E Lichtbericht 94. Verschenen in april 2012

E

Lichtbericht 94

Benetton Megastores, Wenen De LED verovert de retailsector. Nieuwe projecten, zoals de Benetton Stores in Wenen, zijn van de etalage tot aan het pulloverschap verlicht met ERCO LED-techniek en bewijzen niet alleen de deugdelijkheid in de praktijk en de spaarzaamheid van de nieuwe technologie. Ze presenteren zich ook in een frisse look die door de bijzondere lichtkwali-

teiten van de LED-lichtwerktuigen wordt benadrukt en ondersteund. Ongeacht of het gaat om een shop, een museum of façadeverlichting: ook dit Lichtbericht laat opnieuw 100% LED zien.

Verschenen in april 2012

Inhoud

Inleiding

1

Over dit nummer

2

Flitslichten

4

Inzicht in licht

Over dit nummer

Licht & Techniek

Verslag

6

LED's veroveren de modewereld: Benetton Megastores, Wenen De nieuwe megastore van het Italiaanse modemerk United Colors of Benetton in Wenen laat zich esthetisch en technisch innovatief van haar beste kant zien – volledig verlicht met ERCO LED-lichtwerktuigen.

14

LED-spot met RGBW-varychrome techniek De nieuwe alleskunner onder de lichtwerktuigen

18

ERCO Technisch Centrum LED-case study: nieuw licht voor conferentiezalen

20

ERCO Technisch Centrum LED-case study: RGBW-wallwashing in een representatief kantoor

22

Focus Dubbelfocus-downlights en hun toepassing

23

Dubbelfocus Techniek van LED-dubbelfocusdownlights

24

Palazzo Bembo, Venetië Historische architectuur, moderne kunst, toekomstbestendig licht: ERCO LEDtechniek maakt zich waar in de exposi tieruimtes van het Palazzo Bembo.

26

Museum im Palais, Graz De schatkamer van Steiermark: nog een instituut van wereldklasse dat voor de galerieverlichting heeft gekozen voor ERCO LED-techniek.

30

ECE Center Thier-Galerie, Dortmund Economisch element en stedenbouwkun dig accent: het nieuwe winkelcentrum „Thier-Galerie“ in de binnenstad van Dortmund. ERCO LED-lichtwerktuigen beklemtonen de markante verschijnings vorm.

32

Achterlichten

Achtergrond

10

Een gesprek onder specialisten: de LED – meer dan een nieuwe lamp Het wordt langzamerhand duidelijk hoe ingrijpend de LED de verlichtings industrie zal veranderen. Een gesprek met experts bij ERCO, door Armin Scharf.

ERCO Lichtbericht Impressum Uitgever: Tim H. Maack Hoofdredacteur: Martin Krautter Design/Layout: Simone Heinze, Christoph Steinke Druk: Mohn Media Mohndruck GmbH, Gütersloh 1028769000 © 2012 ERCO

Projecten

Tim Henrik Maack

Na toepassingen buiten en museumverlichting veroveren LED-lichtoplossingen nu ook de retail sector. Het Italiaanse modemerk United Colors of Benetton heeft twee van haar megastores in Wenen volledig verlicht met LED-lichtwerktui gen van ERCO: vanaf de façadeverlichting via de enscenering van etalages tot en met de presen tatie van artikelen op de verkoopvloer. Met het in vergelijking tot de oude HIT-verlichting ook esthetisch overtuigend verlichtingsconcept met LED's daalde het aansluitvermogen van circa 140kW naar slechts 50kW. Een lichtoplossing die net zo duurzaam als effectief is. Vanaf pagina 10 speelt de LED een belangrijke rol in het gesprek onder specialisten. Het doel van het door Armin Scharf gehouden interview was om te laten zien hoe de LED de armaturen en daardoor ook de verlichtingsindustrie ver andert. Ook wordt er hier een beeld geschetst van een blik achter de coulissen van de tech nologische omschakeling bij ERCO. Nieuwe technologieën vragen om een nieuwe instelling ten aanzien van het product. Het omgaan met deze technologieën is als het ware een vertaal prestatie van de techniek naar de cultuur. Ons eerdere motto „Licht in plaats van armaturen“ komt bij deze vertaalprestatie volledig tot zijn recht: de techniek van de armaturen wordt met de LED fundamenteel nieuw gedefinieerd, licht als cultureel concept vraagt wederom naar gewaarborgde kwaliteiten en breidt zich tege lijkertijd uit door volledig nieuwe vormgevings mogelijkheden. Een indruk van nieuwe kwaliteiten in licht design treft u aan op pagina 14 met een artikel over de RGBW-varychrome techniek van ERCO. Variabele lichtkleur, lichtsterkte en subtiele wittinten maken spots met deze technologie tot echte genieën onder de lichtwerktuigen. Zo ontstaat een breed spectrum van nieuwe vorm gevingsmogelijkheden voor lichtdesign. Of het nu volle kleuren zijn of de verfijnde schakeringen van wittinten volgens de Planckcurve. De crea tieve speelruimte kent geen beperkingen.

LED-licht in het museum is te vinden op pagina 24 met Palazzo Bembo in Venetië: historische architectuur met de blik gericht op de Rialtobrug, binnen moderne kunst, in scène gezet met Logotec LED-spots. Een ander voorbeeld van museumverlichting met LED is het „Museum im Palais“ in Graz. De verzameling in het gereno veerde paleis Herberstein behoort tot het univer sele museum Joanneum. Hier werd de collectie geënsceneerd met LED-techniek en ook buiten laten lichtwerktuigen van ERCO hun effect zien. Kortom: de LED-techniek is goed op weg en wordt intussen in veel verschillende soorten projecten op geslaagde wijze ingezet. Op de beurs Light+Building in Frankfurt zullen wij de technologische omschakeling voor de LED ver der toelichten. Wij verheugen ons erop u daar te ontmoeten.

Foto's (Pagina): Andreu Adrover (32), Julia Cawley (1), Aksel Gross/Electric Gobo (14), Alexandra Lechner (2), Thomas Mayer (2, 3, 4–5, 24–25), Rudi Meisel (U1, 2, 3, 6–9, 26–29), Alexander Ring (10– 13, 14–21, 33), Dirk Vogel (2, 30–31, 32, 33), Sabine Wenzel (2), Michael Wolf (U4), Edgar Zippel (2, 3) Vertaling: Lanzillotta Translations, Düsseldorf

ERCO Lichtbericht 94 1

Flitslichten

Wenen De Zwitserse fabrikant van parket, Bauwerk, presenteert zijn hoogwaardige programma in de designwarenhuizen van de Stilwerkketen – na Hamburg en Düsseldorf nu ook in de Weense Stilwerk in de Praterstraße. Optec spots, alsmede Quintessence downlights en wallwashers laten de hoogwaardige houtsoorten optimaal tot hun recht komen.

Ifrane Het stadje in het midden van het Atlasgebergte is in Marokko een geliefd(e) skioord en vakantiebestemming. Het in 1973 gestichte luxehotel Michlifen werd nu uitgebreid en volledig nieuw vormgegeven – inclusief een dramatisch lichtconcept voor binnen en buiten met ERCO lichtwerktuigen. Hotel Michlifen, Ifrane Architect: Axe International, Casablanca Lichtplanning: Oscar Nystrom, Bromma/ Saint-Tropez www.michlifenifrane.com

Bauwerk parketstore, Stilwerk, Wenen Architect: Stephen Williams Associates, Hamburg www.bauwerk-parkett.com

Turijn De Venaria Reale, de voormalige zetel van de Savoyaanse koningen, is na uitvoerige restauratiewerkzaamheden omgetoverd tot een buitengewoon museum en levendig cultuurcentrum. Hun inrichting is zeer hedendaags – in een aantal galerieën zelfs met Cantax LEDspots van ERCO. Venaria Reale, permanente tentoon stelling, Turijn Projectteam: arch. Salvatore Simonetti, arch. Stefano Faletti (adviseur). Dr. Alberto Vanelli (directeur), Dr. Gianbeppe Colombano, arch. Francesco Bosso, arch. Giovanni Tironi www.lavenaria.it

2 ERCO Lichtbericht 94

Londen Trouwt u met een prins en hebt u geschikte uitnodigingskaarten nodig? Welkom in deze drukkerij en schrijfwarenhandel die rijk is aan tradities en die onder andere aan de royalty levert. Gewone klanten voelen zich echter ook bijzonder op hun gemak in de recent gerenoveerde ruimtes: Quintessence plafondinbouwarmaturen bieden veel visual comfort en Optec spots zetten de artikelen sprankelend in scène. Mount Street Printers, Londen www.mountstreetprinters.com

Berlijn „Goldelse“ heet het standbeeld van Viktoria in de volksmond van Berlijn dat sinds 1873 de zegezuil in Berlijn luister bijzet. In 2011 werd ze gerestaureerd en ook de nachtelijke verschijning van het monument is nu up-to-date: met Tesis LED-wallwashers die de met reliëf versierde sokkel gelijkmatig, efficiënt en duurzaam verlichten.

Eltville Het oeroude klooster, ingebed in de wijnberg van de Rheingau, is bekend als overheidswijngaard – maar ook als opnamelocatie van filmklassiekers als „In de naam van de roos“ of als stemmig toneel voor concerten. ERCO buitenruimtearmaturen benadrukken de nachtelijke sfeer en zorgen verblindingsvrij voor een veilige richtingbepaling.

Zegezuil, Berlijn Projectleiding: Denkmalamt Berlin (Monumentenzorg Berlijn)

Kloster Eberbach, Eltville Architect: Rimpl + Flacht Architekten, Wiesbaden Lichtplanning: ingenieurbureau Bamberger, Pfünz www.kloster-eberbach.de

Graz Het warenhuis Kastner & Öhler is een echt traditioneel bedrijf dat sinds 1883 is gevestigd in Graz. Des te meer opzien baarde afgelopen jaar de moderne verbouwing van de verblijfplaats – en het overeenkomstig geavanceerde lichtconcept dat op veel terreinen gebruik maakt van Optec spots voor halogeenmetaaldamplampen. Kastner & Öhler modehuis, Graz Architect: Nieto Sobejano Arquitectos, Madrid; Rolf Seifert, Graz Lichtplanning: Vedder Lichtmanagement, München/Mitterberg www.kastner-oehler.at

Utrecht Voor zijn project „Waterwerken“ werd de Nederlandse beeldhouwer, Ruud Kuijer, meerdere keren onderscheiden. Het zijn abstracte beton sculpturen met als thema Water, met een bekleding die bestaat uit vele lagen die op een landtong aan het Amsterdam-Rijnkanaal in Utrecht staan. Voor de nachtelijke enscenering worden de werken met efficiënte en duurzame Powercast LED-schijnwerpers verlicht. Waterwerken, sculpturen van Ruud Kuijer, Isotopenweg, Utrecht www.ruudkuijer.nl

Cascais De Lacoste shop in de Portugese badplaats Cascais vertegenwoordigt de huidige stand van het shopdesign van het beroemde sportswear-merk met het krokodilletje. De ontwerpers gebruiken een combinatie van Quintessence LED-downlights voor de algemene verlichting, HIT-richtbare spots voor het accentueren van de artikelen, alsmede Cantax spots met halogeen-metaaldamplampen in de etalages. Witte oppervlakken domineren, een RGB-gewelfverlichting plaatst kleurige accenten – afgestemd op de heldere, krachtige kleuren van de collectie.

