Eindrapportage Centre of Expertise Healthy Ageing – 18 april 2016
1
1
Inleiding
Het Centre of Expertise Healthy Ageing (CoE HA) is een toekomstbestendig netwerk waarin partijen samenwerken aan praktijkgerichte innovaties in zorg en welzijn, die nodig zijn in zorg en welzijn vanwege de vergrijzing, de toenemende kosten van de zorg, de decentralisering en de steeds grotere invloed van nieuwe technologie. Het CoE HA realiseert productieve publiek-private samenwerking (PPS) die leidt tot de innovaties. Het CoE HA versterkt de zwaartepuntvorming en de profilering van de Hanzehogeschool Groningen (HG) op het speerpunt Healthy Ageing (HA), mede door sterke groei van het aantal partners en activiteiten. Een belangrijke succesfactor van het CoE HA zijn de 25 IWP’s die op allerlei plaatsen in de drie noordelijke provincies gerealiseerd zijn rondom vraagstukken uit de praktijk.
2
Publiek-private samenwerking (PPS)
In het CoE HA werkt de HG inmiddels samen met 158 partners: kennis-/onderwijsinstellingen (o.a. noordelijke hogescholen, het UMCG, de RUG en de noordelijke ROC’s), zorg- en welzijnsinstellingen (o.a. ziekenhuizen, Timpaan Groep, Tinten Welzijnsgroep, ZuidOostZorg Friesland, GGD/GGZ); bedrijven (o.a. Ordina, Lode, VitalinQ); netwerkorganisaties (o.a. HANNN en ZIF) en regionale overheden (provincies, gemeenten) en overige organisaties. De subsidie van het Ministerie van OCW heeft een sterke impuls gegeven aan de PPS met alle stakeholders op dit thema. In 2015 is met 1 miljoen euro subsidie een totaal van 4 miljoen euro aan activiteiten uitgevoerd door het CoE HA, dit is exclusief de ruim 3 miljoen euro aan onderzoek die naast het CoE HA is omgezet door de HG, de reguliere onderwijsactiviteiten op Healthy Ageing en de 1 miljoen euro aan contractactiviteiten/leven lang leren. Subdoelstelling Het CoE HA ontwikkelt in de periode tot 2017 een netwerk van IWP’s.
Prestatie indicatoren • Aantal IWP’s • Aantal deelnemende bedrijven / zorg- en welzijnsinstellingen • Aantal deelnemende onderwijs- / kennisinstellingen • Aantal netwerkorganisaties/regionale overheden (nieuwe PI) • Aantal regionale overheden (gemeenten/provincies) (nieuwe PI) • Overig (nieuwe PI)
PI jaar 3 & 4 • 25 • 15 / 25 • 8/5
Stand maart 2016 (cumulatief) • 25 • 51 / 51 • 20 • 9 • 12 • 15
PPS vindt vooral plaats in de innovatiewerkplaatsen (IWP’s): 'proeftuinen' waarin onderzoekers, docenten, studenten (hbo en mbo) en professionals uit het werkveld gezamenlijk werken aan vraaggestuurde, praktijkgerichte innovatie. Het CoE HA brengt de juiste partners bij elkaar en biedt ondersteuning in de innovatieketen van kennisontwikkeling tot en met marktintroductie. Het CoE HA helpt lokale initiatieven te laten groeien en op te schalen naar implementatie op regionaal en (inter)nationaal niveau. Zo realiseert het CoE HA zowel economische als maatschappelijke opbrengsten. Succesfactoren van de IWP’s zijn: - versnelde coalitievorming tussen onderzoek, onderwijs en ondernemerschap/bedrijven; - netwerkpartners zitten mede aan het stuur, ze zijn mede-eigenaars van de koers van de IWP; - de drive om snel tot tastbare innovatieresultaten te komen (ook op de markt lanceerbare producten en diensten). In Noord-Nederland zijn meerdere netwerken actief op het terrein van Healthy Ageing, die het CoE HA beschouwen als een waardevolle toevoeging aan het netwerk. Het onderscheidend vermogen van het CoE HA is de beschikbare expertise en menskracht en de praktische insteek. Het CoE HA brengt verbindingen tot stand in de publiek-private samenwerking die anders niet waren gelegd. Het netwerk, de PPS in de IWP’s, de sturing op concrete resultaten en ondersteuning op business development, maakt dat de IWP’s waardevolle producten en diensten opleveren. De