aan voorschrift 1.3 en 1.5 van de milieuvergunning. Het Diakonessenhuis heeft voor uitvoering van het energiebesparingonderzoek opdracht gegeven heeft aan Energica B.V.. Dit rapport is daarvan het resultaat.

MJA Omdat het Diakonessenhuis geen MJA-2 deelnemer is stelt het bedrijf een nieuw EBP op. Het format van dit rapport is gebaseerd op de leidraad Senter-Novem Richtlijn voor bedrijven en overheden EBP 2005-2008 die voldoen aan bijlage E van de circulaire "Energie in de milieuvergunning".

Bedrijfssituatie Het Diakonessenhuis locatie Bosboomstraat 1 is een algemeen ziekenhuis met 24 uurs bedrijf. Op de locatie wordt zowel spoed eisende hulp als klinische en poliklinische hulp geboden. Daarnaast zijn er ook een aantal kantoren voor algemene ziekenhuisfuncties. In 2008 was de energieverbruik als volgt: Elektriciteit : 7.345.132 kWh = 66.106 GJ (prim. energie) = 4.931 ton CO2 Gas : 434.482 m³ = 13.751 GJ = 770 ton CO2 Stadsverwarming : 28.386 GJ (geen relatie naar CO2 bekend) Totaal

: 108.243 GJ, 5.701 ton CO2

De doelstelling van het Diakonessenhuis

In principe alle energie besparende maatregelen uitvoeren, mits redelijk en haalbaar met een terugverdientijd van minder dan vijf jaar. Energiebesparingsplan Dit energiebesparingsplan omvat: • Situatieschets (hoofdstuk 2) • Besparingsmogelijkheden (hoofdstuk 3) • Geplande maatregelen (hoofdstuk 4) • Monitoring (hoofdstuk 5)


blad 4 van 36


blad 5 van 36

2 situatieschets 2.1 Algemeen Het DIAKONESSENHUIS locatie Bosboomstraat 1 is een algemeen ziekenhuis met 24 uurs bedrijf. Op de locatie wordt zowel spoed eisende hulp als klinische en poliklinische hulp geboden. Daarnaast zijn er ook een aantal kantoren voor algemene ziekenhuisfuncties. Tabel 2.1.1 Gebouwen en bouwkundige constructie Gebouw Deel

Opp. BVO

A

(m²) 5.285

1975

B

9.178

1990

D

2.903

1988

E

7.373

1988

F

5.495

1988

G

492

1988

L T

476 3.132

U U V W Y

2.425 269 1.999 376 141

2002 1938 1950 1957 2002 1993 1960 1949 2002

totaal

39.544

Bouwjr Onderdeel

Schil Dak opbouw eternit Paneel in kozijn Schil Dak opbouw staal Paneel in kozijn Schil Paneel in kozijn Schil Paneel in kozijn Schil Paneel in kozijn Schil Paneel in kozijn Enkelglas entree G (In enkele kozijnen) Schil Schil Schil Schil Schil Schil Schil Schil Schil oudbouw gerenoveerde oudbouw tijdelijke behuizing nieuwbouw lage isolatiewaarde

Gevel Rc (m²K/W) 1,63 1,50 1,72 2,38 1,75 1,72 2,38 1,72 2,38 1,72 2,38 1,72 2,38 1,72

2,62 0,45 0,45 0,45 2,62 1,10 0,45 1,95 2,62


Raam U/ZTA (W/m²/K / %) 3,20/70% 3,20/70%

Deuren Rc

Dak Rc

Vloer Rc

(W/m²/K) (m²K/W) (m²K/W) 0,33 2,56 0,52 2,56

3,20/70% 3,20/70%

0,33

2,46 1,78

1,30

3,20/70%

0,33

2,58

1,30

3,20/70%

0,33

2,58

1,30

3,20/70%

0,33

2,58

1,30

3,20/70%

0,33

2,58

1,30

5,10/80% 1,64/60% 6,20/80% 6,20/80% 6,20/80% 1,64/60% 6,20/80% 5,10/80% 5,10/80% 1,64/60%

0,12 0,33 0,12 0,12 0,12 0,33 0,12 0,12 0,12 0,33

1,90 1,74 1,74 1,74 1,90 1,59 1,74 1,33 1,90

1,62 0,15 0,15 0,15 1,62 1,60 0,15 0,15 1,62

blad 6 van 36

Tabel 2.1.2 Utillities Gebouw deel A A B A V A B D U T A C C A A A A A A A A A A B B B B B B B D D D D D E E E E F F U L T

Soort apparaat

Vermogen

Aant

jaar

Bijzonderheden

Stoomgenerator Stoomgenerator Persluchtcomprssor Vacuumpomp Stadsverwarming Stadsverwarming Koelmachine Koelmachine Koelmachine Koelmachine Hydrofoor Noodstroomaggregaat Noodstroomaggregaat LBK MRI 1 en 2 LBK 13-1 röntgen LBK 14-1 admin. LBK 34-1 isotopen LBK 2 recovery LBK 4 OK 2+3 LBK 5 OK 6+7 LBK 3 OK 4 LBK 6 OK 1+5 LBK 1 div LBK CSA e LBK gevel BG +1 e LBK inpandig BG+1 LBK lab LBK trauma LBK atrium LBK cytostatica LBK 16-1 apotheek LBK 19-1 kantoren BG LBK 30-1 centrale hal LBK 31-1 verpleeg LBK mortuarium LBK F-6 201 verpleeg LBK F-6 202 2-bed LBK IC E2 LBK keuken LBK F-5 201 verpleeg LBK F 202 fysio LBK U gebouw LBK L gebouw LBK T kinderpoli

1500 ton/h 1000 ton/h 15 kW 12 kW 1054 kW 4287 kW 900 kW th 900 kW th 300 kW th 16,1 kW th 18 kW 1000 kW 1000 kW ? 3.45 m³/s 2,4 m³/s 2.48 m³/s 1,4 m³/s 1,92 m³/s 1,92 m³/s 2.96 m³/s 1,92 m³/s 2.87 m³/s 1,2 m³/s 2,8 m³/s 7,03 m³/s 9,19 m³/s 1 m³/s 1,86 m³/h 1,4 m³/s 7,21 m³/s 0.96 m³/s 5,80 m³/s 3,54 m³/s 0,389 m³/s 7,80 m³/s 0.72 m³/s 1,56 m³/s 4,89 m³/s 7,64 m³/h 2,14 m³/h 3,69 m³/h 0,84 m³/h 2,14 m³/h

2 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1995 1991 2008 2001 1998 1998

6 bar stoom 6 bar stoom Medische lucht Tapwater + CV Tapwater + CV

2000 2000 2004 2006 W+K+bev+recirculatie W+K+bev W+K+bev W+K+bev W+K+bev W+K+bev W+K+bev W+K+bev+WTW W+K+bev W+K+bev W+K+bev W+K+bev W+K+bev W+K+bev W+K+bev W+K+bev W+K+bev+recirculatie W+K+bev W+K W+K+bev W+K+bev W W+K+bev+WTW W+K+bev W+K+bev W W+K+bev W+K+bev W+K+bev W W+K+bev

W = verwarming van ventilatielucht in LBK K = koeling van ventilatielucht in LBK Bev.= bevochtiging van ventilatielucht in LBK WTW = warmteterugwinning uit de afgezogen ventilatilucht in LBK


blad 7 van 36

2.2 Overzicht energiestromen en toerekening 2.2.1 Gasverbruik Het bruto gasverbruik in 2008 was 434.482 m³ waarvan een klein deel 2000 m³ gebruikt is in de keuken en laboratorium. De overige 432.482 m³ is door de stoomgeneratoren gebruikt. De grootste verbruiker van stoom is bevochtiging en daarom kunnen we stellen dat gas op de locatie Bosboom vooral gebruikt wordt voor bevochtiging. Grafiek 2.2.1 trend gasverbruik gasverbruik Bosboomstraat 1 500.000 450.000 400.000 350.000

m3

300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

8

9

10

11

12

maand 2006

2007

2008

Grafiek 2.2.2 maandelijks gasverbruik Gasverbruik Bosboomstraat 1 80.000

70.000

60.000

m3

50.000

40.000

30.000

20.000

10.000

0 1

2

3

4

5

6

7

10

11

12

maand 2006

2007

2008

Het grote verschil tussen 2006 en de jaren daarna is veroorzaakt in de eerste 4 maanden en heeft waarschijnlijk te maken met een storing.


blad 8 van 36

De Stoom in het Diakonessenhuis werd in 2008 ingezet voor de volgende toepassingen: 1. 2. 3. 4.

