E Lichtbericht 96. Verschenen in mei 2013

E

Lichtbericht 96

Leica op de photokina 2012 Wat verbindt het legendarische cameramerk Leica met ERCO? Bijvoorbeeld de fascinatie voor licht, hetzij als medium in de fotografie, of als vierde dimensie in de architectuur. Het compromisloze recht op design, kwaliteit en precisie, „Made in Germany“. De bekentenis voor de technische vooruitgang, bij Leica de digitale fotografie, bij

ERCO de revolutionaire LED-licht techniek. Op een oppervlakte van 5000m2 toonde Leica cameraproducten en fotografie van wereldklasse – in het licht van ERCO Light Board LED-spots.

Verschenen in mei 2013

Inhoud

Inleiding

1

Over dit nummer

2

Flitslichten

4

Inzicht in licht

Over dit nummer

Licht & Techniek

Verslag

6

Beursstand van Leica photokina 2012, Keulen Leica Camera, het legendarische merk, heeft de overgang naar het digitale tijdperk overwonnen, de producten zijn populairder dan ooit – als professionele instrumenten, als collector's item, als uitdrukking van een persoonlijke stijl. De presentatie van het merk in het licht van ERCO was afgelopen september een hoogtepunt op de wereldbeurs voor fotografie.

14

ERCO's kerncompetentie: optische systemen met LED Precisiewerk voor de hoogste licht kwaliteit

16

Nieuwe producten 2013 Trion LED en Parscoop LED

18

Focus LED-lichttechniek voor projectiespots

19

Dubbelfocus LED-projectiespots in de praktijk Tim Henrik Maack

Projecten

Achtergrond

10

Synesthetische architectuur Door Katja Neumann Het beïnvloeden van alle vijf menselijke zintuigen maakt een waarneming op emotioneel vlak mogelijk die tegenwoordig op het terrein van de marketing reeds wordt gebruikt. Maar ook de architectuur staat in toenemende mate open voor de inzet van multisensorische middelen om een holistische beleving van een ruimte te genereren. Een voorbeeld daarvan, „Villa Linari“ in Hamburg, laat zien dat in de architectuur licht en geur een vrijwel symbiotische eenheid vormen.

20

Hoofdkantoor Statoil, Stavanger

22

Gemeentehuis Schorndorf

24

Schoenenwinkel Stiefelkönig, Wenen

26

Turck, kantoor- en productiegebouw, Halver

28

LED-licht voor onderwijsgebouwen Twee scholen in Noorwegen

30

Museum der Arbeit, Hamburg

32

Achterlichten

Ook in het digitale tijdperk blijft de fascinatie voor licht onbeperkt bestaan. Een voorbeeld hiervan is dit nieuwe Lichtbericht boordevol met LED-projecten uit de meest uiteenlopende toepassingsgebieden: van een woonhuis tot aan een stadhuis en van winkel tot aan beursstand; u vindt het hier allemaal. Hier is merkbaar dat de LED in zijn triomftocht door de projectwereld opnieuw duidelijk zijn aandeel heeft vergroot. Een merk dat de technologieomschakeling van analoog naar digitaal al een paar jaar geleden heeft doorgevoerd, is de camerafabrikant Leica. Met een superieure beursstand, alsmede een foto-expositie presenteerde Leica zich op de beurs photokina 2012 in Keulen. Optische precisie – een waarde die Leica telkens weer als rolmodel belichaamt – staat ook voor ons als lichtfabriek in het digitale tijdperk in de focus. Dat verbindt ERCO in de succesvolle samen werking met Leica. Een architectuur die werkelijk alle zintuigen wil beroeren, biedt Villa Linari in Hamburg. Licht en geur vormen hier een vrijwel symbiotische eenheid. Multisensorische ruimtevormgeving is het trefwoord voor een holistische beleving van de ruimte. Kleur, vorm, licht, haptiek, materiaal, geluiden en geuren werken hier in een optimale combinatie samen. Het resultaat is een synesthetische architectuur die subtiel het onderbewustzijn beïnvloedt. Op pagina 14 van het Lichtbericht bieden we u een kijkje in het productieproces van onze optische precisiesystemen. Daar laten we de nieuwe, geautomatiseerde productiecel voor optische polymeersystemen zien. Hier wordt in een naadloos proces van spuiten van de optische systemen, afname, bijsnijden met laser tot aan de opto-elektronische test de volledige toegevoegde waardeketen getoond. In de geboorteplaats van Gottlieb Daimler staat het stadhuis van Schorndorf. Geheel in het teken van de moderne kunst kreeg de verbouwing van het traditionele stadhuis uit 1730 nu gestalte. Natuurlijk werd dit project ook met de meest moderne LED-lichttechniek verlicht. De lage energie- en onderhoudskosten waren, naast de beoogde lichtkwaliteit, doorslaggevende argumenten voor de gemeenteraad.

Ook geheel in het teken van de LED-verlichting maakt de „Stiefelkönig“ in Wenen zijn entree. Als kenmerk voor een dergelijke, hoogwaardige winkel voor schoenenmode is de presentatie van de artikelen altijd het doorslaggevende argument geweest – dit natuurlijk in combinatie met de energievoordelen van een LED-verlichtingsinstallatie. Turck uit Halver levert hightech voor de industriële automatisering. Hightech in de verlichting dient ook in het nieuwe raad van beheer- en productiegebouw te weerspiegelen. De eigen nieuwbouw werd dienovereenkomstig met effi ciënte LED-verlichting in een netwerk verlicht. DALI geregelde LED-verlichting zorgt voor efficient visual comfort in het volledige gebouw.

ERCO Lichtbericht Impressum Uitgever: Tim H. Maack Hoofdredacteur: Martin Krautter Art-director: Christoph Steinke Design/Layout: Simone Heinze Druk: Druckhaus Cramer GmbH & Co. KG, Greven Vertaling: Lanzillotta Translations, Düsseldorf 1028781000 © 2013 ERCO

ERCO Lichtbericht 96 1

Flitslichten

Londen Het succesvolle bouw- en vastgoedconcern Mace weet hoe een representatieve foyer eruit moet zien. Voor de entree van het nieuwe, eigen hoofdkantoor kwamen derhalve alleen Quintessence LEDwallwashers en LED-downlights in aanmerking. Mace HQ, 155 Moorgate, Londen Architectuur en lichtplanning: Mace Group, Londen Foto’s: Edgar Zippel, Berlijn www.macegroup.com

Utrecht In het souterrain van het kantoorgebouw van de Rabobank ontwierp Sander Architecten een modern expositiegedeelte voor de kunstcollectie van de bank, alsmede voor wisseltentoonstellingen – verlicht met flexibele Optec LED-spots aan een structuur van hangende Hi-trac spanningsrails. Rabo Art Zone Gallery, Utrecht Architectuur: Kraaijvanger, Rotterdam Binnenhuisarchitectuur: Sander Architecten, Amsterdam Foto’s: Thomas Mayer, Neuss www.rabokunstcollectie.nl

Os (Bergen) Vanaf buiten via kunstgalerieën en het restaurant tot in het auditorium zetten de ontwerpers van het culturele centrum Oseana in het Noorse Os ERCO lichtwerktuigen in – bij voorkeur in de vooruitstrevende LED-techniek. Oseana Art & Culture Center, Os (Bergen) Architect: Grieg Arkitekter, Bergen Lichtplanner: Multiconsult AS Foto’s: Thomas Mayer, Neuss www.oseana.no

Londen Vanaf november 2012 is Londen een monument rijker: met giften van de bevolking stichtte het welzijnsfonds van de Royal Air Force een gedenkplaats voor de 55.573 soldaten, die in de 2e Wereldoorlog als bemanningen van bommenwerpers van de Royal Air Force de dood vonden. Het paviljoen in het Green Park bij de Hyde Park Corner is neoklassiek vormgegeven en herbergt een groep van 7 figuren van crewleden. Door het open plafond verlicht daglicht de sculpturen; 's nachts ensceneren Grasshopper LEDschijnwerpers de gedenkplaats. Bomber Command Memorial, Londen Architect: Liam O'Connor, Londen Foto's: Edgar Zippel, Berlijn http://rafbf.org/bombercommand

2 ERCO Lichtbericht 96

Madrid Sinds 1932 herbergt dit museum de nalatenschap van de Spaanse schilder Joaquín Sorolla (18631923). Voor de verlichting van de wisseltentoonstellingen is men nu overgeschakeld naar Logotec LEDspots. Museo Sorolla, Madrid Lichtplanning: Consuelo Luca de Tena (museumdirectie) Foto’s: Nano Cañas, Barcelona http://museosorolla.mcu.es