publiek-private samenwerking op het gebied van HA met commerciële bedrijfspartners was voor de betrokken hogescholen en bedrijven grotendeels nieuw. In totaal zijn er 25 IWP’s gerealiseerd. In 2015 is een IWP beëindigd vanwege onvoldoende resultaten. In 2016 is de IWP Zorgarbeidsinnovatie voltooid. Eind 2016 worden de meeste IWP’s afgerond. Een deel wordt gecontinueerd als PPS-verband, als platform of in de vorm van nieuwe projecten, soms via een subsidieaanvraag. In de komende periode zal er meer nadruk komen te liggen op het versterken van de PPS, met name op de rol van de bedrijven. We verwachten een toename van bedrijfsdeelname rondom eHealth en medische technologie. De diversiteit van partners binnen het CoE HA zal toenemen, onder andere door samenwerking met de Health Hub Roden 1
en het Quantified Self Institute. Alleen al in de Health Hub Roden gaat het om 10,5 miljoen euro aan activiteiten, waarbij bedrijven de voortrekkers zijn. Uit deze samenwerking zijn nieuwe leads voor IWP’s ontstaan.
3
Resultaten
Het CoE HA is er in geslaagd om de vooraf gestelde doelen te realiseren. Het CoE HA heeft vijf samenhangende hoofdfuncties: praktijkgericht onderzoek, innovatie, onderwijsontwikkeling, business development en informatievoorziening/communicatie. Voor elke functie zijn prestatie-indicatoren geformuleerd.
Praktijkgericht onderzoek PPS partners werken in samenspraak met gebruikers aan praktijkgericht onderzoek en de beoogde innovaties. Het praktijkgerichte onderzoek wordt tegen relatief lage kosten uitgevoerd, door de inbreng van de hogescholen (onderzoekers, lectoren, kennis en ervaring) en de betrokkenheid van studenten. Er zijn in totaal 17 lectoren van 4 hogescholen actief betrokken. Circa 49 onderzoeksprogramma’s, 70 onderzoeksprojecten en 5 promotietrajecten hebben resultaten opgeleverd (zie kaders voor voorbeelden). In de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) wordt intramurale zorg vervangen door extramurale zorg. De IWP 'Maatschappelijke Participatie van mensen met een psychische beperking' heeft de ‘Woonschool’ ontwikkeld, waardoor cliënten binnen twee jaar leren hoe ze weer op eigen benen kunnen staan. Dit concept wordt nu uitgerold naar alle beschermde woonvormen van de GGZ Friesland. Alle medewerkers van GGZ Friesland worden getraind in deze methodiek. Onderzoeksresultaten en trainingsmateriaal worden door docent-onderzoekers gebruikt in het onderwijs aan toekomstige professionals bij o.a. de hbo opleidingen voor sociale studies en bij het mbo. Binnen de IWP ‘Zorg en (Sensor)technologie’ doen multidisciplinaire teams - bestaande uit personeel van de zorginstellingen en bedrijven, lectoren, docenten, onderzoekers en studenten uit zorgopleidingen en technische opleidingen - praktijkgericht onderzoek en ontwikkelen innovaties. Het resultaat is dat ‘zorgmensen’ anders leren kijken naar techniek en ‘techniekmensen’ naar de zorg. Studenten Zorg en Welzijn uit het mbo leren over toepassing van technologie. Hbo studenten Sensortechnologie en Human Technology leren via onderzoek over gezondheidszorg en ouderen. Concrete resultaten zijn het ontwikkelen van de urinesensor en de mix van bedsensoren; opbouwen van een product-portfolio op basis van behoeften in de zorg; uitwerken van een aantal kansrijke producten uit de portfolio tot en met proof of concept stadium; schetsen van implementatiemogelijkheden en effecten van producten in het zorgproces. De praktijkgerichte aanpak van het CoE HA is een gewaardeerde bijdrage in de regio die aanvullend is op het fundamentele onderzoek van het UMCG en de RUG. Subdoelstelling In een periode van vier jaar initieert en voert het CoE HA praktijkgericht onderzoek uit, (4 grote en 15 kleinere onderzoeksprojecten).