Bevochtiging, Sterilisatie CSA vaatwasser + kookpotten Pospoelers

3.428 ton 564 ton 180 ton 126 ton

totaal

4.298 ton

(80%) (13%) (4%) (3%)

Stoom wordt opgewekt bij een druk van 6 bar (160°C) maar vooral verbruikt bij een druk van 0,6 bar (86°C). Voor het opwekken van 4.298 ton stoom met stoomgeneratoren is in 2008 432.482 m³ gas en 210.240 kWh elektriciteit verbruik. De energie-inhoud daarvan is 14.445 GJ. De energie-inhoud van 4.298 ton stoom bij 0,6 bar is 11.407 GJ. Ofwel het overall opwekrendement is 79 %. Dat is niet slecht voor een 15 jaar oude stoominstallatie. Kosten voor stoom bedragen € 51 per ton inclusief BTW. De grootste verbruiker voor stoom is dus bevochtiging. Het verbruik per maand is in de onderstaande grafiek zichtbaar gemaakt. Grafiek 2.2.3. Stoomverbruik voor bevochtiging Stoomverbruik voor bevochtiging 2008 500 450 400 350

ton

300 250 200 150 100 50 0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

maand

Opvallend is dat er in de zomermaanden nog steeds veel stoom voor bevochtiging gebruikt wordt, suppletie is ca 150 m³ (= 150 ton) per maand. Dit lijkt veel omdat er normaal gesproken in de zomermaanden geen bevochtiging nodig is voor grote delen van het gebouw, OK ruimten uitgezonderd. Omdat de kosten voor 150 ton stoom ca. € 8.000,bedragen loont het de moeite om dit verbruik omlaag te brengen.


blad 9 van 36

2.2.2 Stadsverwarming Op de locatie Bosboomstraat wordt op twee leveringspunten stadsverwarming ingenomen. De som van het energieverbruik op deze twee was in 2008 28.386 GJ. Deze warmte is verbruikt voor tapwaterverwarming en CV. Grafiek 2.2.4 Warmteverbruik uit stadsverwarming warmteverbruik Bosboomstraat 1 30.000

25.000

GJ

20.000

15.000

10.000

5.000

0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

maand 2006

2007

2008

Grafiek 2.2.5. Warmteverbruik uit stadsverwarming per maand Warmteverbruik Bosboomstraat 1 6.000

5.000

GJ

4.000

3.000

2.000

1.000

0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

maand 2006

2007

2008


blad 10 van 36

Tabel 2.2.1 relatie CV verbruik en graaddagen Uit metingen en berekening hebben we vast kunnen stellen dat het verbruik voor verwarming van tapwater constant is en ca. 3.600 GJ per jaar bedraagt. Dat is in de onderstaande tabel verwerkt en afgetrokken van het totale warmteverbruik uit stadsverwarming. Warmteverbruik 28.759 28.038 25.743 28.386

2005 2006 2007 2008

Tapwater 3.600 3.600 3.600 3.600

CV 25.159 24.438 22.143 24.786

Graaddagen 3.783 3.630 3.573 3.815

Relatief 6,65 6,73 6,20 6,50

Grafiek 2.2.6 relatie CV verbruik en graaddagen. Relatie CV verbruik v.s. graaddagen 30.000

3.850

3.800 25.000 3.750 20.000

15.000

3.650

grd-dagen

GJ

3.700

3.600 10.000 3.550 5.000 3.500

0

3.450 2005

2006

2007

2008

jaar CV verbruik

Graaddagen

Uit de bovenstaande analyse van het verbruik voor CV blijkt dat het CV verbruik niet erg afneemt als de buitentemperatuur hoger is (2006 en 2007) er is blijkbaar een grote constante factor. Op basis van het verbruik van ca. 1000 GJ stadsverwarming per maand in de zomermaanden en het feit dat daarvan ca 300 GJ nodig is voor tapwaterverwarming concluderen we dat er ca 700 GJ per maand continu verbruikt wordt voor CV verwarming en het warm houden van het systeem.


blad 11 van 36

Het energieverbruik naar gebruiksdoel is hieronder weergegeven. Daartoe is het gasverbruik omgerekend naar primaire energie in GJ. Tabel 2.2.2 Warmtebalans

Gasverbruik m3 Tapwater CV Bevochtiging CSA vaatwas + kook Pospoellers Keuken totaal

345.986 56.223 17.299 12.974 2.000 434.482

Grafiek 2.2.7 Warmtebalans

energieverbruik GJ 3.600 24.786 10.950 1.779 548 411 63 42.137 Pospoellers 1% vaatwas + kook 1% Bevochtiging 26%

Keuken 0%

Tapwater 9%

CSA 4%

Analyse

CV 59%

Het totale warmteverbruik is 42.137 GJ ofwel 1.066 MJ/m² BVO (bruto vloeroppervlak). De benchmark van Senter Novem is 865 MJ/m² BVO waaruit blijkt dat het Diakonessenhuis locatie Bosboomstraat 1 ca 23% meer warmte verbruikt. Omdat de benchmark van Senter Novem is opgesteld op basis van primaire energie moeten we eigenlijk aan het energieverbruik uit stadsverwarming nog een opwekrendement toekennen. Bij 80% rendement voor de opwek van stadsverwarming is het totale warmteverbruik 49.234 GJ en dat is 1.245 MJ/m² = 44% meer dan de benchmark. Uit de bovenstaande weergave is duidelijk af te leiden dat CV en bevochtiging de grootste energieverbruikers zijn. Opvallend is dat het beeld nogal afwijkt van andere ziekenhuizen waar tapwater ca 30% van het verbruik is CV ca 50% en bevochtiging ca 20%. Het tapwaterverbruik is met 9% relatief laag in vergelijking met andere ziekenhuizen dit komt omdat er weinig water gerecirculeerd wordt. Daardoor zijn de rondpomp verliezen klein. Dit moeten we dus vooral zo houden. Het verbruik voor bevochtiging en CV is relatief hoog beiden ca 7% teveel. Voor CV is dat herkenbaar omdat we een hoog continu verbruik geconstateerd hebben. Bovendien stellen we vast dat er bijna geen warmterugwinning is uit de afgezogen lucht in LBK’s. Ook voor bevochtiging is het herkenbaar omdat we in de zomermaanden nog steeds veel bevochtiging zagen. Beide verbruikers zullen nader onderzocht moeten worden.


blad 12 van 36

2.2.3 Elektriciteitverbruik Het elektriciteitverbruik in 2008 is 7.345.132 kWh. Dat is 164 kWh/m² BVO dat is gelijk aan 669 MJ/m² BVO. Op basis van gegevens van Senter Novem komen we voor ziekenhuizen in 2008 tot een benchmark van 625 MJ/m². De locatie Bosboomstraat 1 van Diakonessenhuis verbruikt dus 7% meer elektriciteit dan de benchmark waarde. Grafiek 2.2.8 trend elektriciteitverbruik Elektriciteitsverbruik Bosboomstraat 1 8.000.000

7.000.000

6.000.000

kWh

5.000.000

4.000.000

3.000.000

2.000.000

1.000.000

0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

10

11

11

12

maand 2006

2007

2008

Grafiek 2.2.9 trend elektriciteitverbruik per maand elektraverbruik Bosboomstraat 800.000

700.000

600.000

kW

500.000

400.000

300.000

200.000

100.000

0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

12

maand 2006

2007

2008

In grafiek 2.2.6 is herkenbaar dat het elektriciteitverbruik in de zomermaanden mei t/m augustus hoger is als gevolg van compressiekoeling. Verder is opvallend dat er in 2006 een aantal maanden een veel lager elektriciteitverbruik geweest is. Dat had te maken met het overzetten van de hoofdtransformatoren waardoor er met noodstroomaggegaten gedraaid is.


blad 13 van 36

Grafiek 2.2.10 dagverbruik elektriciteit elektraverbruik 14 januari 2008 Bosboomstraat 1800

1600

1400

1200

kwh

1000

800

600

400

200

0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

uur

In het bovenstaande profiel van het elektriciteitsverbruik gedurende een winterdag is duidelijk te herkenen dat er ongeveer 600 kW continu verbruikt wordt en dat daar in de daguren nog eens 600 kW bij komt. De basisverbruikers zijn verlichting, ventilatie pompen, koeling en apparatuur die 24 uur per dag beschikbaar moet zijn zoals MRI, CTscan en ICT. De dagverbruikers zijn te vinden in dagverlichting, dagventilatie, liften, keuken en maaltijdbereiding op afdelingen en overige apparatuur. Voor energiebesparende maatregelen richten we ons vooral op de continuverbruikers die goed zijn voor een verbruik van ca 600 kW, 8760 uur per jaar. In de energiebalans is een onderverdeling gemaakt van de belangrijkste elektriciteitverbruikers. Tabel 2.2.3 Elektrabalans