Stuttgart Een nieuwe look voor het ereplein van de „Alte Staatsgalerie“ in Stuttgart: nu verlichten Tesis vloerinbouw-wallwashers voor halogeen-metaaldamplampen efficiënt en gelijkmatig de classicistische façade. Tegen deze achtergrond accentueren Tesis richtbare spots het standbeeld van de ruiter Koning Willem I van Württemberg. Ereplein Alte Staatsgalerie, Stuttgart Architectuur en lichtplanning: Christoph Anstett, cda architekt, Stuttgart Landschapsontwerp: Köber Landschaftsarchitektur, Stuttgart www.staatsgalerie.de

Casablanca Als eerste kunstveiling van het land ontfermt de CMOOA zich sinds 2002 om de groeiende kunstmarkt van Marokko. Daarvoor betrok het bedrijf nu een nieuw gebouw. Met actuele techniek en ERCO galerieverlichting voldoet de presentatie aan de internationale normen voor veilingkavels. Compagnie Marocaine des Œuvres et Objets d'Art, Casablanca Architectuur en lichtplanning: Cabinet d'architecture et design Wael Elmir, Rabat www.cmooa.com

Lacoste boutique, Cascais Projectleiding: Joana Mouta, Lacoste/ Devanlay Portugal Binnenarchitectuur: Luis Duarte, Space Inverters, Lissabon www.lacoste.com

Rome Het barokke Palazzo Barberini herbergt het belangrijke museum Galleria Nazionale d'Arte Antica. Vanaf juli 2011 is dit na renovatie opnieuw volledig toegankelijk voor bezoekers. Deze zaal met een fresco van Pietro da Cortona is een architectonisch prachtexemplaar. Warm strijklicht laat het goudbrokaat van de wandbespanning oplichten. Dit zonlichteffect wordt kunstzinnig gegenereerd door Powercast schijnwerpers met halogeen-metaaldamplampen die buiten in de lichthal zijn gemonteerd.

Palazzo Barberini, Rome Architect: Carlo Maderno (~1556–1629), Francesco Borromini (1599–1667), Gian Lorenzo Bernini (1598–1680) Lichtplanning: Adriano Caputo, Studio illumina, Rome www.galleriaborghese.it


Inzicht in licht

LED – awesome!

Frans Hals Museum, Haarlem Directeur: Karel Schampers www.franshalsmuseum.nl Foto: Thomas Mayer, Neuss


Personen op de foto (van links naar rechts): Ferdinand van Dam (OTH Architecten B.V.), Carlo von Meijenfeldt (ERCO), Marijke van der Wijst (Van Der Wijst Interieurarchitecten BNI), Julian Wolse (OTH Architecten B.V.)


LED's veroveren de modewereld: Benetton Megastores, Wenen De nieuwe megastore van het Italiaanse modemerk United Colors of Benetton in Wenen laat zich esthetisch en technisch innovatief van haar beste kant zien – volledig verlicht met ERCO LED-licht werktuigen.

Een storedesign als een bevrijding, transparant en authentiek, eenvoudig en tegelijkertijd complex: dat is nu de wijze van het Italiaanse modemerk Benetton in Wenen, waarmee de broers Marc en Tino Wieser met hun MTM Textilhandels GmbH tegelijkertijd twee mega stores van het label exploiteren. Met het zelf bewustzijn van geslaagde handelspartners – de megastore in de Mariahilfer Straße is nog altijd de grootste Benetton Store van Europa – ont wikkelden ze samen met een creatief team van architecten en designers een visie voor de bele ving van Benetton. Duurzaamheid is hier geen loze belofte, zonder dat een rustieke ecolook wordt gecultiveerd: summier gebruik van mate rialen, maar vooral ook het omgaan met ener gie, bijvoorbeeld bij de verlichting met ERCO LED-techniek, verwijzen naar de toekomst. Maar ook de verantwoordelijke aanpak van steden bouwkundige vragen vormt een onderdeel van de duurzaamheid. Het markante hoekhuis van de megastore aan de Kärntner Straße kreeg een decente, maar effectieve verlichting van zijn schitterende historische façade. Lichtaccenten markeren de structuur en dimensies van de gebouwconstructie – dankzij de LED-techniek van de daarvoor gebruikte Grasshopper schijn werpers van ERCO met minimale energie kosten en het vermijden van lichtvervuiling: Grasshopper LED-schijnwerpers zijn precisie lichtwerktuigen. Deze kunnen door hun Spherolit-lenzen met verschillende lichtsterk teverdelingen van spot tot wide en oval flood perfect worden afgestemd op de betreffende functie.


Architectuur: Marc & Tino Wieser, MTM Textilhandel GmbH, Wenen MVD Austria, frank, rieper architekten, Wenen/Graz Interior & CI Designer: Vincenzo De Cotiis, Milaan Foto’s: Rudi Meisel, Berlijn www.benetton.at

Beide locaties hebben een eenduidig gezicht. Entree en etalages vormen de overgang tussen de buiten- en de binnenruimte. Ook hier geldt: maximale transparantie, vloeiende overgangen. Inrichtingen, scheidingswanden, verlaagde plafonds maken plaats voor een royaal continuüm van de ruimte. „De koper staat in de etalage, de city ziet zich weerspie geld in de binnenruimte“, aldus beschrijft architect Michael Rieper het uitgangspunt van het ontwerp: „De decoratie is beperkt tot verlichte paspoppen. De veelzijdigheid komt tot stand door de artikelen.“ En de artikelen vormen daadwerkelijk het middelpunt van de vormgeving, worden gepresenteerd aan, in en op displays die een sobere, echter geen triviale indruk wekken: filigrane schapconstructies van zwarte, ruw stalen buizen zien eruit alsof ze in de ruimte zijn getekend, in de esthetiek van een CAD-wireframe-weergave – contrasterend met compacte meubels die hun raffine ment verkrijgen via het spel van een kubistisch volume en secties. Hier wordt de elegante signatuur van een ander lid van het creatieve team merkbaar; van de Italiaanse designer en interieurarchitect Vincenzo De Cotiis. Warme, directe verlichting accentueert de schijnbaar niet-veredelde oppervlakken van het interieur – en ensceneert de kledingstukken waarvan de „United Colors of Benetton“ hoge eisen stellen aan de lichtkwaliteit; vooral voor wat de kleurweergave betreft. Verlichting met LED-lichtwerktuigen van ERCO vervult deze eis en voldoet aan nog veel meer: „De oude lichtsi tuatie met halogeen-metaaldamplampen was onbevredigend“, is Rieper van mening, terwijl hij terugkijkt. „2100 lichtpunten schiepen het karakter van een gelijkmatige verlichting zon der accenten – bij een aansluitvermogen van circa 140kW“, aldus de architect. Nu is een aan sluitvermogen van circa 50kW voldoende voor een kwalitatief superieure, op de waarneming gerichte verlichting die meer flexibiliteit biedt en tegelijkertijd minder afgegeven warmte pro duceert. Dat leidt wederom tot lagere kosten voor ventilatie en airconditioning. Beide locaties van de Benetton Megastores in Wenen, zowel aan de Kärntner Straße als aan de Mariahilfer Straße, confronteerden de ontwerpers met de typische valkuilen van het bouwen in een bestaande constructie: vensters, steunen, technische installaties beperkten de vormgevingsvrijheid. ERCO kon met de Logotec LED-spots, de 3-fasen-spanningsrails, alsmede de LED-inbouwspots, -richtbare spots en -downlights uit het Quintessence programma een holistische en flexibele oplossing bieden. Een lichtconcept zonder vaste roosteropstellin gen, maar gericht op meubilair en wandopper

vlakken, liet genoeg speelruimte over om te reageren op verrassingen op de locatie. De defi nitieve beslissing in het voordeel van ERCO werd pas genomen na een grootschalige proefop stelling in een praktijksituatie. Efficiency, licht kwaliteit en de compacte vorm van de Logotec LED-spots met de verwisselbare Spherolit-lenzen voor een snelle, gemakkelijke modificatie van de lichtsterkteverdelingen gaven de doorslag – samen met de overtuigende servicekwaliteit van het team van lichtadviseurs van ERCO Wenen.

Entree en 2e verdieping, Kärntner Straße Verlaagde Hi-trac struc turen dragen de Logotec LED-spots voor de ver lichting op de begane grond. Het hoge plafond vereist het gebruik van de spotkarakteristieken van flood tot narrow spot om de artikelen optimaal te markeren. Geïntegreerde LED-strips in het Hi-trac profiel verlichten het

ontblote plafond met dakpannen. Ook op de kinderafdeling op de 2e verdieping staat de accentuering van de kleurige kledingstukken met Logotec LED op de voorgrond. Daaraan wor den Quintessence LEDdownlights en -richtbare spots toegevoegd als in het plafond geïntegreer de componenten.


LED ww 100 %

ww

80 60 40 20 0 300

Kärntner Straße, etalage De etalages van de megastores zijn niet door achterwanden van de verkoopvloer gescheiden – de klant beleeft een vloeiende overgang van de verschillende gedeel tes. Voor de verlichting zetten de ontwerpers Logotec LED-spots in met de karakteristieken narrow spot tot flood. Door de

Mariahilfer Straße, roltrappen Een royale, vrije ruimte verbindt alle drie de etages van deze locatie. Quintessence LEDinbouwspots narrow spot overbruggen de enorme afstand bij een vermo gen van slechts 9W per armatuur. Op de verdie pingen zelf worden ook Quintessence LEDdownlights en -richtbare

precisie van de licht bundel en hun geringe aandelen aan strooilicht ontstaan krachtige con trasten bij marginale reflecties op de ruiten, wat in de etalages, ook bij daglicht, een groots effect geeft.

Kärntner Straße, souterrain Op de herenafdeling in het souterrain wordt nog een ander aspect van het lichtconcept duidelijk: de vrije opstelling van spanningsrails en inbouw armaturen die zich niet concentreren op een orthogonaal raster, echter op de schappen met arti kelen. Logotec LED-spots accentueren ook hier de artikelen; dankzij de lichte oppervlakken van vloeren, wanden en het plafond was het mogelijk de alge mene verlichting tot een minimum te beperken.


spots ingezet die door hun verblindingsvrije darklight-reflector een onopvallende indruk van het plafond wekken.

Mariahilfer Straße, bovenverdieping „United Colors“: telkens weer staat bij Benetton de veelzijdigheid van de kleuren van de kleding stukken in het middel punt van de presentatie. Hoogwaardige kleur weergave is een bepalend criterium voor de verlich ting – de huidige ERCO lichtwerktuigen met

400

500

600

700

800 nm

warmwitte LED's bereiken een kleurweergave-index van Ra>90.

Kärntner Straße, façade Voor de verlichting van de rijk gelaagde, histo rische façade zetten de ontwerpers Grasshopper LED-schijnwerpers in. Afhankelijk van het feit of de strijklichtbundel over één of twee ver diepingen moet reiken, zijn de schijnwerpers uitgerust met modules van resp. 14W of 21W.

Naast het lichteffect stond de bescherming tegen verblinding voor de gebruikers van de bovenste verdiepingen op de voorgrond.

Mariahilfer Straße, verlichting van schappen Een steeds terugkerend element in de megastores zijn de schapelementen die de wanden vergezellen. De verlichting geschiedt door een combinatie van verschillende componen ten: voor de basisverlich ting zijn Quintessence LED-inbouwspots met de karakteristiek flood gebruikt die een bijzon der grote zwenkhoek van 40° hebben. Bovendien plaatsen Logotec LEDspots aan een doorlopen de 3-fasen-spanningsrail precieze lichtaccenten op de artikelen.