Hamburg Elegant en gewichtloos trekt de vrouwtjeswalrus Neseyka haar baantjes door haar nieuwe terri torium; het ijsmeergebied bij Hagenbeck. Het waterbekken heeft een diepte van 7m en biedt met panoramaruiten buitengewoon uitzicht voor de bezoekers. De ondergrondse doorgang wordt tegelijkertijd als informatieve tentoonstelling gebruikt, verlicht met robuuste en efficiënte Grasshopper LED-schijnwerpers. IJsmeergebied, dierentuin Hagenbeck, Hamburg Architect: Geising & Böker GmbH, Hamburg Foto’s: Frieder Blickle, Hamburg www.hagenbeck-eismeer.de

Parijs Proefdraaien in de gloednieuwe studio van de zender Radio France International – de buitenlanddienst van de openbare radio-omroep in Frankrijk. Vorig jaar verhuisde de zender naar nieuwe ruimtes onder het dak van de „Audiovisuel extérieur de la France“ in Issy-les- Moulineaux voor de poorten van Parijs. Bij de veeleisende kijktaak van de geluidstechnicus aan het mengpaneel zijn uiterst afgeschermde lichtwerktuigen noodzakelijk: Compact 100 downlights voor de basisverlichting, Logotec LED-spots voor de accentuering van de bedieningselementen. Studio Radio France International, Parijs Architect: Quentin et Rossi, Ivry-sur-Seine Foto’s: Dirk Vogel, Dortmund www.rfi.fr


Inzicht in licht

Highline Park, New York Architect: Diller Scofidio + Renfro, New York Lichtplanning: L’Observatoire International Inc., Hervé Descottes, New York Foto’s: Thomas Mayer, Neuss



Beursstand van Leica photokina 2012, Keulen

Leica Camera, het legendarische merk, heeft de overgang naar het digitale tijdperk overwonnen, de producten zijn populairder dan ooit – als professionele instrumenten, als collector's item, als uitdrukking van een persoonlijke stijl. De presentatie van het merk in het licht van ERCO was afgelopen september een hoogtepunt op de wereldbeurs voor fotografie.

Concept en beursbouw: IMA International GmbH, Aßlar; Leica Camera AG beursteam, Solms Curatoren exposities: Karin Rehn-Kaufmann, Leica Galerie Salzburg; Inas Fayed, Leica Fotografie International, Hamburg Foto’s: Dirk Vogel, Dortmund www.leica-camera.com

Camera's van Leica brengen fotografen al sinds 1925 in verrukking, toen de onderneming met de productie van de eerste kleinbeeldcamera voor 35mm-film een nieuw soort fotografie schiep. Ze krijgen ook van de Aziaten, die tegenwoordig de wereldmarkt domineren, het allerhoogste respect. Leica heeft niet zonder slag of stoot, op succes volle wijze de brug geslagen naar het digitale tijdperk. Het voordeel van de digitale techniek: proefopnames kunnen meteen worden beoordeeld. Het licht van de warmwitte LED-spots voldoet aan de overeenkomstig hoge vereisten aan de kleurweergave kwaliteit.

Een van de grote Duitse merken, beroemd om kwaliteit en precisie. Een ingrijpende, technolo gische ommezwaai van analoog naar digitaal, een onderneming op koers in zwaar weer. Verrassende, innovatieve artikelen en ten slotte een beursoptreden welke als een donderslag de technologische maar ook de culturele competenties van de onderneming laat zien. Is het dan verwonderlijk dat dit verhaal ons fasci neert en inspireert, dat ERCO trots is daaraan een bijdrage te hebben geleverd? We spreken over de vakbeurs photokina 2012, die afgelopen september in Keulen plaatsvond. Leica Camera gebruikte de volledige hal 1 op geheel eigen wijze: 5000m2 oppervlakte met thematische eilanden voor de verschillende productlijnen, telkens gemarkeerd door een grootschalige kenletter en met een cultureel aanbod, de „Leica Galerie“. Ze springt met fotografie van wereldklasse in elke bres die de Keulse beurs achterliet met het instellen van de vroegere speciale tentoonstelling „Visual Gallery“. Over de volledige oppervlakte op 8 meter hoogte gemonteerd: circa 800 Light Board LED-spots van ERCO die met superieure efficiency, nauwkeurigheid en kwaliteit van het licht recht doen aan het motto van Leica en de stand als spannende, avontuurlijke ruimte ensceneren. De serie spots met het markante design is pas vanaf begin 2012 op de markt. Deze vertegenwoordigt de technisch geavanceerde LED-lichttechniek en wordt nu al in talloze gerenommeerde kunstgaleries en musea wereldwijd ingezet. Het opvallende kenmerk van de ERCO techniek voor LED-spots is enerzijds de flexibiliteit door het gebruik van 6 ERCO Lichtbericht 96

verwisselbare Spherolit-lenzen als tertiaire lenzen die de straalhoek bepalen: een concept met parallellen met de krachtige wissellenzen die het Leica M-systeem tot een legende maken. Anderzijds komen ook de lichtbundels van de Light Board spots veel dichter bij het ideaal dan conventionele spots: ze zijn praktisch vrij van strooilicht, zeer homogeen en beschikken over een zachte, echter precies gedefinieerd rand. Met deze lichtwerktuigen van narrow spot tot wide flood en oval flood kunnen objecten van uiteenlopende omvang doelgericht en contrastrijk worden verlicht: bijvoorbeeld de metershoge letters, maar evenzeer individuele, geëxposeerde artikelen. Een reeks lichtpunten, gegenereerd door verticaal omlaag gerichte spots op het middenpad van de stand, brengt de lichtkwaliteit onder het oog en leidt de bezoekers naar de Leica Galerie, waar de Light Board spots in hun kerncompetentie, de galerieverlichting, worden ingezet – maar daarover meer op de volgen de pagina. De 800 Light Board spots wachten ondertussen op nieuwe taken: in het toekomstige hoofdkantoor van Leica Camera AG dat in Wetzlar in rap tempo zijn oplevering in november 2013 tegemoet treedt.

Ook jonge fotografen kunnen zich niet onttrekken aan de fascinatie van de Leica-mythe. Haptiesche waarneming en optische kwaliteit bepalen een absolute maatstaf en de reeks prominente gebruikers is overweldigend. De accentuerende LED-verlichting in het gedeelte van de productpresentatie laat details,

oppervlaktekwaliteit en hoogwaardige materialen van de camera's en lenzen optimaal uitkomen.

Light Board Innovatieve LED-tech niek, optische precisie en designkwaliteit: Light Board spots zijn de perfecte werktuigen om de claim van Leica voor de vormgeving van licht met een hoge efficiency in de ruimte te vertalen.


Leica Galerie photokina 2012, Keulen Vrij baan voor kunst en creativiteit tussen megapixel en zoomfactor: de Leica Galerie bood inspiratie voor alle bezoekers van de photokina voor wie fotografie meer betekent dan toegepaste techniek.

Beelden die geschiedenis schrijven: Nick Úts foto uit de Vietnamoorlog werd een media-icoon. Deze ontstond in 1972 en laat de toentertijd 9 jarige Kim Phúc zien die na een napalmaanval verbrand haar dorp ontvlucht.

Een uitmuntende houding van de camera- aanbieders: tweederde van de standoppervlakte van Leica werd niet bezet door artikelen, maar door foto-exposities. Net zoals ERCO verplaatst ook Leica op die wijze de focus van het technische instrument naar het vormgevende resultaat – ongeacht of dat in de fotografie of in de lichtarchitectuur is. In het licht van ERCO presenteerde Leica onder ander de series „Portraits of Power“ van Platon, „Arab Spring“ van de Magnum-fotografen Dominic Nahr, Thomas Dworzak en Moises Saman, opnames van het gerenommeerde project „Facing Change Documenting America“ van Anthony Suau, de expositie „Personal Best for Leica“ van Magnumfotograaf Elliott Erwitt, alsmede opnames van internationaal bekende fotografen, zoals Barbara Klemm, Steve McCurry, Araki, Rankin, Andreas Gursky of Hubertus von Hohenlohe.


Nick Út In het kader van de photokina 2012 waardeerde Leica de uit Vietnam afkomstige fotograaf met de Leica Hall of Fame Award, in eerste plaats voor zijn contemporaine opnames uit de Viet namoorlog. Nick Út werd in 1951 geboren en werkt tegenwoordig in Los

Angeles; zijn eerste camera als jonge AP-fotograaf was een Leica M2.


Synesthetische architectuur Het beïnvloeden van alle vijf menselijke zintuigen maakt een waarneming op emotioneel vlak mogelijk die tegenwoordig op het terrein van de marketing reeds wordt gebruikt. Maar ook de architectuur staat in toenemende mate open voor de inzet van multisensorische middelen om

De Hamburger archi tect Thomas Dibelius ontwierp voor de onder nemer Rainer Diersche en zijn levensgezellin een modern kubistisch gebouw in het westen van Hamburg. „Villa Linari“ gaat aan tuinzijde over

„Voor mij was het belang rijk dat de accessoires en het licht de hoofdrol spelers zijn“, aldus opdrachtgever Rainer Diersche. De tot mini malisme gereduceerde binnenruimte wordt door de in kleur variabele verlichting dynamisch geënsceneerd.

een holistische beleving van een ruimte te genereren. Een voorbeeld daarvan, „Villa Linari“ in Hamburg, laat zien dat in de architectuur licht en geur een vrijwel symbiotische eenheid vormen.

in royale glasfaçades en benadrukt daarmee het architectonische concept van de vrije en vloeiende ruimte.

