EEN MODERNE KIJK OP HAVENS Desiderius Dies, 8 December 2003 Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam
DE HAVEN • als knooppunt • als economisch gebied • als arena
HODGSON: WHAT IS AN ECONOMY 'The economy is an open and evolving system, situated in a natural environment, effected by technological changes, and embedded in a broader set of social, cultural, political and power relations‘
DE HAVEN ALS ARENA • Stelt gedrag en interactie tussen de spelers in de haven centraal • In een steeds ingewikkelder omgeving • Bij een potentieel groot reservoir van belangentegenstellingen • Hetgeen leidt tot de noodzaak van het realiseren van werkbare arrangementen • In de vorm van “instituties en arrangementen”
DE HAVEN ALS ARENA cultuur/gedrag
actoren/ rollen
dynamische processen -milieu & economie -overheid & markt instituties/ -werkgevers & werknemers arrange-haven & stad menten -havenstad en land issues en werkvelden
ACTIVITEITENVELDEN: “HARD- EN SOFTWARE” ruimte/ruimtegebruik kennisontwikkeling en kennisoverdracht IT&T scholing/ opleiding
bereikbaarheid en mobiliteit
toegang tot het achterland
DYNAMISCHE PROCESSEN
havenaanloopkosten
. MILIEU EN ECONOMIE
regelgeving milieu/arbo
. OVERHEID EN MARKT . WERKGEVERS EN -NEMERS . HAVEN EN STAD. . HAVENSTAD EN LAND
grenscontroles
markt en marktontwikkeling aanbodontwikkeling en productiviteit samenwerking versus concurrentie
criminaliteitspreventie
VAN STAPELPLAATS NAAR ECONOMISCH CLUSTER
• Haven vroeger: verbinding met de wereld, stapelplaats van goederen- en handelsplaats • Havens nu: haven- en industrieel complex >> de haven als economisch cluster en als vestigingsplaats voor veelsoortige activiteiten
overheidspolitiek
ev mg u/o lie mi
gie
externe omgeving
olo
THaven
hn
Productie Handel Logistiek Transport
tec
ing
DE HAVEN ALS KNOOPPUNT VAN GOEDERENOVERSLAG
G L O B A L I S E R I N G
WERELD OP DRIFT “drivers & enablers” Technologieontwikkeling Kennis als handelswaar Relatief goedkope energie Informatietechnologie Financieringstechnieken Logistieke dienstverlening Persoonlijke mobiliteit
7
GLOBALISEERT VERDER ‘emerging’ countries, afbouwen handelsbarrieres, nieuwe technologieën DE
WERELD VAN (OVER-) MORGEN
VERNETWERKT VERDER relatie- en transactie-economie, wereldwijde regelsystemen/ instituties
VERINSTRUMENTALISEERT VERDER it- en logistieke systemen (computers, containers, communicatie apparatuur)
GROEI TRANSPORTSTROMEN: HET KLASSIEKE VERHAAL • Global world: wereldhandel groeit ongeveer 2 x zo hard als wereldproductie • Consumentisme: in Europa 20.000 artikelen in de supermarkt, in de VS 40.000 • Emerging markets: China, India, ZuidAmerika, Midden- en Oosteuropa, enz.
HOEVEEL GROEI? • VEEL GROEI: internationalisering productie, liberalisering internationale handel, nieuwe (generaties) producten, schaalvergroting in de productie • MINDER GROEI: verlegging goederenstromen naar de annexregio’s, meer ‘local for local’ productie, dematerialisatie in de productie, groei immateriële consumptie
OPMERKELIJKE ROL VOOR DE CONTAINER • Conversie wereldtransportsysteem • Minimalisering transportkosten door voortgaande schaalvergroting • Enabler: voor vervoer van spectaculair groeiende transportstromen • Driver: achter de groei van de mondiale economie en de globalisering van die economie, want • Iedere producent kan op alle markten in de wereld aanwezig zijn.
OPMERKELIJKE ROL VOOR DE LOGISTIEK • • • • • • • • •
Supply Chain Management Value Added Logistics Postponed Manufacturing Effective Consumer Response Cross Docking/Milk Runs Built to Order Just in Time/Just in Sequence Vendor Managed Inventory Reverse Logistics
LESS TIME LESS PROVIDERS LESS STOCKS
TECHNOLOGIE VERSUS MANAGEMENT • Mondiale transportsystemen liggen voor komende decennia grotendeels vast; wel veel technologieontwikkeling binnen die systemen • Tot nieuw zwaartepunt ontwikkelt zich de aandacht voor de organisatie en het management van de transportstromen (procesinnovatie) 11
DE HAVEN ALS ECONOMISCH CLUSTER
Productie Handel Logistiek Transport Economic linkages
Schip en lading
SCHIP EN LADING Maritieme industrie
DE HAVEN ALS ECONOMISCH CLUSTER
• scheepsbouw en -reparatie • kranenbouw
Overslag • bulk • neo-bulk • containers
Dienstverlening • consultancy/onderwijs • informatievoorziening • sleepdienst • scheepsbevoorrading
L A D I N G
Havenindustrie • chemische productie • toeleveringsindustrie
Handel • veiling • groothandel
Achterlandtransport: weg, bischi, rail, pijpleiding
Distributie • logistieke dienstverlening
DE CONCURRENTIE • Overslag: de havens in Noord-West Europa (Hamburg-Le Havre range) • Industrie: de wereld (Houston, Singapore, Pusang, enz) • Distributie: andere havens in de regio en het eigen achterland (Venlo, Duisburg, enz.)