De LED: meer dan een nieuwe lamp Het wordt langzamerhand duidelijk hoe ingrijpend de LED de verlichtingsindustrie zal veranderen. Een gesprek met experts bij ERCO, door Armin Scharf.

Op 2 februari 2012 ontmoette auteur Armin Scharf een kring van ERCO experts in Lüdenscheid om de stand van de LED-techniek te bespreken. Van links naar rechts: Armin Scharf, Henk Kosche (Design), David Kuntzsch (Marketing), Andreas Blaut (Ontwikkeling), Dr. Markus Görres (Lichttechniek).

Armin Scharf: Het lijkt wel of de hele lichtbranche gefascineerd naar de LED kijkt. Maar, hoe gaat het werkelijk met de doorbraak van deze technologie?

Armin Scharf: En hoe ziet het eruit vanuit het oogpunt van Design?

Armin Scharf: De ontwikkeling van de LED verloopt vliegensvlug. Wanneer is, vanuit het oogpunt van de klant, het juiste moment om mee te doen? David Kuntzsch: De vraag naar LED-oplossingen is al heel groot. Dat betekent dat de huidige technische en economische voordelen zo positief worden beoordeeld, dan men deze onmiddellijk in de praktijk wil brengen. En dat ondanks de wetenschap dat bij een latere investering nog grotere voordelen kunnen Armin Scharf: Wil dat zeggen dat ERCO al is omgeschakeld naar de LED?

Andreas Blaut: Wij staan beslist niet meer aan het begin, want wij hebben op alle afdelingen zeer veel nieuwe knowhow opgebouwd en al grote Henk Kosche: Precies hetzelfde. De LED is naar mijn mening projecten met LED-licht met succes gerealiseerd. Anderzijds is voor ons het einde nog in het afgelopen vijf jaar zeer belangrijk gelang niet in zicht. Wanneer we de prognoses worden. Al onze recente projecten zijn op bekijken, dan kunnen we uitgaan van een deze technologie gebaseerd. De LED is voor enorm marktpotentieel; met name in de segons dagelijkse kost. menten musea, retail of buitenverlichting. En juist hier zijn we nu al zeer sterk. Markus Görres: Vraagstukken rondom de LED-technologie bepalen ons dagelijks werk al een aantal jaar; David Kuntzsch: Bij Concept, Ontwikkeling en Design kunnen niet alleen op operationeel vlak. Voor de we van een volledige omschakeling spreken. LED zijn namelijk ook nieuwe competenties Bij de uitleveringen is de LED al op oognodig om de vragen uitgebreid en klantgehoogte met traditionele lampen. Natuurlijk richt te kunnen beantwoorden. heeft juist in de retail een HIT-lamp ook nog zijn belang; vooral wanneer er extreem grote lumenpakketten nodig zijn. Armin Scharf: Hoe zien de benodigde nieuwe competenties eruit voor wat de LED betreft? Wat is er bij ERCO concreet veranderd? Andreas Blaut: Heel veel. Wij moesten eerst LED-printplaten ontwerpen, geheel nieuwe optische systemen en de elektronica voor de aansturing van de LED's concipiëren. Wanneer ik gebruik wil 10 ERCO Lichtbericht 94

Armin Scharf: Is dat een bijdrage aan de ontwerpveiligheid ten tijde van de ommekeer? Markus Görres: Precies. Als een ontwerper zijn concept met laagspannings-halogeenlampen met een geringer energieverbruik dient vorm te geven, dan kan hij dat heel eenvoudig doen. Wij bieden hem een oplossing met dezelfde karak teristiek; maar dan op basis van LED's.

David Kuntzsch: In de conversatie speelt de LED absoluut de hoofdrol. Het lijkt wel alsof er niets anders meer bestaat. Bij de dagelijkse ontwerpwerkzaamheden ziet de situatie er momenteel nog gevarieerder uit: de LED is in opmars, maar gangbare lampen spelen ook nog een grote rol. Voor ERCO kunnen we duidelijk zijn dat de LED vanuit het oogpunt van de marktpenetratie al een vergelijkbare positie bekleedt als de traditionele lampen en commercieel aantoonbaar van belang is. Andreas Blaut: Dat kan ik vanuit de optiek van de ontwikke ling alleen benadrukken. Hier laat de LED zich al volledig gelden. Wij werken alleen nog maar met deze technologie. Ook wanneer wij marktconsultants of leveranciers spreken, staat de LED op de voorgrond.

gedurende vele jaren eigen gemaakte toepassingen en oplossingen van ons systeemdenken blijven identiek. Zo zijn de licht sterkteverdelingen exact dezelfde; alleen de lamp is veranderd. Wij verwezenlijken dus een grote mate aan innovatie, blijven naar buiten toe echter betrouwbaar en berekenbaar.

maken van LED's, moet ik ook voor deze elementen zorgen. Dat vereist experts die met de leveranciers kunnen communiceren. Goederenontvangst moet de LED's wederom op kwaliteit beoordelen. Met de LED verplaatst zich dus een golf van veranderingen over alle terreinen van onze onderneming.

David Kuntzsch: Bij de door ons al gerealiseerde projecten zijn bovengemiddeld vaak musea en galeries betrokken. Daarmee is het marktsegment dat de hoogste eisen stelt aan de lichtkwaliteit, het actiefste bij de aanvaarding van de nieuwe technologie. Dat is, gezien de LEDkwaliteiten, niet verwonderlijk. De National Gallery in Londen heeft met eigen teams van experts gedurende maanden de lichtkwaliteit in hun laboratorium nagemeten en heeft toen eind 2010 gekozen voor de LEDoplossing. Sinds wij armaturen aanbieden waarvan de LED's nog hogere lichtstromen produce ren, zijn ook andere marktsegmenten geïnteresseerd geraakt. Op die wijze hebben wij verleden jaar meteen verschillende veeleisende retailprojecten gerealiseerd, waaronder projecten die voor 100 procent voor LED's kiezen. Armin Scharf: Dat nu juist musea vooraan staan is opmerkelijk. Kwam uit deze hoek nu niet juist de grootste klacht over het verdwijnen van de gloeilamp?

Andreas Blaut: Wanneer we kijken naar de technische eigenschappen van de LED, d.w.z. de energiebesparing, het ontbreken van IR- of UVaandelen in het licht, dan is de LED toch ideaal voor de verlichting van kunst.

Armin Scharf: Is er bij ERCO daardoor een soort LED- cultuur ontstaan?

David Kuntzsch: LED-cultuur betekent voor ons: voor ERCO verandert alles; voor de klant en zijn pro cessen verandert er zo min mogelijk. De

Armin Scharf: Met de LED neemt de verlichtingsbranche de korte cycli van de halfgeleidersector over. Wat heeft voor ERCO prioriteit? Snelheid, dus om als eerste met LED-producten te zijn, of betrouwbaarheid, dus producten aan te bieden met bewezen techniek?

Markus Görres: Het verlies van de gloeilamp werd zo gedramatiseerd, omdat de alternatieve licht bronnen, zoals fluorescentielampen, noch een adequate kleurweergave, noch sprankeling konden genereren. De LED biedt nu zelfs betere eigenschappen dan de gloeilamp.

David Kuntzsch: ERCO biedt een wereldomspannende infrastructuur van lichtadviseurs die niet alleen een product verkopen, maar de klant daarbij ook ondersteunen om zijn ideeën naar een lichtconcept te converteren. Om de advieskwaliteit overeind te houden moesten de medewerkers zich in de kortst mogelijke tijd grondig in de materie verdiepen. Dat was een enorme uitdaging.

Henk Kosche: Ja, beslist. De LED heeft ons een continu veranderingsproces gebracht. Wij gaan op een zeer open, diepgravende en analytisch wijze om met de nieuwe uitdagingen. Dus precies op de manier waarop nieuwe technologieën dienen te worden benaderd.

worden gedimd – en dat leidt bij halogeenlampen tot een ongewenste verschuiving van de kleurtemperatuur.

worden gerealiseerd. Vandaag de dag spreken we immers al over gemiddelde energiekostenbesparingen van 60 tot 80 procent. In deze orde van grootte is het beslist nuttig meteen te kiezen voor LED-oplossingen – en niet eerst te wachten totdat deze misschien nog eens vijf procent efficiënter worden. Armin Scharf: In welke segmenten kent de LED al een bijzonder grote aanwezigheid?

Henk Kosche: Dankzij onze zelfontwikkelde opto-elektronische systemen presteren onze LED-spots momenteel met 20 watt hetzelfde als laagspannings-halogeenlampen met 100 watt. Omdat nu juist in musea de accentlichten belangrijk zijn, is de efficiencywinst aanzienlijk. David Kuntzsch: En de kleurtemperatuur van de LED verandert niet bij het dimmen. Voor een museum is dat belangrijk, wanneer de expositie stukken van een tentoonstelling in dezelfde verlichtingssterkte dienen te worden gepresenteerd. Als de afstanden tussen armaturen en expositiestukken verschillen, moet er

Henk Kosche: Wij wisselen al ruim tien jaar intensief met elkaar van gedachten over de technologie en hebben altijd nauwkeurig gekeken voor welke toepassingen de LED al rijp is. Wij zijn al in 2000 gestart met oriëntatiearmaturen en toen overgegaan naar de LED-buitenverlichting. Tegenwoordig dekken wij het totale bereik van de architectuurbelichting af. Wij willen onze klanten telkens weer de best mogelijke lichtkwaliteit bieden. De techno logie moet deze claim volgen. David Kuntzsch: Het meest heikele punt bij nieuwe technologieën is het modereren van de overgang. Dus wilden wij onze klanten verder uitgerijpte oplossingen aanbieden die werkelijk aan hun behoeften voldoen en niet alleen een technische haalbaarheid illustreren. Armin Scharf: Hoe definieert ERCO de lichtkwaliteit bij LED's? David Kuntzsch: Lichtkwaliteit is nu juist zeer verschillend ingevuld in de communicatie over LED's. Er zijn lenzen, meetbare lichtkwaliteiten, wellicht de kleurtemperatuur of de kleurweergave. Dat zijn voor ons – overdreven verwoord – hygiënefactoren. Als technologiegedreven onderneming is het voor ons vanzelfsprekend die chips in te zetten die de hoogste kleurweergave en een gedefinieerde kleurtemperatuur bieden. Bij veel marktconsultants eindigt hier het onderwerp Lichtkwaliteit, terwijl dat voor ons eigenlijk hier pas begint. Want lichtkwaliteit betekent voor ons vanuit het doeloppervlak te denken. Bij de verticale verlichting gaat het er bijvoorbeeld om met een asymmetrische lichtverdeling een wand geheel gelijkmatig te verlichten. Het is dus de taak een lichttechniek te ontwikkelen die precies dat reproduceert wat onze klant al decennialang van ERCO is gewend. Tenslotte krijgt onze klant geen ERCO Lichtbericht 94 11

David Kuntzsch: Naast de vragen over kwaliteit die met de bijgekochte modules in het geheel niet hadden kunnen worden beantwoord, wensen onze klanten meer gedifferentieerde, betere oplossingen voor hun specifieke taak stellingen. ERCO zet zich bovendien ook in om eigen lichttechnische kenmerken te ontwikkelen en te produceren. Wij zijn slechts van mening dat wij alleen op die manier de kwaliteit kunnen waarborgen die de klant terecht van ons verwacht. Markus Görres: Ze willen van ons niet gewoon een downlight krijgen, maar alle applicaties; van smal accentuerend licht tot aan gelijkmatige wallwashing. Deze bandbreedte lukt niet met standaardmodules.

armaturen maar licht. Dat is het eigenlijke credo van ERCO. Armin Scharf: Met de gangbare Spherolit-lenzenoptiek valt ERCO hier in het bijzonder op. Welke voordelen heeft deze voor de ontwerper, voor de gebruiker?