Prestatie indicatoren • Aantal hbo/mbo studenten (30 ects./20 weken) • Aantal hbo/mbo studenten (5-10 ects.) (nieuwe PI) • Aantal WO studenten (nieuwe PI) • Aantal onderzoeksprogramma’s • Kleinere onderzoeksprojecten
PI jaar 3 & 4 • 50 / 50
• 15 • 50
Stand maart 2016 (cumulatief) • 959 • 1995 • 15 • 49 • 70
Innovatie IWP’s ontwikkelen onder andere toolkits, leefstijlprogramma’s, gevalideerde app’s, nascholingen voor professionals, zelfmonitoringdienst en serious games. Voorbeelden zijn: Pt-Global app (voor het vaststellen/monitoren van ondervoeding), Familiegesprek (training voor verpleegkundigen voor ondersteuning mantelzorgers en patiënt), Slim Toilet (meet met sensoren diverse lichaamsfuncties) en Muziek/Kunst voor ouderen (t.b.v. kwaliteit van leven). Subdoelstelling
Prestatie indicatoren
Er zijn in de periode tot 2017 innovaties/toepassingen/ producten die geschikt zijn voor de markt (valorisaties).
Aantal innovaties: • waarvan aantal regionaal toepasbaar • waarvan aantal nationaal toepasbaar • waarvan aantal Europees toepasbaar
PI jaar 3 & 4 40 • 20 • 10 • 4
Stand maart 2016 (cumulatief) 38 • 33 • 21 • 7
2
Onderwijs Alleen al bij de HG zijn er meer dan 6000 studenten die Healthy Ageing onderwijs volgen. Er zijn vier Healthy Ageing masteropleidingen gestart en nieuwe modulen (voor mbo en hbo) en minors ontwikkeld. Studenten van verschillende opleidingen werken in multidisciplinaire opdrachten samen, bijvoorbeeld bij opdrachten rondom ‘zorg en technologie’. In totaal hebben 959 studenten voor een omvang van 30 credits onderwijsopdrachten uitgevoerd binnen een IWP. Het CoE HA biedt ondersteuning aan de IWP’s op onderwijsontwikkeling en het opleiden van professionals. Vanuit het CoE HA is twee keer een docentensymposium georganiseerd (2x 120 deelnemers) met als doel mbo en hbo docenten te informeren over de implementatie van Healthy Ageing in het onderwijs. Het CoE HA werkt samen met Vilans (Landelijk kenniscentrum voor langdurende zorg) aan de ontwikkeling van onderwijsmateriaal voor mbo en hbo professionals. Subdoelstelling Het CoE HA actualiseert onderwijs en ontwikkelt nieuw onderwijs ten behoeve van het hbo en het mbo (in samenwerking met mbo, hbo en zorg- en welzijnsinstellingen).
Prestatie indicatoren • Aandacht voor ouderenzorg in de verpleegkundige, paramedische, welzijns- en aanverwante hbo- en mbo-opleidingen • Aandacht voor technologie en e-health in bovengenoemde opleidingen • Hoeveelheid ontwikkeld onderwijs op basis van input van de partners (zorg- en welzijnsinstellingen en bedrijven)
PI jaar 3 & 4 • Verdubbeling aantal ects.
Stand maart 2016 (cumulatief) Verdubbeling is ruim gerealiseerd. O.a. 4 nieuwe HA Masters, 5 Minoren, en veel HA modules in zowel hbo als mbo.
• Verdubbeling aantal ects. • Verdubbeling aantal ects.