Pompen ventilatoren verlichting koeling liften aparatuur

kWh 383.538 2.175.127 2.566.183 611.300 362.880 1.246.600

totaal

7.345.628

Grafiek 2.2.11 Elektrabalans Pompen 5%

aparatuur 17% liften 5%

ventilatoren 30%

koeling 8%

verlichting 35%

Analyse Het totale elektriciteitverbruik in 2008 was 7.345.132 kWh hetgeen een toename van 2,4% was t.o.v. 2007. De trend in ziekenhuizen is echter een jaarlijkse toename van het elektriciteitverbruik van ca 5% waaruit we concluderen dat de toename in 2008 laag is. Er wordt echter wel ca 7% meer elektrische energie verbruikt dan de benchmark. De grootste elektriciteitverbruikers zijn, zoals eerder al opgemerkt, de continuverbruikers zoals verlichting, ventilatie en pompen. Voorstellen tot energiebesparing zullen vooral gericht worden op deze verbruikers.


blad 14 van 36

2.2.5 Energiebalans primaire energie In de onderstaande tabel en grafiek zijn het warmte- , gas- en elektriciteitsverbruik uitgedrukt in GJ-primaire energie en bij elkaar opgeteld. Om tot primaire energie te komen zijn voor het verbruik van stadsverwarming 20% opwekverliezen en voor elektriciteit 60% opwek- en transportverliezen opgenomen. Tabel 2.2.4 Energiebalans Primaire energie

Tapwater CV Bevochtiging CSA Vaatwas + kook Pospoelers Keuken Pompen Ventilatoren Verlichting Koeling Liften Apparatuur

verbruik 3.600 24.786 345.986 56.223 17.299 12.975 2.000 383.538 2.175.127 2.566.183 611.300 362.880 1.246.600

eenh. GJ GJ m³ m³ m³ m³ m³ kWh kWh kWh kWh kWh kWh

Totaal

primaire energie 4.500 30.983 10.950 1.779 548 411 63 3.452 19.576 23.096 5.502 3.266 11.219

eenh. GJ GJ GJ GJ GJ GJ GJ GJ GJ GJ GJ GJ GJ

115.344 GJ

Grafiek 2.2.12 Energiebalans Primaire energie

Koeling 5%

Liften 3%

Aparatuur 10%

Tapwater 4% CV 27%

Verlichting 20% Bevochtiging 9% Ventilatoren 17%

CSA 2%

Pompen 3% Keuken 0%


Pospoelers 0%

Vaatwas + kook 0%

blad 15 van 36

2.2.5 Waterverbruik Hoewel water als zodanig geen primaire energiebron is willen we in dit rapport toch een beeld schetsen van het waterverbruik. Grafiek 2.2.13 waterverbruik per jaar Waterverbruik Bosboomstraat 1

Tabel 2.2.5

60000

50000

40000 m3

2005 2006 2007 2008

70000

m3 47353 50680 59296 59456

30000

20000

10000

0 2005

2006

2007

2008

jaar

Grafiek 2.2.14 waterverbruik 2008 naar toepassing ketelsuppletie 8%

warm tapwater 13% keuken/restaurant 4%

onthard water ex suppletie 7% koud tapwater 68%

Het waterverbruik op de locatie Bosboomstraat 1 na jaren van toename in 2008 gestabiliseerd. Zoals we al eerder zagen wordt een relatief groot deel van het water verbruikt voor ketelsuppletie. Andere onthard water toepassingen zijn wasmachines, vaatwassers, CSA.


blad 16 van 36

2.3 Energiezorg Er is bij het Diakonessenhuis, ook op de locatie Bosboomstraat 1, nog geen systeem van energiezorg ingevoerd. Er is een klein aantal meters op relevante plaatsen maar die worden nog niet opgenomen en in een trend gezet. In het kader van good housekeeping zijn er nog geen initiatieven genomen. Sinds begin 2009 wordt het verbruik van Elektriciteit, Gas en stadsverwarming maandelijks bijgehouden als budgetbewaking. Daarvan word 1 x per kwartaal zijn door een externe partij een rapportage gemaakt waarin tevens afwijkingen in energieverbruik worden aangegeven.

2008

2008 2007

Totaal

Jaarlijkse Besparing (€)

Stoomvormers verwijderd PL36W lampen vervangen door PL18W Vernieuwing GBS wordt stap voor stap ingevoerd. Betreft nieuwe onderstations verbeterde hard- en software en uitgebreidere mogelijkheden voor energiebeheer Stoomleiding isolatie Verlaging flow gekoeld water systeem

CO2 (x1000 kg)

2009 2009

Primaire Energie (GJ)

omschrijving Gas (Nm³)

Uitgevoerd (Jaar)

Elektra (kWh)

2.4 reeds gerealiseerde projecten

10.333

465 93

26 7

6.590,1.229,-

?

?

?

?

183.896

977 1.655

55 123

13.845,21.883,-

194.229

3.190

211

43.547,-

14.700

?

30.880

45.580

Besparingen zijn geschat of achteraf berekend op basis van aangenomen verbruikwaarden omdat metingen niet beschikbaar zijn.


blad 17 van 36

3. Besparingsmogelijkheden 3.1 Uitgevoerde maatregelen naar aanleiding van eerder EBP N.v.t.

3.2 Methode In energiebesparingberekeningen wordt gerekend met de volgende kosten voor gas en elektriciteit zoals die in 2010 t/m 2011 voor DIAKONESSENHUIS, locatie Bosboomstraat 1 zullen gelden. Elektriciteit plateau (kWh) € 0,138 incl. BTW Elektriciteit dal (kWh) € 0,089 incl. BTW Elektriciteit gemiddeld (kWh) € 0,119 incl BTW Gas (m³) € 0,4483 incl. BTW Stadsverwarming (GJ) € 13,09 incl. BTW Water (m³) € 2,255 incl BTW inclusief lozing Om te komen tot een lijst met activiteiten die het energieverbruik verminderen zijn de volgende stappen achtereenvolgens uitgevoerd: 1. Selectie van de belangrijkste energieverbruikende installaties 2. Selectie van kansrijke besparingsmogelijkheden op basis van een maatregelen checklist. Zie Bijlage 4 3. Toevoeging van bedrijfsspecifiek strategische projecten waarbij ook energiebesparing wordt gerealiseerd 4. Bepaling van de rentabiliteit van kansrijke maatregelen/acties

3.2.1 geselecteerde installaties De volgende energieverbruikende installaties zijn geselecteerd: Uit de energieanalyse bleek dat het energieverbruik voor bevochtiging en CV hoog is. Ook het elektriciteitverbruik is relatief hoog, geselecteerd zijn verlichting, ventilatie en pompen. Voorgestelde maatregelen: Maatregel 1 Reductie van bevochtiging Uit de metingen is gebleken dat er, ook in de zomerperiode nog veel water gesuppleerd wordt in de stoomgenerator en in de omvormer. Die suppletie kan alleen maar verbruikt zijn voor bevochtiging. Nu is bevochtiging, behalve voor OK- en sommige laboratoriumruimten in het algemeen niet nodig als de buitentemperatuur gelijk of hoger is dan de binnen temperatuur. Het is zelf niet wenselijk als er gekoeld wordt om ook te bevochtigen omdat daarmee veel energie verloren gaat. Gobaal gesteld zou bevochtiging voor algemene ruimten moeten stoppen in de maanden mei t/m september. Uitgaande van 100 m³ per maand minder suppletie in de genoemde 5 maanden bespaart dat 500 m³ hetgeen een besparing van 46.500 m³ gas ofwel € 20.845,- + 500 m³ water = € 1.125,- oplevert. Daarnaast is het goed om na te gaan of in alle luchtbehandelingskasten de regeling van de bevochtiging nog wel goed functioneert en of de wenswaarden nog wel correct ingesteld