Zien, ruiken, proeven, voelen, horen: de mens is een wezen met vijf ontwikkelde en bovendien fijngevoelige zintuigen. Toch staat vandaag de dag – van architectuur via design tot en met nieuwe media – vooral het gezichtsvermogen in het middelpunt van de aandacht. Hoeveel groter en interessanter de wereld echter kan zijn, wanneer deze al onze zintuigen beïnvloedt, erkennen naast marketingexperts ook in toenemende mate de architecten. Tenslotte blijft de waarneming van een ruimte niet alleen beperkt tot het zien. Ook de geur, de haptiek en de akoestiek bepalen maatgevend hoe een ruimte wordt ervaren. En het zijn daadwerkelijk vooral de niet zichtbare factoren die ons op het onbewuste, emotionele vlak in grote mate beïnvloeden, weet Rainer Diersche. De designer en economisch ingenieur richtte in 2001 de onderneming „Linari“ op die is gespecialiseerd in hoogwaardige, exclusief gecreëerde parfums voor ruimtes. Toen het ging om de vormgeving van zijn eigen huis in Hamburg, had Diersche al concrete ideeën; zowel ten aanzien van de architectuur van het gebouw, als bij de realisatie van een sensitieve beïnvloeding in de binnenruimtes door licht en geur. „De geuren van mijn bedrijf zijn zeer puristisch. Dat moet het huis ook uitstralen“, aldus de opdrachtgever. „Dienovereenkomstig heb ik een architect gezocht die de technische knowhow heeft, maar ook eigen ideeën aandraagt.“ Rainer Diersche heeft deze gevonden in de persoon van Thomas Dibelius, de eigenaar van het bureau Dibelius 10 ERCO Lichtbericht 96

Als ruimtecontinuüm in de betekenis van de Klassieke modernen vloeien op de begane grond van „Villa Linari” alle zones in elkaar, gerangschikt rondom een in de middenas van het huis gelegen toegangshal van twee verdiepingen.

Architekten in Hamburg. Hij ontwierp een kubistisch gebouw met twee verdiepingen dat naar de straat toe gesloten oogt, maar naar achteren, naar de tuin in grote glasfaçaden open gaat. De binnenruimte is wit gehouden, de begane grond is een groot open gebied, waarin de verschillende zones naadloos in elkaar overgaan. „De ruimtes dienen qua vorm tot een minimum te zijn gereduceerd“, zegt Rainer Diersche. „Voor mij was het belangrijk dat de accessoires en het licht de hoofdrolspelers zijn.“ Als werktuigen voor het variabele licht worden Quintessence varychrome downlights en wallwashers van ERCO ingezet. De LEDarmaturen met RGBW-kleurmengtechniek bieden een bandbreedte van licht met zeer volle kleuren via pasteltinten tot en met wit licht met een uitmuntende kleurweergave. Met name de wallwashers laten de open binnenruimte door de verticale verlichting van de wandopvlakken de indruk wekken, alsof ze uit zichzelf oplichten. Een op DALI gebaseerde lichtregelinstallatie kan geprogrammeerde lichtscenario's met een druk op de knop afroepen. Deze staat echter ook toe het licht geheel naar wens handmatig in te stellen. „In elke ruimte kan de lichtkleur individueel worden gedefinieerd. Enerzijds via lichtschakelaars, anderzijds echter ook via smartphone en WLAN“, zegt Diersche. Naast de individuele verlichting liet de opdrachtgever een installatie aanbrengen die alle ruimtes van verschillende geuren voorziet. Op die wijze is er bijvoorbeeld een kerstgeur

of, passend bij het zomerseizoen, fruitige, bloemige geuren. „De waarneming van een ruimte maakt afhankelijk van de geur een enorm verschil“, verklaart Diersche. „Er zijn de meest uiteenlopende ingrediënten die een indruk kunnen veranderen. Geuren kunnen rustgevend werken of juist opwekkend. Het gaat er in principe om of een geur bij een ruimte of de indruk van een ruimte past. Hoe belangrijk de geur echt is, wordt meestal pas opgemerkt, wanneer er een onwelriekende geur in een ruimte hangt.“ De werking in het onderbewuste Nog zelden wordt het principe van de multisensorische beïnvloeding bij woonhuizen toegepast. Synesthetische architecturen komen overwegend voor in hotels, shops of bij tijdelijke ruimte-installaties. Vooral voor marketingdoeleinden maakt de branche in toenemende mate gebruik van psychologische en neurologische kennis. Volgens dit principe dient de consument niet alleen door de vormgeving van de ruimte, maar ook door lichtsferen, geuren en muziek in zijn koopgedrag te worden beïnvloed. Neurowetenschappers observeren met processen, bijvoorbeeld magneetresonantietherapie, wat er zich in het menselijk brein bij koopbeslissingen afspeelt. Het eenduidige resultaat: de beslissing volgt slechts schijnbaar rationele criteria. De uiteindelijk koopimpuls wordt door emoties en stemmingen gestimuleerd. Want terwijl alles wat wij via onze ogen waarnemen, in een relatief bewust

gedeelte van de hersenen wordt verwerkt, werken reuk, smaak en ook de beleving van lichtsferen op het emotionele, meest onbewuste vlak in. En op die wijze kan het gebeuren dat iemand die naar de bakker gaat, zich er volledig van bewust is dat de verspreide broodjeslucht een marketingtruc is en toch de geur als aangenaam ervaart en trek krijgt. Dus het werkt; of we dat nu willen of niet. De neus werkt namelijk altijd – zelfs in de slaap leidt deze voordurend geurinformatie direct naar bepaalde centra van de hersenen, waar emoties en stemmingen worden verwerkt. „Je moet niet alleen met open ogen door de wereld gaan, maar ook met open neus“, zegt professor Hanns Hatt. De bekleder van de leerstoel voor celfysiologie aan de Ruhruniversiteit Bochum geldt door zijn ont dekkingen van menselijke reukreceptoren en de werking van geuren bij mensen als gerenommeerde expert voor reukonderzoek. „Ik druk iedereen op het hart bij binnenkomst van een kamer niet alleen om zich heen te kijken, maar ook ‚om zich heen te ruiken'. Want zo merk je een volledig onbekende wereld op, die weliswaar niet zichtbaar is, maar om ons heen is en ons beïnvloedt.“ Naar de mening van prof. Hatt bepaalt het olfactorisch vermogen (de reukzin) in grote mate onze waarneming van de ruimte; mogelijk zelfs meer dan het gezichtsvermogen. Intussen is dan ook bekend dat geuren zeer krachtig aan herinneringen uit onze jeugd zijn gekoppeld. Vanille of lavendel kunnen zeer oorspronkelijke gevoelens van

geborgenheid en vertrouwen oproepen die vervolgens aan de huidige situatie – en daardoor aan de ruimte of het product – worden gekoppeld. Het resultaat is een positieve, emotionele associatie die in de meeste gevallen volledig onbewust is. Desondanks is het gebruik van geuren een uiterst gecompliceerde zaak. „Wijdverspreid is de gedachte: veel helpt veel“, verklaart prof. Hatt. „Het tegendeel is het geval: te hoge c oncentraties leiden ertoe dat de geur in de ogen en neus prikt.“ Ook de kwaliteit van de geuren is van beslissend belang: „Er zijn geuren die vrijwel alleen uit goedkope oplosmiddelen bestaan, gemengd met een paar synthetische geurstoffen. Deze prikkelen samen met ons reuksysteem ook de waarschuwings- en pijnzenuw-trigeminus, zodat hoofdpijn en onpasselijkheid kunnen ontstaan.“ Om een positief effect te krijgen adviseert de wetenschapper vooral kwalitatief hoogwaardige geuren uit zuiver etherische oliën te gebruiken, in een lage concentratie die nauwelijks boven de waarnemingsdrempel ligt.