Henk Kosche: Het viel ons al veel eerder op dat de voordelen van de LED-technologie alleen dan kunnen worden geconverteerd, wanneer een sluitend totaalsysteem aanwezig is. De LED wordt pas dan echt efficiënt en duurzaam, wanneer het warmtemanagement klopt. Hetzelfde geldt voor de rol van de besturingselektronica in het totale systeem. Wij konden er simpelweg niet omheen om ons met deze deelelementen bezig te houden en deze als systeem te optimaliseren.

Andreas Blaut: Wij combineren een primaire lensoptiek direct op de LED met uitwisselbare collimatoren en Spherolit-lenzen, scheppen dus een modulaire, optische opbouw. Als de situatie vraagt om een andere lichtoplossing, kan ik een andere lichtverdeling genereren door gewoon het omwisselen van lenzen. Dat heeft geweldig veel voordelen in de praktijk en waarborgt de veiligheid van het ontwerp. Markus Görres: Bovendien hoeven we alleen nog maar een enkel principe te bespreken en de klant hoeft slechts één principe te begrijpen. En deze profiteert van nog meer voordelen: minder strooilicht, betere kwaliteit van de lichtbundel. Hij kan op uniforme wijze armaturen combineren, ongeacht in welke applicatie. Armin Scharf: Er zijn concurrenten die een ander modulair principe volgen. Ze combineren bijgekochte standaardelementen. Is dit geen optie voor ERCO? Andreas Blaut: Nee, want om te beginnen beperkt het de flexibiliteit, omdat gekochte modules niet of slechts zeer langzaam kunnen worden gewijzigd. Wij zijn daarentegen bijvoorbeeld direct in staat op de veelvuldige verande ringen van de LED-chips te reageren en onze klanten zeer tijdig de beste lichtkwaliteit te bieden die mogelijk is.


Armin Scharf: De LED-verlichtingsmarkt schijnt zeer onoverzichtelijk te zijn. Zal daaraan iets veranderen?

Opto-elektronica als kerncompetentie: aan de hand van een demon stratiemodule legt Dr. Markus Görres het principe uit van de ERCO LEDlichttechniek. De thesis van de experts: alleen door de optimalisatie van alle componenten van het totale systeem van LED-armaturen ontstaan lichtwerktuigen met superieure prestaties en efficiency.

Andreas Blaut: Ik reken op de gemiddelde termijn eerder met nog meer onoverzichtelijkheid. De gevestigde armaturenproducenten proberen weliswaar de complexiteit te verminderen om voor hun klanten het leven zo eenvoudig mogelijk te maken. Aan de andere kant zijn er bedrijven die elektronica- en LED-competenties uit andere branches meebrengen, wat geen bijdrage levert aan de overzichtelijkheid. Er zal ergens zeker een fase komen waarbij de behoeften van de klant weer op de voorgrond staan en de markt consolideert. David Kuntzsch: Het is volstrekt mogelijk dat de samenhang van de markt wijzigt doordat er nieuwe aanbieders verschijnen. Daar reken ik bedrijven bij met krachtige merken, mogelijk uit de consumentenelektronica. Omgekeerd kunnen gevestigde bedrijven hun reputatie verliezen, omdat het ze niet lukt op de juiste wijze antwoorden te vinden op de nieuwe vragen van ontwerpers. Armin Scharf: Hoe zit het met de varychrome techniek waarbij men het RGB-systeem aanvult met een witte LED?

gesproken zou je dan achter een object in de lichtbundel schaduw met ongewenst kleurige zomen krijgen. Dat pakken wij aan met een eigen oplossing, waarbij de volledige kleurvermenging al bij de lichtuittreding van de armatuur is gewaarborgd. Armin Scharf: Trefwoord: warmtemanagement. Ook hier is ERCO zeer trots op zijn eigen oplossingen. Andreas Blaut: Wij formuleren het als volgt: „We are no fans of the fan“.

Armin Scharf: Hoe komt dit tot uitdrukking in de totale efficiency? David Kuntzsch: Gewoonlijk neemt de ontwerper de gegenereerde hoeveelheid licht in aanmerking en de daarvoor benodigde hoeveelheid energie; dus de verhouding van lumen tot watt. Waarbij wij van mening zijn, dat dit te kort door de bocht is. Want lumen becijfert immers alleen welke lichtstroom de lamp genereert. Wat ons interesseert is de hoeveelheid licht die op het doeloppervlak terecht komt. Want gegenereerd licht kan in het huis verloren gaan of als strooilicht ergens op de wand rondzwerven. Als we onze producten vergelijken met die van de concurrent, dan registreren wij bij hetzelfde energieverbruik vaak 1,5-voudige of dubbele verlichtingssterktes op het doeloppervlak.

Andreas Blaut: Achter deze zogenaamde RGBW-techniek gaat de visie van de ideale armatuur schuil, die zowel volle kleuren als pastelachtige witte tinten vormt en kleurtemperaturen kan variëren. Markus Görres: Met RGB alleen kan geen continu kleurspectrum noch een goede kleurweergave worden gegenereerd. Feitelijk zijn RGB-systemen alleen geschikt voor zuivere kleurtoepassingen. Als ook wit dient te worden verlicht, dan is bovendien de witte LED nodig. Met het RGBW-systeem verkrijgen we dan heel andere mogelijkheden, vooral met het oog op de kwaliteit van de kleurweergave. David Kuntzsch: Verschillende kleuren in een lichtbundel combineren is een uitdaging, omdat de LED's met de verschillende kleuren optisch niet in hetzelfde brandpunt zitten. Normaal

Markus Görres: LED's geven het licht naar voren af; de warmte daarentegen alleen naar achteren. Door de goede thermisch verbinding van de chip oppervlakken of de printplaat krijgen we een ideale warmteafvoer. Wij proberen dit al in het ontwerpstadium af te dekken door thermische simulatie. In tegenstelling tot concurrenten gebruiken wij uitsluitend passieve koeling zonder actieve componenten, zonder ventilatoren of membranen. Want die verminderen niet alleen de efficiency, maar ook de levensduur van de armatuur en kunnen storende geluiden veroorzaken. Armin Scharf: Welke mogelijkheden biedt de LED voor het design van armaturen? Henk Kosche: Vrijheden in het design resulteren uit de restricties die een technologie met zich meebrengt. Als totaalsysteem beschouwd is de LED immers een technologie met een hoge complexiteit. Daardoor is hier iedere adequate vormgeving gebaseerd op het beheersen van complexiteit. Voor de gebruiker staat echter de grootst mogelijke eenvoud in het gebruik voorop. Op die manier was hier de uitdaging het bekende met de innovatie in één product te combineren en daarvoor een vormentaal te vinden.

David Kuntzsch: De houding inzake vormgeving die ERCO naar haar producten vertaalt, zou je als functioneel minimalisme kunnen beschrijven. Wanneer we de armaturen bekijken die hier voor ons liggen, dan is het zichtbaar dat de overgang naar nieuwe vormen reeds heeft plaatsgevonden. De LED-armatuurkoppen zijn volledig vlak geworden, in zoverre heeft de LED beslist een zelfstandige producttaal voortgebracht. Markus Görres: Ook bij het design is het voordeel van onze strategie zichtbaar. Met modules van toeleveranciers zouden we opnieuw de oude principes hebben gehad: lamp plus reflector en daardoor dezelfde opbouw zonder verschil ten opzichte van de conventionele oplossingen. De vermindering van de diepte en de vrijheid van de vorm die nu worden bereikt, zijn erop gebaseerd dat wij consequent eigen componenten, eigen optische modules inzetten.

Over de auteur Armin Scharf werkt en woont als freelance journalist en tekstschrijver in Tübingen. Tot zijn thematische zwaartepunten behoren industrieel ontwerp, nieuwe technologieën en bouwtechnische aspecten. Hij is onder andere de vaste externe medewerker van Design Report, van verschillende klantentijdschriften en exploiteert sinds 2009 het zelfontwikkelde onlinemagazine zwomp.de dat zich speciaal wijdt aan het spannende veld van het ontwerp van investeringsgoederen. www.bueroscharf.de www.zwomp.de


LED-spot met RGBW-varychrome techniek

Kleurschaduwvrije lichtbundel De afzonderlijke kleurenlicht bronnen van traditionele RGBspots die herkenbaar zijn als individuele rode, groene en blauwe lichtpunten, leiden dikwijls tot het fenomeen dat aan de schaduwomtrekken navenante meerkleu rige randen ontstaan. Het was een centraal ontwikkelingsdoel voor de nieuwe ERCO LED-varychrome-

De nieuwe alleskunner onder de lichtwerktuigen: variabele lichtkleur en lichtsterkte, subtiele witnuances bij een uitstekende kleurweergave en verwisselbare Spherolit-lenzen voor verschillende lichtsterkteverdelingen – dit alles bieden de nieuwe ERCO LED-spots met RGBW-varychrome techniek.

Dankzij hun LED-optische systemen met Spherolitlenzentechniek bieden de nieuwe LED-varychrome spots de gebruikelijke brede keuze aan lichtsterkteverdelingen van spot tot wallwash met homogene, kleurschaduwvrije lichtbundels. Vooral de wallwashers zijn zeer geschikt om architectuur steeds weer opnieuw te ensceneren met dynamisch, gekleurd licht.

spot om deze kleurschaduwen te elimineren. Hiervoor worden de kleurcomponenten al binnen de LED-lens homogeen vermengd. Het resultaat kan aan het lichtuittredingsvlak worden waargenomen. Het wordt al zichtbaar in de gemengde lichtkleur en aan de kleurschaduwvrije lichtbundel op objecten en vlakken. Verzadigde kleur Voor het genereren van gekleurd licht worden de vier kleurcomponenten rood, groen, blauw en wit volgens de wetten van de additieve kleurmenging individueel aangestuurd. Zo geeft bijvoorbeeld het mengen van 100% blauw en 100% rood een hoog verzadigd licht in magenta. De menging vindt bij ERCO LED-varychrome spots plaats binnen de LED-lens zodat de bereikte kleur al op het lichtuittredingsvlak homogeen zichtbaar wordt.

Neutraalwit (ca. 5000K) Als aanvulling op de drie basiskleuren hebben de nieuwe LEDvarychrome spots ook warmwitte LED’s. Daardoor kunnen enerzijds willekeurige kleuren traploos in pasteltonen veranderd worden, anderzijds kunnen vooral ook wittonen langs de planckse curve gegenereerd worden en wel door de bijmenging van extra blauwof roodaandelen tot wit licht.