blad 18 van 36

staan. Ook hiermee verwachten we in de andere 7 maanden 10% minder stoomverbruik voor bevochtiging. Dat is 260 m³ hetgeen nog eens 24.180 m³ gas bespaart = € 10.840,- + 260 m³ water = € 585,-. We verwachten geen kosten voor uitvoering van deze maatregel Maatregel 2 Uitschakelen van gasgeneratoren bij geringe vraag. Om dat de vraag naar stoom in de zomermaanden laag is en omdat de ervaring leert dat de stoomgeneratoren bijna nooit in de “hoog” stand branden stellen we voor om 1 stoomgenerator uit te schakelen. We schatten in dat een gasgenerator voor het op druk houden zonder vraag ca 6 m³ aardgas en 8,5 kWh elektriciteit per uur verbruikt. Uitschakeling gedurende 6 maanden levert dus een besparing van 26.280 m³ gas en 37.230 kWh elektra op. Dat is € 16.211,-. We voorzien ca € 1.500,- per keer voor conservering en opstarten van de gasgenerator. Maatregel 3 Inregelen CV installatie. Uit het feit dat er in de zomermaanden uit het stadsverwarmingsnet per maand ca 700 GJ onttrokken wordt voor CV verwarming en het warm houden van het systeem leiden we af dat de CV-installatie mogelijk niet goed ingeregeld en ingesteld is. We kunnen bovendien stellen dat alle warmte die ten onrechte in het huis gebracht wordt er ook voor een deel weer uitgekoeld moet worden. Het is dus zaak om alle verwarmingsgroepen goed in kaart te brengen en vraaggestuurd van warmte te voorzien. Er moet geen warm water rondgepompt worden door het huis als er in een groep geen vraag is. Over het algemeen becijfert men de besparing van hydraulisch inregelen op 10 % per jaar. In de maanden juni, juli en augustus rekenen we zelfs met 500 GJ warmte besparing per maand. In totaal is dat 3678 GJ minder warmte per jaar. Bovendien schatten we in 10% te besparen op koudelevering is 800 GJ koude per jaar. De totale besparing levert € 58.367,- per jaar op. Of en hoeveel er voor uitvoering van deze maatregel geïnvesteerd moet worden is nog niet duidelijk en wordt uitgezocht. Maatregel 4 Plaats radiatorfolie achter de radiatoren. Radiatorfolie vermindert de verwarming van de muur achter de radiator omdat verwarming van deze muur onwenselijk is. Radiatorfolie, op de muur geplaatst weerkaatst de warmte naar de ruimte die verwarmt moet worden. Een radiator van 1 kW heeft een oppervlak van 2 m². bij 2 radiatorplaten is de achterzijde dus 0,5 m² en straalt 25% = 250 W uit. Als we aannemen dat 50% van deze 250 W verloren gaat naar de muur achter de radiator dan verliezen we dus 125 W x 2000 vollastuur = 250 kWh = 0,9 GJ per jaar. Stadsverwarming kost € 13,09 per GJ dus de besparing is € 11,78 per 0,5 m² ofwel € 23,50 per m². De kosten van radiatorfolie inclusief plaatsen ca € 20,- per meter en worden binnen 1 jaar terugverdiend. Als we aannemen dat in het Diakonessenhuis 1000 kW radiatorcapaciteit is opgesteld dan is dat ca 500 m² te isoleren oppervlak en een potentiële besparing van €11.780,- per jaar. Investering ca € 10.000,Maatregel 5 isolatie van appendages Appendages zoals kleppen, afsluiters en flenzen zijn door hun afwijkende vorm niet te isoleren met standaard leidingisolatie. Er zijn speciale matrassen voor het isoleren van appendages in de handel die ook weer makkelijk te verwijderen zijn.


blad 19 van 36

Op basis van de door Thermatras gemaakte inventarisatie is er het volgende besparingspotentieeel: Gasbesparing stoomleidingen 7.467 m3 per jaar en stadsverwarming besparing 968 GJ ofwel 16.019,- per jaar. Investering € 35.591,Maatregel 6 vervangen CSA De huidige sterilisatie apparatuur is verouderd en verbruikt veel stoom, ca 100 kg per keer. Het nieuw geselecteerde apparaat verbruikt 24 kg stoom per keer. De besparing is derhalve 76 kg per keer. Per week worden er ca 100 keer gesteriliseerd dus 7,6 Mg stoom per week. Op jaarbasis is de besparing € 17.357,-. De totale investering inclusief installatie voor vervanging van 2 sterilisatie apparaten bedraagt € 206.000,Maatregel 7 vervangen Pospoelers De huidige pospoelers werken met 0,6 bar stoom en verbruiken 0,6 kg stoom per spoelbeurt. Bij een prijs van € 51,- per Mg kost 1 spoelbeurt 3,06 eurocent aan stoom. Nu is het ook mogelijk om pospoelers te gebruiken met een interne elektrische boiler. Deze apparaten verbruik 0,25 kWh per spoelbeurt en dat kost in plateau-uren 3,45 eurocent per spoelbeurt. Er is dus geen financiële reden om de huidige pospoelers op stoom te vervangen door pospoelers met een interne boiler. Maatregel 8 vervangen van stoomvormers Om van de hoge druk (HD) stoom (6 bar) lage druk (LD) stoom (0,6 bar) te maken werden stoomvormers gebruikt. Deze stoomvormers zijn inmiddels beide defect en het is de vraag of het zinvol is om ze te vervangen. Stoomvormers gebruiken HD stoom om uit onthard water LD stoom te maken. De energiebalans is als volgt. 1 Mg HD (6 bar, 160 °C) stoom = 2.755 MJ. 1 Mg LD (0,6 bar, 86 °C) stoom = 2.654 MJ. 1 Mg onthard water 20°C = 84 MJ. Om uit onthard water 1 ton LD stoom te maken is dus 2654 – 84 = 2.570 MJ nodig. Na gebruik gaat het condensaat met een energie-inhoud van 670 MJ/ton weer terug naar de stoomgenerator en wordt daar weer omgezet in HD stoom. Dit is een gesloten circuit waarin alleen de verliezen moeten worden toegevoegd. We hebben vastgesteld dat de stoominstallatie werkt met 79 % rendement, dus 21% verlies. 10% reken we toe aan de stoomgenerator, 5% aan het leidingstelsel dus moet er ca 6% verloren gegaan zijn in de stoomvormers. Als we daarentegen 1 ton HD stoom in een reduceerstation reduceren tot 1 ton LD stoom dan komt daarbij 2.755 – 2. 654 = 101 MJ = 3,6% die in principe verloren gaat. We concluderen hieruit dat de stoomvormers beter niet vervangen kunnen worden. Dit bespaart 2,4% energie ofwel ca 10.376 m3 gas = € 4.652,- per jaar. Maatregel 9 Naisolatie van slecht geïsoleerde gebouwen. We hebben vastgesteld dat de gevel- en vloerisolatie van de oudbouw, delen van de tijdelijke bouw en van gebouw A een lage isolatiewaarde hebben. Voor zover ons bekend zijn er echter geen naisolatiemogelijkheden voor gevels, vloeren en daken die binnen 5 jaar terugverdiend zijn.