„Synesthesie“ is daarbij eigenlijk afkomstig uit de psychologie en omschrijft een waarnemingsstoring waarbij de prikkels van de zintuigen „verkeerd“ met elkaar worden gekoppeld. Dan ontstaat bijvoorbeeld de indruk dat we kleuren kunnen proeven, muziek of geuren kunnen zien. Dit gevoel kan in bepaalde situaties ook door een intelligente combinatie van multisensorische middelen in synesthetische ruimteconcepten worden opgeroepen – maar dan als bewuste, zintuiglijke beleving. Uiteraard wordt er daarbij niet een even krachtig beroep gedaan op alle zintuigen. Het belangrijkste zijn het mengsel en de intensiteit. Kleur, vorm, licht, haptiek, materiaal, geluiden en geuren resulteren idealiter in een optimale combinatie. Pure kunst, die helaas niet altijd lukt. Op die wijze is er een grote reeks factoren die het spel met de zintuigen de andere kant kunnen opsturen. Ieder mens beschikt bijvoorbeeld over een geheel eigen, individueel gevormde „geurhistorie“. Er zijn geuren die

Multisensorische vormgeving van de ruimte – pure kunst Op het terrein van de ruimtevormgeving kunnen multisensorische middelen in de betekenis van een synesthetische architectuur dus doelgericht en onderling afgestemd worden gebruikt, zodat een bewust- intensieve beleving van de ruimte kan worden gegenereerd die tot een holistisch gevoel van welbevinden leidt. Het begrip ERCO Lichtbericht 96 11

Villa Linari, Hamburg Architect: Thomas Dibelius, Dibelius Architekten, Hamburg Licht- en elektro-ontwerp: Manfred Necker, Ralph Kolbinger, Sineplan, Hamburg Lichtregeling: Dirk Beyer, Ingenieurbüro Beyer, Neumünster Foto’s: Frieder Blickle, Hamburg

De tot in detail rustige en heldere vormentaal van de woning onder steunt de werking van licht, geur en interieur inrichting en maakt een holistische beleving van de ruimte mogelijk.

www.linari.com Warm-koud-contrast: synesthesie tussen ver lichting, materialen en temperatuurgevoel wordt op het wellness-vlak toegepast. Op verschillen de sensorische niveaus onderscheidt de sauna zich, ondanks de transpa rante wanden, van het natte gedeelte.

Op de bovenste verdie ping zijn verschillende slaap- en werkkamers gelegen. Op de trap verdieping bevindt zich een royale, beglaasde bibliotheek die naar een dakterras open gaat.

De geletterde, economisch ingenieur en designer Rainer Diersche richtte in 2001 het merk „Linari“ op voor hoogwaardige en exclusieve parfums voor ruimtes. „Villa Linari“ sym boliseert de filosofie en de vormgevingseisen van de ondernemer: „De geuren van mijn bedrijf zijn zeer puristisch. Dat moet ook het huis uitstralen.“

Met een eigen geïn stalleerde geureninstalla tie is het mogelijk aan elke ruimte een geur toe te wijzen. In combinatie met licht en architectuur ontstaat op die wijze een multisensorische indruk van de ruimte.

met prettige situaties worden geassocieerd, maar ook vermeend mooie geuren kunnen voor bepaalde mensen onprettig zijn, afhankelijk van waarmee ze deze associëren. Het is ook contraproductief, wanneer er tegenstrijdigheden tussen twee zintuiglijke waarnemingen ontstaan: als we een pvcvloer met een realistische, imitatie eikenlook zien, draagt onze gezichtszenuw de informatie „houten vloer“ over. Pas wanneer er op de vloer wordt gelopen, valt het verschil op: deze veert mee, de verwachte klank van stappen op het hout is er niet, de gebruiker voelt zich onbewust „bedrogen“. Dit bevestigen ook onderzoeken van het Max-Planckinstituut voor biologische cybernetica in Tübingen: de onderzoekers ontdekten dat het brein uit verschillende zintuiglijke indrukken een sensorisch „beeld“ vormt. Als dit echter, verspreid over de verschillende zintuigen, inconsistent is, worden deze „verkeerde“ beelden buitengesloten, dus als onwaar geïdentificeerd. Als het ware een democratische beslissing van de zintuigen, waarbij de gezichtszenuw vaak aan de krachtiger onbewust werkende zintuigen is onderworpen. Een intensieve beleving blijft in herinnering Wat deze kennis voor de architectuur betekent, is op de eerste plaats aan tijdelijk ruimtes, zoals beursstands, af te lezen, waar multisensorische middelen als element van de ruimtevormgeving tot dusver overwegend werden ingezet. Een voorbeeld voor


een geslaagd synesthetisch concept was een stand op het vakgebied interieurarchi tectuur van FH Coburg in het kader van de „Designale“ op de consumentenbeurs „Thuis & ambacht“ in München: „Licht werelden“ ontvoerde de bezoekers naar verschillende kleurenzones die gelijktijdig konden worden gevoeld, gehoord en geroken. Op die wijze werd bijvoorbeeld groen licht met de geur van vers gemaaid gras gecombineerd. Een andere multisensorische beleving konden de toeschouwers van het theaterstuk „Die Gesellschaft der Düfte“ (de gemeenschap van de geuren; verwijzing naar Het parfum) in het „Casamax Theater“ in Keulen meemaken: de opvoering van het stuk volgens thema's van Patrick Süsskind door het „teAtmo“-ensemble werd benadrukt door een intensieve lichtspeling waardoor scenografisch nauwkeurige, voorgeprogrammeer de geurdoseringen werden geactiveerd. Bij een basisgeur van bloesems en fruit werd bijvoorbeeld de typische geur van desinfectiemiddelen bij een medische scène verspreid om het gebeuren op het toneel emotioneel te versterken. De „geurregie“ van beide projecten is afkomstig van het bureau in Neuss, „Magicbox“, dat waarnemingsconcepten op het vlak van livecommunicatie ontwikkelt. „De reactie van mensen in ruimtes met multisensorische invloeden is veel intensiever“, meldt Elke Kies, eigenaar van het bureau, aan de hand van haar ervaringen. „De intensiteit van de beleving is krachtiger en ook het vermogen tot herinneren is veel groter.“

Wat in marketing, kunst en tijdelijke architectuur al in gang was gezet, komt nu, op het vlak van de bouwkunst voorzichtig naderbij. Weg van het zuivere „zien“, naar de holistische beleving van een ruimte, zou het devies kunnen zijn. Want zelfs wanneer zintuiglijke indrukken, zoals akoestiek of geur, niet doelgericht worden gebruikt, zijn ze er toch. En worden ze waargenomen. „Er bestaan geen geurvrije ruimtes. Elke ruimte heeft zelf zijn eigen geur“, zegt prof. Hatt. „Door de meubels, het tapijt, vooral door de mensen in de ruimte en hun kleding.“ Gezien het voorgaande schijnt het dus nuttig bij de focus op de ruimtevormgeving zich niet alleen op het gezichtsvermogen te concentreren, maar ook om multisensorische midde len, zoals geur, klank en licht, bewust erbij te betrekken om een holistische beleving van de ruimte te verwezenlijken. „Ik kan me voorstellen dat er al spoedig een krachtigere symbiose tussen de disciplines plaatsvindt“, zegt Rainer Diersche tot slot. „Door de LEDtechnologie worden volledig nieuwe mogelijkheden voor licht geschapen en ook bij de verspreiding van geuren geloof ik dat er momenteel een omwenteling plaatsvindt. Ik vermoed dat beide in de toekomst in de betekenis van een synesthetische architectuur een eenheid vormen. We zijn op de goede weg. Dit heeft echter nog een beetje tijd nodig.“

Over de auteur Katja Neumann is freelance designjournalist met de specialismen Licht en Verlichting. Ze is medeoprichter van het netwerk van internationale vakjourna listen „Designjournalists“ en werd voor haar o nlinetijdschrift „Spoonfork“, dat ze van 2005 tot 2012 uitgaf, meervoudig met designprijzen onderscheiden. Katja Neumann schrijft als auteur en vakjour nalist voor verschillende print- en online tijdschriften over de onderwerpen design, architectuur, licht en verlichting. Ze woont en werkt in het Ruhrgebied. www.designjournalists.com


ERCO's kerncompetentie: optische systemen met LED Precisiewerk voor de hoogste lichtkwaliteit

Ze zijn kristalhelder, licht en niet groter dan een chocoladereep – maar ze dragen het geheim van de superieure efficiency en lichtkwaliteit van ERCO LED-lichtwerktuigen bij zich: de optische systemen met LED van optisch polymeer die in de fabriek in Lüdenscheid worden geproduceerd. Ontwikkeling, constructie, gereedschappenbouw, productie, montage: alle stappen onder één dak. De korte wegen helpen om de technologische en kwalitatieve voorsprong te waarborgen. Om de stijgende vraag naar LED-spots aan te kunnen heeft ERCO nu een geautomatiseerde productiecel in gebruik genomen waar een industriële robot de volledige handling van de onderdelen overneemt – vanaf de afname uit de spuitgietwerkmachine naar het bijsnijden met laser tot aan de opto-elektronische controle en ten slotte het neerleggen van het gereed product op transportpallets: een fascinerend, technisch ballet.


Zuiggrijpers aan de robot arm plaatsen de optische precisiecomponenten – hier een drievoudige collimator – voorzichtig op een aanvoerframe voor de opto-elektronische controle.