De varychrome techniek met RGBkleurmenging was een belangrijke factor voor de doorbraak van de LED in de architectuurverlichting. Want voor het eerst boden daarmee LED-armaturen een kenmerkende combinatie die met traditionele techniek niet kon worden gerealiseerd: Flexibiliteit en variabiliteit hadden zich verbonden met comfort, duurzaamheid en efficiency. Hun optimale dimbaarheid en hoogverzadigde lichtkleuren maken LED’s tot een ideale lichtbron voor kleurmengingsarmaturen. Nu presenteert ERCO een nieuwe genera tie LED-varychrome spots die vooral met het oog op veelzijdigheid en lichtkwaliteit een duidelijke voortschrijdende ontwikkeling te zien geven – de wel meest flexibele werktuigen voor accentverlichting en wallwashing ooit. Basis van de 14 ERCO Lichtbericht 94

nieuwe ontwikkelingen is de aanvulling van de basiskleuren rood, groen en blauw (RGB) door extra witte LED’s. De individuele regeling van de vier componenten via een voor DALI geschikt 4-kanaals bedrijfsapparaat maakt het mogelijk zowel hoogverzadigd als pastel gekleurd licht, maar vooral ook hoogwaardig wit licht met een variabele kleurtemperatuur te genereren: traploos regelbaar langs de hele plancksche curve. De extra component in warmwit (3000K) zorgt bovendien voor een uitstekende kleurweergave. In de varychrome spots combineert ERCO de RGBW-kleurmenging – die in het Quintessence plafondinbouwprogramma al sinds 2010 verkrijgbaar is – nu met de gepatenteerde LED-lens uit collimatoren en Spherolit-lenzen. Specifiek voor de

Warmwit (ca. 2700K) De nieuwe LED-varychrome spots maken een traploze keuze van de kleurtemperatuur mogelijk in een gebied van 2700K tot 5500K. Door de verrijking met extra spectraalaandelen kan de toch al goede kleurweergave van de warmwitte LED (Ra>90) verder geoptimaliseerd worden.

varychrome spot is een in de lens geïntegreerd lichtmengingsniveau dat voor een homogene, kleurschaduwvrije lichtbundel zorgt. Die Spherolit-techniek biedt een breed gamma aan lichtsterkteverdelingen, van spot, flood en wide flood, oval flood tot en met wallwash.

LED-module RGBW De rode, groene, blauwe en witte LED’s zijn op de modules van de ERCO LED-varychrome spots tot lichtpunten samengevoegd. De modules worden bij ERCO ontwikkeld en volgens strenge richtlijnen geproduceerd.

ERCO Lichtbericht 94

15

LED-spot met RGBW-varychrome techniek

Producten met RGBW-techniek De nieuwe LED-varychrome techniek voor spots bestaat uit de RGBW-module, een speciale LED-lens met geïntegreerd kleurmengingsniveau, een zesvoudige collimator, verwisselbare Spherolitlenzen en een op maat gemaakt DALI bedrijfsapparaat. Deze is in de nieuwe spot-series Light Board en Opton evenals in de nieuwe generatie van de Cantax spots verCantax varychrome krijgbaar. Voor de plafondinbouw RGBW zijn Light Board inbouwarmaturen RGBW beschikbaar. RGBW-techniek is er bovendien ook voor LEDdownlights en LED-wallwashers in het Quintessence programma.

2

3 Light Board varychrome RGBW


0.7

Spectrum en kleurweergave Vanwege de eigenschappen van ons oog kan voor ons een wit lijkend licht spectraal zeer ver schillend zijn samengesteld. Dit leidt tot een verschillende weer gave van reflectiekleuren die in relatie tot een referentielicht met vol spectrum de kleurweergavekwaliteit definieert. Pure RGB-armaturen produceren op B

100 %

G

grond van hun smalle bandbreedte wit licht met een onbevredigende kleurweergave. Het gelijkmatige spectrum van de RGBW-armaturen maakt daarentegen een uiterst natuurlijke en hoogwaardige kleurweergave.

R

B

100 %

G

R

Green

510

555 0.6 0.5

4

Opton varychrome RGBW

5

527 530

0.8

De optische componen ten van een ERCO LEDvarychrome spot met RGBW-techniek: RGBWLED-module met primaire lens (1), lichtmenger (2) met diffusorfolie (3), zesvoudige collimator als secundaire lens (4), verwisselbare Spherolit-lens als tertiaire lens (5).

zen om de lichtsterkteverdeling te regelen, komt een nieuw niveau. Dit kleurmengingsniveau is gepositioneerd tussen de LED-module en de zesvoudige collimator die voor een volledig homogene doormenging van de kleurcomponenten binnen de lens zorgt en daarmee een kleurschaduwvrije lichtbundel genereert.

1

Light Board inbouw armatuur varychrome RGBW

Aansturing van RGBW-spots De lichtregeling Light System DALI heeft in haar geïntegreerde software Light Studio voor overeenkomstige spots twee bedieningselementen: zowel de kleurencirkel om een willekeurige kleur te kiezen, maar ook een schuifregelaar voor de keuze van wittonen van een gedefinieerde kleurtemperatuur. Overeenkomstig de actuele DALI standaards geven ERCO vary chrome spots met RGBW-techniek ondanks vier kleurkanalen maar een enkel DALI adres weer. Het beproefde procédé van de kleurcompensatie in de fabriek garandeert een hoge kleurconstantheid en precisie.

Spherolit-optiek voor RGBW In de nieuwe LED-varychrome spots wordt een speciale vorm van de door ERCO ontwikkelde, gepatenteerde Spherolit-lenzentechniek gebruikt. Bij de LED-modules met hun primaire lenzen direct op de LED’s, de collimatoren als secundaire lenzen systemen om het licht parallel te laten verlopen en de Spherolit-lenzen als tertiaire len-

575

500

y

80

80

60

60

40

40

20

20

ww

0.4 600

White 0.3

Red

490

622 780

0.2 480

0.1

Blue

0

465 380

0.0 0.0

0.1

0.2

0.3

0.4 x

0.5

Kleurruimte De plancksche curve markeert binnen de CIEkleurruimte de wittonen van verschillende kleurtemperatuur – van het blauwachtige koudwit tot en met het rood achtige warmwit. RGBWtechniek geeft zowel hoog verzadigde kleuren als variabele wittonen weer.

0.6

0.7

0 300

0.8

Kleurtemperatuur Bij Light Clients met het attribuut varychrome RGBW zoals de nieuwe LED-varychrome spots, kan in de software Light Studio de kleurtemperatuur in een breed gebied traploos worden ingesteld. Als alternatief is ook de gebruikelijke kleurencirkel voor de keuze van willekeurige lichtkleuren beschikbaar.

400

500

RGB-LED's De RGB-LED’s maken het mengen van hoog verzadigd gekleurd licht mogelijk. Wit licht uit RGB-LED’s heeft evenwel geen bevredigende kleurweergavekwaliteit en is daarom minder goed voor kleurkritische verlichtingstaken.

600

700

800 nm

300

400

500

RGBW-LED's De combinatie van RGBLED’s met warmwitte LED’s combineert de voordelen van beide systemen: RGBW-armaturen genereren enerzijds variabele wittonen van de plancksche curve met een uitstekende kleurweergave, anderzijds echter ook gekleurd licht van pasteltonen tot in het hoog verzadigde gebied.

600

700

800 nm

Het gelijkmatige spectrum leidt tot een goede kleurweergavekwaliteit.


17

ERCO Technisch Centrum LED-case study: nieuw licht voor conferentiezalen

buiten het gezichtsveld ondergebracht. Het verlichtingsconcept voor de algemene verlichting bestaat uit een downlight-raster en de verlichting van de zijdes door spots of wallwashers aan spanningsrails. De dimbare LED-techniek van de gebruikte Quintessence downlights en Logotec spots laat haar sterke kanten niet alleen zien in de effi ciency en lichtkwaliteit, maar ook in de integratie in het lichtregelsysteem Light System DALI. Vooral bij multifunctionele ruimten is intelli gente lichtregeling een bepalende factor voor efficient visual comfort. Via DALI Plug and Play kunnen de LED-armaturen snel en ongecompliceerd in geprogrammeerde gebruiksscenario’s worden geïntegreerd. Ze worden opgeroepen door de touch screen van de Light Changer aan te raken. Middels Plug and Play kan niet alleen individueel worden gedimd maar bijvoorbeeld kan voor een presentatie ook het projectiescherm automatisch worden geactiveerd. Ook hier zijn de energiebesparingsmogelijkheden aanzienlijk: In vergelijking met de oude installatie die vanaf de bouw overeenkomstig met gloei-, halogeen- en fluorescentielampen was uitgerust, is het energieverbruik met ca. 75% gereduceerd – en bij het gedempte licht van een presentatie veroorzaakt een beamerprojector van de nieuwste „ECO“-generatie meer energiekosten dan de nieuwe LED-verlichting.

Stap voor stap gaat ERCO ook in het eigen bedrijf steeds meer ruimten omzetten op modern, efficiënt LED-licht. De daarbij opgedane ervaringen leveren de beste argumenten om ook planners en opdrachtgevers optimale lichtoplossingen met LED aan te bieden. In het souterrain van het Technisch Centrum van ERCO in Lüdenscheid bevinden zich verscheidene conferentiezalen die een uniforme vormgeving hebben maar zich eigenlijk vooral qua maatvoering van elkaar onderscheiden en zo zeer geschikt zijn voor een multifunctio neel gebruik. Alle zalen bezitten naar buiten toe een glazen front waar indien nodig met motorische binnenjaloezieën het zonlicht kan worden geweerd. De plafondinbouwarmatu ren evenals medieatechnik, luchtverversing en klimatisering zijn opgenomen in een verlaagd akoestisch plafondelement. Aan de kopse kanten is het plafondelement niet geheel tot aan de wand gebracht. In de zo gecreëerde welvingen zijn luchtuitlaten, presentatiescherm en spanningsrails voor de montage van spots 18 ERCO Lichtbericht 94

De plafondgeïntegreerde verlichting is in de kleine conferentiezalen uitgevoerd met Quintessence LED downlights terwijl in de grote zalen gedifferentieerd wordt naar downlights en wallwashers. Binnenjaloezieën en projectieschermen kunnen door DALI-schakelactoren met Light System DALI in het lichtmanagement worden geïntegreerd:

Door aanraking van de Light Changer kan zo bijvoorbeeld bij de scène „Presentatie“ de verlichting worden gedimd en tegelijkertijd het scherm worden neergelaten.

Lichtconcept Aansluitvermogen per (W/m2)

m2

Bestand Nieuw (LED) 2 41,38 W/m 11,05 W/m2

Vergelijking aansluitvermogen (%)

100%

27%

Vergelijking bedrijfskosten

100%

18%

Besparing CO2 per jaar

4,9t

Komt overeen met een vermindering naar 27%

Logotec LED De spots en wallwashers met Spherolit-lenzen zijn aan 3-fasen spannings rails gemonteerd en via DALI-dimmers groepsgewijs met de lichtregeling verbonden. De gelijkmatige washing van de achterwand maakt de ruimte optisch groter. Een spot heeft als functie om aan de ingang van een zaal een verblindingsvrije over-

gangszone te creëren met een hogere verlichtingssterkte, de zognaamde „Welcome Mat“.


19

ERCO Technisch Centrum LED-case study: RGBW-wallwashing in een representatief kantoor

Variabele kleurtemperatuur Lichtcomponenten met variabele kleurtempera tuur, zoals de wallwashing met RGBW-varychromewallwashers bieden veelsoortige mogelijkheden voor het ensceneren van ruimten. In een concrete toepassing kan bijvoorbeeld de afstemming van wallwashing op het natuurlijke licht worden

aangeboden die er vanwege de grote glazen oppervlakken natuurlijk altijd is: koeler licht in de namiddag (links), war mer ruimtelijk licht voor de avondschemering (rechts).