Business development Het CoE HA ondersteunt de IWP’s (IWP’s) bij de voortgang in de verschillende fasen van het (vernieuwde) business development proces. Op deze wijze wordt de kans optimaal dat de innovatieve producten en diensten opgeschaald en vermarkt worden. Het CoE HA werkt samen met Hanze Invent van de HG aan versterking van valorisatie en ondernemerschap in de IWP’s. In 2016 scannen het CoE HA en Hanze Invent de resultaten van de IWP’s en ontwikkelen die waar mogelijk door tot nieuwe marktrijpe producten en diensten of nieuwe startups. Bij de HG zijn in 2014/2015 14 studentbedrijven gestart op gezonde leefstijl, bewegen, voeding en technologie. Subdoelstelling Startups (pi toegevoegd in 2014)
Prestatie indicatoren • Aantal nieuwe bedrijven op het gebied van Healthy Ageing
PI jaar 3 & 4 • 12
Stand maart 2016 (cumulatief) • 40
Informatievoorziening / communicatie Er is toenemende belangstelling voor de activiteiten van het CoE HA. We worden steeds vaker gevraagd voor presentaties op nationale congressen en voor werkbezoeken. We hebben onder andere delegaties van OCW, VWS en de topsector Life Sciences & Health ontvangen. Het CoE HA wordt als good practice genoemd in landelijke beleidsdocumenten en adviezen. We gelden als voorbeeld voor kenniscirculatie in de Toekomstagenda Hoger Onderwijs en Onderzoek van OCW. Het CoE HA was een van de eerste koplopers van het landelijke Zorgpact. Ook internationaal is er belangstelling voor deze vorm van publiek-private samenwerking met living labs. Het CoE HA communiceert de resultaten van de IWP’s en het onderwijsaanbod naar alle stakeholders. Met diverse middelen informeert het CoE HA relevante doelgroepen over het belang van een gezonde en actieve leefstijl. Verder enthousiasmeert het CoE HA jongeren voor opleidingen op het gebied van Healthy Ageing. Regionale en landelijke media besteden met regelmaat aandacht aan de CoE HA en de IWP’s. Ook vanuit de IWP’s en de partners van het CoE HA worden met regelmaat communicatie-activiteiten georganiseerd. Economische opbrengst Centre of Expertise Healthy Ageing -
Investeringen van bedrijven en zorg- en welzijnsinstellingen in 3 jaar van nul naar € 1,2 miljoen. Totaal uitgelokte investeringen in 3 jaar: € 6,7 miljoen. Groei onderzoek Healthy Ageing in CoE HA: in 3 jaar totaal 35 fte. Onderwijsinnovatie HA: 3 nieuwe masters en 300 EC nieuw HA onderwijs mbo/hbo: 6 fte. Startups: in 3 jaar in totaal 40 fte. Omzet Hanzehogeschool Professionals en Bedrijven, Leven Lang Leren professionals op HA: € 1 miljoen. 3
- Nieuwe IWP’s: groei bedrijfscomponent, bijv. IWP Voeding en (pre)zwangeren: in totaal € 1,5 miljoen in 3 jaar (door Fuji, VitaSquare, VitalinQ, TNO). - Nieuw project Health Hub Roden onder HG CoE HA: uitgelokte investeringen in 5 jaar totaal: € 10,5 miljoen; KPI nieuwe werkgelegenheid in 5 jaar: 60 fte; in 2016 3 nieuwe IWP’s.
4
Organisatie
Het CoE HA is een netwerkorganisatie met een sterke verbinding met de HG in onderwijs, onderzoek en ondernemerschap. Alle deelnemende partijen tekenen een samenwerkingsovereenkomst, leveren bijdragen aan de exploitatie van het CoE HA en van IWP’s en zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het CoE HA. Ook binnen elke IWP is sprake van publiek-private samenwerking met gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle IWP partners. De co-financiering van het CoE HA is gegroeid naar € 3 miljoen in 2015, zie onderstaande tabel. Kalenderjaar 2013
in € in % € 245.970,00 17,29 Zorginstellingen € 369.800,00 26,00 Kennisinstellingen € 719.483,25 50,58 Onderwijsinstellingen € 51.000,00 3,59 Netwerkorganisatie € 14.616,00 1,03 Overheden € 21.500,00 1,51 Totale omzet CoE en IWP € 1.422.369,25 100,00 Bedrijven
Subdoelstelling Het CoE HA is financieel gezond en de inkomsten dekken de kosten.