Elke 36 seconden kan de robot een nieuw gietstuk uit de stalen, hoogglanzend gepolijste spuitgietwerkmal nemen, nadat de tweedelige mal tijdens het spuitproces met een kracht van 1100kN dicht werd gehouden. Nog steeds bestaat het onderdeel uit twee collimatoren die zijn verbonden door het gietstuk.

Foto’s: Thomas Pflaum / AGON, Castrop-Rauxel

Het configureren van de routes van de robot is millimeterwerk. De robotica technicus definieert in het handmatig bedrijf de eindpunten van de beweging, alsmede de veiligheidsafstanden ten opzichte van de machine onderdelen. Vervolgens berekent de besturingscomputer van de robot zelf een optimale route.

De kwaliteit van optische componenten wordt stuk voor stuk via het digitale, opto-elektronische testproces gecontroleerd: een geautomatiseerd proces dat defecte onderdelen genadeloos uitsorteert en de robotica technicus van de installatie eventueel op mogelijk procesfouten attent maakt.

ERCO Lichtbericht 96

15

Nieuwe producten 2013 Trion LED

Nieuwe producten 2013 Parscoop LED

Trion plafondwasher met LED Het archetypedesign van Trion integreert de wandarmatuur voor de plafondverlichting onopvallend in de architectuur en is in vele toepassingen al een beproefd ontwerp. Nieuw zijn de uitvoeringen met de efficiënte LED-techniek: in twee maten met overeenkomstig verschillende lichtstromen, alsmede met de twee lichtsterkteverdelingen: breed stralend en diep stralend.

Parscoop met LED Het programma Parscoop is bedoeld voor de breedstralende verlichting van de architectuur in de buitenruimte. Het is echter net zo geschikt voor de binnenruimte. Aan de wand LED gemonteerd verlichten Parscoops plafonds, afdaken of vloeren. Bij plafond- of vloermontage verlichten deze wanden en façades. Nieuw zijn de uitvoeringen met de effi ciënte LED-techniek: in twee maten resp. vermogensniveaus, alsmede met de lichtsterkteverdelingen: breed stralend en diep stralend.

Het lichttechnisch karakter van Trion LED De lichttechniek van de Trion wall washers met LED valt op door de efficiency en een zeer gelijkmatig lichtsterkteverloop. Dat maakt grotere armatuurafstanden voor energiezuinige lichtconcepten mogelijk. Met breed of diep stralende Spherolit-lenzen is voor elke verlichtingstaak een afgestemde lichtsterkteverdeling beschikbaar. Vrij van strooilicht, met name ook op het oppervlak waarop de armatuur wordt gegemonteerd, en een zeer goede antiverblinding voor een groot visual comfort behoren tot de andere kenmerken van de Trion LED-wallwashers. De varychrome RGBW-uitvoeringen breiden de toepassingsmogelijkheden van Trion uit naar de enscenering van plafonds met gekleurd licht of hoogwaardig wit licht met een variabele kleurtemperatuur.

LED

Plafondwashers 12W – 24W 1080lm – 2400lm Breed stralend, diep stralend

Cut-off scherm Met het cut-off scherm is het bij warmwitte en neutraalwitte LED-uitvoeringen mogelijk om het bereik van de lichtbundel in de hoofdas nauwkeurig op de toepassing in te stellen.

Varychrome RGBW Voor een traploos te kiezen kleurtemperatuur en enscenerende effecten met volle kleuren zijn Trion plafondwashers met LED ook ver krijgbaar in RGBW- varychrome techniek.

B

100 %

G

Breed stralend Voor een energiezuinige verlichting van plafonds en wanden is de breed stralende versie van de Parscoop breedstraler met LED uitermate geschikt.

Diep stralend Grote wanden plafondvlakken kunnen met de diep stralende versie met effect worden verlicht. Een armaturenhoek van 20° leidt tot een bijzonder gelijkmatig lichtsterkteverloop.

R ww

80

60

40

20

0 300


Het lichttechnisch karakter van Parscoop LED De lichttechniek van de Parscoop wall-/plafondwashers met LED valt op door de efficiency en het zeer gelijkmatige lichtsterkteverloop. Dat maakt grotere armatuurafstanden voor energiezuinige lichtconcepten mogelijk. Met breed of diep stralende Spherolit-lenzen is voor elke verlichtingstaak een afgestemde lichtsterkteverdeling beschikbaar. Vrij van strooilicht, met name ook op het oppervlak waarop de armatuur is gemonteerd, en zeer goede antiverblinding voor een groot visual comfort behoren tot de andere kenmerken van de Parscoop wall-/plafondwashers met LED.

Diep stralend Grote plafond vlakken kunnen met de diep stra lende versie met effect worden verlicht.

Breed stralend Voor de energiezuinige verlichting van gangen en hallen is de breed stralende versie van de Trion plafondwasher met LED uitermate geschikt.

Wall-/plafondwashers 24W – 48W 2160lm – 4800lm Breed stralend, diep stralend

400

500

600

700

800 nm


17

Focus

Dubbelfocus

LED-lichttechniek voor projectiespots Projectiespots met LED's behoren tot de relatief recente ontwikke lingen in de lichttechniek. De reden daarvoor is dat afbeeldingsoptie ken in vergelijking met normale spots complexer zijn. Ze hebben een lichtbron met voldoende licht sterkte en een compact brandpunt nodig. Dit gebeurt bij conventio nele lampen, zoals laagspanningshalogeenlampen, door de lamp. Voor een vergelijkbaar lichteffect zijn momenteel echter nog ver schillende LED-chips op een print plaat nodig die telkens individuele brandpunten vertegenwoordigen en voor een scherpe afbeelding moeten worden gecombineerd. In de ERCO constructie wordt dit door een fresnellens verzorgd die door de getrapte opstelling van zijn lenssegmenten een compact model toestaat. Op het beeldvlak zit een contouren-beeldmasker om het formaat en de vorm van de lichtbundel af te stellen. Voor de focussering bij verschillende verlichtingsafstanden is ten slotte de afbeeldingslens bestemd die op het contourenvoorzetstuk kan worden verplaatst. Dit optische systeem met een afbeeldingslens valt op door een hoge lichtsterkte. Zoals hun tegenhangers met laagspannings-halogeenlampen kunnen LED-projectiespots worden gedimd. Ze bieden in vergelijking met deze echter een hoger rende ment en een aanzienlijk langere levensduur – en zijn daardoor supe rieur energiezuinig in het gebruik.

LED-projectiespots in de praktijk Projectiespots met contourenbeeldmaskers genereren een scherp begrensde lichtbundel die in zijn vorm en formaat kan worden aangepast. Daardoor zijn ze met name geschikt voor contrastrijke lichtensceneringen, bijvoorbeeld in musea, restaurants of in woonruimtes. Een kenmerkende toepassing is voor de haarscherpe verlichting van schilderijen die door dit effect vanzelf lijken op te lichten. De projectie instellen is gemakkelijk: door de projectielens op het contourenvoorzetstuk te verplaatsen wordt de scherpte van de lichtbundelrand geregeld en op verschillende verlichtingsafstanden gericht. De contouren-beeldmas kers besturen het formaat en de vorm van de geprojecteerde con tour. In de praktijk is het de moeite waard om de lichtbundel eerst iets kleiner dan het schilderijformaat in te stellen en deze vervolgens door enigszins defocusseren zover tot aan de schilderijrand te laten lopen dat het licht het achtergrond vlak nog niet raakt. Een groot gebruiksvoordeel van de LED-projectiespots is de geringe warmteontwikkeling in de bundel: de contouren-beeldmaskers van polycarbonaat maken ook in het gebruik het op comfortabele wijze inrichten van het projectievlak mogelijk – in tegenstelling tot con touren-beeldmaskers van metaal voor gangbare lampen die snel opwarmen. De enscenering van tentoonstellingen, een belangrijk toepassingsgebied voor projectie spots, profiteert van de constante kleurtemperatuur van de LED's bij het dimmen: bij lage dimwaarden vindt geen verschuiving plaats in het bereik met warme tinten, zoals bij gloeilampen. De lichtkleur en kleurweergave blijven eenduidig voor alle tentoonstellingsstukken.

1

2

3

--- Lichtstraalverloop verlichting Lichtstraalverloop projectie


Optec projectiespots Het kort en krachtige designkenmerk van de Optec projectiespots is de scheiding van de ron de projectieoptiek en het rechthoekige huis voor het bedrijfsapparaat.

Pollux projectiespot Het compacte formaat van de Pollux projectiespot is ook voor kleine ruimtes bij uitstek geschikt. Het vereiste bedrijfsapparaat zit in de transadapter op de spanningsrail.

4

5 Optisch LED-projectiespotsysteem Het optisch systeem van de LED-projectiespot is gebaseerd op een colli mator (1) die de halfronde lichtstraling van de LEDchips met hun lenzen parallel uitlijnt. Om een afbeelding van een con tour mogelijk te maken combineert de fresnel lens (2) de lichtstralen van de individuele LED's.