Licht dat zich niet alleen in zijn helderheid maar ook qua kleur traploos laat regelen, opent een nieuwe dimensie bij de enscenering van ruimten. Wanneer er niet alleen afzonderlijke verzadigde gekleurde lichtaccenten, maar tevens een variabele zaalverlichting met een hoge lichtkwaliteit vereist is, zijn LED-varychrome armaturen met RGBW-techniek de oplossing. Zij combineren rode, groene en blauwe LED’s met krachtige warmwitte LED’s. Individueel aangestuurd via voor DALI geschikte bedrijfsapparatuur kunnen zulke armaturen door additieve kleurmenging enerzijds willekeurig intensieve lichtkleuren, anderzijds echter ook wittonen langs de planckse curve produceren – van een extreme warmtoon van een gedimde gloeilamp tot het stralende, koele wit van het zenitale daglicht. Door de evenwichtige spectrale samenstelling van het licht kan bovendien een uitstekende, natuurlijk werkende kleurweergave worden bereikt. Voor het representa tieve kantoor in het Technisch Centrum van ERCO hebben de planners Quintessence RGBW-

Gekleurd licht Behalve de mogelijkheid de kleurtemperatuur van de witte verlichting traploos te veranderen bieden de RGBW-vary chrome armaturen ook het gehele spectrum van het gekleurde licht, van pasteltonen tot in het hoog verzadigde gebied. Daarmee zijn ze zowel voor hoogwaardig wit licht met goede kleur-

weergave tijdens het gewone dagelijkse werk als ook voor een kleurige enscenering van ruimten voor bijzondere gebeurtenissen, bijvoorbeeld een ontvangst of een vernissage zeer geschikt. Voor een kleurkeuze heeft de ERCO Light Changer op zijn touch screen een passende grafische instelmogelijkheid.


wallwashers met LED gebruikt om de ruimtebegrenzende vlakken gelijkmatig met licht van een variabele nuance te kunnen washen. Een Light System DALI installatie zorgt voor de intuïtieve interface voor de bediening van de verlichting, zodat door middel van het even aanraken van de touch screen voor de verschillende tijdstippen van de dag, gebeurtenissen of stemmingen, de passende lichtscène kan worden opgeroepen. Passende grafische bedieningselementen maken bovendien een interactieve handmatige ingreep mogelijk om bijvoorbeeld de kleurtemperatuur van een groep wallwashers geheel naar DALI Plug and Play RGBW-lichtwerktuigen wens opnieuw te kunnen instellen.

van ERCO kunnen als DALI Light Clients in lichtregelinstallaties, bijvoorbeeld het Light System DALI worden geïntegreerd. Overeenkomstig de actuele DALI norm heeft de bedrijfs apparatuur ondanks vier kanalen slechts één DALI-adres nodig. De in de fabriek gecodeerde

ERCO Light Clients wor den bij de inbedrijfstelling van een Light System DALI installatie automatisch herkend en bieden daarmee het comfort van „Plug and Play“.


21

Focus

Dubbelfocus-downlights en hun toepassing In het plafond geïntegreerde verlichting, waarbij de lichtbronnen grotendeels aan het zicht zijn onttrokken, representeert in sterke mate de stelregel „licht in plaats van armaturen“. Deze opzet werd door de lichttechnische ontwikkeling van dubbelfocus-downlights geoptimaliseerd. Terwijl bij con ventionele downlights voor hogere lichtstromen ook grotere armatuuropeningen voorwaarde zijn, bekoren dubbelfocus-downlights door een zeer kleine armatuuropening. Hun lichttechnische voordeel bestaat uit de betere afscherming van de lamp om verblinding te voorkomen. Vooral bij hoge ruimten, zoals foyers of concertzalen, is dit aspect belangrijk omdat bij conventionele downlights door het zicht op de lampen makkelijk verblinding kan optreden. De verder naar achteren geplaatste stand van de lamp van de dubbelfocusdownlights leidt daarentegen tot een aangenaam visual comfort. Typisch genoeg zorgen dubbel focus-downlights voor een relatief smalle, gerichte lichtbundel om als toepassing ook bij een grotere hoogte van de ruimte in een oplossing te voorzien. De kleine lichtopening van de dubbelfocus-downlights heeft ook qua vormgeving voordelen: deze armaturen zorgen voor een zeer decent effect op het plafond vergeleken met conventionele downlights en hun aanmerkelijk grotere armatuuropeningen. Het plafond krijgt daardoor een meer homogene en rustiger indruk. Vooral bij donkere plafonds werken rasters met grote heldere armatuuropeningen storend. In zoverre kunnen dubbelfocus-downlights ook bij een normale ruimtelijke hoogte al bijdragen aan de discrete verschijningsvorm van het plafond.

Dubbelfocus

Toepassing concertzaal: De ruimtelijke hoogte vraagt voor een indrukwekkende enscenering hoge lichtstromen. Met dubbelfocus-downlights kunnen bij een groot visual comfort voldoende horizontale verlichtingssterktes worden gerealiseerd.

Toepassing luchthaventerminal: Hoge ruimten stellen bijzondere eisen aan het visual comfort, omdat men door het perspectief meer zicht op de plafondinbouwarmaturen krijgt. Voor zulke toepassingen zijn dubbelfocus-downlights met sterke anti-verblinding en een onopvallende plafondopening bijzonder geschikt.

In vergelijking met downlights (links) beschikken dubbelfocus-downlights (rechts) over een kleinere, onopvallende armatuuropening bij dezelfde lichtstroom. Daardoor krijgt men een rustiger indruk van het plafond. De darklight-reflector zorgt bij de plafondinbouw armaturen voor conventionele lampen voor een goed visual comfort.

Techniek van LED-dubbelfocusdownlights Dubbelfocus-downlights met LED-techniek beschikken weliswaar over een andere constructie dan dubbelfocus-downlights voor conventionele lampen, maar zijn voor dezelfde toepassingen bestemd. Traditionele dubbelfocus- downlights, zoals voor hogedrukgasontladingslampen, bestaan uit een ellipsoïdereflector aan de bovenkant en een darklight- reflector aan de onderkant. De lamp in het bovenste eerste brandpunt van de ellips wordt naar het tweede brandpunt gereflecteerd, waaraan de bovenkant van de compacte darklight-reflector zich bevindt, die de verblinding beperkt en voor een zeer goed visual comfort in de ruimte zorgt. Bij deze constructie blijken de grote inbouwhoogte en relatief slechte efficiency echter een nadeel te zijn. Omdat bij platinen met meerdere LED’s diverse brandpunten ontstaan, kan de bestaande lichttechniek niet direct op de LEDtechniek worden toegepast. Daarom vindt de lichtsturing bij de Quintessence LED-dubbelfocusdownlights plaats via een compact lenzensysteem met collimator en Spherolit-lens. Het geprojecteerde licht treedt uit de Spherolit-lens reeds als een precieze, aan strooilicht arme bundel naar buiten, zodat een darklight-reflector niet nodig is. In plaats daarvan zorgt een matzwarte anti-verblindingsconus voor visual comfort en een onopvallende plafondindruk, in het bijzonder bij donkere plafonds. Vanuit die technische opzet ontstaat een groter bedrijfsrendement dan bij conventionele lampen, een wezenlijk gunstiger oordeel over anti-verblinding (UGR), als ook een kleinere inbouwhoogte. Voor afstemming op de hoogte van de ruimte zijn de LED-dubbelfocusdownlights met flood of wide flood Spherolit-lenzen uitgerust. Thomas Schielke

Het voordeel van de dubbelfocus-downlights met LED-techniek vergeleken met de downlights met conventionele lampen ligt vooral in het lagere energieverbruik en de kleinere inbouwhoogte.

Lamp

QT12 LED 90W 20W, warmwit

Lichtstroom

1800lm 1305lm

Rendement

20lm/W 65lm/W

Verlichtingssterkte

178lx 199lx

P*

8,79W/m²

2,10W/m²

Voor optimale bescherming tegen verblinding en een onopvallende plafondindruk, in het bijzonder bij donkere, hoge ruimten, beschikken de LED-dubbelfocus- downlights over een matzwarte anti-verblindingsconus.

Komt overeen met een vermindering naar 24%



23

Palazzo Bembo, Venetië Historische architectuur, moderne kunst, toekomstbestendig licht: ERCO LED- techniek maakt zich waar in de expositie ruimtes van het Palazzo Bembo.

www.palazzobembo.org

Een blik uit het raam plaats elk tentoonstellingsstuk in de sfeer van zes eeuwen Europese cultuurgeschiedenis: de loggiazaal van het Palazzo Bembo kijkt direct uit op het Canal Grande en de Rialtobrug. Logotec LED-spots zorgen met warmwitte LED's en de gepatenteerde lichttechniek met Spherolit-lenzen voor


Al verschillende jaren organiseert de stichting Global Art Affairs exposities met internationale kunstenaars. Met Palazzo Bembo beschikt deze nu over een vaste standplaats in één van de belangrijkste centra voor moderne kunst. Op de linkerfoto ziet u de volgende werken: Arnulf Rainer (Oostenrijk): buste, zonder titel, 2010; kruis,

Tentoonstellingsdesign en lichtplanning: Global Art Affairs, Leiden/Venetië Foto’s: Thomas Mayer, Neuss

een optimale lichtkwaliteit. Het bescheiden, neutrale design van de compacte spots voegt zich discreet, echter wel autonoom, in het spanningsveld tussen de historische substantie en moderne kunst.

Te midden van de toeristische drukte handhaaft Venetië, de millimetergewijs in de lagune zinkende schoonheid, zich als centrum voor moderne kunst. De trekker is de Biënnale in wiens omgeving ook galerieën en collecties die daarop betrekking hebben, hun internationale publiek vinden. Daarbij gaat er vaak een bijzondere schoonheid uit van de expositieruimtes: historische plaatsen, zoals de oude werfinstalla ties van de arsenalen, waar grijpbare geschie denis wordt geconfronteerd met de artefacten van de moderne kunstenaars – soms tegendraads, bevreemdend, ontoegankelijk en nog in afwachting van het oordeel van de tijd. Het prachtige Palazzo Bembo, door de gelijknamige patriciersfamilie in de vijftiende eeuw direct gebouwd aan het Canal Grande, biedt nu ook ruimte voor dergelijk stimulerende ontmoetingen. Hier, waar in 1470 de geleerde en latere kardinaal Pietro Bembo het levenslicht aanschouwde, hebben kunst en cultuur opnieuw een plaats gevonden. Door de oprichting van Global Art Affairs werden de jarenlang leegstaande etages van het Palazzo wakker gekust. Global Art Affairs – geïnitieerd door de Nederlandse kunstenaar René Rietmeyer – organiseert sinds enige jaren tentoonstellingsprojecten met internationale kunstenaars. Samen met zijn curatoren Sarah Gold en Karlyn de Jongh ging Rietmeyer op zoek naar ruimtes om in het begeleidende programma van de 54e Kunstbiënnale 2011 de tentoonstelling „Personal Structures“ te presenteren met 28 kunstenaars, afkomstig van vijf continenten. Met een langetermijnperspectief als exploitant van de expositieruimtes

zonder titel, zonder jaar. Carl Andre (VS): Crux 14, 2010. De rechterfoto toont de volgende werken: wandtapijt van Peter Halley (VS): Judgment Day, 2011; op de achtergrond van Yuko Sakurai (Japan): Tsuyama.