blad 20 van 36

Maatregel 10 vervang gloeilampen door spaarlampen Er zijn in het Diakonessenhuis nog ca 600 gloeilampen aangetroffen in allerlei vermogens. Meest voorkomende vermogens zijn 100 W en 60 W. als we een 60 W gloeilamp vervangen door een 9 W spaarlamp is de jaarlijkse besparing bij 3000 branduren ca 153 kWh = € 18,-. Bij een lamp van 100 W die vervangen wordt door een 11 W spaarlamp is de besparing €32,- per jaar. Bovendien gaat een spaarlamp 8x zo lang mee als een gloeilamp waarmee ook nog eens ca € 13,- per jaar aan vervangkosten vermeden worden. Vervanging van een gloeilamp door een spaarlamp kost ca € 13,- inclusief arbeid en is dus binnen een half jaar terugverdiend. Vervanging van alle 600 gloeilampen door spaarlampen kost ca € 7.800,- en levert jaarlijks een besparing van € 23.000,- op. Maatregel 11 conventionele TLD verlichting vervangen door T5 met EVSA in een nieuw armatuur of TL8 ECO. In het Diakonessenhuis is bijna alle TL verlichting nog van het type 18/36/58 W TLD met conventionele voorschakelapparaten. Vervanging van deze verlichting door T5 lampen met EVSA vereist echter ook dat de armaturen vervangen worden en de plafonds aangepast. Uitvoering van deze maatregel wordt niet zinvol geacht omdat bij de huidige prijs van de armaturen en arbeid de terugverdientijd meer dan 5 jaar is. Het gebruik van adapters om T5 lampen toe te kunnen passen in de huidige armaturen raden wij om diverse technische redenen af. Bovendien is de netto besparing marginaal. Het is wel aan te bevelen om bij renovatie of verbouwingen nieuwe T5 armaturen met elektronische voorschakelapparaten toe te passen. Op de locatie Bosboom zijn ongeveer 1771 TLD-18W lampen, 6340 TLD-36W lampen en 1037 TLD-58 lampen, totaal ca 5000 armaturen. Vervanging kost ca € 750.000,- besparing per jaar 679.128 kwh en € 122.088,- De terugverdientijd is dus 6,14 jaar. Misschien is er een installateur te vinden die de vervangactie goedkoper kan uitvoeren. Er kunnen ook andere redenen zijn zoals bijvoorbeeld onveiligheid van de bestaande oude armaturen of esthetische redenen om vervanging van TL verlichting geheel of gedeeltelijk ter hand te nemen. Tot het moment van vervanging van de armaturen kan het Diakonessenhuis T8 32 W en T8 51 W Eco-buizen (of Energy Saver = Osram) toepassen. Deze kosten ca € 2,50 meer en verbruiken 4 respectievelijk 7 Watt minder waardoor de meerprijs binnen 1,5 jaar terugverdient is. Wel moet getest worden of 10% minder lichtopbrengst van deze buizen geen probleem geeft. Deze lamp kan alleen toegepast worden in combinatie met een conventioneel VSA. Maatregel 12 TL verlichting vervangen door LED verlichting Het is bekend dat LED verlichting minder energie verbruikt en een langere levensduur heeft dan de traditionele TL en gloeilampverlichting. Er is alleen nog heel weinig bekend over de prestatie van LED verlichting in intensief gebruikte ruimten. Hierbij doelen we op hoe de kleur van de LED verlichting ervaren wordt, hoe het contrast is en in hoeverre de lichtopbrengst snel terugloopt. Bekend is wel dat een LED buis ongeveer 50% minder licht geeft dan een TL buis. Ook technische aspecten als cos phi en harmonische vervuiling zijn nog niet altijd bekend. De prijs van LED buizen is nog hoog, het huidige armatuur moet aangepast worden omdat de VSA niet nodig is en LED buizen passen niet altijd in de bestaande armaturen.


blad 21 van 36

Daarom wil het Diakonessenhuis nog wachten met invoering van LED verlichting ter vervanging van TL. Maatregel 13 Vervangen van noodverlichting met TL verlichting door noodverlichting met LED. De huidige armaturen voor noodverlichting hebben een TL lamp van 8 Watt en verbruiken ca.10 Watt. Een vervangend LED armatuur verbruikt 1,5 Watt. De potentiële energiebesparing is dus 74,5 kWh per armatuur per jaar. De investering van ca € 200,- per armatuur wordt dus in 27 jaar terugverdiend. LED verlichting heeft wel als voordeel dat de lamp ca. 5 x zo lang meegaat. Dit is een argument om bij defect of bij renovatie de huidige noodverlichting te vervangen door LED noodverlichting. Het is derhalve geen energiemaatregel. Maatregel 14 vervang halogeenverlichting door LED verlichting In het diakonessenhuis zijn ca 200 halogeenlampen van 50, 30 en 20 Watt. Hiervoor zijn prima alternatieven met LED verlichting beschikbaar. Het probleem zou alleen de transformator kunnen zijn. Dit zal onderzocht moeten worden. Afhankelijk van de gewenste lichtsterkte kunnen halogeenlampen vervangen worden door 5, 3 of 1 Watt LED lampen. Het verbruik van de genoemde halogeenlampen is ca 38.000 kWh per jaar. Vervanging door LED lampen bespaart ca 34.000 kWh = € 3.927,- per jaar. Daarbij komt nog de besparing door het feit dat deze LED lampen minder vaak vervangen hoeven worden. Deze besparing becijferen we op € 13,- per 2 jaar per lamp = € 1.300,- per jaar. Totaal € 5.227,- per jaar. De investering is afhankelijk van de mogelijkheden tot vervanging van de lamp zonder vervanging van de transformator en moet nog uitgezocht worden. Maatregel 15 Ventilatievoud en laagschakelen van ventilatie Als we per gebouw het debiet van de luchtbehandelingskasten delen door de bruto inhoud van het gebouw komen we op de ventilatievoud. Hierbij het overzicht. BVO (m2)

Debiet m3/s

ventilatievoud

Gebouw A

5285

21,32

4,84

Gebouw B

9178

24,48

3,20

Gebouw D+G

3395

17,9

6,33

Gebouw E

7373

14,97

2,44

Gebouw F

5495

12,16

2,66

Gebouw U

2425

3,96

1,96

Gebouw L

476

0,84

2,12

Voor een ziekenhuis is een ventilatievoud van 3 tot 4 normaal en daarom beoordelen we alleen de ventilatievoud van gebouw D+G als hoog. Door de ventilatievoud in poliklinieken, kantoren en andere ruimten, die vooral tijdens kantooruren gebruikt worden, buiten kantooruren laag te schakelen kan een flinke energiebesparing gerealiseerd worden. Niet alleen het elektriciteitverbruik van de ventilatoren neemt af maar er hoeft ook minder lucht naverwarmd te worden. Op dit moment wordt er slechts beperkt gebruik gemaakt van de mogelijkheid om de ventilatievoud buiten kantooruren te verlagen. Omdat het Diakonessenhuis begonnen is met overschakelen naar een nieuw GBS (gebouwbeheersysteem) is dit het goede moment om meer gebruik te maken van de


blad 22 van 36

mogelijkheid tot verlaging van de ventilatievoud. Wellicht is het nodig om een aantal luchtbehandelingskasten te voorzien van toerengeregelde of twee-toeren ventilatoren. De technische mogelijkheden of onmogelijkheden en de kosten hiervan moeten onderzocht worden. De mogelijkheden tot verlaging, de potentiele opbrengsten en de eventuele investeringen hebben we voor dit rapport nog niet kunnen onderzoeken. Dit zal z.s.m. onderzocht worden. We schatten het besparingspotentieel voorlopig in op 531.000 kWh elektra en 1500 GJ warmte = € 66.932,- per jaar. Maatregel 16 Luchtbehandelingskasten voorzien van WTW Het is opvallend dat slechts een zeer klein percentage van de luchtbehandelingskasten voorzien is van warmte (of koude) terugwinning WTW uit de afgezogen ventilatielucht. WTW kan tot 40% tot 80% energiebesparing geven, afhankelijk van het systeem. We schatten de mogelijke besparing in op 6000 GJ hetgeen overeenkomt met ca. € 78.540,per jaar. Het is echter nagenoeg onmogelijk om achteraf een systeem van warmteterugwinning uit de ventilatielucht te bewerkstellingen. Daarom moet onderzocht worden wat de mogelijkheden zijn. Maatregel 17 Vervangen van circulatiepompen door pompen met een A-label of toerengeregelde pompen. Omdat er stadsverwarming wordt toegepast die met een behoorlijke druk binnenkomt is het aantal circulatie- en transportpompen voor CV water beperkt. Eerder is echter al aangegeven dat het CV-systeem (hydraulisch) ingeregeld zou moeten worden omdat er ook nog veel ongeregelde groepen zijn. Wellicht biedt het aanpakken van het CV system tevens ruimte om twee toerenpompen te vervangen door toerengeregelde pompen en om driewegkleppen te vervangen door tweewegkleppen met toerengeregelde pompen. In het gekoeld watersysteem en in het tapwatersysteem zijn reeds toerengeregelde pompen opgenomen. Het besparingspotentieel is relatief klein, ca 20.000 kWh elektra € 2.380,- bij waarschijnlijk nogal hoge investeringen € 20.000,- of meer. Daarom moet deze maatregel vooral meegenomen worden bij de verbeteringen die in het CV-systeem worden aangebracht. Maatregel 18 Benut de restwarmte van de koelcompressoren. In het souterrain van het E gebouw staan ca 10 compressormotoren bij elkaar. Om de warmte daarvan af te voeren is een buisventilator geplaatst die de restwarmte van de compressoren (condensors) afvoert. Door deze restwarmte af te zuigen en door een warmtepomp te laten gaan is het mogelijk om hiermee tapwater te verwarmen. Kosten van een dergelijke warmtepomp voor tapwaterverwarming uit ventilatielucht zijn ongeveer € 6.000,Als we uitgaan van terugwinnen van ca 6 kW dan kan daarmee ca 100 liter per uur verwarmd worden van 10°C naar 60°C. Dat is ca 180 GJ per jaar. Bij een GJ prijs van € 13,per GJ is dat € 2.340,- per jaar. Bij een COP van 3,25 is het elektrisch verbruik 1,85 kW ofwel 16.172 kWh per jaar. Dat kost € 1.924,- per jaar. Netto opbrengst € 416,- per jaar.