Kalenderjaar 2014
in € in % € 348.189,50 15,38 Zorginstellingen € 532.946,18 23,55 Kennisinstellingen € 1.109.812,93 49,04 Onderwijsinstellingen € 95.943,80 4,24 Netwerkorganisatie € 51.800,00 2,29 Overheden € 124.500,00 5,50 Totale omzet CoE en IWP € 2.263.192,41 100,00 Bedrijven
Prestatie indicatoren • Financiële bijdrage van partners (cash inkomsten) binnen 4 jaar.
Kalenderjaar 2015(schatting) in € in % € 468.189,50 15,56 Zorginstellingen € 729.968,18 24,27 Kennisinstellingen € 1.440.812,93 47,90 Onderwijsinstellingen € 135.943,80 4,52 Netwerkorganisatie € 61.800,00 2,05 Overheden € 171.500,00 5,70 Totale omzet CoE en IWP € 3.008.214,41 100,00 Bedrijven
PI jaar 3 & 4 • € 50.000,- (cash)
Stand maart 2016 (cumulatief) • € 60.000 (cash) • € 3 miljoen (in kind)
Het CoE HA is ingebed in de staande organisatie van de HG en biedt een goede basis om het zwaartepunt Healthy Ageing verder te ontwikkelen. De HG heeft alle Healthy Ageing activiteiten ondergebracht in het HG Centre of Expertise Healthy Ageing. In 2015 zijn roadmaps ontwikkeld op Healthy Ageing onderzoek, onderwijs en ondernemerschap. De HG heeft het CoE HA en de IWP’s opgenomen in haar meerjarenplan 2016-2020. De HG stuurt op coördinatie en verbinding HG-breed van alle Healthy Ageing-activiteiten binnen de drie kernprocessen onderzoek, onderwijs en ondernemerschap en door interdisciplinaire samenwerking met kennisinstellingen, zorg- en welzijnsinstellingen en bedrijven (regionaal en (inter)nationaal).
5
Verduurzaming Centre of Expertise Healthy Ageing
Het CoE HA wil vanaf 2016 een duurzaam en toekomstbestendig netwerk zijn waarin partijen samenwerken aan praktijkgerichte vragen en innovaties in zorg en welzijn. Onder meer door het landelijke Zorgpact wordt geconstateerd dat de Centres of Expertise hier een belangrijke rol in kunnen vervullen, met de duurzame multidisciplinaire samenwerking van stakeholders uit de triple helix en de combinatie van praktijkgericht onderzoek, opleiden en bijscholen van zorgprofessionals en business development. Voor een duurzame ontwikkeling en opschaling van de PPS en het realiseren van innovaties is echter een blijvende investering vanuit de overheid en de andere stakeholders nodig. Ook vereist het meer tijd dan de subsidieperiode van 4 jaar. Vanaf 2017 is het niet zeker of er nog subsidie is voor de PPS en dat brengt een aantal onzekerheden met zich mee voor het CoE HA en zijn partners. Er zijn dan minder middelen voor het aanjagen en ondersteunen van de PPS, het starten van nieuwe IWP’s, het ondersteunen van bestaande IWP’s om tot resultaten te komen en voor kennisdeling. Als in januari 2017 de OCW-subsidie stopt en er niet voldoende geld door stakeholders wordt geïnvesteerd, dan zal de omvang van de samenwerking teruglopen. Vanaf medio 2015 zijn we gestart met een nieuwe werkwijze voor de acquisitie, het opstarten, de begeleiding en het aansturen van een tweede generatie IWP’s. Daarbij wordt gewerkt met procesmanagers vanuit het CoE HA. De procesmanagers bieden ondersteuning in de opstartfase bij het bijeenbrengen van de juiste partners, bij het ontwikkelen van een business case en ze sturen gedurende de looptijd van de IWP op het proces en de resultaten. De startpremies voor IWP’s zijn vervallen en er wordt een bijdrage gevraagd voor de inzet van de procesmanager. Het opzetten van een IWP is daardoor intensiever geworden en vraagt meer van de betrokken partijen. 4