investeerden ze veel tijd en moeite in de terecht monumentale renovatie van de ruimtes die, met het oog op het aanzien van de expositiestukken, moeten voldoen aan de museumnormen. De massieve constructie van het historische Palazzo maakte het daarbij mogelijk af te zien van kunst matige airconditioning. Voor de verlichting kwam slechts één professionele en duurzame oplossing in aanmerking – er werd gekozen voor een ERCO spanningsrailsysteem met Logotec LED-spots en wallwashers: „Het werkt perfect, laat de kunstwerken optimaal uitkomen en is bij het ombouwen van tentoonstellingen flexi bel en gemakkelijk in gebruik,“ schildert curator Sarah Gold haar ervaringen met het systeem af. Door de efficiënte LED-techniek is het aansluitvermogen slechts circa 20% van een vergelijkbare installatie in laagspannings-halogeentechniek. Dat bespaart niet alleen de natuurlijke hulpbronnen, maar ook de zenuwen, omdat de elektrische installaties in de oude Palazzi zo hun kuren kunnen hebben, weet Sarah Gold: „We hebben hier in Venetië al vernissages meegemaakt, waarbij het licht moest aangaan. In plaats daarvan brandde de hoofdzekering door. Dat zal ons nu niet zo snel meer overkomen!“


De schatkamer van Steiermark: Museum im Palais, Graz

Lichtplanning: Gerald P. Marko, Graz Tentoonstellingsvormgeving: Dr. Eva Marko, Graz Foto’s: Rudi Meisel, Berlijn

De cultuurhistorische verzameling in het gerenoveerde paleis Herberstein behoort tot het museum Joanneum: nog een instituut van wereldklasse dat voor de galerieverlichting heeft gekozen voor ERCO LED-techniek. Ook buiten is licht bestemd voor de perfecte enscenering. Alsof het de natuurlijkste zaak van de wereld is, slaat Graz, de hoofdstad van de deelstaat Steiermark, de brug tussen een rijke historie en een creatieve toekomst: hoeveel moderne grote steden hebben een historisch centrum dat UNESCO op de lijst van werelderfgoederen plaatst, en werden bovendien door juist die internationale, culturele organisatie wereld wijd tot één van de tien „UNESCO Cities of Design“ uitgekozen? Het museum Joanneum vormt een onderdeel van de levendige culturele traditie in Graz: opgericht in 1811 door aartshertog Johann, überhaupt als eerste museum in Oostenrijk, behoort het tegenwoordig tot de grootste in zijn soort in Europa. Het museum beschikt namelijk over negen locaties in historische en moderne gebouwen, alsmede over ruim 4,5 miljoen verzamelde objecten uit de meest uiteenlopende gebieden. Een van de locaties is het barokke paleis Herberstein aan de Sackstraße 16. Het belangrijke architectuur monument in de oude binnenstad van Graz herbergde sinds 1941 eerst de nieuwe galerie van het Joanneum. Vervolgens heropende het in mei 2011 na grootschalige renovatie- en restauratie werkzaamheden als „Museum im Palais“, het nieuwe thuis van de cultuurhistorische collectie. Een heropening die recht doet aan de claim van „City of Design“: het nieuwe museum combineert namelijk de authentieke presenta tie van de schitterend gerestaureerde, barok uitgevoerde zalen van het paleis met modern vormgegeven tentoonstellingsgalerieën die voldoen aan alle vereisten van curatoren. De tegenwoordig vanzelfsprekende faciliteiten, zoals de museumshop en het restaurant, zijn ondergebracht in de sfeervolle binnen- en buitengebieden van de begane grond. Hier wordt duidelijk welke veelzijdige rollen ERCO lichtwerktuigen in een dergelijke context kunnen spelen. Met de Joanneum heeft opnieuw een instituut van wereldklasse gekozen voor de LEDtechniek van ERCO voor zowel de verlichting van galerieën; als ook voor de architectuurbelichting in het prachtig barokke trappenhuis. Op de binnenhoven en de gewelfde gangen worden ERCO producten ingezet die bijdragen aan de aantrekkelijke presentatie. Het oudste deel van het paleis stamt uit de 16e eeuw. De façade met zijn twee portalen verkreeg in de 18e eeuw zijn huidige uiterlijk aan de buitenkant door de barokke bouwmeester Joseph Hueber (1715–1787). Deze verbond bovendien de drie vleugels van het gebouw door een prachtig centraal trappenhuis: de representatieve opgang wordt afgezoomd door lantaarns dragende sculptuurparen en opent zich naar boven in een plafondfresco dat een glimp van Olympus prijsgeeft. Deze is aan Stock 26 ERCO Lichtbericht 94

www.museum-joanneum.at/museum_im_palais

Historische gewelven vormen de stemmige entree van het Museum im Palais. De hier gebruikte Tesis uplights voor halogeenmetaaldamplampen van 35W beschikken over een gemodificeerde lichttechniek om het licht nog zachter en breder tot in het midden van het gewelf te stralen.

Blikvanger aan de façade naar de Sackstraße in Graz: het prachtig barokke portaal, vol effect geënsceneerd met twee Tesis vloerinbouwarmaturen. De regelbare uplights zijn voorzien van halogeenmetaaldamplampen van 20W en werden voor een ovale lichtbundel van sculptuurlenzen voorzien.

Tesis vloerinbouw armatuur HIT

Een binnenhof in het paleis dient tegelijkertijd als terras van het restaurant „Prato“. Hier kunt u in een buitengewone ambiance „al fresco“ eten, wanneer het jaargetijde dat toestaat. De verblindingsvrije Kubus façade armaturen geven het gebouw een ingetogen presentie in het donker. Deze zijn uitgerust met efficiënte halogeen-

metaaldamplampen van 20W en telkens in omhoog en omlaag stralende paren gemonteerd.

Kubus façadearmatuur HIT

De opmaat van de omgang: het prachtig barokke trappenhuis. Naar boven wordt een plafondfresco van Philipp Carl Laubmann (1703–1792) zichtbaar dat een glimp van Olympus prijsgeeft. Voor de verlichting plaatsten de ontwerpers Trion plafondwashers voor fluorescentielampen T16 van 54W op een aanwezige, gestuukte lijst. De

gelijkmatige breedstraling laat de fresco op vrijwel magische wijze verschijnen, net alsof deze vanuit zichzelf oplicht.


De vervangbare Spherolitlenzen voor verschillende lichtsterkteverdelingen maken Logotec LED-spots tot een flexibel werktuig voor de enscenering van tentoonstellingen. Logotec LED

Dankzij de LED-lichttechniek met collimatoren en Spherolit-lenzen voor de regeling van de lichtsterkteverdelingen is ERCO LED-licht in het museum geschikt voor talloze ver lichtingstaken: van de breedstralende verlichting van een installatie met de karakteristiek oval flood (links), tot en met de pre cieze accentuering van kleinere objecten met de karakteristiek narrow spot.

Cultuurgeschiedenis met een lokaal tintje: de collectie van Graz presenteert prachtige stukken, zoals de „Steirischen Herzogshut“ (rechtsboven), maar ook historische, dagelijkse voorwerpen en curiosa. Het systeemdesign van de ERCO LED-verlichting biedt voor elk museumstuk een lichtwerktuig met de passende lichtver-


deling, alsmede de mogelijkheid de lichtsterkte via een ingebouwde dimmer exact af te stemmen op de behoeften van curatoren en conservatoren.

Philipp Carl Laubmann (1703–1792) toegedicht; net zoals een ander plafondfresco in de voorruimte van de tentoonstellingsomgang op de tweede verdieping. De magie van de verlichting zit in lichtbronnen die voor de kijker onzichtbaar zijn: op een aanwezige, gestuukte lijst plaatsten de ontwerpers rondom via DALI dimbare ERCO Trion plafondwashers voor fluorescentielampen T16 van 54W. Hun asymmetrische lichtverdeling zorgt voor de gelijkmatige verlichting van het gewelf – een effect waardoor het lijkt of de fresco uit zichzelf oplicht. Na deze overweldigende ouverture houdt de museumomgang zijn dramatische niveau: deze leidt vervolgens door een suite van vier zalen, een voorkamer, alsmede een kabinet met een rijk rococodecor om dan in lichtmoderne expositieruimtes de permanente expositie van de cultuurhistorische collectie te presenteren. Onder het thema „Statussymbolen“ zijn hier artefacten te vinden die politieke macht en de adellijke levensstijl van het hof vertegenwoordigen en meestal een nauwe historische band laten zien met Steiermark of Graz. Tot de hoogtepunten van het Museum im Palais behoren bijvoorbeeld de zogenaamde „Steirische Herzogshut“ (de hoed van de hertog van Steiermarken – rondom 1400), de gotische pronkwagen van Friedrich IIIe (~1450) of de wereldwijd enige in zijn echtheid onomstreden dwarsfluit van de belangrijke Franse instrumentenbouwer en fluitist Jean Hotteterre (rondom 1680). Deze cultuurschatten zette de lichtplanner van de tentoonstelling, G.P. Marko, geraffineerd in het licht. Hij gebruikte daarbij alle voordelen

die het systeemdesign van de ERCO LED-lichtwerktuigen biedt. Afhankelijk van de grootte en het formaat van de expositiestukken worden alle beschikbare lichtsterkteverdelingen van de Logotec LED-spot ingezet; van narrow spot tot wide flood, oval flood en wallwash. De zonder gereedschap verwisselbare Spherolit-lenzen bieden ontwerpers en technici de flexibiliteit bij de fijnafstelling. Het geringe aandeel aan strooilicht zorgt voor goede contrasten. Voor het doseren van de verlichtingssterktes kunnen de LED-spots individueel worden gedimd, zonder dat daarbij – zoals bij halogeenlampen – de kleurtemperatuur verandert. De spectrale samenstelling van het warmwitte LED-licht is vrij van infrarode en ultraviolette delen, zodat de onvervangbare museumstukken op de best mogelijke manier worden gespaard. Al deze aspecten dragen bij aan een aantrekkelijke, uiterst flexibele en veilige lichtoplossing bij een minimaal energieverbruik en een minimale warmte-invloed: een schoolvoorbeeld van hoe succesvol efficient visual comfort met ERCO LED-techniek in musea en galerieën kan worden gerealiseerd.

De „Friedrichswagen“, een gotische pronkwagen van keizer Friedrich IIIe (~1450), is een hoogtepunt van de tentoon stelling en ondervindt een speciale behandeling voor wat het licht betreft: voor een presentatie met bijzonder veel dramatiek, zijn de lichtbronnen in plafondkanalen verborgen, hun optimale positie en focus-

sering werden in uitvoerige belichtingstesten bepaald. Het gaat om Optec LED-spots narrow spot met telkens 9,6W die gericht het prachtig gesneden blazoen aan de voorkant van de wagen benadrukken.


ECE Center Thier-Galerie, Dortmund

Architect: Kaspar Kraemer Architekten, Keulen (façade); ECE-planningsteam, Hamburg Lichtplanners: LDE KOBER, Dortmund Fotograaf: Dirk Vogel, Dortmund

Economisch element en stedenbouwkundig accent: het nieuwe winkelcentrum „ThierGalerie“ in de binnenstad van Dortmund. ERCO LED-lichtwerktuigen beklemtonen de markante verschijningsvorm.