CLUSTERVOORDELEN ”agglomeratie-effecten” • • • • • •
Aanwezigheid van markten Aanwezigheid van toeleveranciers Aanwezigheid van kennis en informatie Aanwezigheid van geschoolde arbeid Aanwezigheid van netwerken Mogelijkheid tot specialisatie (ivm aanwezigheid markten)
HET HAVENNETWERK
Midden-Oost
“Hoefijzer-economie”: Nederland Corridor- en Knooppuntland: Zuid-Oost Zuid-Zuid BUBBLES OF FORTUNE Zeeuwse havens
24
RELATIE TUSSEN CLUSTERS
NEDERLAND MARITIEM LAND HAVENS NEDERLAND KNOOPPUNT LAND
HAVENS EN STEDEN ++
London stad
--
Hamburg
haven
Liverpool
++
Rotterdam --
WAT MAAKTE DE NEDERLANDSE HAVENACTIVITEIT ZO GROOT? • Ligging in dichtbevolkt gebied (Nederland + Nord-Rhein Westphalen, samen 40 mio koopkrachtige inwoners) • Kwaliteit van de voor- en achterdeur • Eigen toedoen * Investeringen vanaf 1870 (Nieuwe Waterweg), * Succesvolle formules: >>’Institutionele kracht’ havens >>Nederland Distributieland >>Nederland Maritiem Land * Breed gedragen Mainportstrategie (“groeicoalitie
HOE GROOT IS GROOT? • In vergelijking met concurrenten • In economisch gewicht * werkgelegenheid: 315.000 personen * bijdrage nationaal product: 7 à 8% BNP * investeringsvolume: 2,5 miljard per jaar • In ontwikkelingspotentieel * ‘Major Industrial Area’ (2e Maasvlakte) * Cluster/Knooppunt
GROEI-COALITIE een groepering van zeer gemotiveerde actoren rond een economische “opportunity” kan uitgroeien tot een
GROEIREGIEME: op voorwaarde van • leiderschap • een brede herkenbare strategie • lokale en nationale politieke ondersteuning • maatschappelijk draagvlak
GROEICOALITIE EXIT? • goederenvervoer zorgt voor congestie, creëert laagwaardige banen en rendeert nauwelijks • grote (haven)industrieën zorgen voor weinig nieuwe werkgelegenheid • havens passen niet in de moderne kennisintensieve economie • zwaar betwiste projecten met nauwelijks te communiceren dubbeldoelstellingen • havens worden gezien als natuurlijke voordelen, niet als strategische assets om in te investeren • opkomst hype-culturen in een florerende economie
HUIDIGE SITUATIE VERGT • Actualisering argumentatie op basis van clusterinsteek: van klassiek Mainport-beleid naar progressief knooppuntbeleid • Het managen van de perceptie over de havens, meer ‘voice’ ontwikkelen en • Het zorgen voor ‘new connectivity’ met beleidsen opiniemakers • NB: DE HAVEN ALS ‘FORCE TRANQUILLE’
VAN KLASSIEK MAINPORTBELEID NAAR PROGRESSIEF KNOOPPUNTBELEID VOOR HEEL NEDERLAND
Major industrial area (IJmond)
Schiphol
Clusters: Havens Rotterdam DeltaMetropool Amsterdam en Schiphol Major industrial area (Maasvlakte)
Nederland Faciliteiten en Knooppunt Land
Haven Rotterdam
DE NEDERLANDSE DELTA-ECONOMIE:
BENCHMARK SINGAPORE • • • •
“Be a world class home” Organised orientation Clustergovernance Reinventing own position
“HET ECONOMISCH WONDER DAT ZICH IN HET HOLLAND VAN DIE TIJD VOLTROK WAS GEEN GEVOLG VAN TOEVAL OF OMSTANDIGHEDEN, MAAR VAN EEN MENTALE HOUDING: HET OPVATTEN VAN DIE OMSTANDIGHEDEN ALS EEN UITDAGING”
Alain Peyrifitte over de Gouden Eeuw, 1995