blad 23 van 36

Maatregel 19 Waterbesparende maatregelen (douchekoppen, fonteintjes en waterbesparende WC’s) Een waterbesparende douchekop bespaart per douchebeurt van 7 minuten 28 liter warm water. Uitgaande van 5 douchebeurten per douche per dag is dat 140 liter per dag en 51 m3 per jaar. De besparing is € 115,- aan water en 6 GJ = € 78,- aan warmte is totaal € 183,- per jaar per douche. In het Diakonessenhuis zijn de mengkranen van het fabrikaat Grohe reeds voorzien van een waterbesparende uitloop. Een waterbesparende douchekop 6 l/min kost ca € 13,- Op basis van 60 douchekoppen, investering € 780,-, besparing 3.060 m³ water, 360 GJ warmte en € 10.980,- per jaar. Een waterbesparende kraankop op een wastafelfonteintje (type Venlo) geeft een doorstroombeperking van ca 35 % en op een keuken kraan (Grohe) 45%. Deze waterbesparende kraankop vervangt de perlator. Vervanging van de perlator heeft als bijkomend voordeel dat het legionella risico afneemt omdat een perlator veel lucht door het water mengt waardoor waterspray ontstaat. Jaarlijkse besparing op een wastafelfonteintje 35 liter per dag = 12,75 m3 per jaar ofwel € 28,75 per jaar. Op een keukenkraan ca 100 liter per dag = 36,5 m3 per jaar ofwel € 82,30 per jaar. Een waterbesparende kraankop kost ca € 5,Bij 200 wastafels, en 30 keukenkranen investering € 1.150,-, besparing 3.645 m3 water en € 8.232,Een waterbesparend toilet spoelt met 4 liter bij ontlasting en 2,5 liter bij urine inplaats van 9 liter per spoelbeurt. Als we uitgaan van 80 spoelingen per dag met een gemiddelde besparing van 5 liter dan komt dat neer op 146 m3 per jaar ofwel € 329,- per jaar. Kosten inclusief motage ca. € 1.000,- per toilet. Alternatief is om een “stop”knop of spoelonderbreker te voorzien. Dit is meestal een goedkope ingreep € 25,- die ca € 190,- per jaar bespaart Bij 100 toiletten, investering 2.500,- en besparing 8.400 m3 en 18.942,Maatregel 20 Uitschakelen koffiemachines buiten kantooruren In de koffieautomaten zit een boiler. In stand-by stand verbruikt een koffieautomaat nog ca 200 W. uitschakeling buiten kantooruren bespaart 1.352 kWh per automaat per jaar. In het Diakonessenhuis zijn 46 automaten dat is dus 62.192 kWh ofwel € 7.400,- per jaar. Investering 46 klokschakelaars kosten ca € 1.250,- incl BTW. Maatregel 21 Eigenopwekking van warmte en elektriciteit met een WKK De basisbehoefte aan warmte, buiten de zomermaanden is ca 3.000 GJ per maand. In de zomermaanden, na optimalisatie van het CV systeem, verwachten we ca 600 GJ per maand. Dat is ongeveer 200 kW in de zomer en 1100 kW in de winter. Met een WKK die een warmtecapaciteit van 500 kWth heeft zou in de winter het CV en het tapwater voor een deel verwarmd kunnen worden gedurende naar verwachting 4000 draaiuren. Daarna zou er voor gekozen kunnen worden om in de zomermaande 500 kWth te leveren aan een absobtiekoelmachine die daarmee ca 350 kW koude kan maken (COP:0,7). Daarnaast levert de WKK 500 kW elektriciteit. Globale opbrengsten: 4000 x 500 kWh = 2.000.000 kWh warmte = 7200 GJ = € 94.248,4000 x 350 kWh = 1.400.000 kWh koude = 400.000 kWh (COP:3,5) = € 47.600,8000 x 500 kWh = 4.000.000 kWh elektra = € 476.000,Brandstof: 147 m³ x 8000 = 1.176.000 m³ gas = € 458.640,- (gas zonder EB) Onderhoud: € 4,5 x 8000 = € 36.000,. Besparing € 123.208 per jaar – 10% (onzekere kosten/opbrengsten) = € 110.887,Investering ca € 600.000,-


blad 24 van 36

3.3 Selectie en planning van kansrijke activiteiten Activiteiten worden onderscheiden in: • Direct uitvoerbare maatregelen of acties (bijvoorbeeld good housekeeping, maatregelen met een korte terugverdientijd of maatregelen met een geringe investering) • Nader onderzoek op haalbaarheid (onzekere investering, kwaliteit) • Vervangings- en strategische projecten (aanpassingen aan product of productieproces) waarbij energiebesparing veelal een neveneffect is.

Het resultaat is weergegeven in hoofdstuk 4.


blad 25 van 36

4 Geplande maatregelen 4.1 Zekere maatregelen

Waterbesparende kraankop Waterbesparende toiletten

Koffieautomaten uitschakelen

Totaal

Invoerings datum

Gloeilampen vervangen TL8 Eco buizen gebruiken Water besparende douchekoppen

CO2 X 1000 kg

Vervangen CSA

Aandeel % GJ

Radiatorfolie Isolatie van appendages

Terugverdien Tijd (jaar)

Inregelen CV installatie

Investering (€)

Uitschakelen gasgeneratoren

Besparing (€/jaar)

Reductie van bevochtiging

opmerkingen

Besparing (KWh/Nm³)

Maatregel

70.680 m³ gas 760 m³ water 26.280 m³ gas 37.230 kWh 3678 GJ warmte 74.074 kwh 900 GJ warmte 7.467 m³ gas 968 GJ warmte 36735 m³ gas 395 m³ water 117.678 kWh 170.239 kWh 3.060 m³ water 360 GJ warmte 3.645 m³ water 8.400 m³ water

33.395

0

nvt

2%

125

16.211

1.500

nvt

1%

72

Zomer 2010 2010

58.367

?

?

5%

50

2010

11.780 16.019

10.000 35.591

1 2,2

1% < 1%

nvt 13

2010/2011 2009/2010

17.357

201.000

<5

1%

65

2009

28.403 20.258 10.980

7.800 18.442 780

1 1,5 <1

1% 1% < 1%

79 114 nvt

2010 2010 2010/2011

8.232 18.942

1.120 2.500

<1 <1

nvt nvt

nvt nvt

2010/2011 Start 2009

62.192 kWh 141.370 m³ gas 5.098 GJ warmte 291.147 kWh 15.865 m³ water

7.400

1.250

<1

<1

42

2010

247.344

287.975

13%

560


blad 26 van 36

Kosten per jaar.

Project voor geleidelijke vervanging van toiletten loopt

4.2 Voorwaardelijke maatregelen Besparing (KWh/Nm³)

Besparing (€/j)

Investering (€)

Terugverdie n Tijd (jaar)

Aandeel % GJ

CO2 (x1000 kg)

Invoerings datum

Maatregel

TLD vervangen door TL5 Halogeenlampen vervangen door LED lampen

679.128 kWh 34.000 kWh

122.088 5.227

750.000 ?

6,14 ?

5% < 1%

456 23

? ?

Ventilatievoud verlagen

531.433 kWh 1500 GJ

66.932

?

?

6%

357

?

Warmte terugwinning LBK

6000 GJ

91.630

?

?

7%

nvt

?