Het instellen van het formaat en de vorm van de gewenste lichtbundel gebeurt via het contou ren-beeldmasker (3). Door het verplaatsen van de afbeeldingslens (4) is het ten slotte mogelijk om de scherpte van de afgebeelde contour (5) op de betreffende afstand aan te passen.

Projectievlakken configureren Het uittrekken van het contourenbeeldmasker ver groot het projectie vlak. Vervormingen in het perspectief kunnen door draai en worden gecom penseerd.

Scherpte instellen De scherpte van de lichtbundelrand kan door het verplaat sen van de lenshou ders worden gere guleerd.

Thomas Schielke


19

Hoofdkantoor Statoil, Stavanger

Architectuur: AROS AS Arkitekter, Sandnes (1977-79) Lichtplanning: Statoil ASA, Stavanger Foto’s: Thomas Mayer, Neuss

Het energieconcern Statoil zit letterlijk aan de bron – het brengt de olierijkdom van Noorwegen wereldwijd op de markt. Dat neemt niet weg dat er op het hoofdkantoor in Stavanger bewust wordt omgegaan met energie: het campusachtige terrein kreeg nu verlichting met LED.

www.statoil.com

Grasshopper met LED Compacte huizen, een keur aan lichtsterkte verdelingen en een hoge efficiency door de Spherolit-lenzentechniek: dat zijn de kenmerken van Grasshopper. Bij de verlichting van de overdekte hoofdingang van Statoil is grasshopper in de oval flood karakteristiek gebruikt.

Het bestuurscomplex dat het architectenbureau AROS AS Arkitekter uit Sandnes in de jaren 70 ontwierp en tot in de jaren 80 verder uitbreidde, is gebaseerd op de campusarchitectuur van Mies van der Rohe voor het Illinois Institute of Technology in Chicago of de bestuursgebouwen van Egon Eiermann voor de Duitse IBM bij Stuttgart. De uit vier vleugels bestaande kantorenpaviljoens vormen verschillende binnenplaatsen die naast de toegangen en verbindingswegen in de lange, noordelijke winternachten dienen te worden verlicht. Een successieve, energetische renovatie van de eigen bezittingen vormt een onderdeel van de duurzaamheidstrategie van Statoil. Daar hoort tevens de vermindering van het energieverbruik door efficiëntere buitenverlichting bij. Met LED-lichtwerktuigen van ERCO lukt het het hoofdkantoor door een aantrekkelijke, nachtelijke enscenering op te waarderen en gelijktijdig door de hoge efficiency van de verlichtingsinstallatie aan energiebesparingdoelen een bijdrage te leveren. De nachten zijn lang in de noordelijke winter. Des te belangrijker is een aantrekkelijke en efficiënte verlichting van buiteninstallaties: voor de oriëntatie en het gevoel van veiligheid van de gebruikers, voor de huisstijl van een internationaal actie ve onderneming, zoals Statoil.


Het is een understatement dat de rest van de wereld als zo kenmerkend voor Scandinavië beschouwt: een complex van drie tot vier verdiepingen hoge kantorenpaviljoens op een campusachtig terrein, zakelijk vormgegeven in de traditie van de klassieke modernen, niet nieuw, maar onberispelijk verzorgd – zo bescheiden presenteert de grootste onderneming van Noorwegen zich, het energieconcern Statoil, op haar hoofdkantoor in Stavanger. De olievondsten in de Noordzee leveren het land vanaf de jaren 70 een grote welstand. Daarbij fungeert het in 1972 opgerichte concern als het centrale instrument voor transport, verwerking en op de markt brengen van de bodemschatten. Tegenwoordig is de voormalige staatsonderneming een beursgeno teerde, naamloze vennootschap waarin de Noorse staat verder een meerderheid van 64% heeft. Het bestuurshoofdkantoor heeft circa 4500 mensen in dienst, terwijl er wereldwijd in totaal circa 30.000 werknemers voor Statoil werken: op Noorse booreilanden, maar ook in het buitenland; van Algerije tot Venezuela, in raffinaderijen en aan pijpleidingen tot en met in tankstationnetwerken die Statoil in Scandinavië en in de Baltische staten exploiteert. Maar ook in Stavanger doet het verhaal de ronde dat de momenteel nog volop spuitende olie- en gasbronnen eindig zijn. Dientengevolge houdt het bedrijfsdeel „Nieuwe energie“ zich ook met windkracht, biodiesel of waterstoftechnologie bezig.

Midipoll met LED De Midipoll bolderarmatuur met LED verlicht niet alleen op effectieve wijze vlakken of wegen, maar ensceneert zichzelf ook passend met licht – bij een nominaal ver mogen van slechts 8W.

Beamer met LED Ook de beproefde Beamer schijnwerpers zijn intussen verkrijgbaar met LED-Spherolit-lenzentechniek. Hier ensceneren ze de vegetatie in de tuin van het bedrijfsrestaurant van Statoil – in de versie met een warmwitte 12W-LED-module en een optisch spotsysteem.


Gemeentehuis Schorndorf

Architect: Ippolito Fleitz Group, Stuttgart Lichtplanning: Stefan Hofmann, Lichtwerke, Keulen Foto’s: Dirk Vogel, Dortmund

In Lichtbericht 95 schetsten de architect en de lichtplanners van dit project hun praktijkervaringen met het gebruik van LED-lichtwerktuigen. Nu is de verbouwing afgerond – over de gehele linie een over tuigend resultaat.

Een blik van buitenaf in de trouwzaal die ook als vergaderruimte voor de burgemeester dient: tinten en kleurweergave van de warmwitte LED's in de Quintessence plafond inbouwarmaturen maken de ontwerpers en gebrui kers van het gebouw erg enthousiast.


www.schorndorf.de/de/Rathaus

„Geboorteplaats van Gottlieb Daimler“, met deze alleszeggende verwijzing naar de beroemdste zoon van Schorndorf neemt de stad bij Stuttgart plaats in de traditie van de Zwabische makers en werkers. Als u vanaf het idyllische vakwerk van de historische marktplaats uit de foyer het nieuw verbouwde gemeentehuis betreedt, voelt u direct de verbinding van traditiebewustzijn en de moderniteit. Met een grote vanzelfsprekendheid voegen de glazen inrichtingen van de trouwzaal en de grote raadszaal, die de Stuttgarter Ippolito Fleitz Group ontwierp in het kader van het onder monumentenzorg vallende gebouw uit 1730, zich samen, bieden een nieuwe inkijk en doorkijk en voldoen op elegante wijze aan de functio nele vereisten van de 21e eeuw. De vormgevende elementen in de raadszaal zijn een golfvormig gewelfd plafond dat aan kopzijde van de zaal als projectievlak in de wand overgaat, de U-vormig gerangschikte bedieningsborden van de afge vaardigden van voegloos, wit corian, alsmede de kamerhoge gordijnen met hun warme, brui ne tint die de koele esthetiek van het meubilair

tegenwicht bieden. In het plafond geïntegreer de verlichting is het belangrijkste element van de lichtplanning van prof. Stefan Hofmann: gemonteerd in verzonken holtes in het plafond zijn Quintessence LED-inbouwspots – elk afhan kelijk van de inbouwhoogte met de karakteristiek spot respectievelijk narrow spot – nauwkeurig uitgelijnd voor een gelijkmatige verlichting van de werkplekken. Met LED-downlights en -wall washers reikt het Quintessence systeem ook voor andere ruimtelijke situaties in het gebouw de

juiste gereedschappen aan. Verborgen gemon teerde Parscoop plafondwashers zorgen voor een indirecte basisverlichting. Het kostenover zicht met betrekking tot de levensduur van de lichtinstallatie overtuigde ook de gemeente raad, hoewel in eerste instantie hogere investe ringen nodig waren dan voor conventionele verlichting. De meerkosten worden binnen een paar jaar afgeschreven door lagere energie- en onderhoudskosten en het gebouw laat haar verantwoordelijke en vooruitstrevende gezicht zien.

Quintessence richtbare spot met LED Digitale esthetiek: de individueel vervaardigde, akoestische plafondplaten zijn door de architec ten van een puntvormig gaatjespatroon voorzien dat in de lichtpunten van het ERCO LED-optische systeem terugkeert. Een darklight-reflector zorgt bij de Quintessence richtbare spots voor een per

fect visual comfort. Het randloze inbouwdetail draagt bij aan het pre cieze, minimalistische verschijningsbeeld.