Dat er belangstelling is voor deze werkwijze blijkt uit het feit dat er nu 2 nieuwe IWP’s volgens deze nieuwe werkwijze zijn gestart, 4 nieuwe IWP’s in voorbereiding zijn en 10 leads die veelbelovend lijken. Het streven is om met de nieuwe aanpak continu circa 25 IWP’s actief te houden. Dat betekent dat er per jaar 5 tot 10 nieuwe IWP’s zullen starten. Het aantal innovatieplaatsen zal in 2017 eerst teruglopen doordat een aantal IWP’s ‘oude stijl’ wordt afgerond. Gezien de belangstelling uit het werkveld zal het aantal IWP’s daarna weer stijgen naar een omvang van 25 IWP’s. Het verdienmodel is samen met adviesbureau Turner ontwikkeld. De partners van een IWP zullen gezamenlijk een bedrag van circa € 8000 per kwartaal betalen waarvoor het CoE HA voor 1 dag per week een procesmanager levert. Daarnaast worden extra inkomsten gegenereerd door het aanbieden van extra diensten zoals consultancy, workshops en symposia. Ook zullen subsidies aangevraagd worden op het niveau van het CoE HA (o.a. EFRO Call Proeftuinen) en op het niveau van de IWP’s. Op deze wijze borgt het CoE HA op termijn stabiele inkomsten waardoor we, samen met partners, innovaties op het brede terrein van Healthy Ageing kunnen blijven aanjagen en realiseren. Daarnaast is financiële en in kind ondersteuning vanuit de HG en andere kennisinstellingen nodig. Daarop is het verdienmodel gebaseerd dat bij de nieuwe innovatiewerkplaatsen wordt gebruikt, op basis waarvan het CoE HA na drie jaar positief moet draaien. Echter, voor de overhead van het CoE HA zal enige overheidssubsidie nodig blijven voor de periode tot 2021. Dit alles maakt de volgende begroting voor de komende jaren. De opgebouwde reserve van K€ 488 zal worden ingezet om de exploitatietekorten voor de komende jaren te dekken. Meerjarenbegroting OCW project CoE HA en de verduurzaming 2016-2019 begroting op schooljaar
Inkomsten aantal IWP's nieuw model Bijdrage vanuit IWP's tbv procesmanagement subsidie CoE HA niveau subsidie IWP niveau bijdrage HG Inkomsten Congressen etc Overige inkomsten verdienmodel subsidie OCW
2016-2017 2017-2018 2018-2019 12 15 20 € 100.000 € 320.000 € 480.000 € 100.000 € 100.000 € 35.000 € 35.000 € € 200.000 € 200.000 € 15.000 € 15.000 pm pm pm € 355.000 € 455.000 € 670.000 € 830.000
2019-2020 25 € 640.000 € 100.000 € 35.000 € 200.000 € 15.000 pm €
990.000
€ € € € € € € € €
€ € € € € € € € €
220.000 30.000 50.000 30.000 500.000 30.000 60.000 920.000
20.000 €
70.000
Uitgaven Management en ondersteuning CoE materiaalkosten reservering verduurzaming CoE dienstverlening seedmoney procesmanagers communicatie en congressen etc Div overige kosten Uit bestemde reserve overschot/tekort per jaar
240.000 30.000 100.000 273.000 30.000 40.000 713.000
€ 220.000 € € 30.000 € € 50.000 € € 50.000 € € 30.000 € € 300.000 € € 30.000 € € 45.000 € € 755.000 €
€ -258.000 € -85.000 €
220.000 30.000 50.000 30.000 400.000 30.000 50.000 810.000
Ambitie De ambitie voor het HG CoE HA in 2020 is: - een omvang van 5,5 miljoen euro op HA onderzoek. - dat 7500 studenten HA onderwijs volgen en dat nog meer studenten van meer opleidingen actief zijn in IWP’s en kenniswerkplaatsen HA. - een toename van HA startups tot 40 per jaar. - een samenhangend programma voor kennisontwikkeling en -circulatie.
Conclusie PPS rond Healthy Ageing is via IWP’s duurzaam geborgd en draagt bij aan het zwaartepunt Healthy Ageing en de samenhangende ontwikkeling van onderwijs, onderzoek en ondernemerschap bij de HG. Samen met onze partners leveren we een bijdrage aan de maatschappelijke en economische versterking van de noordelijke regio op het regionale thema Healthy Ageing.
5