WKK

7200 GJ warmte 4.400.000 kWh - 1.176.000 m³ gas

110.887

600.000

5,5

10%

824

?


blad 27 van 36

opmerkingen

Offerte aanvragen Technische mogelijkheden onderzoeken 2012 Technische mogelijkheden onderzoeken 2010/1011 Technische mogelijkheden onderzoeken 2010/2011 Business case uitwerken 2010

4.3 onzekere maatregelen Besparing (€/j)

Terugverdie n Tijd (jaar)

Aandeel % GJ

CO2 (x1000 kg)

Invoerings datum

Zonnepanelen PV 100 kWp

85.000

€40,641,- € 340,000

9

765

57

-

Zonneboiler (38 GJ per jaar) Wind turbine 1,8 kW

1.715 2.110

€ 652,€ 97

34 110

54 19

3 1,4

-


Investering (€)

Besparing (KWh/Nm³)

Maatregel

€ 22.400,€ 10.742

blad 28 van 36

opmerkingen

Bij max. SDE gedurende 15 jaar. Inclusief subsidie Bij max SDE gedurende 15 jaar

5 Monitoring De locatie Bosboomstraat 1 van het diakonessenhuis beschikt niet over een systeem van energiebeheer en energiemonitoring. Daarom is hierna beschreven hoe een dergelijk systeem zou moeten werken. Verbruikmeting, registratie en terugkoppeling • Maandelijks opnemen van het gasverbruik op de hoofdmeter en tussenmeters op relevante plaatsen • Maandelijks opnemen van het warmteverbruik op de hoofdmeters • Maandelijks opnemen van het elektriciteitverbruik op de hoofdmeter en tussenmeters op relevante plaatsen. • Maandelijks opnemen van het waterverbruik op de hoofdmeter en tussenmeters op relevante plaatsen • Registreren van de meetwaarden en terugkoppeling naar het management en verantwoordelijke hoofden van de afdelingen Good house keeping • beleid om printers, computers en kopieerapparaten uit te schakelen buiten werktijd en controle hierop • beleid om de verlichting uit te schakelen buiten werktijd en als een ruimte niet gebruikt wordt en controle hierop. (verlichting kan alleen uitgeschakeld worden mits de veiligheid van patiënten en personeel hiermee niet in gevaar komt) • Inschakelen van werkplekverlichting in plaats van ruimteverlichting • Registreren van het gedrag en terugkoppeling naar het management en verantwoordelijke hoofden van afdelingen Energieteam Er wordt in een klein energieteam gewerkt aan: • Voortgang van de uitvoering van maatregelen uit het EBP en BEP bewaakt • Doelstellingen voor energiebesparing en good house keeping genereert en bewaakt • Nieuwe besparingsvoorstellen genereert, stimuleert en toetst • Periodiek rapporteert aan de medewerkers en het managementteam Er wordt jaarlijks een plan van aanpak opgesteld waar alle dat jaar te nemen acties in worden vermeldt. Dit plan wordt opgesteld en bewaakt door het energieteam Verbredingsthema’s Duurzame energie • Onderzoek naar de mogelijkheden van zonnecellen PV op het dak • Onderzoek naar kleinschalige windturbines Ketenefficiency • Onderzoek naar de mogelijkheden om de logistieke keten efficiënter in te richten zodat het aantal transportbewegingen beperkt wordt • Onderzoek naar de mogelijkheden om het verpakken en ompakken van producten efficiënter in te richten.


blad 29 van 36

L1 L2 L3 L4 L5 L6 L7 L8 L9

Verlichting Klokschakeling Aanwezigheidsdetectie Daglichtafhankelijke regeling Veegpulsen Hoogfrequent VSA TL5 in plaats van TL-D Vervangen van gloeilampen door PL/SL Spiegel optiekarmaturen Werkplekverlichting

L10

Verlagen verlichtingsniveau

L11 L12 L13 L14 L15

Verdeel de verlichting in meerdere groepen Gedrag verandering LED verlichting (noodverlichting) Halogeen (accentverlichting) vervangen door LED verlichting Daglicht koepels

I1 I2 I3 I4 I4 I5 I6 I7 I8 I9 I10

Isolatie Isoleer (spouw)muren of wanden Isoleer het dak Isoleer de vloer Gevelisolatie Hoog rendement dubbel glas HR++ Radiatorschermen Leiding isolatie Isoleer appendages Buiten zonnewering Bedrijfsdeur isoleren Isolatie Lichtstraten


Niet van toepassing

Besparingsmaatregel Kansrijk

Nr.

Reeds aanwezig

Bijlage 1 Checklist energiebesparende mogelijkheden Bijzonderheden

X

1/3aan 2/3 uit

X

Schemerschakeling klokschakeling

X X X X X X X

Voor hoge verlichtingsniveaus In combinatie met TL-5 en spiegel.

X X X X X X

Boven plafond is technische ruimte

X X X X X X X X X X X

blad 30 van 36

VW1 VW2 VW3 VW4 VW5 VW6 VW7 VW8 VW9 VW10 VW11 VW12 VW13 VW14 VW15 VW 16 VW 17 VW 18 VW 19 VW 20 K1 K2 K3 K4 K5 K6 K7 K8 K9 K10 K11 K12 K13 K14 K15 K16 K17 K18 K19

Verwarming (Hoog) rendement ketel Verlagen van de watertemperatuur Modulerende branders Pompschakeling/ toerenregeling Regelmatig onderhoud Vervang grote ketel door cascade van kleine ketels Vervang oude inefficiënte radiatoren Weersafhankelijke regeling Hydraulisch inregelen Schakelklok (nacht- weekendverlaging) IR verwarming i.p.v. heteluchtverwarming Smoorklep op reserveketel Werkplekverwarming Warmte/koude opslag met warmtepomp Gebruik restwarmte WKK Thermostatische radiatorkranen HR Luchtverwarmer Verdringingsventilator hoge ruimtes Gas gestookte stralingsverwarmer Koeling/koelcellen Verbeter deurafdichting koelceldeuren Deurdrangers koelceldeuren (Lucht)gordijn afsluiting gekoelde ruimten Verbeter koelcelisolatie Vloerisolatie koelcellen Ventilatorregeling Warmteterugwinning op condensor Groeppeer gekoelde ruimtes Regelmatig onderhoud Plaats de condensor op koele goed ventilerende plek Warmte/koude opslag met warmtepomp Toerenregeling op de koelcompressor Toerenregeling op gekoeld waterpomp Topkoeling i.p.v. volledige koeling Direct afzuigen van warmte bij apparatuur Toepassing koelplafond Voorkom gelijktijdig verwarmen, bevochtigen en koelen Toepassing vrije koeling Toepassen IJsbuffer


Niet van toepassing

Reeds aanwezig

Kansrijk

Vervolg tabel: checklist energiebesparende mogelijkheden Nr. Besparingsmaatregel

Bijzonderheden

X

stadsverwarming

X

stadsverwarming

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

Wordt onderzocht Wordt onderzocht Wordt onderzocht Wordt onderzocht Wordt onderzocht Wordt onderzocht X X X X

X

Wordt onderzocht X X X X

X

Wordt onderzocht

X

Wordt onderzocht X blad 31 van 36

TW1 TW2 TW3 TW4 TW5 TW6 TW7 TW8 TW9 TW10

TW11 TW12 S1 S2 S3 S4 S5 S6 S7 S8 S9 S10 S11 S12 S13 S14 S15 S16 S17 S18

Tapwaterverwarming Vervanging door gas-gestookte HR toestellen Decentraliseer tapwaterverwarming Toepassing warmtepompboilers Toerenregeling circulatiepomp Waterbesparende douchekoppen Nacht- en weekendverlaging (nooit < 60°C) Rookgascondesor Buffering om verbruikpieken op te vangen Toepassing restwarmte eventueel met warmtepomp Legionella bestrijding met UV

Regelmatig onderhoud zonneboiler Stoom Verbeterde brander Modulerende brander Automatische regeling juiste luchtovermaat (O2) regeling Rookgascondensor Optimizer Decentraliseer de opwekking Hergebruik condensaat Toepassen gasgestookte stoomgenerator Retarders op de vlampijpen Minimaliseer spui (geleidbaarheid meting) Vervanging en onderhoud condenspotten Regelmatig ketelonderhoud Schakel “stand-by” ketels uit Zuig warme lucht aan (hoog in de ruimte) Verlaag de stoomdruk Vervang stoomketels door heet water ketels Minimaliseer luchtbevochtiging en schakel deze uit bij buitentemperaturen > 16°C Ketelisolatie


Niet van toepassing

Reeds aanwezig

Kansrijk


Bijzonderheden

X X X X X X X

24-uursbedrijf Stadsverwarming

X

Wacht op ervaring bij andere ziekenhuizen

X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

blad 32 van 36

V1 V2 V3 V4

V5 V6 V7 V8 V9 V10 V11 PL1 PL2 PL3 PL4 PL5 PL6 PL7 PL8 PL9 PL10 PL11 PL12 PL13 PL14 PL15 E1 E2 E3 E4

Ventilatie Toerenregeling met frequentie-omzeter Afsluitbare ventilatieroosters Automatische deuren, draaideuren, luchtsluis Warmteterugwinning uit de ventilatielucht