Stiefelkönig, Wenen Architect: Mag. Hans Michael Heger, Graz Lichtplanner: Vedder Lichtmanagement, München / Mitterberg Foto’s: Gustavo Allidi Bernasconi, Wenen

De geur van leder, het gevoel van kwaliteit in de handen, de vervulling van waarlijke schoe nendromen – al bijna 100 jaar betekent de Oostenrijkse Stiefelkönig (Laarzenkoning), een onderdeel van Leder und Schuh AG (Leder en schoen AG), exclusieve mode in schoenen. De nieuwe flagshipstore in de Weense Mariahilfer straße, midden in het centrum van de metro pool, stelt echter zelfs voor deze onderneming nieuwe normen. Op meer dan 460m2 wordt ruim 20.000 paar schoenen aangeboden. Ze zijn the matisch verdeeld over vier belevingswerelden: vrouwen, mannen, kinderen en lifestyle. Alle zones zijn bouwkundig volledig ver schillende uitgevoerd en vormen door het gebruik van grote ramen en royale, visuele assen toch een verbluffende eenheid. De overgangen zijn zacht verlicht om de hoogtepunten van de individuele zones de benodigde, vrije ruimte te bieden. Details, zoals een zithoek waar kin deren naar hoorspellen kunnen luisteren via de vanaf het plafond hangende hoofdtelefoons, worden op deze manier indrukwekkend gemar keerd. De grootste uitdaging voor de lichtplanners van Vedder Lichtmanagement uit München waren de zeer uiteenlopende plafondhoogtes. Uiteindelijk telt, zoals bekend, het licht op het product en in de ruimte, ongeacht of dat bij plafondhoogtes is die lager zijn dan 2,50 meter of tot en met een hoogte van 6 meter. Deze pro blematiek werd door Light Board spots opgelost. Deze vormen de ideale oplossing voor de uitda gingen door hun uiterst efficiënte lichttechniek die arm is aan strooilicht, alsmede hun grote flexibiliteit met verschillende vermogensklassen. Een voorbeeld hiervan is de unieke narrow spottechnologie van ERCO met een stralingshoek van minder dan 10 graden en een bijzonder gro te verlichtingssterkte op de doeloppervlakken; ook bij grote hoogtes. Stiefelkönig presenteert zichzelf, in navolging van de Gebroeders Grimm, met de slogan „Wie heeft de mooiste schoenen in het hele Land? Stiefelkönig!“ De voortreffelijke kleurweergave die met de Light Board spots met LED's in warm wit wordt gegenereerd, ondersteunt deze claim op kwaliteit en uniciteit. Telkens weer nieuwe, trendy kleuren, maar ook klassiek changerende bruintinten hebben een dergelijk sprankelend licht nodig om voor de klanten de producten in een sprookje om te toveren. Jan Battenberg


Hoogwaardige schoenen van merken als Guess, Calvin Klein, Kennel & Schmenger, Joop!, Boss en nog veel meer stralen in het hoogwaardige licht.

De Light Board spots zijn aan een speciale spanningsrail met zijde lingse railopening beves tigd om te voldoen aan de lage hoogte van het pla fond. De techniek die arm is aan strooilicht, maakt ook bij deze extreem kleine hoek verblindings vrij licht mogelijk. Met de gangbare reflectortech niek was deze toepassing niet mogelijk geweest. ERCO Lichtbericht 96 25

Turck, kantoor- en productiegebouw, Halver

Architect: artec, Lüdenscheid Lichtplanning: LDE KOBER, Dortmund Foto’s: Dirk Vogel, Dortmund www.turck.com

Hightech voor de industriële automatisering: met componenten van de Turck-groep ontstaan de fabrieken van de toekomst. De eigen nieuwbouw gaat daarbij voorop met een netwerk van efficiënte LED armaturen.

Quintessence LEDplafondinbouwarmaturen Verticale vlakverlichting met wallwashers drukt een stempel op de foyer (links) en aula. De aan vullende downlights en richtbare spots enscene ren bijvoorbeeld de trap, die vrij door de ruimte gaat.

Industriecultuur door architectuur – een houding die in de economische regio Zuid- Westfalen, bij het midden- en kleinbedrijf, steeds vaker wordt aangetroffen. Het nieuwe gebouwencomplex van het familiebedrijf Turck is een ander verfijnd industrieel gebouw in het portfolio van het architectenbureau artec uit Lüdenscheid. Zijn nuttig oppervlak van 13.000m2 omvat ontwikkelingslaboratoria en productieplaatsen; echter ook een multifunc tionele aula van 700m2. Als producent van hoogwaardige technologie voor de industriële automatisering stond de meest moderne gebouwentechniek in het lastenboek van de opdrachtgever. Door DALI gestuurde LED- verlichting zorgt in het hele gebouw voor effi cient visual comfort en maakt scenografische effecten mogelijk in de royale aula.


Logotec LED De veelzijdige LED-spots en -breedstralers ver vullen verschillende taken in het concept van licht planner Nicole Kober: van het accentueren van tentoongestelde produc ten in de foyer met smal stralende karakteristieken tot de verlichting van de gangen met de lichtsterk teverdeling oval flood.

Atrium De inbouw-uplights wor den, voorzien van uiterst efficiënte halogeenmetaaldamplampen, als werktuigen voor de indi recte algemene verlichting in verkeerszones ingezet.

Logotec inbouwspots met LED Met de lichttechniek van de Logotec LEDspots voor montage aan spanningsrails vormen Logotec inbouwspots een esthetisch alternatief voor gericht, accentuerend licht dat onopvallend in de architectuur is geïnte greerd.

Kubus LED Efficiënt LED-licht ook in de buitenruimte van de nieuwbouw: een per gola van stalen profielen schept een overgangs gebied tussen de aula en het open terras dat met Kubus armaturen is uitgerust.


LED-licht voor onderwijsgebouwen: twee scholen in Noorwegen

Haugaland, school voor voortgezet onderwijs, Haugesund Architectuur: Opus Arkitekter AS, Haugesund Foto’s: Thomas Mayer, Neuss

Skadberg Skole, Stavanger Architectuur: Akripartner AS, Stavanger Foto’s: Thomas Mayer, Neuss http://skadberg.solaskolen.no

www.haugaland.vgs.no

De scholieren van de vakopleidingen in de school voor voortgezet onderwijs in Haugesund kunnen trots zijn: ze hebben bij de bouw als aanvulling op hun onderwijs – in overeenstemming met hun vakrichtingen – op voortvarende wijze meegeholpen en hebben op die wijze al beroepservaring in de praktijk opgedaan.


In Noorwegen bezoeken scholieren na de verplichte 10-jarige basisschool het voortgezet onderwijs, waar ze ofwel worden voorbereid op een studie of op een beroep. Het stadje Haugesund heeft zo'n school. Daardoor vormt het de spil voor de 15 tot 18 jarigen in de regio. De geschiedenis van de school gaat circa honderd jaar terug en de meest recente uitbreiding biedt plaats aan 850 scholieren. Voor de Bouwkundestudenten vormde de aanbouw een bijzondere leerervaring: ze deden binnen hun eigen vakgebieden mee en bouwden daardoor zelf mee aan hun nieuwe school – dat is de trigger voor motivatie en identificatie. Goede concepten en een solide uitvoering met personeel aan de ene kant en functionele, optimale ruimtes met een prettige sfeer aan de andere kant leverden een bijdrage aan het succes van het onderwijs.

De ontwerpers van het plaatselijke bureau Opus werken met duidelijke vormen en natuurlijk, eerlijk materiaal. Duurzaamheid staat in Noorwegen ook bij openbare gebouwen hoog in het vaan del – daarom werd voor de verlichting besloten voor energie-efficiënte, duurzame Quintessence

LED-downlights die een bijdrage leveren aan het aantrekkelijke beeld van de schoolruimtes.

Het complex van de nieuwe school in Skadberg met een oppervlakte van 12.000m2 strekt zich uit over zeven, trapsgewijs opgestelde delen van het gebouw op een helling met een hoogteverschil van 21m. Circa 450 scholieren tussen 6 en 15 jaar krijgen hier onderwijs. Een centrale trappenhal is bestemd als verbinding en royale verblijfsruimte. Maar ook de klassenvleugels zijn functioneel en hoogwaardig vormgegeven. Er werd veel aandacht geschonken aan een laag energieverbruik: de gebouwen met vloerverwarming hebben dankzij een uitmuntende isolatie duidelijk minder energie nodig dan voor openbare gebouwen in Noorwegen is voorgeschreven. De gangen profiteren van de hoge lichtkwaliteit die door het gebruik van Quintessence downlight-dubbele wallwashers wordt bereikt: uitgevoerd met uiterst efficiënte LED's in warmwit zorgen deze voor een prettige luminantie; zowel op de vloer als op de wanden – en dankzij darklight-reflectors met een optimaal visual comfort.


Museum der Arbeit, Hamburg Aanpakken is in een havenstad als Hamburg een traditie. Hier werd altijd al net zo hard gewerkt als gefeest. Met recht wijdt Hamburg daarom een eigen museum aan de arbeid. De nieuwe, permanente tentoon stelling straalt in het LED-licht van ERCO.