Dortmund, hét model voor structuurverandering: het is nog geen 50 jaar geleden dat in de Westfaalse metropool nog de drieklank van het Ruhrgebied, steenkool, staal en bier, de boventoon voerde. De toenmalig grote brouwerijen lesten de grote dorst van de mijnwerkers en de staalarbeiders. Intussen zijn de hoogovens gedoofd, gedeeltelijk ontmanteld en aan China verkocht. Op de braakliggende terreinen, zoals die van de Phoenix-staalfabrieken, ontstaan nieuwe zakenwijken, meren en mooie woonomgevingen. Ook de brouwerijen gaven zich gewonnen door de dalende dorst naar bier van de Duitsers: dat resulteerde in veel onbebouwd terrein, enorme oppervlakken in de binnenstad kwamen vrij. Nieuwbouw en oude gebouwen met een nieuwe bestemming zijn nu hoofdzakelijk bestemd voor de steeds sterker wordende dienstverleningssector, voor cultuur en de detailhandel. Dit is ook het geval bij het terrein van de Thier-brouwerij, waarvan het hoofdkantoor tussen Hiltropwall en de Dortmunder shoppingmile Westenhellweg al in 1996 werd opgegeven. 30 ERCO Lichtbericht 94

www.thiergalerie.de

ECE Projektmanagement uit Hamburg, de Europese marktleider in deze sector, ontfermde zich over de ontwikkeling van het terrein. Met de Thier-Galerie ontstond een nieuw, aantrekkelijk winkelcentrum met een verkoopoppervlakte van ruim 33.000m2. Schitterende architectonische elementen zijn de zorgvuldig gereconstrueerde historische façade van het Berlet-Haus naar de winkelstraat Westenhellweg, alsmede de vormgeving van de binnenkant als een „Huis in het huis“. Het aspect Duurzaamheid mag bij projecten van deze omvang niet ontbreken. Met zijn jarenlange ervaring kan ECE voor wat betreft energieverbruik en het behoud van natuurlijke hulpbronnen uiterst efficiënt voor de dag komen. De productie van warmte in het winkelcentrum vormt bijvoorbeeld slechts 20–30% van het energieverbruik. De resterende energie wordt aangewend voor andere disci plines, zoals ventilatie, koelen en licht. En dat vestigt de aandacht op de verlichting: alleen door de inbouw van lampen met de meest recente technologie, zo deelt ECE mee, zou het

Tesis uplights De regelbare uplight uit het programma Tesis vloerinbouwarmaturen in beschermingsgraad IP68 is bijzonder geschikt om met zijn smalle lichtbundel verticale façadecomponenten te accentueren. Als lamp worden uiterst efficiënte halogeen-metaaldamplampen gebruikt.

Lightcast Downlights in beschermingsgraad IP68 genereren een tapijt van licht dat de ingang markeert. Ook hier zijn halogeenmetaaldamplampen als lampen ingezet.

ERCO producten een lichtconcept realiseren in de betekenis van efficient visual comfort.

Optec De universele familie spots, Optec, is zowel voor conventionele lampen, zoals halogeen- metaaldamplampen, alsmede met LED beschikbaar – en altijd met een ruime keuze aan lichtsterkteverdelingen; van spot tot wallwasher.

energieverbruik in de nieuwe centra gemiddeld met 20% worden verlaagd – een principe dat perfect past bij het ERCO concept, efficient visual comfort. Het was de taak van de lichtplanner van LDE KOBER in Dortmund om in dit kader, binnenshuis met een mix van daglicht en accentuerend kunstlicht een prettige sfeer te scheppen, echter in het bijzonder ook door de enscenering van de schil van het gebouw een stedenbouwkundig accent te plaatsen. De bovenste etages van de nieuwbouw zijn bestemd als parkeerplaatsen en zijn vormgegeven als zolderverdiepingen. Een ommanteling van geperforeerd metaal in warme tinten verleent de afwerking van het gebouw een sfeer van elegantie en ongedwongenheid. 's Nachts wordt deze goudglanzende, metalen bekleding door het strijklicht van Focalflood façadearmaturen LED in scène gezet. Het gebouw wordt een opvallend symbool in het stadsbeeld – bij een minimaal energieverbruik en minimale onderhoudsinspanningen, dankzij de ERCO LEDtechniek. Focalflood façade armaturen LED Door het strijklicht van de Focalflood façadearmaturen komt de oppervlaktextuur van bouwwerken `s nachts tot zijn recht. De smal stralende lichtverdeling over de gehele hoogte van de wand voorkomt onnodige lichtvervuiling. De brede lichtverdeling in de andere richting maakt een goede gelijkmatigheid

op de gevel mogelijk en bij een juiste onderlinge afstand, grote armatuurafstanden. Met de twee bevestigingshoeken kan de hoek van de armatuur op comfortabele wijze worden ingesteld.

Doorgaans eindigt de verantwoordelijkheid van exploitant ECE bij de uitrusting van de winkels van zijn huurders. Maar ook hier ondersteunt een door ECE opgesteld lichthandboek bij de optimalisatie van energie. Op die wijze kunnen winkels, zoals de boetiek voor modieuze bijouterieën „39°C“, met


Achterlichten

PLDC 2011, Madrid In oktober 2011 verzamelde de scene van de architectuurbelichting zich in Madrid voor de Professional Lighting Design Convention (PLDC). Als bijdrage aan de programmering organiseerde ERCO Spanje op de avond van 21 oktober 2011 een „Afterwork Event“ in de studioloft 11:13, een van de bekende evenementenlocaties in Madrid. Veel internationale lichtexperts gebruikten de gelegenheid om na een intensieve conferentiedag in de door ERCO stemmig geënsceneerde ruimtes met collega's van gedachten te wisselen, verfijnde hapjes en drankjes te gebruiken of gewoon om op muziek te ontspannen. Alle gasten en het team, hartelijk dank voor uw bijdrage aan een geslaagde avond!

Dr. Dirk Stahlschmidt neemt afscheid Op 27 januari 2012 nam onze directeur Dr. Dirk Stahlschmidt te midden van het feestelijke kader van het personeel afscheid na 26 succesvolle jaren bij ERCO om met pensioen te gaan. Zijn leidinggevende collega's en honderden medewerkers waren verschenen om de scheidend directeur veel geluk te wensen in de volgende levensfase. Dr. Stahlschmidt begon zijn carrière bij ERCO als directieassistent en leidde vanaf 1987 de binnenlandse verkoop voordat hij in 1989 tot directeur werd benoemd. Daarbij kwam zijn jarenlange betrokkenheid als vrijwilliger – onder andere in de adviescommissie en als voorzitter van de vakvereniging Armaturen (Fachverband Leuchten), als medeverantwoordelijk oprichter van de internationale vakbeurs Light+Building en als gemeenschappelijk bestuurslid in de ZVEI.

Internationale lichtexperts hadden een rendez-vous bij het Afterwork Event van de PLDC dat ERCO Spanje afgelopen oktober in Madrid organiseerde.

Dank aan een collega die als integere, rechtdoorzee persoonlijkheid bij de medewerkers gerespecteerd en geliefd was: directeur Tim Henrik Maack prees het werk van Dr. Stahlschmidt (links). Daaronder: opvolger Marcus Schramm nam de gelegenheid te baat en stelde zich voor als toekomstig directeur.

www.pld-c.com www.rockandloft.com/11.13/

Exponatec 2011, Keulen Internationale musea, befaamde aanbieders en prominente bezoekers van een telkens belang rijker wordende cultuurmarkt ontmoetten elkaar op de vakbeurs Exponatec van 16 tot 18 november 2011 in Keulen. Met onder meer: de experts van ERCO Leuchten GmbH, die op een compacte beursstand de nu juist voor musea uiterst interessante verlichtingstechniek met LED presenteerden. Het handige gebruik van LED-lichtwerktuigen, zoals de Logotec LEDspots, garneerden de ERCO adviseurs met toepassingsstudies bij wereldwijd gerenommeerde instellingen, zoals National Gallery in Londen. Daar leidde ERCO LED-techniek bij een optimale lichtkwaliteit tot grote dalingen van de energieen onderhoudskosten (meer bijzonderheden in Lichtbericht 92). De vakgesprekken maakten duidelijk welk potentieel het concept van het efficient visual comfort voor musea te bieden heeft en stemmen optimistisch voor de verdere ontwikkeling van de museumverlichting waarvoor ERCO als erkende autoriteit geldt. www.exponatec.de www.erco.com/museum/de


Otl Aicher – Gestalter Een biografie van Eva Moser 2011, Hatje Cantz (Duits) ISBN 978-3-7757-3201-7

Met een donatie van de ondernemingsraad voor de Sponsorvereniging van het psychologisch adviesbureau Lessingstraße, waar Dr. Stahlschmidt als vrijwilliger voorzitter is, eerde ook de voorzitter van de ondernemingsraad, Richard Reinke (rechts), de constructieve samenwerking met de scheidend directeur. Superieure LED-lichttechniek van ERCO om aan te raken: juist voor museumvakmensen zijn de aspecten, zoals de zonder gereedschap vervangbare Spherolit-lenzen voor de besturing van de lichtsterkteverdelingen, van beslissend belang – bijvoorbeeld voor de flexibele verlichting van wisseltentoonstellingen. Maar ook met het oog

op duurzaamheid, efficiency, kleurweergave en het sparen van de tentoonstellingsstukken maken LED-lichtwerktuigen een diepe indruk.

In het cafetaria van de Lüdenscheider zetel van ERCO hadden zich voor het afscheid van de directeur honderden medewerkers verzameld. Een gezamenlijk diner bood de gelegenheid de tijd met Dr. Stahlschmidt de revue te laten passeren.

Otl Aicher (1922-1991) geldt als visionair vormgever en pionier van de visuele communicatie. Door zijn werk voor de ERCO huisstijl heeft hij een grote stempel op onze onderneming gedrukt. Kunsthistorica Eva Moser heeft een uitgebreide biografie van Aicher geschreven. Ze heeft met uiterste nauwkeurigheid onderzoek gedaan bij familieleden, vrienden en archieven en ook pagina's uitgewerkt van de vormgever met name in zijn jonge jaren en als privépersoon. Deze bieden zelfs voor Aicher-kenners nieuwe inzichten. Aichers contacten in de politiek en de culturele wereld maken zijn biografie een spannend stukje Duitse moderne geschiedenis.


33

Chinees Nationaal Museum, Beijing Architect: von Gerkan, Marg und Partner (gmp), Hamburg Foto’s: Michael Wolf, Hongkong www.kunstderaufklaerung.de www.chnmuseum.cn

Met de tentoonstelling „De kunst van de opheldering“ heropende in april 2011 het grootste museum ter wereld: een imposante nieuwbouw breidt de totale oppervlakte van het Chinese Nationaal Museum uit tot 191.900m2. Het architectuurontwerp van gmp en de tentoonstelling die werd samengesteld door de Staatliche Museen van Berlijn, de Staatliche Kunstsamm

lungen Dresden en de Bayerische Staatsgemäldesammlungen München, zijn niet de enige bij dragen uit Duitsland: ERCO leverde duizenden meter spanningsrails, alsmede duizenden spots voor de tentoonstellingsbelichting – voor een deel met de modernste LEDtechnologie.

E

ERCO GmbH Postfach 2460 58505 Lüdenscheid Germany Tel.: +49 2351 551 0 Fax: +49 2351 551 300 [email protected] www.erco.com

E Lichtbericht 94. Verschenen in april 2012

Recommend Documents