Inregeling en controle ventilatiehoeveelheden Nacht- weekend verlaging Natuurlijke ventilatie Regelmatig onderhoud Aanwezigheidsdetectie HR Ventilatormotor toepassen Ventilator regeling op bezettinggraad en CO2 Perslucht Uitschakelen indien niet in gebruik Nacht- weekend verlaging van de druk Controle op leiding lekkage Optimale buffer Regelmatig onderhoud Zuig koude lucht aan Verlaag de werkdruk Voorkom het gebruik van snelkoppelingen Warmteterugwinning compressorwarmte Niet gebruikte leidingen afsluiten Niet koelen met perslucht Niet vegen met perslucht Perslucht zuinige blaaspistolen Toerenregeling op de compressor Controleer straalnozzles op slijtage Liften Thermostaat verwarming machinekamer Liftmotor met Frequentie-omzetter Slimme schakeling liftposities Stand-by stand met uitschakeling ventilatie en verlichting


Niet van toepassing

Reeds aanwezig

Kansrijk


Bijzonderheden

X X X X

Bij een klein aantal LBK’s reeds aanwezig Alleen D gebouw

X X X X X X X X X

24-uursbedrijf 24-uursbedrijf

X X X X X X X X X X X X X X X X X

blad 33 van 36

DIV1 DIV2 DIV3 DIV4 DIV5 DIV6 DIV7 DIV8 DIV9 DIV10 DIV11 EB1 EB2 EB3 EB4 EB5

Overige maatregelen Thermostatische verwarming liftmachinekamer Energiezuinig lift Energiezuinige PC’s en randapparatuur Uitschakelen PC en randapparatuur buiten kantooruren en indien niet gebruikt Groene stroom Windenergie Photovoltaïsche cellen PV zonneenergie Voorzie (af)wasmachines van een invoer met warm water. Gebruik de restwarmte van (af)wasmachines Schakel koffie- en frisdrank automaten uit buiten kantoortijd Voorzie warmhoudapparaten van een timer Energiebeheer Invoering energiebeheer/energiezorg systeem Creëer energiebewustzijn bij de gebruikers Plaats tussenmeters voor gas, elektra, water en eventueel warmte (GJ) Registreer energieverbruik Periodieke rapportage


Niet van toepassing

Reeds aanwezig

Kansrijk


Bijzonderheden

X X X X X X X X X X X X X X X X

blad 34 van 36

Bijlage 2 eenheden, afkortingen en omrekeningen Energie: W = Watt kW = 1000 Watt kWh = 1000 Watt x 3600 seconden = 3,6 MJ J = Joule = 1 Watt x 1 seconde kJ = 1.000 J MJ = 1.000.000J = 1000 kJ GJ = 1.000.000.000 J = 1000 MJ 1 cal = calorie = 4,1868 J = energie nodig om 1 liter water 1°C in temperatuur te verhogen 1 kcal = 1.000 cal = 4,1868 kJ = 1 m3 water 1 °C in temperatuur verhogen Gewicht: g = gram kg = 1.000 gram = 1 liter (water) Mg = 1.000.000 gram = 1.000 kg = 1 ton = 1000 liter (water) = 1 m³ (water) 1 ton stoom = 1 m³ water. Met gas wordt aardgas bedoeld. Gasverbruik wordt gemeten in m³ De energie-inhoud van aardgas op onderwaarde is 31,65 MJ/m³. Bij verbranding van 1.000 GJ aardgas komt 56 ton CO2 vrij. Met warmte wordt in het algemeen stadsverwarming bedoeld. Warmte wordt gemeten in GJ. Omdat stadsverwarming restwarmte is uit een elektriciteitscentrale gaan we er van uit dat de CO2 uitstoot voor warmteproductie toegerekend wordt aan de geproduceerde elektriciteit in de centrale. Voor benchmark berekeningen kennen we aan de warmte die geleverd wordt uit stadsverwarming een opwekrendement van 80% toe gebaseerd op het gemiddeld jaarrendement van een CV ketel op onderwaarde. Met elektra bedoelen we elektriciteit gemeten in kWh. De energie-inhoud van elektriciteit is 3,6 MJ/kWh. Omdat elektriciteit echter opgewekt wordt in een centrale rekenen met 40% centralerendement en transportverliezen in de primaire energie-inhoud van elektriciteit. Daarmee komt de primaire energie-inhoud van elektriciteit op 9 MJ/kWh. Bij productie van elektriciteit in centrales kom 74,6 ton CO2 per 1000 GJ primaire energie vrij. Graaddag is een gestandaardiseerd begrip om warmtevraag ten gevolge van het verschil tussen gewenste binnentemperatuur en de werkelijke buitentemperatuur uit te drukken. In onze berekeningen zijn we uitgegaan van een gewenste binnentemperatuur van 21 graden. Als bijvoorbeeld de gemiddelde buitentemperatuur gedurende 24 uur 10 graden is dan zijn dat (21-10) = 11 graaddagen of 264 graaduren. Op basis van de werkelijke buitentemperaturen in de Bilt is vastgesteld dat 2008 t.o.v. een gewenste 21 graden binnentemperatuur 3.815 graaddagen had. COP is een Engelse afkorting voor coëfficiënt of performance en drukt de verhouding uit tussen de hoeveelheid koude die geproduceerd wordt en de hoeveelheid (compressie) die wordt toegeleverd. Voor een goede koelmachine rekenen we met een COP van 3,5 dat wil zeggen dat voor 1 GJ koude 1/3,5 = 286 MJ compressie nodig is. Deze compressie wordt in het algemeen geleverd door een elektromotor dus 286/3,6 = ca 80 kWh.


blad 35 van 36

Ventilatievoud is het aantal keer dat de volledige luchtinhoud van een ruimte wordt ververst. In berekeningen zijn we uitgegaan dat een ruimte 3 meter hoog is. Bij een BVO van 10 m² is de luchtinhoud van die ruimte dus 30 m³. Een ventilatievoud van 3 betekent dan dat er per uur 3 x 30 = 900 m³ lucht wordt verplaatst ofwel 900/3600 = 0,25 m³/s. Afkortingen: BEP BVO CSA CV EVSA EBP GBS HD stoom kWe kWpv kWth LBK LD stoom MJA

NSA PV SDE TLD TL5 WKK

WTW

: Bedrijfs-energie-plan is een aktielijst die gemaakt wordt naar aanleiding van een energiebesparingsplan EBP : Bruto vloeroppervlak : Centrale sterilisatie apparatuur : Centrale verwarming. : Elektronisch voorschakel apparaat = hoog frequent voorschakel apparaat HF VSA) een apparaat dat nodig is om een TL buis te laten branden. : Energie-besparings-plan : Gebouw-beheer-systeem is een op computers gebaseerd system waarmee automatisch energiestromen worden gemeten en geregeld. : Hoge druk stoom, 6 bar ca 160°C met een energie-inhoud van 2,755 MJ/ton. : kW elektrische energie : kW Photovoltaïsch = kW elektrische energie opgewekt uit een zonnepaneel : kW thermische energie : Luchtbehandelingskast = apparaat waarin verse ventilatielucht verwarmd en bevochtigd of gekoeld wordt. : Lage druk stoom, 0,6 bar ca 81°C met een energie/inhoud van 2.654 MJ/ton : Meer-jaren-afspraak = is een systeem dat is ingesteld door de overheid om grootverbruikers van energie samen en onder begeleiding van een projectleider van Senter Novem tot dwingende afspraken over energiebesparing te laten komen : Nood-stroom-aggregaat : Photo Voltaïsch dit zijn zonnecellen waarmee elektriciteit opgewekt kan worden. : Subsidieregeling duurzame energie : Oud type TL buis : Nieuw type TL buis : Warmte Kracht Koppeling. Dit is een combinatie van een verbrandingsmotor met daaraan gekoppeld een generator die elektrische energie opwekt. De verbrandingsmotor wordt gestookt met aardgas, biogas of biodiesel. De restwarmte van de verbrandingsmotor wordt nuttig gebruikt voor CV of tapwaterverwarming. Daardoor is het totaal rendement van een WKK ca 90% of beter. : Warmte-terug-winning. Hiermee wordt warmte uit de afgevoerde ventilatielucht teruggewonnen en gebruikt voor verwarming van verse ventilatielucht. Veel gebruikte systemen zijn twincoil of een warmtewiel waarbij de verse lucht indirect wordt verwarmt met de afgevoerde lucht. Dit in tegenstelling tot recirculatie waarbij (een deel van) de afgezogen lucht weer teruggeleid wordt in de verse ventilatielucht.


blad 36 van 36

Energiebesparingrapport. Diakonessenhuis Bosboomstraat KE Utrecht. December 2009 Versie 2

Recommend Documents