Het museum vindt zijn oorsprong bij een vereniging die in 1980 werd opgericht. In 1982 nam het op het terrein van de in 1871 gebouwde, voormalige fabriek van „New-York Hamburger Gummi-Waaren Compagnie“ (New York-Hamburgse rubbercompagnie) in Barmbek zijn intrek. Na een provisorische toestand van 10 jaar ging in 1992 de renovatie van start. In 1997 werd de eerste permanente tentoonstelling geopend. Sinds 2008 is de Stiftung Historische Museen Hamburg (Stichting Historische musea) verantwoordelijk voor het museum en uiteindelijk presenteerde directrice prof. dr. Kirsten Baumann in april 2012 de nieuw vormgegeven, permanente tentoonstelling „ABC der Arbeit. Vielfalt, Leben, Innovation“ (ABC van de arbeid. Veelzijdigheid, leven, innovatie) op de tweede verdieping van het hoofdgebouw. Op 400m2 worden de meest uiteenlopende aspecten van de geschiedenis van de arbeid in Hamburg sinds de industriali satie behandeld en aan de hand van arbeidspro ducten, kleding, gereedschappen, machines, mondelinge en schriftelijke herinneringen en foto's doorgegeven: „Onze tentoonstelling is een bijdrage aan de geschiedenis en de handel en wandel van de arbeid in de 20e eeuw. Met Hamburg als voorbeeld verbindt deze persoonlijke herinneringsstukken en arbeidsbiografieën met baanbrekende innovaties die voor Hamburgs ontwikkeling als haven- en industriële stad belangrijk zijn,“ licht directrice Baumann toe. De tentoonstelling maakt de balans op van technische innovaties en sociale conflicten en weerspiegelt tegelijkertijd de collectiestrategieën van het museum met een blik in de voorraaddatabase. Niet alleen hier, maar ook in andere musea van de stichting, zoals het Altonaer Museum en het Hamburgmuseum, zetten nu ERCO LED-lichtwerktuigen de geëxposeerde stukken op effectieve wijze in scène. Deze bieden de optimale lichtkwaliteit en flexibiliteit met verwisselbare Spherolit- lenzen – tegelijkertijd ontlasten de lage exploitatie- en onderhoudskosten het budget van de instelling dat telkens onder druk staat: technische vooruitgang in dienst van de cultuur.


Expositiedesign: Sigi Colpe, Hamburg Technische leiding: Axel Becker, Hamburg Foto’s: Frieder Blickle, Hamburg www.museum-der-arbeit.de

Veiligheid op het werk om aan te raken: op die wijze wordt het museumbezoek een zintuiglijke belevenis. Het sprankelende licht van de LED-spots zorgt ervoor dat oppervlakken en materialen van de geëxposeerde stukken uit de wereld van de arbeid tot in detail kunnen worden waargenomen. Light Board De pas in 2012 geïntroduceerde familie van LED-spots is in de museumsector snel ingezet: deze is buitengewoon flexibel met verwisselbare Spherolit-lenzen voor verschillende lichtsterkte-

verdelingen, hoge lumenpakketten en goede kleurweergave in huizen die merkbaar voor een lange levensduur zijn gedimensioneerd.

Het museum maakt gebruik van verschillende factoren om de exploitatiekosten van de verlichting te verlagen: er valt veel daglicht gefilterd door de grote ramen van het historische, industriële gebouw. Lichte oppervlakken absorberen weinig licht en uiterst efficiënte LED-lichtwerktuigen ensceneren de tentoonstelling.


Achterlichten

Stichting Bauhaus, Dessau: tentoonstelling Marcel Breuer, 31-05 tot 31-10-2012 Zijn revolutionaire meubels van stalen buizen zijn design-iconen. Ze vormen tot op heden het symbool voor één van de meest invloedrijke en innovatieve instellingen voor de geschiedenis van de architectuur: Bauhaus. Marcel Breuer was pas 23 jaar, toen hij destijds in 1925 deze klassieker ontwierp die miljoenen keren is gekopieerd. In het afgelopen jaar eerde het Vitra Design Museum in Weil am Rhein Marcel Breuer met een reizende tentoonstelling, waarvan de route onder andere ook naar Dessau naar de vestigingsplaats van Bauhaus leidde. Te midden van de locatie waar dit alles ontstond, hebben Breuers ontwerpen een bijzondere uitstraling. De geslaagde presentatie werd onderstreept door de heldere en puntgerichte verlichting met LED-spots van ERCO. Met verwisselbare Spherolit-lenzen voor verschillende lichtsterkteverdelingen voldoen de Light Board spots aan de vereisten van een flexibele tentoonstellingsbelichting. Het markante, functionele design van de spots slaat de brug tussen de vormgevingstraditie van Bauhaus en de toekomstgerichte LED-technologie van de 21e eeuw. Foto’s: Rudi Meisel, Berlijn www.bauhaus-dessau.de

Producttraining voor medewerkers van ERCO Voordat ERCO nieuwe producten wereldwijd bij ontwerpers en lichtgebruikers i ntroduceert, moeten deze eerst slagen in de ogen van een uiterst kritische doelgroep: de lichtadviseurs van de kantoren en showrooms van ERCO wereldwijd, die elkaar kort voor de openbare presenta tie van nieuwe producten rond de jaarwisseling op het hoofdkantoor in Lüdenscheid treffen en door de interne opleidingsorganisatie met de producten vertrouwd worden gemaakt. In uitgebreide workshops keuren de experts uit de praktijk het gebruik en de performance van de innovaties. Dit jaar sprong bij dit evenement opnieuw de vonk over. Wij hopen dat onze lichtadviseurs hun enthousiasme ook op succesvolle wijze op u kunnen overbrengen! Neem contact op met uw regionale experts van ERCO – u vindt ze onder: www.erco.com/contact Foto's: Johan Elm, Stockholm


De vakbeurs „Producten en techniek voor musea“, Beijing, 28 tot 30-10-2012 De staatsautoriteiten voor cultureel erfgoed houden zich onder andere bezig met de verzorging van het Chinese museumlandschap: kunst, cultuur en traditie worden opgevat als elementen die de identiteit vormgeven; bij musea die een snelle modernisering doormaken, en bij de oprichting van nieuw musea gelden internationale normen. Dit zijn goede tijden voor aanbieders van hoogwaardige techniek en de uitrusting voor musea die elkaar in oktober in Beijing al voor de vijfde keer op een overeenkomstige vakbeurs ontmoetten. 59 Chinese musea, waaronder 21 leidende overheidsinstellingen, alsmede 38 instellingen die door de industrie of particulier worden ondersteund, presenteren zich aan het publiek, maar ook geselecteerde, internationale musea, alsmede 132 ondernemingen die geschikte, technische oplossingen aanboden met producten van audioguide tot aan vitrine. De verlichting vormt natuurlijk een kernfactor bij de enscenering van permanente

en wisseltentoonstellingen. De beursstand van ERCO kon zich derhalve verheugen in een overeenkomstig grote belangstelling. Bovendien werd de stand door de standhouders bekroond met de „Best Design Award“. Foto’s: Xu Bing, Beijing http://cme2012.chinamuseum.org.cn

De karakteristieke sokkel met bol vormt het centrum van de beursstand van ERCO. Aan de kleurige kunstwerken kunnen de bezoekers zich van de kwaliteit van het ERCO LED-licht voor de verlichting van schilderijen overtuigen.

De tentoonstelling stond onder auspiciën van de officiële autoriteiten voor cultureel erfgoed (SACH) en werd door andere samenwerkingsverbanden en autoriteiten voor musea in China ondersteund.

Meubels met stalen buizen van Marcel Breuer: nieuwe materialen en technologieën leidden in de jaren twintig van de vorige eeuw tot volle dig nieuwe vormen. Op dezelfde wijze maken momenteel lichttechniek en werktuigen door de LED een revolutie door. Stralend voorbeeld: de Light Board spots van ERCO. Een dynamische markt: China investeert in het behoud en de presentatie van haar cultuurschatten en streeft bij de uitbouw van het nationale museumlandschap ambitieuze doelen na.

Vanaf de eerste dag dat nieuwe producten beschikbaar zijn, kunnen de lichtexperts van ERCO optimaal advies geven: dankzij de uitvoerige scholing op het hoofdkantoor in Lüdenscheid, waar de nieuwe producten onder realistische voorwaarden worden onderzocht en getest.

De Spherolit-lenstechniek van de ERCO LED-spots en -breedstralers zorgt voor een revolutie in de museumverlichting: nog nooit waren efficiency en kwalitatief hoogstaande verlichting zo flexibel in gebruik. ERCO Lichtbericht 96

33

Villa Romersa, Bologna Architecten: Project Industry, Nicola Ceciliot, Simone Baldan, Capriccio di Vigonza (Padua). Foto’s: Thomas Mayer, Neuss

E

ERCO GmbH Postfach 2460 58505 Lüdenscheid Germany Tel.: +49 2351 551 0 Fax: +49 2351 551 300 [email protected] www.erco.com

E Lichtbericht 96. Verschenen in mei 2013

Recommend Documents